Zimanên îranî

Ji Wîkîpediya

Zimanên Îranî şitlekî Zimanmalbata Hind û Ewropî ye. Kesên, ku yek ji van zimanan zimanê wan ê zikmakî ye, re Îranî tê gotin. Ji aliyê 270 mly. kesan tên axaftin.

Tabloya Naverokê

[biguherîne] Cihêkirin bi Erdnigarî

Mirov dikare Zimanên Îranî têxe du cîhan, ên Rojhilat û yên Rojava. Her yek ji wan jî cardin têxe du cîhan, ên bakur û yên başûr.

[biguherîne] Cihêtiya dengan di Zimanên Îranî yên Rojava û Zaraveyên Kurdî

Îranî a Kevn Partî Goranî Zazakî Talî Semnanî Zaraveyên Hezarî Zaraveyên Navend Beluçî Kurdî Farisî
*ś/ź s/z s/z s/z s/z s/z s/z s/z s/z s/z s/z h/d
-ž- -ž- -ž- -ǰ- -ž- ǰ.ž -ǰ- ǰ.ž.z -č- -ž- -z-
ž ž ž (y-) ǰ ž ǰ.ž ǰ (z-) ǰ.ž.z ǰ -ž- z
*thr hr (ya)r (h)r (hī)r (h)*r (h)r r r s s s
*d b b b b b b b b b(?) d d

[biguherîne] Zimanên Îranî yên Rojhilat

Bakûr:

  1. Avestî (mirî ye; wateya olî heye)
  2. Xwarizmî (mirî ye)
  3. Baktrî (mirî ye)
  4. Zogdî (mirî ye; Zaraveyên wê: Xirîstiyan, Budîst, Mana) --> Yagnobî (li Tacikistan)
  5. Skitî (mirî ye), Sarmatî (mirî ye), Alanî,
  6. Ostî (Zaraveyên wê: Îron, Dîgoron)

Başûr:

  1. Muncî, Sanglexî, Îşkaşmî, Zebakî, Sarikolî, Şugnî, Ruşanî, Yazgulamî, Waxî, Yidga, Wanecî
  2. Sakî (mirî ye; Zaraveyên wê: Xotî û Tumşuqî )
  3. Paştû

[biguherîne] Zimanên Îranî yên Rojhilat

Bakur:

  1. Partî (mirî ye)
  2. Urmûrî, Paraçî
  3. Darî ya Zerdeştan (ne Darî ya Efxanistanê ye)
  4. Kurdî, bi Kurmancî, Soranî, Goranî, Zazakî, Lorî, Bextiyarî, Feylî, Kumzarî
  5. Semnanî, Sangisarî
  6. Gilakî, Mazanderanî, Şahmirzadî
  7. Belûçî
  8. Talî, Harzanî

Başûr:

  1. Farisî a Kevn (mirî ye)
  2. Farisî a Pehlevî
  3. Farisî (Zarave: Zimanê Nivîsê Darî, Tadschikî, Hazaragî)
  4. Tatî bi Tatiya Cihûdan
  5. Fars, Larî (Laristanî), Başkardî

[biguherîne] Cihêkirina dîrokî û erdnigarî

[biguherîne] Zimanên Îranî yên nû

Yên ku Îro tên axaftin:

Bakûrê Rojhilat:

Başûrê Rojhilat:

  • Paştû (Efxanistan, Pakistan)
  • Zimanên Pamîr: Şugnî, Oroşorî, Bartangî, Roşanî, Sarikolî, Yazgulamî; Zengleçî, Îşkaşmî, Waxî; Muncî, Yidga; Wanecî (Tadschikistan)

Bakûrê Rojava:

Başûrê Rojava:

[biguherîne] Zimanên Îranî yên nîvkevn

  • Partî
  • Pehlevî
  • Zogdî
  • Xwarizmî
  • Baktrî
  • Sakî
  • Osetî)

[biguherîne] Zimanên Îranî yên kevn

Zimanên Îranî yên kevn ji 5000 hate 1000 (b.z.) hatin axaftin.

Di Lêkolînên nû yên Nicholas Sims-Williams ji zankoya London hat dîtin ku Avestî zimanê herî kevn e. Yên din ji wî peyda bûne.