Fridrix Şiller
Vikipediya, açıq ensiklopediya - ویکیپدیا ، آچیق انسایکلوپدیا
İohan Xristof Fridrix von Şiller (10 Noyabr, 1759 - 9 May, 1805) - Alman şair, filosof, tarixçi və dramaturqu, Alman romantik ədəbiyyatının nümayəndəsi.
Ömrünün son illərində İohan Volfqanq Höte ilə çox məhsuldar, lakin bir qədər mürəkkəb, dostluq münasibəti qurur. Bu yarardıcılıq münasibətləri iki dahi ədibin öz dünya görüşlərıni (ateistik) müzakirə və mübadilə etməyə, Hötenin sonralar yarımçıq buraxdığı bir çox əsərlirini tamalamağa imkan yaradır. Bu ədəbi-fəlsəfi münasibətlər sonralar alman ədəbiyyatında Veymar klassiziminin adlanacaq bir dövrün əsasını qoyur. Şiller Höte ile birgə ateistik dünya görüşlərinə düşmən kəsilmiş filosoflara cavab olaraq Ksenies (Die Xenien) adlı qısa, lakin çox kəskin satirik poemalar məcmuəsini yazır.
[redaktə / تحریر] Həyatı
Şiller 1759-cu ilin 10 noyabr tarixində Almaniyanın Marbax şəhərində hərbi alay feldşeri İohan Qaspar Şillerin (1723-1796) ailəsində dünyaya göz açırmışdır. Uşaqlıq və gənclik illəri bir qədər yoxsulluq içində keçmiş, bununla belə kənd məktəbi və kənd keşişi yanında təhsil ala bilmişdir. Bilik və istedadı ilə 1783-cü ildə Vürtenberq hersoqunun diqqətini cəlb edən Şiller nüfuzlu hərbi akademiyaya daxil olmaq imkanı əldə edir. Burada özünü ilk öncə hüquqşünaslıq, dah sonra isə tibb elminə həsr edir. Şiller hələ məktəbdə oxuduğu illərdə özünün "Oğrular" adlı, sadəlöv inqilabçılar və onların faciəvi sonluqlarından bəhs edən ilk pyesini qələmə alır.
1780-ci ildə Şiller Ştutqartda hərbi alay həkimi vəzifəsinə təyin edilir.
"Quldrular" pyesinin 1781-ci ildə Manheymdə tamaşaya qoyulmasından sonra, Şiller hərbi tribunala verilir və ondan bir daha yazmamaq tələb olunur. Şiller 1873-cü ildə Ştutqartdan qaçır. Qaçışdan əvvəl qələmə aldığı iki pyesi - "Fiesko" və "Məkr və məhəbbət" də Manheym teatrında səhnəyə qoyulur.
1787-ci ildə oxucularıdan birinin dəvəti ilə qonaq qaldığı Drezden şəhərini tərk edir və 1789-cu ilə qədər Veymarda yaşayır. 1789-cu ildə Yena universitetində tarix və fəlsəfə fakültəsinə professor təyin edilir, 1790-cı ildə isə Şarlotta fon Lengefeld adlı qadınla evlənir. Bu nigahdan Şillerin iki oğul və iki qızı dünyaya gəlir.
1799-cu ildə yenidən Veymara qayıdaraq yerli messenatların maliyyı dəstəyilə bir neçə ədəbiyyat jurnalının nəşrinə başlayır. Məhz bu illrdə Şiller Höte ilə görüşür. Onlar tezliklə sonrlar Almaniyanın ən aparıcı teatrlarında birinə çevrilən Veymar teatrını yaradırlar. Şiller ömrünün sonuna qədər Veymarda qalır və 1805-ci ildə 45 yaşında vərəm xəstəliyindən vəfat edir.
Şairin 1785-ci ildə yazdığı dünya şöhrətli "Şadlığa mədhiyyə" əsərinə sonralar dahi alman bəstəkarı Lüdviq van Bethoven musiqi bəstələyir.
Şair ömrünün son illərini ağır və üzücü xəstəliklərlə mübarizədə keçirir və 9 May 1805-ci ildə gözlərini əbədi olaraq yumur.
[redaktə / تحریر] Əsərləri
- "Oğrular" (1781)
- "Fiesko" (1784)
- "Məkr və məhəbbət" (1783)
- "Don Karlos" faciəsi (1787)
- "Vallenşteyn (1800)
- "Orleanlı qız" (1801)
- "Mariya Stüart" (1800)
- "Vilhelm Tell" xalq dramı (1804)
- "Dimitriy" (ölümü səbəbindən yarımçıq qalmışdır)