Hók-ciŭ-uâ

From Wikipedia

Hók-ciŭ-uâ sê Hók-gióng de̤ng buô gṳ-mìng nik-siòng seng-uak diē-sié sāi gì sioh-cṳ̄ng ngṳ̄-ngiòng, sṳk Háng-cáung ngṳ̄-hiê, Háng ngṳ̄-cuk, Mìng-uok ngṳ̄-cie. Gòng sié-gái duâi iók ô 1,000 uâng nè̤ng â̤ gōng cī cṳ̄ng ngṳ̄-ngiòng.


Mŭk-liŏh

[Siŭ-gāi] Sāi-ê̤ṳng Dê-kṳ̆

Hók-gióng de̤ng buô lik-sṳ̄ dê-mik „Mìng-dṳng sek-ék“ sê dék-duâi gì gōng Hók-ciu-uâ gì dê-huong, gòng sié-gái â̤ gōng Hók-ciu-uâ nè̤ng diē-sié chieu guó 60% du dêu gah cū-uái.

Hók-ciu-uâ gah Hók-gióng gì sāi-ê̤ṳng huâng-ùi
Enlarge
Hók-ciu-uâ gah Hók-gióng gì sāi-ê̤ṳng huâng-ùi
1 Hók-ciu
2 Mìng-âiu
3 Bìng-nàng
4 Ku-chèng
5 Mìng-chiang
6 Īng-tái
7 Lò̤-nguòng
8 Lièng-gong
9 Diòng-lo̤h
10 Hók-chiang
11 Bìng-tàng.

Gah Sek-ék ī nguòi, Hók-gióng gó ô 2 bih gâing-kṳ diē-sié gì buó-huông hiong-déng liù-tung Hók-ciu-uâ.

12 Iòng-bìng (sṳk Nàng-bìng Chê) gì 3 déng (Tái-bìng, Ciong-hù, Iòng-âiu) 2 bih hiong (Chiáh-muòng, Ké̤ṳ-kāu)
13 Iù-ka̤ gì 3 bih déng (Iù-ka̤-kāu, Sā̤-bing, Iòng-diong)

Dṳng-nik Ciéng-ceng sèng-hâiu, Hók-gióng Sēng céng-hū nó̤i-tó̤i gáu Īng-ang, ô cing sâ̤ gì Hók-ciu nè̤ng iâ cāu gáu Siông-diô gâe̤ng Īng-ang piék-nâng. Ging dáng Īng-tái (dù diē-sié bieu 15 gì ôi-dé) gâe̤ng Sông-chiong (dù diē-sié bieu 16 gì ôi-dé) du ô gōng Hók-ciu-uâ gì nè̤ng.

Dṳng-huà Ìng-mìng Gê̤ṳng-huò-guók gióng lik hâiu, Dṳng-guók céng-hū ciong Sang-mìng gióng siék có̤ dê̤ṳng ge̤ng-ngiek siàng-chê. Téng hiā-sì-hâiu kī cêu ô cing sâ̤ gì Hók-ciu ching-nièng-gŏ̤ gáu Sang-mìng có̤-gē̤ng sìng-ga. Gó-chṳ̄ ging-dáng Sang-mìng iâ ô gōng Hók-ciu-uâ gì nè̤ng seng-uak gah cī.

Lik-sṳ̄ gà̤-dēng sié, Mìng-dṳng sek-ék ô cing sâ̤ gì nè̤ng gáu Mā-lak-ga seng-uak. Cī pie nè̤ng iâ ciong Hók-ciu-uâ dái gáu ging-dáng Mā-lak-ga dê-kṳ guók-ga diē-sié kó̤. Ging-dáng Mā-lài-sa̤-ā, Éng-dô-nà̤-sa̤-ā, Sing-ga-po̤, Ùng-lài cī 4 bih guók-ga du ô Sek-ék gì Hâiu-iô seng-uak.

Dṳng-guók Gāi-gáik-kui-huóng hâiu, Â-ge̤ng gì Diòng-lo̤h, Hók-chiang gâe̤ng Bìng-tàng sang gâing chê gì nè̤ng tung-guó gáuk iông huong-huák chók-guó seng-uak, iâ ciong Hók-ciu-uâ iê gáu i-cà̤ seng-uak gì dê-huong. Ging-dáng Mī-guók dék-duâi siàng-chê Niū-iók, Hók-ciu-uâ ī ging siàng ùi dék nê duâi gì Háng-nè̤ng ngṳ̄-ngiòng (dék duâi gĭ sê Guōng-de̤ng-uâ).



[Siŭ-gāi] Miàng-ching

Gáu ging-dáng, Hók-ciu-uâ gó mò̤ ciáng-sék gì miàng-ching. Gah Dṳng-huò Ìng-mìng Gê̤ṳng-huò-guók hok-suk-gái diē-sié, ék-buang kek „Mìng-de̤ng huong-ngiòng Hók-ciu-uâ“ he̤k „Hók-ciu huong-ngiòng“ lì ching hu i. Dṳng-huà Mìng-guók Lièng-gong Gâing Gáu-ṳk-guóh pieng-siā gì Hók-ciu-uâ hiong-tū gáu-cài sāi „Hók-ciu-ngṳ̄ (Háng-cê siā có̤ „福州語“)“ lì ching-hu i.

Hiêng-câi Na̤h gà̤-dēng iâ ô nè̤ng kek „Mìng-de̤ng-ngṳ̄“ lì ching-hu i. Ng nguó gah Sek-ék buōng dê, „Mìng-de̤ng“ táu-dā̤ du mò̤ dò̤ lì ching hu Hók-ciu-uâ. Gah Sek-ék nè̤ng lī-gāi diē-sié, „Mìng-de̤ng“ sê bī Hók-ang gâe̤ng Nìng-dáik sioh dâi. Nâ sāi „Mìng-de̤ng-ngṳ̄“ lì ching hu Hók-ciu-uâ gì uâ, ng-dáng buōng iòng nè̤ng mâ̤ â̤ háng-lik sê Hók-ang gâe̤ng Nìng-dáik gì uâ, gah kēu-ngṳ̄ diē-sié, cī bih sṳ̀ te̤k lă̤ iâ cing gah-chó̤i.

Gah Sek-ék buōng-dê, iòng-dong-diè sāi „Hók-ciu-uâ“ cī bih miàng-ching lì ching hu cī cṳ̄ng ngṳ̄-ngiòng, ng guó ô sèng-hâiu ôi lă̤ giòng-diêu gáuk dê gì kiong, â̤ sāi „Hók-chiang-uâ“, „Ku-chèng-uâ“, „Diòng-lo̤h-uâ“ dēng miàng-ching.



[Siŭ-gāi] Lik-sṳ̄

Áng cài-lâiu gé-cái, Hók-ciu-uâ sê gah Dòng-guók sèng-hâiu hìng-siàng gì. Ng guó gah hâiu-sié huák-diēng dài-dong ing-ông hiê-tūng bô huák-seng sing gì biéng huá, biéng-ông, biéng-siang gâe̤ng biéng-sing cī sang bih hiêng-chiông chók hiêng. Gáu gê̤ṳng- hiêng-dâi, bô sùi lă̤ chók-huang gì Sek-ék nè̤ng ià gáu nguôi-guók.

Gah Háng-guók ī sèng, Hók-gióng gì buōng-gē̤ng gṳ-mìng sê Mìng-uok-nè̤ng, i-cà̤ sê Báh-uok-nè̤ng gì sioh pá, gōng gì sê Mìng-uok-ngṳ̄. Hiā sèng-hâiu Háng-nè̤ng gó muôi iè gáu Hók-gióng seng-uak. Hiā sèng-hâiu Ù Cṳ tūng-dé gì Mìng-uok-guók sê de̤ng-nàng gáuk cṳ̄ng uok-nè̤ng guók-ga dài-dong dék giòng-sié gĭ. I-cà sùi-hâiu bong câe̤ Háng-guók miek-uòng Cìng-guók.

Ng guó Háng-guók ôi lāu tūng-dé Hók-gióng, puái bing gâe̤ng Ù Cṳ song páh, gáu-dṳng-muōi, Ù Cṳ sék-bâi, Mìng-uok-guók miek-uòng. Háng-guók â̤ giāng Mìng-uok nè̤ng â-nik gâ̤ có̤-huāng, cêu giòng ang i-cà̤ buang gáu ging-dáng Ang-hui sioh dâi dêu. Háng-nè̤ng iù sê diē Mìng gâe̤ng diông giâ gì Mìng-uok-nè̤ng giék-huong sang-giāng. Ing-ôi diē Mìng gì háng-nè̤ng gó mâ̤ sâ̤, hiā sì-hâiu háng-nè̤ng gì ngṳ̄-ngiòng gó muôi siàng có̤ Hók-gióng dék duâi gì ngṳ̄-ngiòng.

Háng-guók muak-gi, Ngù-guók gah Gong-dung hing kī. Nguòng lă̤ mì-làu gah Hók-gióng gì Mìng-uok-nè̤ng bô kiū có̤-huāng. Ngù-guók liāng-sêu Song Guòng puái bing diē Mìng bàng láung. Bàng láung uòng, Ngù-guók ciong 6 siông uâng háng-nè̤ng iè gáu Hók-gióng seng-uak. Gáu sa̤-nguòng 3 sié-gī, háng-nè̤ng ī ging chṳ̄-dái mìng-uok-nè̤ng siàng ôi Hók-gióng dék duâi gì mìng-cuk, ng guó cī pie háng-nè̤ng duâi-buó-hông du sê Dòng-ge̤ng làu-mik gì ngù-nè̤ng gâe̤ng Chū-guók gì chū-nè̤ng, ng sê ciáng-gē̤ng gì báe̤k huong háng-nè̤ng.

Hiā-sèng-hâiu Hók-gióng gì háng-nè̤ng iâ gâe̤ng mìng-uok-nè̤ng giék huong sang-giāng, i-cà̤ âiu-dâi kiū gōng sioh-cṳ̄ng sing gì Háng-ngṳ̄, cī cṳ̄ng Háng-ngṳ̄ cêu sê dék-cā gì Mìng-ngṳ̄, hāu lă̤ „nguòng-sṳ̄ Mìng-ngṳ̄“. I ô Nguòng-sṳ̄ Ngù-ngṳ̄, Chū-ngṳ̄ gì dek-sáik, iâ ô Mìng-uok-ngṳ̄ gì sṳ̀-ngṳ̄, ging-dáng gah Hók-ciu-uâ gâ̤ tō̤ dioh cī sang cṳ̄ng ngṳ̄-ngiòng gì ōng.

Téng 4 sié-gī gáu 10 sié-gī cī 6 báh siông nièng diē-sié, gó sâ̤ gì háng-nè̤ng diē Mìng. Gâe̤ng Ngù-guók sì-dô̤i mâ̤ sioh iông, gah cī 6 báh siông nièng diē-sié lì Mìng gì nè̤ng dài-dong do̤ só du sê báe̤k huong nè̤ng. I-cà̤ gōng gì ngṳ̄-ngiòng dó̤i nguòng-sṳ̄ Mìng-ngṳ̄ sāng seng cêng gŏ̤ duâi gì īng-hiōng, có̤i-cṳ̄ng niông Hók-ciu-uâ diâng-hìng.

Céng-guók „Īng-ga láung (Háng-cê sê „永嘉亂“)“ âiu, téng báe̤k huong lì gì háng-nè̤ng tiāu ging guó Siông-diô Puō-siàng sang-kṳ diē gáu Hók-gióng, i-cà̤ dái lì dong-sì báe̤k huong nè̤ng gì kēu-ngṳ̄, dó̤i Hók-ciu-uâ chu-gi diâng hìng īng-hiōng iā duâi, gīng-dáng Hók-ciu-uâ gì „15 Ing Hiê-tūng“ cêu sê hiā-sèng-hâiu hìng-siàng gì.

Dòng-guók muak-nièng, Uòng Dièu gâe̤ng Uòng Sīng-di lâng ciáh hiang-diê téng Dṳng-nguòng dái bing páh gáu Hók-gióng, gah Hók-ciu gióng lik Mìng-guók, tūng-dé Hók-gióng. I-cà̤ dái lì gì buô-dôi sê Dṳng-nguòng Dṳng-ciu gâe̤ng Sêu-ciu gì Háng-nè̤ng, cī lâng bih dê-kṳ gì ngṳ̄-ngiòng iâ gṳng i-cà̤ lì gáu Hók-ciu, gáu-dṳng-muōi gâe̤ng cā-gi Mìng-ngṳ̄ dó̤i-kiáh uòng hìng-siàng Hók-ciu-uâ.

Dòng-guók ī-hâiu, Hók-ciu-uâ sêu gáu báe̤k huong ngṳ̄-ngiòng gì īng-hiōng cêu ciēu gŏ̤ lāu. Ng guó, Siông-diô nè̤ng ciâ lă̤ Mìng-ge̤ng cūi-diô, gâe̤ng Sēng-huôi Hók-ciu gau-uōng mik-ciék. Hók-ciu-uâ chui-muōng mò̤ sêu i-cà̤ ngṳ̄-ngiòng gì īng-hiōng, dáng-sê 3 bih pé-ông-mō̤ ô̤h Siông-diô ngṳ̄-ngiòng hūng-kuāng kiū biáng sioh-do̤i /n/, /m/ → /ŋ/. Giék-guō, „san (山)“ te̤k có̤ /saŋ/, „sam (三)“ iâ te̤k có̤ /saŋ/, gâe̤ng „sang (生)“ biéng có̤ dè̤ng-ing-cê. Sék-muōi-ông-mō̤ iâ huák seng biéng huá, nguòng-lā̤ hùng-ông â-sāu gì sék-muói /kˀ/ biéng có̤ hò̤-lè̤ng sék-muōi /ˀ/, ngāi-sék-muōi /tˀ/ gâe̤ng chói-puòi-sék-muōi /pˀ/ biáng gáu sék-muōi /kˀ/ diē-sié, giék-guó /pakˀ/ biéng có̤ /paˀ/, „sit (實)“, gâe̤ng „sip (什)“ du te̤k có̤ /sikˀ/ gâe̤ng „sik (食)“ dè̤ng-ing.

Gáu Ching-guók, ô nè̤ng kiū pieng siā ing-ông cṳ, Hók-ciu-uâ dék tāu-miàng gì ông-cṳ «Chék Lìng Báik-ing» cêu sê hiā sèng hâiu pieng gì. Gah Ching-guók sì-dô̤i Hók-ciu-uâ ing-ông giék sṳk biéng huá, chiông „Chiu ông“ gâe̤ng „Sieu ông“ hak biáng, „Buoi ông“ gâe̤ng „Hui ông“ hak biáng. Ng guó dék duâi gì biéng-huá ô 2 bih, tàu-tàu bih sê ông-mō̤ sùi sing-diêu huák seng se̤ng-ông-huá he̤k kui-ông-huá, dâ̤ nê bih sê sṳ̀ dài-dong gì siang-mō̤ kiū huák seng de̤k-ing-huá he̤k lôi-ing-huá.

Ging-lik Mìng-guók gâe̤ng Ching-guók lâng bih sì-gi âiu, Hók-ciu-uâ gì ing-ông cêu mò̤ cing duâi gì biéng-huá lāu. Gáu Dṳng-huà Ìng-mìng Ge̤ṳng-huò-guók sìng-lik hâiu, Hók-ciu-uâ sioh-meng dâi liông ngiék siu Huà-ngṳ̄ gì sṳ̀-ngṳ̄, sioh-meng gah céng-hū ngṳ̄-ngiòng céng-cáik gì páh-dáh â-dā̤ sāi-ê̤ṳng huâng-ùi duâi giu, dék-duâi gì Hók-ciu-uâ siàng-chê Hók-ciu â̤-sê gṳng sùi Dài-báe̤k gì ka-cék, biéng có̤ dâ̤ nê bih diōng-hìng gáu Huà-ngṳ̄ gì Mìng-ngṳ̄ siàng-chê.



[Siŭ-gāi] Ngṳ̄-ngiòng Dek-sáik

Hók-ciu-uâ sê nguòng-sṳ̄ Ngù-ngṳ̄, gū Chū-ngṳ̄, gū-cā Háng-ngū gâe̤ng Mìng-uok-ngṳ̄ kau-kiah buóh-sang gì, gah hâiu-sié huák-diēng diô gà̤-dēng bô sêu gáu dong-dê dê-lī ùng-huá gì īng-hiōng, huák-seng sing gì biéng-huá. Gó-chṳ̄ Hók-ciu-uâ gì ngṳ̄-ngiòng dek-sáik gah Háng-nè̤ng ngṳ̄-ngiòng diē-sié sê cêng gŏ̤ dok-chók.


[Siŭ-gāi] Ing-ông Dek-sáik

Hók-ciu-uâ cing-sâ̤ gì háng-cê ô lâng sang bih te̤k-ing. Cuòi cêu sê bàng-siòng gōng gì „gōng-bah-uâ“ gâe̤ng „gōng-cṳ-ngṳ̄“. „Gōng-bah-uâ“ sê gū-cā háng-ngṳ̄ làu giâ gì háng-cê te̤k-ing, „Gōng-cṳ-ngṳ̄“ sê ciong-muo-muo dò̤ lă̤ te̤k cṳ sāi. Ing ôi „gōng-bah-uâ“ sê lik-sṳ̄ mì-làu giâ gì háng-cê te̤k ing, ô gì te̤k-ing cêng gŏ̤ gū-lō̤, iù cī â̤ huāng éng chók Hók-ciu-uâ sê cêng gŏ̤ còng-gū gì ngṳ̄-ngiòng.

Gōng-bah-uâ
Gōng-cṳ-ngṳ̄
Háng-cê
chiàng
siàng
sìng
sang
chang
seng
buóh
huák
huô
ṳ̄

Hók-ciu-uâ ô 7 bih sing-diêu, â̤ buong có̤ siông-puái gâe̤ng hâ-puái lâng cṳ̄ng. Gah Hók-ciu kiong diē-sié, hâ-puái gì diêu-dik du bī siông-puái gèng. Cuòi gah háng-nè̤ng ngṳ̄-ngiòng diē-sié cêng gŏ̤ hāng giéng.

Hók-ciu-uâ gah hâiu-sié huák diēng guó-tiàng dṳng, ông-mō̤ huák seng se̤ng-ông-huá he̤k kui-ông-huá gì biéng huá, bêng-chiā cī cṳ̄ng biéng huá gâe̤ng sing-diêu guong-hiê cêng gŏ̤ mik-ciék. Cuòi gah háng-nè̤ng ngṳ̄-ngiòng diē-sié, iâ dê hāng giéng gì.

Hók-ciu-uâ gah 20 sié-gi sèng-hâiu, ing-ông hiê-tūng bô huák-seng sing gì biéng huá. Sṳ̀-ngṳ̄ diē-sié gì siang-mō̤ huák seng de̤k-ing-huá he̤k ciā lôi-ing-huá. Gah háng-nè̤ng ngṳ̄-ngiòng diē-sié, sṳ̀-ngṳ̄ diē-sié gì siang-mō̤ â̤ huák seng cūng-kuāng biéng huá gì ngṳ̄-ngiòng ng sê cing sâ̤.

Hók-ciu-uâ gì dông-sṳ̀ do̤ só du sê dang-kia ing-ciék, gah kēu-ngṳ̄ diē-sié, dang-kia ing-ciék gì dông-sṳ̀ â̤ huák seng tieng-ga „l“ siang-mō̤ gì hiêng chiông, niông dông-sṳ̀ biéng có̤ se̤ng-ing-ciék he̤k do̤-ing-ciék. Chiông „chia“, tieng-ga „l“, biéng có̤ „chia-lia“, „dang“ tieng-ga „l“, biéng có̤ „da-lang“.

Gah ùng-huák gà̤-dēng iâ ô tieng-ga ing-só gì hiêng chiông. Dong nè̤ng buóh biēu dak „éng-hó“ cī bih gái niêng sèng-hâiu, â̤ ciong dang-kia ing-ciék gì dông-sṳ̀ tiék-kui, tieng ga sioh bih ông-mō̤ „i“. Chiong „siā“, tieng ga „i“, biéng có̤ „sì-siā“.


[Siŭ-gāi] Gū Háng-ngṳ̄ gì Sìng-hông

Hók-ciu-uâ sê téng gū dâi háng-nè̤ng ngṳ̄-ngiòng huák-diēng chók gì. Ing ôi Hók-ciu sê gáu báe̤k huong īng-hiōng gá-ciēu, bó̤-làu cing sâ̤ gū Háng-ngṳ̄ gì sìng-hông.


[Siŭ-gāi] Ing-ông

Gū Háng-ngṳ̄ ô 8 bih sing-diêu, gah ging-dáng Hók-ciu-uâ diē-sié, dṳ̀ siông-ké̤ṳ-diêu gâe̤ng siông-siông-diêu hak biáng có̤ siông-sing ī nguôi, gì-ta sing-diêu du uòng-chīng bō̤ làu giâ lì.

Siông-gū Háng-ngṳ̄ mò̤ king-sùng-ing /f/. Ging dáng Huà-ngṳ̄ diē-sié te̤k /f/ gì cê gah gô-dā̤ du te̤k /p/ he̤k /pʰ/. Cī bih hiêng chiông gah ging-dáng Hók-ciu-uâ diē-sié gó â̤ tō̤ dioh.

Hók-ciu-uâ te̤k-ing
Huà-ngṳ̄ te̤k-ing
Háng-cê
puong
fēng
buông
fàn
buóh


Siông-gū Háng-ngṳ̄ mò̤ „Siek-siông-ing“ /ʂ/. Ging-dáng Huà-ngṳ̄ diē-sié te̤k kiéu-siék-ing „zh“, „ch“ gì cê gah gū Háng-ngṳ̄ du te̤k /t/ he̤k /tʰ/. Hók-ciu-uâ bō̤ làu ô gū Háng-ngṳ̄ gì cī bih dek-diēng.

Hók-ciu-uâ te̤k-ing
Huà-ngṳ̄ te̤k-ing
Háng-cê
di
zhī
tiu
chōu
tṳ̀ng
chóng
dṳk
zhú


Siông-gū Háng-ngṳ̄ diē-sié, „Ah“ gâe̤ng „Gùng“ lâng bih siang-mō̤ sê siong tung gì. Ging-dáng Huà-ngṳ̄ diē-sé te̤k „h“ he̤k „x“ gì cê gah gū Háng-ngṳ̄ diē-sié ô te̤k /k/, iâ ô te̤k lìng-siang-mō̤ (cêu sê mò̤ siang-mō̤). Hók-ciu-uâ bō̤ làu ô gū Háng-ngṳ̄ gì cī bih dek-diēng.

Hók-ciu-uâ te̤k-ing
Huà-ngṳ̄ te̤k-ing
Háng-cê
gàng
hán
gáh
gâu
hòu
uak
huó
âiu
hòu
à̤
xié
èng
xián


Siong-gū Háng-ngṳ̄ diē-sié, „Hùng“ gâe̤ng „Ah“ lâng bih siang-mō̤ sê siong tung gì. Ging-dáng Huà-ngṳ̄ diē-sé te̤k lìng-siang-mō̤ gì cê gah gū Háng-ngṳ̄ diē-sié ô te̤k /h/. Hók-ciu-uâ bō̤ làu ô gū Háng-ngṳ̄ gì cī bih dek-diēng.

Hók-ciu-uâ te̤k-ing
Huà-ngṳ̄ te̤k-ing
Háng-cê
huòng
yuán
hùng
yún

hiah
huô


Siong-gū Háng-ngṳ̄ diē-sié, „Ī (lìng-siang-mō̤)“ gâe̤ng „Sià“ lâng bih siang-mō̤ sê siong tung gì. Ging-dáng Huà-ngṳ̄ diē-sé te̤k lìng-siang-mō̤ gì cê gah gū Háng-ngṳ̄ diē-sié ô te̤k /s/. Hók-ciu-uâ bō̤ làu ô gū Háng-ngṳ̄ gì cī bih dek-diēng.

Hók-ciu-uâ te̤k-ing
Huà-ngṳ̄ te̤k-ing
Háng-cê
sièng
yán
sik

sìng
yíng


Dṳng-gū Háng-ngṳ̄ gì /k/, /kʰ/, /h/ gah sá̤-ông sèng-sāu mò̤ niōng-huá có̤ /tɕ/, /tɕʰ/, /ɕ/. Ging-dáng Huà-ngṳ̄ ô huák seng cī cṳ̄ng niōng-huá. Hók-ciu-uâ bō̤ làu ô gū Háng-ngṳ̄ gì cī bih dek-diēng.

Hók-ciu-uâ te̤k-ing
Huà-ngṳ̄ te̤k-ing
Háng-cê
gi
kia
hi
ging
jīn
gia
jiā
giâ
xià
kìng
qióng


Dṳng-gū Háng-ngṳ̄ ô ik-sing, ging-dáng Huà-ngṳ̄, Siông-diô gì Mìng-báik-uâ ī-ging mò̤ ik-sing gŏ̤ lāu, ng guó Hók-ciu-uâ gó lā̤ uòng-chīng bō̤-làu dṳng-gū Háng-ngṳ̄ diē-sié gì ik-sing.

Hók-ciu-uâ te̤k-ing
Huà-ngṳ̄ te̤k-ing
Háng-cê
só̤h
suŏ
lo̤h
luò
guoh
uak
huó
ṳk
diáh
zhāi

miek
miè


[Siŭ-gāi] Sṳ̀-ngṳ̄

Hók-ciu-uâ sṳ̀-ngṳ̄ diē-sié iâ ô cing sâ̤ gū Háng-ngṳ̄ gì sìng-hông. Cī pie sṳ̀-ngṳ̄ gah ging-diēng diē-sié du â̤ tō̤ dioh. O̤h „diē-nè̤ng“ gì „diē“, cī bih cê cêu sê Le̤k-dièu sèng-hâiu gì ê̤ṳng-ngṳ̄. Le̤k-dièu sèng-hâiu gì Háng-ngṳ̄ sāi „diē“ lì có̤ cī-sê ngì-ông-sṳ̀. Gó ô chiông „nguāi gì nó̤h“, „i gì nó̤h“ diē-sié gì „gì“, sê téng Cìng-guók sì-dô̤i bō̤-làu giâ lì. Ging-dáng Hók-ciu-uâ diē-sié gì „nè̤ng-káh“, „hung-tai“, „mìng-chóng“, „téng-chièng“ du sê téng Dòng-guók Sóng-guók sì-dâi sāi gì gū Háng-ngṳ̄ diē-sié bō̤-làu giâ lì.


[Siŭ-gāi] Hi Háng-ngṳ̄ gì Sìng-hông

Hók-ciu-uâ sieng-tā̤ sê Ngù-ngṳ̄, Chū-ngṳ̄ gâe̤ng Mìng-uok-ngṳ̄ kau-kiah buóh sang gì nguòng-sṳ̄ Mìng-ngṳ̄, gó chṳ̄ Hók-ciu-uâ iâ téng nguòng-sṳ̄ Mìng-ngṳ̄ diē-sié sìng-diòng giâ Chū-ngṳ̄ gâe̤ng Mìng-uok-ngṳ̄ gì sìng-hông, chui-muōng cī pie sìng-hông mâ̤ sâ̤, dáng sê gah bàng-siòng-gang du â̤ sāi gáu i. Chiông bâng-nè̤ng gì bâng diōng hō̤ sì-hâiu sāi gì „bâng ô cha gŏ̤ lāu“ gì „cha“ cêu sê téng gū Chū-ngṳ̄ lì gĭ.



[Siŭ-gāi] Ùng-cê

Hók-ciu-uâ sāi háng-cê gâe̤ng Lò̤-mā-cê lâng cṳ̄ng ùng-cê gé-lioh ngṳ̄-ngiòng. Háng-cê sê gṳng háng-nè̤ng dái gáu Sek-ék gì. Hók-ciu-uâ sang buōng ông-cṳ gâe̤ng tāu-miàng gì siēu-sióh du sê kek háng-cê siā gì. Dong-dê chióng-hié, gōng bìng-uâ gì nè̤ng iâ sê kek háng-cê siā go̤-sṳ̀ he̤k kioh-buōng. Ng guó, háng-cê gâe̤ng Hók-ciu-uâ mâ̤ báh-hông-báh dó̤i-kiah, ô gì cê mò̤ nèng-ài kek háng-cê siā, ô gì nè̤ng cêu siā „cióh-ing“, „hông-te̤k“ gâe̤ng „cê̤ṳ-cháung háng-cê“ sang cṳ̄ng huong sék lì gāi-giók ciā ông-dà̤.

Ching-guók muak-gi sèng-hâiu, téng Ing-guók lì gì Gi-dók-gáu Séng-gung-huôi diòng-gáu-sê̤ṳ Sṳ̄ Lok-báik (Robert W. Stewart) ôi Hók-ciu-uâ huák mìng sioh tó̤ sāi Lò̤-mā-cê ping-siā gì ping-ing huong-áng, hāu lă̤ „Bàng-uâ-cê“. Gi-dók-gáu huôi iù-sê kek cī cṳ̄ng ùng-cê chók beng lāu Hók-ciu-uâ Séng-ging gâe̤ng Hók-ciu-uâ sṳ̀-diēng.



[Siŭ-gāi] Ing-ông Hiê-tūng

Chiāng káng Hók-ciŭ-uâ ĭng-ông hiê-tūng



[Siŭ-gāi] Ông-cṳ

Gah Mìng-ngṳ̄ diē-sié, dék-cā pieng-siā ông-cṳ gì ngṳ̄-ngiòng sê Hók-ciu-uâ. Gáu ging-dáng, Hók-ciu-uâ ô 3 buōng ông-cṳ dék tāu-miàng, hung-biék sê «Chék Chang-cióng Báik-ing Cê-ngiê Biêng-lāng», «Tái-sṳ̄ Lìng Pék-sang Sing-sang Cio-nguoh Dùng-siang» gâe̤ng «Ga dêng Mī-ciòng Báik-ing». Sèng lâng buōng gah Ching-guók sèng-hâiu gâe̤ng nè̤ng hak-biáng sioh-do̤i, miàng-cê hāu lā̤ «Chék Lìng Báik-ing».




[Siŭ-gāi] Ùng-hok

Téng Ching-guók kī cêu ô nè̤ng kek Hók-ciu-uâ siā siēu-sióh, miàng dék tāu gì siēu-sióh sê «Mìng-du Biék-gé (閩都別記)».

«Mìng-du Biék-gé» sê Ching-guók sèng-hâiu siā gì, chók-ciā sê Lī Nè̤ng Hò̤ Giù (里人何求), cuòi sê i gì bék-miàng, chók-ciā gì cing-miàng ī-ging mò̤ nèng-ài tō̤ lāu. «Mìng-du Biék-gé» sê ciong-huòi-tā̤ gì tung-sṳk siēu-sióh, gòng cṳ ô 380 huòi, diē-sié siā ô cing sâ̤ Hók-ciu dong-dê gì diòng-sióh. Cī buô siēu-sióh dó̤i Hók-ciu-uâ gì ngiêng-ngṳ̄ ô cing hēng duâi īng-hiōng, chiông „dáh-chió-cék“ cêu sê téng diē-sié lì gì.

Bàng-uâ-cê ùng-hók mâ̤ sâ̤ bêng chiā do̤ só sê gâe̤ng cung-gáu ô gang-guó gì. Bàng-uâ-cê ùng-hók dé̤ṳ-cáuk sê 1908 nièng chók bēng gì «SÉNG GĬNG SĬNG GÔ IÓK CIÒNG CṲ̆». Cī buô ciòng-cṳ̄ ciong gōng buô Séng-ging sāi Hók-ciu buōng-gē̤ng uâ he̤k buōng-gē̤ng gì biēu dák huong sék huang ik chók lì, chui-muōng ô gì ê̤ṳng-sṳ̀ pieng ùng-ngiòng-ùng, dáng sê i gì gá-dek uòng-ciòng chieu guó cī pie chó̤ ngô.



[Siŭ-gāi] Ngiê-dāu Lièng-giék

  1. Dṳng-huà Mìng-guók Lièng-gong Gâing Gáu-ṳk-guóh pieng-siā gì Hók-ciu-uâ hiong-tū gáu-cài
Gì-tă gì ngṳ̄-ngiòng