Jéiner

Vu Wikipedia, der fräier Enzyklopedie.


Image:Qsicon Ueberarbeiten.png Dësen Artikel ass eréischt just eng Skizz. Wann der méi iwwer dëst Thema wësst, sidd der häerzlech invitéiert aus dëse puer Sätz e richtegen Artikel ze schreiwen. Wann dir Hëllef braucht beim Schreiwen, da luusst bis an d'FAQ eran.
Jéiner am Mëttelalter, Kofferstéch aus dem 15. Joerhonnert
Vergréisseren
Jéiner am Mëttelalter, Kofferstéch aus dem 15. Joerhonnert

D'Jéiner oder d'Jéinesch sinn en eegestännegt Vollek mat eegener Sprooch, Kultur a Geschicht, déi haaptsächlech an Däitschland (Jenische), der Schwäiz (Fecker, Kessler, Spengler), Éisträich (Karrner, Dörcher, Laninger) a Frankräich (yéniche), awer och a Lëtzebuerg, der Belsch, Holland, Italien, England (Yenish) a vereenzelt an anere Länner liewen. Si ginn dacks mat de Roma verwiesselt. Hir Originne sinn net kloer. Verschidden Deeler vun der jéinescher Sprooch weisen op eng ganz laang Geschicht hin. Eng wäitverbreet Theorie deit drop hinn datt d'Jéiner eng Volleksgrupp matt eegener Sprooch sinn, déi während de Bauerekricher (1520 - 1525) aus der Schwäiz ausgewandert sinn. Wahrscheinlech geet hir Geschicht vill méi wäit zeréck.

Wéi gesot, et ass net kloer vu wou datt d'Jéiner stamen an et bestinn op d'mannst 5 verschidden Theorien:

  • D'Jéiner hätte sech am Laf vum Drëssegjährege Krich aus Randgruppen zesummefonnt.
  • Sie wieren eng Splittergrupp aus Verbindunge vu Roma a Sinti.
  • Sie wieren d'Nokomme vun de kelteschen Helvetier, déi och Nomade waren.
  • Sie wieren Nokommen aus dem Stamm vun de wäissen Zigäiner aus Nordwestindien
  • Et gëtt ugeholl datt d'Jéiner aus dem héige Norde staamen a sech lues a lues iwwer ganz Europa verdeelt hun. Vill haiteg Jéiner hate Grousselteren déi z.B. an Dänemark gebuer goufen.

Onkloer ass och de Begrëff jéinesch. E staamt vläicht vum indogermaneschen "Janah" of, wat der Eingeweihte bedeit. Déi meescht Jéiner iwwersetzen et mat "gescheit, schlau, wëssend".

Deelweis gi se als wäiss Zigeiner ugesinn well se, am Géigesaz zu de Roma, eng hell Hautfuerw hunn. Datt et iwerhaapt zu engem Vergläich mat de Roma koum, läit dorun datt d'Jéiner, als Randgrupp vun der Gesellschaft, dacks déiselwecht Beruffer (Schéierschlëffer, Kierfmécher, Hauséirer, Schrott- an Antiquitéitenhändler an Artisten) haten an datt se Nomaden waren. Haut sinn déi meescht Jéiner an Europa hallef oder ganz sesshaft. An der Schwäiz gëtt et 50.000 Jéiner, wouvun der 3.500 ëmmer op der "Rees" sinn (sans domicile fixe). An Däitschland liewen 200.000 Jéiner, (déi meescht a Bayern, Saarland a Baden-Württemberg), 29.000 dovu sinn net sesshaft. An Éisträich (haaptsächlech am Mühlviertel, Waldviertel an am Burgenland) ginn der 35.000 geschat, 3.500 als ganzjährig ënnerwee. Fir Lëtzebuerg an déi aner europäesch Länner leie keng Donnéë vir.

Obschonn datt d'Rassentheoretiker vum Nationalsozialismus behaapt hunn d'Jéiner wieren ethnesch net Famill mat de Roma an de Sinti, sinn se als Zigeunermischlinge an Asozialer verfollegt, a Konzentratiounslageren deportéiert an dacks ermuerd ginn.

Virun allem an der Schwäiz ass d'Geschicht vun de Jéiner e vill diskutéiert Thema. Schliesslech sinn hei am Zäitraum vu den 1920er bis 1970er Joeren jéinesch Kanner (~ 1.000) zwangsweis vun den Elteren getrennt an an Anstalten oder bei Fleegefamillen ënnerbruet ginn fir d'Jéinescht ze bekämpfen a se am Sënn vum Staat ze disziplinéieren (Stëftung Pro Juventute oder Hilfswerk für die Kinder der Landstrasse). Vill Jéiner sinn esouguer zwangssteriliséiert ginn. D'jéinesch Schrëftstellerin Mariella Mehr huet e puer Bicher zu dësem Thema geschriwwen.

Haut gëllen d'Jéiner an der Schwäiz als national Minoritéit an an Éisträich als Volleksgrupp. Ähnlech Gruppe gëtt et och an anere Länner, wéi z.B. d'Quinqui a Spuenien, déi ethnesch mat de Jéiner Famill sinn an Tinkers an Irland, déi hinne soziologesch gläichen.

[Änneren] Linken

[Änneren] Kuck och

[Änneren] Um Spaweck