Amárico

Na Galipedia, a wikipedia en galego.

Template:Idioma O amárico ou amhárico (አማርኛ, ämerəña) é unha lingua semítica falada no norte e no centro de Etiopía, onde é lingua oficial. Toma o seu nome da rexión de Amhara, no centro de Etiopía.

Fóra de Etiopía, o amárico é a lingua de 2.700.000 emigrantes, que viven en Exipto, Israel e Suecia. Tamén é falada en Eritrea po-los deportados eritreos procedentes de Etiopía.

É a segunda lingua semítica no tocante a número de falantes, por detrás do árabe e por diante de linguas como o tigriña e o hebreo.

Escríbese usando un silabario chamado "fidel" ou "abugida" adaptado do que se usou para escribir a extinta lingua ge'ez.


Índice

[editar] Fonemas e grafías

Consoantes
Bilabiais Dentais Palatais Velais Glotais
Oclusivos xordos p t c k ʔ
sonoros b d ɟ g
exectivos ʔʼ
Africados ʦʼ
fricativos xordos f s ʃ h
sonoros z ʒ
nasais m n ɲ
Líquidos w l j
flap/trills r
Vogais
Anteriores Centrais Posteriores
Pechadas i ə u
Medias e ä o
Abertas a


[editar] Símbolos do abugida (silabario) amárico ("Fidels" ፊደል)

O abugida ou silabario etíope ten un total de 231 signos que representan sílabas, resulta de combinar os 7 fonemas vogálicos cos 33 fonemas consonánticos da lingua amárica.

'Grafías' (Non están na orde tradicional)
  ä u i a e ə o
p
t
c
k
b
d
J
g
p’
t’
c’
k’
7
  ä u i a e ə o
ts’
f
s
S
h
z
Z
m
n
ñ
w
l
j
r
  ä u i a e ə o

[editar] Nomes

[editar] Xénero

Os nomes amáricos poden ter xénero masculino ou feminino. Existen diferentes medios de expresa-lo xénero. Un exemplo é o antigo sufixo -t para forma-lo feminino, limitado a certos modelos e a certos nomes aillados. Os nome e adxectivos que rematan en -awi forman normalmente o feminino co sufixo -t: por exemplo, ityop':eya-(a)wi, "etíope" (m.), fronte a ityop':eya-wit-t, "etíope" (f.); sämay-awi, celestial" (m.), fronte a säway-awi-t, "celestial" (f.). Este sufixo utilízase tamén en nomes e adexectivos baseados no modelo k'et(t)ul, por exemplo, nəgus, 'rei', fronte a nəgəs-t, "raíña", e, k'əddus, "santo", fronte a k'əddus-t, "santa".

Algúns nomes e adxectivos forman o feminino con -it': lək, "rapaz" fronte a lək'-it, "rapaza"; bäg, "carneiro", fronte a bäg-it, "ovella"; s'əmagəlle, "ancián", fronte a s'əmagəll-it, "anciá"; t'ot'a, "mono", fronte a bäg-it, "mona". Outros nomes teñen esta terminación de feminino inda que non existe un oposto masculino: no caso de s'ärar-it, "araña", ou azur-it, "remuiño". Existen tamén, nembargantes, nomes que teñen o sufixo -it e compórtanse gramaticalmente como masculinos: säraw-it, "exército"; nägar-it, "bombo".

O xénero feminino non se usa só para indicar o sexo biolóxico, senon tamén para expresar tamaño pequeno. Así ocorre en bet-it-u, "a casiña" (literalmente, cas-FEM-ARTIGO). O morfema de feminino pode servir tamén para expresar tenrura ou simpatía. El género femenino no se usa sólo para indicar el sexo biológico, sino también para expresar pequeño tamaño. Así ocurre en bet-it-u, "la casita" (literalmente, casa-FEM-ARTÍCULO). El morfema de femenino puede servir también para expresar ternura o simpatía.

[editar] Números

ande = 1; hulet = 2; sost = 3; arat = 4; ammist = 5; siddist = 6; sebat = 7; semment = 8; zetegn = 9; asir = 10; asra ande = 11; asra hulet = 12; asra sost = 13; asra arat = 14; asra ammist = 15; asra siddist = 16; asra sebat = 17; asra semment = 18; asra zetegn = 19; haya = 20; haya ande = 21; selasa = 30; arba = 40; hamsa = 50; selesa = 60; seba = 70; semanya = 80; zetena = 90; meto = 100; shee = 1000; meelyon = 1000000.

[editar] Vocabulario básico

  • Bos días: ëndemën aderu
  • Boas tardes: dehna yideru
  • Ola: selam/tadiyaas
  • Adeus: t‘eanast‘ëllën
  • Por favor: ëbakon
  • Gracias: amesegënallô
  • Moitas gracias: bet‘am amesegënallô
  • De nada: ënkwan dehna met‘u
  • Perdón: yik‘ërta
  • Síntoo: aznallô
  • Si: awo
  • Non: ie
  • Benvido : selam
  • ¿Entende?: gebbawot?
  • Entendo: gebëtonyal
  • Non entendo: algebanyëm
  • ¿Cómo estás?: dehna not?
  • ¡Ben!: dehna!
  • ¿Cómo te chamas? : sëmëwot man nô?
  • Chámome... : sëmea... nô.
  • ¿De dónde es? : ke yeat ager not?
  • ¿Qué edad tes?: ëdmeawot sëntë?
  • Teño ... anos: ...ametea nô.
Wikipedia
Existe unha versión da Wikipedia en Amárico.