İsmayıl Qaspiralı
Vikipediya, açıq ensiklopediya - ویکیپدیا ، آچیق انسایکلوپدیا
İsmayıl Qaspiralı (Gasprinskiy), (d. 8 Mart 1851 – ö. 11 Eylül 1914). Krım Tatarı eğitimci, yayıncı ve politikacı.
Qaspiralı, Rus İmperiyası'nda Türk ve İslam toplumlarının eğitim, kültür reformu ve modernleşmeye ihtiyacı olduğunu farkeden ilk ve tek Müsəlman entelektüeldir. Soyadı, Krım'daki Qaspra şehrinden gelmektedir.
Qaspiralı düşüncelerini 1883'te kuruduğu ve 1918'e kadar varlığını sürdüren "Tercüman" adlı gazetesiyle yaymıştır. Yayınlarında Türk xalqlarını birlik ve dayanışmaya çağırdı.
“ | Dildə, fikirdə, işdə birlik! | ” |
sözüyle Türk halklarındaki birlikteliğin temel ilkelerini oluşturmuş ve günümüzde de bu söz bu birlik mücadelesinin hedefini göstermektedir.
Qaspiralı, modernleşmenin Avropalılaşma olduğunu savundu. Modernleşmenin tek yolunun eğitim olduğuna inanıyordu. O İslam okullarındaki çoğunlukla din üzerinde yoğunlaşan eğitim sistemini eleştirdi ve çocukların ana dillerini daha etkili konuşmalarını sağlayacak yeni bir öğretim sistemi kurdu, bu şekilde yeni müfredatı sundu. 1881 tarihli bir yazısında:
“ | Geri kalmışlığımızın tek nedeni cehaletimizdir. Avrupa'da neyin icat edildiğine veya neler olduğuna dair hiçbir fikrimiz yok. Bu izolasyondan kurtulmak için bunları okuyabiliyor olmamız gerekirdi; Avrupa fikirlerini yine Avrupalı kaynaklardan öğrenmeliyiz. İlk ve orta okullarımızın müfredatlarına bu dersleri koymalıyız ki, göz bebeklerimiz yani öğrencilerimiz bu fikirlere ulaşabilsin. | ” |
diyerek düşüncelerini ortaya koymuştur.
Gaspıralı kadınlar için Âlem-i Nisvan (Dünya Kadınları) adlı bir dergi çıkarımış ve bu dergiyi kızı Şefika yayına hazırlamıştır. Çocuklar için de Âlem-i Subyan (Dünya Çocukları) adlı bir yayın çıkarmıştır. Gaspıralı, İslam Biriği'nin (İttifaq-i Müslümanlar) kurucularından biridir; 1907'de kurulan birlik Rus İmperiyası'ndaki Müsəlman Türk entelektüelleri birleştirmiştir. Ayrıca ilk Rus Müsəlman kongresinin organizatörlerinden biriydi ve Rusiya'daki Müslüman insanlar için sosyal ve dinî reformlar oluşturmayı amaçlıyordu.
Mündəricat |
[redaktə / تحریر] Eserleri
[redaktə / تحریر] Gazeteler
- Tercüman (Baxçasaray, 1883-1918)
- Alem-i Nisvan (Baxçasaray, 1906-1910)
- Alem-i Sibyan (Baxçasaray, 1906-1912?)
- Al-Nahdah/The Renaissance (Qahirə, 1908)
- Kha! Kha! Kha! (Baxçasaray, 1906-?)
[redaktə / تحریر] Kitaplar
- Russkoe Musulmanstvo (Urıs Íslam) Simferopol, 1881
- Salname-i Türki (Baxçasaray, 1882)
- Mirat-ı Cedid (Baxçasaray, 1882)
- Hoca-ı Sibyan (Baxçasaray, 1884; 3.bas. 1892; 7. bas. 1898)
- Avrupa Medeniyetine Bir Nazar-ı Muvazene (Baxçasaray, 1885)
- İslamlara dair Nizamlar ve İmtiyazlar (Baxçasaray, 1885)
- Rusya Coğrafyası (Baxçasaray, 1885)
- İki Bahadır (Baxçasaray, 1886)
- Kıraat-i Türki (Baxçasaray, 1886; 2. bas. 1894)
- Maişet Muharebesi (Baxçasaray, 1886)
- Kolera Vebası ve Onun Deva ve Darusu (Baxçasaray, 1887)
- Bahtiyar Nazım (Baxçasaray, 1889)
- Atlaslı Cihanname (Baxçasaray, 1889)
- Medeniyet-i Islamiye (Baxçasaray, 1889)
- Garaib-i Adat-i Akvam (Baxçasaray, 1890)
- Arslan Kız (Baxçasaray, 1894)
- Mektep ve Usul-i Cedid Nedir? (Baxçasaray, 1894)
- Risale-i Terkib (Baxçasaray, 1894)
- Russko-vostochnoe Soglashenie (Baxçasaray, 1896)
- Hesab. Muhtasar Ilm-i Hesab ve Mesa'il-i Hesabiye (Baxçasaray, 1897)
- Her Gün Gerek Zakonlar (Baxçasaray, 1897)
- Rehber-i İslamiye (Baxçasaray, 1898)
- Şara'it al-Islam (Baxçasaray, 1897)
- Rehber-i Mu'allimin (Mu'allimlere Yoldaş) (Baxçasaray, 1898)
- Türkistan Uleması (Baxçasaray, 1900)
- Mevlud-i Cenâb-ı Hazret-i Ali (Baxçasaray, 1900)
- Beden-i İnsan (Baxçasaray, 1901)
- Iran. Resimli Mecmua (Baxçasaray, 1901)
- Mebadi-yi Temeddün-i Islamiyan-i Rus
- Meşhur Payitahtlar (Baxçasaray, 1901)
- Usul-i Edeb (Şark ve Garb Kaideleri) (Baxçasaray, 1901)
- Zoraki Tabib (Baxçasaray, 1901)
- Malumat-i Nafia (Baxçasaray, 1901)
- Tashih-i Akaidden (Baxçasaray, 1901)
- Temsilat-i Krilof (Baxçasaray, 1901)
- Asya'da Komşularımız (Baxçasaray, 1903)
- Dâru-l Rahat Müslümanları (Baxçasaray, 1906)
- Müslüman Kongresi (Baxçasaray, 1909)
[redaktə / تحریر] Makaleler
- "Türk yurducularına" (Türk Yurdu 1: 190-95, 1328 1912)
- "Hind yolundan" (Türk Yurdu 1: 307-10, 1328, 1912)
- "Hind'den dönerken" (Türk Yurdu 1: 369-71, 1328, 1912)
- "Muhaceret muntazama" (Türk Yurdu 1: 706-13, 1328, 1913)