Müsavat Partiyası
Vikipediya, açıq ensiklopediya - ویکیپدیا ، آچیق انسایکلوپدیا
Müsavat Partiyası | |
---|---|
Genel Başqanı | xx |
Genel Sekreteri | xxx |
Quruluş Tarixi | 1911 |
Qurucusu | Məhəmməd Əmin Rəsulzadə |
Siyasi Fikri | Muhafazakar Liberal Milliyetçi Merkez Sağ |
Eski Genel Başqanları | xxx xxx xxx xxx xxx xxx |
Yeraldığı Hükümetler | xxxx Hükümeti xxx Hükümeti xxx Hükümeti xxx Hükümeti xxx Hükümeti xxx Hükümeti |
Öncülü | xxx |
Ardılı | xx |
İnternet Saytı | [1] |
Azərbaycanda mövcud partiyalardan biri.
Mündəricat |
[redaktə / تحریر] Tarixi Müsavat Partiyası
Müsavat Partiyası 1911-ci ilin oktyabrında Bakıda yaradılıb (Müsavat - ərəb sözüdür, mənası bərabərlik deməkdir).
Partiyanın ilk qurucuları aşağıdakılardır: Məhəmməd Əmin Rəsulzadə, Məhəmməd Əli Rəsuloğlu, Abbas Kazımzadə, Tağı Nağıoğlu. Müsavat Partiyasına ilk qəbul olunanlar: Vəli Mikayıloğlu, Seyid Hüseyn Sadıq, Əbdürrəhim bəy, Yusif Ziya bəy, Seyid Musəvi bəy.
Müsavat Partiyasının ilk Proqramı 9 maddədən ibarət olub, İslami xarakter daşıyıb. 1913-cü ildən, M. Ə. Rəsulzadə Bakıya qayıtdıqdan sonra Müsavat Partiyasının Proqramı təkmilləşdirilib, türkçülük fikirləri ilə dolğunlaşdırılıb. 1915-ci ilin oktyabr ayında M. Ə. Rəsulzadənin redaktorluğu ilə nəşrə başlayan "Açıq söz" qəzeti həm də Müsavat Partiyasının orqanı kimi çap olunub. Qəzet mətbuat tariximizdə "Türk ədəbi dili ilə" çap olunan ilk mətbu orqandır.
1917-ci ilin iyun ayında Müsavat Partiyası ilə Nəsibbəy Yusifbəylinin Gəncədə yaratdığı "Türk Ədəmi Mərkəziyyət" partiyası birləşib. "Türk Ədəmi Mərkəziyyət Partiyası - Müsavat" adlandırılıb. Partiyanın mərkəzi Bakıda qalıb. Gəncədə isə bir şöbə olaraq fəaliyyətini davam etdirib.
Müsavat Partiyasının ilk qurultayı 1917-ci il oktyabrın 26-31-də Bakıda "İsmailiyyə" binasında keçirilib.
1918-ci il mayın 28-də Tiflisdə Müsavat Partiyası (30 nəfər sayla) bir neçə azsaylı partiya ilə birgə Azərbaycan İstiqlalını elan etdi. Milli Şuranın sədri vəzifəsinə M. Ə. Rəsulzadə seçildi.
1918-20-ci illərdə dövlət quruculuğu prosesində, Parlament seçkilərində, Azərbaycanın dünya dövlətləri tərəfindən tanınmasında Müsavat Partiyasının böyük xidmətləri olub.
1919-cu ildə partiyanın ikinci qurultayı oldu.
1920-ci ilin aprelində Azərbaycan işğal olunduqdan sonra Müsavat Partiyası gizli mübarizəyə başlayır. M. Ə. Rəsulzadənin başçılığı ilə yaranan "Gizli Müsavat" Təşkilatı - Mirzə Bala Məmmədzadə, Əbdül Vahab Yurdsevər, Məmməd Sadıq Quluzadə, Məmməd Həsən Baharlı və Cəfər Cabbarlıdan ibarət ümumi mərkəzi bir heyətlə fəaliyyətə başlayır. Müsavatın təşkilatçılığı ilə Azərbaycanda Sovet hakimiyyəti illərində 150-dən çox silahlı üsyan olub.
1936-cı ilin avqustunda Müsavat Partiyasının konfransında Partiyanın "Yeni Proqram Əsasları" qəbul edilir.
[redaktə / تحریر] Müsavat Partiyasının Sovet hakimiyyətinə qarşı mübarizəsi
1920-ci ilin 27 Aprelindən - Azərbaycanın işğal günündən Müsavat Partiyası gizli fəaliyyətə başlayıb. M. Ə. Rəsulzadənin rəhbərliyi ilə Mirzə Bala Məmmədzadə, Əbdülvahab Yurdsevər, Cəfər Cabbarlı, Məmməd Sadıq Quluzadə Məhəmməd Həsən Baharlıdan ibarət Müsavatın gizli "Ümumi Mərkəzi" yaradıldı.
"Gizli Müsavat" təşkilatı bolşevik işğalına qarşı etiraz xarakteri daşıyan bəyannamələri 28 May, 27 Aprel günlərində xalq arasında yayır, milli mübarizə ruhunu ölməyə qoymurdu.
1920-30-cu illərdə Azərbaycanda çoxlu sayda silahlı üsyanlar, kəndli qiyamlar izsiz ötüşməyərək hökumətini sarsıtmışdı.
Müsavat Partiyasının təbliğat işi çox güclü aparılırdı. Sovet hökumətinin Azərbaycandakı bütün işləri diqqətlə izlənilir, onların hər yalan şüarı Müsavat tərəfindən təkzib edilirdi. Orta və ali məktəblərdə güclü təbliğat işləri görülür, sovet hakimiyyətinin işğalçı məqsədi adamlara anladılırdı. Hər baxımdan güclü təbliğatçılar yetişdirmək üçün Müsavat gizli siyasi kurslar və məktəblər açırdı.
Müsavatçılara qarşı Sovet hökuməti amansız cəza sistemi tətbiq edirdi. M. Ə. Rəsulzadə bildirirdi ki, 1923-cü ilin avqustunadək iki min müsavatçı həbs edildi. Ümumilikdə isə, 1920-ci il aprelin 28-dən 1921-ci ilin avqustuna qədər Azərbaycanda 48 min adam qırmızı terrorun qurbanı olub.
Bütün bunlara baxmayaraq, müsavatçılar 30-cu illərin sonuna kimi Sovet hakimiyyətinə qarşı ölkə daxilində mübarizə aparıblar.
MÜSAVAT PARTİYASININ KONFRANSI, "YENİ PROQRAM ƏSASLARI"NIN QƏBUL EDİLMƏSİ
1936-cı ilin avqustunda Polşada, Varşava şəhərində Müsavat Partiyasının Konfransı keçirildi. Partiyanın rəsmi yığıncağına verilən 17 illik fasilədən sonra keçirilən bu konfransın böyük əhəmiyyəti vardı. Partiya lideri M. Ə. Rəsulzadə "Milli hərəkatda partiya fəaliyyəti" haqqında çıxış etdi. Konfransda partiyanın "Yeni Proqram Əsasları" qəbul edildi. "Yeni Proqram Əsasları"nda bir fikrə başlıca üstünlük verilirdi: Müstəqil Azərbaycan Xalq Cumhuriyyətini rus istilasından qurtarmaq və onu qeydsiz-şərtsiz müstəqil bir dövlət halında yaşatmaq!
Yeni Proqram Əsasları müsavatçılığın tərifini belə müəyyənləşdirirdi: "Müsavatçılıq böyük Türk Kültürünə bağlı, milli, mədəni və insani dəyərləri mənimsəyən, hürriyyət, cumhuriyyət və istiqlal idealına sadiq Azərbaycan vətənsevərliyidir".
"Yeni Proqram Əsasları" Milli Təsanüdə cəmiyyətdə böyük ehtiyac duyulduğunu vurğulayaraq bildirirdi: "... Bu surətlə, müsavatçılıq, Milli Birlik və Təsanüdü əsas olaraq alır və hər türlü sinif və zümrə hakimiyyətini rədd edir".
MÜSAVAT PARTİYASININ II QURULTAYI
Müsavat Partiyasının II qurultayı 1919-cu ilin dekabrında keçirildi. (Qurultay dekabrın 2-dən 12-dək davam etmişdir). Respublikanın bütün bölgələrindən qurultayda 140 nümayəndə təmsil olunurdu. Qurultayı giriş sözü ilə M. Ə. Rəsulzadə açıb və partiyanın Mərkəzi Komitəsinin fəaliyyəti haqqında məruzə ilə çıxış edib. .
II qurultayda aşağıdakı qərarlar qəbul edilib:
- 1. Qafqaz konfederasiyası;
- 2. Denikin təhlükəsi;
- 3. Dağıstan məsələsi.
Qurultayda Partiya Proqramına baxılıb. 67 maddəlik Partiya Proqramı iki hissədən ibarət idi: Birinci hissə- Nəzəriyyə və uzaq məqsəd; İkinci hissə - Əməliyyə və yaxın məqsəd.
Proqramın birinci hissəsində göstərilirdi ki, əsas amalımız olan Azərbaycan İstiqlalını bütün namus və vicdanımızla qorumalıyıq.
Proqramın ikinci hissəsi aşağıdakı bölmələrdən ibarət idi:
1. Şəkli idarə; 2. Həqqi-əhliyyət; 3. İqtisad və maliyyə işləri; 4. Torpaq məsələsi; 5. İşçi məsələsi; 6. Ədliyyə məsələsi; 7. Ruhani idarəsi məsələsi; 8. Maarif məsələsi.
İkinci qurultayda M. Ə. Rəsulzadə yenidən Müsavat Partiyasının sədri seçilib.
[redaktə / تحریر] Müasir Musavat Partiyası
1991-ci ilin iyununda Yeni Müsavatın I qurultayında N. Nəsibzadə Mərkəzi İcraiyyə Komitəsinin sədri seçilir. 1992-ci ildə Müsavatın bərpa mərkəzi yaradılır. 1992-ci ilin noyabrında Müsavat Partiyasının III Bərpa Qurultayı keçirilir və İsa Qəmbər Partiyanın Başqanı seçilir.
Müsavat hazırda Azərbaycanda fəaliyyət göstərən çoxsaylı partiyalardan biridir.
[redaktə / تحریر] Partiya himni
Müsavat Partiyasının Himni
Bayrağına göy qurşağı göy rəngini verdi,
Bayraqdan uca təkcə bir Allahdı, Müsavat!
İllər boyu gah meydana, gah zindana girdin,
Zalım elə bildi daha dustaqdı Müsavat!
Əsdi qara yellər başın üstündə, çox əsdi,
Kəsdi qara yellər, sənin haqq yolunu kəsdi,
Amma nə oraq biçdi səni, nə çəkic əzdi,
Sümbül kimi bir də dikəlib, qalxdı Müsavat!
Dünya bulanıb bir durulan vaxt olacaqdı,
Zalımlara divan qurulan vaxt olacaqdı,
Sənsiz bu Vətən torpağı bədbaxt olacaqdı,
Sənsən bu Vətən torpağının baxtı, Müsavat!
Bəsdir bəzədik çölləri başdaşlarımızla,
Bəsdir suladıq gülləri göz yaşlarımızla,
Dar gündə tutaq əl-ələ qardaşlarımızla,
Dərdi-qəmi boğ, gün kimi doğ, vaxtdı Müsavat!
Sözləri: Ramiz Rövşənin, Musiqisi: Cavanşir Quliyevindir.
Müsavatın himni 25 oktyabr 1997-ci il tarixdə partiyanın V (Proqram) Qurultayında qəbul olunub.
[redaktə / تحریر] Partiya emblemi
Partiyanın embleminin müəllifləri görkəmli rəssamlar Elçin Məmmədov və Tərlan Qorçiyevdir. Emblemdəki "Müsavat" sözünün baş hərfi olan "M" qoşa dağ şəklində təqdim olunur; arxadakı dağ qara rəngdədir. Qara dağ Türklər üçün əhəmiyyətli simvollardan biridir. Öndəki dağ isə Müsavatın simvolu olan mavi rəngdədir. "M" hərfinin strukturu, qoşa dağın görünüşü tarazlıq ideyasını ifadəli göstərir. Tarazlıq ideyasından isə Müsavatın əsas prinsiplərindən birinə - Milli Təsanüdə çıxmaq olar. Çünki Təsanüd həm də müxtəlif sosial təbəqələrin mənafelərində tarazlaşdırma nöqtələri tapmaqdır. Emblemdəki iki üçbucaqdan Platon və Fərabi kimi filosofların fəlsəfəsinə də çıxmaq olar. Bu filosoflar deyirdilər ki, bütün başqa həndəsi fiqurlar (həndəsi fiqurlara uyğun cisimlər) üçbucaqların müxtəlif birləşmələrindən törənmişdir, yənivarlıqda olanların təməli həndəsi fiqur prinsipinə uyğun gəlir (şərh: professor N. Mehdinindir).
[redaktə / تحریر] Partiya bayrağı
Müsavat Partiyasının bayrağı mavi rəngdədir. İlk dəfə 1919-cu ildə Partiyanın II qurultayında bayrağın bu rəngdə olmağı qəbul edilib. Mavi bayraq bir zamanlar Elxanilər dövründə (XIII əsrdə) Azərbaycan torpaqları üzərində dalğalanıb. Mavi bayraq həm də Elxanilərin zəfər yürüşlərini əks etdirirdi.
Müsavatçılar məhz bu mənada mavi bayrağa üstünlük vermişlər.
[redaktə / تحریر] Partiya üzvləri və rəhbərləri
Müsavatçıların Azərbaycan hökuməti kabinələrində tutduqları vəzifələrə diqqət edək:
I. BİRİNCİ HÖKUMƏT KABİNƏSİNDƏ (28.05.1918) - beş müsavatçı nazir vardı: X. Sultanov (Hərbi nazir), M. Hacınski (Xarici İşlər naziri), N. Yusifbəyli (Maliyyə və Xalq Maarif naziri), M. Y. Cəfərov (Ticarət və Sənaye naziri).
II. İKİNCİ KABİNƏDƏ (17.06.1918-07.12.1918) - beş müsavatçı nazir: M. Hacınski (Xarici İşlər naziri), N. Yusifbəyli (Xalq Maarifi və Dini Etiqad naziri), X. Sultanov (Əkinçilik naziri), M. Rəfiyev (Portfelsiz nazir), X. Xasməmmədov (Portfelsiz nazir).
III. ÜÇÜNCÜ KABİNƏDƏ (26.12.1918-14.03.1919) - üç müsavatçı nazir: X. Xasməmmədov (Daxili İşlər naziri), N. Yusifbəyli (Maarif və Dini Etiqad naziri), X. Sultanov (Əkinçilik naziri).
IV. DÖRDÜNCÜ KABİNƏDƏ (14.03.1919-22.12.1919) dörd müsavatçı nazir: N. Yusifbəyli (Nazirlər Şurasının sədri), M. Y. Cəfərov (Xarici İşlər naziri), N. Nərimanbəyli (Dövlət müfəttişi), X. Xasməmmədov (Daxili İşlïr naziri).
V. BEŞİNCİ KABİNƏDƏ (24.12.1919-01.04.1920) - dörd müsavatçı nazir: N. Yusifbəyli (Nazirlər Şurasının sədri), M. Hacınski (Daxili İşlər naziri), X. Xasməmmədov (Ədliyyə naziri), M. Rəfiyev (İctimai Təminat və Səhiyyə naziri).
Müsavatçılar 1920-ci il Aprelin 27-dək Azərbaycanda dövlət quruculuğunda ciddi rol oynamış, bütün bacarıqlarını bu işə sərf etmişlər.
[redaktə / تحریر] Müsavat Partiyası ilk başqanı ve qurucusu Məhəmməd Əmin Rəsulzadə
- Ana məqalə: Məhəmməd Əmin Rəsulzadə
Müsavat Partiyasının lideri və ilk Başqanı Məhəmməd Əmin Rəsulzadə 1884-cü ildə yanvar ayının 31-də Bakı şəhərində ruhani ailəsində anadan olub. Atası Hacı Molla Ələkbər Rəsulzadə, anası Zal qızı Zinyətdir.
[redaktə / تحریر] MÜSAVAT PARTİYASININ İKİNCİ BAŞQANI MİRZƏ BALA MƏMMƏDZADƏ
Müsavat Partiyasının ikinci Başqanı Mirzə Bala Məmmədzadə 1898-ci ildə Abşeronun Zirə kəndində balıqçı ailəsində anadan olub. 1907-ci ildə Bakıda yeddinci "Rus-tatar" məktəbinə daxil olub, 1914-cü ildə oranı bitirib. 1918-ci ildə o, Müsavat Partiyasının nəzdində yaranan "Gənclər cəmiyyəti"nin orqanı olan "Gənclər Yurdu"nun redaktorlarından biri idi. M. B. Məmmədzadə Azərbaycan Parlamentində stenoqrafçı iləyib, 1919-cu ildə Müsavatın ikinci qurultayında Partiyanın Bakı Komitəsinin üzvü seçilib.
1920-ci ilin 27 Aprel işğalından sonra yaradılan "Gizli Müsavat"a rəhbərlik M. B. Məmmədzadəyə tapşırılıb. M. B. Məmmədzadə istila rejiminə qarşı bütün qüvvəsi ilə mübarizə aparıb, eyni zamanda yaradıcı, elmi axtarışlarını da davam etdirib. 1922-ci ildə Bakıda onun "Azərbaycan türk mətbuatı" adlı kitabı nəşr olunub.
1923-cü ildə Müsavatın gizli nəşr etdiyi "İstiqlal" qəzetinin mətbəəsi aşkarlandıqda M. B. Məmmədzadə bir müddət gizlənib, daha sonra gizli şəkildə İrana keçib.
1927-ci ildə M. B. Məmmədzadə İstanbula köçərək "Azəri Türk", "Odlu Yurd" jurnalları ilə əməkdaşlıq edib. Bu illərdə onun "Azərbaycan misaqi-millisi"; "28 Mayıs İstiqlal Bəyannaməsinin təhlili" və "Ermənilər və İran" kitabları çap olunur. M. B. Məmmədzadə İstanbul Universitetinin hüquq fakültəsini də bitirib.
1931-ci ildə M. B. Məmmədzadə də M. Ə. Rəsulzadə və digər mühacirlərlə birlikdə Türkiyəni tərk edib Polşada yaşamaq məcburiyyətində qalır. 1938-ci ildə M. B. Məmmədzadənin "Milli Azərbaycan Hərəkatı" adlı tarixi kitabı çap olunur.
M. B. Məmmədzadə 1954-cü ildə "Amerikan Komitəsi"nin Münhendə açdığı SSRİ-ni Öyrənmə İnstitutunda fəaliyyət göstərir. Burada Elmi Heyət Başqanlığını edən M. B. Məmmədzadə İnstitutun hər il keçirdiyi elmi konfransların əsas təşkilatçılarından idi.
M. B. Məmmədzadə yazılarını Mirzə Bala Nuhoğlu, A. Kut, M. Məmmədzadə, M. B. Daşdəmir və Əli Kutluk imzaları ilə çap etdirib.
Mirzə Bala Məmmədzadə 1959-cu il martın 8-də İstanbulda vəfat edib.
[redaktə / تحریر] MÜSAVAT PARTİYASININ ÜÇÜNCÜ BAŞQANI: KƏRİM ODƏR
Kərim İbadulla oğlu Odər 1901-ci ildə Bakıda anadan olub. Bakı Ticarət Litseyini bitirdikdən sonra, Azərbaycan Xalq Cumhuriyyəti (1918-1920) dövründə Xarici İşlər Nazirliyində özəl Qələm müdirliyi vəzifəsində çalışıb və o zaman Xarici İşlər naziri olan Nəsib bəy Yusifbəyli ilə yaxın münasibətdə olub. Həmin illərdə Kərim Odər gündüzlər işləyir, gecələr isə İqtisad fakültəsində təhsilini davam etdirirdi. 1920-ci il 27 aprel işğalından sonra Kərim Odər bir müddət Xarici İşlər nazirliyindəki işində çalışıb, lakin sonradan bolşeviklərin terror rejimi ilə ölkəni idarə etdiklərini görüb Azərbaycanı tərk etmək məcburiyyətində qalıb. Üç ilə qədər Tiflisdə qalan Kərim Odər burada iqtisad fakültəsini bitirib, bolşeviklərin əlinə keçməmək üçün Batuma qaçaraq oradan Türkiyəyə keçib. Bir müddət ticarətlə məşğul olan Kərim Odər, Türkiyə vətəndaşlığını qəbul etdikdən sonra Osmanlı Bankında yeddi ilə qədər işləyib, müdir müavini olub, Mərkəzi Bankda işə qəbul edilib. Son iş yeri Sumerbank Ümum Müdirliyində Bankaçılıq və Kredi İşlər Müdirliyində müşavir olan Kərim Odər 1966-cı ilə təqaüdə çıxıb.
Kərim Odər rus, fransız dillərini sərbəst, fars, alman və ingilis dillərini isə orta dərəcədə bilirdi. Kərim Odər bir müddət Müsavat Partiyasının rəhbərliyində yer alıb, Partiya Məclisi başqanı olub, eyni zamanda Azərbaycan Kültür Dərnəyinin Fəxri Başqanı adını alıb. 1976-cı ildə Azərbaycan Milli Mərkəzinin Başqanı Əbdülvahab Yurdsevərin vəfatından sonra Mərkəz Başqanlığı da Kərim Odərə tapşırılıb.
Kərim Odərin "Azərbaycan" dərgisində və digər mətbu orqanlarda çoxlu sayda məqalələri, yazıları vardır. Ən dəyərli "Azərbaycan ekonomisi" və "Azərbaycan" adlı əsərləri böyük maraq doğurur. Kərim Odər böyük zəhmətlə yazıb çapa hazırladığı "Azərbaycan" kitabının çapını görə bilmədi. Daha doğrusu Türkiyədə bu kitabın "Milli bir Kültür Politikasına qovuşulmamış olması" nəşri gecikdirirdi. Kərim Odər 1981-ci ilin 19 noyabrında vəfat edib.
[redaktə / تحریر] MÜSAVAT PARTİYASININ DÖRDÜNCÜ BAŞQANI: MƏHƏMMƏD AZƏR ARAN
Məhəmməd Azər Aran 1911-ci ildə Azərbaycanın Qarabağ bölgəsində anadan olub. Atası və bütün qohumları Məhəmməd Əmin Rəsulzadənin qurduğu Azərbaycanın istiqlal və hürriyyətə qovuşmasını, Azərbaycan Milli Cumhuriyyətinin qurulmasını istəyən Milli Müsavat Xalq Partiyasına mənsub olub. M. Azər Aran gənc yaşlarından kommunistlərin Azərbaycanda törətdiyi ölümləri, cinayətləri gördüyü üçün mövcud rejimə dərindən nifrət edib.
1920-ci ildə məktəbi bitirdikdən sonra M. Azər Aran Türkiyəyə getmək qərarına gəlir. Sərhədi keçərkən Əli Aran adlı bir riyaziyyat müəllimi ilə tanış olur, birlikdə İrana, oradan isə Türkiyəyə gəlirlər. Azər Aran İstanbulda əsgəri tibb fakültəsini bitirib. İstanbulda olarkən Azərbaycan Milli Qurtuluş hərəkatının böyük ideoloqu M. Ə. Rəsulzadə ilə yaxından tanış olub. Sonradan nevrologiya sahəsində ixtisas alaraq mütəxəssis həkim kimi fəaliyyət göstərən, polkovnik rütbəsinə qədər yüksələn Azər Aran Əsgəri xəstəxanalarda Baş həkim olub, sonrakı illərdə öz arzusu ilə təqaüdə çıxıb.
Azər Aran Tibb fakültəsinin üçüncü kursunda oxuyarkən, M. Ə. Rəsulzadə və bir çox siyasi mühacirlər Türkiyədən getmək məcburiyyətində qaldılar. Elə həmin vaxtdan (1931-ci ildən - N.Y.) Azər Aran bir çox dostları ilə Azərbaycan istiqlal davasının fəalları olaraq, ciddi işlər görürlər. Avropadan göndərilən "İstiqlal", "Qurtuluş" kimi mətbuat vasitələrini alıb lazımi ünvanlara çatdırır, milli mətbuata xəbərlər, müxtəlif yazılar hazırlayırlar. Beləliklə, Müsavat Partiyasının və Azərbaycan Milli Mərkəzinin üzvü olurlar. Özü sonradan səmimiyyətlə etiraf edərmiş: "Biz daha gənc olmamış böyük yüklə yükləndik". Azər Aran Sivasda (Türkiyədə şəhər - N. Y.) Əsgəri xəstəxanada Baş həkimlik edərkən, Türkiyə Anıtlar Dərnəyinin də üzvü olub, O, Qazi Bürhanəddinin məzarını tikdirib.
Azər Aran 1949-cu ildən fəaliyyət göstərən Azərbaycan Kültür Dərnəyinin işində də yaxından iştirak edirdi. Ömrünün sonlarında ağır xəstəlik keçirən Azər Aran uzun illər çalışıb işini yürütdüyü Azərbaycan davasının ana Vətən Azərbaycanda qələbəsini gördü. On bir ilə yaxın Başqanı olduğu Milli Müsavat Xalq Partiyasının 1992-ci ildə Azərbaycanda bərpası onu çox sevindirdi. Böyük milli mücahid Azər Aran 1993-cü il aprelin 8-də Ankarada 82 yaşında vəfat edib və "Qarşıyaxa" məzarıstanlığında dəfn edilib.
[redaktə / تحریر] MÜSAVATIN BEŞİNCİ BAŞQANI İSA QƏMBƏR
İsa Yunis oğlu Qəmbər 1957-ci il fevralın 24-də Bakı şəhərində ziyalı ailəsində anadan olmuşdur. 1964-74-cü illərdə Bakıda 62 saylı orta məktəbdə oxumuş, 1974-cü ildə M. Ə. Rəsulzadə adına BDU-nun tarix fakültəsinə daxil olmuş, 1979-cu ildə oranı bitirmişdir. 1979-82-ci illərdə Azərbaycan Elmlər Akademiyasının Naxçıvan Elmi Mərkəzində, 1982-90-cı illərdə Şərqşünaslıq İnstitutunda kiçik elmi işçi, elmi işçi vəzifələrində çalışmışdır.
1985-ci ilin yanvarında İsa Qəmbər erməni Zori Balayanın "Ocaq" kitabına cavab olaraq "Çağırılmış bayatılar və yeni əfsanələr" əsərini yazır. Əldən-ələ gəzib, böyük rəğbətlə qarşılanan bu əsərin çapı uzun müddət mümkün olmur. Əsər ilk dəfə 1991-ci ilin mart ayında işıq üzü görür. Zori Balayanın fikirlərinin əsassız olduğunu zəngin faktlarla sübuta yetirən bu əsərin Azərbaycan tarixi elmində xüsusi yeri vardır.
İsa Qəmbər 1990-91-ci illərdə AXC Təşkilat şöbəsinin müdiri, sonra sədr müavini olub. Bu illərdə Azərbaycan Xalq Hərəkatının əsas liderlərindən biri kimi tanınıb. 1990-cı ildə o, xalq deputatı seçilib. 1991-ci ildə Azərbaycan Ali Soveti Milli Şurasında Xarici İşlər Komissiyasına sədrlik edib. 1992-ci ilin mayından 1993-cü ilin iyun ayına qədər Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin sədri olmuşdur. Bu illərdə xalqımızın həyatında mühüm əhəmiyyət kəsb edən çoxlu sayda qanunlar qəbul edilmişdir.
1993-cü ilin məlum iyun hadisələrindən sonra İsa Qəmbər ciddi təqiblərə məruz qalmışdır. Həmin ilin iyunun 13-də İ. Qəmbər Milli Məclisin sədri vəzifəsindən istefa vermiş, iyulun 16-da isə həbs edilmişdir. İ. Qəmbərin həbsi ilə bağlı Respublika tanınmış ziyalılarından ibarət "İsa Qəmbəri Müdafəi Komitəsi" yaradılmışdır. ABŞ Dövlət Departamenti də İ. Qəmbərin həbsini pisləyən bəyanat qəbul etmişdir. Gəncə hadisələri ilə bağlı məhkəmə prosesində özünü ləyaqətlə aparmış, ünvanına deyilən saxta ittihamları əsassız saymışdır. Geniş ictimaiyyətin də təzyiqi nəticəsində məhkəmə prosesi dayandırılmış, iş ibtidai istintaqa qaytarılmışdır.
1995-ci ilin 12 noyabrında Azərbaycan Parlamentinə keçirilən seçkilərə Müsavat Partiyası buraxılmamış, 1996-cı ilin 4 fevralında isə təkrar seçkilərdə İsa Qəmbər 41 saylı Sumqayıt seçki dairəsindən namizədliyini irəli sürmüş, lakin iqtidar seçki qanununu ciddi olaraq pozmuş, Müsavat liderinin Milli Məclisdə təmsil olunmağına imkan verməmişdir.
İsa Qəmbər hazırda Müsavat Partiyasının Başqanı, müxtəlif partiyaların təmsil olunduğu “Bizim Azərbaycan” blokunun sədridir.
[redaktə / تحریر] Həmçinin bax
- Müsavat Partiyasının qurultayları
- AXC İstiqlaliyyət Bəyannaməsi