Málvísindi
Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu
Málvísindi er sú grein vísindanna sem fæst við rannsóknir á tungumáli. Þeir sem leggja stund á greinina kallast málvísindamenn. Erfitt er að henda á því reiður hvert sé nákvæmt viðfangsefni málvísinda því þau tengjast nánast öllum fræðum um manninn að einhverju leyti.
Efnisyfirlit |
[breyta] Tvískiptingar og tungumál
Það má hugsa sér málvísindarannsóknir eftir eftirfarandi þremur tvískiptingum:
Söguleg og samtímaleg málvísindi Söguleg málvísindi fást við sögu ákveðins tungumáls eða tungumálafjölskyldu á einhverju tímabili, breytingar á einstökum þáttum þeirra eða formgerðum. Samtímaleg málvísindi fást aftur á móti við rannsóknir á tungumáli á ákveðnu stigi í tíma.
Kennileg og hagnýt málvísindi Kennileg málvísindi eru líka kölluð almenn málvísindi og fást við að setja fram kenningar til að lýsa tungumálum almennt eða einstökum tungumálum. Hagnýt málvísindi beita svo þessum kenningum á öðrum sviðum, t.d. við tungumálakennslu.
Málvísindi í samhengi við aðra hluti og sérstæð málvísindi Einnig eru til undirgreinar málvísinda sem fást við tungumálið í ýmsu samhengi, t.d. félagslegu; félagsmálvísindi, málnotkunarfræði og rannsóknir á máltöku falla undir þennan hluta. Sérstæð málvísindi eru hins vegar rannsóknir á tungumálum sem taka ekki tillit til neinna utanaðkomandi þátta.
Erfitt er að gefa málvísindum ákveðinn stað innan til dæmis sviða á borð við hugvísindi, raunvísindi eða félagsvísindi. Það er bæði vegna þess að menn eru ekki á eitt sáttir um hvar þau eiga heima en einnig er augljóst að erfitt er að færa fræðigrein sem fæst við allt frá eðlisfræðilegum eigindum málhljóða til félagslegra áhrifa í málnotkun í einhver ákveðinn bás.
[breyta] Rannsóknarsvið kennilegra málvísinda
Undir kennileg málvísindi heyra mörg svið sem eru að nokkru leyti rannsökuð sjálfstætt:
- Hljóðfræði fjallar um málhljóð tungumála.
- Hljóðkerfisfræði fjallar um hegðun málhljóðanna innan hljóðkerfa tungumála.
- Orðhlutafræði fjallar um innri byggingu orða, um beygingu og orðmyndun.
- Setningarfræði fjallar um það hvernig orð raðast saman til að mynda málfræðilega tækar setningar.
- Merkingarfræði fjallar um merkingu orða og hvernig þau mynda saman merkingu setninga.
- Málnotkunarfræði fjallar um það hvernig talið er notað (bókstaflega, í yfirfærðri merkingu o.s.frv.) í samskiptum.
- Söguleg málfræði fjallar um tengsl milli skyldra mála.
- Málgerðafræði (týpología) fjallar um málfræðilegar eigindir sem fyrirfinnast í öllum málum heims.
- Stílfræði fjallar um stíl í hinum ýmsu tungumálum.
- Orðræðugreining fjallar um setningar sem mynda texta.
Umfjöllunarefni þessara sviða skarast töluvert og sum eru umdeild. Engu að síður hefur hvert svið sín eigin hugtök sem hafa mikla þýðingu í rannsóknum.