Старословенски гласовен систем
Од Википедија, слободна енциклопедија
Содржина |
[уреди] Вовед
Старословенската азбука се состоела од 38 букви со кои се обележувале словенските гласови, и тоа 11 самогласки, а дугите за согласки. Самогласките се обележувале со овие букви: а, є, и (i,ї), o (ѡ), ѹ, ѣ, ъ, ь, ы, ѫ, ѧ. Од нив тврди (од заден ред) се: а, ъ, о (ѡ),ѹ , ы, ѫ, а меки (од преден ред) се: є, и (i,ї), ь, ѣ, ѧ. Во фонетиката општо самогласките се делат на самогласки од преден ред т.е. такви што се образуваат во предниот дел на устата (со врвот на јазикот кој се движи кон предното непце и на самогласки од заден ред, т.е. такви што се образуваат во задниот дел на устата, со задниот дел на јазикот. Во современиот јазик задни се: а, о, у; а предни се: е, и.
Имало и вакви двогласки: ia¹ (я), ю, ѭ, ѩ,ѥ . Како што се гледа, за одбележување на гласот и имало три, а за о и у по два знака, но во нивното читање немало разлика. Подоцна во некои јазици (како македонскиот) се извршило едначење меѓу нив, додека кај некои останале да се употребуваат 2-3 од нив.
Самогласките ъ, ь, ѫ, ѧ, ы, ѣ се читале на следниов начин:
- Старословенските гласови ъ, ь биле полугласови. Тоа значи дека биле редуцирани, односно мошне кратки гласови, пократки од кратките самогласки о и е. ъ бил од заден, а ь од преден ред. Тоа може да се види од фактот што согласките пред ъ не смекнувале, а пред ь смекнувале: во сънъ, н се озговарало како н, а во конь како њ.
-
- Првиот полуглас ъ се вика „јор“ се изговарал помеѓу о и а.
-
- Полугласот ь се вика „јер“ и се изговарал помеѓу и и е. Примери: дьнь, львъ, вьсь, тьмнь, льнь. Можеле да стојат и во средината и ма крајот од зборот, зад согласка.
- Гласот ѫ се изговарал како носно О, односно он: пѫть, зѫбъ, рѫка. Се нарекува „носно о“ или „голема носовка“.
- Гласот ѧ се изговарал како носно Е, односно како ен: мѧсо, рѧдъ, свѧтъ, грѧда. Се вика „носно е“ или „мала носовка“.
- Гласот ѣ се изговарал како среден глас помеѓу е и а (Еа): врѣмѧ, млѣко, сѣно. Се вика „јат“.
- Гласот ы кој се вика јери и се изговарал помеѓу и и ъ, слично на руското ы: рыба, дымъ, сынъ. Тој вокал е од заден ред.
[уреди] Вокално р и л
Во старословенскиот јазик постоеле и вокални р и л. Тие се обележувале со ръ и лъ (рь и ль) кога се наоѓале меѓу согласките: влъкъ, влъна, трънъ.
[уреди] Согласните групи шт и жд
Согласните групи шт и жд се типични за старословенскиот гласовен систем. Тие се изговарале меко: ш'т', ж'д' = цвѣшта, ношть, мєжда.
[уреди] Белешки
¹ Прикажаната буква ia всушност треба да има црта за сврзување помеѓу i и a како кај другите слични букви, но фонтовите сега за сега тоа не го дозволуваат. Исто така компонентата i треба да биде без точка.