Mevlana Ebussuud İmadi
Vikipediya, açıq ensiklopediya - ویکیپدیا ، آچیق انسایکلوپدیا
Mevlana Ebussuud İmadi (İskilip, 30 Dekabr 1490 - İstanbul, 23 Avqust 1574) Türk, Osmanlı dövlət adamı, hüquqşünas, üləma, kadı, müdərris və şeyxülislam.
(Mevlana Ebussuud İmadi olaraq öz vaqfiyəsində adı geçmekle bərabər daha çox Ebussuud Efendi, Hoca Çelebi olaraq da məlumat olunur, tam adı Mehmet Ebussuud el-İmadidir)
Osmanlı Dövləti'nin zirveye vardığı yüksəlmə dövrində Qanuni Sultan Süleyman və II Səlim padşahlara şeyxülislamlık yapmış din və dövlət adamıdır.
Mündəricat |
[redaktə / تحریر] Həyatı
Ağqoyunlu Dövlətinin hökmdarı Uzun Həsən tarafından bir arada İstanbul'a gönderilmiş və Fatih Sultan Məhəmməd tarafından hürmetle alıkonulmuş olan iki Türk alimin (Mustafa İmadi və Ali Kuşçu) torunudur; babası Musafa İmadi'nin oğlu və II Bəyazid'ın gözde alimlerinden olan Mutasavvıf Muhyiddin Mehmed-i İskilibi (Şeyh Yavsi; türbesi İskilip'tedir), anası isə Ali Kuşçu'nun qızı Sultan Hatun'dur.
[redaktə / تحریر] Təhsili
Ebussuud Əfəndi, ilk təhsilini atası şeyx Muhyiddin Mehmeddən görmüş; mukaddemât-ı ulûmu təhsil ettikten sonra kəlamdan Hâşiye-i Tecrîdi tamâmen, bələğət ilə əlaqədar olarak Şerh-i Miftâhı iki kere və yine kəlamdan Şerh-i Mevâkıf’ı başından sonuna kadar olmak üzərə, aynı şekilde babası Şeyx Yavsı’dan okumuştur.
Atasının II Bəyazida olan yakınlığı dolayısıyla, daha genç yaşlarında iken hökmdarla tanışmış və Atâyî’nin ifâdesiyle, “yevmî 30 akçe Çelebi ulûfesi ihsân olunup câh-ı mahsûs-ı ulemâ ile ser-efrâz ve müstakıllen dest-bûs-ı pâdişâhî ile mazhar-ı i’zâz” olmuştu
İlk təhsilini əvvəla atasından sonraki təhsili də sıra ilə Müeyyedzade Abdurrahman Efendi ilə Karamanlı Seyyit Süleyman'dan almış olub.
[redaktə / تحریر] Dövlət vəzifələri
Osmanlı Dövlətində sürən cəmi 58 illik uzun məmurluq həyatının; 17 ilini müdərrisliq, 4 ili kadılıq, 8 ilini kazaskerlik, 29 ilini də şeyxülislamlıq ilə geçirmiştir.
1516-cı ildə İnegöl İshak Paşa Mədrəsəsi'ne müdərris olarak atanmış, 1520-ci ildə bu görevinden alınmıştır. Kısa süre sonra Davut Paşa Mədrəsəsi, 1522-ci ildə Mahmut Paşa Mədrəsəsi, 1525-ci ildə Gebze Mədrəsəsi, ertesi yıl 1526-cı ildə Bursa Mədrəsəsi və 1528-ci ildə böyük atası Ali Kuşçunun qurduğu İstanbul Fatih Mədrəsəsi (Sahn-ı Seman Mədrəsəsi) müdərrisliklərinə getirilmiştir. 1533-cü ildə önce Bursa, sonra da İstanbul kadısı olmuştur. 1537-ci ildə Rumeli kazaskerliğine terfi etmiştir. Oktyabr 1545-ci ildə şeyxülislam olur və 1574-cü ildə ölümüne dek (yaxlaşıq 30 il) bu vəzifə kalmıştır. Eyüpsultan Mezarlığı'nda, öz adıyla anılan vaqifi olan Dar-ül Hadis məktəbinin bağçasındadır.
[redaktə / تحریر] Fitvalarından məsəllər
Qanuni Sultan Süleyman'ın mənzum bir beyt ilə Topkapı Sarayının bağçasındaki meyvə agaclarına zarar veren karıncaların itlafının dinen mümkün olup olmadıgını sorduğu,
- “Dıraht-ı gari sarınca karınca
- Sual var mı karıncayı kırınca”
yani “Bir ağacı karınca sarınca bu karıncayı kırmanın, öldürmenin yarın ahiret gününde hesabı var mı?” diye soran Kanuni’ye,
- “Yarın Hak’kın huzuruna varınca
- Süleyman’dan hakkın alır karınca”
Eşarilik (16. əsrin sonundan yıkılışına kadar Osmanlı Devleti. 16. əsrdə Ebussuud Efendi ile Birgivi Mehmet Efendilerin tartışmalarının ana kaynağı bu konudur... Şeyhülislam Ebussuud'dan sonraki şeyxülislamlar eliyle Eşarilik Osmanlının itikadi mezhebi olmuştur.
[redaktə / تحریر] Əsərləri
Məlumat olunan 22 adət mühüm əsəri ilə çəşidli risalələri vardır. Aşağıda bunlardan bazıları verilmiştir:
Tefsir:
- İrşadü’l-Aklu’s-Selim Mezaye’l-Kitabü’l-Kerim (Arapça tefsir),
- Maâk'dü t-tarrâffi evveli sureti'l-Feth minel-Keşşâf
- Tefsirü sureti'I-Furtan
- Tef sini sureti'I Müminin
- Risale fi bahsi imâni'l-Firavn
Hüquq:
- Fetavayı Ebussuud Efendi,
- Kanunname-i Ali Osmani (Qanuni dövrüne adını veren qanun)
- Maruzaat (çeşitli fıkhî ve ameli hükümler),
- Arâzî-yi Harâcıyye ve Oşriy-ye Hacında Kanun ve Fetvalar,
- Risale fi vakfı'I-men kül ve'n-nufçûd,
- Bidâatü'l-kadî li-ihtiyâcihi fil-müstakbel ve'l-mâzî,
- Fe-tâvâ Kâtiblerine Tenbih,
- el-Fetva'l müteallikti bı-beyânı'I-valftı'I-muteber e lı'l-hasad ve istihlâk) I-galat,
- Gamezâtü I-melih fi evveli mebâhisi kasri'l-âmm mine't-Telvîh,
- Sevâkjbii'l-enzâr fi evâılı Menârı'l-envâr,
- Hasmü'l-hılâffi'l-mesh ale'l-htfaf,
- Risale fi val^fi'I-arazî ve bazı âhkami'l-vakj,
- Rishile fi tescili'I-evkaf Risale fi vakfı't-tâvahîn ale'I-arzı'l-mevkûfe li'l-gayr. *Öşür Hakklf]da Risale
Dil və ədəbiyyat:
- Calatüt-ı Ebussuud (Gala-tât-ı Avam),
- el-Kasîdetü'l-mîmiyye,
- el-Kasâidü'l-Arabiyye,
- Ka-sîde fi nsai's-Sultân Süleyman,
- Münşeat-ı Ebussuud.
- Galatat (yanlış kullanılan kelimeler),
- Kaside-i Mimiyye (Arapça şiir)
- Sevâkibü’l-Enzâr fi Evâili’l-Menâr
- Ğamazâtu’l-Melih
- Sevâkibü’l-Enzâr fi Evâili Menâri’l-Envâr fi’l-Usûl
Akaid:
- Risale fi beyanı'I -kaza ve'l-kader
Tibb:
- Risale li-ecli'ttaûn
- Duânâme-ı Ebussu-ûud (Duaname yalın bir dil ilə yazılmış duar və hadisler),
- Risale fi ediyeti'l-me'sûre
- Risale-i Mergûbe
- Mecmua-ı Deavât
[redaktə / تحریر] Mənbə
- Abdullah Demir - Devlet-i Aliyye’nin Büyük Hukukçusu Şeyhulislam EBUSSUUD EFENDİ, Ötüken Neşriyat İstanbul 2006 ISBN 975-437-563-1
- Recep Kaymakcan - Şeyxülislam Ebussuud Əfəndi - İskilip'in Sesi Gazetesi, Yıl: 1 Sayı:4 - 10.09.1987
- Recep Kaymakcan - Şeyxülislam Ebussuud Əfəndi - İskilip'in Sesi Gazetesi, Yıl: 1 Sayı:5 - 15.11.1987
- Recep Kaymakcan - Şeyxülislam Ebussuud Əfəndi - İskilip'in Sesi Gazetesi, Yıl: 1 Sayı:6 - 25.11.1987
- Recep Kaymakcan - Şeyxülislam Ebussuud Əfəndi - İskilip'in Sesi Gazetesi, Yıl: 1 Sayı:7 - 15.12.1987
- Prof. Dr. Fahri Unan - “Atâyî’nin Gözüyle Bir Osmanlı Âlimi - 'Türk Yurdu' Dergisi Ankara Eylül 1990
- Ali Kılcı -
- Abdullah Aydemir - Büyük Türk Bilgini Şeyhülislam Ebussuud Efendi ve Tefsirdeki Metodu, Diyânet yayınları, Ankara
- Abdullah Aydemir - Ebussuud, Kültür Bakanlığı Yayınları 1989
- H. Nihal Atsız - İstanbul Kütüphanelerine Göre Ebussuud Bibliyografyası, İstanbul 1967
- Ayşe Yücel - Türk Kültüründe İz Bırakan İskilipli Alimler, Türk Diyanet Vakfı Yay., Ankara 1998.