Çernobıl hälâqäte

From Wikipedia

Räsem:ChernobylPlant.jpg
Çernobıl atom-töş stansísı

Çernobıl hälâqäte - 1986. yılnıñ 26. Äprilendä Sovet Berlegegäge (xäzerge Ukrainadağı) Çernobıl şähärendä bulğan atom elekrtostansída kilep çıqqan hälâqät ide. Dönyada atom elektrostansílarda hälâqätlärdän iñ naçarı isäplänä. Ul radioaktiv qaldıqlardan torğan bolıtnı citeşterä. Cil bu bolıtnı Könbatış Sovet Berlege, Könçığış Awrupı häm Skandinavia aşa kütärep çığara. Ukrainanıñ, Belarusnıñ häm Räsäyneñ küp cirlären pıçrata, näticädä 200.000 keşe evakuasílanğan häm küçergän. Bu hälâqät Sovet atom sänäğäteneñ qurqınıçsızlığı turındağı míf yuqqa çığara, atom sänäğätneñ üseşen kiçekterä, Sovet xakimiäten ser totmas bulırğa mäcbür itä. Xäzerge bäysezle Räsäyne, Ukrainanı häm Belarusnı ağulanğan zonında yoğışsızlandıru häm sälâmätlekne saqlawı mäşäqätli.

[üzgärtü] Atom elektrostansí

Çernobıl stansísı Ukrainadağı Pripyat bistäsendä urnaşqan, Çernobıldan çaqta Tönyaq-Könçığışqa 16 km'da häm Kievtän çaqta Tönyaqqa 104 km'da. Stansí dürt reaktordan tora, alardan härqaysınıñ elektrik yegärlege 1 GW (termik yegärlege 3.2 gigawatt) bula, hälâqät zamannarında bergäläp Ukraina elektroenergineñ 10% çaması citeşterälär. Stansí tözeleşe 1970. yıllarda başlí, 1977.dä 1. reaktor eşli başlí, soñraq 2. (1978), 3. (1981) häm 4. (1983). Hälâqät waqıtında 5. häm 6. reaktorlar tözelälär genä.

Böten dürt RBMK-1000 reaktor törenä kerälär.

[üzgärtü] Hälâqät

1986. 26, Äprilendä, cirle waqıt 13:23:58'dä Çernobıl-4 atom-töş reaktorı (yağni Çernobıl stansísınıñ 4. reaktor) hälâqätle atom-töş matdäneneñ erüen kiçerä , näticädä berniçä qabınıp kitüelär häm yanğın çığa.

Hälâqät xatalı reaktor yasalığına häm qurqınıç texnikne bozğan arığan stansí opratorlar xatasına bäylängän bula. Three Mile Island waqíğasında da, ikençe däräcädäge hälâqätenä öleş kertkän faktor - operatorlarnıñ yaxşı bulmağan öyrängänlek häm reaktornıñ küp sífatları belän tanış bulmaw.

Berniçä prosedur tärtipsezlek hälâqät säbäbenä öleş kertälär. Alardan berse qurqınıçsızlıq ofiserlär mödir operatorlar belän bulmağan imin elemtä. Annan da bigräk, operatorlarnıñ yaxşı bulmağan öyrängänlege buyınça, eksperimentneñ maqsatı bulğan tübän reaktivlıqta reaktor eşen añlawnıñ saylığı da säbäbe bula. Reaktornıñ küp sífatları, qurqınıçlı zur pozitiv kiñlek koeffisientedäy, xärbi ser bulraq yäşärän itkän buldılar häm operatorlar alarnı belmädelär. Alay ğına da tügel, berniçä qurqınıçsızlıq sistemnär aldağan buldılar, täcribä başqaruınıñ tärtibe inqär itqän bula.

'Tärcemä itäbez!