Boltaña

De Biquipedia

Boltaña

Ro campanal d'a ilesia de Boltaña á l'alto d'os tiellàus d'a localidát.
O campanal d'a ilesia de Boltaña á l'alto d'os tellaus de ra localidat.
Comunidat autonoma Aragón
Probinzia  Uesca
Redolada Sobrarbe
Codigo postal 22340
Latitut
Lonchitut

42° 26’ 24’’ Norte
 0°  3’ 36’’ Este

Superfizie 139,5 km²
Altaria 643 m.
Distanzia 96 km enta Uesca
Poblazión 917 ab.
Chentilizio {{{chentilizio}}}
Ríos Ara
Pachina web {{{web}}}
Situazión de Boltaña en Aragón
Boltaña

Bariedaz dialeutals de l'Aragonés Ista fuella ye escrita en baixo sobrarbés.

Boltaña ye una billa situata á ro norte d'a probinzia de Uesca. Ye ro partito chustizial e capital almenistratiba d'a redolada de Sobrarbe, compartiendo-ne ra capitalidat efeutiba con l'Aínsa-Sobrarbe, muito más un nuclio economico que ista.

Troba-se en a balle de l'Ara, bellos quilometros auguasbaxo de Fiscal e l'alta balle de Broto, estendillendo-se en a faldada d'o monte que corona l'antiguo Castiel d'es Contes de Sobrarbe, dicho Castiel de Boltaña, e hoi en diya tristement prou desfundrato.

Á ra banda zaguerera d'o nuclio ye ro barranco de Cañimás (Cañimars), que s'ubre no pas lejos d'o nuclio en dos; d'una banda en plega enta San Bizién d'a Buerda, á ro buegante monezipio d'A Buerda, e de l'atra fa bía ent'o nuclio de Moriello de Sampietro (encara propio d'o monezipio de Boltaña) e boca natural t'a balle de Bió (o Balle de Biú en a fonetica local)

Contenitos

[Editar] Istoria

Capital de l'antiga Boletania (Nome que suguesta uno anzestro de l'autual Boltaña), a billa estió clamata por os románs como Municipium Boletanum, o suyo premitibo zentro urbano s'ubre paso de l'Ara dica ro Castiello, d'orichen sarradín, qui corona ro mnt clamau de San Martín. A esistenzia d'a fortaleza estariba confirmada, d'alcuerdo con bellos autors, en l'orache d'o rei Sancho I d'Aragón, qui confirió ra suya protezión ta Ximeno Garzés frentes d'as incursions d'os sarradíns en Sobrarbe.

Antes de ra suya reconquista, Boltaña no fue cosa que una fortaleza musulmana que serbiba ta esfensar ra bal de l'Ara d'os cristianos, e ta ista funzión bi hay conexenzia que ro califa Abderramán III nomenó uno gubernador, Amrus ibn Muhammad. Por cuentas que conoixer-se prou bien a reconquista d'a plaza de Boltaña, se trobó que en l'añada de 941 ro rei de Pamplona Garzia Sanchiz I feba contar ra billa d'entre ras suyas posesions en Sobrarbe.

Una carrera en o nuclio antigo de Boltaña
Una carrera en o nuclio antigo de Boltaña

Á ro sieglo siguient, baxo d'o reinau de Sancho Garzés O Grande, a plaza de Boltaña estió gubernada por o suyo sobrino Ximeno Garzés (dende ro 1028 dic'o 1031) e Sancho Galindiz (1036-1080) baxo ro reinau de Remiro I. Istes datos fan imachen d'a importanzia estratechica que tenión as fincas redolantas de Boltaña en as primeras añadas d'a reconquista en Sobrarbe.

Dentrau ya ro sieglo XII, fendo diferenzia dica l'anterior, Boltaña pierde importanzia á fabor de l'Aínsa, de manera espezialment azentuada dimpués d'a siña de ra Carta Puebla d'a billa d'a Zinca por partis d'Alifonso I O Batallero, á l'añada de 1124. Os sieglos posteriors beyen a reduzión d'os prebilechios de Boltaña, plegando á estar asimilada ta l'Aínsa como simple lugar (de termins churidicos) dependient d'ista, sines d'atros fueros u drechos monezipals.

No ye dic'o 1430 cuan Chuan de Bardaxí obtineriba ro tetulo de Siñorau de Boltaña, mas que por oposizión d'os infanzons d'o lugar o rei Alifonso V abería de rebocar d'a conzesión de fueros t'a billa, retornando-ne todas as postestaz ent'a Corona. En l'agosto de 1456 se'n tornón os drechos d'alcaldía ta ro partíu monezipal.

[Editar] Monimentos

  • A ilesia d'o lugar ye una grande obra d'o sieglo XIII, que estió colechiata.
  • A plaza mayor, con bellas suportaladas e patios altaragoneses.
  • O castiello, d'orichen musulmán, con torre d'hommenache hexagonal, clamau popularment Castiel d'es Contes de Sobrarbe.
O Castiel d'es Contes de Sobrarbe, en Boltaña. Autualment en estau prou ruinoso.
O Castiel d'es Contes de Sobrarbe, en Boltaña. Autualment en estau prou ruinoso.

Una falordia reculle:

"As runas d'o Castiel de Boltaña godeziban, d'igual manera que en Brocken, de ro prebilechio d'estar l'endrecho de pleganza de bruixas, as cualas, á l'alto d'as suyas escobas, bolaban dend'astí ent'os pueyos de Cotiella e d'o Turbón, á on Satán feba ra biemplegada á ra cort suya, ta danzar os sabados."

[Editar] Fiestas

  • 20 de chinero, fiesta de San Pablo, Emprenuta d'a foguera en a Plaza Mayor e una chentada popular, con danze de palotiaus.
  • 5 de frebero, fiesta d'as mullers. A más, o sabado más azercau d'ista calendada se-i fa ra Fiesta d'Ibierno fendo honor ta Santa Agueda.
  • Uno cabo de semana itinerant, d'os meses de frebero u marzo, se fa á ista localidat a Feria Perinenca d'o Chabalín (Feria Pirenaica del Jabalí en castellán).
  • 21, 22 e 23 de chulio, Feria Conspiremus de construyidors artesanos mosicals. Con exposizións d'instrumentos e tallers de construzión en os patios d'as casas d'o bico antiguo, amostranza d'os ofizios tradizionals binclaus con a fabricazión d'os instrumentos d'o folclor tradizional d'Aragón e d'atras rechions perinencas. Conziertos á ra Plaza Mallor d'a billa.


[Editar] Beyer también

Lista de monezipios de Uesca

[Editar] Enrastranzas Externas


Lugars d'o monezipio de Boltaña
A Baile | l'Aligar | Alastrué | Ascaso | Bibán | Boltaña | Campodarbe | Espierlo | Luparuelo | Malgurgué | Matider | Miz | Morcat | Moriello de Sampietro | Puimorcat | San Belián | Sieste | Seso | Silbés | Torrulluela de l'Obico | Torrulluela d'a Plana


Monezipios d'a redolada Sobrarbe
Abizanda | L'Aínsa-Sobrarbe | A Espuña | Barcabo | Bielsa | Boltaña | Broto | A Buerda | Chistén | Fanlo | Fiscal | A Fueba | Palo | Plan | Puertolas | O Pueyo d'Araguás | Tella-Sin | San Chuan de Plan | Torla