Linguas celtas
Na Galipedia, a wikipedia en galego.
As linguas célticas forman un grupo de linguas indoeuropeas separado en dúas ramas. Entre as linguas célticas faladas hoxe, e tras o recoñecemento en xullo de 2002 do córnico como lingua minoritaria polas autoridades do Reino Unido, a lingua bretoa, falada en Francia por 300 000 falantes, é a única lingua céltica que queda sen estatuto oficial na súa zona cultural.
Segundo un factor á vez xeográfico e temporal, adóitanse dividir as linguas celtas en:
- Celta continental.
- Celta insular.
Índice |
[editar] Céltico continental
As linguas deste grupo falábanse no continente Europeo. Todas están hoxe extintas. O grupo comprendía:
- o gálata, outrora falado en Galacia (Asia Menor);
- o galo, outrora falado na Galia e en Italia setentrional;
- o lepóntico, falado na Italia setentrional;
- o celtibérico, outrora falado en Aragón e outras partes da Península Ibérica.
[editar] Céltico insular
As linguas deste grupo proveñen todas de Gran Bretaña e de Irlanda. A este grupo pertencen todas as linguas celtas modernas.
Distínguense dous subgrupos:
[editar] Grupo gaélico (ou goidélico)
- o irlandés (que deriva do antigo irlandés, un idioma literario importante, falado entre os séculos VIII e X), lingua nacional de Irlanda;
- o gaélico escocés, lingua nacional de Escocia;
- o manx, lingua nacional da Illa de Man.
[editar] Grupo britónico
- o galés, lingua nacional do País de Gales; a principios da Idade Media falábanse tamén formas do galés antigo noutras zonas das Illas Británicas:
-
- o cambrio no Gododdin, o Rheged e o Strathclyde, reinos de Escocia e de Inglaterra setentrional, ata a Idade Media.
-
- segundo unha hipótese de T.F. O'Rahilly, o ivérnico no Leinster en Irlanda, falado na antigüidade.
- o córnico, falado como lingua comunitaria en Cornualles ata finais do século XVIII;
- o bretón, parente próximo do córnico ─ é clasificado como céltico insular, malia falarse no continente. Hai quen mantén a teoría de que o bretón se conservou na Bretaña porque se mantivo nese país o galo, pero non hai probas diso.
[editar] Taxonomía das linguas célticas
o anterior esquema so é unha das posibilidades taxonómicas que existen. A división das linguas célticas modernas en dúas categorías, gaélico et britónico, é segura. Pero un grupo de celticistas defende unha hipótese segundo a que o britónico e o galo constituirían un grupo aparte (as linguas célticas-P), deixando o celtibérico e o gaélico nun grupo céltico-Q. Esta clasificación baséase esencialmente no tratamento do *kw herdado do indoeuropeo: en céltico P este fonema convértese en /p/, mentres que en céltico Q fica / kw/. Pódese ilustrar esta diferenza mediante as palabras para «cabeza»: penn en bretón, ceann en irlandés (onde c nota /k/).
Os opostos á hipótese do céltico insular responden que a evolución do kw en /p/ é bastante superficial e non impediría en todo caso a intercomprensión. Consideran como máis profundas as particularidades do céltico insular: as preposicións flexionadas, as mutacións consonánticas ou mesmo a orde sintáctica VSO (ver máis abaixo).
Outrora chegáronse a clasificar as linguas célticas coas linguas itálicas nunha familia chamada italo-céltica por razóns de proximidade lingüística diversas (utilización de desinencias pronominais nas flexións nominais temáticas, por exemplo). Esta taxonomía está hoxe en desuso. So se trata de coincidencias ou de efctos de interferencia lingüística.
[editar] Particularidades das linguas célticas modernas
Malia existir unha diversidade considerábel dentro das linguas célticas, nótanse moitos trazos comúns que as distinguen das linguas veciñas:
- a mutación consonántica (por lenición, eclipsis, sonorización, etc.) que afecta a algunhas consoantes iniciais que sigan a determinadas palabras ou partículas;
- preposicións flexionadas;
- a orde sintáctica verbo suxeito obxecto non marcada (sobre todo nas linguas gaélicas e nas formas antigas das linguas britónicas);
- partículas preverbais (nas linguas britónicas) ;
- a existencia de dous xéneros gramaticais (había tres en britónico e en antigo irlandés);
- a determinación nome-nome mediante aposición;
- un artigo definido sen artigo indefinido (agás en bretón);
- unha numeración en parte vixesimal (con base 20).
Por exemplo:
- Ná bac le mac an bhacaigh is ní bhacfaidh mac an bhacaigh leat (esta frase en irlandés é tamén un trabalinguas).
Literalmente: non molestes con fillo o mendigo e non molestará o mendigo contigo.
Tradución: «Non molestes o fillo do mendigo e o fillo do mendigo non te atacará.»
Notas:
- bhacaigh /waki/ (xenitivo de bacach) é o resultado da lenición de bacaigh;
- leat é a segunda persoa en singular da preposición le ;
- remarcar a orde VSO da segunda parte da frase, coas partículas negativas ná e ní.
- Pedwar ar bymtheg ar bedwar hugain (galés).
Literalmente: catro sobre quince sobre catro vintes.
Tradución: «noventa e nove».
Notas:
- remarcar o sistema vixesimal;
- bymtheg é a forma con lenición de pymtheg, como bedwar de pedwar.
[editar] Bibliografía
- R. Gray et Q. Atkinson, «Language-tree divergence times support the Anatolian theory of Indo-European origin », na revista Nature do 27 de novembro de 2003.
- J. Markale, «La femme celte», Petite Bibliothèque Payot, Paris, 1989.