Кресненско востание
Од Википедија, слободна енциклопедија
На оваа статија ѝ е потребно правилно форматирање, категоризирање, граматика, интервики и слично. Може да помогнете со тоа што ќе ја уредите и трансформирате во стандардна вики-статија.
Кресненското востание е востание на македонскиот народ против Отоманската власт кренато на 17 октомври (5 октомври стар стил) 1878 година во селото Кресна во долината на реката Струма во Пиринска Македонија.
[уреди] Причини и подготовки за дигнување на Кресненското востание
Самите настани во Големата источна криза (1875-1881) година, Руско-турската војна, Санстефанскиот мировен договор и Берлинскиот конгрес имале силно влијание во Македонија. Револуционерниот дух кај Македонскиот народ се повеќе раснел особено по востанието во Босна и Херцеговина и ослободувањето на Бугарија од страна на Русија во Руско-турската војна. Најголема причина за оружена борба за ослобдување на Македонија предизвикал членот 23 кој се однесувал на Македонија и предвидувал нејзина автономија.
Главните подготовки за подигнување на востанието биле водени од повеќемина видни Македонци - учители, трговци, свештеници итн. Но најмногу биле водени од охридскиот митрополит Натанаил и познатиот македонски револуицонер учителот Димитар Поп-Георгиев Беровски кој две години претходно ќе биде главен водач на Разловечкото востание, познатиот македонски војвода од тој период Стефо Николов, познатиот македонски револуционер од тоа време поп Коста (Буфски) од с.Буф-Леринско. Голема улога во подготовките и одвивањето на востанието ќе имаат штотуку изникнатите т.н. благотворителни комитети „Единство“ кои ги организирале мирните но и вооружените протести и акции против решенијата на Берлинскиот конгрес кои имале главно негативен карактер во однос на Санстефанскиот мировен договор кој во целост бил во корист на Бугарија. Најважни од нив биле Софискиот и Џумајскиот комитет кои всушност играле и раководна улога во востанието.
При подготовките за востанието најмногу се сметало на четите кои би се формирале од доброволци - Македонци-ополченици во Бугарија кои по завршувањето на војната останале таму. Меѓутоа искуствата покажале дека за да успее востанието требало да се исползуваат чети од Македонија кои веќе ги крстосувале македонските планини, чети познати на народот, чети кои ќе ги имаат идеалите за слобода на Македонија и ќе чети кои немаат никакво влијание од соседните држави (Бугарија, Србија, Грција).
[уреди] Први раздвижувања на четите и последните подготовки за дигнување на востанието
Кон крајот на септември 1878 година Софискиот благотворителен комитет во Ќустендил го испратил Луис Војткевич (Полјак) со голема чета од 300 души за да се префрли во Македонија. Но четата била разбиена од турскиот аскер и Луис Војтеквич се вратил назад во Софија по нови инструкции. Истиот месец Адам Калмиков (Козак од Украина) со голема чета доброволци се обидел да влезе во Македонија но и неговиот обид ќе биде неуспешен поради тоа што неговата чета целосно била разбиена од турскиот аскер. Подоцна овие двајца платеници, авантуристи и интиганти ќе бидат наградени од комитетот „Единство“ со раководни функции иако тие немале квалитети за тоа.
На состанокот одржан на 8 септември во Рилскиот Манастир свикан од Натанаил на кој присуствувале и Димитар Поп-Георгиев Беровски и војводата Дедо Иљо Малешевски (Марков) било решено да се повикаат сите чети кои дејствувале недалеку од демаркационата линија да се приближат до Горна Џумаја. На повикот се одзвале повеќе чети и во Горна Џумаја се одржало советување со војводите за востанието. Токму на ова советување било прифатен предлогот на еден од најсмелите и најспособни војводи Стојан Карастоилов - востанието да почне со нападот на Кресна. Тука било прифатено со нападот да раководи Стојан Карастоилов.
Иако во целост подготовките за востанието биле во раководени од македонските војводи, сепак комитетот „Единство“ како главен иницијатор на востанието, иако сакал востанието да изгледа како дело на Македонија, неможел да допушти целото востание да се одвива во рацете на македонските војводи и Македонците. Затоа по нивното барање командата на востанието му била доверена на офицерот на руската армија козакот Калмиков.
[уреди] Почеток, тек и крај на востанието
Востанието започнало на 17 октомври (5 октомври по стар стил) 1878 година со нападот на Кресненските анови во кои била сместена турската војска. Во нападот учествувале 400 востаници и многу селани од околните села. По ослободувањето на Кресна востанието се проширило во околината и подалеку во Мелничко, Беровско, Делчевско, Демирхисарско. Настанала голема слободна територија, која по извесно време, по контранападот, Турците до 11 ноември успеале да ја повратат.
Една од првите мерки на востаничките водачи, по ослободувањето на селата, била да воведат нова месна административна власт, да извршат мобилизација за пополнување и формирање на нови чети како и избор на воено-востаничкото раководство. На општото собрание востаниците за востанички „атаман“ го избрале Калмиков, за началник на штабот Димитар Поп-Георгиев Беровски, а за прв војвода на четите Стојан Карастоилов. За ова Поп-Георгиев Беровски уште на 20 октомври (8 октомври, стар стил) го известил Џумајскиот комитет и се потпиша како „началник штаба на македонските востаници“. Овдека се појавиле првите несогласувања и недоразбирања помеѓу македонските револуцинери и бугарските комитети.