مافی گه‌لان له‌ بڕیاردانی چاره‌نوس

Ji Wîkîpediya

Agahdarî: Formata vê rûpelê hê ne baş e. Divê were xeyrandin. Tu dikarî vê gotarê biguherîne.

كاریگه‌رى ووڵاته‌ گه‌وره‌كان له‌سه‌ر كوردستانى باشوور

به‌شى سێیه‌م

په‌یوه‌ندی نێوان گه‌لان و گونجاندنی به‌ عێراقی ئێستاوه‌

خالید عه‌لى فه‌ره‌ج ـ سوید 


له‌دوای ته‌واو بوونی جه‌نگی جیهانی یه‌كه‌مه‌وه‌ هه‌موو مرۆڤایه‌تی ناڵه‌ی ده‌هات به‌هۆی ئه‌نجامه‌كانی جه‌نگ و گۆڕنكاریه‌ نوێكانی چ له‌ ئاستی ئابووری و سیاسی و جوگرافیه‌وه‌ یان له‌ ئاستی سه‌رهه‌ڵدانی ده‌وڵه‌تی زه‌به‌لاح و داگیركه‌ری نوێ و نه‌مان و سڕینه‌وه‌ی ئاسه‌واری زلهێزه‌كانی پێش جه‌نگه‌كه‌، له‌لایه‌كی تریشه‌وه‌ سه‌ركه‌وتنی شۆڕشی پێشكه‌وتووخوازی به‌لشه‌فیه‌كان له‌ ڕووسیا كه‌ كاریگه‌ری ته‌واوی له‌سه‌ر هه‌ستی هه‌موو میلله‌تانی جیهان هه‌بوو به‌ره‌و ئازادی سیاسی و ئابوری هێنده‌ی تر گه‌شه‌ی دابوو به‌ چالاكیه‌كانی مرۆڤایه‌تی٠ له‌ عێراقی نوێیشدا گۆڕانكاریه‌كان به‌ زه‌قی دیار بوون، كه‌ نه‌ده‌كرا به‌ ئاسانی گوزه‌ربكات، شۆڕش و ڕاپه‌ڕینی ناوچه‌یی و سه‌رتاسه‌ری گه‌وره‌تر ده‌كرا، به‌ ئاسانی هه‌ست به‌وه‌ ده‌كرا كه‌ به‌ هۆى نه‌بوونى یه‌كسانی له‌نێوان نه‌ته‌وه‌كاندا ئه‌و ده‌وڵه‌ته‌ هه‌میشه‌ لاواز ده‌بێت به‌رامبه‌ر پاكانه‌ی مانه‌وه‌ی به‌یه‌كپارچه‌یی و دواكه‌وتووی ده‌ستی بیانووه‌كانی به‌زوربه‌ستنه‌وه‌كه‌یشه‌وه‌ ده‌بێت٠ له‌ ئه‌زموونی گه‌لانی تریشه‌وه‌ ده‌ركه‌وتووه‌ كه‌ ده‌وڵه‌تێكی یه‌كگرتووی ئاره‌زوومه‌ندانه‌ به‌هێز ده‌بێت له‌ڕووی ئابووری و كۆمه‌ڵایه‌تی و سیاسیه‌وه‌ كه‌ ئه‌مه‌یش ته‌نیا له‌ڕێی دیموكراتیه‌وه‌ دێته‌ دی، یه‌كسانی نێوان نه‌ته‌وه‌كان و هه‌ست به‌ ئینتیما كردنی تاك بۆ كۆمه‌ڵگاكه‌ی دڵسۆزی و توانای ده‌داتێ بۆ پاراستن و پێشكه‌وتنی٠ ئه‌م تیۆره‌ له‌خۆیه‌وه‌ نه‌وتراوه‌ و پێش زیاتر له‌ ٢٠٠ ساڵ له‌مه‌وبه‌ر و له‌ شۆڕشى فه‌ره‌نسا كاتێك بێبه‌شه‌كان سه‌ركه‌وتنیان به‌ده‌ست هێنا به‌هۆى ئازاره‌كانى خۆیانه‌وه‌ ده‌یانویست كۆمه‌ڵگاكانى تریش به‌ئاگا بێننه‌وه‌ و له‌ هه‌وڵى ئه‌وه‌دا بوون به‌ئه‌زموونى خۆیان له‌ ئازاره‌كانى ئه‌وانیش كه‌م بكه‌نه‌وه‌، خاڵێكى گرنگی بانگه‌شه‌كردنیان یه‌كسانى بوونى نێوان تاك و كۆمه‌ڵه‌ جیاجیاكانى مرۆڤ و یه‌كسانى نێوان گه‌لان و ده‌سه‌ڵاتى گه‌ل له‌ خۆیه‌وه‌ بۆ خۆى بێت، كه‌ دیموكراتیه‌ته‌٠ به‌ڵام ئه‌و هێزه‌ى كه‌ شۆڕشه‌كه‌ى هه‌ڵگیرسان بۆ به‌دیهێنانى مافه‌كانى خۆیان كه‌سانێكى تیا بوو كه‌ به‌رژه‌وه‌ندیه‌كانیان له‌م سنووره‌دا كۆتایی هات كه‌ ده‌سه‌ڵات گرتنه‌ ده‌ستى به‌رهه‌م هێنه‌ره‌كان بوو، و ئه‌م چینه‌ش كه‌ به‌ بۆرژوا ده‌ناسرێت پێویستیه‌كانى فراوانتره‌ له‌ ڕووی ویستی فراوانخوازی بازاڕه‌كانیه‌وه‌ كه‌ كاڵاكانى تیا ساغ بكاته‌وه‌، بێگومان كاتێك به‌رهه‌مى زیاد له‌ بازاڕه‌كانی خوی زیاتر بوو، چاو ده‌بڕێته‌ بازاڕی تر و به‌كارهێنه‌رى تر كه‌ له‌ده‌ره‌وه‌ی ووڵات و نه‌ته‌وه‌كه‌ی خۆیدان به‌وه‌ش له‌گه‌ڵ ئاواتی شۆڕشه‌كه‌ی پێشویاندا یه‌كناگرێته‌وه‌ كه‌به‌شۆڕشی بۆرژواكان ناسراوه‌٠ هه‌رچه‌نده‌ سه‌ركه‌وتنی شۆڕشه‌كه‌ هه‌موو ئاواته‌كانی نه‌كرا جێبه‌جێ بكرێت به‌هۆی ویستی پێشكه‌وتنی ده‌وڵه‌مه‌ند و بۆرژواكانه‌وه‌ به‌ڵام بیروباوه‌ڕی یه‌كسانی بوون ڕۆژ‌ به‌ دوای ڕۆژ كامڵتر ده‌بوو، تا به‌شێوه‌یه‌كی كامڵتر له‌ به‌رنامه‌ی شۆڕشگێڕه‌كانی ڕوسیادا داڕێژرا٠ له‌كاتی شۆڕشی عشرینی عێراقیشدا هه‌موو چین و توێژه‌ عێراقیه‌كان به‌ نه‌ته‌وه‌ جیاجیاكانه‌وه‌ به‌یه‌ك ده‌نگی خه‌باته‌كه‌یان كرد، كه‌ له‌ ناویاندا شۆڕشگێڕه‌ كورده‌كان به‌ شێوه‌یه‌كى چالاك به‌شداریان كرد ته‌نانه‌ت له‌ناو خاكی عه‌ره‌بیشدا، به‌رژه‌وه‌ندی ڕزگاربوون له‌ نه‌هامه‌تیه‌كان یه‌كی خستبوون و هه‌ر پاش ئه‌نجامه‌كانی كه‌ له‌ به‌رژه‌وه‌ندی به‌هێزه‌كاندا شكایه‌وه‌ به‌ دامه‌زراندنی عێراق و سه‌ركردایه‌تی كردنی له‌لایه‌ن عه‌ربه‌كانه‌وه‌ هیچ هه‌نگاوێك نه‌نرا بۆ یه‌كسانی كردنی نه‌ته‌وه‌كان و دابه‌شكردنی ده‌سه‌ڵات، و بگره‌ نه‌هامه‌تی نه‌ته‌وه‌ی كورد له‌وێوه‌ وه‌ك گه‌لێكی بنده‌ستی ناو ووڵاتێكی به‌زۆر لكێنراو ده‌ستی پێكرد٠ نه‌ك ته‌نیا له‌ عێراق و فه‌ره‌نسا به‌ڵكو له‌ سه‌رتاسه‌ری مرۆڤایه‌تیشدا و له‌ پێناوی ژیانێكی باشترو له‌سه‌ر حسابی یه‌كتر، خواستی فراوان كردن هه‌بووه‌ و هه‌یه‌، بو نمونه‌ له‌ كوردستان بینیمان كاتێ له‌ خه‌باتی ڕزگاری نه‌ته‌وه‌یدا بووین زۆرینه‌مان بووبوینه‌ پێشمه‌رگه‌، و كاتێك ئازادیه‌كه‌مان بینی كۆمه‌ڵێكی كه‌م له‌ پێناوی به‌ره‌و باشتر كردنی ژیان له‌سه‌ر حسابی زۆرینه‌ خۆیان پێگه‌یاند و بوونه‌ته‌ دێوه‌زمه‌كانی گه‌نده‌ڵی، ئه‌گه‌ر ماوه‌یشیان پێ بدرێت كه‌مایه‌تیه‌كانی ناو كوردستانیش ده‌كه‌نه‌ كۆیله‌ و هه‌موو مافێكیان زه‌وت ده‌كه‌ن، ئه‌مه‌ ماهیه‌تی بۆرژواكانه‌ له‌ هه‌ر شوێنێكدا هه‌بن، ته‌نیا جیاوازیه‌ك كه‌ هه‌بێت له‌نێوان ده‌وڵه‌مه‌نده‌كانی گه‌لی كورد و گه‌لی عه‌ره‌بدا، به‌رژه‌وه‌ندی نه‌ته‌وایه‌تیه‌ كه‌ خۆی له‌ خۆیدا گرتنه‌ ده‌ستی بازاڕی كوردستانه‌ له‌لایه‌ن خویانه‌وه‌ كه‌ له‌كاتی ڕزگاربوون له‌ ده‌ست عه‌ره‌به‌كان بوبوونه‌ شۆڕشگێڕ و پێشمه‌رگه‌ و هه‌موو هه‌وڵێكیش بۆ چاكسازی به‌بێ ڕه‌چاو كردنی ئه‌م ڕاستیه‌ سه‌ركه‌وتن به‌ده‌ست ناهێنێ و كۆمه‌ڵێكی نوێ سه‌رهه‌ڵده‌ده‌ن٠ له‌ كۆنیشه‌وه‌ هه‌ست به‌م ڕاستیه‌ كراوه‌ و له‌هه‌وڵی چاره‌سه‌ریشدا سنورێك دیاری كراوه‌ و بووه‌ته‌ خاڵێكی په‌سه‌ندكراوی نه‌ته‌وه‌ یه‌كگرتوه‌كان له‌ ژێر ناوی مافی گه‌لان له‌ بڕیاردانی چاره‌نوسدا٠ لێره‌دا به‌ پێویستی ده‌زانم كورته‌یه‌كی مافی بڕیاردانی چاره‌ی خۆنوسین و هه‌ڵوێستی ده‌وڵه‌مه‌نده‌كانی گه‌لی كورد و گه‌لانی سه‌رده‌سته‌مان بكه‌م بۆ ڕوونكردنه‌وه‌ی زیار له‌ بابه‌ته‌كه‌٠


مافی گه‌لان له‌ بڕیاردانی چاره‌نوس


ئه‌و گه‌لانه‌ی كه‌ له‌گه‌ڵ یه‌ك یان له‌ نزیك یه‌كه‌وه‌ ده‌ژین په‌یوه‌ندیه‌كی ڕاسته‌وخۆ و به‌رامبه‌رییان له‌گه‌ڵ یه‌كتردا هه‌یه‌ كه‌ له‌پێناوی به‌رژه‌وه‌ندی خۆیاندا سوود یان زیان به‌ گه‌لانی تر ده‌گه‌یه‌نن. نه‌بوونی هاوسه‌نگیه‌ك له‌نێوانیاندا ده‌بێته‌ هۆی سه‌ركه‌وتنی لایه‌ك به‌سه‌ر لاكه‌ی تردا و له‌كاتی پێویستی یه‌كبازاڕیدا چ له‌به‌رژه‌وه‌ندی لایه‌ك بێت یان هه‌ردوولا سنوور بڕینێك سه‌رهه‌ڵده‌دا، و ده‌كرێ گه‌لێك یان چه‌ند گه‌لێك له‌ناو سنوورێكدا یه‌ك بخرێن، ئه‌و سنووره‌ كه‌ به‌ ئاره‌زوومه‌ندانه‌ یان به‌زورلكێنراو دێته‌ ئاراوه‌ به‌ده‌وڵه‌ت ده‌ناسرێت، لینین ده‌ڵێ ده‌وڵه‌ت یه‌كێكه‌ له‌ گرنگترین و بناغه‌یی ترین به‌شه‌كانی زانستی سیاسی، نه‌ك ته‌نیا له‌سه‌روبه‌نده‌كانی شۆڕش و هه‌ڵمه‌تی كۆمه‌ڵایه‌تی وه‌كو ئه‌مڕۆی ئێمه‌، به‌ڵكو له‌ ئارامترین ده‌ورانیشدا ڕۆژانه‌ له‌گه‌ڵ مه‌سه‌له‌ سیاسی و ئابووریه‌كاندا ڕووبه‌ڕوی یه‌كده‌بنه‌وه‌. هه‌تا ئێستاش مه‌سه‌له‌ی ده‌وڵه‌ت له‌لای زۆر كه‌س له‌گه‌ڵ مه‌سه‌له‌ ئایینیه‌كاندا تێكه‌ڵكراوه‌، و هه‌وڵ ده‌ده‌ن وه‌ك فه‌لسه‌فه‌یه‌ك بیخه‌نه‌ به‌رده‌ست كه‌ گوایه‌ ده‌وڵه‌ت شتێكی ئیلاهییه‌و دوور له‌ده‌سه‌ڵاتی مرۆڤه‌و ئامانه‌تی خوایه‌ بۆ مرۆڤ كه‌ بیپارێزن٠ من لێره‌دا باسی ده‌وڵه‌ت ناكه‌م به‌ڵام ته‌نیا مه‌به‌ستم دركاندنی ئه‌و بۆچونه‌ بوو بۆ پاراستنی ئه‌مانه‌ته‌كه‌ كه‌لای هه‌ندێك باوه‌ و دیاره‌ ته‌نیا بورژواكان و ده‌سه‌ڵاتداران ئه‌و ئامانه‌ته‌یان له‌سه‌ر شانه‌. هه‌روه‌ها گونجاندنی بابه‌ته‌كه‌ له‌گه‌ڵ عێراقی ئێستادا كه‌ بابه‌ته‌كه‌ به‌هێزتر ده‌كات٠ وه‌ك له‌سه‌ریشه‌وه‌ باسم كرد شێوه‌ی ده‌وڵه‌تی عێراق نه‌ك هه‌ر فره‌ نه‌ته‌وه‌ییه‌ به‌ڵكو له‌ شێوه‌ی به‌زۆر لكێنراوو و له‌ پێناوی به‌رژه‌وه‌ندییه‌كی ده‌ره‌كیشدا هاتوه‌ته‌ كایه‌وه‌٠ ئێمه‌ وه‌ك شۆڕشگێڕانی گه‌لی كورد له‌پێناوی به‌رژه‌وه‌ندی نه‌ته‌وه‌كه‌ماندا خه‌بات ده‌كه‌ین و به‌رژه‌وه‌نیه‌كیشمان له‌م قۆناغه‌ی ئێستادا ته‌نیا له‌ گۆڕینی ئه‌و شێوه‌ پێكهاته‌ی عێراقه‌ له‌ ده‌وڵه‌تێكی به‌زۆرلكێنراوه‌وه‌ بۆ ده‌وڵه‌تێكی خۆویست و ئاره‌زوومه‌ندانه‌، كه‌ به‌ ئاماده‌كردنی هه‌ردوو كۆمه‌ڵگای كوردی و عه‌ره‌بی بۆ دیموكراتیه‌ت دێته‌ دی٠

له‌ عێراقی ئه‌مڕۆدا له‌به‌ر ئه‌وه‌ی سه‌رمایه‌ له‌ ووڵاته‌ پێشكه‌ووتوه‌كاندا، چوارچێوه‌ی ده‌وڵه‌تی نه‌ته‌وه‌یی خۆیانی بڕیوه‌ و گه‌یشتۆته‌ لای ئێمه‌، هه‌روه‌ك سه‌رهه‌ڵدانی به‌تێكڕا كردنی جیهان (جیهانگیری) هه‌نگاوی خۆی ناوه‌، و پێویستیه‌كانی پێكه‌وه‌ ژیانی گه‌لان و چینایه‌تییه‌كان ئاڵۆزیه‌كی سیاسی بۆ ئێستا و داهاتوو هێناوه‌ته‌ ئاراوه‌ و بۆرژواكان و بۆچوونه‌ كۆنه‌په‌رسته‌كانیش ململانێیه‌كی سه‌ختیان ده‌مه‌زراندوه‌ له‌ناو عێراقدا به‌گوێزانه‌وه‌ی شه‌ڕی دژه‌ تیرۆر له‌ ئه‌مه‌ریكاوه‌ بۆ عێراق، كه‌ مه‌ترسیه‌كی گه‌وره‌تری له‌سه‌ر ژیانی خه‌ڵك دروست كردوه‌، چ له‌ڕووی ئابوورییه‌وه‌ یان سیاسییه‌وه‌ كه‌ له‌ته‌شه‌نه‌ی مه‌یلی عه‌سكه‌رتاری و كاری تیروریستیدا خۆی ده‌نوێنێت، بۆ ئارامكردنه‌وه‌ی ئه‌م سه‌ختیانه‌ش پێویسته‌ یه‌كسانیه‌ك هه‌بێت كه‌ جێی متمانه‌ی تاكه‌كانی ناو كومه‌ڵگای ئێمه‌و ئه‌مه‌ریكیه‌كان بێت، له‌مه‌وه‌ ده‌رده‌كه‌وێت كه‌ بمانه‌وێت و نه‌مانه‌وێت دیموكراسیه‌ت به‌شێوه‌یه‌كی كامڵ خۆی ده‌سه‌پێنێت له‌ داهاتوودا، هه‌ربۆیه‌ گرنگه‌ مافه‌كانی خۆمان و ئه‌كه‌كانیشمان زیاتر ڕوون بكه‌ینه‌وه‌ بۆ ئه‌وه‌ی تووشی هه‌ڵدێر نه‌بین، نه‌ك هه‌ر به‌ته‌نیا پێویسته‌ یه‌كسانی له‌عێراقدا به‌دی بێت، به‌ڵكو مافی گه‌لی چه‌وساوه‌و سته‌ملێكراوی كورد له‌ چاره‌نووسی خۆیاندا جێبه‌جێ بكرێت. ئه‌مه‌یش یانی مافی ئازادی جیابوونه‌وه‌ی سیاسی٠ ئه‌گه‌ر بێتو پارته‌ شۆڕشگێڕه‌كانی گه‌لی سه‌رده‌سته‌ له‌ ئێستادا، له‌سه‌رده‌می شۆڕش و پاش سه‌ركه‌وتن، به‌ هه‌موو توانا و چالاكیانه‌وه‌، نه‌یسه‌لمێنن كه‌ ڕزگاركه‌ری گه‌لی بنده‌سته‌ و سته‌مدیده‌ن، و په‌یوه‌ندی نێوانیان له‌سه‌ر بنچینه‌ی یه‌كگرتنی خۆویستی نه‌بێت، ( پێویسته‌ ئه‌وه‌ش بڵێین كه‌ ئازادی یه‌كگرتنه‌وه‌ به‌بێ ئازادی جیابوونه‌وه‌، بانگه‌شه‌یه‌كی بۆش و به‌تال و بێ ناوه‌رۆكه‌ ). ئه‌وا ئه‌و پارته‌ شۆڕشگێڕانه‌ هیچ هه‌ڵوێستێك و بنه‌مایه‌كی دیموكراتخواز و ڕزگاركه‌رانه‌یان لێناوه‌شێته‌وه‌ له‌دوا ڕۆژیشدا، هه‌ر بۆیه‌ ئێمه‌ی كورد پێویسته‌ له‌و هه‌ڵوێسته‌ دڵنیا بین٠

هه‌روه‌ك به‌بێ به‌ده‌ستهێنانی دیموكراتیه‌ت جیهانگیری قۆناغه‌كانی كامڵ نابێت و گه‌لانی بنده‌سته‌ ناتوانن به‌سه‌ر سه‌رده‌سته‌كاندا زاڵ ببن. و ئه‌گه‌ر هه‌وڵی سه‌رتاسه‌ری عێراقیه‌كان له‌خه‌باتێكی شۆڕشگێڕانه‌ی ڕاستگۆیانه‌ له‌پێناوی دیموكراسیدا به‌دڵنیایی نه‌بینرێت كه‌ یه‌كێك له‌ به‌نده‌كانیشی مافی بڕیاردانی چاره‌نووسه‌ ئه‌وا هه‌ڵه‌یه‌كی گه‌وره‌ به‌رامبه‌ر به‌ دواڕۆژی گه‌لانی ناو سنووره‌كه‌ ده‌كرێت. بۆ نمونه‌ نابێت هیچ ڕێگرتنێك بۆ جیابوونه‌وه‌ هه‌بێت له‌لایه‌ن گه‌لی سه‌رده‌سته‌وه‌ به‌رامبه‌ر به‌ گه‌لی كورد به‌بیانووی پاراستنی یه‌كپارچه‌یی و بوونی هێزی هاوپه‌یمانان یان هه‌ر بیانوویه‌كی تر٠

ئه‌م ڕاستیانه‌ مێژووی خۆیان هه‌یه‌ و بۆ به‌دیهێنانیان ئه‌ركی گه‌وره‌ ده‌كه‌وێته‌ سه‌ر شانی ڕۆشنبیر و شۆڕشگێڕه‌ پێشكه‌ووتوخوازه‌كان كه‌ ئاسانكاری بكه‌ن بۆ جێگیربوونی ئه‌و بۆچونه‌ى كه‌ پشتیوانی ئه‌و قۆناغه‌ دێنێته‌ ئاراوه‌، له‌سه‌رووی هه‌مووشیانه‌وه‌ شۆڕشگێڕه‌ كورده‌كان، كه‌ به‌هۆی ئه‌زموونی سیاسی و فیكری له‌ خه‌باتی خۆیاندا و له‌به‌ر دڵسۆزی بۆ مه‌سه‌له‌كه‌ی خۆیان له‌م بابه‌ته‌ زیاتر تێگه‌یشتوون تا شۆڕشگێڕانی گه‌لی سه‌رده‌سته‌ كه‌ ترسی شۆفێنیه‌تیان لێده‌كرێت تا ئه‌و كاته‌ی پێچه‌وانه‌كه‌ی ده‌سه‌لمێنن٠

جیهانگیری كارێك نییه‌ كه‌ ته‌نیا له‌ یه‌ك ڕووه‌وه‌ جێبه‌جێ بكرێت، هه‌روه‌ها ته‌نیا خه‌باتێكیش نییه‌ كه‌ هه‌ڵوێستی قاره‌مانه‌كانی ئه‌و قۆناغه‌ كاریگه‌ری ته‌واوی له‌سه‌ر هه‌مووان وه‌كو یه‌ك بێت ( بۆ زیاتر شاره‌زا بوون بنواڕه‌ شۆفێنێتى گه‌لى سه‌رده‌سته‌ به‌زه‌قى دیاره‌ ئایا چى بكه‌ین باشه‌؟) ، به‌ڵكو زنجیره‌ جه‌نگێكی دوورو درێژه‌ له‌ هه‌موو بواره‌كاندا كه‌ كاریگه‌ریه‌كانی له‌ سه‌ر كۆمه‌ڵگایه‌ك تا كۆمه‌ڵگایه‌كی تر له‌ ڕووی ئابووری و سیاسیه‌وه‌ به‌نده‌ به‌ هه‌نگاوه‌كانی له‌ناو ئه‌و كۆمه‌ڵگایه‌دا٠

خه‌باتی شۆڕشگێڕانه‌ی عێراقیه‌كان له‌م قۆناغه‌دا پێویسته‌ له‌پێش هه‌موو شتێكه‌وه‌ بۆ به‌دیهێنانی دیموكراتی بێت كه‌ هه‌نگاوێكه‌ بۆ ئارامكردنه‌وه‌ی بارودۆخه‌ ئاڵۆزه‌كه‌ی ئێستای ئه‌مڕۆ، به‌بێ ئارامكردنه‌وه‌ هیچ هه‌نگاوێك سه‌ركه‌وتوو نابێت نه‌ بۆ گه‌لانی عێراق و نه‌بۆ گه‌لانی ناوچه‌كه‌، كاتێك كه‌ باس له‌ باوه‌ڕی جیابوونه‌وه‌یش ده‌كه‌ین بۆ پته‌وكردنی هه‌ڵوێستی یه‌كگرتنه‌وه‌ به‌سوود ده‌بێت به‌هه‌مان شێوه‌ی دڵنیا بوونی گه‌لی كورد له‌ ئازادیه‌ سیاسی و ئابووریه‌كان كه‌ مه‌رجێكی گرنگی دڵسۆزییانه‌٠

ئه‌وه‌ هه‌ڵه‌یه‌كی گه‌وره‌یه‌ كه‌ له‌ عێراقدا وا لێكبدرێته‌وه‌ كه‌ خواسته‌كانی جیهانگیری یه‌كپارچه‌یی ده‌خوازێت به‌ڵكو به‌ پێچه‌وانه‌وه‌، به‌بێ دڵنیا بوون و به‌ده‌ستهێنانی دیموكراتی پشتگیری بۆ قۆناغه‌كانی جیهانگیری پته‌و نابێت، و هه‌روه‌ها لابردنی به‌ندێك له‌ به‌نده‌كانی به‌رنامه‌ی دیموكراسی، وه‌ك به‌ندی مافی گه‌لان له‌ بڕیاردانی چاره‌نوسیاندا به‌ بیانووی بوونی هێزی ده‌ره‌كی و هاوپه‌یمانان له‌ عێراقدا دیسان هه‌ڵه‌یه‌كی گه‌وره‌یه‌ و ده‌بێته‌ هۆی ململانێیه‌كی نابه‌جێی نێوان گه‌لانی كوردستان و ڕێگره‌كان كه‌ ده‌بێته‌ هۆی ڕاسته‌وخۆی ئاژاوه‌ و دواكه‌وتنی عێراق، كه‌واته‌ یه‌كپارچه‌ییه‌كه‌ ده‌كه‌وێته‌وه‌ ژێر گومانه‌وه‌ و به‌ مانه‌وه‌یشی به‌م شێوه‌یه‌ وه‌ك یه‌ك ده‌وڵه‌ت دیسانه‌وه‌ لاواز ده‌بێت چ له‌ ڕووی ئابووری ناوخۆو چ له‌ئاست هه‌نگاوه‌كانی جیهانگیریدا٠



هه‌ڵوێستی شۆڕشگێڕانی گه‌لانی بنده‌سته‌ و سه‌رده‌سته‌

مافی میلله‌تان له‌ دیاریكردنی چاره‌نووسی خۆیاندا. ته‌نیا به‌مانای، مافی میلله‌تان بۆ سه‌ربه‌خۆیی، به‌مانا سیاسیه‌كه‌ی دێت، یانی جیابوونه‌وه‌ی سیاسی له‌ میلله‌تی سه‌رده‌سته‌٠

ئه‌م خواسته‌ كه‌ دیموكراسی سیاسی بانگه‌وازی بۆ ده‌كات، له‌ ڕووی جێبه‌جێكردنییه‌وه‌ واته‌، ئازادی ته‌واوی هه‌ڵوێست ده‌ربڕین بۆ جیابوونه‌وه‌ و جێبه‌جێكردنیشی به‌ پڕۆسه‌یه‌كی ڕیفراندۆمی ئازاد ده‌كرێت كه‌ گه‌له‌ بنده‌سته‌كه‌ داوای ده‌كات. وه‌ك جیبوونه‌وه‌كه‌ی نه‌رویج له‌ سوید. كه‌واته‌ ئه‌م خواسته‌ له‌ شێوه‌ی خواستی جیابوونه‌وه‌ و پارچه‌پارچه‌كردنی ده‌وڵه‌تی گه‌وره‌ و دامه‌زراندنی چه‌ند ده‌وڵه‌تێكی بچوكدا نییه‌، به‌ڵكو له‌ ده‌ربڕینی هه‌ڵوێستێكی ڕاستگۆیانه‌و گونجاوه‌ له‌ خه‌بات، له‌ دژی هه‌ر چه‌وساندنه‌وه‌یه‌كی نه‌ته‌وایه‌تی٠ كه‌ به‌هۆی بوونی دیموكراتیه‌وه‌ له‌ وڵاتێكدا و به‌ڕاده‌ی باوه‌ڕیان به‌ جیابوونه‌وه‌ به‌رز بێت، به‌و ڕاده‌یه‌ش خواستی جیابوونه‌وه‌ كه‌م ده‌كات، و كاتێكیش به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی جیابوونه‌وه‌ له‌لایه‌ن گه‌لی سه‌رده‌سته‌وه‌ تا زه‌قتر بێت هه‌ڵوێستی گه‌لی بنده‌سته‌ زیاتر به‌ره‌و ئازادی هه‌نگاو ده‌نێت و له‌ گه‌لی سه‌رده‌سته‌ دوورده‌كه‌وێته‌وه‌، هه‌روه‌ك ده‌بێته‌ سه‌رهه‌ڵدانی دیكتاتۆریه‌ت له‌ناو گه‌له‌ سه‌رده‌سته‌كه‌دا كه‌ نه‌ك هه‌ر سه‌ركوتكه‌ری بنده‌سته‌كان ده‌بێت، به‌ڵكو له‌پێناوی به‌رژه‌وه‌ندی ته‌سكی دیكتاتۆركه‌دا گه‌لی سه‌رده‌سته‌یش به‌ئاره‌زووی خۆی به‌كارده‌هێنرێت و گورزی گه‌وره‌ی تێ ده‌سره‌وێنرێت، ئه‌مه‌ ڕاستیه‌كه‌و ده‌كرێت مێژووی عێراقی خۆمان باشترین نمونه‌ی ئه‌م بۆچونه‌ بهێنرێته‌وه‌٠

دیاره‌ سووده‌كانی ده‌وڵه‌تی گه‌وره‌ له‌ ڕووی گه‌شه‌كردنی ئابووری و كۆمه‌لایه‌تیه‌وه‌ نكۆڵی لێ ناكرێت، به‌ڵكو سووده‌كانی تا بێت به‌ره‌و زیاد بوون ده‌چێت، له‌كاتی بوونی دیموكراتی و یه‌كسانی تاكه‌كانی ناو ده‌وڵه‌ته‌كه‌٠ مافی جیابوونه‌وه‌ مافێكی سروشتیه‌ بۆ هه‌موو گه‌لان كه‌ له‌ناو سنووری ده‌وڵه‌تێكی فره‌ نه‌ته‌وه‌ییدا بژین، به‌ڵام پێویسته‌ جێبه‌جێ كردنه‌كه‌یشی هه‌ر له‌ خزمه‌تی مرۆڤایه‌تی و به‌رژه‌وه‌ندیه‌ گشتیه‌كاندا بێت، له‌ ڕۆژگاری ئه‌مڕۆدا به‌هۆی بوونی تیرۆر و كۆنه‌په‌رستی كه‌له‌عێراقدا له‌هه‌موو شوێنێكی تردا زیاتره‌ پێویسته‌ جیابوونه‌وه‌ ڕه‌چاو بكرێت كه‌ نه‌بێته‌ پێگه‌و پشتیوانانی ئه‌و هه‌ڵوێستانه‌ كه‌ به‌زه‌ره‌ری گه‌لانی عێراق و ناوچه‌كه‌ ده‌شكێته‌وه‌. هه‌ربۆیه‌ پێویسته‌ یه‌كگرتنه‌وه‌یه‌ك هه‌بێت له‌ نێوان هه‌ڵوێستی گه‌لی كورد و گه‌لانی دژ به‌ تیرۆر و دژی هه‌موو پیلانێكی تیرۆری و كۆنه‌په‌رستی بن له‌ناوچه‌كه‌دا، كه‌ خۆی له‌خۆیدا په‌یدا كردنی پشتیوانی گه‌لان و شۆڕشگێڕانی ناوچه‌كه‌یه‌، هه‌روه‌ك پێویسته‌ وه‌ك هه‌ڵوێستی شۆڕشگێڕانی گه‌لی بنده‌سته‌ باوه‌ڕیان به‌وه‌یش هه‌بێت كه‌ بوونی گه‌لی كورد له‌ ده‌وڵه‌ته‌كانی دراوسێدا هه‌مان مافیان هه‌یه‌ و پشتیوانی ته‌واوی گه‌لی كورد بكه‌ن له‌خه‌باته‌ ڕه‌واكایاندا، ئه‌مه‌ به‌مانای هاندانیان نییه‌ بۆ جیابوونه‌وه‌ له‌ ده‌وڵه‌ته‌ سه‌رده‌سته‌كانیان، به‌ڵكو ئه‌و داوایه‌ به‌نده‌ به‌ خواستی گه‌لی كورد له‌ ناو سنووری ئه‌و ده‌وڵه‌ته‌ی تێیدا ده‌ژین و ئه‌گه‌ر یه‌كگرتنه‌وه‌یان له‌گه‌ڵ گه‌لی سه‌رده‌سته‌یان پێ چاكتر بێت تا گه‌لی كورد له‌ پارچه‌كانی تر، داكۆكی لێبكه‌ن و هیچ پاڵه‌په‌ستۆیه‌كی ماددی و مه‌عنه‌وی له‌سه‌ریان دروست نه‌كه‌ن. پاشان گه‌لی كورد له‌ عێراقدا پێویسته‌ باوه‌ڕی پته‌ویان به‌ مافی بڕیاردانی گه‌لی فه‌له‌ستین هه‌بێت له‌ دیاریكردنی چاره‌نووسی خۆیان و به‌هه‌موو توانایه‌كه‌وه‌ پشتیوانیشی لێ بكه‌ن٠ كێشه‌ی نێوان عێراقیه‌كان به‌ جیاوازی نه‌ته‌وه‌و بۆچونه‌كانه‌وه‌ پێویسته‌ به‌ئاشكرا و له‌ شێوه‌كارێكی شه‌فافیت و له‌ده‌روازه‌ی ڕاگه‌یاندنه‌كانه‌وه‌ هۆكانی دیاری بكرێت و چاره‌سه‌ره‌كه‌یشی هه‌ر به‌ئاشكرا و دوور له‌ هیچ ته‌گه‌ره‌یه‌كی نادیموكراتیانه‌ ڕابگه‌یه‌نرێت٠ له‌م ڕووه‌وه‌ هه‌ڵوێستی شۆڕشگێڕانی گه‌لی سه‌رده‌سته‌ گرنگی خۆیی هه‌یه‌ و هه‌ست به‌لێپرسینه‌وه‌ له‌ دواڕۆژی نه‌وه‌كانی ناو سنووره‌كه‌ بكه‌ن. پێویسته‌ له‌سه‌ر حیزب و لایه‌نه‌ سیاسیه‌كانیان كه‌ جه‌ماوه‌ره‌كه‌یان به‌شێوه‌یه‌كی پێشكه‌وتووخواز په‌روه‌رده‌ بكه‌ن كه‌ له‌به‌رژه‌وه‌ندی دیموكراتی و گه‌لی عێراق و گه‌لانی ناوچه‌كه‌دا بێت، به‌هۆی نه‌بوونی پارتێكی پێشڕه‌وی گه‌لی سه‌رده‌سته‌ و دابه‌شبوونی جه‌ماوه‌ره‌كه‌یان له‌شێوه‌و ڕێبازی خه‌باتدا ئه‌و ئه‌ركه‌ ده‌كه‌وێته‌ سه‌ر لایه‌نه‌ جیاجیاكان كه‌ به‌هۆی جیاوازی بیروبۆچونه‌وه‌ ده‌كرێ هه‌ڵوێستیشیان به‌رامبه‌ر مه‌سه‌له‌ گرنگه‌كانی ده‌وڵه‌ت وه‌ك بنه‌ماكانی دیموكراتی و هاوپه‌یمانی له‌گه‌ڵ لایه‌نه‌كان و ڕه‌وتی به‌ڕێوه‌بردنی ده‌وڵه‌ت جیاواز بێت كه‌ئه‌مه‌ كێشه‌یه‌ك بو گه‌لی بنده‌سته‌ دروست ده‌كات له‌دواڕۆژدا، ئه‌ویش به‌هوی بوونی هه‌ردوولا له‌ سه‌نگه‌ری ڕزگاری نیشتیمانی و دژه‌ تیرۆر كه‌ له‌كاتی نه‌مانی ئه‌م خاڵانه‌ی یه‌كگرتنه‌وه‌دا مافی گه‌لی بنده‌سته‌ كه‌م و كوڕی هه‌بێت، هه‌ربۆیه‌ له‌سه‌ر شۆڕشگێڕانی گه‌لی بنده‌سته‌ پێویسته‌ دۆسته‌كانیان به‌شێوه‌یه‌كی ڕاست دیاری بكه‌ن، بۆ نمونه‌ پشتگوێ خستنی لایه‌نه‌ پێشكه‌وتووخوازه‌كانی گه‌لی سه‌رده‌سته‌ به‌هۆی كه‌می ژماره‌یانه‌وه‌ له‌لایه‌ن شۆڕشگێڕانی گه‌لی بنده‌سته‌وه‌ هه‌ڵه‌یه‌كی گه‌وره‌ ده‌بێت. كه‌واته‌ هه‌وڵی دابینكردنی سوڵته‌ و گرنگی هه‌په‌یمانیه‌تی له‌گه‌ڵ هێزو حیزبه‌سیاسیه‌كانی گه‌لی سه‌رده‌سته‌ چه‌ند له‌ڕووی چه‌ندایه‌تیه‌وه‌ سه‌نگی خوی هه‌یه‌ به‌هه‌مان شێوه‌ له‌ڕووی چۆنایه‌تی بیركردنه‌وه‌و په‌روه‌رده‌كردنی جه‌ماوه‌ر سه‌نگی خوی هه‌یه‌، هه‌موو هاوپه‌یمانیه‌ك كه‌ له‌نێوان گه‌لانی بنده‌سته‌ و گه‌لی سه‌رده‌سته‌ له‌ عێراقدا پێویسته‌ ڕه‌چاوی ئه‌و خاڵه‌ بكات و بگره‌ به‌ خاڵی سه‌ره‌كی دابنێت٠

داننان به‌ مافی بڕیاردانی چاره‌ی خۆنوسین داننان به‌ یه‌كگرتنی فیدراسیۆنی نییه‌ وه‌ك پره‌نسیپ، به‌ڵكو ده‌كرێ مرۆڤ سه‌رسه‌ختانه‌ دژی ئه‌م پرنسیپه‌ بێت و لایه‌نگری ناوه‌ندێتی دیموكراسیش بێت، به‌ڵام دیسان ده‌توانێت یه‌كگرتن به‌ باشتر بزانێت له‌ چاو ناهاوسه‌نگی نێوان نه‌ته‌وه‌كاندا، ئه‌وه‌یش به‌و مه‌به‌سته‌ی كه‌ ته‌نها ڕێگایه‌كه‌ به‌ره‌و ناوه‌ندێتی دیموكراسی٠

كه‌واته‌ مافی بڕیاردانی چاره‌ی خۆنوسین له‌ پێناوی یه‌كگرتنه‌وه‌یه‌كی خۆویستیدا هۆكارێكی حه‌تمیه‌ و بۆ پێشكه‌وتنی كۆمه‌ڵگایه‌ك له‌ ڕووی مێژوویی و ئابووری و كۆمه‌ڵایه‌تی و ڕۆشنبیریه‌وه‌ كه‌ پێویستیه‌كه‌ بۆ نزیكبوونه‌وه‌ی گه‌لان له‌یه‌كتر و له‌به‌رژه‌وه‌ندی گشتیدایه‌ و باوه‌ڕێكی به‌ بێ گومان لێكردن له‌ ناو ده‌وڵه‌تێكی یه‌كگرتووی خۆویستدا پێویسته‌ لای شۆڕشگێڕانی گه‌لی سه‌رده‌سته‌ به‌ئاشكرا هه‌ستی بێبكرێت و بگره‌ پڕوپاگه‌نده‌یشی بۆ بكه‌ن، به‌و ئاشكرا كردنه‌یش له‌لایه‌ن ئه‌وانه‌وه‌ هه‌ستی نزیك بوونه‌وه‌ زیاد ده‌كات لای بنده‌سته‌كانه‌وه‌، مافی جیابوونه‌وه‌ وه‌ك مافی ته‌ڵاق وایه‌ له‌ ئیسلامدا كه‌ ئافره‌ت هه‌موو مافێكی جیابوونه‌وه‌ی هه‌یه‌ به‌بێ چه‌نو چون٠


خه‌باتی گه‌لانی بنده‌سته‌ی عێراق پاش ئه‌و ساڵانه‌ی ژێر ده‌سه‌ڵاتی شۆفێنێتی و تاكڕه‌وی ته‌نیا یه‌ك ڕه‌وت هه‌ڵده‌گرێت ئه‌ویش یه‌كگرتنه‌وه‌ی ئامانجه‌كانی ئه‌و خه‌باته‌یه‌ له‌گه‌ڵ دیموكراتیه‌تدا كه‌ خواستی جیهانگیری له‌سه‌ره‌، و هه‌موو سه‌ركه‌وتنێكی خه‌باته‌كه‌یان له‌پێناوی ئازادیدا سه‌ركه‌وتنێكه‌ بۆ دیموكراتیزه‌ كردنی ناوچه‌كه‌ و سه‌ركه‌وتنه‌ بو هه‌نگاوه‌كانی جیهانگیری، هه‌روه‌ك جیاكردنه‌وه‌ و پێناسه‌ی گه‌لان به‌ناوی گه‌لی سه‌رده‌سته‌ و گه‌لی بنده‌سته‌ پێویسته‌ به‌ ڕوون و ئاشكرا بێت، و له‌به‌رژه‌وه‌ندی هیچ لایه‌كدا نییه‌ كه‌ هه‌نگاو نان بۆ دیموكراتیزه‌ كردنی عێراق سستی پێوه‌ ببینرێ له‌هه‌رلایه‌كه‌وه‌ بێت و ناكرێت شۆڕشگێڕانی گه‌لی سه‌رده‌سته‌ واز له‌ خه‌بات له‌ دژی هێشتنه‌وه‌ی زۆره‌ملێی گه‌لانی بنده‌سته‌دا بێنن٠ بۆ ئه‌وه‌یش پێویسته‌ په‌روه‌رده‌ كردنی شۆڕشگێڕانی گه‌لی سه‌رده‌سته‌ له‌ ئاستی پڕوپاگه‌نده‌ كردن بێت بۆ ئازادی گه‌لانی بنده‌سته‌ وه‌ك جیابوونه‌وه‌ و پارێزگاری له‌و داوایه‌ش بكه‌ن ئه‌گه‌ر وا نه‌كه‌ن ئه‌وا به‌شۆڕشگێڕ و پێشكه‌وتوو خواز ناناسرێن و شۆفێنین٠


khaledfaraj@hotmail.com