Torkuato Tasso

Nga Wikipedia, Enciklopedia e Lirë

Torkuato Tasso, nje nga poetët italinë më të mëdhenj të Vitet 1500 lindi më 11 mars te 1544 në Sorrento. Vepra e tij më e njohur është “Çlirimi i Jeruzalemit” (1575), një libër ku pershkruhen përballjet midis krishterëve dhe mysylmanëve në fund të Kryqezatës se Pare gjate sulmit te Jerusalemit. Per te kuptuar me mire vepren e Tasso-s duhet pasur nje ide e qarte mbi ambientin letrar dhe kurtizan ne te cilin ai jetoi. Torkuato rrjedh nga nje familje fisnikesh bergamaske. Ishte 10 vjec, kur shkoi ne Rome per te takuar te atin, Bernardon, sekretar i princit te Salerno, duke lene nenen ne Napoli. Disa dite me pas ate e vrane vellezerit e saj. I detyruar te jetonte me babain, Torquato u be shok dhe studionte me te birin e Dukes se Pezaros, per te cilin kishte filluar te punonte i ati. Ne 1559 shkoi ne Venecia e me pas ne Padova ku filloi te studionte filozofi dhe te thellonte njohurite mbi klasiket e letersise.

Ne 1560 shkoi ne Bologna ku shkroi “Rinaldo” qe u publikua ne 1562 dhe pjesen e pare te “Clirimit te Jerusalemit” veper per te cilen u frymezua nga Badia di Cava, manastiri i Benedettin-eve te Cava de' Tirreni, ku gjendej varri i Urbano II, predikuesi i Kryqezates se Pare.Gjatre atyre viteve realizoi dhe poezite e para te cilat fillimisht i kushtoheshin Lucrezia Bendiddio e me pas Laura Peperara. Keto vargje dashurie e bene nje nga poetet me melodioze te epokes. Ne 1565, me te perfunduar studimet filloi ti sherbente kardinalit Luigi d'Este, vellai i Alfonsit te II-te, duka i Ferrara-s.Se bashku me punedhenesin e tij shkuan ne France por qendrimi atje nuk ishte shume i frytshem ne aspektin letrar dhe Torkuato vendosi te kthehej ne vendlindje.

Pas humbjes se te atit dhe nje qendrimi te perkoheshem ne Rome vendosi te kthehej ne Ferrara, ne sherbim te Alfonsit te II, i cili ne 1576 e emeroi storiograf te oborrit. Pas dy viteve qetesie, poeti filloi te vuante nga depresioni, qe u shkaktua nga puna e madhe qe ai kryente dhe dyshimet artisike gjate shkrimit te pjese se mbetur te “ Clirimit te Jerusalemit”, redaktimin e se ciles ia besoi mikut Scipione Gonzaga, nje teolog dhe filozof mjaft i xoti. Persa i perket disa redaktoreve te tjere, ata trajtuan te gjithe nje njejtin problem potiken dhe moralin qe duhej te barte nje veper e shkruar ne ato vite. Ankthi i Tassos u rritej ne te njejten menyre sic shtoheshin kufizimet dhe kritikat qe i beheshin vepres se tij te cilen e priste nje vend nderi ne boten e letersise.

Pas gjysmes se dyte te viteve 70’ gjendja mendore e Tasos sa vinte e perkeqesohej. Nevrastenia qe e shqetsonte behej gjithnje e me shume akute. Skrupujt e tij fetare u renduan akoma me shume. Ne 1576 me kerkese te Tasos, erdhi per ta vizituar inkuizitori i Bologna, ndersa nje vit me pas ai i Ferraras gjate bisedes me te cilin kompromentoi disa personazhe te oborrit. I irrituar, gjithnje i pakenaqur, poeti u largua nga Ferrara per tu transferuar tek e motra ne Sorrento ku qendroi per disa muaj per tu nisur me pas ne drejtim te Torinos. Ne 1578 shkoi ne Ferrara. Sapo duka Alfonso e mori vesh ardhjen e tij, urdheroi qe Taso te mbyllej ne Spitalin e Sant'Anna ku poeti do te qendronte deri ne 1586. Ne 1580 arriti te siguronte nje leje per te dale por me kusht, mjeket lejuan vizitate te afermve ndersa vaktet gatuheshin nga kuzhina mbreterore.

Te nje njeri si Tasso, aktiviteti poetik zinte nje vend shume te rendesishem, deri diten qe mosoi te alternonte shpresen me zhgenjimin, dashurine me vetmine, vlerat me fatin e keq dhe jeten me vdekjen, te gjitha binome qe perfaqesojne kuptimin dramtik te ekzistences njerezore. Renia politike, ushtarake dhe ekonomike e Italise bene qe Tasso te transformonte ne poezi cdo shenje mungese besimi ne aftesite e njeriut. Kunderoreforma e 1500es ne Itali, propozonte fene si justifikim i jetes. Taso mund te quhet me plot gojen si perfaqesuesi letrar i kesaj kundereforme per me teper pasi ai lindi ne nje periudhe kur Rilindja italiane ishte duke perenduar. Kjo klime ndryshimi zhvilloi te nje poet si ai dyshim artistik dhe ekzistencial. Per kete arsyej vepra e tij cilesohet si nje perpjekje per te pajtuar klasicizmin me angushtine fetare.


Ne 1981 mjeket vune re permiresimin e gjendjes se tij mendore dhe i mundesuan leje disaditore. Nderkohe Tasso kishe kuptuar se arsyeja e vertete e qendrimit ne spital ishte se duka Alfonso kishte frike nga dushimet fetare qe shpaloste poeti. Menyra se si ai trajtonte "fiksimin heretik”, qe dikur e kishte cuar ne banken e te akuzuarve te gjykates se Inkuisicionit, e demtonte politikisht Shtepine e Este-s, e cila shikohej me nje sy jo te mire nga Roma, aq me teper pas zgjedhjes se kalvinismit nga ana e princeshes Renata te Frances, e bija e Luigjit te XII dhe bashkshortja e Ercole IIte te Este-s. Vuajtjeve fizike dhe morale iu shtuan dhe ato te moshes, pa harruar dhimbejn e madhe qe i kishte sjelle publikimi i pa deshiren e tij te “Clirimit i Jeruzalemit” nje veper qe rregullisht shenjestrohej nga kritiket e asaj epoke.

Ne 1585, kunati Vincenzo Gonzaga e mori poetin ne Mantova, ku Tasso mundi te shkruaje qetesisht vetem per disa vite, duke qene se gjendja e tij mendore vazhdonte te perkeqesohej. Ne tetor te 1587 Tasso u nis ne drejtim te Modena-s ku qendroi per pak kohe per tu transferuar serish ne Bolonje. Ne 1588 shkoi ne Napoli ku u mikprit nga monarket e Monte Oliveto. Ndersa gjendja shendetesore perkeqesohej, Tasso gjeti kohe per te shkruar “Pushtimi i Jerusalemit”, veper qe do te publikohej ne 1593, duke respektuar cdo dogme fetare dhe letrare. Dite e fundit te jetes Torkuato i kaloi ne Rome, ne manastirin e Sant'Onofrio. Ai u nda nga jeta me 25 prill te 1595, pak kohe perpara se Papa ti dorezonte kuroren e poetit.