Gegë

Nga Wikipedia, Enciklopedia e Lirë

Gegë ose gegërishte (Geg. gegnisht), njëri nga dy dialektet e gjuhës shqipe, që flitet nga shqiptarët gegë në veri të Shqipërisë, në Kosovë, në Maqedoni si dhe në Serbi e Mal të Zi. Kufiri në mes të gegërishtes dhe toskërishtes është Lumi Shkumbin në Shqipëri, që përshkon Shqipërinë e Mesme nga lindja në perëndim.

Gegë është po ashtu klasifikim nënetnik i shqiptarëve dhe përfshin banorët e viseve mbi Shkumbin, cekur më lart, ose folësit e gegërishtes.


[redaktoni] Veçanti të gegërishtes

  • Paskajorja/Infinitivi – me + pjesorja e foljes (p.sh. me punue, me kallëzue). Kjo është një mangësi e gjuhës standarde që e bën të vështirë për një gegë të flasë rrjedhshëm në standard. Mënyra lidhore që përdoret në standard është pasuri dhe i ka të mirat e saj, p.sh. është specifike duke u lidhur me vetën (p.sh. të punoj d.m.th. unë të punoj, të punosh d.m.th. ti të punosh). Për shembull, gegërishtja ofron përkthime më adekuate në këtë rast: To Be or Not To Be (Shekspir: Hamleti, III-I). Shekspiri nuk thotë Ti, të jesh apo të mos jesh, por thotë, pa iu drejtuar asnjë vete, as të dytës, as të tretes: “Me qenë o mos me qenë”. Ndërkaq, një përkhtim në standard si Për të qenë apo për të mos qenë nuk tingëllon mirë.
  • Foljet kalimtare dhe jokalimtare. Megjithëse veprore, në gegërishte, shumë folje, si “me ardhë/vij”, në të kaluarën dhe kohë të tjera të së shkuarës paraprihen nga folja “me qenë/jam”. P.sh. “Jam ardhë dje, po nuk t’gjeta aty”. Sidoqoftë, këto folje mund të zgjedhohen edhe si në standard me “kam” përpara, por modeli i mësipërm është shumë i përhapur në Kosovë.
  • Fjalori i pasur. Gegërishtja ka shumë fjalë që nuk përfshihen në fjalorin e gjuhës standarde. Disa shembuj: me nirthtë, me të mejtë (p.sh. Më ka mejt krahu), kacurret (plot, me spicë) etj.
  • Gegërishtja më e vjetër se toskërishtja. Kjo është një teori shumë e mbështetur nga studimet. Shihet, për shembull se rotacizmi “n” në “r” ka ndodhur e jo “r” në “n”, çka dëshmon se gegërishtja ka ruajtur më shumë elemnte të shqipes së vjetër. Këtë e zbulojmë prej fjalëve latine si psh. “virgin-” që në gegërishte sot është “virgjin” dhe në toskërisht/standard “i/e virgjër”, “inimicus” e gjetur në gegërishte si “anmik” dhe e transformuar në toskërisht/standard si “armik”.
  • Zanoret hundore (â) e bëjnë gegërishten më të vështirë për t'u mësuar si dialekt (për shqiptarët) ose gjuhë e dytë (për të huajt që mësojnë shqipen gege). Njëherësh, theksimi i tyre është dallimi kryesor në theks prej toskërishtes, duke e bërë këtë të fundit më të butë për veshin.

[redaktoni] Tabelë krahasimi

Standard Toskësisht Gegërisht
Shqipëri Shqipëri Shqypni
një një nji / njo
nëntë nëntë nândë
është është âsht / â
bëj bëj bâj
emër emër êmën
pjekuri pjekuri pjekuni
gjendje gjëndje gjêndje
zog zok zog
mbret mbret mret
për të punuar për të punuar me punue
rërë rërë rânë
qenë qënë kjênë / kânë
dëllinjë enjë bërshê
baltë llum bâltë
cimbidh mashë danë

( ˆ ) shënon zanoret hundore, të cilat janë tipar i gegërishtes.

[redaktoni] Shiko edhe


Në gjuhë të tjera