Ρωμαϊκή αυτοκρατορία
Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
![]() |
|
Εθνικό σύνθημα: Senatus Populusque Romanus (Λατιν.: "Σύγκλητος και Δήμος της Ρώμης") |
|
Επίσημη γλώσσα | Λατινικά, αρχαία Ελληνικά |
Πρωτεύουσα | Ρώμη |
Πολίτευμα | Συνταγματική μοναρχία με αυτοκρατικές τάσεις |
Ηγεσία | Ρωμαίος αυτοκράτωρ |
Διακυβέρνηση | Ύπατος |
Εξεταστικό σώμα | Ρωμαϊκή σύγκλητος |
Νομοθεσία | Ρωμαϊκές συνελεύσεις |
Εγκαθίδρυση | Ναυμαχία του Ακτίου, 2 Σεπτεμβρίου 31 π.Χ. |
Κατάλυση | 4 Σεπτεμβρίου 476 δυτικό τμήμα, διαμόρφωση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας ανατολικά |
Πρώτος αυτοκράτωρ | Καίσαρ Αύγουστος (27 π.Χ.-14) |
Τελευταίος | Ρωμύλος Αυγουστύλος (475-476) |
Προηγούμενο κράτος | Ρωμαϊκή Δημοκρατία |
Διάδοχο κράτος | Βυζαντινή Αυτοκρατορία, Οστρογοτθικό Βασίλειο, Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία |
Νόμισμα | Σόλιδος, Χρυσό, Δηνάριο, Σηστέρτιο, Ασσάριο |
Ως Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία: νοείται το κράτος των αρχαίων Ρωμαίων (imperium), μετεξέλιξη της Ρωμαϊκής Δημοκρατίας όταν και οι περισσότερες εξουσίες συγκεντρώθηκαν στα χέρια ενός ανθρώπου, του Καίσαρα ή αυτοκράτορα (imperator).Το κράτος που είχαν δημιουργήσει οι αρχαίοι Ρωμαίοι πέρασαν αρκετοί αιώνες μέχρι να αποκτήσει το πολίτευμα της αυτοκρατορίας, με το οποίο το θυμούνται οι σημερινοί λαοί, αλλά έχει επικρατήσει να αναφερόμαστε με τον όρο ‘’Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία’’ για όλη την περίοδο της αρχαίας ρωμαϊκής ιστορίας
[Επεξεργασία] Οι πρώτοι αιώνες-βασιλεία (753 π.Χ.-509 π.Χ.)
Χρονολογία ίδρυσης της πόλης της Ρώμης, από την παράδοση, είναι το έτος 753 π.Χ.. Ιδρυτής της θεωρείται ο Ρωμύλος, ένα ημιμυθικό πρόσωπο που οριοθέτησε τα τείχη της Ρώμης και σκότωσε τον αδελφό του, Ρέμο, όταν αυτός άρχισε να χαλά το έργο του Ρωμύλου. Η ιστορική μνήμη για την πορεία της Ρώμης στα πρώτα της βήματα ισορροπεί ανάμεσα στους μύθους και στα πραγματικά γεγονότα.Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα αυτού είναι η ιστορία της αρπαγής των Σαβίνων.Ο Ρωμύλος θέσπισε πολιτικά όργανα που διατηρήθηκαν για αιώνες:τη Σύγκλητο, η οποία ήταν ένα συμβούλιο που αποτελούταν από τους αρχηγούς των ρωμαϊκών γενών (patres) , και τη συνέλευση του λαού.Ακόμη, διεξήγαγε επιτυχημένους πολέμους εναντίον των γειτονικών λαών. Το Ρωμύλο διαδέχθηκε ο Πομπίλιος Νουμάς, ένας Σαβίνος, και μετά από αυτόν άλλοι πέντε βασιλείς βασίλεψαν στη Ρώμη, με τελευταίο έναν Ετρούσκο, το Λεύκιο Ταρκύνιο, ο οποίος βασίλεψε τυραννικά ώσπου οι αγανακτισμένοι Ρωμαίοι να τον εκθρονίσουν και να τον εκδιώξουν, εγκαθιδρύοντας παράλληλα Δημοκρατία.
[Επεξεργασία] Η περίοδος της Ρωμαϊκής Δημοκρατίας
Με την εκδίωξη του τελευταίου βασιλιά, οι πατρίκιοι, που αποτελούσαν την αγροτική αριστοκρατία και ήταν οι κεφαλές των εκατό κυριότερων οικογενειών της Ρώμης, οργάνωσαν το νέο πολίτευμα. Στη θέση του βασιλιά τοποθετήθηκαν δύο άρχοντες με ετήσια θητεία, οι ύπατοι, οι οποίοι κυβερνούσαν το κράτος και το στρατό. Σταδιακά θεσπίστηκαν και άλλα ανώτερα αξιώματα, όπως οι δύο κυαίστορες που ήταν υπεύθυνοι για τα δημόσια οικονομικά. Όλοι οι αξιωματούχοι ορίζονταν από τη Σύγκλητο, μέλη της οποίας μπορούσαν να γίνουν μόνον πατρίκιοι. Αυτό, βέβαια, δυσαρέστησε πολύ την άλλη κοινωνική ομάδα της Ρώμης, τους πληβείους, δηλαδή τους βιοτέχνες, τους μικροκαλλιεργητές και όλους αυτούς που δεν ανήκαν σε κανένα γένος. Αυτοί, περίπου το 490 π.Χ., συγκεντρώθηκαν σε έναν μικρό λόφο έξω από τη Ρώμη και απείλησαν να ιδρύσουν μία καινούρια, δική τους πόλη αν οι πατρίκιοι συνέχιζαν να τους αγνοούν και να τους καταπιέζουν.
Οι πατρίκιοι υποχώρησαν, καθώς τους χρειάζονταν για στρατιώτες, και έτσι θεσπίστηκε το αξίωμα του τριβούνου (δημάρχου), του οποίου μοναδικό καθήκον ήταν η προστασία των πληβείων από τις πιέσεις των αρχόντων. Σταδιακά, οι πληβείοι κατέκτησαν και άλλα δικαιώματα. Το 450 π.Χ. πέτυχαν να καταγραφεί το δίκαιο, που ως τότε παρέμενε άγραφο και η ερμηνεία του ήταν στα χέρια των πατρικίων, ενώ το 287 π.Χ. πέτυχαν την ψήφιση ενός νόμου που όριζε ότι η συνέλευση των πληβείων μαζί με τους τριβούνους θα μπορούσε να ψηφίσει νόμους που θα ήταν δεσμευτικοί για όλους τους Ρωμαίους.
Το Ρωμαϊκό κράτος αυτήν την περίοδο αρχίζει να επεκτείνεται στις γειτονικές περιοχές, και συγκροτεί μία συμμαχία των πόλεων του Λατίου. Αργότερα, οι Ρωμαίοι συγκρούονται με τους Κέλτες της βόρειας Ιταλίας, και τους Σαμνίτες της νότιας. Μέχρι το 280 π.Χ. που εισβάλλει ο Πύρρος, βασιλιάς της Ηπείρου, μετά από την έκκληση για βοήθεια των ελληνικών πόλεων της Κάτω Ιταλίας, η Ρώμη έχει κυριαρχήσει στην κεντρική Ιταλία.Οι Ρωμαίοι κατάφεραν μετά από αγώνα να αναγκάσουν τον Πύρρο να γυρίσει στην Ελλάδα και κατέλαβαν το 272 π.Χ. την ελληνική πόλη του Τάραντα.
Μετά από λίγα χρόνια, ξεσπά ο Α' Καρχηδονιακός πόλεμος (264 π.Χ.-241 π.Χ.). Στο τέλος αυτού του πολέμου οι κουρασμένοι αντίπαλοι, Ρώμη και Καρχηδόνα, κάνουν ειρήνη. Οι Ρωμαίοι κερδίζουν τη Σικελία, τη Σαρδηνία και την Κορσική, και στρέφουν την προσοχή τους στη βόρεια Ιταλία, όπου μέχρι το 220 π.Χ. καταλαμβάνουν την κοιλάδα του Πάδου. Οι Καρχηδόνιοι στρέφονται στην Ισπανία και σύντομα καταλαμβάνουν όλα τα εδάφη μέχρι τον ποταμό Έβρο. Όλα έδειχναν ότι οι δύο δυνάμεις είχαν αφήσει ανοιχτούς λογαριασμούς. Εκείνη την εποχή αναλαμβάνει τη διοίκηση των καρχηδονιακών δυνάμεων ο Αννίβας, που σύντομα θα έδειχνε τη στρατιωτική του ιδιοφυία. Περνά τις Άλπεις (218 π.Χ.), μεταφέρει τον πόλεμο στην Ιταλία, και σε δύο φονικές μάχες, στη λίμνη Τρανσιμένη και τις Κάννες (216 π.Χ.) καταφέρνει να συντρίψει τον ρωμαϊκό στρατό. Οι Ρωμαίοι, όμως, συνήλθαν γρήγορα και κατάφεραν να αντισταθούν και να μεταφέρουν οι ίδιοι τον πόλεμο στην Αφρική.Το 202 π.Χ., ο Αννίβας ηττάται στη Ζάμα από τον Κορνήλιο Σκιπίωνα.
Η Καρχηδόνα υποχρεώθηκε να περιοριστεί στην Αφρική και να πληρώσει μεγάλη χρηματική αποζημίωση. Μόλις τελείωσε ο Β' Καρχηδονιακός πόλεμος, οι Ρωμαίοι εμπλέκονται σε πόλεμο στην ελληνική ανατολή.Το 197 π.Χ. νίκησαν το Φίλιππο Ε', βασιλιά της Μακεδονίας στις Κυνός Κεφαλές. Μετά από τέσσερις νικηφόρους Μακεδονικούς πολέμους υποτάσσουν το βασίλειο της Μακεδονίας και το 148 π.Χ. συγκροτούν εκεί την πρώτη τους επαρχία πέρα από την Αδριατική. Το 146 π.Χ. νικούν την Αχαϊκή Συμπολιτεία στην μάχη της Λευκόπετρας και κάθε αντίσταση στον ελληνικό νότο εξουδετερώνεται, ενώ μία εξέγερση της Καρχηδόνας, τον ίδιο χρόνο, συντρίφτηκε. Το 189 π.Χ. νικούν το Σελευκίδη βασιλιά Αντίοχο Γ' στην Μικρά Ασία. Το 133 π.Χ., ο βασιλιάς της Περγάμου, ο Άτταλος Γ' κληροδοτεί το βασίλειό του στη Ρώμη.
Όμως, οι συνέπειες από αυτές τις επιτυχίες, δεν είναι όλες θετικές για το λαό. Με την κατάκτηση τόσων καινούριων εδαφών η εισροή χρυσού και αργύρου γίνεται μαζική, προκαλεί αύξηση των τιμών και ωθεί τους μικροκαλλιεργητές στην χρεωκοπία και τα κατώτερα στρώματα του λαού στη φτώχεια. Η έγγεια περιουσία μαζεύεται στα χέρια μεγάλων γαιοκτημόνων, ενώ η ψαλίδα μεταξύ των φτωχών και των πλουσίων άνοιγε συνεχώς. Αυτή την κατάσταση προσπάθησαν να αντιμετωπίσουν δύο αδέρφια, οι Γάιος Γράκχος και Τιβέριος Γράκχος, με φιλολαϊκές μεταρρυθμίσεις και ίση διανομή της καλλιεργήσιμης γης σε όλους τους πολίτες. Όμως η αντίδραση των πατρικίων ήταν πολύ μεγάλη και οι Γράκχοι δολοφονήθηκαν. Εν τω μεταξύ το πολίτευμα της Ρώμης βυθιζόταν όλο και πιο πολύ στην ασυδοσία και τη διαφθορά, παρόλο που η Ρώμη συνέχιζε να επεκτείνεται κυρίως λόγω φιλόδοξων στρατηγών.
[Επεξεργασία] Η περίοδος των εμφυλίων (85-30 π.Χ.)
Καθώς η δύναμη των στρατηγών αυξάνεται, τόσο αυξάνεται και η έκταση του ρωμαϊκού κράτους, αλλά σύντομα ο ανταγωνισμός μεταξύ των στρατηγών γίνεται πολύ μεγάλος.Μέσα σε αυτή την ταραγμένη περίοδο ξεσπά ο Συμμαχικός πόλεμος (91 π.Χ.-88 π.Χ.), ο πόλεμος των Ιταλών συμμάχων της Ρώμης εναντίον της. Οι υπόλοιποι Ιταλοί διεκδικούσαν καλύτερη μεταχείριση και την ιδιότητα του Ρωμαίου πολίτη. Οι Ρωμαίοι τελικά θα νικήσουν, αλλά θα παραχωρήσουν σε όλους τους κατοίκους της ιταλικής χερσονήσου, την ιδιότητα του Ρωμαίου πολίτη. Ήδη δύο στρατηγοί έχουν ξεχωρίσει, ο λαϊκός Μάριος και ο αριστοκράτης Σύλλας. Ο ανταγωνισμός μεταξύ τους είναι σκληρός. Το 88 π.Χ. η Σύγκλητος στέλνει στην Ανατολή εναντίον του βασιλιά του Πόντου, Μιθριδάτη ΣΤ, τον Σύλλα. Ο Μάριος εξοργίζεται και έχοντας το πεδίο ελεύθερο προχωρεί σε προγραφές εναντίον των αντιπάλων του. Το 86 π.Χ., όμως, πεθαίνει. Το 85 π.Χ., ο Σύλλας επιστρέφει νικηφόρος από την Ανατολή, ονομάζεται δικτάτορας, και προχωρεί με τη σειρά του σε προγραφές εναντίον των αντιπάλων του. Ακόμη, μεταρρυθμίζει το πολίτευμα και δίνει μεγάλες εξουσίες στη Σύγκλητο, όμως πεθαίνει και αυτός το 78 π.Χ.
Πλέον, νέοι στρατηγοί έρχονται στο προσκήνιο, ο Πομπήιος, ο Λικίνιος Κράσσος (οι δύο στρατηγοί που κατέπνιξαν την εξέγερση των δούλων από το 73 π.Χ. ως το 71 π.Χ. υπό τον Σπάρτακο) και αργότερα ο Ιούλιος Καίσαρας. Οι τρεις τους σχηματίζουν την πρώτη τριανδρία. Ο Πομπήιος νικά τον Μιθριδάτη, που αναγκάζεται να αυτοκτονήσει (63 π.Χ.) και ιδρύει νέες επαρχίες στην Ανατολή (Συρία,Κιλικία,Κρήτη,Κύπρος), ενώ εξουδετερώνει και την πειρατεία, που ήταν μάστιγα στην Μεσόγειο. Ο Καίσαρας μέσα σε 10 χρόνια (59 π.Χ.-49 π.Χ.) κατακτά τη Γαλατία, και η ρωμαΪκή εξουσία είναι αδιαμφισβήτητη στα δυτικά του Ρήνου. Ο Κράσσος σκοτώνεται σε μάχη εναντίον των Πάρθων το 53 π.Χ. στις Κάρρες της Μεσοποταμίας. Οι Καίσαρας και Πομπήιος αδυνατούν να ομονοήσουν και συγκρούονται. Ο εμφύλιος πόλεμος που ξεσπά είναι εξαιρετικά βίαιος. Θέατρο του πολέμου είναι ουσιαστικά όλη η Μεσόγειος,από την Ισπανία ως την Ελλάδα. Ο Πομπήιος μετά την ήττα του στα Φάρσαλα (48 π.Χ.) διαφεύγει στην Αίγυπτο όπου και δολοφονείται. Ο Καίσαρας παίρνει την εξουσία στη Ρώμη, ονομάζεται δικτάτορας για δέκα χρόνια, και μετά ισόβιος. Ακόμη ονομάζεται imperator και pater patriae (πατέρας της πατρίδας). Προβαίνει σε αρκετά φιλολαϊκά μέτρα και τριπλασιάζει τον αριθμό των μελών της Συγκλήτου ούτως ώστε να εξασφαλίζει τη συναίνεσή της για όλα τα θέματα. Κάποιοι συγκλητικοί, όμως, που φοβούνταν τη δύναμή του με επικεφαλή το θετό γιο του, Βρούτο, τον δολοφονούν το 44 π.Χ. Την εξουσία αναλαμβάνει η δεύτερη τριανδρία, οι Μάρκος Αντώνιος, ο ανηψιός του Καίσαρα Οκταβιανός και ο Λέπιδος. Προχωρούν σε νέες προγραφές εναντίον αντιπάλων τους, και το 42 π.Χ. νικούν το στρατό των δολοφόνων του Καίσαρα στους Φιλίππους της Μακεδονίας. Η τελική σύγκρουση γίνεται μεταξύ του Οκταβιανού και του Αντωνίου που υποστηριζόταν από τη βασίλισσα της Αιγύπτου, Κλεοπάτρα. Ο Αντώνιος ηττήθηκε στη ναυμαχία στο Άκτιο (31 π.Χ.) και ο Οκταβιανός προσάρτησε την Αίγυπτο κυριαρχώντας στο σύνολο της αυτοκρατορίας.
[Επεξεργασία] Ο καιρός της Αυτοκρατορίας-Ακμή και Ανάπτυξη
Το 27 π.Χ. ο Οκταβιανός , ονομάζεται Αύγουστος, που θα πει σεβαστός. Οι επαρχίες χωρίζονται σε αυτοκρατορικές και συγκλητικές. Ο Αύγουστος προβαίνει σε νέες κατακτήσεις, και σύντομα η αυτοκρατορία αποκτά σταθερά σύνορα που λίγοι αυτοκράτορες θα περάσουν:οι ποταμοί Ρήνος, Δούναβης και Ευφράτης,και η έρημος της Σαχάρα. Το 43 μ.Χ. υποτάσσεται η Βρετανία, το 106 μ.Χ. η επαρχία της Αραβίας (η περιοχή του Σινά και της σημερινής Ιορδανίας) και η Δακία, η σημερινή Ρουμανία. Ο Τραϊανός επεκτείνει την αυτοκρατορία περισσότερο προς τα ανατολικά και την Μεσοποταμία, αλλά οι Ρωμαίοι αποχώρησαν πολύ γρήγορα από εκείνη την περιοχή. Η αυτοκρατορία είχα φτάσει στα όριά της.
Στο εσωτερικό επικρατεί ειρήνη, ασφάλεια και ηρεμία. Το οδικό δίκτυο, με κέντρο τη Ρώμη επεκτείνεται σε όλη την αυτοκρατορία, και μαζί του το εμπόριο και ο ελληνορωμαϊκός πολιτισμός. Σε κάθε μεγάλη πόλη της αυτοκρατορίας υπάρχουν υδραγωγείο και δημόσια λουτρά.
Παρόλο που οι εξουσίες είναι συγκεντρωμένες στα χέρια ενός ανθρώπου, του αυτοκράτορα, ο λαός είναι ευχαριστημένος. Βέβαια, στο θρόνο κάποιες φορές ανεβαίνουν παρανοϊκοί και οκνηροί αυτοκράτορες, όπως ο Καλιγούλας, ο Νέρων και ο Κόμμοδος, αλλά αυτοί αντισταθμίζονται από τους καλούς και ενσυνείδητους αυτοκράτορες, όπως ο Κλαύδιος, ο Τραϊανός, ο Αδριανός και ο Μάρκος Αυρήλιος. Το 212 μ.Χ. ο αυτοκράτορας Καρακάλλας εκδίδει διάταγμα με το οποίο όλοι οι ελεύθεροι κάτοικοι της αυτοκρατορίας θεωρούνται Ρωμαίοι πολίτες. Όμως, και πάλι ο στρατός αναδεικνύεται σταδιακά η κυρίαρχη δύναμη, ενώ νέοι εχθροί κάνουν την εμφάνισή τους, από το βορρά τα βαρβαρικά έθνη, και από την ανατολή η μόνιμη απειλή των Πάρθων και αργότερα των Περσών.
[Επεξεργασία] Τα βαρβαρικά φύλα και έθνη – Κρίση και παρακμή
Η πρώτη επαφή με ένα γερμανικό λαό έγινε από τον Μάριο το 107 π.Χ., περίπου, όταν και νίκησε τους Τεύτονες και τους Κίμβρους στη νότιο Γαλλία. Το 58 π.Χ. ο Ιούλιος Καίσαρ κατεδίωξε τους Σουηβούς που κατείχαν ένα μέρος της Γαλατίας (της σημερινής Γαλλίας) πέρα από το Ρήνο. Αργότερα ο αυτοκράτορας Αύγουστος (30 π.Χ.-14 μ.Χ.) προσπάθησε να επεκτείνει τη ρωμαϊκή κυριαρχία στη Γερμανία,σχέδιο που δεν κατάφερε να πραγματοποιήσει καθώς οι λεγεώνες του εκεί έπεσαν σε ενέδρα γερμανικών φυλών το 9 μ.Χ. στον Τευτοβούργιο Δρυμό και κυριολεκτικά διαλύθηκαν. Αυτό ανάγκασε τους Ρωμαίους να φτιάξουν μία σταθερή συνοριακή γραμμή από οχυρά κατά μήκος του Ρήνου και να μην επιχειρίσουν ποτέ να ξαναεπιτεθούν στην κυρίως Γερμανία.
Παρόμοιες συνοριακές γραμμές δημιουργήθηκαν στο Δούναβη και στον Ευφράτη. Οι περισσότεροι από τους γειτονικούς λαούς της αυτοκρατορίας ήταν γερμανικοί, και οι Ρωμαίοι τους αποκαλούσαν βαρβάρους (λέξη που είχαν πρωτοχρησιμοποιήσει οι Έλληνες που αποκαλούσαν έτσι όλους τους μη-Έλληνες) από τους ακατανόητους, για Ρωμαίους, ήχους των γλωσσών τους που έμοιαζαν με "βαρ-βαρ". Οι βάρβαροι είχαν συγκροτήσει τις δικές τους κοινωνίες και ήταν πολύ καλοί τεχνίτες, αλλά οι Ρωμαίοι, επειδή ο τρόπος ζωής τους διέφερε ριζικά από εκείνο των βαρβάρων, τους θεωρούσαν αγρίους και απολίτιστους. Σε καιρούς ειρήνης υπήρχε επαφή και εμπόριο ανάμεσα στους Ρωμαίους και στους γειτονικούς τους λαούς. Όμως η αυτοκρατορία αποδυναμώνεται και μαζί της αποδυναμώνονται και τα σύνορά της. Οι Γότθοι έκαναν επιδρομές ως το Αιγαίο μέχρι το 269 μ.Χ. που ηττήθηκαν στη Ναϊσσό, οι Φράγκοι έφτασαν μέχρι τις ακτές της Ισπανίας, ενώ στην Ανατολή οι Πέρσες αρχίζουν να προελαύνουν και το 260 μ.Χ. αιχμαλωτίζουν τον αυτοκράτορα Βαλεριανό μετά από μία καταστροφική ήττα των Ρωμαίων. Μεταξύ 268 μ.Χ. και 270 μ.Χ. η σύμμαχος της Ρώμης στην ανατολή και βασίλισσα της Παλμύρας Ζηνοβία, θα φτιάξει ένα εφήμερο κράτος με αρκετές ρωμαϊκές επαρχίες μέχρι να σταλεί στρατός να την αντιμετωπίσει. Αυτήν την εποχή οι αυτοκράτορες είναι στρατιωτικοί που ανεβαίνουν στην εξουσία με τη δύναμη του στρατού που διοικεί ο καθένας, ενώ η Σύγκλητος βλέπει τη δύναμή της να περιορίζεται σε πολύ μεγάλο βαθμό.Οι περισσότεροι αυτοκράτορες, τώρα, κατάγονται από τις επαρχίες και δεν έχουν ουσιαστικούς δεσμούς με τη Ρώμη, και από αυτούς πάρα πολλοί ήταν από την Ιλλυρία και γι’αυτό αυτή η περίοδος (235 μ.Χ. - 284 μ.Χ.) ονομάζεται περίοδος των Ιλλυριών αυτοκρατόρων.
Το 284 ανέρχεται στο θρόνο ένας στρατιωτικός από την Ιλλυρία, ο Διοκλητιανός, και αντιλαμβάνεται ότι η αυτοκρατορία είναι πολύ μεγάλη για να διοικείται από έναν άνθρωπο. Για να λύσει αυτό το πρόβλημα εγκαινιάζει το σύστημα των τετραρχιών. Η αυτοκρατορία χωρίζεται σε τέσσερα τμήματα:
- Μικρά Ασία, Συρία Αίγυπτος, Θράκη που διοικεί ένας αύγουστος
- Βαλκάνια, που διοικεί ένας καίσαρ
- Ιταλία, Ιλλυρία και Αφρική που διοικεί ένας αύγουστος
- Γαλλία, Ισπανία και Βρετανία που διοικεί ένας καίσαρας
Ακόμη, χωρίζει τις παλαιές επαρχίες σε πολλές μικρότερες για να διοικούνται καλύτερα. Έτσι τα προβλήματα σε κάθε περιοχή λύνονταν ευκολότερα και γρηγορότερα, ενώ υπήρχε πάντα στρατός εκεί κοντά για να αντιμετωπίσει τυχόν εισβολείς. Το σύστημα λειτούργησε όσο ο Διοκλητιανός βρισκόταν στην εξουσία, ως ένας από τους αυγούστους. Μόλις αποσύρθηκε, ξέσπασαν εμφύλιοι πόλεμοι μεταξύ των διαφόρων τετραρχών, μέχρι η αυτοκρατορία να ενωθεί ξανά υπό έναν αυτοκράτορα, τον Μέγα Κωνστατίνο το 324 μ.Χ. Οι βάρβαροι, όμως δεν είχαν εξουδετερωθεί, και τους επόμενους δύο αιώνες θα συνέχιζαν να επιτίθενται με σφοδρότητα. Το 378 ο αυτοκράτορας Ουάλης σκοτώνεται στη μάχη της Αδριανούπολης μεταξύ Ρωμαίων και Βησιγότθων. Το 395 μ.Χ. αρχηγός των Βησιγότθων γίνεται ένας πρώην αξιωματικός του ρωμαϊκού στρατού, ο Αλάριχος, που τελικά το 410 μ.Χ. θα τους οδηγήσει στη Ρώμη την οποία κατέλαβαν και στη συνέχεια λεηλάτησαν για έξι ημέρες προτού κατευθυνθούν στη νότια Γαλλία και την Ισπανία.Το 410 μ.Χ. είναι η χρονιά που οι ρωμαϊκές λεγεώνες αποχωρούν από τη Βρετανία και την αφήνουν στο έλεος των Σαξόνων, των Άγγλων και των Ιούτων από τα ανατολικά, και των Ιρλανδών Κελτών από τα δυτικά.
Αυτή την εποχή ένας νεός λαός κάνει την εμφάνισή του, οι Ούννοι. Οι Ούννοι είναι τουρκικός λαός, συγγενής με τους Μογγόλους, και κατάφεραν να διασχίσουν τις στέπες και να νικήσουν Κινέζους, Πέρσες και πολλούς βαρβαρικούς λαούς.Δημιούργησαν ένα τεράστιο κράτος από το Ρήνο μέχρι τις στέπες της Ρωσίας, και υπέταξαν πολλούς λαούς. Ο σημαντικότερος αρχηγός τους ήταν ο Αττίλας. Με τον Αττίλα, οι Ούννοι φτάνουν στο απόγειο της δύναμής τους.Η ανατολική και η δυτική αυτοκρατορία του πληρώνουν τεράστια ποσά για την ασφάλειά τους και όλοι οι γύρω λαοί τον τρέμουν. Το 451 ο Αττίλας εισβάλει στη Γαλατία όπου ένας συνασπισμός Ρωμαίων και Βησιγότθων και άλλων Γερμανών, υπό το στρατηγό Αέτιο, καταφέρνει να τον αναχαιτίσει στα Καταλαυνικά πεδία.Όμως, τον επόμενο χρόνο, ο Αττίλας εισβάλλει στην Ιταλία και, χωρίς κανείς να μπορεί να τον σταματήσει, κατευθύνεται προς τη Ρώμη. Όλα έδειχναν ότι η αιώνια πόλη θα καταστρεφόταν αλλά μετά από μία συνάντηση με τον πάπα (και ίσως επειδή τα στρατεύματά του είχαν προσβληθεί από επιδημίες, ή και γιατί δεν ήθελε να αποκλειστεί στην Ιταλία) ο Αττίλας αποφασίζει να επιστρέψει στο στρατόπεδό του στην Ουγγαρία χωρίς να φτάσει στη Ρώμη. Το 453 μ.Χ. πεθαίνει και η αυτοκρατορία των Ούννων διαλύεται. Το 455 μ.Χ. οι Βάνδαλοι με αρχηγό το Γιζέριχο καταλαμβάνουν και, με τη σειρά τους, λεηλατούν τη Ρώμη.
[Επεξεργασία] Οι χριστιανοί αυτοκράτορες
Ο Χριστιανισμός από τη στιγμή της γέννησης του άρχισε να εξαπλώνεται γρήγορα, και η ενοποίηση της λεκάνης της Μεσογείου από τη Ρώμη βοήθησε πάρα πολύ γι' αυτό. Οι αυτοκράτορες, όμως, μαθαίνοντας τις ιδέες που πρέσβευε για ισότητα όλων των ανθρώπων, για το δικαίωμα των δούλων στην ελευθερία και για την μη αποδοχή της θεϊκής υπόστασης του αυτοκράτορα ξεκίνησαν διωγμούς εναντίον τους. Διωγμοί κατά των χριστιανών έλαβαν χώρα επί Νέρωνα για πρώτη φορά, και επί Διοκλητιανού για τελευταία. Το 313 μ.Χ. ο Μέγας Κωνσταντίνος μαζί με το Λικίνιο εξέδωσαν το διάταγμα των Μεδιολάνων που εγκαθιστούσε καθεστώς ανεξιθρησκίας σε όλη την αυτοκρατορία και άνοιγε το δρόμο στην εξάπλωση του χριστιανισμού. Ο Μέγας Κωνσταντίνος ήταν ο πρώτος Ρωμαίος αυτοκράτορας που είδε ευνοϊκά την εξάπλωση του χριστιανισμού και που φρόντισε για την αύξηση της δύναμής του. Ο Κωνσταντίνος αποφασίζει ότι η ανανέωση που χρειαζόταν η αυτοκρατορία και η νέα θρησκεία που εξαπλωνόταν ταχύτατα, είχαν ανάγκη από μία νέα πρωτεύουσα και το 330 μ.Χ. μετέφερε την έδρα της αυτοκρατορίας στην πόλη που εκείνος έκτισε, τη Νέα Ρώμη ή Κωνσταντινούπολη. Μετά το θάνατο του Κωνσταντίνου οι περισσότεροι αυτοκράτορες ήταν χριστιανοί, ή τουλάχιστον ήταν ευνοϊκοί απέναντι στο χριστιανισμό εκτός από τον Ιουλιανό (361 μ.Χ.-363 μ.Χ.) που προσπάθησε να σταματήσει την εξάπλωση του χριστιανισμού και να αναβιώσει την αρχαία θρησκεία, προσπάθεια που εγκαταλείφθηκε μετά το θάνατό του σε εκστρατεία κατά των Περσών. Τελικά, ο Θεοδόσιος Α' αναγνώρισε το χριστιανισμό ως την επίσημη θρησκεία του κράτους.
[Επεξεργασία] Οριστική διαίρεση (395 μ.Χ.) και κατάλυση της αυτοκρατορίας (476 μ.Χ.)
Το 395 μ.Χ. ο Μέγας Θεοδόσιος πέθανε, και όρισε στη διαθήκη του η αυτοκρατορία να χωριστεί στα δύο. Το δυτικό κομμάτι της (οι περιοχές από τη Βρετανία και την Ισπανία μέχρι το Ρήνο, την Ιλλυρία, την Μεγάλη Σύρτη και το Μάγκρεμπ) θα διοικούνταν από τον μεγαλύτερο γιο του, τον Ονώριο, ενώ το ανατολικό κομμάτι της (οι περιοχές από την Ιλλυρία και το Δούναβη ως την Αρμενία τη Συρία και την Αίγυπτο) από τον μικρότερο γιο του, Αρκάδιο. Αυτός ήταν και ο τελευταίος διαχωρισμός της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Το δυτικό μέρος, που έχανε ταχύτατα την μία μετά την άλλη τις επαρχίες του (Φράγκοι στη βόρειο Γαλλία, Βησιγότθοι στη νότιο Γαλλία και στην Ισπανία, Οστρογότθοι στην Ιλλυρία, Βάνδαλοι στην Αφρική, Άγγλοι, Σάξονες και Ιούτοι στη Βρετανία), καταλύθηκε τελικά το 476 μ.Χ. από τον Οδόακρο, αρχηγό των βαρβάρων μισθοφόρων των Ρωμαίων, ενώ το ανατολικό μέρος έζησε για χίλια χρόνια ακόμη ως η γνωστή σε εμάς Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Ο τελευταίος αυτοκράτορας του Δυτικού Ρωμαϊκού κράτους,που η έδρα του από τη Ρώμη είχε μεταφερθεί στην πόλη Ραβένα της Ιταλίας, Ρωμύλος (με το υποτιμητικό παρωνύμιο αυγουστύλος από το αύγουστος) δεν πέθανε μαζί με την αυτοκρατορία του. Ο Οδόακρος του έδωσε μία βίλλα στην Καμπανία και ένα ετήσιο εισόδημα μέχρι το τέλος της ζωής του. Το 488 μ.Χ. ο αρχηγός των Οστρογότθων, Θευδέριχος, νικά τον Οδόακρο και κατακτά την Ιταλία.
[Επεξεργασία] Μετά το 476 μ.Χ.
Η καθαυτό Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία παρ'όλο που καταλύθηκε το 476 μ.Χ. συνέχισε να επηρεάζει για αιώνες την πορεία της ανθρώπινης ιστορίας. Το ρωμαϊκό δίκαιο συνέχισε να χρησιμοποιείται τόσο από τους Βυζαντινούς Αυτοκράτορες όσο και από τους Γερμανούς ηγεμόνες της Δύσης. Η λατινική γλώσσα θεωρούνταν για αιώνες η γλώσσα των μορφωμένων ανθρώπων, ενώ η ρωμαϊκή αρχιτεκτονική και οδοποιία θαυμάζονται μέχρι σήμερα.
Για χίλια περίπου χρόνια οι Βυζαντινοί θεωρούσαν τους εαυτούς τους συνεχιστές και κληρονόμους του ρωμαϊκού μεγαλείου, ενώ οι ιδέες της οικουμενικότητας, της παγκόσμιας ενότητας και κυριαρχίας ήταν αρκετά ελκυστικές σε σειρά ηγεμόνων όπως ο Καρλομάγνος και ο Όθων Α' έναν αιώνα μετά, που ονόμασαν τους εαυτούς τους αυτοκράτορες και στέφθηκαν από τον πάπα με αυτόν τον τίτλο. Η ίδια η Εκκλησία της Ρώμης διεκδίκησε ένα κομμάτι από την ακτινοβολία της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Είναι αξιοσημείωτο πως οι τίτλοι "τσάρος" για τη Ρωσία και "κάιζερ" για τη Γερμανία προέρχονται από το ρωμαϊκό "καίσαρας".