Sariosiyo
Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Sariosiyo
Sariosiyo 1926 yil 29 sentabrda tashkil topgan . 1962 yil 24 dekabrda bu tuman Denov tumaniga qo`shib yuborilgan edi . 1964 yil 22 fevralda u qaytadan tuzildi . Umumiy yer maydoni 3,93 ming kv. km . Aholisi 180,5 ming kishi (1996). Tumanda 1 shahar shahar (Sharg`un) , 1 shaharcha (Sariosiyo) , 9 qishloq (Bo`ston , Dashnabod , Navro`z , Sangardak , Sariosiyo , So`fiyon , Toqchiyon , Xufar , O`zbekiston) bor . Tuman markazi - Sariosiyo shaharchasi Termizdan 180 km shimolda . Tuman xududidan Toshkent - Dushanbe , Uzun -Sharg`un Poezdlari o`tadi . Sariosiyo shaharchasidan yaqin temir yo`l bekatigacha (Uzun) 7 km . Sariosiyoda Surxondaryo viloyatida ikkinchi bo`lgan aerport bor. Sariosiyo tumanining shimolida Hisor tog` tizmalari (eng baland nuqtasi - Xo`japiryax tog`i - 4303 m) , janubi - g`arbiy qismida Bobotog` va Boysuntog` tizmalari (eng baland nuqtasi - Zarkosa tog`i 2280m) bo`y cho`zgan . Ular orasida past - baland adirlar , daryo vodiylari bor . O`zbekistondagi eng baland to`g (4688m) shu tuman xududida joylashgan . Sariosiyo tumanida jumhuriyatda yagona kokslanuvchi ko`mir chiqaradigan Sharg`un koni , Xonjiza polimetall koni , qurilish materiallari , neft' , gaz , bor . Sharg`un ko`mir briketlash zavodi , tosh - shag`al saralash zavodi , maishiy xizmat ko`rsatish shaxobchalari va bosqalar ishlab turibdi . Ayniqsa parandachilik majmuoti mashhur . Bu erda tovuq - xo`roz , o`rdakdan tortib , tustovuq , qirg`avul , kaklikgacha bor . Tuman xalq xo`jaligi asosan pahtachilik , g`allachilikdan iborat ; chorvachilik keng rivojlangan. Tumanda o`ziga xos hurmolar , yirik vaznli hisor qo`ylari etishtiladi , Bobotog` pistasi va ko`pgina dorivor o`simliklar terib olinadi.
Sariosiyaning Qorovultepasidan topilgan buyumlar bu yerda milodning 1-3 -asrlarida ham madaniy hayot mavjud bo`lganidan guvohlik beradi . Ilk o`rta asrda (5-8-asrlar) tuman xududida bir qancha qal'a - shaharlar mavjud bo`lgan .Bulardan yiriklari: Kultepa , Nonvoytepa, Xumdontepa , Xo`roztepa , Kofirqal'a (Navandaqtepa) , Qo`rg`ontepa, Boburtepa , Beshkapa, Hisortepa va boshqalar . Tumanning tog`li qismida yuqori paliolit , must'e devoriga oid manzillar (Xushdara , Podaxona , Namozgoh , Qo`rg`onjuvoz , Darianhor va boshqalar ) uchraydi. 10 - 12-asrlarda Xumdontepa juda rivojlangani haqida ma'lumotlar bor. Arab - fors manbalarida tilga olingan Xumdon qishlog`i shu joy o`rniga to`g`ri keladi . Me'moriy yodgorliklardan Telpakchinordagi 10-asr oxiri - 11 -asr boshlarida bunyod etilgan Oq Ostona bobo maqbarasi mashhur. Shag`un shahri 1973 yil tshkil etilgan . Aholisi 12 mingdan ortiq (1996) . Hisor tog`larining yonbag`ridagi xushmanzara yerda joylashgan . Sharg`un ko`mir koni 1941 yilda o`rta va yuqori yura davriga mansub ko`mir yotqiziqlari ichida topilgan . Shahardagi asosiy jamoat binolari shu konning faoliyati bilan bog`liq . Shahardan Sharg`un ko`mir konigacga osma sim yo`li o`tkazilgan. Uylar asosan bir qavatli . Shaharning shimoliy qismida Shahtiyor ko`chasi bo`ylab ikki qavatli uylar qurilgan . Shaharda bir necha bilim yurtlari , musiqa maktabi , kinoteatr , savdo rastalari, istirohat bog`i bor. Tumanda ko`plab yirik inshootlar korhonalar , kichik korhonalar qurilishi jadal davom etmoqda. Keyingi vaqtda neft' mahsulotlari bazasi , un zavodi majmuotini o`z ichiga olgan yirik tayorlov korhonasi , yangi paxta zavod, maktablar , agrobank , xalq banki binolari qurildi .