Boarische Grammatik (Adverb)
Aus Wikipedia
![]() |
Der Artikl is im Dialekt „Owaöstareichisch“ gschriem worn. | ![]() |
auf Boarisch: õa Adweab (Sg.), zwoa Adweam (Pl.)
D Adweam san a Grupn fü Wöata dé Zaidwöata, oiso Weam, neha definian, åwa genau kinan si si a auf Partizipe, ãndare Adweam oda gãnze Sez beziang.
Der Artikl do gheart zua Artiklsammlung iba'd Grammatik vo da Boarischn Sproch. A Ibasicht iba olle Artikl zum Thema findt ma in Boarische Grammatik.
Inhaltsverzeichnis |
[dro werkln] Unfaendalichkaid
Adweam san ned dekliniaboa und ned konjugiaboa, dés hoast se faendan si ned nåch Geschlecht, Zåi, Fåi oda Zaid, sondan san oiwai glaich.
Baischbü - Unfaendalichkaid | |
---|---|
m | Ea ged lãngsãm |
f | Si ged lãngsãm |
Pl. | Mia gengan lãngsãm |
Fåi (Akk.) | Siagst du dé lãngsãm foaradn Autos? |
[dro werkln] Adjektif und Adweam
Im Gégnsåz zu ãndane Schbråchn kã auf Boarisch jéds Adweab a Adjektiv wean, wãn si si auf a Substantif, oiso Hauptwoat, beziagt. Es gibt kõane Adweam dé si fum faglaichboan Adjektif in da Foam untaschaidn, aussa ém dass unfaendalich san. In ãndane Schbråchn gibz dés schã.
Schbråch | Adweab | Adjektif | Adweab | Adjektif |
---|---|---|---|---|
Englisch | well | good | badly | bad |
Franzesisch | bien | bon/bonne | mal | mauvais(e) |
Schbanisch | bién | bueno/buena | mal | malo/mala |
Boarisch | guad | guad | schlecht | schlecht |
Baischbü: Ea kãn guad kocha. Saine Rezepte san guad. Ea is guad
Adjektife wean åwa im Gégnsåz zu Adweab schã an s Geschlecht, de Zåi und in Fåi fu eanam Bezugswoat ãbasst.
Baischbü: Ea is a guada Koch. Si is a guade Kéchin. Mia san guade Kéch. Dé guadn Kéch san oiwai gfrågt.
[dro werkln] Oatn fu Adweam
Es gibt faschidane Oatn fu Adweam, jé nåchdém wöche Funkzion dass in am Såz iwaneman. Ma untaschait:
- Tempoaral Adweam (Wãn?)
- Lokal Adweam (Wo?)
- Kausal Adweam (Wiaso?)
- Modal Adweam (Wia?)
- Intarogatif Adweam (Fråg)
- de Boarischn Richtungsadweam (Wohî?)
[dro werkln] Tempoaral Adweam
Tempoaral Adweam beschdiman de Zaid neha in dea a Hãndlung bassiad. Sé san im Boarischn bsondas wichdig, wai damid oft dé Benuzung fu da Fagãngenhaid oda fåst oiwai fu da Zukunft fum Weab, oiso fum Zaidwoat, famidn wean kãn. S Boarische måg nemlich kõane kompliziadn gramatikalischn Åbwãndlungen, sondan nimd dafia liawa Adweam hea. S Frågewoat fia de Tempoaraladweam is 'Wãn?'
Baischbü fia Tempoaraladwean (OMB) san:
Dåg | Joa | Moment | Zukunft | Fagãngenhaid |
---|---|---|---|---|
haid | haia | jéz | glai | gråd |
moang | negsts Joa | sofoat | dãn | foahea |
iwamoang | iwanegsts Joa | gråd | båid | zeascht |
gésdan | foarigs Joa | nia | schbéda | dåmåis |
foagésdan | foafoarigs Joa | oiwai | nåcha | fria |
Es gibt natiali nu fü ãndare Tempoaral-Adweam, wia: oft, södn, ima, etc.
[dro werkln] Lokal Adweam
Lokal Adweam prezisian in öatlichen Rãmen fu ana Hãndlung. Wo bassiad dés iwa dés gråd grét wiad? Lokale Adweam beziang si auf an beschdimtn geografischn Punkt und Richtungsadweam (schau untn!) beziang si auf de Richtung in dé a Hãndlung oda a Bewegung ged. S Frågewoat fia de Modaladweam is 'Wo?'
Baischbü fia Lokaladweam san:
Englisch | WMB | OMB | NB | SB |
---|---|---|---|---|
here | då | då | dòu | då |
there | dort | doat | durt | dort |
over here | hearént | hearént | heream | ? |
over there | drént / drim | drént /drüm | dream | ? |
down there | untn | untn | untn | unt(n) |
Nu mea Baischbü waradn: links, rechts, draust, drin, hearin,hidãnt, hibai, om, unt, hint, foan, ...
[dro werkln] Kausal Adweam
Kausal Adweam kém an Grund oda Zusãmenhãng ã, in dém oda zwéng dém a Hãndlung bassiad. S Frågewoat fia de Kausaladweam is 'Wiaso, auf wøche Oat?'
Baischbü san: déswéng, drozdém, nemli, sunst, aso ...
[dro werkln] Modal Adweam
Modal Adweam gém ã auf wöcha Oat und Wais a Hãndlung bassiad. S Frågewoat fia de Modaladweam is 'Wia?'
Baischbü san: filaicht, gean, laida, rechd, néd, håibwegs / haifde, hibsch, ...
[dro werkln] Intarogatif Adweam
Intarogarif Adweam braucht ma, damid ma a Fråg iwa a Hãndlung ailaitn kã.
Baischbü san: Wo?, Wãn?, Wås?, Wea? Wia?, Warum?, Wiaso?, Wohî?, ...
[dro werkln] d Boarischen Richtungsadweam
Im Boarischn gibt s a recht ausdifarenziads Sisdem fu Richtungsadweam, dé ned neta ãzoang wohin a Bewegung géd (zB gê, kema, foan, fliang, graxln, schwima, rena, etc.), sondan a wo de Peason si befint, dé wo de Aussåg måcht. Es måcht an Untaschiad ob ma sågt: Ge ins Haus aina, oda ge ins Haus aini. Dés õane Måi is dé Peason, wo dés sågt, im Haus drin, dés ãndane Måi iss draust. S Frågewoat fia de Richtunngsadweam is 'Wohî?'
Dés Sisdém fu de Richdungsadweam kimt uaschbringlich ausn mitlhochdaidschn Boarisch und in Rudiment gibt s dés auf Hochdaidsch a nu, wiad åwa doat néd so konsequent fawent. (Geh ins Haus herein! / Geh ins Haus hinein!).
Oladings muas ma sång, das de Richdungsadweam ned im gãnzn boarisch Schbråchraum ainhaitlich san, sondan es gibt jewails mearane faschidane Foamen im Ostmitlboarisch, im Westmitlboarisch und wida ãndare im Noadboarisch und im Sidboarischn. Déswéng is dés fia ned-Boarisch-Schbrecha håibwegs schwa zum faschdê. Boarisch-Schbrech søwa faschdengan åwa maistns a de Foamen fu ãndane boarischn Dialekte wia eanam aigenen.
A Baischbü fia s Ostmitlboarisch (OMB) is dé Tabøn:
Dés søwe Baischbü fia s Westmitlboarisch (WMB) wa dãn aso:
Dialekt: Westlichs Nordboarisch
Richtungsadverbien im Nordboarischn:
- dåne, dåna: "dan-hin", "dan-her"; Owerdaitsche Hòuchspròuch frejers: hindan, herdan (schau àr àf Daitschs Werterbouch). In Naihòuchdaitschn hòut se ner nu von dannen dahòltn.
[dro werkln] Åbkiazungen
- MB = middlboarisch
-
- WMB = westmiddlboarisch
- OMB = ostmiddlboarisch
- SB = südboarisch
- NB = noadboarisch