Andora

Nga Wikipedia, Enciklopedia e Lirë

Principat d'Andorra
Flamuri - Andora Emblema - Andora
(Detaje) (Detaje)
Moto Kombëtare: Virtus Unita Fortior
Vendndodhja -Andora
Gjuhë zyrtare katalanishtja
Kryeqyteti Andorra la Vella
Sistemi Principat
President Jacques Chirac
Ko-Princ Joan Enric Vives i Sicilis
Sipërfaqja
 -totale
 -ujore

468  km²  - (178 -ta)
 ?  %
Popullsia
 - Totale
 - Dendësia

69,150  - (184 -ta)
144.5 b. / km²
Monedha Euro (€)
Zona kohore UTC + 01:00
Pavarësia
 deklaruar
1278 - (shpallur)
?
OKB nga 28 Korrik 1993
Himni Kombëtar El Gran Carlemany, Mon Pare
Kodi i internetit TLD .ad
Prefiksi telefonik +376
redaktoni


Principata e Andorrës (katalanisht : Principat d'Andorra, frëngjisht: Principauté d'Andorre, spanjisht: Principado de Andorra) është vend i vogël në veri-jug të Evropës. E ndodhur në lindje të Pirenejve kufizohet nga Franca dhe Spanja. Më parë ishte e izoluar, tani e adhuruar si vend turistikë dhe si vend pa tatime shtetërore. Andorra po ashtu është pjesë e vendeve katalane dhe një ndër mikro-shtete Evropiane. Shpesh ngatërrohet me komunën e Andorrës në Spanjë.


Tabela e përmbajtjeve

[redaktoni] Historia

Artikulli kryesor Historia e Andorrës

Andorra është e pavarur që nga 1278 me një statut të një principate pa princ, e ndarë në mes të klerikut të Spanjës dhe Grafit të Foix (trashëgimtar i tij është presidenti i Francës). Të drejtat e dy udhëheqësve të principatës janë rregulluar në fillim të shekullit XX, ata për këtë qëllim dërgojnë aty dy të deleguar. Më 25 Janar 1981, këshilli gjeneral i rrafshnaltës së Pirenejve , pas 703 viteve pavarësie ka nxjerrë kushtetutën. Kushtetuta parashihte themelimin e këshillit ekzekutiv si dhe një reformë administrative. Deri në Janar 1993-ës Andorra nuk kishte ndarë sistemin legjislativ, ekzekutiv dhe juridik. Me kushtetutën e 1993, Andorra ka krijuar një sistem të mirëfilltë parlamentarë demokratikë. Dy kryetarët e vendit (I deleguari i Spanjës dhe Francës) mbesin edhe më tutje si kryetarë. Mirëpo sistemi ekzekutiv i është dhënë një ministri nga parlamenti.

[redaktoni] Politika

Artikulli kryesor : Sistemi shtetëror

Dallohen tri pari politike:liberalët ( Partit Liberal d'Andorra), socialdemokratët (Partit Socialdemocrata ) dhe demokratët ( Partit Democrata )

Vetëm një pjesë e vogël e banorëve kanë drejtë vote. Për marrje e shtetësisë Andorrase duhet që së paku 25 vite të jetohet në Andorrë.

Parlamenti është këshilli gjeneral ( Consell General )

[redaktoni] Njësit administrative

Artikulli kryesor Njësit administrative

Andorra ka shtatë njësi adminstruese të njohura si parròquia (sipas 2005)

[redaktoni] Gjeografia

Artikulli kryesor Gjeografia e Andorrës

Andora ndodhet në pjesën jug-perëndimore të Evropësnë në rrafshnaltën e Pirinejve, në mes të Spanjës dhe Francës. Më shumë se çereku i Andorrës gjendet jashtë malit. Sipërfaqja e përgjithshme e Andorës është 468 km2 dhe shtrihet rreth kordinanatve gjeografike 42 30 V, 1 30 L.

Andora është një vend kontinental dhe nuk ka sipërfaqe ujore. Kufiri në perëndim me Francën është i gjatë rreth 56.6 km, ndërsa në jug me Spanjën 63.7 km që bëjnë që Andora të ketë një kufi me gjatësi prej 120,3 km.

Klima është kontinentale, përshkakë të pozitës së saj në Andorrë është një klimë relativisht e freskët malore. Në Janar temperatura bien deri në -7 °C ndërsa në verë rriten deri në 26 °C.

Relievi i Andorrës është malorë. Pika më e ultë është 840m në Riu Runer, ndërsa ajo më e larta në Coma Pedrosa arrin lartësinë deri në 2,946 metra mbi nivelin e detit.

Ndër pasurit natyrore të Andorës dallohen, ujërat që burojnë në male me prurje ujore të lartë, uji i ftohtë mineral nga burimet natyrore, pyjet me druajnë të kualitetit të mirë, rezervat e hekurit si dhe lëkura e përfituar nga bagëtia e kullosave malore.

[redaktoni] Ekonomia

Artikulli kryesor Ekonomia e Andorrës

Principata e vogël nuk ka asnjë pasuri të veçantë natyrore përpos ujit. Në kohërat e vjetra ishte tokë agrare edhe përkundër terrenit malorë. Kjo ka ndryshuar me kalimin e kohës kur bujqësia u zëvendësua ngadalë me blegtori. Vetëm 2% e vendit është tokë e pjellëshme.

Në kohën më të re, jetohet vetëm nga turizmi, si ai dimërorë. Për këtë përkujdesen mese 300 Hotele si dhe shumë fusha sporti e argëtimi.

Andorra nuk është anëtare e plotë e Bashkësisë Evropian, porse ka një status të veçantë. Deri më 2002 monedha franceze dhe ajo spanjolle është përdorur si valutë zyrtare. Me ardhjen e Euros edhe në Andorrë bëhet zëvendësimi i monedhave franceze dhe spanjolle. Për firmat evropiane, Andorra është e njohur si “Oaza” e tatimeve. Por edhe turistët janë të kënaqur nga çmimet e ulta të alkoolit, cigareve dhe prodhimeve kozmetike (shminkave).

Bruto prodhimi vendor për vitin 1996 ka qenë 1,2 Miliard Euro

[redaktoni] Demografia

Artikulli kryesor Demografia e Andorrës

Andorra ka 70 549 banorë (parallogaritur për 2005-ën). Prej tyre janë:

  • 36,0 % katalanë (andorras)
  • 40,6 % spanjollë
  • 10,2 % portugezë
  • 6,5 % francezë
  • 6,7 %. të tjerë

Shumica e banorëve flasin spanjishten (58%), gjuhën zyrtare katalane e zotërojnë 35% e popullsisë ndërsa frëngjishten 7%.

Rritja e popullsisë përbrenda vitit është 5,0%. Mesatarisht , andorrasit jetojnë deri në moshën 4 vjeçare. Vdekshmëria e foshnjave është 0,6% ndërsa e fëmijëve 0,7%.

Shumica e banorëve (rreth 90%) janë katolik të ritit romak.

[redaktoni] Kultura

Artikulli kryesor : Kultura e Andorrës

[redaktoni] Shiko edhe

  • Telekomunikacioni
  • Transporti
  • Ushtria
  • Turizmi
  • Qeveria
  • Kryetari
  • Parlamenti
  • Ministria

[redaktoni] Lidhje të jashtme

Commons:Category
Wikimedia Commons gjeni më shumë në kategorinë:
Commons:Category
Artikulli në Commons: Andora