महाराष्ट्र

From Wikipedia

संक्षिप्त सूची

(खालील सर्व आकडे २००१ च्या जनगणनेनुसार)

भारतीय नकाशातील महाराष्ट्र Image:Maharashtra.png
स्थापनादिन मे १, इ.स. १९६०
राजधानी मुंबई
उपराजधानी नागपूर
सर्वात मोठे शहर मुंबई
राज्यपाल एस. एम. कृष्णा
मुख्यमंत्री विलासराव देशमुख़
क्षेत्रफळ ३,०८,००० वर्ग कि. मी.
लोकसंख्या

 - एकूण
 - घनता
देशामध्ये दुसरी सर्वाधीक
९,६७,५२,२४७

३३२.५ प्रती वर्ग कि. मी.
साक्षरता


 - एकूण
 - पुरुष
 - स्त्री


७७.२७ %
८६.२७ %
६७.५१ %

शहरीकरण ४२.११ टक्के
वाढीचा दर (GSDP) ६.९ टक्के (२००३-०४)
वार्षीक उत्त्पन्न (GSDP) २,७०,००० कोटी रुपये (६० अब्ज अमेरीकन डॉलर) (२००३-०४)
सरासरी दरडोई वार्षीक उत्त्पन्न (GSDP) १,४५,८०० रुपये (३,२४० अमेरीकन डॉलर) (२००३-०४)

महाराष्ट्र हे भारताचे क्षेत्रफळाच्या दृष्टीने तिसर्‍या आणि लोकसंखेच्या दृष्टीने दुसर्‍या क्रमांकाचे राज्य आहे. त्याची सीमा गुजरात, मध्य प्रदेश, छत्तीसगढ, आंध्र प्रदेश, कर्नाटक, गोवा आणि दादरा आणि नगर-हवेली या केंद्रशासित प्रदेशाशी जोडलेली आहे. राज्याच्या पश्चिमेला अरबी समुद्राची किनारपट्टी आहे. मुंबई, भारतातील सर्वात मोठे शहर, हे महाराष्ट्राच्या राजधानीचे शहर आहे.

महाराष्ट्राला ऋग्वेदामध्ये "राष्ट्र" या नावाने संबोधले गेले आहे. अशोकाच्या काळात "राष्ट्रिक" आणि नंतर "महा राष्ट्र" या नावाने ओळखले जावू लागले असे ह्युएन-त्सांग व इतर प्रवाशांच्या नोंदींवरून दिसून येते. हे नाव प्राकृत भाषेतील "महाराष्ट्री" या शब्दावरून पडले आहे.

अनुक्रमणिका

[संपादन] इतिहास

महाराष्ट्रातील विविध स्थळांचा-नदी,पर्वत,स्थळ इ.- रामायण महाभारत इत्यादी प्राचीन ग्रंथामध्ये उल्लेख आढळतो. व्यवस्थित माहितीची उपलब्ध ऐतिहासिक साधने इ.स.पूर्व तिसर्‍या शतकापासून महाराष्ट्राची माहिती देतात.

महाराष्ट्राच्या प्रत्येक विभागाचा राजकीय कालखंडानुसार इतिहास वेगळा असला तरी सांस्कृतिक व सामाजिक इतिहास बराचसा समान आहे. जनपद, मगध, मौर्य, सातवाहन, वाकाटक, चालुक्य, राष्ट्रकुट, देवगिरी चे यादव, अल्ला उद्दिन खिलजी, मुहम्मद बीन तुघलक, पोर्तुगीज, विजापुर, मुघल, मराठा, हैदराबादचा निजाम, इंग्रज, इत्यादी राज्यकर्त्यांनी महाराष्ट्राचे विविध भाग विविध वेळी व्यापले होते. १ मे १९६० ला महाराष्ट्राचे सध्याचे प्रमुख भौगोलिक विभाग कोकण, मराठवाडा, पश्चिम महाराष्ट्र, दक्षिण महाराष्ट्र, उत्तर महाराष्ट्र, विदर्भ एकत्र करून सध्या असल्याप्रमाणे मराठी भाषिक महाराष्ट्र।ची रचना करण्यात आली.

१९ व्या शतकापासून विविध मराठी राजकीय नेते, सामाजिक कार्यकर्ते व समाजाने मोठ्या प्रमाणावर सामाजिक उत्क्रांती आणि राजकीय स्वातंत्र्याकरीता मोलाचे योगदान केले.

१९६० च्या दशकातील संयुक्त-महाराष्ट्र-चळवळीने महाराष्ट्राच्या विविध भौगोलिक भागास एकत्र आणले. स्वातंत्र्य उत्तर राजकीय दृष्ट्या यशस्वी सहकारी चळवळी आणि जातीय गणितांतील प्रभुत्वाने इंदिरा कॉंग्रेस पक्षाचे शासनात वर्चस्व राहीले. राजकीय समीकरणात मराठा समाज व पश्चिम महाराष्ट्र सदैव अग्रणी राहीला. श्री. य. दि. फडके या इतिहासकाराने स्वातंत्र्योत्तर महाराष्ट्राच्या इतिहासाचा काळाचा उद्बोधक आढावा घेतला आहे.


[संपादन] महाराष्ट्र राज्याची निर्मिती

[संपादन] प्रमुख शहरे

[संपादन] जिल्हे

याविषयीचा विस्तृत लेख पहा.

[संपादन] पर्यटन

महाराष्ट्र पर्यटन

[संपादन] वृत्तपत्रे

[संपादन] निवडक मराठी वर्तमानपत्रांची संकेतस्थळे

[संपादन] बाह्यदुवे

[संपादन] शासकीय संदर्भ


[संपादन] भारतीय राज्ये आणि प्रदेश

तिरंगा
आंध्र प्रदेश - अरुणाचल प्रदेश - आसाम - उत्तरांचल - उत्तर प्रदेश - ओरिसा - कर्नाटक - केरळ - गोवा - गुजरात - तामीळनाडू - त्रिपुरा - दिल्ली - नागालँड - पश्चिम बंगाल - पंजाब - पॉँडिचेरी - बिहार - मणिपूर - मध्य प्रदेश - महाराष्ट्र - मिझोरम - मेघालय - छत्तीसगढ - जम्मू आणि काश्मीर - झारखंड - हरियाणा - हिमाचल प्रदेश - राजस्थान - सिक्किम

केंद्रशासित प्रदेश:

अंदमान आणि निकोबार - चंदिगढ - दमण आणि दीव दादरा आणि नगर-हवेली लक्षद्वीप


राजधानी: नवी दिल्ली