Ζήνων (τραγωδία)
Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Ο Ζήνων είναι μία τραγωδία του 17ου αι. από άγνωστο συγγραφέα. Σώζεται από ένα μόνο χειρόγραφο το οποίο περιέχει έργα του κρητικού θεάτρου, όμως τις τελευταίες δεκαετίες η κρητική προέλευσή της αμφισβητήθηκε, καθώς υπάρχουν ενδείξεις για επτανησιακή καταγωγή. Αναφέρεται στον βυζαντινό αυτοκράτορα Ζήνωνα, τα εγκλήματα που διέπραξε μαζί με τον ξάδερφό του Λογγίνο, με σκοπό να αποκτήσουν την εξουσία και την τραγική κατάληξή του, όταν ανατράπηκε από τον στρατό και χτίστηκε ζωντανός σε τάφο.
Πίνακας περιεχομένων |
[Επεξεργασία] Δομή και υπόθεση
Η πρώτη πράξη ξεκινά ενώ ο Ζήνων έχει θανατώσει τον αυτοκράτορα Βασιλίσκο Α΄. Εμφανίζεται αρχικά το φάντασμα του νεκρού αυτοκράτορα που καλεί τους θεούς να τιμωρήσουν τον Ζήνωνα. Στη συνέχεια παρουσιάζεται στη σκηνή ο Ζήνων, μαζί με έναν αστρολόγο ο οποίος προαναγγέλλει τον τρόπο θανάτου του, με αποτέλεσμα να χάσει την ζωή του. Έπειτα ο Ζήνων εμφανίζεται να υπόσχεται στον ξάδερφό του Λογγίνο να του προσφέρει την συμβασιλεία, αφού εξοντώσουν τον νόμιμο συμβασιλέα Βασιλίσκο Β΄. Τα σχέδιά τους αποτυγχάνουν στο συμβούλιο που ακολουθεί, εξαιτίας της αντίρρησης του πατρίκιου Πελάγιου που προσβάλλει τον Λογγίνο.
Στις αρχές της επόμενης πράξης αρχίζει να εξυφαίνεται η συνομωσία του αυλικού Αναστάσιου, ο οποίος πληροφορείται για την προφητεία του αστρολόγου και τον σκοπό του Λογγίνου να τον θανατώσει. Ο Αναστάσιος αποφασίζει να μεθοδεύσει εξέγερση κατά του Ζήνωνα, με σκοπό να στεφθεί ο ίδιος αυτοκράτορας. Με αφορμή την άφιξη του στρατηγού Αρμάκιου, πατέρα του συμβασιλιά Βασιλίσκου, αποφασίζει μαζί με τον Ουρβίκιο να προκαλέσουν την θανάτωση του Αρμάκιου και του Πελάγιου για να στρέψουν τον λαό σε εξέγερση.
Ο Ουρβίκιος στήνει παγίδα στον Αρμάκιο προτρέποντάς τον να επιτεθεί στον Ζήνωνα, προειδοποιεί όμως ταυτόχρονα τον αυτοκράτορα και στην τρίτη πράξη η απόπειρα του στρατηγού αποτυγχάνει και ο Λογγίνος διατάζει την θανάτωσή του. Ο Ουρβίκιος και ο Αναστάσιος εκμεταλλεύονται την διάδοση του θανάτου του στρατηγού για να πάρουν τον στρατό με το μέρος τους, μοιράζοντάς τους χρήματα που είχε διατάξει ο Ζήνων να μοιραστούν για να εξασφαλίσει την εύνοιά τους, αλλά παρουσιάζοντάς τα ως προερχόμενα από τον Αναστάσιο, με σκοπό να κερδίσουν την υποστήριξη του στρατού προς αυτόν.
Στην τέταρτη πράξη παρουσιάζονται οι μεθοδεύσεις του Λογγίνου για την εξόντωση του Πελάγιου, ο οποίος δικάζεται και σκοτώνεται ως ειδολωλάτρης. Στην πέμπτη πράξη, ενώ ο Ζήνων και ο Λογγίνος γιορτάζουν σε συμπόσιο την εξόντωση των βασικών εχθρών τους, ο Αναστάσιος και ο Ουρβίκιος οργανώνουν την επίθεση του στρατού εναντίον του παλατιού και μεθούν τον Ζήνωνα ώστε να μην μπορεί να αντιδράσει. Ο στρατός επιτίθεται, συλλαμβάνει τον αυτοκράτορα και τον χτίζει ζωντανό σε έναν τάφο, και αργότερα σκοτώνει και τον Λογγίνο. Το έργο τελειώνει με τον Ζήνωνα να συνέρχεται, να αντιλαμβάνεται τι έχει συμβεί και να μετανοεί λίγο πριν πεθάνει. Στον επίλογο εκφράζεται η πεποίθηση ότι παρόμοια θα είναι η τύχη όσων μοναρχών ή αρχηγών συμπεριφέρονται με φιλοδοξία και σκληρότητα.
[Επεξεργασία] Χαρακτήρας
Η τραγωδία είναι γραμμένη σε ιαμβικούς δεκαπεντασύλλαβους ομοιοκατάληκτους στίχους, αλλά παρεμβάλλονται και κάποια τραγούδια με διαφορετικά στιχουργικά σχήματα: ιαμβικοί ενδεκασύλλαβοι και επτασύλλαβοι, τροχαϊκοί οκτασύλλαβοι, σε εξάστιχες και οκτάστιχες στροφές. Η βασική θεματολογία είναι η αστάθεια της μοίρας των ισχυρών και η τιμωρία της αμαρτίας, της αλαζονείας και της φιλοδοξίας.
Το έργο διαφοροποιείται από τις κλασικιστικές δραματικές συμβάσεις των άλλων δύο τραγωδιών του κρητικού θεάτρου (Ερωφίλη και Βασιλεύς ο Ροδολίνος): δεν υπάρχουν χορικά στο τέλος των πράξεων και δεν τηρείται η ενότητα χώρου και χρόνου. Έμφαση δίνεται στην εξέλιξη της πλοκής. Οι μονόλογοι είναι πολύ περιορισμένοι σε αριθμό και σε έκταση σε σχέση με τα άλλα κρητικά έργα, οι ρόλοι είναι περισσότεροι και οι σκηνές πολυπρόσωπες. Από αισθητική άποψη το έργο ακολουθεί την τεχνοτροπία του μπαρόκ. Το στοιχείο της βιαιότητας και της φρίκης είναι πολύ έντονο, ενώ συχνά εμφανίζονται και υπερφυσικά στοιχεία (φαντάσματα, οπτασίες). Η λογοτεχνική επεξεργασία της γλώσσας και της στιχουργίας υστερεί σε σχέση με τα άλλα κρητικά έργα: εμφανίζονται συχνά χασμωδίες και ατελείς ομοιοκαταληξίες. Διαθέται όμως πολλά δραματικά πλεονεκτήματα, πλούσια δράση και εντυπωσιακό θέαμα[1].
Άμεσο πρότυπο είναι το λατινικό δράμα Zeno του ιησουίτη μοναχού Joseph Simons (1595- 1671), που παραστάθηκε για πρώτη φορά το 1631, τυπώθηκε το 1648 και διασκευάστηκε επίσης στα γερμανικά, αγγλικά και δύο φορές στα ιταλικά. Ο άγνωστος συγγραφέας το ακολουθεί αρκετά πιστά, με εξαίρεση την απλοποίηση κάποιων σκηνών και κάποιες αλλαγές στην ψυχολογία των προσώπων.
[Επεξεργασία] Φιλολογικά προβλήματα
Τα τελευταία χρόνια υποστηρίχθηκε η άποψη ότι ο Ζήνων δεν είναι κρητικό έργο, όπως πιστευόταν παλαιότερα, αλλά επτανησιακό. Σύμφωνα με τον πρόλογο του έργου, η τραγωδία παραστάθηκε στη Ζάκυνθο το 1683. Οι υποστηρικτές της επτανησιακής προέλευσης χρησιμοποιούν ως επιχειρήματα το γεγονός ότι ο πρόλογος δεν φαίνεται να είναι μεταγενέστερη προσθήκη[2] και επίσης τα πολλά επτανησιακά διαλεκτικά στοιχεία του κειμένου που δεν μπορούν να αποδοθούν απλώς στην αντιγραφή από επτανήσιο (όπως συνέβη με άλλα κρητικά έργα), γιατί είναι οργανικά δεμένα με το κείμενο[3]. Τα κρητικά διαλεκτικά στοιχεία βέβαια υπερτερούν και γι' αυτό θεωρείται εξίσου πιθανό το έργο να γράφτηκε από κρητικό συγγραφέα που είχε καταφύγει στα Επτάνησα μετά την κατάληψη της Κρήτης το 1669. Κατ' άλλους όμως το θέμα παραμένει ανοιχτό και η τραγωδία εξακολουθεί να συγκαταλέγεται στην ομάδα των κρητικών τραγωδιών [4]
[Επεξεργασία] Σημειώσεις
- ↑ Β. Πούχνερ, «Τραγωδία», στο Λογοτεχνία και κοινωνία στην Κρήτη της Αναγέννησης, επιμ. D. Holton, Μετάφρ. Ν. Δεληγιαννάκη, Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 1997, σελ. 186
- ↑ Στυλιανός Αλεξίου -Μάρθα Αποσκίτη, «εισαγωγή» στο Ζήνων. Κρητοεπτανησιακή τραγωδία, Στιγμή, Αθήνα 1991, σελ. 76
- ↑ Αλεξίου-Αποσκίτη 1991, σελ. 85
- ↑ Πούχνερ 1997, σελ. 188