Cahan Pəhləvan

Vikipediya, açıq ensiklopediya - ویکیپدیا ، آچیق انسایکلوپدیا

XII əsrin ortalarında Azərbaycan Atabəylər dövləti yaranır. Eldənizin oğlu Nüsrəddin Məhəmməd Cahan Pəhləvan 1175 ci ildə Azərbaycan Atabəylər dövlətinin Eldənizlər sülaləsindən ikinci hakimi olur. Onun zamanında bu dövlət daha da möhkəmlənərək, tanınır, atabəylərin hökuməti sabitləşir. Cahan Pəhləvan haqqında şair Nizami Gəncəvi belə söyləmişdir

Dövranın hakimi Atabəy bütün.
Kəsmişdir dünyadan kökünü zülmün.

Cahan Pəhləvan həmin sülalənin banisi Şəmsəddin Eldənizlə Mömünə xatunun (səlcuq sultanı II Toğrulun dul qadını) oğludur. 0 öz gəncliyini hərbi yürüş və döyüşlərdə keçirmiş və erkən yaşlarından hərbi işi, həmçinin dövlət idarəçiliyini və diplomatiya sənətini də yaxşı mənimsəmişdir. Hələ uşaq yaşlarından o, cəngavər gücünə malik olması ilə seçilirdi. Bu günə qədər də xalq arasında atasının Novruz bayramları şənliklərində keçirdiyi güləş yarışlarında onun həmişə qalib çıxması barədə əfsanələr dolaşmaqdadır. Gənc Məhəmməd üst-üstə qoyulmuş dörd mis təbəqəsini dürmək kimi bükür, bir neçə nalı eyni zamanda əli ilə əyməyi, bir yumruğu ilə atı aşırmağı, öküzü götürüb, hasardan atmağı belə bacarırdı. Elə bu qeyri-adi qüvvəsinə görə onu el arasında "Cahan Pəhləvan", yəni, dünyanın pəhləvanı adlandırmışdılar. Cahan Pəhləvanın dörd oğlu və bir neçə qızı olmuşdur. Bu oğlanların ikisi - Qutluq İnanc Mahmud və Əmir Amiran Ömər onun birinci arvadı İnanc xatundan doğulmuşdur. Türk qızı Qüteyb xatun ona Nüsrət əd-Din Əbu-Bəkri bəxş etmiş, adı məlüm olmayan kənizdən isə Özbək adlı oğlu olmuşdur. Onun oğlu Nüsrət əd-Din Əbu-Bəkr də qeyri-adi gücə-qüvvəyə və çevikliyə malik olmuşdur. O da atası kimi cəngavər turnirlərindən qalib çıxırdı. Rəvayətə görə, Təbrizdə keçirilən yarışda Qara Məlik adlı bir kasıb adam ona qalib gəlir. Bu hadisə tamaşaçıları o qədər heyrətləndirir ki, Qara Məliyin adı Təbrizdəki məhəllələrin birinə verilir, bu kasıb pəhləvanın özü isə nağıl personajına çevrilir.Qızlarından Cəlaliyyənin anası Zahidə xatun Naxçıvanda yerləşən Əlincə qalasının sahibi idi. Atabəylərin xəzinəsi isə həmişə Əlincədə yerləşmişdi.Cahan Pəhləvanın dövləti nəhəng bir ərazini tuturdu. O, dövləti oğlanları arasında bölüşdürmüşdü. Qızıl Arslanın yetirməsi olan Əbu Bəkri özünün varisi elan etmiş, Azərbaycan və Arranın idarəçiliyini ona tapşırmışdı. Rey və İsfahan Qutluq Mahmud və Əmir Mirana, Həmədansa Özbəyə verilmişdi. 186-cı ilin martında Həmədanda rəhmətə qovuşur. Onun cəsədini Zahidə xatunun iqamətgahına - Əlincə qalasına gətirir və orada torpağa tapşırırlar. Cahan Pəhləvan elm və mədəniyyət xadimlərinə hər cür himayədarlıq göstərirdi. Onun sarayında bütün Yaxın və Ön Asiyadan gəlmiş şair, alim, həkim və me'marlara rast gəlmək olardı. Misal üçün, böyük Azərbaycan şairi Xaqani Şirvandan qaçıb onun himayəsinə sığınmışdı. Dahi şairimiz Nizami Gəncəvi isə özünün "Xosrov və Şirin" poemasını Toğrula, daha dəqiq desək, Cahan Pəhləvana həsr etmişdi. Cahan Pəhləvanın dövründə Naxçıvan, Gəncə və Təbriz kimi şəhərlər də inkişaf edirdi.