Kızılırmak

Vikipediya, açıq ensiklopediya - ویکیپدیا ، آچیق انسایکلوپدیا

Bu məqaləni Azərbaycancalaşdırmaq lazımdır.
(Azərbaycanca olmayan kəlimələrin çevirilməsi, orfoqrafik səhvlərin düzəldilməsi və s.) Düzəliş etdikdən sonra {{qaralama - az}} ifadəsini kənarlaşdırmağı unutmayın.


Kızılırmak
Kızılırmak, İskilip - Taybı Ovası
Kızılırmak, İskilip - Taybı Ovası
Mənbə Şərqi İç Anadolu
Ağız Qara dəniz
Hövzə ölkələri Türkiyə
Uzunluq 1,150 km
Mənbə yüksəklik 2,000 m
Ağız yüksəklik 0 m
Ortalama debi 184 m³/sn
Hövzə ərəzisi 77100 km²


Kızılırmak Nəhri Türkiyə torpaqlarından doğarak yine, Türkiye torpaqlarından dənize tökülen en uzun akarsudur. Mənbəsi ilə töküldüğü yər arası uzunluq 1.150 kilomətr olup suyundan İstifadəçi havza ərəzisi 77.100 km²'dir.


Mündəricat

[redaktə / تحریر] Mənbə və güzərgah

Nehir, İç Anadolu'nun en şərqində Sivas vilayətinde Kızıldağ'ın cənup yamaçlarında 2000 mətr yüksəklik doğar. Sırasıyla Sivas, Kayseri, Nevşehir, Kırşehir 110 km, Kırıkkale, Ankara, Çankırı 30 km, Çorum 182 km və Samsun vilayətlərindən çox sayı ova sulayıp geçerken bu vilayətlərin çok sayıda dere ve çayın sularını toplayıp nihayətində Bafra Burnu'ndan Qara dəniz'e tökülür.

[redaktə / تحریر] Texnik

Osmancık, Kızılırmak kenarı çəltik tarlaları
Osmancık, Kızılırmak kenarı çəltik tarlaları

Yağmur ve kar sularıyla beslenen nehrin rejimi düzensizdir. Temmuz ve Şubat arasında düşük su düzeyinde akan nəhr, Mart ayında hızla kabarmaya başlar ve Nisan ayında en yüksək su düzeyine ulaşır. Ortalama debisi 184 m³/sn olan nəhrin 20 illik gözlem süresince en az 18,4 m³/sn’ye və en çox 1.673 m3/sn.’ye ulaştığı tespit edilmiştir.

Başlıca kolları Delice Irmağı, Devrez ve Gökırmak’tır.


[redaktə / تحریر] Tarım

[redaktə / تحریر] Ekologiya

İrili ufaklı birçok gölün bulunduğu Kızılırmak Deltası, Türkiye'nin en önemli kuş yaşam alanlarından da biridir. Bafra Ovasında digər adı Kızılırmak Deltasında indiyə dək 322 kuş cür familiyası qeydlere ornitologlarca alınmıştır. Bu sayı Türkiyədə məlum olunan yəkun kuş cürünün 75-76 % faizidir.

[redaktə / تحریر] Mədəniyyət və tarix

Adını suyunun rəngindən alan, qadim dövrlərdə ise tuzlu akarsu mənasına gelen Halys adıyla anılan Kızılırmak, Anadoluda kurulmuş mədəniyyətlərə hep ev sahipliği yapmış. Bugün Kızılırmak Vadisi'nde tarixin her dönemine ait izlər bulmak mümkün; kaya məzarları ve yerleşimleri, fərqli mədəniyyətlərə ait kaleler, köprüler ve daha pek çok iz.

Qadim mədəniyyət Hattilər, Kızılırmak su yolu etrafında şəhərlər inşa eder və ardınca gelen digər mədəniyyətlərin tanrıları ilə inanc sistemlərini Kızılırmak'ın sağladığı bərəkət ilə başa düşürmüşlerdir. Hattilərdən sonra davamında Hititlər də Kızılırmak coğrafiyasında ilk Anadolu dövletini qurarak siyasi birliyi sağladılar.

[redaktə / تحریر] İqtisadiyyat

İqtisadiyyat nazarında Kızılırmak üzərində hem sulama hemde hidroelektrik istehsalatı için barajlar inşa edilmiştir. Nəhr üzərində indiyə dək yədi baraj yapılmıştır. Bunlar Kayseri vilayətində Sarıoğlan (Yamula Barajı), Ankara ilə Kırşehir vilayət sınırlarında Kesikköprü və Hirfanlı, Kırıkkale vilayətində Kapulukaya barajları ilə Samsun vilayətində Altınkaya barajı ilə nəhrin Bafra Ovası’na kurulmuş Derbent barajlarıdır. Nəhr üzerine son olarak Çorum vilayəti Oğuzlar ilçəsində Obruk Barajı yapılarak 2007-ci il içində su tutumuna başlanılmıştır.

[redaktə / تحریر] Şəkil

[redaktə / تحریر] Mənbə



Kızılırmak iskilip Türkiyənin nəhrləri Türk Bayrağı

Türkiyədə doğan və tökülen:
Ceyhan • Ergene • Gediz • Göksu • Kızılırmak • Sakarya • Seyhan • Yeşilırmak • Böyük Menderes • Kiçik Menderes

Türkiyədə doğan başqa yere tökülen:
Aras • Çoruh • Dicle • Fırat • Kür
Türkiyədə tökülen:
Asi

.