Əl-Fərabi

Vikipediya, açıq ensiklopediya - ویکیپدیا ، آچیق انسایکلوپدیا

Əl Fərabi Kazaxıstanın 5000-lik pul əsginazı üzərində
Əl Fərabi Kazaxıstanın 5000-lik pul əsginazı üzərində

Əbu Nəsr Məhəmməd ibn Məhəmməd ibn Tərxan ibn Uzlağ əl-Fərabi və ya Əbu Nəsr əl-Fərabi (bəzi mənbələrdə isə Əbu Nəsr Məhəmməd ibn əl-Fərah əl-Fərabi) (təxminən 870 - 950-ci illərdə yaşaması güman olunur) - Türkİslam dünyasının ən əzəmətli alim-filosoflarından biri. Elmdə Aristoteldən sonra "İkinci müəllim" adını qazanmışdır.

Doğum yeri Türküstanın Fərab şəhəri yaxınlığında Vəsic kəndi olaraq göstərilir. Uşaq yaşlarında Bağdad şəhərinə gəlmiş və burada dövrünün bütün elmlərinə və bir neçə dilə kamil şəkildə yiyələnmişdir. Fərabi riyaziyyat, fəlsəfə, tibb və musiqi elmlərinə misiliz töhfələr bəxş etmiş, Aristotelin əsərlərinə yazdığı şərhlərlə məşhurlaşmışdır. Fərabi İslam dünyasını Yunan fəlsəfəsi ilə tanış etmiş ilk alimlərdən olmuşdur. Fərabi məntiqi "təxəyyül" və "sübut" olmaqla iki kateqoriyaya ayırmışdır. Yazdığı "Kitabi əl-Musiqə əl-kəbr" (Musiqi haqqında böyük kitab) əsəri ilə musiqiçünaslığın inkişafına təkan vermişdir. Bir neçə musiqi alətində ifa etmiş və bir neçəsini də özü ixtira etmişdir. Müasir ərəb musiqisində istifadə olunan səs sistemini məhz Fərabi işləyib hazırlamışdır (Touma 1996, p.170).

Ən məşhur əsəri isə çox güman ki, Əl-Mədinə əl-Fədilə (Əxlaq şəhəri) əsəridir. Bu əsərində "İdeal dövlət" konsepsiyasını irəli sürmüşdür. Fərabi həmçinin fizikada boşluqların varlığı və onlarin təbiəti haqqında fikir söyləmiş ilk tədqiqatçılardan biri hesab olunur.

Fərabinin əsərləri bir neçə əsr müddətində dünya elm və fəlsəfəsinin inkişaf istiqamətini müəyyənləşdirmiş, Şərqdə, sonralar isə Qərbdə bir neçə yüz illiklər ərzində masaüstü dərslik kitabları olmuşdur (Füsus əl-Hikam). Dövrümüzə qədər 117 kitabı gəlib çıxmışdır ki, bunalardan 43-ü məntiq, 11-i metafizika, 7-si əxlaq, 7-si siyasi elmlər, 17-si musiqi, tibb və sosiologiya aiddir. 11 əsərə isə şərh yazmışdır. Aristoteldən sonra bütün dövrlərin və xalqların ən böyük filosofu sayılır. Fərabi Şərqin İbn Sina və İbn Rüşd kimi dühalarının formalaşmasına birbaşa təsir göstərmişdir.

Fərabi 950-cı ildə dahi Azərbaycan şairi Nəsimi*nin qətlə yetirildiyi Hələb şəhərində vəfat etmişdir.

[redaktə / تحریر] Əsərləri

  • "Əl-Mədinə əl-fədilə" (Əxlaq şəhəri)
  • "Risalə fil-əql" (Zəkaya dair risalə)
  • "Kitab əl-hüruf" (Hərflər haqqında kitab)
  • "Kitab ihsa` əl`-ülum" (Elmlərin siyahıya alınmasına dair)
  • "Kitab əl-musiqi əl-kəbr"