Ziwan
Ji Wîkîpediya
![]() |
Ev gotar bi zazakî (kirmanckî, dimilî) ye. Xanepela zazakî: Xanepel, lîsteya gotarên bi zazakî: Kategorî:Zazakî |
![]() |
Ev gotara bi kurmancî: | Ziman | :هۋ گۆتارێ بی كرمانجی |
Tabloya Naverokê |
[biguherîne] Ziwan
Varyantê xo: zuwan, jüan, jîan, jîon, zan, ziwon, zon, zun
Ziwan, merdum pê keno têsere, wesîley suhbetîo. Gorey taîne yew hacetê komunîkasyonî ra serkewte hafiza tarîx u kultur u adet u torey mordemî ziwan de yeno dîyaene. Senatê da însanîa ke teyna ci rê xaso.
Serranê peyênan de roştberê Zazaan çim de qiymetê ziwanî bî zêde, kenê ke ziwanê xo rareynê, pay ra verdê, raver berê.
Zazakî de qese ziwan, hetê kokî (ristimî) ra Ewista (Avesta) de hîzū-, Hîndkîyo Khan (Sanskrît) de jîhvā- (cîhwā) Partkî de îzβān, Farskîyo Mîyanên (Pehlevkî) de îzwān, uzwān bîyo. Kurdkî ziman, Farskî zebān زَبان, Paşto žîba, Osetkî äwzág vanê.
Îlmê Ziwanî Îlmo ke gineno ziwanî sero, ziwanî tarîf u îfade keno, ziwananê Ewropa de ci rê vanê "lînguîstîc". Qism u letey îlmê ziwanî zahfê. Fêlê îlmê ziwanî cigeyraîşê nişananê ziwanîo ke mixtelif tebeqeyanê hêrarşîye seroê.
[biguherîne] Qismê meqsedê tarîfê ziwanî
- Fonetîk u Fonolocîye (Îlmê veng u vacan)
- Grafematîk (Îlmê nişananê nuştey)
- Morfolocîye (Îlmê şiklî)
- Viraştena Qiseyan
- Rêzê Cumla
- Îlmê Mena (Semantîk)
- Îlmê Ziwanê Nüşten u Uslübî (Stîlîstîk)
- Pragmatîk
- Îlmê Ziwanîo Umumî
u ê bînî.
[biguherîne] Zar u Ziwan
Zar vengo, ziwan kî letey goştîo ke fekê însanî de, oyo. Bê zon kî îsan şeno veng veco, biqêro, bilimo, feqet nêşeno qisey bikero. Qiseykerdene ê letey goştî lewnena, hewna perse qesa fekê însanî ra vecîyena. Hurdmêna ke resnay pê, beno qiseykerdene u însani kî ebe nê ornagî jewbînî fahm kenê. Bê zar u bê ziwan kî şenê, însanî jewbînî de qisey bikerê, jewbînî serwext kerê. Be teknîkanê tezeyan, be destan, be bêçikan (engiştan) u be hereketan jewbînî danê fahmkerdene. Feqet qet çîyê qasê qiseykerdene jewbînî ra hendae nezdî nîyo. Qey vanê 'zar u ziwanê xo ameo girewtene’; yanê, ne vengê xo vecîyeno, ne kî qisey keno.
Milet u qewmê ke dewletê xo estê, se serre, disey serre be ziwanê xo qisey kenê, ziwanê xo kerdo ziwanê teknîk u teknolocîye, ancî kî sero vindenê, raver benê, vanê ke; ziwanê ma wertey ziwananê diwelan de vînî mebo. Eke ma ziwanê xo goranê teknîk u teknolocîya ewroy de raver meberîme, qiseyanê neweyan mevecîme, pey de maneno. Be no qeyde zanaê ma, îlmdarê ma meşte bîro be ziwananê diwelan nüşteyanê xo nüsnenê. O waxt kî qewmê ma nê ziwanî ra fahm nêkeno. Gereke ancî ma nê ziwanî biçarnîme, se ke qewmê ma fahm keno, henî binüsnîme. Beno di karî. Eke roştberê jew qewmî be ziwanê xo nê, be ziwananê diwelan de nüsnenê, faydey nê îlmî u zanoğî qewmê xo de hewndae nêno zanitene. Qewmo ke seba ey ra nüsneno, gereke be ziwanê ey bo, be ziwanê dê ğerîbî mebo. Ewro teknîk u teknolocîye her ziwanî sero hukim keno. Ziwan, îlmî her roc raver şono. Eke rocê raver nêgirewt xo dest, peynîye zaf çetin yena.
[biguherîne] Vervate Ziwanî ser
Gerek her merdim hemverê xu, hemverê pîranê xu wezîfey xu bîyaro ca. Wezîfe; wezîfey vindernayişê vinî-bîyaenda ziwanê ma Zazakîyo. Gerek her merdimê do zane, nuşkar, wendey xu u kokê xu nas bikero. Naskerdena xu, naskerdena welatê xu kêberê şarê bînan rê xu qebulkerdiş'a beno. Her merdim bi şexsîyetê xu'ya yeno naskerdeni. Senîn ki her mileti, nuşkar, artîs bî çîyê xuyê taybetî'a yenê naskerdeni. Êyê ki nînan rê beno kilîdê komünîkasyoîn zî fina ziwano. Yanê ziwan, kilîdê komünîkasyonê nuş u ê qisey mabêndê şaran u însanano. Ziwan şexsîyetê welatîo. Kokê welatî, kokê namey welatî her wext xu ziwan ra gêno. Swêdî-Swêd, Yunanî-Yunanistan, Fransîzî-Fransa, Romanî-Romanya, Rusî-Rusya u.ê.b…
Çi wext merdim bi ziwanê xu'ya nênuşno, ziwano xu nîyaro kar, caê di ê merdimî kewnê tengaseya vînayişî u nêşenê rayê da newîye akerê qandê ziwanê xu u nêşenê bibê rayberê şarê xu. Ziwan, fek u dîyalekt zengîn-bîyayena şar-bîyaena.
Bi ziwanê Zazakî heta nika çîyo muhîm nîameo nuşnaeni. Çîyê ki heta nika ameo nuşnayeni zî, zaf neweo. Na newe-bîyayeni zî, ziwanê maê nuştey zehmetey veceno ser raya ma. Heta nika ê çîyê ki ameyê nuşnaeni, ê zî tenya ser çîyê polîtîk u estaniki mendo. Gere ma ney çî bivirnîm. Enercî u giraneya xu bidê çîyê bînî ser zî. Coki çendê ma ziwan, tarîx, tradîsyon (urf u adet) u çîyê açarnayişî ser bigurwey, maê ziwanê xuyê ma u pî bikerê dewlemend. Her çîyo muhîm zî noyo ki, ziwanê Zazakî di diyalekt u fekî estê. Nuşnaeni di, qiseykerdeni di qandê coyo ki ma zehmetey ancenê. Gere ma qederê ziwanê xuyê bindest di mendey bivirnê u günîa tezîye cidê. Eger ma ney nêvirazê se, qeçekê ma do ma ra hesab pers kerê. Ma kar u xebatê ma zî wunî tecrîd bikerê ki ma do nêşê werzê lingandê xu ser.
Tiya di ez wazenan çîyê vecan çiman ver. Gere ma enercî u günîa xu bidê ziwan ser u ma xu lete nêkerê. Fek u dîyalektê Zazakî bîyarê pêhet u bi înan ra ma ziwanê xyyê nuştişî virazê. No kar zî, karê merdimê ciddî u ê zaneyo. Eger ma wazenê, ziwanê xu newede ra virazê, gere ma akademî u enstytîyanê xu virazê u bi newede ra ma günîa tezîye cidê. Bi zür u nêzaney'a qet çîyê nêkewno ser. Zane bîyayeni zî, kokê xu, ziwanê xu u kulturê xu naskerden'a u girwe kerden'a beno. Gere her merdim girwe u enercîya xu di ciddî bo.
Virazîyaen u bîyayena dinya ra heta nika heme çî ameo virnayiş. Însanî, sî (kemere), awi, dar u çar wextê serri ameo virnayiş u zaney tarîxê ney rê vanê mutasyon. Ziwan zî nê virnayişî ra heqê xu girewto u ameo virnayiş. No virnayiş hem hetê negatif u hem zî hetê posîtîv rao. O çî ki negatîf tarîx di xu misnao, noyo ki, şar ziwanê xu, xu vîra kerdo u ziwanê do bîn misao. Ziwanê ma di zî çîyê newey vecîyenê.
Nê çî ser werzaeni zaf girda. Qandê ki, heta nika ziwanê ma ameo pelçikîyaeni u nika ma gamanê xuyê girdan erzenê u xu nezdîyê pê anê. Qandê jew-bîyaena ziwanê ma Zazakî dest pê dê, mil bidê mil...
Faruk Îremet -
[biguherîne] Ziwanî
- Almankî
- Farskî
- Fransizkî
- Îngîlîzkî
- Kurdkî