ماڵهوه/Amûr
Ji Wîkîpediya
[biguherîne] ((میَژووى دامهزراندنى (ى,ن,ك) و نویَ بوونهوه ))
پیَشهكى : شۆرشى ئهیلول له سالى (1961 ) له باردۆخیَكى ناوچهیى و نیَودهولهتى دیارى كراو و له ئهنجامى زولم و ستهم و چهوسانهوهى نهتهوهیى و كۆمهلایهتیدا ههلگیرسا و زۆربهى كورد لهژیَر بالى ئهو شۆرشهدا كۆببۆوه ، زیاتر له (100) ههزار پیَشمهرگهى ههبوو له رووى مادى و مهعنهوى دهولهتى ئیَران پشتوانى دهكرد ، ئیَران بۆ لابهلا كردنهوهى ناكۆكیهكانى خۆى لهگهل عیَراق هاوكارى شۆرشى كوردى دهكرد . دواى ریَكهوتننامهى (11 ى/ ئادارى / 1970 و چوار سال گفتوگۆ كردن ، له ئهنجامى رازى نهبوونى حكومهتى عیَراق بۆ دان نان به مافهكانى گهلى كورد ، له نیسانى (1974) شهرِ به گهرمى دهستى پیَكردهوه و حكومهتى عیَراق له ریَگاى چهندین دهولهتى وهك ( روسیا – ئوردن- میسر – ئهمریكا ) ههولیدا بۆ گفتوگۆ كردن لهگهل (شاى ئیران ) كه ئهمه دوا كارتى عیَراق بوو بۆ له باربردنى شۆرشى كورد . له ریَكهوتى 6/3/1975 ریَكهوتننامهى جهزائیر له نیَوان (ێدام حسیَن ) و(شاى ئیران) له جهزائیر مۆركرا و ریَكهوتنهكه به ئاكام گهیشت برِیاردرا كهوا چیتر دهست له كاروبارى یهكتر وهرنهدهن و ئیران دهرگاى هاوكارى كردن دابخات له شۆرش . رۆژى 12/3/1975 وهفدیَكى پارتى به سهرۆكایهتى بارزانى چووه ئیران دواى ههولدانیَكى زۆر توانیان (شاى ئیران ) ببینن و (شا) پیَیانى رِاگهیاند كه ماوهى (42) ساله ناكۆكیمان ههیه لهگهل عیَراقدا ئیَستا ریَكهوتن به ئاكام گهیشتووه و ئیَوهش (3) ریَگاتان له پیَشه :- - دیَن بۆ ئیَران وهك هاولاتى ئیران حسابتان بۆ دهكرىَ - دهگهریَنهوه عیَراق ئارهزووى خۆتانه - دریَژه به خهبات دهدهن ئیَمه سنوور دادهخهین و به پىَ ى ئیتفاقیهى جهزائیر ههر كهسیَك له سنوور بگیرىَ تهسلیم به عیَراق دهكریَتهوه . وهلامى بارزانى : ئیمهش بهرژهوهندى ئیرانمان بهلاوه گرنگه . وهفدهكه گهرایهوه بۆ كوردستان له 14/3/1975 كۆبونهوهى سهركردایهتى پارتى دهستى پیَكرد بۆ ماوهى (6) رۆژ بهردهوام بوو ، شهوى 18/19/3/1975 سهرجهم سهركردایهتى و مهكتهبى سیاسى و فهرماندهكان كۆبونهوه و داوا كرا كهوا دریَژه به خهبات بدرىَ بهلام بىَ سوود بوو ، دواجار له رۆژى 19/3/1975 برِیارى شهرِ رِاوهستان درا و ئاش بهتال كرا . جگه له پارتى (كۆمهلهو حزبى شیوعى ) ههبوو بهلام بچوك بوون تواناى مانهوهیان نهبوو ، (كۆمهلهى ماركسى لینینى كوردستان ) له 10/6/1970 دامهزرابوو به نهیَنى له ناو ریزهكانى پارتى كارى ریَكخراوهیى خۆیان دهكرد به سهرپهرشتى (مام جهلال) .
بۆ ئهوهى خهلك له دهورى ئهو ریَكخراوه كۆببیَتهوه كهسانى رۆشنبیرى ههلبژارد له وانه (نهوشیَروان مستهفا – شازاد ێائیب – مهحمودى مهلا عزهت – رفعهت مهلا مهحمود ) ئهوانهش به نهیَنى له ناو ( بالى مهكتهبى سیاسى ) كاریان دهكرد . دیاره پیَش حهفتاكانیش پارتى توشى كیَشهى گهندهلى سیاسى ببوو له ناوخۆ ، تواناى دریَژهدان به خهباتى نهمابوو (مام جهلال ) له ههولى دروست كردنى ریَكخراویَكى نیشتمانى شۆرشگیَردابوو . ئهندامانى سهركردایهتى (كۆمهله) له سالى 1970 له مانه پیَكهاتبوون (شهابى شیَخ نورى سكرتیَرى كۆمیتهى سهركردایهتى له ناوهوهى ولات – محهمهد سهعید میرزا/ ل. لیژنهى بغدا - جهعفهر عهبدولواحد/ ل. لیَژنهى ههولیَر - ئاوات عهبدولغهفور / ل. لیژنهى سلیمانى - فریدون عهبدولقادر / ل. لیژنهى كهركوك . لهو سهردهمه گهنجیَكى زۆر پهیوهندیان به كۆمهلهوه دهكرد ههڤال (شازاد ێائیب ) سهفهرى دهرهوهى كرد بۆ لاى ( مام جهلال ) بهمهبهستى بردنى نامه و ئاگاداربوونى له وهزعى كوردستان ههروها نامهى (مام جهلال ) ى هیَنا بۆ كوردستان كه ههلومهرجهكه له باره بۆ دروست كردنى ریَكخراویَكى نیشتمانى فراوان . (( دهستهى دامهزریَنهرى / ى.ن.ك )) له (22/5/1975) له (دیمشق ) له ریستورانى (گلیگله) له گهرهكى (ابو رمانه) ى سوریا یهكهم كۆبونهوهى دهستهى دامهزریَنهر به عهمهلى دهستى به جیَبهجىَ كردنى كارهگانى خۆى كرد ئهم ههڤالانه بهشداربوون :- 1- مام جهلال 2- نهوشیَروان مستهفا 3- د. فوئاد معێوم 4- د. كمال فوئاد 5- عادل مراد 6- عهبدولرهزاق فهیلى 7- عمر شیَخ مووس نهیتوانى بهشدار بىَ چونكه كوردى سوریا بوو . كۆبونهوهى دووهم له بهرلین بهسترا له 27/5/1975 به سهرپهرشتى ( مام جهلال) ههندیَك گۆرِان له پرۆژهكه كرا و به رِهسمى له رۆژى 1/6/1975 بلاوكراوه . ئهزمونى ناو یهكیَتى ى نیشتمانى ى كوردستان ئهزمونیَكى نوىَ بوو له كوردایهتیدا كه (3) ریَكخراوى جیاواز (3) سهركردایهتى جیاواز كه ههر سیَكیان سهربهخۆى ریَكخراوهیى تهواویان ههبوو . - كۆمهلهى ماركسى لینینى كوردستان له 10/6/1970 به نهیَنى دامهزرابوو - بزوتنهوهى سۆسیالیستى كوردستان - هیَلى گشتى . له برادهرانى دهستهى دامهزریَنهرى ( ى.ن.ك ) پیَكهاتبوو + ئهو كهسانهى كه نه بزوتنهوهى سۆسیالیست بوون نه كۆمهله بوون ، ناویان لیَنان ( خهتى گشتى ) . (( ئاشكرابوونى رِیَكخستنهكانى كۆمهله )) كۆمهله دۆستایهتى لهگهل رِیَكخراویَكى عهرهبى ههبوو به ناوى (حرهكه العربیه اشتراكیه ) كه به نهیَنى كارى دهكرد له ناو عیَراق لیَپرسراوهكهى ناوى (عبدالله النێراوى ) بوو . بۆ پهیوهندى كردن به یهكترهوه له لایهن كۆمهله (انور زۆراب ) لهلایهن حرهكه (ولید ژنون) دیاریكرابوون ههردووكیان له معمل كارتۆن برِین ئیشیان دهكرد له بهغدا ، دواى تاوتۆ كردنى وهزعى كوردستان (فریدون عهبدولقادر ) رِاسپیَردرا كه بچیَته دهرهوه بهمهبهستى ئاگادار كردنهوهى (مام جهلال ) له وهزعى كوردستان پیَش چوونى كاك (فهرهیدون – مام جهلال ) نامهیهك رهوان دهكات له ریَگاى (حرهكه ) نامهكه دهگاته دهستى (ولید) كه دانیشتوى بهغدایه كورِیَك به ناوى (ستار شعلان) له ریَكخستنهكانى (حرهكه) لهگهل (ولید ) دهبىَ له گهرهك دهبیَته شهرِیان كه پۆلیس دیَت بۆ گرتنى (ستار) رۆژنامهیهكى (حرهكه ) له مالهكهى دهگیرىَ له ئهمنى بهغدا دان به بوونى ریَكخستن دهكات له ناو عیَراق و ههروها باسى (ولید) دهكات كه دهچنه مالى (ولید) كۆمهلیَك بهلگهنامهى (حرهكه) یان دهست دهكهوىَ له وانه نامهكهى ( مام جهلال ) كه بۆ كوردستان هاتبوو پاش لیَدانى (ولید) ناوى ( انور زۆراب ) دیَنى و شهو كات ژمیَر (2) دهیبهن له مالهكهى بهرنامهى كۆمهله و دهمانچهیهك دهدۆزنهوه ، بۆ بهیانى مهوعیدى كۆبونهوه دهبىَ له مالى ( انور زۆراب ) كه برادهران دیَن دهزانن گیراوه ههرچى بهلگهنامهى كه ههبووه لهوىَ لهگهل خۆیان دیبهن بهرهو سنوورى ئیران دهرِۆن بهمهبهستى خۆرِزگاركردنیان نهوهك ئاشكراببن ، له سهر سنوور ههموویان دهگیریَن له رۆژى 24/9/1975 كه ژمارهیان (40) كهسهو له رۆژى 1/1/1976 به پىَ ى اتفاقیهى جهزائیر ئیران ههموویان تهسلیم به حكومهتى عیَراق دهكاتهوه 0 ((ههلگیرسانهوهى شۆرش ))
له 1/6/1976 یهكهم مهفرهزهى چهكدارى له لایهن بهریَز (مام جهلال ) له سوریا به ریَكرا كه ژمارهیان (37) پیَشمهرگه بوون نهقیبى مهندس (ئیبراهیم عهزۆ) لیَپرسراویان بوو ،ئهم (37) پیَشمهرگهیه كرا به (4) مهفرهزهى بچوك ، دواى گهیشتنیان له سنوورى سوریا – توركیا – بۆ كوردستان . ههر چوار مهفرهزهكه لهلایهن قیادهی موهقهتهی ئهو كاتهی پارتی دهستگیر كران و شههید كران لهناوچهكان.
"ووهم وهجبهی ناردنی پیَشمهرگه بۆ كوردستان"
ئهم هیَزه لهفهرمانده و كادیرهكانی سوریا پیَك هاتبوو، كارن به سیَ رهتل به سهرپهرشتی كاك نهوشیَروان مستهفا له 21/11/1976 رهوانهی كوردستان كران. بهڵام هیَشتا مام جهلال بهتیَچوونی مهفرهزهی یهكهمی نهدهزانی دوو نامهی دانیَ بۆ عهلی عهبدوڵڵا، ئیدریس بارزانی و مهسعود بارزانی. پاش گهیشتنی دووهم مهفرهزه له سیَ سنوور بارهگایان دانا.
"یهكهم وهجبهی چهك"
یهكهم وهجبهی چهك لهسوریاوه هات پاش ئیتفاق كردن لهگهڵ قیادهی موهقهته. له1/3/1977 چهكهكان بریتی بوون له: 60 كلاشینكۆف كه لهلایهن نهوشیروانهوه وهرگیران. گهرِانهوهی مام جهلال له ساڵی 1977 بۆ كوردستان دوای گهرِانهوهی لهبهیروت بۆ كوردستان یهكهم كۆبوونهوهی كۆمیتهی سهركردایهتی لهسهر خاكی كوردستان له 31/8/1977 بهست، كه 12 رۆژی خایاند. لهكۆبوونهوهكه مام جهلال به سكرتیَری گشتی دانرا. كۆمهڵه: ئارام - سالار عهزیز. بزووتنهوه: رهسول مامه - عهلی عهسكهری. خهتی گشتی: ئهندامانی دهستهی دامهزریَنهری (ی. ن. ك) دوای لابردنی سهركردایهتی له سیَ سنوور بۆ نۆكان. لهمانگی 3/1978 دووهم كۆبوونهوهی سهركردایهتی بهسترا بۆ ریَكخستنی پیَشمهرگه – دارایی – دانانی نهخشه و پلان – دروست كردنی ههشت ههریَم. دوای چهند مانگیَك برِیار درا بگهرِیَنهوه بۆ سیَ سنوور. لهبهر نزیكی لهسوریا – توركیا – ئیَران – كوردستان. ئهو كاته زیاتر له ههزار پیَشمهرگه له سهركردایهتی بوون، كران به سیَ رهتل و ژمارهیهكی زۆری بیَ چهك بوون. پاش وهرگرتنی زانیاری لهسهر سیَ سنوور كه هیَزهكانی قیاده موهقهته لهویَ بوون ژمارهیان 300 كهس بوون. دوای بهرِیَ كهوتنی رهتلی یهكهم و دووهم له ههكاری تووشی شهرِ بوون لهگهڵ قیاده موهقهته و جاشهكانی توركیا. زیاتر له 750 پیَشمهرگه لهو سهردهمه تیاچوون. باقی هیَزهكهی سهركردایهتی گهرِانهوه قهندیل له20/9/1978 دوای خۆریَكخستنهوهی سهركردایهتی و دریَژهدان بهشۆرِش و ههڵگیرسانی شهرِی نیَوان عیَراق و ئیَران له ساڵی 1980 پهیوهندی نیَوان كۆماری ئیسلامی ئیَران لهگهڵ یهكیَتی باش بوو. لهماوهیهكی كهم یهكیَتی توانی خۆ ریَك بخاتهوه و زۆر لهسنوورهكان لهرژیَم ئازاد بكات و تا ساڵی 1988. دوای شهرِی نیَوان عیَراق و كویَت یهكیَتی بهرنامهی ئازاد كردنی كوردستانی دانا و ئهو كاته زۆربهی هیَزهكانی یهكیَتی وهك پارتیزان مابوونهوه تا راپهرِینی 1991. "نویَ بوونهوه"
ههموو ریَكخراویَكی سیاسی سهرهتای دروست بوونی بهقۆناخهكانی منداڵی و گهنجی و پیریدا تیَدهپهرِیَ و ههوڵی گهیشتن به ئامانج دهدات. شۆرِشی نویَ لهماوهی خهباتی سیاسی و چهكداری لهشاخ كۆمهڵیَك گۆرِانی تیَدا رووداوه. ههروهها بهرهنگاری ههموو رۆژه سهختهكان بوهتهوه و توانای ههڵسانهوهی ههبووه سهرهرِای بوونی كۆمهڵیَ بیری جیاواز لهناو یهكیَتی. بهستنی چهندین كۆنفرانس لهشاخ، لهساڵانی 80 كان وهك كۆنفرانسی كۆمهڵه لهساڵی 83 و 84 ههروهها كۆنفرانسی ههردوو باڵی ناو یهكیَتی – خهتی گشتی و بزووتنهوهی سۆسیالیست پاش جیابوونهوهی بهشیَكی بزووتنهوهی سۆسیالیست لهناو یهكیَتی لهو كۆنفرانسه ههر دوو باڵهكه یهكیان گرت و ناویان نا یهكیَتی شۆرِشگیَران. لهوه بهدواوه یهكیَتی بووه دوو باڵ. یهكیَتی شورِشگیَران و كۆمهڵهی رهنجدهران. بهستنی كۆنگرهی یهك له 28/1/1992 لهسلیَمانی دوای دوو رۆژ گواستراوه بۆ ههولیَر كه ماوهی 17 رۆژی خایاند. زیاتر له 750 كادیر لهو سهردهمه بهشداری كۆنگرهكه بوون، ههر دوو باڵی كۆمهڵه و یهكیَتی شۆرشگیَران توانهوه و برِیاری یهكخستنی ههردوو باڵهكه درا و تهبهنی فیكرهی سۆسیال دیموكرات كرا كه فره مینبهری و جیَگای ههموو تاكیَكی كوردستانی تیَدا دهبیَتهوه و دهتوانن لهناو ئهم ریَكخراوه خهباتی سیاسی خۆیان بكهن و سهرهرِای بوونی بیر و رای جیاوازیش. وه لهدوای ساڵی 1996 یهكیَتی بۆ ماوهی چهندین رۆژ كۆبوونهوهی سهركردایهتی بهست له سلیَمانی به مهبهستی گۆرِانكاری لهبهرنامهی كاری خۆی وهك: دانانی وهزارهتی مافی مرۆڤ و كردنهوهی نووسینگهی مافی مرۆڤ له سهرجهم دام و دهزگاكان. دروست كردنی چهندین ریَكخراوی مهدهنی و كردنهوهی كهناڵی جیاجیای ئازاد و دهركردنی چهندین رۆژنامه و گرنگی دان بهریَكخراوه پیشهییهكان و كردنهوهی چهندین سهنتهر و كۆمهڵهی رۆشنبیری به مهبهستی گۆرِان و كرانهوه. لهرِووی خزمهتهوه ههولیَ باشی دا بۆ بوژانهوهی وهزعی دانیشتوانی سنووری حكومهتهكهی و زیاد كردنی مووچهی سهرجهم فهرمانبهران پیَش رووخانی حكومهتی عیَراق. له 4/4/1999 كۆنفرانسی ناوخۆ بهسترا بۆ ریَكخستنهكان له سهرجهم مهڵبهندهكان، له 2001 كۆنگرهی دووهمی یهكیَتی له سلیَمانی بهسترا، تهبهنی فیكرهی سۆسیالیست و دیموكرات كرا و سهركردایهتی نویَ ههڵبژیَردرا و بهریَز مام جهلال به سكرتیَری گشتی یهكیَتی ههڵبژیَردرا. سهرهرِای ئهو بارودۆخهی كه كوردستانی پیَدا تیَدهپهرِی بوونی شهرِ لهنیَوان یهكیَتی و پارتی ههروهها لهنیَوان حكومهتی عیَراق به هاوكاری پ. ك. ك و انێار والاسلام لهسهر سنووری ئیَران و هیَرشهكانی ساڵی 1997ی پارتی بههاوكاری دهوڵهتی توركیا بۆ سهر هیَزهكانی یهكیَتی. بهشداری كردنی یهكیَتی لهكۆنفرانسی ریَكخراوی SI لهرۆژانی 31/5 و 1/6/2001 لهمهراكیش و وهرگیرانی یهكیَتی بهئهندامی چاودیَر لهو ریَكخراوه كه بهدووهم ریَكخراو دیَ لهدوای UN و نویَنهری 172 پارت و ریَكخراوی تیَدا ئهندامه. میَژووی 31 ساڵهی یهكیَتی بهههموو قۆناخ و بهرزی و نزمی و گهرمی و ساردیه ههمه جۆریهكانیهوه، دهمانباتهوه سهر راستی توانای یهكیَتی لهخۆ گونجاندن و رهو كردن لهگهڵ ئهو واقیعه تازهی كه ههیه. لهسهردهمی شاخ و رووبهرِوو بوونهوهی چهكدارانه لهگهڵ داگیر كهراندا و لهدونیای قوربانیدان دا دژی سیَ كوچكهی تهعریب – تهبعیز – تههجیر. یهكیَتی خاوهنی مهزنترین سهرمایهیه. لهراپهرِیَنی ههلومهرجی شار و ئاوهدان كردنهوه دامهزراندنی بهردی بناغهی دیموكراسی و مهدهنیهت و ئازادیش دا یهكیَتی لهریزی پیَشهوهی پارته سیاسییهكانی كوردستان بووه. قۆناغی دوای رزگار كردنی بهشهكهی تری ژیَر دهسهڵاتی رژیَم لهساڵی 2003 وه ئهركی پاراستن و چهسپاندیان ئاماژهی بههیَزن و توانای یهكیَتی. پاش 2003 مهسهلهی بهخۆدا چوونهوه و خۆ نویَ كردنهوه لهناو یهكیَتی خستنه رووی كیَشهكان و بهشداری پیَ كردنی خهڵك لهكیَشهكان شتیَكی تازهیه لهرۆژههڵاتی ناوهرِاست بهگشتی و لهكوردستان به تایبهتی.
جبار كریم رشید بهشی ههلبژاردنی مهلبهندی 3ى ههولیر