Dollogozhda
Nga Wikipedia, Enciklopedia e Lirë
Dollogozhda është një fshat në komunën e Strugës, ndodhet rrëzë malit Karaorman në verilindje të Strugës në një largësi prej rreth 11 kilometrash. Deri para pak kohe ishte e organizuar si komunë në vehte, por me riorganizimin e sistemit të vetqeverisjes lokale u shkri në komunën e Strugës. Dollogozhda numëron përafërsisht 2800 banorë.
Tabela e përmbajtjeve |
[redaktoni] Gjeografia
Dollogozhda eshte e vendosur ne rrezen jugore te malit Karaorman.me lartesi mbidetare afer 800 km. Kufizohet ne lindje me fshatin Zhepin dhe Koroshishte,ne jug me fshatrat:Livadhi dhe Bixhove. Ne jugperendim me fshatin Novo Selle,ne perendim kufizohet me fshatin Tatesh i Poshtem,kurse ne veri me fshatin Poum.
Lidhjet komunikative te fshatit, ne lindje eshte e lidhur me fshatin Zhepin dhe Koroshishte dhe rruget qe kalojne lumin Sateska dhe dalin ne magjistralen Oher-Shkup. Ne juglindje Dollogozhda lidhet me fshatin Livadhi, pertej lumit Sateska me fshatrat Voline dhe Trebenishte dhe perseri lidhet me magjistralen Oher-Shkup.Ne jugperendim Dollogozhda lidhet me fshatrat Bixhove ,Novo Selle,Llozhan dhe del ne magjistralen Struge-Diber-Shkup,Struge-Diber-Peshkopi.Ne perdenim Dollogozhda lidhet me fshatrat Tatesh i Poshtem,Tatesh i Eperm,Dobovjan,Velesht dhe me magjistralen Struge-Diber.Me fshatin Tatesh i Poshtem Dollogozhda lidhet me fshatrat Misllodezhde,Bogovice-Tosket dhe pertej me fshatrat e Malesise Bercev,Presojan,Zbrazhd,Rzhanov dhe pertej me Komunen e Dibres. Dollogozhda gjithashtu lidhet edhe me rruget qe rrugetojne ne malin Karaorman,ketu vlen te permendet rruga e lashte Dollogozhde-Creke_Ledina e Koritave,Rrafshat e Vogla dhe Rrafshat e medha si dhe rruga Dollogozhdes-Koshare-Kumbulla_Livadhi i Karaxhit deri te Rrafshat e medha.
Rruge te asfaltuara fshatare jane rruget Dollogozhd-Livadhi-Drasllavice-Struge ...si dhe rruga..Dollogozhd-Zhepin-Koroshishte si dhe rruga Dollogozhde-Tatesh i poshtem-Misllodezhde dhe rruga Dollogozhde-Poum...Posaqerisht edhe mbrenda ne fshat jane duke u rregulla rruget me asfallt
[redaktoni] Demografia
[redaktoni] Reliefi ne Dollogozhde
Dollogozhda shtrihet ne vend kodrinor. Ne veri duket mali i bukur Kaeorman kurse ne jug eshte fusha e Dollogozhdes qe eshte pjese e fushes se Struges.Ne lindje eshte krasta e mbuluar me gure te bardhe gelqeror ku rriten shkurret,ferrat dhe nje lloje bagem i eger. Ne perendim eshte Toke e kuqe te cilat jane emeruar si Kuqlina ne te cilen kultivohen te lashtat,gruri por me shume sukses rritet Hardhia.Dollogozhda eshte e njohur per prodhimin e kualitetshme te rrushit me sasi te kualitetshem te sheqerit. Ne perendim eshte lumi i thate i ashtuquajtur "Vromi"i cili me pare ka bere vershime shume te medha.Qe te eliminohet kjo e keqe e fshatit u ndertua kanali me bankina i cili per rreth u mboll me bagrema,geshtenja e pisha keshtu qe vershimet jane eliminuar dhe uji rrjedh vetem ne stinen e dimrit.Ky aksion edhe me pyllezimin e kodrave per rreth ka filluar kah viti 1950 dhe ka ndikuar pozitivisht ne pengimin e vershimeve qe ishin ne rrezik per fshatin pasi qe me pare disa here eshte goditur duke shkaktur deme te medha.Pyllezimi ndikoi dhe ne zbukurimin e kodrinave te Fsahtit Dollogozhde.
[redaktoni] Klima ne Dollogozhde
Prej te gjitha vendbanimeve per rreth Dollogozhda eshte mesi me i ngofte.Ne veri mbrohet nga mali Karaorman,prej eres se Veriut qe sjell lumi Sateska mbrohet nga Krasta,kurse prej ererave te perendimit e mbron Zabeli i Beut.
Eshte e vertet se bora e pare ne ultesiren e Struges shkrihet ne Dollogozhde.Ne te dale prej fshatit Zhepin aty ku eshte krasta me e ulet ose ku mbaron krasta rritet nje fik i eger dhe aty bora shkrin e para,banoret e Dollogozhdes thuhen se kete cop vend e rrahin ererat e ngrofta te Jugut.
Ne rritjen e drunjve ne mal si me te rreshurat e shiut dhe bores disa vite me radh burimi i Dollogozhdes qe rrjedh ne fund te krastes rrjedh pak uje qe nuk mjafton as per furnizim e e fshatit me uje per pije,edhe pse me pare nga ky burim eshte vaditur toka pjellore e fshatit.Kjo ndikon ne mikrokrimen e Dollogozhdes. Me te vjetrit shpjegojne se me pare ne male ka rene mbi 2 m bore dhe atehere burimi ka pasur mbi 10 vija dhe ka punuar dhe mulliri i fshatit.
[redaktoni] Vegjetacioni ne Dollogozhde
Dollogozhda ka vegjetacion te llojlloshem,duke filluar qysh ne ditet e para te muajt mars neper kodra cel thana,kukureku,lulja e dashit dhe manushaqja.Ne prill fillojne te celin dhe te gjithe pemet tjera.
Ne pjesen kodrinore rritet dushku,ahu,pisha,bagremi,geshtenja,kreka,frasheri,pali etj.Prej pemeve me sukses rriten kumbullat, ftoi, dardhat, mollat, qershit, hardhia etj. Prej barnave eshte shume e sukseshme jonxha dhe tendelina. Pra nese Dollogozhda ka uje per vaditjen e fushes gjate stines se veres ka kushte per prodhimin e rendimenteve te larta te shume kulturave bujqesore. Kur burimi i Dollogozhdes ka patur uje per vaditjen e fushes,Ne dologozhde me shumice jane kultivuar, specat, duhani, misri, fasulja etj.
Dollogozhdaret me te drejte thuan se ne Dollogozhde me mire eshe te kete uje per vaditje se sa nje fabrike. Ka disa vite me radhe qe ne Dollogozhd nuk mbilet as misri as duhani as specat per shkak se mungon uji per vaditjen e arave pjellore.
[redaktoni] Ekonomia e Dollogozhdes
Bujqesia ka qene,eshte dhe si duket gjer sa te arrihet zhvillimi ekonomik i Komunes tone do te mbetet si dege kryesore e zhvillimit per banoret e Komunes se Dollogozhdes.Duhet te konstatoj se prej bujqesise eshte ruajtur familja.Me pare toka eshte punuar me mjete primitive me parmende dhe me qe.Gati cdo familje e ka pasur,parmenden,pllugun,zgjegjen etj. Eshte kultivuar gruri, elbi, thekrat, vardari. Dritherat jane mbjellur zakonisht para Shen Mitrit. Pjesa perendimore e tokes sidomos "Kuqlinat" jane mbjellur nje here ne 2 vite, kurse pjesa tjeter, "Shavarushtet", "Skripsat", "Nder Krasta" jane mbjellur nje vit miser ose kulture tjeter nje vit drithra.
Misri, grosha, duhani, specat, 0domatet mbilleshin mbas "Shen Gjergjit". Te korrat vishin zakonisht pas 15 korrikut. Me rritjen e numrit te banoreve ,rriteshin edhe nevojat per shtimin e prodhimtarise,prandaj dollogozhdaret ne vitin 1968/69,bene tentim per ndertim te ujesjllesit dhe ndertuan vijen neper krasta dhe nxoren ujin prej Zhepini ne fund te fshatit,per ta ujitur fushen,kjo ka qene koha kur ne Dollogozhde kultivohej me te madhe duhani.Kjo vije ka funksinuar nje 2 vite.Ne vitin 1976/77 e be tentim tjeter qe te ndertohet sistem per vaditje,por me gjithe mundim e dhene dhe mjetet finaciare edhe ky system punoi disa vite dhe nuk funksionoi me tutje,si duket pompat gabim u montuan dhe sot gypat ngelen ne toke,kurse pompat qe dhjete vite nuk punojne.
Pjesen perendimore pra ku eshte toka e kuqe rriten me sukses hardhia dhe ka disa familje qe kane vreshta.Pemtaria eshte me pak e zhvilluar,por ne oborre te shtepive mund te shihen peme te llojlloshme.Blegtoria me pare ka qene shume e zhvilluar,popullata eshte marre me rritjen e kafsheve shtepiake per pune,per prodhimin e qumshtit,per sigurimin e mishit disa familje kane pasur kope delesh te cilat gjate veres i kane ruajtur neper stane.
Eshte me rendesi te pemendet periudha pas vitit 1960 kur ne fushen e Dollogozhdes prodhoheshin speca te kualitetit te larte,gjithashtu edhe duhani ishte me kualitet te larte,por per shkak te mungese se ujit per vaditje,kultivimin i ketyre kulturave ka rene krejtesisht,tani fusha mbillet me jonxhe dhe drithra.
Fusha me poziten e saj dhe mikriklimen perseri do te jape rendimente te mira.Familjet me te njohura qe kane prodhuar prodhime te ndryshme bujqesore ne te kaluaren kane qene shume,prandaj nuk do ti permendim ne vecanti.
[redaktoni] Kultura
Vlen te theksohet se dollogozhdaret jane arsimdashes,por kushtet ekonomike dhe politike qe kane dominuar ne te kaluaren nuk ndikoshin per nje zhvillim me te shpejte te arsimit ne kete vend.
Shkollat e para happen ne kohen kohen e mbreterise serbokrotesllovene ne gjuhen serbe.Mesuesit po ashtu kane qene nga Serbia ose Mali i Zi.Pervec lendeve te tjera qe i kemi pershkruajtur ne monografine e Sh.F."Naim Frasheri" mesohej vetem nje lende qe u interesonte fshatareve,lenda per fene islame te cilen e kal ligjeruar hoxha ose dikush tjeter qe ka pasur njohuri mbi fene.Por deshira per te mesuar ne gjuhen amtare ka qene shume e madhe.
Ne gjuhen shqipe shkollat e para u hapen gjate luftes se dyte boterore nga ministria e atehershme e mbreterise se Shqiperise te cilet me pune kane vazhduar deri ne clirimin e vendit nga okupuesit fashist.Pas mbarimit te luftes Nacionnal-clirimtar,prej ketyr shkollave fillore nxenesit e dalluar mesimet i vazhduan ne shkollen e mesme normale te Shkupti ku u regjistruan shume nxenes nga fshati jone Dollogozhd.
Mesimet ne Normalen e Shkupit ne ate kohe mbaruan me sukses dhe u emeruan mesues keti nxenes nga Dollogozhda:Remzi Qoku,Xhemail Qoku,Ali Zhaku-Aliu,Belqia Dervishi,Osman Sela.Para tyre si mesues me kursin e kryer kane punuar me nxenesit Aqif Dalipi dhe Bilal Bilali. Kuadri me arsim te larte u krijua nga Universiteti i Shkupit,Beogradiit,Zagrebit dhe me se shumti nga Universiteti i Prishtines. Per emrat e te shkulluarve gjegjesit intelektualve ne kete punim nuk do te prezentohen pasi qe jane emeruar ne monografine e shkolles,qe u botua ne vitin 1998.
Sa i perket arsimit dhe edukimit te gjenerateve te reja ne kete punim apelojme qe ne te ardhmen te isistohet me cdo kusht qe gjeneratat e reja sa me shume te mesojne dhe te vazhdojne shkollimin neper shkollat e mesme te pergjithshme dhje profesionale prej ku do ti vazhdoje studimet neper universitet te ndryshme sepse vetem ne kete menyre duke u shkolluar mund te ecim perpara si dollogozhdare por dhe si komb qe me leht te integrohemi ne proceset demokratike evropiane.
Shkolla fillore ne fshatin tone eshte e ndertuar ne vitin 1969 e cila si objekt shkollor nuk i ploteson kushtet minimale e mesimit bashkohor me planet dhe metodat e reja ap mesimit interaktiv.Pra duhet te gjithe te angazhohemi qe shkolla e jone te jete sa me e mire dhe me kushte sa me te mira..
Shkolla Jone me inciative te qytetareve te Dollogozhdes me Fonde te oragnizuara nga vet fshjataret e dollogozhdes u rindertua ne vitin 2001 ku prej ati viti filloj qe edhe kjo shkolle te ket kushte me te mira per te mesuar...Me 5 Maj 2006 Shkolla Me Emrin "Naim Frasheri" nderrohet e cila merr Emrin E Bashkluftarit,bashkatundarit tone te dashur i mprehu ne paqe "Nuri Mazari".....Sukseset ne kete nuk shkolle nuk jan duke ndaluar ...Ne te ardhmen Shpresoj se do ket edhe me tutje sukses....
[redaktoni] Veshjet Popullore
Me ndryshimin e kohrave kane ndryshuar edhe veshjet ne dollogozhde,por pelhurat e endura jane ruajtur edhe sot e sidomos kemishat me oja,peshtemallat dhe veshjet e nuseve dhe gravbe te tjera.
[redaktoni] veshjet e nuseve-grave
Kemishat prej pelhure te endura ne razboj (terkuze),kemishat shalle,kemishat me varra,kemishat me topa,kemishat me honxa,kemisha mendafshi ose te ashtuquajtura pelhure e mire.
Bofqat me drugez,bofqat me topa te bardha,carcafe shalle,carcaf me topa,carcafe rende,dullaku i nuses ishte prej kadife ose atllasi. Mbi kemishen vehej jeleku,brerzi gjysehm dimie,te cilet brezer kane qene prej kadife,atllasi,basme etj.Keto tesha i kane qepur grate neper shtepija dhe te cilat ruhen ende kesajh dite.Si pjese e veshjhes se nuses kane qene edhe komat te thurura me dore prej gatani. Grate me te vjetra kane veshur kemisha prej pelhure me onxa te kalterta,peshtemallat,peshterkat ndersa irkat kane sherbyer si pallto prej kadifes se zeze ose te kuqe.
[redaktoni] veshje te burrave
Burri ka veshur kemishe te bardhe me sqepa,pallto,pantollona prej shajaku e me vone prej shtofi,opinga dhe me vone prej shtofi,opinga dhe me vone kepuce,corape te cilat kane qene te bardha e te thuruara prej leshi.Me te vjetrit kane mbajtur tirqe koprone etj.
[redaktoni] Dasmat ne Dollogozhde
1. Njera nga traditat me te lashta te kombit qe eshte ruajtur me gjelozi dhe besnikeri ne Dollogozhde jane Dasmat.Kjo tradite e bukur qe ben pjese ne grupin e kengeve familjare per te cilen dollogozhdaret jane te njohur per ruajtjen autoktonike te saj nga ceremonija e fejeses deri te ajo e marteses. Eshte normale se me ndryshimin e kushteve,me ndryshimin e gjendjes ekonomike dhe kjo tradite ka pesuar ndryshime,por ajo qe eshte qenesore(thellbesore)eshte ruajtur.
2.Duke u nisur prej kohrave me te vjetra e deri me sot ka pasur shume ndryshime ne organizimin e dasmave. Dasma per kohezgjatje mund ti ndajme ne 3 grupe:
a)Dasma qe beheshin para gjysem shekulli dhe zgjatnin 8 dite,fillojshin dhe mbarojshin diten e ejnte.
b)Dasmat qe beheshin para 20 e me shume viteve zgjatnin 4 dite,te cilat fillojshin diten e hene dhe mbaroshin te ejnten.
c)Dasmat qe behen sot zgjasin vetem 1 ose 2 dite. Ditet e fillimit dhe mbarimit te dasmave nuk caktohen.Dasmat behen per nje dite fillojn ne mengjez dhe mbarojn ne mbremje. Me pare Dasmat jane bere ne stinen e dimrit kurse tani behen ne stinen e veres per shkak te ardhjes se gurbecareve.
-DASMA TE DHENDRRI- tradita e dasme ne shtepine e dhendrrit Dasma fillon me cuarjen e bojes,bojaxhi caktoheshin 3 njerez me te afermit e familjes se dhendrrit,te cilet ne tre kuaj e me pase me qerre kali apo arab dhe tani me veture,shkojshin ose shkojne te shtepia e nuses me nje arke ku e cojshin bojen dhe dhuratat tjera nusen dhe te afermit tjere te familjesse saj. Bojaxhite ne mengjez cojn peshqeshe per nusen,peshqeshe per te afermit e nuses,kane embelsira te ndryshme,rrush te thate,elbebia dhe dikund geshtenja te ziera.
Kur kthehen bojaxhite ne shtepin e dhendrrit fillon shtypja e grurit dhe fillonin njerezit e afert te pergatisin Dreken dhe me pas pergatitjen per marrjen e nuses dhe pergatitje te ndryshme qe do i them me vone... Diten e dasmes vijn edhe Lodrat(daullet)dhe pizgat,Luhej valle rruhej dhendrri dhe atehere nisen krushqit per marrjen e nuses.Edhe te shtepia e Nuses luhej valle por ketu perparsi kishin burrat nga ana e nuses dhe pas nje ore e merreshin nusen me kenge dhe niseshin krushqit per te shtepia e dhendrrit.Nusja hynte ne qerre e fundit e afronin njerezit e afert te shtepise se saj. Rregullisht pas qerres shkonte nje krushq i hypur ne kal i cili quhej "pas qerres".Kur nusja arrinte te shtepia e dhendrrit kryhej ceremonia me ibrikun,oxhakun,maxhen,buken.Kur nusja hynte ne ajat dhendrri i gjuante me sheqerka drejt ne fytyre.Me ne fund nusja nxirrej para krushkave.
Ky rit kryhet edhe sot neper dasmat ne Dollogozhde.Vlen te permendet edhe ajo se me pare dasmat i kane bere edhe me te grishur ,kur i zoti i dasmes i thirrte disa dite para dasmoret dhe i lajmerote se dasmen do ta bej me te grishur. Dasmorety si dhurate sillshin nga nje dash i cili me vete merrte diku edhe 10 vete te tjere ,te grishurit priteshin dhe percillshin me lodra,te cilet ne dasem rrishin nje nate.
-Dasma te Nusja- tradita e dasmes ne shtepine e nuses. Si ikshin bojalite nuses i vendohej boja.Me kete rast behet nje rite me vajzat e rritura,te cilat nuk lejojne qe nuses,shoqes se tyre ti vendohet kana.Me pase ato dakordohen dhe nuses i behen ceremonite e bojes edhe me pas e veshin me fustan te bardhe.Ne diten e dasmes caktohen 2 gra ne fillim per pregaditjen e drekes dhe darkes edhe te nusja edhe te dhendrri te cilat i qujame MAXHENICA.Posaqeirsht caktohen edhe sherbysit qe te ftuarve tu japin uje,llokum,cigare,ushqim,kujdes per zjarrin gjithashtu caktohej edhe KRYETARI I DASMES i cili eshte i afermi i zotit te dasmes.
Vallet qe luheshin me lodra dhe pizga me te njohura jane:"VALLJA E BABOS"." Collakja","Koxhijka","Toskarcja","Vranishtja",etj. Pais kryhej ceremonija e darkes se dhendrrit kryhej ceremonia e mbylljes se dhendrrit,aty pervec njerezve te aferm te dhendrrit merrnin pjese dhe shoket e tij dhe imami i fshatit.Pas kryerjes se ritit fetar dhenderri ja merrte doren babes,imamit dhe me te vjeterve dhe nisej per te nusja,ne ate moment me te rinjte e mshojshin me shuplaka shpines.Jashte fillonte rrahja e daulleve dhe e pizges dhe ne ato momente ndizej zjarr me teshat e zotit dhe zonjes se dasmes.Diten e neserme pa lere dielli fillonte riti i ngritjes se dhendrrit i veshun me tesha te reja zbret dhe e luante valllen e fundit te dhenderrise.Pas pushimit te daulleve dhe pizgave perfundon dasma.
Me ndryshimin e kohrave ndryshuan dhe menyrat e organizimit te dasmave ne Dollogozhde,por ritet,ceremonite e larte permendura origjinale eshte sot jan te ruajtura.Ne ditet e sotme lodrat dhe pizgat merren deri ne momentin e ardhjes se nuses ne shtepine e dhendrrit ndersa prej ati momenti e ardhjes se nuses ne shtepine e dhendrrit fillon aengu orkestrine dhe kengetare te shquar.Ne ditet e sotme dasmat organizohen edhe neper restorante.
Ushqimi ne ditet e dasmes ka qene:jania,baklava dhe pilavi me vone eshte perdore allva qe e pergatiste akshiu,kurse tash perdoret allva e bardhe e fabrikuar ndersa jania eshte zavendesuar me ushqime te llojloshme qe pregatite neper kuzhina e restoranteve......
[redaktoni] Shih edhe
Qyteti i Strugës - Belica e Epërme - Belica e Poshtme - Bixhova - Bogovica - Boroveci - Bruqeva - Burineci - Dobovjani - Dollogozhda - Drasllaica - Drenoku - Frëngova - Glloboçica - Jabllanica - Kalishta - Koroshishti - Labunishti - Ladorishti - Lakavica - Livadhi - Llozhani - Llukova - Mali Vlaj - Misllodezhdi - Moronishti - Nerezi - Novo Sella - Oktisi - Podgorci - Poumi - Radozhda - Shumi - Tateshi i Epërm - Tateshi i Poshtëm - Tashmunurishta - Teferiqi - Veleshta - Vishnje - Vranishti - Zagraçani - Zbazhda