Boarische Dialekte im Vagleich
Aus Wikipedia
![]() |
Der Artikl is im Dialekt „westlichs Nordboarisch“ gschriem worn. | ![]() |
Wemma de boarischn Dialekte mitanånd und mit da hòuchdaitschn Standardspròuch vagleicha mecht, nòu mouma ins Mittlòlter zruckgejh zum Mitthòuchdaitschn (und dàlweis bis zum Òlthòuchdaitschn) òls Àsgångspunkt. In da Tabölln untn stèjht òlso de Spòltn Mittelhòuchdaitsch spròuchgschichtle gseha im Mittlpunkt. De åndern Spòltn zoing, wej se de Laute in de vejer boarischn Dialekt-Hàptgruppm (wejs in da boarischn Wikipedia unterschiedn wern) und im Standarddaitschn entwicklt hom. De Lautgruppm, wejs nòuaranånd in da Tabölln stenga:
- mittlhòuchdaitsche oafåche Kurzvokale (fir jede Lautentwicklung vo oam Vokal oa Zeiln)
- mittlhòuchdaitsche oafåche Långvokale
- mittlhòuchdaitsche Zwielaute
- sunstiche Laute und Lautgruppm
De Wortbeispüle hàn asu gwöhlt, dàßs de Gsetzmässichkeitn bå de Lautentwicklunga àfzoing. Dej göltn fir de meistn Werter, ower fràle niat fir òlle, wàl àà des Mittlhòuchdaitsche durtmòls schòu koa einheitliche Spròuch wòr, und wàl se Spròuchn und Dialekte und de Entwicklunga dòu iwer de Jòhrhunderte niat immer in oafåche Regln fåssn lèjn.
De Bouchstoom und Sundazeichn orientiern se ån de Regln, wejs im Artikl Wikipedia: Boarische Umschrift festghòltn hàn. In de Laut- und de Beispül-Spòltn wern de långa Vokale dopplt gschriem, damit ma de Länga guat siaht.
Standarddaitsch | Mittlhochdaitsch | Westmittlboarisch | Ostmittlboarisch | Nordboarisch | Südboarisch | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Beispül | Laut | Beispül | Laut | Beispül | Laut | Beispül | Laut | Beispül | Laut | Beispül | Laut |
Wasser | a | wazzer | a | Wåssa, Wòsser (wàld.) |
å, ò |
Wåssa | å | Wåsser (W), Wòsser (O) |
å, ò |
||
Platz | a | plaz | a | Blååz, Blòòz, Blooz (wàld.) |
åå, òò, oo |
Blååz | åå | Blooz | oo | ||
Wagen (Einzahl) | aa | wagen | a | Wòng | ò | Wåång | åå | Woong | oo | ||
Wägen/Wagen (Mehrzahl) | ää/aa | wägen | ä | Wààng, Wèng | àà, è | Weeng | ee | Wààng, Weeng | àà, ee | ||
Bett | e | bette | e | Bètt, Bett | è, e | Bett | e | Bett, Bètt | e, è | ||
Esel | ee | esel | e | Eesl | ee | Eesl | ee | Eesl, Iisl (W/NW), Iasl (NO) |
ee, ii, ia |
||
recht | e | rëht | ë | rècht | è | rächt | ä | rècht | è | ||
Dreck | e | drëc | ë | Dreeg | ee | Dreeg | ee | Dreeg | ee | ||
Feder | ee | vëder | ë | Feeder, Fèèder | ee, èè | Feeda | ee | Feder | ee | ||
Kinn | i | kinne | i | Kinn | i | Kiinn | ii | Kinn | i | ||
Fisch | i | visch | i | Fiisch | ii | Fiisch | ii | Fiisch | ii | ||
nieder | ii | nider | i | niada | ia | niada | ia | nieder | ii | ||
Glocke | o | glocke | o | Glockn | o | Glockn | o | Glockn | o | ||
Frosch | o | vrosch | o | Froosch | oo | Froosch | oo | Froosch, Fruusch (W/NW), Fruasch (NO) |
oo, uu, ua |
||
Vogel | oo | vogel | o | Voogl | oo | Voogü | oo | Voogl, Vuugl (W/NW), Vuagl (NO) |
oo, uu, ua |
||
Frösche | ö | vrösche | ö | Fresch | e | Fresch | e | Fresch | e | ||
Vögel | öö | vögel | ö | Veegl | ee | Veegü | ee | Veegl, Viigl (W/NW), Viagl (NO) |
ee, ii, ia |
||
dumm | u | tumb | u | dumm | u | dumm | u | dumm | u | ||
Guss | u | guz | u | Guß | u | Guus | uu | Guuß | uu | ||
Schlüssel | ü | slüzzel | ü | Schlissl | i | Schlissl | i | Schlissl | i | ||
Flügel | üü | vlügel | ü | Fliigl | ii | Flügü | ü | Fliigl | ii | ||
Brücke | ü | brücke, brucke | ü, u | Bruck | u | Bruckn | u | Bruck | u | ||
Schaf | aa | schâf | aa | Schååf, Schòòf | åå, òò | Schååf | åå | Schòuf | òu | ||
Käse | ää | kæse | ää | Kààs | àà | Kààs | àà | Kààs | àà | ||
Schnee | ee | snê | ee | Schnää | ää | Schnää | ää | Schnèj | èj | ||
Eis | ai | îs | ii | Eis, Ääs, Äis (wàld.) |
ài ää, äi |
Äes | äe | Eis | ài | ||
rot | oo | rôt | oo | roud | ou | rood | oo | ròut | òu | ||
böse | öö | bœse | öö | bèès | èè | bääs | ää | bèjs | èj | ||
Haus | au | hûs | uu | Haus, Haas, Håås (wàld.) |
au, aa, åå |
Håus | åu | Hàus | àu | ||
Häuser | oi | hiuser | üü | Hàiser, Hääser (wàld.) |
ài, ää |
Häesa | äe | Hàiser | ài | ||
Feuer | oi | viur | üü | Fàia, Fäär, Fäir (wàld.) |
ài, ää, äi |
Fäea | äe | Fàier | ài | ||
breit | ai | breit | ej | broad | oa | broad | oa | broat, brååt (N) |
oa, åå |
||
Leiter | ai | leiter | ej | Loadda | oa | Loata | oa | Loitern | oi | ||
fliegen | ii | vliegen | ii | fliang, fluing, floing (wàld.) |
ia, ui, oi |
fliang | ia | flejng | ej | ||
Kuh | uu | kuo | uo | Kua | ua | Kua | ua | Kou | ou | ||
Kühe | üü | küe | üe | Kia | ia | Kia | ia | Kej | ej | ||
Mann | a + n | man | a + n | Mo, Moo | o, oo | Mãã | ãã | Mãã (W), Môô (S, O), Môa (N) |
ãã, ôô, ôa |
||
Stein | ai + n | stein | ej + n | Schdoa | oa | Schdàà | àà | Schdoa, Schdoi, Schdåå (N) |
oa, oi, åå |
||
Hals | a + l | hals | a + l | Hois | oi | Håis | åi | Hòls | òl | ||
Geld | e + l | gelt | e + l | Gejd, Gäjd, Goid, Gööd (wàld.) |
ej, äj, oi öö |
Gööd | öö | Göld | öl | ||
wild | i + l | wilt | i + l | wuid, wüüd (wàld.) |
ui üü |
wüüd | üü | wüld | ül | ||
Schnabel, scheppern | b, p | Schnobe, Schnowe, schewan | b, w | Schnåwü, schääwan | w | Schnoowl, scheewern | w | ||||
Weg, mager | g | Wèèg, mòòga | g | Weeg, mååga | g | Weech, moocher | ch | ||||
ich, noch | ch | i, nu, no | ---- | i, nu | ---- | i, nu | ---- | ||||
reden, Schlittn | d, t | reen, Schliin | ---- | reen, Schlii'n | ---- | reen, Schliin | ---- | ||||
erst, Ferse, Kasper | s | erscht, Fersn, Kàschperl | sch, s | eascht, Feaschn, Kaschbal | sch | erscht, Ferschn, Kàschperl | sch | ||||
fest, du sagst | s | fest, du sågst | s | fest, du sågst | s | fest, du sågst | s | ||||
leben, reden, legen | -en | leem, reen, leeng | -m, -n, -ng | leem, reen, leeng | -m, -n, -ng | leem, reen, leeng | -m, -n, -ng | ||||
kommen, kennen, singen | -en | kemma/kumma, kenna, singa | -a | kumma, känna, singa | -a | kumma, kenna, singa | -a | ||||
schauen, schneien, bauen | -en | schaung, schneim, baun | -ng, -m, -n | schâûn, schnêîm, bâûn | -n, -m, -n | schaua, schneia, baua | -a | ||||
mehr, Jahr, Bier, Schnur | mêr, jâr, bier, snuor | mera, Joar/Jòòr, Bia, Schnua(r) | mea, Jåa, Bia, Schnua | mèjă, Jòuă, Bejă, Schnouă | Dreilaute | ||||||
(wàld.) = wàldlerisch, des is (Nord-)Mittlboarisch im Boarischn/Owerpfölzer/Bèjhmerwòld |
(N)/(S)/(O)/(W) = in am Dàl vom Spròuchgebiet (Hümmlsrichtunga) |