Munofiq hislatlari bayoni

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

Munofiq hislatlarining bayoni

Ahmed Davudog'lu "Sahihi Muslim Tercemesi ve Sherhi, 1.Cild", Istanbul - 1977

58 - hadis. Bizga Abu Bakr bin Abu Shaybo rivoyat qildi. (Aytadiki:) Bizga Abdulloh bin Nu’mayr rivoyat qildi. Bizga Ibni Nu’mayr rivoyat qildi. (Aytadiki:) Bizga otam rivoyat qildilar. (Aytadiki:) Bizga al-A’mish rivoyat qildi. Menga Zuxayr bin Harb rivoyat qildi. (Aytadiki:) Bizga Voqe’ rivoyat qildi. (Aytadiki:) Bizga Sufyon A’mash’adan, u esa Abdulloh bin Murra’dan, u esa Masruqdan, u esa Abdulloh bin Amrdan naql qildi. Abdulloh shunday dedi: Rasululloh sallallohu alayhi vasallam: “To’rt narsa bordirki, bular kimda bo’lsa u kimsa aniq munofiqdir. Qaysi bir kimsada bu xislatlardan bittasi bo’lsa, uni tark qiladigan vaqtigacha u kimsada nifoqdan bir xislat bor deganidir.

1-) Gapirsa yolg’on gapiradi.

2-) So’z bersa so’zida turmaydi.

3-) Va’da qilsa va’dasidan qaytadi.

4-) Janjallashsa haddidan oshadi.” deya buyurdilar.

Bu hadisni Imom Buhoriy Imon va Jizya mavzularida rivoyat qilganlari kabi boshqa Qutubi Sitta sohiblari ham turli joylarda rivoyat qilganlar.

Munofiq lafzi nifoqdan olingandir.

Ibni Saidning bayoniga ko’ra nifoq: bir ko’rinishda Islomga kirib, boshqa bir ko’rinishda Islomdan chiqishlikdir. Bu kalima “nafiqaul yarbu” – “yer sichqonining kovagi” ta’biridan olingandir. Yer sichqonining yerda ikki kovagi bo’lib, bu kovaklaridan bittasi yer yuzida ochiq ravshan ko’rinadi, boshqasi esa yashirin bo’lib tashqaridan ko’rinmaydi. Faqat sichqon boshi bilan urganda ochilib ketadigan darajada xafif bo’lar ekan. Bu kovakni “nafiqaa” deyiladi. Jonivor uni doimo maxfiy tutadi. Boshqa kovakdan esa kirib-chiqib yuradi. Ovchi “kaasiya” deyilgan ochiq kovakka kelganda jonivor “nafiqaa”ni ochib qochib ketar ekan. Yer sichqoni qanday qilib “nafiqaa”ni maxfiy qoldirib, “kaasiya”ni ochiq-ravshan ko’rsatgani kabi munofiq ham huddi shu tarzda kufrini berkitib imonini ko’rsatishdan yoki shariatning bir eshigidan kirib boshqa eshigidan chiqib ketishi sababli ushbu nomni olgan. Ya’ni shunday aytish ham mumkinki, “nafiqaa” ustidan yer kabi tep-tekis, ammo ichi kovak bo’lgani kabi munofiqning usti boshqa ichi boshqadir.

Ba’zilar munofiq so’zini “nafaq”dan olingan deyishgan. “Nafaq” yer tagidagi tunnel deganidir. Shunday tunnel sohibi unda qanday berkinsa, munofiq ham Islom pardasi tagida shunday berkingani sababli shu nom berilgandir.

Xullas, munofiq boshqalarga dilidagina aksini ko’rsatgan kimsadir. Istilohda munofiq – ichidan kofir bo’lib tashqarisidan musulmon ko’ringan kimsadir. Agar bunday ko’rinish imon xususida bo’lsa nifoqi kufrdir, imon xususida bo’lmasa amal nifoqidir. Ya’ni birinchisi e’tiqoddagi munofiqlik, ikkinchisi esa amaldagi munofiqlikdir. Bunga fe’l va tark doxildir. Bugungi kundagi dinsizni ham shunga ko’ra izoh qilishadi. Imomi Molikdan rivoyat qilinishicha Payg’ambarimiz sallallohu alayhi vasallam davrlaridagi nifoq bugungi dinsizlikdir.

Nifoq haqiqatini tushunishlik uchun uning taqsimotini bilish kerakdir. Qalbning to’rt holi bordir:

1-) Dalilga tayangan mutlaq e’tiqod. Bu ilmdir.

2-) Dalilga tayanmagan mutlaq e’tiqod. Taqlidchining e’tiqodi kabi.

3-) E’tiqodsizlik.

4-) Qalbning e’tiqoddan holi bo’lishi.

Tilning esa uch holi bordir:

1-) Iqror

2-) Inkor

3-) Sukut

Bularning jamlanishidan quyidagi 12 holat yuzaga chiqadi.

1. Qalb bilan bilib, til bilan iqror. Agar bu iqrorning sohibi o’z ixtiyori bilan qilsa, u kimsa haqiqiy mo’mindir. Jabran (majburan) iqror bo’lsa zohiriga ko’ra kofirdir.

2. Qalb bilan bilib, til bilan inkor. Bu inkor majburan bo’lsa sohibi musulmondir, ixtiyoriy bo’lsa kofiri muannidir.

3. Qalbi bilan bilib, tilida iqror yoki inkordan holi bo’lmoq. Agar bu sukut majburan bo’lsa u kimsa haqiqiy mo’mindir, ixtiyoriy sukut qilsa ixtiloflidir. Masalan, bir kimsa Allohni dalillar bilan tanigandan keyin tili bilan iqror qilishga vaqt topa olmasdan o’sha zahoti vafot etsa, u odam aniq mo’mindir. Allohni dalillar bilan tanib o’z ixtiyori bilan iqror bo’lmasa Imom G’azzoliy unday kimsani ham mo’min ekanligini aytganlar.

4. Taqlid qiluvchining e’tiqodi iqror, inkor yoki sukut bilan bo’ladi. Shoyadki, o’z ixtiyori bilan iqror bo’lsa; bu iqror muqallidning imonidir va ba’zilarning qarshiligiga qaramasdan u sahihdir.

5. Agar muqallidning iqrori majburiy bo’lsa 1-bandning hukmi kabi bo’ladi. U yerda zohiriga ko’ra kofirdir deganimizga ko’ra bunisiga munofiq hukmini berish kerak bo’ladi.

6. Muqallidning sukut qilishi ixtiyoriy va majburiy holatlarning ikkovida ham 3-band hukmidadir.

7. Muqallid qalban inkor qilib, tili bilan iqrorda bo’lsa, ammo bu iqrori majburiy bo’lsa unga munofiq hukmi beriladi.

8. Qalban inkor qilib ixtiyoriy iqror qilsa, buni kufri inodiy deydilarki, bu munofiqlikning bir turidir.

9. Ham qalban, ham tilda Allohni inkor qilgan kofirdir.

10. E’tiqoddan qalbi xoli bo’lgan bir kimsa o’z ixtiyori bilan iqror qilsa, kufrdan qutiladi. Majburiy holda iqror qilsa, kufr qilgan hisoblanmaydi.

11. E’tiqoddan qalbi xoli bo’lib tili bilan inkor qilganning hukmi 10-bandning hukmi kabidir.

12. Ham qalbi, ham tili bilan e’tiqoddan xoli bo’lgan kimsa tadqiq va yaxshi tushunish muddatini o’tkazgan bo’lsa, u kimsa kofirdir. Munofiqlikka hukm qilinmaydi.

Bu bandlardan ma’lum bo’ladiki, munofiqning tashi ichiga to’g’ri kelmaydi.


59 – hadis.

Bizga Yahyo bin Ayub ila Qutayba ibnu Said rivoyat qildilar; lafzi Yahyonikidir. (Aytdilarki:) Bizga Ismoil bin Ja’far rivoyat qildi. (Aytdilarki,) Menga Abu Suhayl Nofe’ bin Molik bin Abu Amrdan, u esa otasidan, u esa Abu Hurayradan naql qildi. Rasululloh sallallohu alayhi vasallam: “Munofiqning alomatlari uchtadir:

1-) Gapirsa yolg’on gapiradi

2-) Va’da bersa va’dasining ustidan chiqmaydi.

3-) Omonatga hiyonat qiladi” deb marhamat qildilar.


Bu hadisni Imom Buhoriy Imon, Vasoya, Shahodat, Odob baxslarida rivoyat qilganlaridek, Termiziy va Nasoiy ham rivoyat qilishgan.

Ulamolarning aksariyati bu hadisni mushkul hisoblashgan. Chunki hadisda munofiqlarning alomatlari deb sanab o’tilgan hislatlar ba’zan haqiqiy musulmonda ham bo’lib turadi. Holbuki, bunday bir musulmonni kufr yoki munofiqligiga hukm qilinmasligiga ijmoi ummat bordir. Bu xususda ko’pgina qarashlar mavjud.

1. Imom Navaviyga ko’ra bu hadisda kuchaytirish yo’qdir. Chunki ma’nosi quyidagichadir: Bu hislatlar nifoqdir. Bunday hislatga ega bo’lgan munofiqqa o’xshaydi va munofiqning axloqini olgan hisoblanadi. Zero nifoq – ichida yashirgan narsaning ziddini tashqariga ko’rsatishdir. Bunday hol mazkur hislatlarning sohibida mavjuddir. Ammo uning nifoqi faqat yolg’on so’zida, bajarmagan va’dasida va omonatga qilgan hiyonatidadir. Shu sababdan, Islom dinimizdagi haqiqiy munofiq kabi emasdir. Ya’ni qalbida kufrni yashirgan hisoblanmaydi.

2. Hattobi aytadilarki, Payg’ambarimiz sallallohu alayhi vasallamning bu so’zlarni mazkur hislatlarni odat qilib olganlar uchun - bu xislatlar nifoqga olib boradi degan tashvishda - bu illatdan qaytarish maqsadida aytganlar. Bir hadisda “Savdogarlar fojirdir. Ummatimning aksari munofiqlari esa hofizlardir” deb buyurganlar. Buning ma’nosi yolg’on so’zdan qaytarishdir. Chunki fujrning ma’nosi yolg’on so’zdir. Shundan kelib chiqib bu hadisga ko’ra butun tijoratchilar yolg’onchilardir, fojirlardir degan ma’no kelib chiqmaydi. Hofizlardan ba’zilarining amallarida biroz samimiyatsizlik, bir oz riyo bo’lishi mumkin, ammo bu ularning hammasi munofiqlardir degan ma’noda emas. Nifoq ikki qismga bo’linadi: Birinchi nifoq o’zini dindor ko’rsatib ichida kufrini saqlashidir. Hazrati Muhammad sallallohu alayhi wasallam zamonlaridagi munofiqlar shunday edi. Ikkinchi nifoq diniy vazifalarini odamlar ko’radigan yerda qilib, odamlar ko’rmaydigan joylarda qilmaslikdir. Buni ham nifoq deydilar. Shuningdek, bir hadisi sharifda: “Mo’min bilan janjallashish fisqdir, u bilan urushish esa kufrdir” deb buyurilgan. Lekin bu kufr tom ma’nodagi kufr emas va bu fisq haqiqiy ma’nodagi fisq emas. Shu kabi nifoq ham tom ma’nodagi nifoq emas. Rivoyatga ko’ra Hazrati Said bin Jubayr bu nifoq to’g’risidagi hadis haqida ajablandilar va uni Abdulloh bin Umar ila Ibn Abbos roziallohu anhum hazratlaridan so’radilar. Ular esa “bu hadis to’g’risida biz ham sen kabi ajablandik” deb, hammalari bu haqida Rasululloh sallallohu alayhi vasallamdan so’rashdi. Payg’ambarimiz sallallohu alayhi vasallam esa tabassum qilib “Bu so’zlarim bilan sizlarning nima aloqangiz bor? Men bu so’zlarni munofiqlarga qarata gapirdim. ‘Gapirsa yolg’on gapiradi’ deganim Allohning menga nozil qilgan kalomidagi ‘qachon munofiqlar sizning oldingizga kelsalar…’ – munofiqun surasining oyati hususidadir. Siz ham shundaymisizlar?” dedilar. Ular “Yo’q” deya javob berishdi. Rasululloh sallallohu alayhi vasallam: “U holda sizlar bundan mustasnosizlar” dedilar. “Va’da bersa va’dasidan qaytadi” deganim “Ularning ba’zilari “Qasamki, agar (Alloh) bizga o’z fazlu karamidan (molu davlat) ato qilsa” deya Alloh ila ahdu-paymon qilganlar…” – Tavba surasi 75-oyati karimasi haqidadir. Siz ham shundaymisiz?” deya so’radilar. “Yo’q!” deb javob berishdi. Payg’ambarimiz sallallohu alayhi vasallam “U holda sizlar bundan mustasnosiz” dedilar. “Omonatga hiyonat qiladi” degan gapimga kelsak, bu ham Robbimning kalomidagi “Albatta biz bu omonatni (shariati Islomiyani) osmonlarga, yerga va tog’larga ko’ndalang qilgan edik” – Ahzob surasi 72-oyati karimasi haqidadir. Endi din xususida shariati Islomiyani o’ziga omonat deb bilgan har bir musulmon Alloh uchun, ya’ni boshqalar ko’rsin deb emas, balki boshqalar ko’rmaydigan joylarda ham tahorat oladi, namozini o’qiydi va ro’zasini tutadi. Munofiq esa bu vazifalarni faqat boshqalar ko’radigan yerda qiladi. Siz ham shundaymisiz?” deya so’radilar. Shunda ular “Yo’q!” deya javob berishdi. Rasululloh sallallohu alayhi vasallam “Unday bo’lsa qo’rqmanglar, sizlar bundan mustasnosiz” dedilar.

Manba: UzIslam.Com

oʻzgartirishlar