Hispania Romana

Na Galipedia, a wikipedia en galego.

Traballo en progreso: Este artigo é, polo de agora, só un esbozo. Traballa nel e contribúe a que a Galipedia mellore e medre.

Historia de España durante a época romana

[editar] Antecedentes

Como resultado da Primeira Guerra Púnica, Roma fíxose con Sicilia e impuxo un elevado imposto de guerra á vencida Cartago. As arcas do estado cartaxinés quedaran valeiras, sen medios para pagar a todos os mercenarios que loitaran ao seu favor, o que provocou a súa rebelión, a súa pacificación custou moitos mortos. Roma aproveita a situación para conquistar aos cartaxineses Sardeña (237 a.C.). Roma convértese así na potencia hexemónica do norte occidental do Mediterráneo, controlando directamente a case totalidade de Italia, Sardeña e Sicilia. Cartago reducida aos seus dominios do norte de África exercía influencia directa sobre as súas colonias do sur da Península Ibérica e as Baleares grazas á expedición de Amílcar Barca a Gades para reforzar o poder cartaxinés na Península (237 a.C.).
A Península Ibérica estaba entón dividida en múltiples unidades políticas, nin nas áreas máis evoluídas do sur e levante chegaron a se constituíren grandes estados. Os cartaxineses aproveitaron esta situación para se facer co control dos régulos indíxenas, coa axuda de campañas militares e xestións diplomáticas os cartaxineses constituíron un auténtico imperio na Península Ibérica entre o 237 e o 218 a.C..
Os cartaxineses entraron en conflito cos romanos no levante da península, a área tradicional de influencia grega, os romanos envían unha embaixada no ano 231 a.C. para indagar os plans de Amílcar e protexer ás colonias gregas da Península, aliados seus. Pero en Cartago, Asdrúbal, de querer pagar as débedas contraídas con Roma por mor da Primeira Guerra Púnica, non tiña outra opción que conquistar novos territorios, e a Península Ibérica era a mellor elección. Pero a política expansionista cartaxinesa alteraba o equilibrio de forzas e ameazaba os intereses de Massilia e das súas colonias. Os romanos envían unha segunda embaixada no ano 226 a.C., no que se chega a un pacto con Asdrúbal, os cartaxineses non poderían continuar as súas conquistas ao norte do Ebro e os romanos non intervirían.
O senado de Sagunto asina unha alianza con Roma no ano 221 a.C., é o pretexto que busca Aníbal para atacar a cidade, pon sitio á cidade (219 a.C.) e aos oito meses faise co seu control. No 218 a.C. ao cruzar Aníbal o Ebro dá comezo a Segunda Guerra Púnica, Italia e a Península Ibérica vanse convertir en escenarios simultáneos das operacións militares. No ano 209 a.C. Publio Cornelio Escipión conquista Cartagho Nova, arsenal militar cartaxinés, e liberou os reféns indíxenas dos cartaxineses, conseguindo a adhesión de moitas cidades indíxenas a Roma. Aníbal sen fornecemento económico e privado do potencial humano indíxena non puido resistir en Italia, mentres Escipión expulsaba do sur da Península Ibérica a todos os cartaxineses, e Gades entregábase sen loita no ano 206 a.C..
Por mor da Segunda Guerra Púnica a banda costeira do este e sur da Península Ibérica ata o Guadalquivir pasaron ao dominio romano.

[editar] Consolidación do dominio romano de Hispania

Para Roma a conquista de territorio na Península Ibérica tiña un importante valor ao privar a Cartago da principal fonte de fornecemento de materias primas e mercenarios, pero Roma non proxectou ao comezo a anexión da Iberia, Roma viuse obrigada a improvisar unha política hispana. Escipión dividiu o seu exército en dous, unha parte no norte e arredor do Ebro e a outra na Bética, os xenerais que lle sucederon seguiron a mesma estratexia, e no 197 a.C. oficialízase esta división coa creación de dúas provincias: a Citerior e a Ulterior baixo ao mando de dous pretores. Esta decisión non resolveu o problema das constantes rebelións indíxenas, provocadas polos abusos dos administradores romanos (este foi un comportamento constante ata o final da República), esta inestabilidade hispana preocupaba a Roma que no 195 a.C. enviou ao cónsul dese ano, Marco Porcius Catón, á fronte de dúas lexións que actuaron con gran crueldade entre as poboacións indíxenas sometidas, con esta política de terror e represión conseguiu pacificar temporalmente o territorio, pero non conseguíu asegurar as fronteiras.
Foi Tiberio Sempronio Graco, pretor de Citerior no ano 180 a.C., cunha serie de medidas nas que mesturaba o rigor coa tolerancia (prohibición de fortificar as cidades indíxenas, obriga de pagar a Roma un tributo fixo anual pero tamén posibilidade para os indíxenas de se integraren como tropas auxiliares no exército imperial e dereito a percibir parcelas de terra) conseguíu manter a paz na Península Ibérica por máis de 30 anos e asegurar as fronteiras.
As guerras celtíberas entre o 154 a.C. e o 133 a.C. e as lusitanas entre o 154 e o 137 a.C. puxeron a proba o dominio romano sobre a Península, os indíxenas coordinaron ás súas accións militares para obrigar aos romanos a loitar en dúas frontes.
O xefe da guerrilla lusitana, Púnico, desfixo ao exército romano, causándolle máis de 5.000 baixas en incursións ás cidades da Beturia (Val medio do Guadiana), os lusitanos presionados pola necesidade realizaron incursións periódicas nas ricas terras da Bética para voltar co botín, conseguindo a alianza dos vetóns.
A incursión de Púnico na Bética serviu de pretexto para a intervención romana. No 151 a.C. os lusitanos aceptan asinar a paz cos romanos a cambio da promesa de Galba de lles conceder terras, pero no momento que se axuntan 150 a.C. para presenciar a repartición de parcelas, Galba utiliza o seu exército para acabar con eles, algúns fuxiron , entre eles Viriato que se puxo á fronte da rebelión durante máis de dez anos, e tras a súa morte no ano 139 a.C., o seu sucesor Tautamo tentou prolongar a rebelión sen éxito. Décimo Bruto distribuíu terras entre o resto das tropas lusitanas na rexión de Valença do Minho. Os romanos utilizaron as condicións sociais internas de xeito moi hábil, a sociedade lusitana estaba moi polarizada, por unha banda amplos sectores sociais, desposuídos dos medios elementais de subsistencia, víase obrigada a facer incursións sobre dos ricos territorios da Bética e levar un réxime de vida seminóname refuxiado nas zonas montañosas, e pola outra banda unha oligarquía que posuía enormes riquezas.
A presenza da fronteira romana ao sur dos pobos celtíberos obstaculizaba os proxectos dos celtíberos de conseguir unha federación forte, o Senado romano disposto a ampliar os seus dominios na Península e eliminar calquera foco de resistencia dentro dun marco xeral dunha política exterior máis imperialista que incluía a perda de liberdades das cidades gregas ou as destrucións de Corinto (146 a.c.) ou Cartago (146 a.C.) despois da Terceira Guerra Púnica.
A anexión da Celtiberia resultou difícil para as tropas romanas. Numancia contaba co apoio dos vacceos, o que levou aos romanos a organizaren incursións de destrución e pillaxe nalgunhas cidades vacceas, como Coca, ou quedar ás portas de Palencia que non conseguiron tomar. O senado romano toma unha decisión por riba das propias leis ao dar a Publio Cornelio Escipión o segundo mandato como cónsul e a dirección da guerra en Hispania (133 a.c.), conseguindo a caída de Numancia.
As Baleares eran un refuxio para os piratas que actuaban no Mediterráneo Occidental, o cónsul Metelo conquista as illas (123 a.c.) e funda dúas cidades: Palma e Pollentia, destinadas ao asentamento de 3.000 colonos.
Entre o 114 a.c. e o 93 a.c. sucédense conflitos armados de celtíberos e lusitanos contra do exército romano debido á falta de terras, á penuria económica agravada pola administración abusiva de Roma, á colaboración estreita entre a oligarquía indíxena e a administración romana, ao abuso dos recadadores de impostos romanos e á apropiación de terras por Roma que pasan a ser consideradas ager publicus.
Sertorio realiza a súa carreira militar no exército de Mario, nomeado gobernador da Hispania Citerior, pero antes de chegar a Hispania foi substituído do cargo por Sila, o que provoca a aberta rebelión de Sertorio contra do réxime de Sila, durante dez anos Sertorio loitou por se atraer á poboación de Hispania á súa causa, levándoo ao enfrontamento militar co exército romano. Ao comezo o exército de Sertorio era pequeno pero axiña auméntao con tropas indíxenas e romanas reclutados en Hispania. Diante o importante exército romano enviado contra del 81 a.c. en Cartagho Nova, con parte das súas tropas cara o norte de África. No 80 a.C. volta á Península grazas a súa estratexia de combinar a loita lexionaria coa guerrilla. Derrotado por Sila, prosegue durante oitos anos a resistencia. Trala chegada no 77 a.C. da chegada dun exército mandado por Pompeio, quen xunto a Metelo comeza a debilitar a súa posición por medio de accións diplomáticas e razzias para malograr as colleitas nas áreas que apoiaban a Sertorio.
No ano 73 a.C. Roma vota a Lex Plantia, polo que se amnistiaba á maioría do bando coñecido na guerra civil como populares, o que produciu a división no seo do exército sertoriano e a conxura do lugartenente de Sertorio para asasinar a Sertorio en Osca.
A dinámica da loita contra Sertorio xerara novas condicións e comézase a pór en dúbida a validez da forma tradicional de gobernar e amosa a posibilidade que calquera xeneral que contara co apoio das súas tropas e das súas clientelas impúxera os seus criterios políticos ao propio Senado romano, así Pompeio seguíu o modelo militar de Sertorio na atracción da poboación da Hispania Citerior, pero aplicou fortes represalias ás cidades máis comprometidas con Sertorio, conseguindo pacificar toda a Celtiberia ata o Douro.
Entrementres César esforzouse por gañar a fidelidade da Hispania Ulterior, gañou prestixio grazas á súa ecuanimidade na administración de xustiza. Coas súas dúas lexións e unha máis reclutada en Hispania principiou unha campaña contra dos lusitanos e os galaicos, facéndose cun considerable botín co que pode retribuír ben aos seus soldados que o proclaman imperator.
As provincias hispanas permanecen fieis a dous xenerais opostos, a Citerior apoiaba a Pompeio e a Ulterior a César. No ano 59 a.C. César, Pompeio e Craso forman o triunvirato para dirixir Roma; César ten plans para a conquista das Galias, relegando a un segundo plano a súa política hispana, no 56 a.C. pola conferencia de Lucca, as dúas provincias hispanas pasan á órbita de Pompeio.
Gran parte dos acontecementos da última etapa das guerras civís desenvólvense en Hispania, coa participación indíxena e dos romano-itálicos asentados na Península. A pesar da estadía de César na Ulterior, a posición de privilexio dos romano-itálico contribuía a que non visen mal os progresos da oligarquía defendidas por Pompeio.
Por mor dos desordes en Roma, no 53 a.C. Pompeio foi elixido cónsul único e promulga unha lei que privaba de todo poder a César, este dirixe as súas lexións da Galia contra Roma, é a última parte da guerra civil, Italia cae en poder de César e Pompeio marcha de Roma.
No 49 a.C. César dirixiuse a Hispania para eliminar o exército pompeiano, na batalla de Ilerda César vence sen case derramamento de sangue. Tratou á Península con benevolencia, César recompensa ás cidades que lle foran fieis, liberándoas de impostas e concedeu dereitos de cidadanía e licenciou sen castigo aos soldados pompeianos. Todo o Mediterráneo occidental estaba baixo o control de César, que se pode dirixir ao Oriente para derrotar definitivamente a Pompeio.
César deixa como gobernador da Ulterior a Q. Casio Longino, quen dirixe arbitrariamente a administración da provincia, no ano 48 a.C. produciuse unha conspiración que fracasou, César enva a Trebonio, como novo gobernador, mentres os rebeldes xa mandaran vir a Cneo, fillo maior de Pompeio Desta vez César non foi benevolente cos pompeianos vencidos, matou aos xefes e confiscoulles as súas terras.
O sur da Península e sobre todo o Val do Guadalquivir, cubriuse de cidades con status de colonias e municipium, amosándose como a rexión con máis alto grao de desenvolvemento económico e asimilación ás formas da cultura romana.
Resoltos definitivametne os conflitos armados ocasionados polas guerras civís, Augusto, puido prestar atención aos problemas internos das provincias e aos territorios fronteirizos ameazados, procura a expansión territorial para ofrecer ao Imperio unhas fronteiras naturais sólidas, neste contexto chega á Península Ibérica en 27 a.C. e no 25 a.C. seguinte xa volta a Roma.
No ano 19 a.C. produciuse un novo levantamento, cando os indíxenas vendidos como escravos nas Galias, mataron aos seus donos e voltaron á Península a continuar a loita contra dos romanos, Agripa conseguíu someter definitivamente aos cántabros e astures.

[editar] Ver tamén

Administración romana en Hispania

Outras linguas