Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası
Vikipediya, açıq ensiklopediya - ویکیپدیا ، آچیق انسایکلوپدیا
Azərbaycanın Milli Elmlər Akademiyası(AMEA) - respublikanın əsas elmi qurumudur. AMEA 1945-ci ildə Bakı şəhərində təsis edilmişdir.
Mündəricat |
[redaktə / تحریر] Tarixi
Hələ 1920-ci ilin əvvəllərində respublikada elmi tədqiqatlar əsasən Azərbaycan Dövlət Universitetində mərkəzləşmişdi. 1920-22-ci illərdə burada humanitar, tibb və təbiyyat bölmələrindən ibarət elmi assosiasiya təşkil edilmiş və fəaliyyət göstərmişdir.
1925-ci ildə Cəmiyyət Azərbaycan hökumətinin sərəncamına verildi.
1929-cu ildə Azərbaycanın Tədqiq və Tətəbbö Cəmiyyəti yenidən təşkil edilərək Azərbaycan Dövlət Elmi-Tədqiqat İnstitutu (DETİ) adlandırıldı. İnstitutun təbiyyat, biologiya, tarix və etnoqrafiya, dilçilik, ədəbiyyat və incəsənət, fəlsəfə, Sovet Şərqi və xarici Şərq, dövlət və hüquq bölmələri var idi.
1932-ci ildə Azərbaycan DETİ əsasında SSRİ Elmlər Akademiyası Zaqafqaziya Filialının Azərbaycan Şöbəsi təşkil edildi. Şöbəyə R.Axundov rəhbərlik edirdi. Şöbədə 11 bölmə və bir neçə komissiya fəaliyyət göstərirdi. Bir sıra məşhur alimlər - F.Y.Levinson-Lessinq, İ.M.Qubkin, A.A.Qrossheym, N.Y.Marr, İ.İ.Meşşanov, A.N,Derjavin, İ.Q,Yesman, ilk Azərbaycan alimlərindən B.Çobanzadə, V.Xuluflu, M.Əfəndiyev, A.Tağızadə, S.Mümtaz, A.S.Məmmədov və başqaları burada elmi-tədqiqat işləri aparırdılar.
1935-ci ilin oktyabrında şöbə SSRİ EA Azərbaycan Filialına çevrildi. Filialın yanında mövcud bölmələr əsasında Kimya, Botanika, Zoologiya və Tarix, Etnoqrafiya və Arxeologiya, Dil və Ədəbiyyat Elmi-Tədqiqat institutları, habelə Energetika, Fizika, Geologiya, Torpaqşünaslıq sektorları yaradıldı. Filialın Rəyasət Heyətinin sədri əvvəl akad. İ.M.Qubkin, sonralar isə akad. S.S.Namyotkin oldu.
SSRİ Xalq Komissarları Sovetinin 1945 il 23 yanvar tarixli qərarı ilə filial Azərbaycan EA-na çevrildi. Bu vaxt akademiyanın 4 bölməsi, 16 elmi-tədqiqat institutu, elmi-tədqiqat şöbəsi, 3 muzeyi, mərkəzi elmi kitabxanası, Naxçıvan, Gəncə, Xankəndi və Qubada elmi bazaları var idi. Həmin il Azərbaycan EA-na 15 həqiqi üzv seçildi. Onun ilk heyətində Ü.Hacıbəyov, S.Vurğun, M.İbrahimov, Y.Məmmədəliyev, M.Qaşqay, A.A.Qrossheym, S.Dadaşov, İ.Q.Yesman, M.Mirqasımov, Ş.Əzizbəyov, Ə. Əlizadə, M.Topçubaşov, M.Hüseynov, H.Hüseynov və İ.İ.Şiroqorov daxil oldu.1945-ci il martın 31-də akademiyanın həqiqi üzvlərinin ilk ümumi iclasında Mirqasımov Mir Əsədulla Mir Ələsgər oğlu prezident seçildi. Sonrakı illərdə Məmmədəliyev Yusif Heydər oğlu (1947-1950, 1958-1961), Əliyev Musa Mirzə oğlu (1950-1958), Xəlilov Zahid İsmayıl oğlu (1961-1967), İsmayılov Rüstəm Hacıəli oğlu (1967-1970), Abdullayev Həsən Məmmədbağır oğlu(1970-1983), Salayev Eldar Yunis oğlu (1983-1997), Maqsudov Fəraməz Qəzənfər oğlu (1997-2000) Akademiyanın prezidenti olmuşlar.
2001-ci ildən AMEA-nın prezidenti akademik M.Kərimovdur.
Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetinin 21 may 2002-ci il tarixli 81 saylı qərarına əsasən AMEA-da struktur dəyişikliyi edilmişdir.
İnformasiya Telekommunikasiya Elmi Mərkəzinin (İTEM) bazasında İnformasiya Texnologiyaları İnstitutu (İTİ), Radiasiya Tədqiqatları sektorunun (RTS) bazasında Radiasiya Problemləri İnstitutu (RPİ) yaradılmışdır. İTİ-nun əsas fəaliyyət istiqamətləri yeni informasiya texnologiyaları əsasında müxtəlif sahələrin informasiyalaşdırılması, intellektual kompüter şəbəkələri və sistemlərinin yaradılması, informasiya təhlükəsizliyinin təmin olunmasıdır. Radiasiya Problemləri İnstitutunun əsas fəaliyyət istiqamətləri radiasiya texnologiyası, radiasiya təhlükəsizliyi, qeyri-ənənəvi enerji çevrilmə problemləri, ekologiya, radioekologiyadır.
[redaktə / تحریر] Strukturu
Fizika-Riyaziyyat və Texnika Elmləri Bölməsi
- Fizika İnstitutu
- Akad. Ə.Hüseynov adına Kibernetika İnstitutu
- Riyaziyyat və Mexanika İnstitutu
- Nəsirəddin Tusi adına Şamaxı Astrofizika Rəsədxanası
- Radiasiya Problemləri İnstitutu
- İnformasiya Texnologiyaları İnstitutu
Kimya Elmləri Bölməsi
- Akad.Y.H.Məmmədəliyev adına Neft-Kimya Prosesləri İnstitutu
- Kimya Problemləri İnstitutu
- Akad.Ə.Quluyev adına Aşqarlar Kimyası İnstitutu
- Polimer Materialları İnstitutu
- Neft-Kimya Prosesləri İnstitutunun Təcrübə-Sənaye Zavodu
Yer Haqqında Elmlər Bölməsi
- Geologiya İnstitutu
- Akad. H.Əliyev adına Coğrafiya İnstitutu
Biologiya Elmləri Bölməsi
- Botanika İnstitutu
- Zoologiya İnstitutu
- Genetik Ehtiyatlar İnstitutu
- A.İ.Qarayev adına Fiziologiya İnstitutu
- Torpaqşünaslıq və Aqrokimya İnstitutu
- Mikrobiologiya İnstitutu
- Mərkəzi Nəbatat bağı
- Mərdəkan Dendrarisi
Humanitar və İctimai Elmlər Bölməsi
- A.Bakıxanov adına Tarix İnstitutu
- Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutu
- İqtisadiyyat İnstitutu
- Fəlsəfə və Siyasi-Hüquqi Tədqiqatlar İnstitutu
- Akademik Z.M.Bünyadov adına Şərqşünaslıq İnstitutu
- İnsan Hüquqları üzrə Elmi-Tədqiqat İnstitutu
- Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutu
- Nəsimi adına Dilçilik İnstitutu
- M. Füzuli adına Əlyazmalar İnstitutu
- Memarlıq və İncəsənət İnstitutu
- Azərbaycan Tarixi Muzeyi
- Folklor İnstitutu
- N.Gəncəvi adına Azərbaycan Ədəbiyyatı Muzeyi
- Hüseyn Cavidin Ev Muzeyi