Alayên Hemîdiye

Ji Wîkîpediya

Cehşek Kurd ê Alaya Hemîdiyê
Mezin bike
Cehşek Kurd ê Alaya Hemîdiyê

Ebdulhemîd ê keyserê Osmanî (kizil sultan), bi navê "Hamîdiye Hafif Süvari Alaylari- Alayên Hemîdiyan" di sala 1891 ´î de 36 alayê dadimezirîne. Wekî tîm û cerdevan ên îro, arteşeke taybetî, ji hin beg, axa û serokên eşîrên Kurdan damezirandibû. Pirraniya eşîrên Kurdan daxwaza tevlîbûna van alayan napejirînin. Hejmara alayan di ala 1895´î de 57 û paşê jî digihîje 64´î. Armanca Evdilhemîd ew bû ku tixûbên Osmanî û Keyaniya Îran bi destê Kurdan biparêze, xwe ji êrîşên Îranê dûr bixîne û bi van dayînan devê Kurdan girê bide, dawî li serhildanên Kurdan bîne. Piştî ji text daxistina Evdilhemîd Alayên Hemidiyê tên belavkirin di sala 1908 ´î de. Keyserê nû Mahmûd Şewket Paşa bi navê "Alayên Eşîretan " hin alayan dîsa birêxistin dike lê hejmara wan tenê 3 alay in.

Bi destpêkirina Şerê Dinyayê yê I. van alayên ku Mahmût Şewket Paşa damezrandîbûn bi artêşa sêyemîn a Osmaniyan ve tê girêdan û li dijî Ûrisan şer dikin. Osmanî di şerê dinyayê I. de têk diçe lê ji ber ku li Rûsyayê şoreşa Bolşevîkan dibe, Ûris ji Bakurê Kurdistanê vedikişin. Bi pirranî Mezopotamya û Anatoliya ji aliyê serkeftên şerê dinyayê yê I. tê dagirkirin. Daxwazên Kurdan, Filehan, Pontûsan, Grekan hwd zêde dibin. Osmanî ji kerba têkçûne dest bi tevkujiyan dike. Di sala 1914 -1915 ´î de rûreşiyeke mezin a di dîroka mirovahiyê de pêk tînin. Komkujiya ermeniyan dikin. Bi qasî 1,5 mîlyon Fileh qirdikin, dest didin ser dewlemendiyê wan. Hinek eşîrên Kurd jî bi saya serokên xwe tevlî tevlîkujiyê dibin. Gotina hin dîroknasên Tirk a"Eşîrên Hemîdiyê bi tevayî tevlî tevkujiya Filehan bûn û alîkariya me kirin" ne rast e. Lewra di sala 1908´î de Alayên Hemidiyê hatin belavkirin. Dîsa ew alayên ku Mehmûd Şewket Paşa damezrandîbûn jî bi têkçûyîna Osmaniyan û dagirkirina serkeftiyên şerê dinyayê yê I. bi serê xwe ve mabûn. Tirk dixwazin vê rûreşiya xwe bikin para Kurdan jî.

Tê zanîn ku di heman demê de bi sed hezaran Kurdên Êzîdî . Asûrî , Pontûs hatine qirrkirin û koçberkirin. Pirraniya Kurdên li Sovyeta berê ji ber tevkujiya dûgela Tirk reviyane ji Bakurê Kurdistanê çûne. Dîsa dinya dizane hin eşîrên Kurdan di tevkujiyê de alîkarî dane Filehan. Şêrê Dêrsîmê Seyîd Riza 30.000 Ermenî ji ber tevkujiyê parastiye.