Quôc ngu
Na Galipedia, a wikipedia en galego.
Diacríticos |
---|
|
O (chữ) quốc ngữ («escritura da lingua nacional») é unha romanización da lingua vietnamita que goza do estatuto de ortografía oficial. É un alfabeto latino aumentado con numerosos diacríticos que serven para notar tanto o valor fonético dalgunhas letras como os tons da lingua.
Índice |
[editar] Orixes
O quốc ngữ non é a máis antiga escritura do Vietnam. En efecto, esta desprazou antigas escrituras locais, como o chữ nôm, sistema de ideo-fonogramas formados a partir dos sinogramas e empregado entre o século – II e o século XX, así como o chữ Hán, «escritura chinesa», (ou chữ nho, «escritura culta»), que é simplemente chinés clásico; a lingua chinesa, en efecto, foi a lingua da administración e do poder durante a dominación chinesa (de -111 a 939 e durante a dinastía dos Nguyên que subiu ao poder en 1804, tras o golpe de estado liderado polo que ía converterse no emperador Gia Long, efoi abandonada oficialmente en 1954, data da abdicación de Bao Dai).
Desde 1527, xesuítas portugueses en misión e evanxelización no Vietnam empezaron a utilizar o alfabeto latino (de feito pricipalmente na súa versión portuguesa) para escribir a lingua local. É o xesuíta nado en Aviñón, Alexandre de Rhodes (1591-1660), o que compilou, mellorou e sistematizou os sistemas de transcrición dos seus predecesores misioneiros, especialmente Francisco de Pina, entre 1624 e 1644. A súa primeira obra imprimida na escritura latinizada actual é un dicionario vietnamita-portugués-latín aparecido en 1651, continuación dun dicionario portugués-vietnamita de Gaspar Do Amaral e António Barbosa.
Esta transcrición, que se volveu moi popular, conseguiu o estatuto de ortografía oficial da lingua en 1918 no sistema escolar francés destinado aos indíxenas (en competencia ata entón coas dúas outras escrituras) baixo a presión dos colonos franceses que desexaban:
- cortar de raíz os movementos independentistas ligados á intelligentsia que escribía en caracteres chineses;
- obter rapidamente intérpretes, relevo da acción dos colonizadores.
O quốc ngữ foi unha ferramenta de democratización da educación, xa que é máis doado de aprender que a escritura vietnamita tradicional que reclama unha aprendizaxe previa do chinés. É a escritura oficial das administracións vietnamitas desde 1954. O chinés foi conservado no seu estatuto de lingua oficial da 'administración imperial polos colonizadores.
[editar] Orde alfabética
Cóntanse 37 grafemas (29 letras e 8 dígrafos)
[editar] Estrutura
O quốc ngữ segue os mesmos principios có pinyin: a transcrición é fonolóxica e non fonética; a notación alfabética dunha lingua illante como o vietnamita disimula algúns feitos inherentes á estrutura silábica da lingua: os fonemas, en efecto, non están en distribución libre; cada elemento da sílaba, ataque, núcleo e coda, so pode ser ocupado por certos fonemas. A presentación do quốc ngữ de maneira alfabética precisa, pois, indicar que posición pode representar cada fonema. Para máis detalles, consultar o artigo «pronunciación do vietnamita».
[editar] Letras
Cando un dígrafo se escribe sobre a mesma liña que unha letra simple, so se trata dun alógrafo contextual, que non ten o estatuto de carácter independente (á maneira do dígrafo do francés ge en geôle, que so representa «g suave» ante a, o e u). Os valores fonéticos indícanse en API. Cando se dan dous valores, o primeiro é o do vietnamita do norte, o segundo o do sur; como hai numerosas variacións dialectais, estes valores son os que se admiten máis comunmente.
Letra | Valor | Posición silábica | Letra | Valor | Posición silábica | |||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
ataque | núcleo | coda | ataque | núcleo | coda | |||||
a | Template:APIb | X | ng, ngh | Template:APIb | X | X | ||||
ă | Template:APIb | X | nh | Template:APIb | X | X | ||||
â | Template:APIb | X | o | Template:APIb | X | |||||
b | Template:APIb | ô | Template:APIb | X | ||||||
c | Template:APIb | X | X | ơ | Template:APIb | X | ||||
ch | Template:APIb | X | X | p | Template:APIb | X | X | |||
d | Template:APIb | X | ph | Template:APIb | X | |||||
đ | Template:APIb | X | q(u) | Template:APIb | X | |||||
e | Template:APIb | X | r | Template:APIb | X | |||||
ê | Template:APIb | X | s | Template:APIb | X | |||||
g, gh | Template:APIb | X | X | t | Template:APIb | X | X | |||
gi | Template:APIb | th | Template:APIb | X | ||||||
h | Template:APIb | tr | Template:APIb | X | ||||||
i | Template:APIb | X | u | Template:APIb | X | |||||
k | Template:APIb | X | ư | Template:APIb | X | |||||
kh | Template:APIb | X | v | Template:APIb ou Template:APIb | X | |||||
l | Template:APIb | X | x | Template:APIb | X | |||||
m | Template:APIb | X | X | y | Template:APIb | X |
[editar] Diacríticos
[editar] Fundamentos
Os diacríticos utilizados, aparte da barre inscrita do đ (letra que non hai que confundir con un edh ð xermánico), atinxen principalmente ás vogais:
- o circunflexo sobre â, ê e ô marca o carácter semi-pechado. É unha influencia directa da ortografía portuguesa;
- a corno sobre ơ e ư o carácter non redondeado;
- a breve so se atopa sobre ă.
[editar] Diacríticos para os tons
O vietnamita estándar posúe seis tons, que se notan na escritura por medio de cinco diacríticos (non se representa o ton medio plano), o acento grave, o gancho inverso, o til, o acento agudo e o punto subscrito. Estes diacríticos engádense aos que levan, no seu caso, as vogais.
Os tons do vietnamita son descritos en detalle no artigo Pronunciación do vietnamita.
Nome | Tipo (rexistro: modulación) | Exemplo | Senso |
---|---|---|---|
ngang | medio: traînant | gai | espiña |
huyền | baixo: traînant | trà | té |
hỏi | medio: descendente-ascendente | hưởng | apreciar |
ngã | alto: ascendente glotalizado | mỹ | beleza |
sắc | alto: ascendente | có | ter |
nặng | baixo: descendente glotalizado | lại | vir |
[editar] Ortografía
Os costumes das linguas románicas, particularmente os do portugués, atópanse na ortografía (os traballos de Alexandre de Rhodes, en efecto, retomaban os dos misioneiros portugueses):
- Template:APIb escríbese q ante u para formar o dígrafo qu [kw], k ante as vogais anteriores e, ê e i, c doutro xeito;
- Template:APIb escríbese g ante as vogais posteriores, pero gh ante as anteriores;
- Template:APIb segue os mesmos principios: ng / ngh ;
- Template:APIb escríbese á portuguesa, nh.
A influencia portuguesa (e non «hispánica») na ortografía constátase facilmente:
- nh para Template:APIb (contra ñ hispánico);
- a utilización do til sobre vogais (que sen embargo non notan a nasalización), procedemento que non coñecen as ortografías hispánicas;
- a utilización de x e s para Template:APIb e Template:APIb (no sur), fonemas que remontan, segundo Nguyễn Ðình-Hoà (artigo «Vietnamese» da sección 59, «Adaptations of the Roman Alphabet», de The World's Writing Systems de Peter Daniels e William Bright), a Template:APIb (/s/ laminal, que se parece a un Template:APIb) e Template:APIb antigos, que os misioneiros notaron simplemente á portuguesa por x e s. A evolución fonética, con todo, fai que a ortografía sexa agora inversa con relación ao portugués;
- a utilización do acento circunflexo para marcar o carácter semi-pechado das vogais. Lembremos que en portugués â = Template:APIb, ê Template:APIb e ô Template:APIb, exactamente como en quốc ngữ, e que as linguas hispánicas ignoran o acento circunflexo.
[editar] Representación informática
O VISCII (Vietnamese Standard Code for Information Interchange), e nunha menor medida o CP1258, son páxinas de código concibidas para representar os caracteres do quôc ngu.
Cando so se dispón de caracteres ASCII, utilízase a convención Vietnamese Quoted-Readable (VIQR).
[editar] Artigos relacionados
- lingua vietnamita;
- Pronunciación do vietnamita;
- romanización;
- lingua tonal.