Α΄ Βαλκανικός Πόλεμος
Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Πίνακας περιεχομένων |
[Επεξεργασία] Α' Βαλκανικός Πόλεμος
Τον Οκτώβριο του 1912 οι βαλκανικές χώρες έστειλαν τελεσίγραφο στην Τουρκία με το οποίο ζητούσαν την διασφάλιση της αυτονομίας των εθνικών μειονοτήτων που ζούσαν στο έδαφός της. Η Τουρκία όπως ήταν φυσικό απέρριψε το τελεσίγραφο και η σύγκρουση ήταν πλέον αναπόφευκτη. Αξίζει να αναφερθεί ότι την τελευταία στιγμή η Οθωμανική αυτοκρατορία πρότεινε στην Ελλάδα να μη συμμετάσχει στον πόλεμο με αντάλλαγμα την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα.
Με την έναρξη των εχθροπραξιών ο Ελληνικός στρατός με αρχιστράτηγο τον διάδοχο του Ελληνικού θρόνου Κωνσταντίνο πέρασε τα σύνορα και συγκρούσθηκε με τους Τούρκους στο Σαραντάπορο. Το μεγαλύτερο μέρος του Τουρκικού στρατού πολεμούσε εναντίον των Βουλγάρων στην Θράκη αλλά και στο μέτωπο της Ηπείρου εναντίον των Ελλήνων. Ο Ελληνικός στρατός απελευθέρωσε την Κατερίνη, τη Βέροια, τη Νάουσα, τα Γρεβενά και την Κοζάνη. Στις 19-20 Οκτωβρίου νίκησε τους Τούρκους στα Γιαννιτσά, ανοίγοντας τον δρόμο για την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης, ή και του Μοναστηρίου.
[Επεξεργασία] Η απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης
Με επέμβαση του Ελευθερίου Βενιζέλου και αντίθετα με τις ορθόδοξες στρατιωτικές αντιλήψεις της εποχής ο διάδοχος διατάχθηκε να κατευθυνθεί προς την Θεσσαλονίκη. Ο διάδοχος βλέποντας τα πράγματα σε επίπεδο στρατιωτικής τακτικής δεν ήθελε να στρέψει την κύρια μάζα του Ελληνικού στρατού προς τα δεξιά (δηλ. προς την Θεσσαλονίκη) αφήνοντας το αριστερό του πλευρό ακάλυπτο σε πιθανή αντεπίθεση των σημαντικών Τουρκικών στρατευμάτων που θεωρούσε ότι βρισκόταν στην περιοχή του Μοναστηρίου. Επιπλέον ο Κωνσταντίνος επιθυμούσε να προωθήσει τον Ελληνικό στρατό προς βορρά για να καταλάβει το Μοναστήρι, ορίζοντας τις ελληνικές διεκδικήσεις και απέναντι στη Σερβία, ενώ ο Βενιζέλος βλέποντας την πιθανότητα να καταληφθεί η Θεσσαλονίκη από το βουλγαρικό στρατό και έχοντας ένα συγκεκριμένο στρατηγικό όραμα για το πώς θέλει να μεγαλώσει την Ελλάδα πίεζε τον Κωνσταντίνο να κατευθυνθεί προς την Θεσσαλονίκη. Είναι χαρακτηριστική η περίφημη φράση του Βενιζέλου, προς τον διάδοχο Κωνσταντίνο «σας απαγορεύω να πάτε στο Μοναστήρι, θα πάτε να απελευθερώσετε τη Θεσσαλονίκη». Ο Βενιζέλος αναγκάστηκε να κάνει χρήση του αξιώματός του και να στείλει τον βασιλέα Γεώργιο Α' στο μέτωπο για να κάμψει την αντίσταση του Κωνσταντίνου και να κατευθύνει τον ελληνικό στρατό προς τη Θεσσαλονίκη.
Στις 18 Οκτωβρίου 1912 το ελληνικό τορπιλοβόλο αρ.11 με κυβερνήτη τον υποπλοίαρχο Νικόλαο Βότση μπήκε στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης απαρατήρητο κάτω από την μύτη των πυροβολείων του Καρα-μπουρνού ανατίναξε με δύο τορπίλες το γερασμένο Τουρκικό θωρηκτό Φετχί Μπουλέντ το οποίο με τις μεγάλου βεληνεκούς πυροβολαρχίες του είχε αναλάβει την προστασία της πόλης από ξηράς και θαλάσσης. Το γεγονός αυτό είχε σημαντική επίδραση στο ηθικό των αμυνομένων Τούρκων και επηρέασε την απόφαση του Ταξίν Πασά να παραδώσει την πόλη στον προελαύνοντα Ελληνικό Στρατό.
Στις 25 Οκτωβρίου οι Ευρωπαίοι πρόξενοι της Θεσσαλονίκης και ο Τούρκος στρατηγός Σαδίλκ παρουσιάστηκαν στις εμπροσθοφυλακές του Ελληνικού στρατού στην περιοχή Τοπσίν (νυν Γέφυρα) έξω από την Θεσσαλονίκη και ζήτησαν να παραδώσουν υπό όρους τη Θεσσαλονίκη στον Ελληνικό στρατό. Ο Κωνσταντίνος απέρριψε δύο φορές τους όρους του Τούρκου αρχιστράτηγου Χασάν Ταξίν πασά με αποτέλεσμα να χαθεί πολύτιμος χρόνος και να επίκειται η κατάληψη της Θεσσαλονίκης από τον βουλγαρικό στρατό. Ο Βενιζέλος διέταξε τον Κωνσταντίνο να καταλάβει άμεσα την Θεσσαλονίκη, καθιστώντας τον προσωπικά υπεύθυνο για ενδεχόμενη απώλειά της. Τελικά ο Ταξίν πασάς αποδέχθηκε τους όρους του Κωνσταντίνου. Στις 26 Οκτωβρίου 1912 οι αξιωματικοί του Ελληνικού Στρατού Ιωάννης Μεταξάς και Βίκτωρ Δούσμανης στο Διοικητήριο της Θεσσαλονίκης υπέγραψαν το πρωτόκολλο παράδοσης της πόλης στον ελληνικό στρατό1. Το ίδιο βράδυ μπήκαν στην πόλη δύο ευζωνικά τάγματα της Ζ' μεραρχίας, ενώ οι Α', Β', Γ', Δ' μεραρχίες με την υπόλοιπη δύναμη της Ζ' έλαβαν θέσεις στα υψώματα γύρω από την πόλη.
Την επόμενη ημέρα υπογράφηκε συμπληρωματικό πρωτόκολλο με το οποίο παραδίνονταν στους Έλληνες, όλη η φρουρά της Θεσσαλονίκης η οποία ανέρχονταν σε 25.000 στρατιώτες και 1.000 αξιωματικούς με όλο τον βαρύ και ατομικό οπλισμό τους. Βάσει του πρωτοκόλλου παράδοσης όλοι οι Οθωμανοί Αξιωματικοί θα κρατούσαν τον οπλισμό τους. Επίσης οπλισμένη θα παρέμενε η Οθωμανική χωροφυλακή, για την διατήρηση της Τάξης. Ήδη από τις 26 Οκτωβρίου ο Κωνσταντίνος έστειλε μήνυμα προς τον Βούλγαρο στρατηγό Θεοδωρώφ που κατευθύνονταν με μία μεραρχία προς τη Θεσσαλονίκη, ότι η Θεσσαλονίκη είχε ήδη απελευθερωθεί και ότι μπορούσε να διαθέσει τις δυνάμεις του σε άλλες επιχειρήσεις. Παρόλα αυτά ο Θεοδωρώφ έστειλε απεσταλμένο αξιωματικό στον Ταξίν πασά ζητώντας του να υπογράψει πρωτόκολλο παράδοσης της Θεσσαλονίκης, παρόμοιο με εκείνο που μόλις είχε συνάψει με τους Έλληνες, προκειμένου να εμφανιστεί ως συναπελευθερωτής της πόλης. Ο Ταξίν αρνήθηκε και μάλιστα ζήτησε την προστασία του Ελληνικού στρατού επειδή μονάδες του που είχαν ήδη παραδοθεί στον Ελληνικό στρατό δεχόταν επιθέσεις από Βουλγαρικά τμήματα.
Ο Θεοδωρώφ φθάνοντας στις 28 Οκτωβρίου έξω από τη Θεσσαλονίκη ζήτησε να εισέλθει στην πόλη για να στρατοπεδεύσει. Ύστερα από διαπραγματεύσεις, επιτράπηκε να εισέλθουν δύο βουλγαρικά τάγματα στη Θεσσαλονίκη για να ξεκουραστούν, αλλά η βουλγαρική δύναμη που εισήλθε στην πόλη ανήλθε σε ολόκληρο σύνταγμα το οποίο στρατωνίσθηκε κυρίως σε Εβραϊκά και εξαρχικά οικήματα.
[Επεξεργασία] Οι υπόλοιπες επιχειρήσεις κατά τον Α' Βαλκανικό Πόλεμο
Η Χαλκιδική απελευθερώθηκε από σώματα «προσκόπων» (μονάδες ελαφρού πεζικού).Μέχρι τις 10 Νοεμβρίου στο Μακεδονικό μέτωπο η ελληνική ζώνη κατοχής επεκτάθηκε από τη λίμνη Δοϊράνη μέχρι τον ποταμό Στρυμώνα.
Στην δυτική Μακεδονία η Ε' μεραρχία συνάντησε ισχυρή αντίσταση από τις τουρκικές δυνάμεις (40.000 άνδρες) που προάσπιζαν το Μοναστήρι και παρά την ενίσχυση της από τμήματα της Γ' και της ΣΤ' μεραρχίας δεν πρόλαβε να απελευθερώσει το Μοναστήρι το οποίο καταλήφθηκε τελικά από τους Σέρβους.
Στο μέτωπο της Ηπείρου ο Ελληνικός στρατός κατόρθωσε να καταλάβει εύκολα την Πρέβεζα, αλλά αποδείχθηκε αδύναμος να εκπορθήσει τις βάσει Γερμανικών σχεδίων οχυρωμένες θέσεις του Μπιζανίου, που δέσποζαν σε όλα τα περάσματα προς τα Ιωάννινα, χωρίς νέες ενισχύσεις κυρίως σε ορεινό πυροβολικό. Όταν το μέτωπο στην Μακεδονία σταθεροποιήθηκε και μεταφέρθηκαν ενισχύσεις ο Ελληνικός στρατός απελευθέρωσε τα Ιωάννινα στις 22 Φεβρουαρίου 1913, αφού υποχρέωσε τις Τουρκικές δυνάμεις του Μπιζανίου σε συνθηκολόγηση.
Όλοι οι Βαλκανικοί σύμμαχοι είχαν μεγάλες στρατιωτικές επιτυχίες. Οι Σέρβοι, κατέλαβαν το Στιπ, τα Σκόπια και το Μοναστήρι προς νότο ενώ σε συνεργασία με τους Μαυροβούνιους κατέλαβαν μεγάλο μέρος της Αλβανίας. Ο Βουλγαρικός στρατός επιτέθηκε προς 3 κατευθύνσεις με κύριους αντικειμενικούς σκοπούς την Θεσσαλονίκη, την Καβάλα και την Ανδριανούπολη. Ένα πολύ μεγάλο μέρος των δυνάμεών του επετέθη στο μέτωπο της Θράκης. Με μεγάλες απώλειες σε ανθρώπινες ζωές κατόρθωσε να καταλάβει τις πρώτες ημέρες τις Σαράντα Εκκλησιές και τη Ραιδεστό φθάνοντας μέχρι το Ιουστιάνειο Τείχος, λίγα χιλιόμετρα έξω από την Κωνσταντινούπολη, αλλά εκεί τους σταμάτησε η σκληρή Τουρκική αντίσταση. Μέρος του Βουλγαρικού στρατού κατευθύνθηκε νοτιοδυτικά έχοντας ως στόχο την κατάληψη της Θεσσαλονίκης και της Καβάλας. Κατόρθωσε να καταλάβει την Καβάλα και τις Σέρρες, αλλά όπως προαναφέρθηκε δεν πρόλαβε να μπει στην Θεσσαλονίκη πριν τον ελληνικό στρατό.
[Επεξεργασία] Η δράση του Ελληνικού Στόλου

Ο Ελληνικός στόλος που ήταν και η κύρια συνεισφορά της Ελλάδος στην Βαλκανική συμμαχία ανέλαβε δράση από την πρώτη ημέρα του πολέμου. Από τις 6 Οκτωβρίου έως τις 20 Δεκεμβρίου του 1912 μικτά αγήματα του στόλου απελευθέρωσαν, όλα σχεδόν τα νησιά του ανατολικού και βόρειου Αιγαίου. Σε μία ενέργεια ανάλογη με αυτή του Βότση στην Θεσσαλονίκη στις 8 Νοεμβρίου το τορπιλοβόλο αρ.14 ανάγκασε τουρκική κανονιοφόρο που προστάτευε τις Κυδωνιές να αυτοβυθιστεί.
Οι μεγαλύτερες επιτυχίες του Ελληνικού ναυτικού σημειώθηκαν στις 3 Δεκεμβρίου του 1912 και στις 5 Ιανουαρίου του 1913 όταν ο Ελληνικός στόλος κατανίκησε τον τουρκικό στη ναυμαχία της Έλλης και τη ναυμαχία της Λήμνου με αποτέλεσμα ο Τουρκικός στόλος να μην ξαναβγεί στο Αιγαίο. Οι Τούρκοι προσπάθησαν ανεπιτυχώς να διασπάσουν τον Ελληνικό αποκλεισμό με καταδρομικές ενέργειες όπως αυτή του καταδρομικού Μπαρμπαρόσσα που προσπάθησε να παρασύρει τον Ελληνικό στόλο προς το νότο, ώστε να χαλαρώσει ο ασφυκτικός έλεγχος των στενών.
[Επεξεργασία] Η Συνθήκη του Λονδίνου
Ο Α' Βαλκανικός Πόλεμος τελείωσε επίσημα με τη συνθήκη του Λονδίνου. Ο σουλτάνος παραχώρησε όλα τα εδάφη δυτικά της γραμμής Αίνου-Μηδείας εκτός από την Αλβανία εξουσιοδοτώντας τις Μεγάλες Δυνάμεις να προχωρήσουν στον καθορισμό των συνόρων μεταξύ των βαλκανικών κρατών. Επίσης παραιτούνταν από την κυριαρχία του στην Κρήτη και ανέθετε στις Μεγάλες Δυνάμεις την ευθύνη για την τύχη των νησιών του Αιγαίου και της χερσονήσου του Άθω. Το μεγαλύτερο μειονέκτημα της συνθήκης (αποτέλεσμα της έξυπνης Τουρκικής εξωτερικής πολιτικής) ήταν ότι δεν καθόριζε τα νέα σύνορα των βαλκανικών κρατών με αποτέλεσμα να εμφανιστούν διενέξεις μεταξύ των νικητών. Η αξίωση των Βουλγάρων να καταλάβουν την Θεσσαλονίκη και το Μοναστήρι, οδήγησε την Ελλάδα και τη Σερβία να συνάψουν αμυντική συμφωνία εναντίον της Βουλγαρίας και της Τουρκίας.
[Επεξεργασία] Εξωτερικοί σύνδεσμοι
- Πινακοθήκη με θέμα τους Βαλκανικούς πόλεμους
- Οι Βαλκανικοί πόλεμοι (περ. Ιστορία)
- Βαλκανικοί Πόλεμοι (1912-1913) από τη Διεύθυνση Ιστορίας Στρατού / ΓΕΣ