Illa da Irlanda
Na Galipedia, a wikipedia en galego.

Este artigo trata da Illa de Irlanda, como unidade xeográfica, incluindo o estado chamado Irlanda (ou República de Irlanda) e Irlanda do Norte. Ireland ( en Irlandés: Éire) é a terceira illa máis grande de Europa. Está situada entre o océano Atlántico e o Mar de Irlanda. Politicalmente está dividida na República de Irlanda (oficialmente chamada Irlanda), un estado que cubre os cinco sextos da illa (sur, leste, oeste e noroeste), e Irlanda do Norte, parte do Reino Unido, no nor-leste da illa. [1] O nome deriva do Anglo-saxón, e significa 'Terra de Ériu'.
A poboación da illa é aproximadamente de 5,8 millóns de persoas (2001); 4 millóns na República de Irlanda e 1,7 millós en Irlanda do Norde.
Índice |
[editar] Política
Véxase artigo principal Política da Illa de Irlanda.
Politicalmente, Irlanda está dividida en:
- A República de Irlanda, coa súa capital Dublín. A este estado refírese internamente e internacionalmente como "Irlanda" ou "Éire" en irlandés. Tecnicalmente Irlanda e Éire son os nomes oficiais do estado e "República de Irlanda" é a súa descripción oficial.
- Irlanda do Norte é coñecida non-oficialmente como "o Norte" (polos nacionalistas), o "Sexto Condado" (polos nacionalistas) e o "Ulster" (polos unionistas) (Ulster tamén inclúe Donegal, Cavan, e Monaghan, que están na República). Irlanda do Norte e un dos "países" que forman Reino Unido.
Nun número de aspectos a illa opera oficialmente como unha única entidade, por exemplo, en varios deportes. As confesións relixiosas maioritarias, a Igrexa Católica Romana, a Igrexa de Irlanda e a Igrexa Presbiteriana, están organizadas a un nivel de tódala illa. O 88% da poboación da República de Irlanda (censo do 2002) e aproximadamente o 44% de Irlanda do Norte son Católicos Romanos. Algúns sindicatos están tamén organizados na totalidade de Irlanda e asociados co Congreso Irlandés de Sindicatos (ICTU) en Dublín, mentres que outros en Irlanda do Norte están afiliados ó Congreso de Sindicatos (TUC) no Reino Unido — aínda que tales unións poden organizarse en ambas partes da Illa tan ben como en Gran Bretaña. A illa ten tamén unha cultura compartida en moitos outros aspectos. A música tradicional irlandesa, por exemplo, a pesar de mostrar algunhas variacións nas diferentes áreas xeográficas, é, amplamente falando, a mesma nos dous lados da fronteira. A música tradicional irlandesa e escocesa ten moitas similitudes. The Ireland Funds, unha fundación internacional, tenta axudar á xente en ámbo-los dous lados a atopar a paz e a reconciliación a través do desenvolvemento común, a educación, as artes e a cultura.
A illa é normalmente nomeada como parte das Illas Británicas. Isto é rexeitado polos irlandeses, xa que isto suxire que ambas illas pertencen ó Reino Unido. Por ista razón, "Illas de Gran Bretaña e Irlanda" é usada normalmente como unha alternativa máis neutral. Outra suxerencia, empregada de todos modos moito menos, é a de "Illas do Atlántico Norte".
[editar] Xeografía
Un anel de montañas costeiras rodea as baixas terras chás centrais. O pico máis alto é o Corrán Tuathail, en inglés Carrauntohill, que mide 1,041 m [1]. A illa é dividida polo Río Sionainn, de 386 km (240 millas), o río máis longo de Irlanda [2]. A vexetación exuberante da illa, producto do seu clima apacible e a súa fercuente pero suave choiva, ganoulle o sobrenome de "Illa esmeralda". A superficie da illa é de 84,412 km² (32,591 millas cadradas).
Irlanda está dividida en catro provincias: Connacht, Leinster, Munster e Ulster. En irlandés son referidas como "cúigí" (cúige, "quinto"). Previamente habían cinco provincias - Connacht, Munster, Ulster, Leinster ed Meath, formando os condados de Meath, Westmeath e Longford. Estes foron máis adiante divididos en 32 condados con propósito administrativo. Seis dos condados do Ulster permaneceron baixo soberanía británica como Irlanda do Norte trala división de Irlanda en 1922 (os outros 26 condados forman hoxe a República de Irlanda); dende a reorgaización do Reino Unido de 1974 esta división condal deixou de existir en Irlanda do Norte pra usos administrativos, a pesar de que o Fermanagh District Council é practicamente idéntico ó condado. Na República, a división condal están aínda observadas para o goberno local, aínda con Tipperary e Dublín subdivididas (algunhas cidades tamén teñen as súas propias rexións administrativas). Para os distritos electorais, algúns condados son mezclados ou divididos, pero constitucionalmente as divisións teñen que ser tidas en conta. Ó longo de Irlanda, os 32 condados son empregados aínda nos deportes e noutros aspectos culturais e retenen un forte sentido de identidade local.
As terras menos cultivables de Irlanda están nos condados do oeste e o suroeste. Estas áreas son espectacularmente rocosas e montañosas, con preciosas vistas verdes.
[editar] Clima
Por enriba de todo, Irlanda ten un clima templado, pero cambiable, todo o ano. A illa non sobresae por temperaturas extremas. A temperatura do aire máis alta rexistrada é de 33.3°C en Kilkenny Castle, Condado de Kilkenny o 26 de xuño de 1887. A temperatura máis fria foi -19.1°C en Markree Castle, Condado de Sligo o 16 de xaneiro de 1881 [3]. Hai precipitacións durante todo o ano, pero predominan os dias despellados, particularmente no leste da illa. O oeste do país, de todas formas, tende a ser humedo e propenso á forza das tormentas Atlánticas, máis especialmente nos meses do final do Outono e os do inverno, o que ocasionalmente provoca ventos destructivos e moitas precipitacións nesas áreas, así como granizo e neve. As rexións de Galway Norte e East Mayo presentan os máis altos números de tormentas con raios ó ano (de 5 a 10 días por ano[4]. A caída prolongada de neve é rara, e tende a limitarse á metade norte do país.
[editar] Flora e Fauna
Irlanda ten menos especies animáis e vexetais que as outras Illas Británicas ou a maioría de Europa porque converteuse nunha illa pouco despois do fin da derradeira Glaciación, fai aproximadamente 8,000 anos. A pesar disto, é fogar de centos de especies vexetais, algunhas delas exclusivas da illa. Atópanse hábitats moi variados na illa, incluindo terras de labor, bosques abertos, bosques templados,plantacións de coníferas, ciénagas, e diversos ecosistemas costeiros. The Flora of Ireland
[editar] Fauna
Tan só 31 especiesde mamíferos son nativos da illa, por que a illa foi illada trala Idade de Xeo. Algunhas especies, como o raposo, o erizo, e o porco teixo son moi comúns, mentres que outras, como a lebre de montaña irlandesa ou o cervo vermello son menos comúns e xeralmente só vistas nalguns parques e reservas naturais da illa. Algunhas especies introducidas con posterioridade naturalizáronse con relativa comodidade, como o coello e a rata parda.
Aproximadamente 400 especies de aves teñen sido observadas na illa, a maioría das cales son migratorias, ou paxaros árticos que veñen no inverno, ou paxaros como a golondrina que veñen de África no verán para reproducirse. Irlanda ten unha gran riqueza de aves mariñas, con grandes colonias de paxaros mariños na costa como as que hai nas Illas Saltee e Skellig Michael. Tamén ten presencia o Águia Imperial, recentemente reintroducidas tras varias décadas desaparecidas da illa.
Non hai serpes e tan só un réptil nativo de Irlanda, o lagarto común. Hai tres anfibios entre os que está a rá común. Algunhas especies de tartarugas mariñas aparecen regularmente na costa sudoeste pero non van á terra.
[editar] Bandeiras de Irlanda
Bandeiras de Irlanda |
---|
Bandeiras de Irlanda |
![]()
A Union Jack, bandeira do Reino Unido de Gran Bretaña e Irlanda do Norte (1801-Presente). Bandeira actual para Irlanda do Norte.
|
Bandeiras presidenciais e reais |
![]()
Esta bandeira real británica amosa unha antiga bandeira de Irlanda no seu cadrante inferior esquerdo. Empregada pola Raiña en Irlanda do Norte
|
Bandeira de Asociación Internacional |
![]()
A bandeira da Unión Europea
|
Bandeiras Históricas |
![]()
As bandeiras combinadas das catro Provincias de Irlanda. Esta bandeira é empregada pola Federación Mundial de Curling e pola Unión de Rugby Irlandesa para representar a illa enteira.
|
![]()
Bandeira non oficial irlandesa do século XIX, tamén a bandeira de Leinster.
|
A historia da bandeira tricor irlandesa portante das cores verde pola maioría católica, laranxa por Guillerme de Orange o Rei Protestante (e os seus seguidores) e o branco polo desexo de paz entre ámbolos dous, comezou a mediados do século XIX.[5] Foi empregada en público por primeira vez polo membre de Young Ireland Thomas Francis Meagher quen, empregando o simbolismo da bandeira, explicou a súa visión como segue: "O branco no centro simboliza a derradeira tregua entre o "Laranxa" e o "Verde," e eu confío en que as mans dos protestantes e católicos irlandeses deberíon unirse nun xeneroso e heroico afecto fraternal". O seu compañeiro nacionalista John Mitchel dixo dela: "Espero ver algún día esa bandeira ondeando como o noso símbolo nacional." Dende o seu uso no Levantamento de 1916 foi aceptada comunmente como a bandeira nacional, sendo empregada oficialmente pola República Irlandesa (1919 - 1921) e o Estado Libre de Irlanda (1922 - 1937). En 1937 cando foi aprobada a Constitución de Irlanda a Tricor foi confirmada formalmente como a bandeira nacional: "A bandeira nacional é a tricor de verde, branco e laranxa." Mentres que a tricor hoxe en día é a bandeira oficial de Irlanda como unha bandeira estatal, non se aplica á totalidade da Illa de Irlanda. Dende a división non hai unha bandeira universalmente aceptada que represente á totalidade da Illa. Como unha solución provisional para algúns deportes emprégase a Bandeira das Catro Provincias, que disfruta dunha certa aceptación xeral e popularidade. Históricamente tense usado outras bandeiras, incluindo a Cruz de San Patricio, a bandeira empregada ás veces polo Reino de Irlanda e que representa a Irlanda na Union Jack trala acta de unión; unha bandeira verde cunha harpa (empregada por moitos nacionalistas no século XIX e que é tamén a bandeira de Leinster), unha bandeira azul cunha harpa empregada dende o século XVIII por moitos nacionalistas (hoxe o símbolo do Presidente de Irlanda), e a Tricor Irlandesa. A bandeira estatal que aplícase a Irlanda do Norte é a bandeira do Reino Unido de Gran Bretaña e Irlanda do Norte.
A cruz de San Patricio [6] foi empregada formalmente para representar a illa de Irlanda pola Unión Irlandesa de Rugby (IRFU), antes da adaptación da Bandeira das Catro Provincias. A Asociación Gaélica de Atletismo (GAA) emprega a tricor pra representar a totalidade da illa.
[editar] Historia de Irlanda
[editar] Historia de Irlanda
Irlanda estivo cuberta por xeo e unida a Gran Bretaña e Europa durante a derradeira glaciación. Estivo deshabitada até aproximadamente 9.000 anos. Os habitantes da Idade de Pedra chegaron algo despois do 8000 a.d.C, e a cultura progresou dende o mesolítico ó alto neolítico no curso de tres ou catro milenios aproximadamente. Coa Idade de Bronce, que comezou ó redor do 2500 a.C., trouxo a producción de elaboradas ferramentas e ornamentos de bronce e ouro. A Idade de Ferro en Irlanda está asociada ós celtas. Pénsase que colonizaron a illa nunha serie de oleadas entre os séculos VIII e I a.C., e que coa derradeira ola de celtas, foi conquistada a illa e dividida en cinco ou máis reinos. Os romanos chamaban a Irlanda Hibernia.[7] Ptolomeo no ano 100 fai un estudo da xeografia e as tribos de Irlanda.[8]. A relación exacta entre Roma e as tribos de Hibernia non está hoxe clara, xa que as únicas referencias atopámolas nuns poucos escritos romanos.
Os historiadores manteñen que no 432, San Patricio chegou á illa e, nos anos vindeiros, tratou de convertir a Irlanda ó Cristianismo.[9] As tradicións druidas desapareceron ante a forza das novas creenzas. As artes da ilustración dos manuscritos, o traballo do metal e a escultura floreceron e produciron tesouros como o Libro de Kells, xoiería, e as traballadas cruces de pedra que cubren a illa. Isto foi interrumpido no século IX por 200 anos de guerra contra os piratas viquingos que saqueaban monasterios e pobos. Eventualmente conseguían establecerse en Irlanda, formando pobos como as actuais cidades de Dublín, Cork, Limerick e Waterford.
En 1172, o rei Henrique II de Inglaterra conseguíu as terras irlandesas co visto bó do papa inglés Adrián IV, e sobre o século XIII, a lexislación inglesa comezou a ser apricada á illa. O dominio inglés estivo durante moito tempo limitado ó area ó redor de Dublín e Waterford, pero comezou a expandirse no século XVI co colapso final da superestructura social e política gaélica; e no século XVII os Tudor reconquistaron Irlanda e comezou a colonización protestante das terras de Irlanda, sendo nesta época cando o dominio inglés esténdese por toda a illa. Trala rebelión irlandesa de 1641, ós católicos irlandeses negóuselles o voto e a presenza no Parlamento de Irlanda. O dominio da nova clase inglesa protestante foi coñecido como o ascendente protestante.
En 1800 o Parlamento de Irlanda aprobou o Acta de Unión que, en 1801, uniu o Reino de Irlanda e o Reino de Gran Bretaña para crear o Reino Unido de Gran Bretaña e Irlanda. A totalidade da illa formou parte do Reino Unido, directamente dirixido polo Parlamento do Reino Unido en Londres. O século XIX veu o Gran Fame dos anos corenta, durante o cal morreron preto dun millón de irlandeses e outro millón emigraron. A emigración continuou como resultado do fame e a poboación continuou descendendo até entrado o século XX. A poboación anterior á fambruna era de máis de oito millóns (recollidos no censo de 1841). A poboación non volveu a acadar dito nivel dende iso.
O século XIX e os inicios do XX veron o auxe do nacionalismo irlandés, especialmente entre a poboación católica máis humilde. Daniel O'Connell dirixiu unha exitosa campaña non violenta para a emancipación católica. A subseguinte campaña para revocar o Acta de Unión fallou. Máis tarde Charles Stewart Parnell e outros nacionalistas fixeron unha campaña para acadar unha certa autonomía dentro da Unión, que foi pouco exitosa. Isto provocou o paso do nacionalismo moderado ó separatismo armado. En 1921, trala Rebelíon de Pascua de 1916, e a subseguinte Guerra Anglo-Irlandesa, foi asinado un tratado entre o Goberno Británico e os líderes da República Irlandesa. O tratado adoptou a solución de dous estados separados. De Irlanda do Norte pensábase que ía formar un estado autónomo dentro do novo estado libre irlandés a menos que optase polo non. A poboación protestante de Irlanda do Norte temía converterse nunha minoría dentro dun estado maioritariamente católico. Como se esperaba, optou por permanecer como parte do Reino Unido. Formouse unha comisión para establecer as fronteiras entre os dous estados irlandeses, pero foi abandoada cando recomendou unha maior flexibilidade. Os desacordos sobre o tratado conlevaron un rexurdir do nacionalismo e consecuentemente á Guerra Civil, que rematou en 1923 coa derrota das forzas contrarias ó tratado.
[editar] Historia dende a División
[editar] Deporte
[editar] Lugares de Interese
Algúns lugares interesantes de Irlanda son os seguintes:
- A Roca de Cashel
- A Calzada dos Xigantes
- As Montañas de Mourne
- A Illa de Rathlin
- Os Vals de Antrim
- O Libro de Kells
- O zoo de Dublín
- Os xardíns xaponeses
- Os xardíns botánicos
- As Illas de Aran
- Emain Macha (tamén coñecido como o Forte Naval)
- Colina de Tara
- Cantís de Moher
[editar] Cultura
[editar] Demografía
[editar] Infraestructuras
[editar] Economía
[editar] Véxase tamén
- Irlanda do Norte
- Reino de Irlanda
- República de Irlanda