Κώδικας (παλαιογρ.)
Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Αυτό το άρθρο υπόκειται σε επεξεργασία για αρκετή ώρα. Παρακαλούμε, έχετε την ευγένεια να μην επεξεργαστείτε το άρθρο όσο αυτό το μήνυμα είναι ενεργοποιημένο, για να αποφευχθούν συγκρούσεις ταυτόχρονης επεξεργασίας. Εάν θέλετε να γνωρίζετε ποιος δουλεύει πάνω στο άρθρο, παρακαλούμε να κοιτάξετε το ιστορικό του άρθρου.
|
Ο Κώδικας αποτελεί τύπο συλλογής χειρογράφων από πάπυρο, περγαμηνή ή χαρτί, στερεωμένων σε ένα σώμα με τη μορφή βιβλίου, που ήταν σε χρήση, κυρίως πριν από την εφεύρεση της τυπογραφίας.
Ο παλαιότερος ελληνικός κώδικας που σώζεται και ο οποίος προέρχεται από τον 4ο μ.Χ. αιώνα είναι ο Σιναϊτικός Κώδικας (Codex Sinaiticus), ένα χειρόγραφο της Αγίας Γραφής σε ελληνική γλώσσα. Οι άλλοι δύο από τους τρεις παλαιότερους που σώζονται, επίσης περιέχουν βιβλία της Αγίας Γραφής, και είναι ο Αλεξανδρινός και ο Βατικανός.
Πίνακας περιεχομένων |
[Επεξεργασία] Εισαγωγικά
Με τη λατινική λέξη codex (η ελληνική αντίστοιχη είναι σωμάτιον), χαρακτηρίζεται από το τέλος της Αρχαιότητας το βιβλίο, με μια μορφή που θυμίζει τη σημερινή. Στα παλιότερα χρόνια, όταν ο τύπος αυτός του βιβλίου δεν ήταν ακόμη γνωστός, με τη λέξη codex αναφέρονταν σε μια εναλλακτική μορφή που την αποτελούσαν μικροί, ξύλινοι πίνακες γραφής, με επίστρωση κεριού, συνενωμένοι ανά δύο ή και περισσότεροι, με ιμάντα.
Η κατασκευή αυτή πρόσφερε ένα σταθερό υπόβαθρο για την καταγραφή επιστολών, αριθμητικών πράξεων, σχολικών ασκήσεων ή πρόχειρων σημειώσεων. Οι Ρωμαίοι επεξέτειναν τα όρια χρήσης, γράφοντας πάνω σ' αυτές νομικά έγγραφα, και επίσης είχαν τη σημαντική πρωτοβουλία να αντικαταστήσουν τις ξύλινες αυτές πινακίδες με φύλλα περγαμηνής.
- Από τη συνένωση πολλών φύλλων, προήλθε μια μορφή βιβλίου η οποία μπορούσε να περιλαμβάνει και λογοτεχνικά έργα σημαντικής έκτασης. Αρχικά παπύρινοι και περγαμηνοί κώδικες συνυπήρχαν, στο τέλος όμως επικράτησαν οι περγαμηνοί.
Αν και οι κώδικες που περιέχουν κλασική λογοτεχνία αποτελούν έως το 200 μ.Χ. σπάνιες εξαιρέσεις, αργότερα ο αριθμός τους αυξήθηκε, και από τον 5ο αι. άρχισε ο κώδικας να γίνεται η συνηθισμένη μορφή βιβλίου για τέτοια έργα. Η μετάβαση αυτή, από τον 2ο έως τον 4ο αιώνα, περιγράφεται ενδεικτικά στον παρακάτω πίνακα:
Αιώνας | Κύλινδροι | Κώδικες | Ποσοστό κωδίκων |
---|---|---|---|
2ος | 465 | 11 | 2,31% |
2ος/3ος | 208 | 6 | 2,90% |
3ος | 297 | 60 | 16,80% |
3ος/4ος | 28 | 26 | 48,14% |
4ος | 25 | 71 | 73,95% |
Σε αντίθεση με την κλασική (μη χριστιανική) φιλολογία που έφτασε στον κώδικα μέσα από μια μεταβατική διαδικασία, τα περισσότερα χριστιανικά κείμενα που χρονολογούνται πριν από τα τέλη του 4ου αιώνα μ.Χ. ήταν γραμμένα σε κώδικες, με φύλλα, κυρίως, από πάπυρο. Ενώ οι μη χριστιανικοί κώδικες αποτελούσαν στον 2ο αιώνα κάτι σπάνιο, το σχήμα του κώδικα ήταν ήδη εκείνη την εποχή σε γενική χρήση για την αντιγραφή βιβλικών κειμένων.
Μία από τις επιστημονικές ερμηνείες που δόθηκαν για την εξήγηση του φαινομένου αυτού, ήταν η υπόθεση πως εξαρχής, οι ευαγγελικές διδασκαλίες του Ιησού καταγράφτηκαν σε περγαμηνά σημειωματάρια και έτσι, από τη στιγμή που κυκλοφόρησε σε ένα τέτοιο σχήμα το πρώτο ευαγγέλιο, το κύρος του άλλα και καθαρά συναισθηματικοί και συμβολικοί λόγοι καθόρισαν ότι το σχήμα στο οποίο πρέπει να γράφονται τα χριστιανικά κείμενα είναι ο κώδικας και όχι ο κύλινδρος.
[Επεξεργασία] Ιστορία: Από τον Κύλινδρο στον Κώδικα
Αν και ο κύλινδρος από πάπυρο υπήρξε ως τα τέλη του 2ου αιώνα μ.Χ. το μοναδικό μέσο για τη διάδοση των κειμένων της κλασικής φιλολογίας, από την εποχή αυτή και υστέρα, τα φύλλα από πάπυρο, αντί να τα συγκολλούν και να σχηματίζουν μεγάλους ρόλους, άρχισαν να τα διπλώνουν και να συγκροτούν τεύχη, όπως στα σύγχρονα βιβλία. Πλέον, η λέξη codex χρησιμοποιήθηκε όχι για τους συνενωμένους ξύλινους πίνακες γραφής, αλλά για να δηλώσει τα φύλλα ή τα τεύχη που δεν ήταν τυλιγμένα σε ρόλο αλλά ήταν τοποθετημένα απλωτά ανάμεσα σε εξώφυλλα από ξύλο ή άλλο υλικό.
Στην καινοτομία αυτή της μετάβασης από τον κύλινδρο στον κώδικα, έπαιξε σημαντικό ρόλο η διάδοση του Χριστιανισμού. Η Βίβλος, ήταν σε ευρεία χρήση στις διάφορες εκκλησίες και ανάμεσα στους πιστούς, όχι σε μορφή κυλίνδρων από πάπυρο, αλλά σε περγαμηνούς κώδικες. Είναι δεδομένο πως έτσι μπορούσε να διαβάζεται με μεγαλύτερη ευκολία το κείμενο και δε χρειαζόταν να ξετυλίξει κανείς πολλά μέτρα παπύρου για να βρει ένα χωρίο. Αυτό ήταν άλλωστε ένα από τα μεγάλα προβλήματα του κυλίνδρου: ο έλεγχος των παραπομπών ήταν δύσκολος, καθώς σε πολλές περιπτώσεις έπρεπε να ξετυλιχτεί ολόκληρος ο κύλινδρος, ενώ η συνεχής χρήση του, έφθειρε και το υλικό. Εύκολα κατανοεί κανείς για ποιο λόγο οι συγγραφείς συνήθιζαν να αντλούν τα μετρικά ή γραμματικά παραδείγματα τους από τους πρώτους μόνο στίχους των συγγραφέων.
[Επεξεργασία] Η κατασκευή του Κώδικα
[Επεξεργασία] Εικογράφηση των αρχαίων βιβλίων
[Επεξεργασία] Βιβλιογραφία
- The Oxford Companion to Classical Literature, Paul Harvey, Clarendon Press, 1937
- Ancient Writing and Its Influence, B. L. Ullman, Longmans, Green, 1932
- Εισαγωγή στην Αρχαιογνωσία-Τόμος Α', Heinz-Gunther Nesselrath, Παπαδήμας, 1997
- Ελληνικοί πάπυροι-Εισαγωγή στη μελέτη και τη χρήση των παπυρικών κειμένων, E. G. Turner, ΜΙΕΤ, 1981
- Εισαγωγή στην Ελληνική Παλαιογραφία, Elpidio Mioni, ΜΙΕΤ, 1985
- Το βιβλίο στην αρχαιότητα, Horst Blanck, Παπαδήμας, 1994
- Αντιγραφείς και Φιλόλογοι, L.D.Reynolds & N.G.Wilson, ΜΙΕΤ, 1981