Boarische Dialekte im Vagleich

Aus Wikipedia

Der Artikl is im Dialekt „westlichs Nordboarisch“ gschriem worn.

Wemma de boarischn Dialekte mitanånd und mit da hòuchdaitschn Standardspròuch vagleicha mecht, nòu mouma ins Mittlòlter zruckgejh zum Mitthòuchdaitschn (und dàlweis bis zum Òlthòuchdaitschn) òls Àsgångspunkt. In da Tabölln untn stèjht òlso de Spòltn Mittelhòuchdaitsch spròuchgschichtle gseha im Mittlpunkt. De åndern Spòltn zoing, wej se de Laute in de vejer boarischn Dialekt-Hàptgruppm (wejs in da boarischn Wikipedia unterschiedn wern) und im Standarddaitschn entwicklt hom. De Lautgruppm, wejs nòuaranånd in da Tabölln stenga:

  • mittlhòuchdaitsche oafåche Kurzvokale (fir jede Lautentwicklung vo oam Vokal oa Zeiln)
  • mittlhòuchdaitsche oafåche Långvokale
  • mittlhòuchdaitsche Zwielaute
  • sunstiche Laute und Lautgruppm

De Wortbeispüle hàn asu gwöhlt, dàßs de Gsetzmässichkeitn bå de Lautentwicklunga àfzoing. Dej göltn fir de meistn Werter, ower fràle niat fir òlle, wàl àà des Mittlhòuchdaitsche durtmòls schòu koa einheitliche Spròuch wòr, und wàl se Spròuchn und Dialekte und de Entwicklunga dòu iwer de Jòhrhunderte niat immer in oafåche Regln fåssn lèjn.

De Bouchstoom und Sundazeichn orientiern se ån de Regln, wejs im Artikl Wikipedia: Boarische Umschrift festghòltn hàn. In de Laut- und de Beispül-Spòltn wern de långa Vokale dopplt gschriem, damit ma de Länga guat siaht.

Standarddaitsch Mittlhochdaitsch Westmittlboarisch Ostmittlboarisch Nordboarisch Südboarisch
Beispül Laut Beispül Laut Beispül Laut Beispül Laut Beispül Laut Beispül Laut
Wasser a wazzer a Wåssa,
Wòsser (wàld.)
å,
ò
Wåssa å Wåsser (W),
Wòsser (O)
å,
ò
   
Platz a plaz a Blååz, Blòòz,
Blooz (wàld.)
åå, òò,
oo
Blååz åå Blooz oo    
Wagen (Einzahl) aa wagen a Wòng ò Wåång åå Woong oo    
Wägen/Wagen (Mehrzahl) ää/aa wägen ä Wààng, Wèng àà, è Weeng ee Wààng, Weeng àà, ee    
Bett e bette e Bètt, Bett è, e Bett e Bett, Bètt e, è    
Esel ee esel e Eesl ee Eesl ee Eesl,
Iisl (W/NW),
Iasl (NO)
ee,
ii,
ia
   
recht e rëht ë rècht è rächt ä rècht è    
Dreck e drëc ë Dreeg ee Dreeg ee Dreeg ee    
Feder ee vëder ë Feeder, Fèèder ee, èè Feeda ee Feder ee    
Kinn i kinne i Kinn i Kiinn ii Kinn i    
Fisch i visch i Fiisch ii Fiisch ii Fiisch ii    
nieder ii nider i niada ia niada ia nieder ii    
Glocke o glocke o Glockn o Glockn o Glockn o    
Frosch o vrosch o Froosch oo Froosch oo Froosch,
Fruusch (W/NW),
Fruasch (NO)
oo,
uu,
ua
   
Vogel oo vogel o Voogl oo Voogü oo Voogl,
Vuugl (W/NW),
Vuagl (NO)
oo,
uu,
ua
   
Frösche ö vrösche ö Fresch e Fresch e Fresch e    
Vögel öö vögel ö Veegl ee Veegü ee Veegl,
Viigl (W/NW),
Viagl (NO)
ee,
ii,
ia
   
dumm u tumb u dumm u dumm u dumm u    
Guss u guz u Guß u Guus uu Guuß uu    
Schlüssel ü slüzzel ü Schlissl i Schlissl i Schlissl i    
Flügel üü vlügel ü Fliigl ii Flügü ü Fliigl ii    
Brücke ü brücke, brucke ü, u Bruck u Bruckn u Bruck u    
Schaf aa schâf aa Schååf, Schòòf åå, òò Schååf åå Schòuf òu    
Käse ää kæse ää Kààs àà Kààs àà Kààs àà    
Schnee ee snê ee Schnää ää Schnää ää Schnèj èj    
Eis ai îs ii Eis,
Ääs, Äis (wàld.)
ài
ää, äi
Äes äe Eis ài    
rot oo rôt oo roud ou rood oo ròut òu    
böse öö bœse öö bèès èè bääs ää bèjs èj    
Haus au hûs uu Haus,
Haas, Håås (wàld.)
au,
aa, åå
Håus åu Hàus àu    
Häuser oi hiuser üü Hàiser,
Hääser (wàld.)
ài,
ää
Häesa äe Hàiser ài    
Feuer oi viur üü Fàia,
Fäär, Fäir (wàld.)
ài,
ää, äi
Fäea äe Fàier ài    
breit ai breit ej broad oa broad oa broat,
brååt (N)
oa,
åå
   
Leiter ai leiter ej Loadda oa Loata oa Loitern oi    
fliegen ii vliegen ii fliang,
fluing, floing (wàld.)
ia,
ui, oi
fliang ia flejng ej    
Kuh uu kuo uo Kua ua Kua ua Kou ou    
Kühe üü küe üe Kia ia Kia ia Kej ej    
Mann a + n man a + n Mo, Moo o, oo Mãã ãã Mãã (W),
Môô (S, O),
Môa (N)
ãã,
ôô,
ôa
   
Stein ai + n stein ej + n Schdoa oa Schdàà àà Schdoa, Schdoi,
Schdåå (N)
oa, oi,
åå
   
Hals a + l hals a + l Hois oi Håis åi Hòls òl    
Geld e + l gelt e + l Gejd, Gäjd, Goid,
Gööd (wàld.)
ej, äj, oi
öö
Gööd öö Göld öl    
wild i + l wilt i + l wuid,
wüüd (wàld.)
ui
üü
wüüd üü wüld ül    
Schnabel, scheppern b, p     Schnobe, Schnowe, schewan b, w Schnåwü, schääwan w Schnoowl, scheewern w    
Weg, mager g     Wèèg, mòòga g Weeg, mååga g Weech, moocher ch    
ich, noch ch     i, nu, no ---- i, nu ---- i, nu ----    
reden, Schlittn d, t     reen, Schliin ---- reen, Schlii'n ---- reen, Schliin ----    
erst, Ferse, Kasper s     erscht, Fersn, Kàschperl sch, s eascht, Feaschn, Kaschbal sch erscht, Ferschn, Kàschperl sch    
fest, du sagst s     fest, du sågst s fest, du sågst s fest, du sågst s    
leben, reden, legen -en     leem, reen, leeng -m, -n, -ng leem, reen, leeng -m, -n, -ng leem, reen, leeng -m, -n, -ng    
kommen, kennen, singen -en     kemma/kumma, kenna, singa -a kumma, känna, singa -a kumma, kenna, singa -a    
schauen, schneien, bauen -en     schaung, schneim, baun -ng, -m, -n schâûn, schnêîm, bâûn -n, -m, -n schaua, schneia, baua -a    
mehr, Jahr, Bier, Schnur   mêr, jâr, bier, snuor   mera, Joar/Jòòr, Bia, Schnua(r)   mea, Jåa, Bia, Schnua   mèjă, Jòuă, Bejă, Schnouă Dreilaute    
        (wàld.) = wàldlerisch,
des is (Nord-)Mittlboarisch im Boarischn/Owerpfölzer/Bèjhmerwòld
  (N)/(S)/(O)/(W) = in am Dàl vom Spròuchgebiet (Hümmlsrichtunga)  


[dro werkln] Schau àà unter