Törki tele
From Wikipedia
Törki tele yä ki Törki/Türki ul Törki xalıqlarnıñ ana tele. Anı başqa xalıqlarda Turko-Tatarish ta, Tatarish dip tä atílar.
Eçtälek tezmäse |
[üzgärtü] Dönyada taralu
Bu dönyada Törki telendä 150-250 million çaması keşe söyläşä wä ul iñ kiñ qullanıla torğan 14 tel arasına kerä. Törki tele Altay tiräsendä barlıqqa kilgän dip farazlílar, wä şuña kırä anı Altay telläre törkemenä salalar. Şul uq törkemdä Moğol tele ilä Tunğus tele dä kerä. Elek Törki telen Ural-Altay telläre törkemenä kertälär ide.
Törki tele xalıqara bularaq ta yöri, elegräk bigräk tä. Törki teldä söyläşüçe xalıqlar Urta Awrupıda, Yaqın Şäreqtä, Asíada yäşilär. Monnan tış Törki teldä söyläşüçeläre Batış Awrupıda, Amerikada, Australiada da bik küp.
Törki xalıqlar öyränü buyınça tanılğan ğälim Wilhelm Radloff 1866. yılda bolay yaza: Tönyaq Afrikadan başlap Awrupılı Törkiägä tikle, Könyaq-Çığış Räsäydän başlap Keçe Asía ilä Turan, annarı Seber aşa Gobi çülenä tikle cirlärendä Törki telendä söyläşä torğan ıruğlar yäşilär. Bu dönyanıñ şul tikle kiñ cäyelgän alanda qullanıla torğan Törki tele belän çağıştırmalı başqa tel yuq (Çığanaq: Törki Mädäniät Näzäräte).
Qamançı, Maya kebek elekege Tönyaq Amerika xalıqlar tellärene dä Törki telennän çıqqannar, 4-10 meñ yıl ele Asíadan küçkän bulsalar da, alarda xäzer dä yözlär Törki süzlär üzgärelmiçä berkileş kenä qalğannar diärlek. Bu oxşaşlıqlarnı berençe märtäbä centekläp Alman keşese Otto Rerig öyrängän ide.
[üzgärtü] Cirle söylämnär
Törki teleneñ cirle söylämnärne “Törki tellär” dip tä atasalar da, Törki xalıqlar ber-bersen tärcemäçsez dä bik yaxşı añlílar.
Törki telneñ cirle söylämnärne yaqınaytu eşe berlän Ísmağíl Ğaspıralı şöğellängän, urtaq süzlärne qullanıp «Tercüman» jurnalın çığarğan ide.
Törki teleneñ bügengä iñ kiñ qullanıla torğa söyläm Törekçäder.
Törki xalıqlar ber-berse belän küp ğasırlar buyı nıq aralaşqannar, wä bügengä alarnıñ çıklärne sizü bik awır mäs'älä. Törki söylämnärne isä ğadílaştırıp şulayraq törkemlärgä bula:
- Könyaq-Batış söyläme:
- Oğuz törkeme: Törekçä, Äzerçä, Törekmänçä, Ğağauzça, Qırım Törekçäse
- Xorasan törkeme
- Tönyaq-Batış söyläme: Qıpçaq törkeme
- Tönyaq söyläme:
- Seber törkeme: Altayça, Xaqasça, Şorça, Tuaça, Yaqutça
- Çığış söyläme:
- Uyğur-Çağatay törkeme: Özbäkçä, Uyğurça
- Ayırım törkem: (anı ayırım Altay telläreneñ eçtörkemenä dä kertergä täqdimnär bar)
[üzgärtü] Tel beleme
Törki tele yalğılmalı tellärgä kerä. Suzıq oxşaşlaw da saqlana.
[üzgärtü] Törki tellär
Türkçe | Azerçe | Türkmençe | Tatarçe | Kazakçe | Kırgızçe | Uzbekçe | Uyğurçe | Başkortçe | Çuvaşçe | Yakutçe | Nogayçe | Kumykçe | Balkarçe | Altayçe | Karaçayçe | Gagauzçe | Xakasçe | Krımçe | |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Atın yürüyüşleri için hangi sözler var? |
[üzgärtü] Süz baylığı
Törki telendä Ğäräp, Farsí wä Qıtay tellärennän alınmalar küp.