Surxondaryo viloyati

Vikipediya, ochiq ensiklopediya

nothumb Surxondaryo viloyati nothumb
Markaz Termiz
Eng yirik shaharlar Termiz
Sherobod
Qumqurg`on
Maydon

   - Butun

O`zR: 4- o`rinda

20,800 km²

Aholi

   - Butun
   - Zinchlik

O`zR: 7- o`rinda

1,676,000
81 kishi/km²

ISO Qisqartmasi UZ-SU
Avtomobil Nomeri ?
Viloyat taomi ?

Surxondaryo viloyati

  • Ma'muriy markaz - Termiz shahri .
  • Ma'muriy bo‘linishi - 14 ta tuman , 8 ta shahar, 7 ta shahar tipidagi posyolka va 114 ta qishloq * * Aholisi - 1 mil 8067 ming kishi.
  • Umumiy yer maydoni - 20,1 ming km.
  • Ekin maydoni - 282,7 ming gektar.
  • Mehnatga yaroqli aholi - 880,0 ming kishi.
  • Temir yo‘l uzunligi - 301,0 km.
  • Avtomobil yo‘li uzunligi 2,7 ming km.

Surxondaryo viloyati O‘zbekistonning eng janubiy qismida joylashgan bo‘lib, uning hududi quruq suptropik iqlimiy mintaqaga to‘g‘ri keladi. Viloyat hududini 37°10' - 39°02' shimoliy kenglik va 66°32'- 68°25' sharqiy uzunlik chiziqlari kesib o`tadi.

Surxondaryo O‘zbekistonning siyosiy, ma'muriy, ijtimoiy hayotida alohida o‘rin tutadigan regiondir. U O‘zbekistonning 5 iqtisodiy rayonlaridan biri tarzida e'tirof etilgan.

Surxondaryo viloyatining tarkibi ma'muriy jihatidan davrlar osha o‘zgarib turgan. Jumladan Surxondaryo viloyatining hududi 20 asrning boshida ma'muriy va siyosiy jihatdan Buxoro amirligi qaramog‘ida bo‘lgan. U dastlab 1927 yilda O‘zbekiston Respublikasi tarkibida tuzilgan viloyatlarning biri bo‘lgan. Biroq tez orada u Buxoro viloyati tarkibidagi "Surxondaryo okrugi" ga aylantirilgan. 1941 yil 6 mart kuni O‘zbekiston Oily Kengashining qarori bilan Surxondaryo viloyati tarzida qayta tuzilgan.

Sobiq ittifoqning regionlardagi ichki tabiiy va iqtisodiy shart-sharoit hamda imkonyatlarni hisobga olmasliklari oqibatida Surxondaryo va Qashqadaryo viloyatlri 1960 yilning 25 yanvarida qo‘shib yuborildi. Bir-biridan tabiiy resurslar va iqtisodiy imkoniyatlari jihatidan katta farq qiladigan bu regionda ishlab chiqarish kuchlarini joylashtirish va rivojlantirish bir xil kechmadi. Viloyatning janubiy - Surxondaryo qismining xalq xo‘jaligi taraqqiyotiga markazdan uzoqlik salbiy ta'sir ko‘rsatib turadi. O‘zbekiston hukumati va iqbolini belgilash tashkilotlari ma'muriy bo‘linishdagi bu xatoni tuzatish maqsadida 1964 yil 7 fevralida Surxondaryo viloyati ma'muriy jihatidan 14 tumanni birlashtiradi. Ular:

tumanlaridir. Viloyatda 2 ta yirik shahar bor. Ular Termiz (viloyatning ma'muriy markazi) va Denov (viloyatning sanoatlashgan markazi) dir. Viloyatda 8 shahar kengashi va 3 kasaba kengashi mavjud bo‘lib, ular ma'muriy jihatidan tuman hokimliklariga qaraydi.

Surxondaryo viloyatining chekka (va ayni bir paytda janubiy geografik) o‘rni uning boshqa viloyatlarga nisbatan ko‘proq xorijiy davlatlar bilan chegaralanishini taqozo qilgan. Surxondaryo viloyati Surxon - Sherobod vodiysida joylashgan bo‘lib u yaqin xorijiy davlatlar Tojikiston bilan shimol, shimoliy-sharq va sharq tomondan hamda Turkmaniston bilan g‘arb tomondan, uzoq xorijiy davlat Afg‘oniston bilan esa janibiy tomondan Amudaryo o‘zani orqali chegaralanadi. Shuningdek, viloyat baland tog‘lar orqali O‘zbekistonning Qashqadaryo viloyati bilan ham katta masofaga chegaralanadi. Bu chegaraning sarhad chizig‘i O‘zbekistonning eng baland tog‘i - Hisor tog‘ tizmasining qirralariga to‘g‘ri keladi. "Dunyo osmoni" deb nom olgan Pomir tog‘iga mansub bo‘lgan Hisorning qudratli devor tarzida cho‘zilgan tizmalari:

  • Qushtang (uning viloyat hududida joylashgan eng baland cho‘qqisi dengiz sathidan 3723 metrga teng)
  • Ketmon chopdi (3168m)
  • Samimas (1890 m)
  • Suvsiztog‘ (2122 m )
  • Kulba tog‘ (2130 m)

Viloyatning Qashqadaryo orqali bo‘lgan bu chegarasi shimolroqda Chaqchar va Boysun tog‘ suvayrig‘ichi, so‘ngra janubiy g‘arbda sho‘rob botig‘ining boshlang‘ich nuqtasi suvsiz tog‘ va Ko‘hitangning shimoldagi qirrasi orqali o‘tadi.

Viloyat hududi egri chizilgan uchburchakni eslatadi. Uning o‘lchamlari: shimoldan janubga 220-250km g‘arbdan sharqqa esa 150-170km ga cho‘ziladi.

Viloyatning 3 tomonidan tog‘lar bilan o‘ralgan, chegarasi janubiy tomonga ochiq unug janubdagi Amudaryo o‘zani orqali Afg‘onniston davlati bilan o‘tgan chegarasi esa daryo o‘zaniga ko‘ra g‘oyat egri bugridir.

Surxondaryoning g‘arbiy va shimoliy-g‘arbiy checara chiziqlarida joylashgan baland tog‘lar viloyatda o‘zgacha iqlimiy sharoit hosil qiluvchi omillardandir. Janubiy chegaradagi ochiqlik esa shimoliy shimoliy-g‘arbiy havo oqimlarining viloyat hududiga kirib kelishi uchun "darvoza" hisoblanadi. Viloyat iqlimi subkontinental, qishi iliq , yozi issiq va quruq bo‘ladi. Yozda kunduzi harorat 46-48 darajagacha etadi. Viloyat janubida havo namligini keskin tushirib yuboradigan quruq, janubi - g‘arbiy shamollar esadi. Viloyatning tabiatga tabiiy landshaftiga uning iqlimi, suv resurslari, tuprog‘, o‘simliklar va hayvonot dunyosi holatiga uning geografik o‘rni (ayniqsa chegara qismidagi tog‘lar) ta‘sir ko‘rsatib turadi. Shuningdek viloyatning iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishiga chegaradosh davlatlar bilan a‘loqaning ta‘siri kuchli. Ayniqsa Afg‘oniston bilan Amudaryo porti va Amudaryo temir yo‘li (va ayni paytda avtomobil yo‘li) ko‘prigi orqali olib borilayotgan 20 mingdan ortiq Osiyo va Avro‘po davlatlarining iqtisodiy, texnikaviy savdo-sotiq aloqalari hamda Tojikiston bilan Termiz-Dushanbe, Termiz-Yovon temir yo‘l va avtomobil yo‘llari orqali olib borilayotgan aloqa, viloyat ijtimoiy va iqtisodiy taraqqiyotga o‘ta kuchli ta'sir ko`rsatib turadi.

Viloyat hududining ko‘lami 20,8 ming kv. km. U O‘zbekiston hududining 4.6% ni tashkil qiladi Surxondaryo egallagan maydonning kattaligi jihatidan O‘zbekiston viloyatlari ichida salmoqli o‘rinda turadi, ya'ni Surxondaryoning hududi Xorazm viloyatlnikidan 33, Andijonnikidan 4.9, Namangannikidan 2,6, Farg‘onanikidan 2,9, Sirdaryonikidan 4 marta kattadir. Xorijiy davlatlarga qiyosda, jumladan uning hududi Kiprnikidan 2,23, Quvaytnikidan 1,3, Litvanikidan 2, Singapurnikidan 34,7 marta katta. Shuningdek, Surxondaryoning hududi Markaziy Amerikadagi Yamayka davlati (21,0 ming kv. km. ) ga deyarli teng.


Ma'lumotlar quyidagi saytdan olindi:

http://termez.connect.uz/surxon/surxondaryo.htm

Muallif Ma'ruf Pirnazarov


O`zbekiston siyosiy bo`linish birliglari
Viloyatlar Andijon | Buxoro | Farg`ona | Jizzax | Namangan | Navoiy | Qashqadaryo | Samarqand | Sirdaryo | Surxondaryo | Toshkent | Xorazm
Ma'muriy Birlig Toshkent
Avtonom Respublika Qoraqalpog`iston
Anklavlar So`x  | Shohimardon  | Chong-Kara  | Jangail
oʻzgartirishlar
Boshqa tillarda