Ανδρέας Εμπειρίκος
Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Ανδρέας Εμπειρίκος | |
---|---|
Ο Ανδρέας Εμπειρίκος | |
Γεννήθηκε | 2 Σεπτεμβρίου, 1901 Μπραΐλα, Ρουμανία |
Πέθανε | 3 Αυγούστου 1975 Αθήνα, Ελλάδα |
Ιδιότητα | Ποιητής |
Ο Ανδρέας Εμπειρίκος (2 Σεπτεμβρίου 1901-3 Αυγούστου 1975) ήταν ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές της γενιάς του ΄30 και εισηγητής του υπερρεαλισμού στην Ελλάδα. Θεωρείται ένας από τους πιο εμπνευσμένους και γόνιμους Έλληνες ποιητές του 20ου αιώνα, κύριος εκπρόσωπος του ελληνικού μοντερνισμού, ανανεωτής της νεότερης ελληνικής ποίησής και τολμηρός στην σκέψη και στο λόγο του. Υπήρξε παράλληλα ένας από τους εισηγητές της επιστήμης της ψυχανάλυσης στον ελλαδικό χώρο, με την οποία ήρθε σε επαφή το 1926 στο Παρίσι, ασκώντας την ψυχαναλυτική πρακτική για δεκαέξι χρόνια (1935-1951).
Πίνακας περιεχομένων |
[Επεξεργασία] Βιογραφία
Ο Εμπειρίκος γεννήθηκε στην Μπραΐλα της Ρουμανίας το 1901. Η οικογένεια απέκτησε τρία ακόμη αγόρια, το Μαρή, τον Δημοσθένη που πέθανε νέος και τον Κίμωνα. Ο πατέρας του Λεωνίδας Α. Εμπειρίκος ήταν εφοπλιστής, γόνος παλαιάς οικογένειας ναυτικών με καταγωγή από την Άνδρο. Μαζί με τους αδελφούς του Μιχάλη και Μαρή Εμπειρίκο, ίδρυσε την Εθνική Ατμοπλοΐα Ελλάδος (1939-1935), καθώς και αρκετές ακόμα εταιρείες. Την περίοδο 1917-1918 υπήρξε επίσης βουλευτής της κυβέρνησης Βενιζέλου και υπουργός Επισιτισμού. Η μητέρα του Ανδρέα Εμπειρίκου, Στεφανία, ήταν κόρη του Λεωνίδα Κυδωνιέως από την Άνδρο και της Ρωσίδας Σολωμονίς Κοβαλένκο, από το Κίεβο.
Το 1902 η οικογένειά του εγκαταστάθηκε στην Ερμούπολη της Σύρου και έξι χρόνια αργότερα στην Αθήνα. Την περίοδο 1912-1917 φοίτησε στο γυμνάσιο της Σχολής Μακρή και στη συνέχεια υπηρέτησε τη θητεία του στο ναυτικό. Γράφτηκε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου της Αθήνας αλλά σύντομα διέκοψε τις σπουδές του και μετακόμισε στη Λωζάνη, όπου είχε εγκατασταθεί η μητέρα του μετά τον χωρισμό της από τον πατέρα του. Εκεί παρακολούθησε οικονομικά μαθήματα στο Πανεπιστήμιο και έγραψε τα πρώτα του ποιήματα. Ο Οδυσσέας Ελύτης αναφέρει για τα πρώιμα ποιητικά του έργα πως "η συναισθηματική του εκτόνωση σε στίχους είχε αρχίσει τόσο πρόωρα που σε ηλικία είκοι χρονών να διαθέτει ήδη στο ενεργητικό του ένα πλήθος ποιήματα γραμμένα πάνω στ' αχνάρια των ποιητών που κάθε φορά τον γοήτευαν περισσότερο, κατ' εξοχήν του Κωστή Παλαμά"[1].
Την περίοδο 1921-1925 εργάστηκε στην οικογενειακή ναυτιλιακή εταιρεία Byron Steamship Co. Ltd. του Λονδίνου όπου παράλληλα σπούδασε φιλοσοφία και αγγλική φιλολογία. Το 1926 ύστερα από διάσταση με τον πατέρα του ταξίδεψε στο Παρίσι όπου αποφάσισε να ασχοληθεί με την ψυχανάλυση. Κοντά στον Ρενέ Λαφόργκ, ο οποίος υπήρξε ιδρυτικό μέλος και πρώτος πρόεδρος της Ψυχαναλυτικής Εταιρείας Παρισίων, έκανε προσωπική και διδακτική ανάλυση. Συνδέθηκε με αρκετούς Γάλλους ψυχαναλυτές μεταξύ αυτών και ο Φρουά Γουιτμάν, ο οποίος είχε ενδιαφέρον για την μοντέρνα ποίηση και περίπου το 1929, έφερε σε επαφή τον Εμπειρίκο με την ομάδα των υπερρεαλιστών.
Επέστρεψε στην Ελλάδα το 1931 και εργάστηκε στα ναυπηγεία του πατέρα του από όπου παραιτήθηκε μετά από λίγο καιρό, έχοντας αποφασίσει να αφοσιωθεί στη λογοτεχνία και την ψυχανάλυση. Στις 25 Ιανουαρίου του 1935 έδωσε μία ιστορικά σημαντική διάλεξη «Περί συρρεαλισμού» στη Λέσχη Καλλιτεχνών. Για τον αντίκτυπο της ο Ελύτης έγραψε: "Έγινε η διάλεξη μπροστά σε μερικούς βλοσυρούς αστούς που άκουγαν, φανερά ενοχλημένοι, ότι εκτός από τον Κονδύλη και τον Τσαλδάρη υπήρχαν και άλλοι ενδιαφέροντες άνθρωποι στον κόσμο, που τους έλεγαν Φρόυντ ή Μπρετόν"[2]. Το Μάρτιο του ίδιου έτους εξέδωσε την πρώτη του ποιητική συλλογή Υψικάμινος, η οποία περιείχε 63 πεζόμορφα ποιήματα. Τυπώθηκε στις εκδόσεις «Κασταλία» σε 200 αριθμημένα αντίτυπα και ήταν το πρώτο αμιγώς υπερρεαλιστικό ποιητικό έργο στην Ελλάδα. Γνωρίστηκε επίσης με τον Οδυσσέα Ελύτη και μαζί του επισκέφτηκε το σπίτι του ζωγράφου Θεόφιλου στη Μυτιλήνη. Πραγματοποίησε ένα ταξίδι στην Κωνσταντινούπολη με τη Μαργκερίτ Γιουρσενάρ και από το έτος αυτό άρχισε να ασκεί την ψυχανάλυση ως επάγγελμα.
Στο διάστημα 5-29 Μαρτίου του 1936 οργάνωσε στο σπίτι του την «Επίδειξη σουρρεαλιστικών έργων», η οποία περιλάμβανε έργα των Μαξ Ερνστ, Όσκαρ Ντομίνγκεζ και άλλων ζωγράφων, σπάνια βιβλία, πρώτες εκδόσεις υπερρεαλιστών, τα μανιφέστα του κινήματος και φωτογραφικό υλικό. Το 1938 μετέφρασε κείμενα του Αντρέ Μπρετόν στο τεύχος Υπερ(ρ)εαλισμός Α', ενώ ποιήματα από τη συλλογή του Ενδοχώρα δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό Νέα Γράμματα. Παράλληλα, έως και το 1939, πραγματοποιούσε τακτικά ταξίδια στη Γαλλία, προκειμένου να διατηρεί τις επαφές του με τους Γάλλους υπερρεαλιστές.
Το 1940 παντρεύτηκε την ποιήτρια Μάτση Χατζηλαζάρου με την οποία χώρισε το 1944. Σε ολόκληρο το διάστημα της κατοχής, ο Εμπειρίκος οργάνωνε στο σπίτι του συγκεντρώσεις φίλων λογοτεχνών, όπου διαβάζονταν αποσπάσματα των έργων τους καθώς και άλλων νέων συγγραφέων. Αρχικά οι συναντήσεις αυτές αφορούσαν λίγους στενούς φίλους του Εμπειρίκου, ωστόσο σύντομα διευρύνθηκαν και έφθασαν να περιλαμβάνουν έναν ευρύ κύκλο καλλιτεχνών, με συμμετοχή ποιητών όπως ο Νίκος Γκάτσος, ο Νίκος Εγγονόπουλος, ο Νάνος Βαλαωρίτης και άλλοι.
Το 1944 έγραψε τον πρόλογο στην ελληνική έκδοση του βιβλίου της Μαρίας Βοναπάρτη: Η λανθάνουσα νεκροφιλία στο έργο του Έδγαρ Πόε και ολοκλήρωσε τη συγγραφή της νουβέλας Αργώ ή Πλους αεροστάτου. Κατά τα Δεκεμβριανά, στις 31 Δεκεμβρίου, συνελλήφθη από την ΟΠΛΑ, πέρασε από ανάκριση και οδηγήθηκε μαζί με άλλους ομήρους, που σχηματίζαν φάλαγγα, στο χωριό Κρώρα. Κοντά στη Θήβα ο Eμπειρίκος διέφυγε και επέστρεψε στην Αθήνα εξαντλημένος.
Το 1945 άρχισε να γράφει το τολμηρό μυθιστόρημα O Μέγας Aνατολικός ενώ παράλληλα ολοκλήρωσε τα κείμενα Ζεμφύρα ή Το μυστικό της Πασιφάης και Βεατρίκη ή Ένας έρωτας του Buffalo Bill. Δημοσίευσε επίσης ένα κείμενο για τον Νίκο Εγγονόπουλο στο περιοδικό Τετράδιο με τίτλο «Νικόλαος Εγγονόπουλος ή το θαύμα του Ελμπασάν και του Βοσπόρου», ενώ τυπώθηκε και η Ενδοχώρα, από τις εκδόσεις του περιοδικού Τετράδιο.
Παντρεύτηκε για δεύτερη φορά το 1947 με την Βιβίκα Ζήση και το 1948 συμμετείχε στην πρώτη ελληνική ψυχαναλυτική ομάδα με τους Γιώργο Ζαβιτζιάνο και Δημήτρη Κουρέτα. Την ίδια χρονιά πέθανε ο πατέρας του στη Γενεύη. Τον επόμενο χρόνο παρακολούθησε στη Ζυρίχη το Διεθνές Ψυχαναλυτικό Συνέδριο και το 1950 εκλέχτηκε μέλος της Ψυχαναλυτικής Εταιρίας Παρισίων. Ακολούθησε η δημοσίευση του δοκιμίου του Μια Περίπτωσις Ιδεοψυχαναγκαστικής Νευρώσεως με Πρόωρες Εκσπερματώσεις στη Revue Francaise de Psychanalyse καθώς και τριών μεταφράσεων ομιλιών για την ψυχανάλυση, της Μαρίας Βοναπάρτη. Τον επόμενο χρόνο ολοκλήρωσε στην Άνδρο το μυθιστόρημα Ο Μέγας Ανατολικός, το οποίο αποτελούνταν από 1700 χειρόγραφες σελίδες στην πρώτη μορφή του. Συνίχισε να το συμπληρώνει και να του προσθέτει νέα κεφάλαια ως το τέλος της ζωής του. Παρακολούθησε στο Άμστερνταμ το νέο Διεθνές Ψυχαναλυτικό Συνέδριο και λίγο αργότερα εγκαταστάθηκε στο Παρίσι ενώ αποφάσισε να διακόψει την ψυχαναλυτική πρακτική.
Το 1955 παρουσίασε έκθεση φωτογραφιών του στην αίθουσα «Ιλισσός» και έγραψε τα περισσότερα ποιήματα των συλλογών Οκτάνα και Aι Γενεαί πάσαι ή Η σήμερον ως αύριον και ως χθες (1959-1965). Ακολούθησαν οι εκδόσεις των Γραπτά ή Προσωπική Μυθολογία («Δίφρος», 1960) και η Υψικάμινος και η Ενδοχώρα σ’ ένα τόμο με γενικό τίτλο: Ποιήματα («Γαλαξίας», 1962). Το 1962 μαζί με τον Ελύτη και τον Γιώργο Θεοτοκά ταξίδεψαν στην Σοβιετική Ένωση ύστερα από πρόσκληση του Συνδέσμου «Ε.Σ.Σ.Δ. – Ελλάς», προκειμένου να έρθουν σε επαφή με τους πνευματικούς ανθρώπους της Σοβιετικής Ένωσης και να αποκτήσουν εικόνα για τα δρώμενα της χώρας. Ο Εμπειρίκος κατέγραψε τις εμπειρίες του σε ημερολόγιο ενώ μετά το ταξίδι αυτό έγραψε το ποίημα Ες Ες Eς Ερ Ρωσσία.
Το 1963 πραγματοποίησε μια ομιλία αφιερωμένη στο Νίκο Εγγονόπουλο, στην αίθουσα του Αθηναϊκού Τεχνολογικού Ινστιτούτου, με την ευκαιρία της ατομικής έκθεσης του ζωγράφου. Το 1964 άρχισε να δημοσιεύεται σε συνέχειες η Αργώ ή Πλους αεροστάτου στο περιοδικό Πάλι και σε μετάφραση του Michel Saunier στο περιοδικό Mercure de France. Από την εταιρία Διόνυσος κυκλοφόρησε στη σειρά «Ελληνικά ποιήματα» ο δίσκος Ο Εμπειρίκος διαβάζει Εμπειρίκο, με απαγγελίες του ίδιου ποιημάτων από την Υψικάμινο, την Ενδοχώρα και την Οκτάνα. Τον επόμενο χρόνο ολοκλήρωσε το μακροσκελές επικό ποίημα Η άσπρη φάλαινα (παραλλαγαί στο μέγα θέμα του Moby-Dick του Herman Melville), απόσπασμα του οποίου δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Συντέλεια (1991). Το 1966 κυκλοφόρησαν σε αγγλική έκδοση τα Γραπτά με τίτλο Amour Amour, σε μετάφραση Nίκου Στάγκου και Alan Ross καθώς και σκίτσα του Μ. Αργυράκη. Ξεκίνησε ακόμα τη συγγραφή του [Άρμαλα ή] Εισαγωγή σε μία πόλι, κείμενο που θα αποτελούσε την εισαγωγή ενός νέου μυθιστορήματος, το οποίο όμως δεν ολοκληρώθηκε.
Στις 26 Ιανουαρίου 1971 έδωσε διάλεξη στο Κολέγιο Αθηνών για την μοντέρνα ποίηση και το 1973 μίλησε για το έργο του στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Την χρονιά αυτή σημειώθηκε και ο θάνατος της μητέρας του. Ο Ανδρέας Εμπειρίκος πέθανε στην Κηφισιά στις 3 Αυγούστου 1975, σε ηλικία 74 ετών, από καρκίνο του πνεύμονα. Μετά το θάνατό του, εκδόθηκε για πρώτη φορά το μυθιστόρημα Ο Μέγας Ανατολικός (1990-1992) σε οκτώ τόμους. Το 2001, με αφορμή τα εκατό χρόνια από τη γέννησή του, τιμήθηκε από το Υπουργείο Πολιτισμού και το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου με τον εορτασμό του Έτους Εμπειρίκου, με σκοπό την επανεξέταση και προβολή του έργου του.
[Επεξεργασία] Έργο
[Επεξεργασία] Ποίηση
- Υψικάμινος, 1935, εκδ. Άγρα
- Ενδοχώρα, 1935, εκδ. Άγρα
- Γραπτά ή Προσωπική Μυθολογία, 1960, εκδ. Άγρα
- Οκτάνα, 1980, εκδ. Ίκαρος
- Aι Γενεαί πάσαι ή Η σήμερον ως αύριον και ως χθες, 1984, εκδ. Άγρα
- Ες Ες Eς Ερ Ρωσσία, 1995, εκδ. Άγρα
[Επεξεργασία] Πεζά
- Αργώ ή Πλους αεροστάτου, 1980, εκδ. Ύψιλον
- Ο Μέγας Ανατολικός, 1990-1992, εκδ. Άγρα
- Ζεμφύρα ή Το μυστικό της Πασιφάης, 1998, εκδ. Άγρα
- Νικόλαος Εγγονόπουλος ή το θαύμα του Ελμπασάν και του Βοσπόρου, Διάλεξη για τον Νίκο Εγγονόπουλο, 1999, εκδ. Άγρα
[Επεξεργασία] Φωτογραφία
- Φωτοφράκτης, 2001, εκδ. Άγρα
[Επεξεργασία] Ψυχολογία
- Μια Περίπτωσις Ιδεοψυχαναγκαστικής Νευρώσεως με Πρόωρες Εκσπερματώσεις και Άλλα Ψυχαναλυτικά Κείμενα, 2001, εκδ. Άγρα
[Επεξεργασία] Βιβλιογραφία
- Νάνος Βαλαωρίτης, Ανδρέας Εμπειρικός, Ύψιλον, Αθήνα 1989
- Γιώργης Γιατρομανωλάκης, Ανδρέας Εμπερίκος. Ο ποιητής του έρωτα και του νόστου, Κέδρος, Αθήνα 1994
- Ανδρέας Εμπειρίκος, περιοδικό Δυτικές Ινδίες, τ. 5 (2001)
- Επαμεινωνδας Γ. Ασλανίδης, Ο Ανδρέας Εμπειρίκος και η χαρμολύπη, Κέδρος, Αθήνα 2000
[Επεξεργασία] Σημειώσεις
- ↑ Οδυσσέας Ελύτης, Εν Λευκώ, εκδ. Ίκαρος, στ' έκδοση, σ. 126 ή Αναφορά στον Ανδρέα Εμπειρίκο, εκδ. Ύψιλον, Αθήνα 1980
- ↑ Οδυσσέας Ελύτης, Ανοιχτά Χαρτιά, εκδ. Ίκαρος, Αθήνα 1987