Segunda República Española
Na Galipedia, a wikipedia en galego.
A II República Española é o réxime político polo que se rexeu España no período que vai dende o 14 de abril de 1931, data de proclamación da mesma, até o 1 de abril de 1939, data da vitoria definitiva do bando autoproclamado nacional (é dicir, o dos alzados contra a República o día 18 de xullo de 1936, chamados así en oposición ós leais a ela, que eran coñecidos como republicanos).
Índice |
[editar] Símbolos da II República
Como novos símbolos do Estado, escolléronse os símbolos republicanos adoptados popularmente durante o século XIX: a bandeira tricolor de tres franxas horizontais, de arriba a abaixo: vermella, gualda e morada; o escudo era semellante ó monárquico anterior, aínda que a coroa substituírase por unha de tipo mural.
Escoitar o Himno da República Española
De maneira similar, escolleuse como himno nacional o popularmente coñecido durante gran parte do século XIX como o Himno de Riego, que viña substituír á Marcha Real e, xunto coa bandeira tricolor e outros distintivos, ó conxunto de símbolos monárquicos e tradicionalistas vixentes até o daquela.
[editar] Proclamación

Trala dimisión do ditador Miguel Primo de Rivera, o rei Afonso XIII intentou devolver ó debilitado réxime monárquico a lexitimidade popular. Para iso, o goberno presidido polo almirante Juan Bautista Aznar convocou unha rolda de eleccións escalonada, comezando polas municipais para seguir coas xerais. Tendo en conta as circunstancias, as eleccións municipais adquiriron un carácter de plebiscito en prol ou en contra da monarquía.
O 12 de abril de 1931 celebrouse a segunda rolda das eleccións municipais. Aínda que cuantitativamente saldáronse coa vitoria monárquica nas urnas (22.150 concelleiros monárquicos fronte a 5.574 republicanos), cualitativamente o impulso republicano quedou de manifesto ó trunfar nas grandes cidades (41 das 50 capitais de provincia), é dicir, os núcleos menos vulnerables á influenza do caciquismo e á perversión do sistema electoral de 1907, que impedía a celebración de eleccións cando non houbera listas enfrontadas. Así o entendeu a elite monárquica e o propio Rei, que constataron a falta de apoio popular á orde estabelecida, renunciaron ó emprego da forza e abriron paso á proclamación da República.
A II República Española proclamouse finalmente o 14 de abril de 1931: a primeira cidade na que se izou a bandeira tricolor foi Eibar (Guipúscoa), pero no mesmo día a imitaron as principais cidades españolas, como Madrid ou Sevilla.
En Cataluña, Francesc Macià proclamaba a República catalá e o Estado catalán como integrante da Federación Ibérica, convidando ós demais pobos de España a unírense en federación. Pola súa parte, Afonso XIII abandonou o país aconsellado polos seus ministros, sen abdicar formalmente, trasladándose a París, e fixando posteriormente a súa residencia en Roma. En xaneiro de 1941 abdicou en prol do seu terceiro fillo Juan, finando o 28 de febreiro do mesmo ano.
O escritor eibarrés Toribio Echeverría redacta, no seu libro Viaje por el país de los recuerdos (ISBN 84-7173-54-1) a proclamación da Segunda República en Eibar desta maneira:
...y antes de las seis de la mañana habíase congregado el pueblo en la plaza que se iba a llamar de la República, y los concejales electos del domingo, por su parte, habiéndose presentado en la Casa Consistorial con la intención de hacer valer su investidura desde aquel instante, se constituyeron en sesión solemne, acordando por unanimidad proclamar la República. Acto seguido fue izada la bandera tricolor en el balcón central del ayuntamiento, y Juan de los Toyos dio cuenta desde él al pueblo congregado, que a partir de aquella hora los españoles estábamos viviendo en República. (Toribio Echeverría, Viaje por el país de los recuerdos)
Na mesma data da proclamación asume o poder o goberno deseñado no Pacto de San Sebastián. Así pois, este comité revolucionario, presidido polo político ex-monárquico Niceto Alcalá Zamora, convértese no goberno provisorio da República e o seu presidente no xefe do Estado. Este goberno desenvolveu o seu labor dende o 14 de abril até o 14 de outubro de 1931. O obxectivo principal do goberno provisorio era a convocatoria de eleccións a Cortes constituíntes, mais realizou tamén un importantísimo labor lexislativo, sobre todo no referente á cuestión agraria. As eleccións se celebraron o 28 de xuño e deron de novo o trunfo á alianza republicano-socialista.
[editar] Resultados electorais nas principais cidades galegas (12-04-1931)
Republicanos | Socialistas | Monárquicos | Agrarios | Outros | |
A Coruña | 33 | 1 | 5 | ||
Lugo | 3 | 4 | 21 | ||
Ourense | 7 | 4 | 11 | 1 | |
Pontevedra | 19 | 7 | 1 | ||
Ferrol | 13 | 13 | 7 | ||
Santiago | 19 | 13 | |||
Vigo | 19 | 18 |
[editar] Contexto histórico adverso
- A II República Española comezaba a súa andaina no marco da crise económica máis grave da historia: o crac da Bolsa de Nova York de 1929 e a Gran Depresión. Aínda que non azoutou a España coa mesma intensidade que a outros países máis desenvolvidos, a crise provocou o aumento do paro e o estancamento da produción. En Europa esta perda do nivel de vida derivada da crise fixo temer ós gobernantes unha revolución como a rusa de 1917. Así, no contexto desta crise, avanzaban en Europa as solucións ditatoriais, autoritarias ou fascistas.
- A República herdaba tamén as consecuencias dos erros económicos da ditadura de Miguel Primo de Rivera. A crise da peseta, que non soubo atallar durante a ditadura o ministro de Facenda José Calvo Sotelo, provocou, ante a chegada da República, que os ricos traspasaran parte do seu diñeiro ó exterior, temerosos das reformas fiscais ou mesmo da revolución social. Esta retirada de capital, xunto coa limitación dos envestimentos, provocou un novo aumento do paro, principalmente no campo. Esto provocou un clima de tensión que estaría presente durante toda a República.
- Houbo unha polarización política motivada polos novos dereitos individuais como o de participación libre e democrática nas eleccións ou o de asociación ou sindicación.
[editar] Etapas
[editar] Bienio republicano-socialista
O bienio republicano-socialista, tamén coñecido como Bienio reformista polas numerosas e importantes reformas feitas, foi o período comprendido entre abril de 1931 e novembro de 1933. Tiña por diante grandes retos como a aprobación da Constitución republicana e dos estatutos de autonomía.
[editar] Constitución de 1931
O 14 de xullo de 1931 as Cortes iniciaron as súas sesións baixo a presidencia do socialista Julián Besteiro. No comezo da súa andaina as Cortes refrendaron os decretos elaborados polo goberno provisional e crearon unha comisión encargada de redactar a Constitución. O 29 de agosto Luis Jiménez de Asúa presentaba a primeira redacción da Constitución, para posteriormente discutirse artigo por artigo. Os debates parlamentarios foron moi intensos, sobre todo o dos artigos 26-27 (relacionados coas congregacións relixiosas e a súa financiación) e o 44 (referente á expropiación de terras). As crises derivadas das discusións deste artigos fixeron dimitir ó Presidente do goberno Niceto Alcalá Zamora, mais este voltou á presidencia animado por Manuel Azaña. Tras case 4 meses de discusións, o 9 de decembro a Constitución foi aprobada
en Cortes con 368 votos a favor, 89 ausencias e ningún voto en contra. O feito de non ser ratificada en referendo popular impediu coñecer o grao de apoio cidadá, e outorgou motivos á dereita para deslexitimala.
Algúns artigos da Constitución española de 1931 que caben destacar son:
- España é unha República democrática de traballadores de toda clase, que se organiza en réxime de liberdade e xustiza.
- Todos os españois son iguais ante a lei.
- O Estado español non ten relixión oficial.
- A República constitúe un Estado integral, compatible coa autonomía dos municipios e das rexións.
- Se unha ou varias provincias limítrofes con características históricas, culturais e económicas comúns acordaran organizárense en rexión autónoma, presentarán o seu Estatuto.
- En caso ningún se admite a federación das rexións autónomas.
- O Congreso dos deputados componse de representantes elixidos por sufraxio universal, igual, directo e secreto.
- Os cidadáns dun ou doutro sexo, maiores de 23 anos, terán os mesmos dereitos electorais.
- Os españois poderán asociarse e sindicarse libremente.
En resumo, a Constitución era unha carta democrática que superpoñía o poder lexislativo, amparaba unha economía mixta e declaraba o estado como laico.
[editar] Reformas
Trala aprobación da Constitución o 9 de decembro confirmouse a Niceto Alcalá Zamora como Presidente da República, e o 15 de decembro nomeouse a Manuel Azaña como Presidente do goberno.
[editar] Cuestión relixiosa
No momento da proclamación da República a xerarquía eclesiástica era moi conservadora, mais este enfrontamento entre Igrexa e Estado agravouse trala aprobación da Constitución. Por outra banda os sentimentos dividíanse: a dereita defendía que se mantiveran os privilexios concedidos á Igrexa, mentres que entre algúns republicanos de esquerda e sindicalistas medraba un forte sentimento anti-clerical, que chegouse a manifestar en queimas de igrexas.
O goberno neste eido levou á práctica unha política de secularización. Entre as medidas tomadas destacan: separación da Igrexa do Estado, a liberdade de cultos, o matrimonio civil, a secularización dos cemiterios, a extinción do orzamento do clero (vixente dende o Concordato de 1851), o divorcio...
[editar] Reforma do exército
Manuel Azaña emprendeu a reforma do exército, xa que éste tiña un fato de deficiencias na súa estrutura e no material. Os obxectivos de Azaña eran eliminar o poder político do exército, aumentar a súa eficacia ee reducir o número de oficiais. Para trocar esta situación aplicouse a Lei Azaña, que entre as súas medidas incluía: os militares debían xurar fidelidade á República, reorganización das unidades do exército, supresión da Lei de Xurisdicións, eliminación da Academia Militar de Zaragoza (dirixida por Franco dende 1928)...
Por engadido a República creou unha forza armada leal a ela: a Garda de Asalto.
[editar] Reforma educativa
O goberno da República atopouse cunha alta taxa de analfabetismo (en torno ó 45%) que era preciso diminuír. Así o ensino obrigatorio, laico e gratuíto foi a nova filosofía para tentar formar a cidadáns ceibes.
Para iso o goberno decretou a creación de 7000 novas prazas de mestre e aumentóulles o salario entre o 15 e o 50%. Asemade instábase á creación de 7000 novas escolas.
Outra das medidas destacables foi a creación o 29 de maio das Misións Pedagóxicas que, presididas por Manuel B. Cossío, levaban a cultura polos pobos e aldeas españois. A agrupación teatral A Barraca dirixida por Federico García Lorca, representaba tamén obras teatrais polas vilas e aldeas, ás veces adaptadas polo propio Lorca.
[editar] Reforma agraria
A situación do campo cando se proclamou a II República non mudara moito dende os procesos de desamortización realizados no século XIX. A situación era grave, sobre todo para os xornaleiros e os campesiños andaluces e estremeños. Neste eido non coincidían os socialistas e os republicanos. Os republicanos propuñan o reparto de terras para aumentar a produtividade, mentres que os socialistas propuñan a socialización da terra e a súa explotación colectiva.
Durante o goberno provisional, o ministro de Traballo Francisco Largo Caballero realizou unha serie de medidas para paliar a mala situación do campo. A Lei de bases da reforma agraria foi definitivamente aprobada en 1932. Cabo dela tamén se aprobou a Lei intensificación de cultivos. Para a posta en práctica destas leis foi creado o Instituto de Reforma Agraria (IRA), pero non foi moi efectivo xa que a complexidade das leis e a oposición dos grandes terratenentes latifundistas (que en ocasións deixaron de traballar a terra) fixeron que a concesión de terras ós campesiños fora moi escasa e lenta, o que decepcionou ós campesiños que tanto anceiaran a República. Os sindicatos convocaron folgas e o malestar social medraba. Comezaron a ocuparse ilegalmente terras por parte de campesiños desesperados. O suceso máis grave deste tipo sucedeu nun pequeno pobo andaluz chamado Casas Viejas, onde o 10 de xaneiro de 1933 os seus habitantes subleváronse contra as autoridades. A represión realizada foi durísima: algúns campesiños foron queimados nas casas onde se atrincheraban, outros foron fusilados... Esta represión causou forte conmoción na cidadanía e as dereitas aproveitaron para desprestixiar ó goberno. Pola súa parte, os anarquistas revolucionarios de esquerda decidíronse a derrubar esa República "burguesa" que non respondía ás demandas da cidadanía.
[editar] Autonomismo
Durante o primeiro bienio tan só foi aprobado o Estatuto de Cataluña. Este pasou ás Cortes tras a súa aprobación case por unanimidade polos representantes dos concellos e ser votada afirmativamente polo 99% dos electores no referendo popular. Nas Cortes o Estatuto foi discutido lenta e arduamente, mais trala intentona de golpe de Estado perpetrada polo xeneral José Sanjurjo acelerouse a súa discusión até ser aprobada o 9 de setembro de 1932 por 334 votos en prol e 24 na súa contra.
Pola súa parte no País Vasco e Navarra as forzas políticas tentaban facer un proxecto estatutario. En xuño de 1931 unha asemblea conformada polos concellos vascos e navarros aprobaron un proxecto de estatuto, mais este foi rexeitado polo goberno republicano xa que se achegaba moito ó tradicionalismo. Xa en 1932 Navarra baixouse do proxecto. En 1933 un novo proxecto foi aprobado pola meirande parte dos concellos de Biscaia e Guipúscoa, pero non polos de Álava. Sometido a referendo popular foi votado afirmativamente nas provincias de Biscaia e Guipúscoa, mais en Álava tan só conseguiu o 44% dos votos a favor. Isto non detivo a súa presentación ás Cortes, onde foi paralizada a súa discusión polo goberno radical-cedista.
En Galiza trala chegada da II República diversas institucións loitaron pola consecución da autonomía para Galiza. Mais así e todo moitos dos diversos proxectos elaborados resultaron incompatibles coa Constitución, por consideraren a Galiza como un Estado autónomo dentro da República Federal Española. En 1932, xa estando fundado o Partido Galeguista, por proposición do alcalde de Santiago de Compostela Raimundo López Pol, comeza a elaboración dun estatuto factible para a República. Este foi aprobado nunha asemblea de concellos en decembro de 1932, mais a chegada das dereitas ó goberno paralizou o seu proceso.
[editar] Conflitividade social e crise da coalición
A cuestión territorial foi un foco de tensións. O malestar no exército fíxose patente no levantamento militar do xeneral José Sanjurjo. Este golpe de estado produciuse o 10 de agosto de 1932 en Sevilla e resultou un fracaso. Sanjurjo tentou fuxir a Portugal pero foi detido en Huelva.
Por outra banda o fracaso de aplicación da Reforma Agraria creou conflitividade entre a poboación, sobre todo entre os xornaleiros, campesiños e anarquistas. Este malestar deu lugar a disturbios fortemente reprimidos en Casas Viejas, Castilblanco e outros nas chamadas revolucións de xaneiro e decembro de 1933.
Ademais durante todo o bienio reformista as dereitas seguiron un proceso de reorganización. Deste xeito en 1931 Ramiro Ledesma Ramos e Onésimo Redondo fundan as Juntas Ofensivas Nacional Sindicalistas (JONS). Pola súa parte, en 1933, José Antonio Primo de Rivera funda a Falange Española (FE). Estas dúas organizacións fundiranse en 1934 formando as FE-JONS. Outros partidos que non cuestionaban a forma de goberno senón a laicidade e a propiedade uníronse para formar a Confederación Española de Derechas Autónomas (CEDA) que dirixía José María Gil Robles. Fundáronse tamén neste período outros partidos autoritarios como Renovación Española liderada por José Calvo Sotelo.
A reorganización das dereitas unido a crises no goberno por mor da represión en Casas Viejas, pola falta de entendemento entre republicanos e socialistas ou polo fracaso electoral nas eleccións municipais de abril de 1933 levou a complicar a situación da coalición. A causa disto Manuel Azaña demite, tomando o goberno Alejandro Lerroux, que non consigue afacerse coa situación, feito que lle leva a demitir. Diego Martínez Barrio, novo presidente do goberno, convoca eleccións xerais para novembro.
[editar] Bienio radical-cedista
As eleccións xerais de novembro deron a vitoria ás dereitas. A distribución de escanos foi a seguinte:
- Confederación Española de Derechas Autónomas: 117 escanos
- Partido Republicano Radical: 104 escanos
- Partidos que apoiaban ó Goberno (Acción Republicana, Partido Socialista Obrero Español, Partido Radical-Socialista...): 99 escanos
- Outros partidos de dereitas: 90 escanos (35 carlistas+monárquicos, 29 agrarios, etc.)
- Lliga Regionalista de Catalunya: 24 escanos.
- Partido Comunista de España: 1 escano.
-
- Pero este reparto de escanos non representa a distribución de votos, debido á lei electoral. Como exemplo, os socialistas conseguiron 1.722.000 votos para obter 60 escanos, mentres que os radicales, con só 700.000 votos conseguiron 104 escanos (según Hugh Thomas).
Á vista dos resultados electorais o presidente Niceto Alcalá Zamora nomeou xefe de goberno a Alejandro Lerroux, que contaba co apoio parlamentario da CEDA. Así deuse comezo ó bienio radical-cedista, tamén coñecido como Bienio negro, que foi o período comprendido entre novembro de 1933 e febreiro de 1936.
[editar] Política contrarreformista
Alejandro Lerroux, nomeado xefe de goberno, foi o encargado de formar o goberno. No gabinete tan só había membros do Partido Republicano Radical que sen embargo necesitaba o apoio da CEDA. Ese apoio foi condicionado a que as escolas eclesiásticas seguiran activas, que se paralizara a Lei de Congregacións, se revisara a lexislación laboral e se detivera a reforma agraria. Nesta política contrarreformista, de rectificación das reformas do anterior bienio, tamén se encontra a paralización dos estatutos vascos e galegos así como a amnistía ós participantes no golpe de estado de José Sanjurjo.
[editar] Folgas e conflitos
A contrarreforma efectuada no agro desfavoreceu ós traballadores do campo, reducindo o seu salario á metade. Ante esta situación a Federación Nacional de Trabajadores de la Tierra, dependente da UGT, convocou unha folga xeral que tivo éxito en Estremadura e parte de Andalucía e Castela A Mancha. A folga saldouse con 10.000 detidos e preto de 200 concellos socialistas suspendidos.
En Cataluña o goberno central anulou a LLei de contractes de conreu que facilitaba o acceso á propiedade da terra ós arrendatarios dos viñedos. Ricardo Samper, daquela xefe de goberno e que apoiara a lei tivo que demitir ante a intransixencia das dereitas ante esta lei. Ante esta crise as esquerdas clamaban pola disolución das Cortes e a convocatoria de novas eleccións. A CEDA, en troques, aspiraba a entrar no goberno. Desta forma trala dimisión de Samper volve Lerroux á xefatura do goberno, entrando tamén tres membros da CEDA, que até entón estaban excluídos do gabinete.
As esquerdas estaban convencidas de que a CEDA quería tirar abaixo a República polo que o PSOE convocou unha folga xeral revolucionaria que seguiron os partidos de esquerda e centro-esquerda co ánimo de botar abaixo o goberno. O goberno declarou ilegal esta folga e declarou o estado de guerra en toda España. A folga comezou o 5 de outubro cun apoio irregular dos anarquistas e comunistas. A folga tivo éxito nas principais cidades españolas, mais a escasa planificación levou ó fracaso da tentativa revolucionaria.
[editar] O Estado catalán
En Cataluña a folga xeral foi unida ó descontento da esquerda nacionalista pola lentitude das transferencias de competencias conseguidas co estatuto de autonomía. Definitivamente o 6 de outubro o presidente da Generalitat de Catalunya, Lluís Companys, proclama o Estado catalán. Lerroux deu orde de declarar o estado de guerra e aplastar a sedición, mais o xeneral encargado foi máis prudente e disparou con canóns dende a Plaza de Sant Jaume con carga oca. O 7 de outubro Companys rendíase. Os membros da Generalitat foron detidos e condenados a distintas penas de cárcere. Así Companys foi condenado a 30 anos de cadea e Manuel Azaña, que se atopaba en Barcelona por casualidade, tamén foi detido e enviado ó buque-prisión Sánchez Barcáiztegui. O estatuto catalán foi suspendido así como a Lei de cultivos.
[editar] Revolución de Asturias
En Asturias e norte de León a situación resultou diferente. A CNT estaba adherida á Alianza Obrera, e o comunismo tiña unha forza real. Os folguistas posuían armas e a dinamita das minas asturianas. O 5 de outubro comezaba a sublevación e os folguistas comezaron a ocupar os pobos e vilas da zona. Estableceuse unha unión entre todas as forzas (obreiras, anarquistas, socialistas e comunistas) baixo a consigna UHP (Unión de Hermanos Proletarios). Nas zonas ocupadas organizáronse comunas e os concellos foron substituídos por comités revolucionarios. Suprimiuse o diñeiro e socializáronse os medios de produción. O ministro de Guerra encomendou a misión de sufocar a rebelión ó xeneral Francisco Franco, que estaba ó mando da Lexión e das tropas regulares. A represión foi durísima, realizándose fusilamentos, asasinatos roubos e violacións. O 18 de outubro dábase remate á revolución que foi sufocado con preto de 2.000 mortos, 30.000 detidos e miles de despedimentos. A posteriori ditáronse vinte penas de morte das que foron executadas dous.
A repercusión foi moi forte. Ó redor de 200 concellos asturianos que estaban controlados por socialistas e republicanos de esquerda pasaron a seren controlados por xestoras. A CEDA aumentou o seu peso no goberno e produciuse unha dereitización do réxime.
[editar] Crise da coalición radical-cedista
A revolución de Asturias provocou un ambiente tensionado na política estatal, mais o goberno de Lerroux non entrou en crise por iso, senón pola conmutación da pena de morte a González Peña por parte de Alcalá Zamora. A CEDA opúxose e Lerroux tivo que formar novo goberno no que incluíu a cinco da CEDA e somentes a tres do Partido Republicano Radical. Gil Robles ocupou o Ministerio de guerra, colacando en postos chaves a militares como o xeneral Joaquín Fanjul, Francisco Franco, Manuel Goded ou Emilio Mola. Este novo goberno esqueceuse da política social e outorgou o diñeiro do estado ós "ricos". A finais de 1935 producíronse dous escándalos de corrupción que botaron abaixo o goberno. O primeiro foi o do estraperlo en outubro, que provocou un forte desprestixio de Alejandro Lerroux. Alcalá Zamora fixo dimitir a Lerroux e encargou formación de novo goberno a Joaquín Chapaprieta, pero ó pouco chegou un novo escándalo de corrupción, o de Tayá-Nombela. Gil Robles lle retirou o seu apoio a Chapaprieta confiando en ser nomeado o novo encargado de formar goberno. Pero Alcalá Zamora, temeroso da reacción popular, preferiu a un home de centro, Manuel Portela Valladares. Portela Valladares decretou a disolución das Cortes e convocou eleccións para o 16 de febreiro de 1936.
Anteriormante á convocatoria de eleccións os partidos políticos fóranse reorganizando. Os monárquicos e conservadores uníronse no Bloque Nacional de José Calvo Sotelo, que era abertamente contrario á República e á súa Constitución.
Pola súa parte o centro-esquerda e a esquerda republicana uníronse maioritariamente nun pacto asinado o 15 de xaneiro de 1936 no Frente Popular, que estaba formado por Izquierda Republicana, Unión Republicana, Partido Socialista Obrero Español, Juventudes Socialistas, Partido Comunista de España, Partido Obrero de Unificación Marxista, Partido Sindicalista e a Unión General de Trabajadores.
En Galicia uniuse ó Frente Popular o Partido Galeguista. En Euskadi o Partido Nacionalista Vasco presentouse en solitario. En Cataluña coaligáronse Esquerra Republicana de Catalunya, Acció Catalana Republicana, Partit Nacionalista Republicà Català, Unió Socialista de Catalunya, Unió de Rabassaires e pequenos partidos comunistas para formar o Front d'Esquerres.
[editar] Frente Popular
As eleccións xerais de febreiro deron o triunfo ó Frente Popular. A distribución de escanos foi a seguinte:
- Frente Popular: 4.654.116 votos e 278 escanos.
- PSOE: 99 escanos.
- Izquierda Republicana: 87 escaños.
- Unión Republicana: 38 escanos.
- ERC: 21 escanos.
- PCE: 17 escanos.
- Outros partidos do Fronte Popular (POUM, Partido Sindicalista...): 20 escanos.
- Dereitas: 4.503.505 votos e 136 escanos.
- CEDA: 88 escanos.
- Bloque Nacional: 12 escanos.
- Lliga Regionalista de Catalunya: 12 escanos.
- Partidos agrarios: 11 escanos.
- Comunión Tradicionalista: 10 escanos.
- Partido Republicano Radical: 5 escanos.
- Centro: 562.651 votos e 59 escanos
- Partido del Centro: 16 escanos.
- PNV: 10 escanos.
- Outros partidos: 20 escanos.
Ante o resultado das eleccións a reacción popular non se fixo esperar. A xente corría a liberar ós presos do 34 sen agardar á amnistía. O Xefe do Estado Maior Central, xeneral Franco, deulle o apoio do exército a Manuel Portela Valladares para que "non deixara pasar o comunismo". Portela Valladares decidiu dimitir, polo que Alcalá-Zamora tivo que ordenar a Manuel Azaña que formara goberno. O día 19 de febreiro Azaña forma o goberno no que inclúe tan só a republicanos de esquerda, decidindo non incluír ningún socialista (aínda que Largo Caballero xa vetara a participación do PSOE no novo goberno). Pese o moderado do novo goberno, as dereitas reaccionaron tal que os soviéticos alcanzaran o poder.
A primeira medida do novo goberno foi a concesión dunha amnistía. Dende o comezo procedeuse a unha restauración das reformas emprendidas no primeiro bienio. Así se restaurou a Generalitat de Catalunya, os concellos socialistas suspendidos dende outubro de 1934 e os concellos vascos suspendidos no verán de 1934. Reactívanse os procesos dos estatutos de autonomía, de tal xeito que o 1 de outubro apróbase o Estatuto de Autonomía de Euskadi e en febreiro de 1938 o Estatuto de Autonomía de Galicia é admitido a trámite (aínda que non foi aprobado). Reanudáronse tamén os traballos do Instituto de Reforma Agraria e enviáronse ós militares máis proclives ó golpismo lonxe de Madrid.
A pesares da rapidez do goberno en poñerse "mans á obra", ós obreiros e campesiños non lles era suficiente. Pedíronse aumentos salariais, realizáronse folgas e medrou o desemprego. O valor da peseta caeu. A inversión privada decrecía, todo o contrario que a inversión pública. Parte desta inversión privada (como a do multimillonario mallorquín Juan March) empregouse en financiar as forzas que levaban conspirando contra a república dende 1932. A inestabilidade e tensión social procou que algúns partidos políticos comezaran a formar as súas milicias. A Falange Española decidida a botar abaixo o réxime democrático comezou a provocar a maior desorde e terror posibles (a dialéctica dos puños e das pistolas). Polas rúas da capital a xente comezou a ir armada para defenderse dos ataques dos adversarios. A Falange Española, que até entón nunca tivera representación institucional e non pasaba duns poucos miles de afiliados, comezou a aumentar a súa afiliación. O partido estaba financiado por Renovación Española, o Banco Vizcaya, Juan March e a Italia fascista.
O 10 de marzo a Falange atentou contra a vida do mestre Luis Jiménez de Asúa, asasinando ó policía que o escoltaba. O 14 de marzo, de novo a Falange, atentou contra a vida de Largo Caballero, sen éxito. Pouco despois a Falange Española foi ilegalizada. Pero non por iso deixaba de actuar: asasinaron a Manuel Pedregal, un maxistrado que sentenciara a 30 anos de cárcere a un falanxista que matara a un vendedor de xornais de esquerdas; puxeron unha bomba no desfile conmemorativo do 14 de abril, resultando durante a confusión morto un Garda Civil a disparos da Garda de Asalto (no enterro deste houbo enfrontamentos entre a Falange e a Garda de Asalto, resultando varios mortos e feridos); asasinaron ó xornalista Manuel Andrés en San Sebastián, ó tamén xornalista Luciano Malumbres en Santander e ó capitán socialista Carlos Faraudo en Madrid; abriron fogo de metralleta no centro de Madrid contra traballadores, matando a 3 e ferindo a 40, o día 16 de abril.
O 3 de abril constituíase o Congreso dos deputados. Nel Indalecio Prieto propuxo a destitución do Presidente da República Alcalá Zamora por disolver as Cortes máis veces das permitidas pola Constitución. Como substituto seu foi elixido Manuel Azaña. Indalecio Prieto aspiraba a ser o novo presidente do goberno, pero nunha votación do seu partido a maioría decidiron que o PSOE non entrara no goberno. Manuel Azaña nomeou presidente do goberno a Santiago Casares Quiroga.
[editar] Sublevación
Mais os plans conspiradores xa existían dende o inicio do goberno do Frente Popular. Despois das eleccións de febreiro de 1936, Francisco Franco foi desprazado a Canarias, Goded a Baleares e Mola a Pamplona (feudo dos requetés). Emilio Mola, xa en Pamplona, preparouse para organizar o levantamento. Entre o 5 e o 12 de marzo reuniuse coa maioría dos militares golpistas. Alí Mola comentou que estaba preparando un levantamento que podería suceder o 19 de abril, mais a conspiración foi descuberta polo PCE, que forzou ó goberno a tomar medidas. Pese a todo seguiuse adiante coa trama golpista. Á cabeza da trama organizada por Emilio Mola tería de estar José Sanjurjo.
A esquerda tentou aproximarse ós militares, sobre todo mediante a Unión Militar Republicana Antifascista (UMRA). Un grupo de aproximadamente 200 militares desta organización desprazouse a África coa intención de secuestrar ós xefes golpistas, pero esta operación foi descuberta por Casares Quiroga e desmontada ipso facto. Os dirixentes do UMRA reuníronse con Casares Quiroga para avisarlle do alzamento previsto para o 16 de xullo e lle deron os nomes dos militares golpistas Franco, Mola, Goded, Varela, Aranda, Fanjul, Yagüe, García Valiño e Alonso Vega. O presidente do goberno non deu creto a estas afirmacións respondendo que non existía perigo ningún de insurrección.
En xullo de 1936 aconteceron uns importantes sucesos, que se ben non desencadearon o alzamento, si que lles serviu para xustificalo. O 12 de xullo uns falanxistas asasinaron ó tenente da Garda de Asalto José Castillo, membro da UMRA. Algúns dos seus compañeiros decidiron vingarse e achegáronse ó domicilio de Antonio Goicoechea, pero ó non atoparse alí foron ó de Gil Robles, que tampouco se atopaba alí, e definitivamente ó de José Calvo Sotelo, que foi asasinado a tiros.
Finalmente as ordes definitivas de Mola foron que o exército de África se sublevara ás 5 da mañá do día 18 de xullo e 24 horas máis tarde en toda a península. O exército de África tería que contolar o Marrocos español, e logo ser tansportado vía marítima a Andalucía, polo que a flota tamén tiña que sublevarse. Este plan foi descuberto o 17 de xullo en Melilla, pero o comandante xeneral de Melilla non se decidiu a arrestar ós oficiais, sendo finalmente el o arrestando, pese ó risco de que os demais conspiradores non estiveran preparados. Así e todo, na noite do 18 de xullo, xa se tiña eliminado a resistencia no Marrocos español.
Francisco Franco dirixiuse a Marrocos dende Canarias no famoso voo no Dragon Rapide, alugado co diñeiro de Juan March, para comandar as tropas regulares.
A sublevación na península non triunfou, mais tampouco foi aplastada debido á ineficacia do goberno. Deuse paso así á Guerra Civil española.
[editar] Frente Popular durante a Guerra Civil
Unha vez iniciada a insurrección, algunhas comunidades van ser conquistadas polo bando nacional e van dar apoio ós insurrectos, e vai haber outras que se manteñen en poder da República. España estaba baixo o mando de dous gobernos.
O 4 de setembro de 1936, a presidencia do goberno, pasa ás mans do socialista Largo Caballero, que será sucedido ó ano seguinte por Juan Negrín. Este era tamén socialista e vai continuar ó mando de forma “estable” até a fin da Guerra Civil no ano 1939, e durante o exilio até o ano 1945. A caída do goberno de Largo Caballero precipitouse tralos enfrontamentos entre os bandos formados principalmente pola CNT e o POUM contra o PSUC. O POUM foi ilegalizado, detenidos os seus dirixentes e fusilado o seu líder, Andreu Nin.
A guerra vai ser un conflito que vai estar marcado pelo internacionalismo que vai adquirir co intervencionismo dos dous futuros bloques da Segunda Guerra Mundial.
Entre os feitos da República durante a Guerra Civil, cabe destacar que o 1 de outubro de 1936, vai ser concedida a autonomía ó País Vasco. O 4 de novembro, un mes despois, a CNT, decide unirse ó goberno de Largo Caballero, a pesares das notables diferencias que existían entre sindicalistas e socialistas. Estando Madrid baixo asedio o goberno vai trasladarse a Valencia, mentres se forman as Xuntas de Defensa de Madrid encabezadas polo Xeneral Miaja que encarga a organización do Estado Maior a Vicente Rojo.
O 8 de novembro de 1936, é a data da chegada das Brigadas Internacionais, que non abandoarán ata que a guerra estea definitivamente decantada, o 21 de setembro de 1938.
O 28 de outubro de 1937, o goberno republicano trasladado a Valencia, vaise mudar desta vez a Barcelona.
O 23 de xaneiro de 1939 a República proclama oficialmente o estado de guerra, tras dous anos e medio de loita.
O 28 de febreiro de 1939, o Presidente da República, Manuel Azaña, vai dimitir, mentres que Francia e o Reino Unido xa recoñecían a España de Franco, como xa fixeran anos anteriores os fascistas e nazis.
O goberno republicano terá que exiliarse definitivamente a Francia entre o 4 e o 12 de marzo, no momento no que o coronel Casado, co apoio entre outros de Julián Besteiro, dá un golpe de Estado contra a República, mentres se albiscaba xa a fin da guerra, que chegaría oficialmente o 1 de abril de 1939.
[editar] A República no exilio
A República Española continuou no exilio coas súas institucións que seguían a representar a legalidade da Constitución de 1931 despois da vitoria dos nacionais na Guerra Civil española. Estas institucións teñen a súa vixencia entre 1939 e 1977. A sede do goberno no exilio sitúase primeiro en Cidade de México para trasladarse o 8 de febreiro de 1946 a París, Francia.
Por iniciativa da delegación de México na Conferencia de San Francisco das Nacións Unidas apóiase unha moción de repulsa ó goberno de Franco e se lle recoñece ó goberno no exilio a representación de España. Medida recoñecida pola Conferencia de Potsdam. A Asemblea Xeral das Nacións Unidas confirma dita moción en febreiro de 1946 e vota en decembro do mesmo ano excluír o seu ingreso ó organismo internacional. En 1950 o goberno de Franco consigue revocar a prohibición de establecer delegacións diplomáticas para posteriormente ingresar na ONU como país membro.
México foi o primeiro país en recoñecer o goberno da República en 1939, tal decisión mantívose até 1977 cando se restablecen relacións diplomáticas con España. Outro estado que recoñeceu até 1977 a II República foi Iugoslavia.
[editar] Disolución da II República española no exilio
Despois das eleccións do 15 de xuño de 1977, o Presidente da República José Maldonado e Fernando Valera, Presidente do Consello de Ministros, emiten a Declaración de la Presidencia y del Gobierno de la República Española en el Exilio o 21 de xuño de 1977, en París. En dito texto, despois de reafirmar a legalidade institucional emanada da Constitución de 1931 e dos procesos electorais de 1931, 1933 e 1936, declaran: Las Instituciones de la República en el exilio ponen así término a la misión histórica que se habían impuesto. Y quienes las han mantenido hasta hoy, se sienten satisfechos porque tienen la convicción de haber cumplido con su deber.
Ponse así punto final á segunda experiencia republicana na historia do estado español.