Σφήκες (κωμωδία)
Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Οι Σφήκες είναι κωμωδία του Αριστοφάνη, η τέταρτη χρονολογικά από αυτές που ξέρουμε. Παίχτηκε στα Λήναια του 422 π.Χ. (στον ίδιο διαγωνισμό με τον χαμένο Προαγώνα του.) Έχει για στόχο, τη δικομανία των Αθηναίων και ταυτόχρονα, το δημαγωγό Κλέωνα. Η πλοκή είναι θεατρικότατη - με πολλά τεχνάσματα, που θα διδάξουν τους ποιητές της Νέας Κωμωδίας. Στον παθιασμένο δικαστή Φιλοκλέωνα και στο συνετό γιό του Βδελυκλέωνα, ο Αριστοφάνης εμφανίζει δύο από τους πιο ζωντανούς θεατρικούς του χαρακτήρες, που παρ' όλο τον κοινωνικό τους συμβολισμό, πατάνε γερά στη γη. Κι ο χορός των Ηλιαστών παρουσιάζεται σαν ένα συναρπαστικό σμάρι από σφήκες, μ' έτοιμα τα κεντριά τους να τρυπήσουν. Το κορύφωμα της κωμωδίας είναι ένα "θέατρο εν θεάτρω": η ψευτοδίκη που σκηνοθετεί ο Βδελυκλέων, για να γιατρέψει - με ένα είδος ψυχοθεραπείας - το γέρο του, απ’ τη μανία να δικάζει και να καταδικάζει. Μηνυτής και κατηγορούμενος, είναι δυο σκύλοι - ο άγριος Κηδαθηνεύς κύων (μαγική εικόνα του Κλέωνα) κι ο σαστισμένος Αιξωνεύς κύων, που έκλεψε απ’ τον πρώτο ένα κομμάτι τυρί. Τελικά, ο μπαμπάς εκπαιδεύεται, από το γιο του και - με νόστιμες αυλητρίδες, πιοτό, λιανοτράγουδα και κόρδακες - μεταμορφώνεται σε χρηστό αθηναίο πολίτη, που δεν θέλει ν' ακούσει για δίκες και γράφει τον Κλέωνα στα παλιά του τα παπούτσια. Η βαθιά ανάμιξη του Κλέωνα στα δικαστικά πράγματα ήταν δεδομένη. Από την άλλη, είχε σύρει τον Αριστοφάνη στα δικαστήρια. Ο Αριστοφάνης απάντησε με τους Ιππείς.
Στη δεύτερη Παράβαση των Σφηκών υπάρχουν αναφορές που επιτρέπουν να υποθέσουμε ότι ανάλογη ήταν και για τους Ιππείς η αντίδραση του Κλέωνα, έστω και αν ο πολιτικός δεν προχώρησε πέρα από την απειλή της δικαστικής δίωξης. Οι περιστάσεις λοιπόν επέτρεπαν στον Αριστοφάνη να επιτύχει πολλούς στόχους ταυτόχρονα: 1) να απαντήσει πάλι στον αιώνιο εχθρό του, εξαπολύοντας μια ακόμα σφοδρή επίθεση εναντίον του, 2) να αποκαλύψει τον καταχθόνιο ρόλο του, στον ευτελισμό της δικαιοσύνης, 3) να βγάλει το άχτι του για την προσωπική του ταλαιπωρία και 4) να καυτηριάσει ένα γενικότερο φαινόμενο που ήδη τον απασχολούσε, όπως φανερώνουν ενδεικτικές νύξεις σε άλλα έργα του. Έτσι ο Κλέων, χωρίς να είναι το κεντρικό θέμα των Σφηκών, είναι πανταχού παρών μέσα στο έργο, όσο και αν ο Αριστοφάνης προειδοποιεί στην αρχή ότι δε σκοπεύει να τον κάνει τώρα στόχο των επιθέσεων του.
Εξάλλου την άνοιξη του προηγούμενου χρόνου οι Αθηναίοι είχαν συνάψει με τους Σπαρτιάτες ανακωχή ενός έτους και απερίσπαστοι καθώς ήταν από τις πολεμικές μέριμνες, υπήρχε πιθανότητα να τείνουν πλέον ευήκοον ούς σε όσα είχε να θέσει επί τάπητος ο ποιητής. Ο Κλέων βρισκόταν τότε στο απόγειο της ισχύος του ο δυναμικός όσο και αδίστακτος πολιτικός είχε πριν από λίγο καιρό φτάσει στην κορυφαία στιγμή της σταδιοδρομίας του: την αιχμαλωσία των Σπαρτιατών στη Σφακτηρία το 425 π.Χ. Όσο και αν την επιχείρηση την είχε σχεδιάσει και προετοιμάσει καλά ο Δημοσθένης, η επιτυχία της πιστώθηκε στον Κλέωνα ή πάντως αυτός την αξιοποίησε όπως έπρεπε για να ενισχύσει τη δημοτικότητα του. Διόλου αμελητέο δεν ήταν το μέρος αυτής της δημοτικότητας που οφειόταν στη στάση του Κλέωνα απέναντι στη λαϊκή δικαιοσύνη: ο πολιτικός είχε αυτοανακηρυχθεί πρόμαχος της και προστάτης των εκπροσώπων της, των ηλιαστών. Στην ουσία εκμεταλλευόταν και χρησιμοποιούσε αυτόν τον τεράστιο και πολύπλοκο μηχανισμό, για την εξυπηρέτηση του δικού του συμφέροντος, πολιτικού αλλά και οικονομικού.
Σημείωση: Από την εισαγωγή στη μετάφραση των "Σφηκών" του Λεωνίδα Ζενάκου (Βικελαία Δημοτική βιβλιοθήκη Ηρακλείου).