Lystarstol

Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu

Bein merking orðsins anorexia eða lystarstol er skortur á matarlyst og er í sjálfu sér rangnefni þar sem röskunin felur í sér mun meira en óeðlilega matarlyst. Lystarstol er átröskun þar sem sá sem henni er haldinn telur að hann sé of þungur þegar hann er í raun við, eða jafnvel töluvert undir kjörþyngd. Algengt viðmið fyrir lystarstol er að einstaklingurinn sé 15 kílóum undir kjörþyngd. Það eitt og sér er hins vegar ekki nægjanlegt fyrir greiningu þar sem aðrar ástæður geta verið fyrir þyngdartapi einstaklings (streita og þunglyndi hafa t.d. einnig í för með sér breytingar á matarlyst). Lystarstolssjúklingur túlkar minnstu þyngdaraukningu (raunverulega eða ímyndaða) með mikilli hræðslu. Þessi skynjun er þekkt sem "brengluð sjálfsskynjun" og veldur þeim sem henni er haldinn miklum kvíða og getur leitt til áráttu-þráhyggju hegðunar tengdri mat og þyngd. Hegðun viðkomandi í kjölfarið einkennist oftast af mikilli líkamsrækt, notkun hægarlyfja og megrun með verulega skertri inntöku kaloría. Matarlyst lystarstolssjúklings hverfur ekki heldur yfirvinnur hræðslan við þyngdaraukningu hana einfaldlega. Þau svæði sem lystarstolssjúklingar beina vanalega athygli sinni að eru rass, mjaðmir, læri og brjóst og þeir túlka þau sem stór. Stundum hefur átröskunin í för með sér að tíðir stöðvast. Sumir anorexíusjúklingar sýna einnig hegðun sem er einkennandi fyrir búlimíu, þar sem þeir taka átköst og kasta svo öllu upp á ákveðnu tímabili. Þyngd sumra anorexíusjúklinga er svo lítil að leggja þarf þá inn á sjúkrahús og jafnvel að mata þá með valdi svo þeir svelti sig ekki í hel.


Skilgreining lystarstols samkvæmt DSM-IV

Einstaklingar með þessa átröskun halda þyngd sinni fyrir neðan meðalþyngd með æfingum, með því að stjórna inntöku mats og öðrum aðferðum.

Greiningarviðmið fyrir lystarstol


A. Að neit að viðhalda líkamsþyngd við eða yfir lágmarksskilgreiningu meðalþyngdar miðað við aldur og hæð (s.s. þyndartap sem leiðir til líkamsþyngdar undir 85% þess sem vænst er; eða að ná ekki viðmiðsþyngd á tímabili vaxtar og sem leiðir til undir 85% meðalþyndar miðað við það sem búist er við.

B. Mikil hræðsla við þyngdaraukingu eða að verða feitur, jafnvel þó líkmasþyngd er undir meðalþyngd.

C. Truflun á því hvernig líkamsþyngd eða lögun er er upplifuð, óeðlileg áhrif líkamsþyngdar eða lögunar á sjálfsmat, eða neitun á alvarleika þyngdar sem er undir eðlilegri þyngd.

D. In postmenarcheal females, amenorrhea, t.d. að misa úr a.m.k. þrjá samfellda tíðarhringi (kona telst hafa amenorrhea ef tíðir fylgja eingöngu hormónum, s.s. estrógein, administration) i.e., the absence of at least three consecutive menstrual cycles. (A woman is considered to have amenorrhea if her periods occur only following hormone, e.g., estrogen, administration.)

Gerðir lystarstols:

Restricting Type: Á meðan á tímabili lystarstols stendur, hefur viðkomandi ekki sýnt einkenni lotugræðgi eða uppkasta (s.s. að hjálpa sér við uppköst eða notkun hægðarlyfja, diuretics, eða stólpía). Binge-Eating/Purging Type: Á meðan á tímabili lystarstols stendur hefur viðkomandi reglulega sýnt einkenni lotugræðgi eða uppkasta (s.s. að hjálpa sér við uppköst eða notkun hægðarlyfja, diuretics, eða stólpía). _________________________________________________________________________________


Lystarstol er dæmi um röskun aðallega er að finna hjá ákveðnum hópi. Anorexíusjúklingar eru yfirleitt hvítar stúlkur á aldrinum 13 til 20 ára af ágætum heimilum. Stúlkurnar eru yfirleitt greindar og haldnar fullkomnunaráráttu sem lýsir sér í miklum kröfum til sjálfs síns. Karlar eru aðeins um 5 - 10% lystarstolssjúklinga. Tíðni röskunarinnar er talin vera um 1%. Það er mikilvægt að muna að lystarstol finnst hjá yngri hópi, hjá körlum sem og öðrum kynþáttum. Auknar sannanir eru fyrir því að röskunin geri æ meira vart við sig hjá börnum og sé að verða algengari hjá körlum.

Lítil þyngd hjá lystarstolssjúklingum getur meðal annarra haft eftirfarandi afleiðingar:

Hæg blóðrás Lágur blóðþrýstingur Stökk og brothætt bein Aukin andlitshár Breyttar tíðir Ófrjósemi Svimi og yfirlið Hárlos Ofþornun Nýrnabilun Lágur líkamshiti

Sum þessara einkenna geta lagast ef einstaklingur jafnar sig á sjúkdómnum. Önnur, sérstaklega beinvandamál, geta verið viðvarandi.

Sú kenning hefur lengi verið uppi að fjölmiðlar eigi sinn þátt í lystarröskunum unglingsstúlkna. Kenningin byggir á því að fjölmiðlar haldi að unglingum óraunhæfum hugmyndum um útlit og benda máli sínu til stuðnings á að kvenkyns fyrirsætur séu yfirleitt nokkuð fyrir neðan kjörþyngd. Það kemur kannski ekki á óvart að margar fyrirsætur greinast með átraskanir. Ef kenningin er rétt er einnig ljóst að fjölmiðlar leika stórt hlutverk í því að viðhalda lystarstoli. Rétt eins og það er erfitt fyrir reykingarmann að hætta þegar allir reykja í kringum hann ætti það að vera erfitt fyrir þann sem haldinn er lystarstoli að breyta hegðun sinni þegar að honum er stöðugt haldið ímyndinni um grannt fólk. Nýverið hafa þó komið fram kenningar um að lystarstol eigi sér erfðafræðilegar orsakir. Tölvuvæðingin hefur haft áhugaverð og jafnframt alvarleg áhrif meðal lystarstolssjúklinga. Æ algengara er að lystarstolssjúklingar komi sér upp vefsíðum með spjallrásum þar sem þeir styrkja hvern annan í viðhorfum sínum og hegðun.

Ástæður lystarstols Oft er sjálfsmynd lystarstolssjúklinga brothætt og telja sumir hana ástæðu fyrir því að þeir beini athygli sinni að líkama sínum. Oft er um að ræða tilfinningalegar þarfir sem ekki eru uppfylltar, fjölskyldubönd eru veik, þeir eiga í erfiðleikum með að umgangast aðra og eru vinafáir eða þeir eru í kynferðislegum samböndum sem þeir eru ekki ánægðir í. Athyglisvert er að margir lystarstolssjúklingar hafa verið misnotaðar sem börn og þjást af öðrum röskunum til viðbótar við lystarstolið. Þar sem margir lystarstolssjúklingar setja sér háar kröfur eru margir þeirra einnig á því að þeir uppfylli ekki þær kröfur. Oftast er þessi sjálfsmynd þeirra röng þar sem þeim gengur vel í vinnu eða skóla. Þessar miklu og óraunhæfu kröfur og sú tilfinning um að sýna ekki nægjanlega getu geta þó haft einhver áhrif á röskunina. Hún gefur þeim þá jafnvel færi til að beina athygli sinni annað, að líkamanum, og því hvernig þeir geta sýnt fram á framúrskarandi árangur á því sviði. Verið getur að þeir líti á það sem sérstakan hæfileika sem þeir geta haft stjórn á þegar allt annað hefur brugðist. Oft greinast þeir með milt þunglyndi en líklegt er að það sé fremur afleiðing röskunarinnar er orsök hennar. Streita er talin geta "kveikt" lystarstol en nauðsynlegt er talið að aðrir þættir séu þegar til staðar hjá einstaklingnum (s.s. skert sjálfsmynd). Líkt og ávallt má ekki gleyma því að ofantalið gildir ekki um alla lystarstolssjúklinga, margir þeirra eiga góða fjölskyldu, eru í samböndum sem þeir eru ánægðir í og hafa ekki verið misnotaðir.

Meðferð Anorexíu er hægt að lækna en meðferð er bæði erfið og tekur langan tíma. Því fyrr sem tekið er á röskuninni, því líklegri er að lækna hana. Ein ástæða þess að erfitt er að lækna lystarstol er að þeir sem þjást af henni neita oft annaðhvort að eitthvað sé að eða þá að þeir viðurkenna það og fullyrða að nákvæmlega ekkert sé að þeim "lífsstíl" sem þeir hafa valið sér. Vandinn er að margir lystarstolssjúklingar trúa þessu. Fyrir þeim er ekkert til sem heitir að vera of léttur og þeir útiloka allar vísbendingar um að eitthvað sé að. Yfir 10% allra anorexíusjúklinga deyja, vanalega vegna hjartabilunar eða lágs kalíummagns líkamans.