Μονάδες Αποκατάστασης Τάξης

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

Το άρθρο αναφέρεται στις Μονάδες Αποκατάστασης Τάξης. Για άλλες σημασίες δείτε Ματ (αποσαφήνιση)

Οι Μονάδες Αποκατάστασης Τάξης είναι οι πρώτες ειδικές αστυνομικές μονάδες της Ελλάδας. Δημιουργήθηκαν με σκοπό την απαλλαγή των άλλων σωμάτων της αστυνομίας και των ενόπλων δυνάμεων από την ενασχόλησή τους με την καταστολή ταραχών, παράνομων συγκεντρώσεων και έκρυθμων διαδηλώσεων. Οι άντρες των ΜΑΤ είναι γνωστοί και σαν «ματατζήδες» ή σπανιότερα «ματάδες» και συνήθως αποκαλούνται τα ΜΑΤ αντί για οι ΜΑΤ. Η ιδέα της δημιουργίας τους ήταν του χουντικού πρωθυπουργού Σπύρου Μαρκεζίνη, ενώ η υλοποίηση της δημιουργίας της πρώτης ομάδας δόθηκε από τον πρωθυπουργό Κ. Καραμανλή. Η δύναμη της επαυξήθηκε επί πρωθυπουργίας Ανδρέα Παπανδρέου, για να καταλήξει τελικά τριπλάσια επί κυβερνήσεως Κωνσταντίνου Σημίτη.

Πίνακας περιεχομένων

[Επεξεργασία] Ιστορία

Η καταστολή των παρανόμων διαδηλώσεων μέχρι και τη Μεταπολίτευση γινόταν από αστυφυλάκες ή χωροφύλακες, μόνο με γκλοπς, και με τη συνδρομή ειδικών οχημάτων της Πυροσβεστικής, ενώ μόνο σε πολύ σοβαρότερες περιπτώσεις επενέβαινε ο στρατός. Δεν γινόταν χρήση δακρυγόνων (τα οποία ήταν άγνωστα τότε στην Ελλάδα), και στις πιο ακραίες περιπτώσεις ρίπτονταν πυροβολισμοί στον αέρα ή και σπάνια κατά του πλήθους. Με τις ταραχές του 1960 στην Αθήνα άρχισαν οι πρώτες διερευνήσεις για χρήση άλλων τρόπων καταστολής. Διερευνητικά στάλθηκαν για εκπαίδευση και ενημέρωση στην Αμερική τρεις αξιωματικοί της αστυνομίας, οι Ηλίας Ψυχογιός, ο Γεώργιος Σαμπάνης και ο Θεόδωρος Χαρλαύτης. Ο πρώτος θα αναλάμβανε την εκπαίδευση των ΜΑΤ αρκετά χρόνια αργότερα, ενώ ο δεύτερος θα γινόταν διοικητής του σώματος.

Στα απομνημονεύματά του ο Σπύρος Μαρκεζίνης ισχυρίζεται ότι, αν είχε προλάβει να φτιάξει τα ΜΑΤ, τότε τα επεισόδια του Νοέμβρη του 1973, τα οποία οδήγησαν στην πτώση της χούντας θα είχαν ενδεχομένως αποφευχθεί. Όπως αναφέρει:

"Εγώ [...] επηρεασμένος από όσα είδα εις την πλατείαν Χιλής εις το Παρίσι, όπου κατά σύμπτωσιν το έτος εκείνο ευρέθην όταν επρόκειτο να γίνη διαδήλωσις εις μνήμην του Αλιέντε, είχον εντυπωσιασθή. Διότι είδα αστυφύλακας με μάσκας και ασπίδας που ενεθύμιζον πολεμιστάς του μεσαίωνος καθώς και ειδικά μηχανοκίνητα της αστυνομίας.

Και έκαμα τότε την σκέψιν, ότι όπως εξελίσσονται τα πράγματα η σημερινή Αστυνομία, του Αγγλικού τύπου ή και η Χωροφυλακή, ανήκει εις εποχήν η οποία έχει παρέλθει ανεπιστρεπτί. Εφερα λοιπόν το θέμα εις τον ίδιον τον Πρόεδρον της Δημοκρατίας. [τον Γεώργιο Παπαδόπουλο].

Αν η Αστυνομία και η Χωροφυλακή διέθετε αυτόν τον αναγκαίον και σύγχρονον οπλισμόν του οποίου η πρώτη παραγγελία έγινε επί των ημερών μου, είναι πάρα πολύ πιθανόν να καθίστατο περιττή η επέμβασις των τεθωρακισμένων εις το Πολυτεχνείον και να μη προέκυπτε ανάγκη κηρύξεως του στρατιωτικού νόμου."

(Σπ. Μαρκεζίνης, "Αναμνήσεις 1972-1974", Αθήναι 1979, σ.433-4).

[Επεξεργασία] ΜΑΤ και ΜΕΑ

Η πρώτη μονάδα των ΜΑΤ συγκροτήθηκε κατ' εντολή του Κ. Καραμανλή λίγο μετά τη Μεταπολίτευση, με υπουργική απόφαση. Η ιδέα της ονομασίας τους ανήκε στον μετέπειτα υπουργό Αναστάσιο Μπάλκο. Η μονάδα αυτή αποτελούνταν από 150 άνδρες, που προέρχονταν από διάφορες υποδιευθύνσεις της Αστυνομίας, στους οποίους αργότερα προστέθηκαν και άντρες των Ειδικών Δυνάμεων του στρατού. Δημιουργήθηκε μια δεύτερη μονάδα στη Θεσσαλονίκη, ενώ αντίστοιχο σώμα οργάνωσε και η Χωροφυλακή για μικρό διάστημα.

Οι μονάδες αυτές εκπαιδεύτηκαν από τον Ηλία Ψυχογιό, με βάση δικά του εγχειρίδια και την πείρα του από την εκπαίδευση που είχε λάβει σε παρόμοια θέματα στην Αμερική αρκετά χρόνια νωρίτερα. Η εκπαίδευση περιελάμβανε κυρίως ασκήσεις ομαδικές και σχηματισμών και ασκήσεις στη ρίψη και τη χρήση δακρυγόνων.

Το 1978, μετά την αποτυχημένη επέμβαση της Αστυνομίας στο σπίτι του γιατρού Βασίλη Τσιρώνη, που κατέληξε στο θάνατό του, δημιουργήθηκαν οι Μονάδες Ειδικών Αποστολών (ΜΕΑ). Οι μονάδες αυτές αρκετές φορές δρούσαν παράλληλα με τα ΜΑΤ, ενώ με την άνοδο του ΠΑΣΟΚ στην εξουσία τα υποκατέστησαν για κάποιο διάστημα.

Αργότερα δημιουργήθηκαν οι ομάδες της ΥΜΕΤ σαν υποστηρικτικές στις διμοιρίες των ΜΑΤ, καθώς και οι Ομάδες Πρόληψης και Καταστολής Εγκλήματος (ΟΠΚΕ), παρόμοιες με τα ΜΑΤ αλλά βαρύτερα εξοπλισμένες και με ειδικότερη εκπαίδευση.

[Επεξεργασία] Διοικητικά

Τα ΜΑΤ ανήκουν διοικητικά στην Υποδιεύθυνση Αποκατάστασης Τάξης, που ανήκει (μαζί με την Υποδιεύθυνση Μέτρων Τάξης) στο 3ο Τμήμα (Επιχειρήσεων) της Διεύθυνσης Γενικής Αστυνόμευσης. Η οργανική μονάδα των ΜΑΤ είναι η διμοιρία (εικοσιπέντε άντρες) με έναν επικεφαλής. Όσοι υπηρετούν στα ΜΑΤ λαμβάνουν ειδικό επίδομα στο μισθό τους.

[Επεξεργασία] Εξοπλισμός

Τα ΜΑΤ φέρουν ειδικό εξοπλισμό με σκοπό την καταστολή διαδηλώσεων.

  • Κύριο και πιο ευδιάκριτο χαρακτηριστικό είναι η ασπίδα από πλεξιγκλάς. Προσαρτάται στο χέρι με τη βοήθεια δερμάτινης ζώνης στο μέσα μέρος του αγκώνα και χειρολαβής για την παλάμη.
  • Τα γκλομπ, τα οποία είναι λαστιχένια και δυο ειδών, ένα κοντό και ένα μακρύ το οποίο διαθέτει και εσωτερικό σπείρωμα, έτσι ώστε όταν κατεβαίνει να τεντώνεται, ενώ όταν ανεβαίνει να μαζεύει. Μερικές φορές τα γκλομπς χρησιμοποιούνται ανάποδα (κρατώντας τα δηλαδή από το λαστιχένιο μέρος με τη λαβή προς τα έξω), κάτι το οποιό είναι παράνομο, με σκοπό την πρόκληση μεγαλύτερου τραυματισμού.
  • Το κράνος είναι μεγάλης αντοχής και φέρει ειδικό σκιάδιο για να προστατεύεται ο αυχένας και προσωπίδα. Στο πίσω μέρος του κολλιούνται αυτοκόλλητα με χαρακτηριστικό χρώμα και σχήμα (κόκκινο ή κίτρινο τρίγωνο, τετράγωνο κλπ) για κάθε διμοιρία, με σκοπό την εύκολη αναγνώριση και ανασύνταξη.
  • Η φόρμα είναι στρατιωτικού τύπου, συνήθως σε χακί χρώμα. Τα πρώτα χρόνια μετά τη δημιουργία τους, τα ΜΑΤ έφεραν την απλή στολή της ελληνικής αστυνομίας. Οι άνδρες των ΜΑΤ δεν φέρουν αριθμό πάνω στη στολή τους, ή κάποιο άλλο προσωπικό διακριτικό, και είναι έτσι μη αναγνωρίσιμοι.
  • Τα τελευταία χρόνια τα ΜΑΤ εξοπλίζονται επίσης με περισκελίδες από πλαστικό υλικό και άλλα εξαρτήματα που προστατεύουν τον κορμό του σώματος (κυρίως τους ώμους και τους βραχίονες) από χτυπήματα.
  • Κάθε άντρας των ΜΑΤ φέρει επίσης το υπηρεσιακό του όπλο, αντιασφυξιογόνα μάσκα (σε σακίδιο κρεμασμένο στον ώμο), ικανό αριθμό δακρυγόνων και κροτίδων κρότου-λάμψης (στο σακκίδιο, στις τσέπες της φόρμας ή κρεμασμένες στη ζώνη ή στο αλεξίσφαιρο γιλέκο), χειροπέδες. Ορισμένοι από κάθε διμοιρία φέρουν πυροσβεστήρα. Ένας ή δυο σε κάθε διμοιρία διαθέτουν ειδικό σύστημα ψεκασμού δακρυγόνου αερίου (γνωστό σαν "φυσούνα") ενώ δεν φέρουν ασπίδα. Όταν η διμοιρία βρίσκεται σε αναμονή ή επιφυλακή, τα ΜΑΤ φορούν μαύρο μπερέ αντί για κράνος.

Ο επικεφαλής αξιωματικός της κάθε διμοιρίας, φοράει μερικές φορές μπερέ αντί για κράνος, ενώ δεν φέρει ολόκληρο τον παραπάνω εξοπλισμό (ασπίδα, προστατευτικά σώματος) για να μπορεί να μετακινείται εύκολα και γρήγορα στο πεδίο των επιχειρήσεων και να έχει πλήρη εποπτεία της εξέλιξης της επιχείρησης. Αντί του εξοπλισμού αυτού διαθέτει ραδιοασύρματο και βρίσκεται σε συνεχή επικοινωνία με το θάλαμο επιχειρήσεων της αστυνομικής διεύθυνσης.

[Επεξεργασία] Μετακίνηση

Οι μονάδες των ΜΑΤ μετακινούνται με ειδικά λεωφορεία που κατ' ευφημισμό λέγονται κλούβες (λόγω του περιορισμένου χώρου τους αλλά και επειδή διαθέτουν πλέγμα στα παράθυρα, για να μη σπάνε όταν εκτοξεύονται αντικείμενα κατά του λεωφορείου). Οι κλούβες μεταφέρουν και τον εξοπλισμό των ΜΑΤ (ασπίδες, δακρυγόνα, κράνη κλπ).

Τα πρώτα ειδικά λεωφορεία αγοράστηκαν το 1976 με τη δημιουργία των ΜΑΤ και το κυριότερο πρόβλημά τους ήταν ότι δεν διέθεταν κλιματισμό, με αποτέλεσμα κατά τη διάρκεια μακράς επιφυλακής το καλοκαίρι να αναπτύσσονται πολύ υψηλές θερμοκρασίες. Στα τέλη της δεκαετίας του '90 η Ελληνική Αστυνομία προχώρησε σε αγορά σύγχρονων λεωφορείων. Μέσα στο λεωφορείο οι επιβαίνοντες κάθονται περιμετρικά, ενώ στη μέση υπάρχει τραπέζι. Στα λεωφορεία των ΜΑΤ επίσης υπάρχει τηλεόραση και διάφορα άλλα υλικά για την ψυχαγωγία του προσωπικού (τάβλι κλπ). Σε ορισμένες περιπτώσεις κατά τη διάρκεια επιχειρήσεων, διμοιρίες έχουν θεαθεί να μετακινούνται και με το Μετρό.

Οι κλούβες χρησιμοποιούνται συνήθως και σαν οδοφράγματα, τοποθετημένες κάθετα στο κατάστρωμα του δρόμου για να ανακόπτουν την πορεία των διαδηλωτών αλλά να εξασφαλίζουν και τα νώτα των ΜΑΤ.

[Επεξεργασία] Αντιδράσεις και κριτική

Τα ΜΑΤ έχουν συχνά κατηγορηθεί για υπέρμετρη χρήση βίας. Η παρουσία τους σε πορείες συχνά δυναμιτίζει το κλίμα, καθώς οι διαδηλωτές συχνά θεωρούν απαξιωτικό ν' αντιμετωπίζονται από τις βαριές αυτές δυνάμεις καταστολής και εκλαμβάνεται ως σκληρή στάση της κυβέρνησης απέναντι στην πορεία.

Συχνά, μόλις γίνει αντιληπτή παρουσία των ΜΑΤ σε πορεία, οι διαδηλωτές φωνάζουν συνθήματα κατά των συγκεκριμένων μονάδων.

Μερικοί από τους λόγους για τους οποίους τα ΜΑΤ θεωρούνται προκλητικά είναι:

  • Είναι οι μόνες αστυνομικές μονάδες οι οποίες φοράνε χακί στολή, κάτι που τους κάνει να μοιάζουν περισσότερο με στρατιωτικό σώμα. Σε αντίθεση με παρόμοιες δυνάμεις καταστολής (ΥΜΕΤ) είναι βαρύτερα εξοπλισμένοι (προστατευτικά θώρακα, ώμων, επικαλαμίδες) και είναι οι μοναδικές δυνάμεις που κάνουν χρήση δακρυγόνων (οι μονάδες των ΥΜΕΤ, αν και μπορεί να φοράνε ενίοτε αντιασφυξιογόνες μάσκες, δεν χρησιμοποιούν δακρυγόνα).
  • Αρκετοί αστυνομικοί των ΜΑΤ, φοράνε επιπρόσθετα του κράνους και γυαλιά ηλίου, κάτι που κάνει ακόμη δυσκολότερη την αναγνώρισή τους και συμβάλλει στην ανωνυμία τους. Έτσι δεν μπορούν να αποδοθούν ευθύνες σε περίπτωση κατάχρησης βίας, τραυματισμών ή θανάτων. Ανάλογη αντίδραση υπάρχει για τις μαύρες κουκούλες των ΕΚΑΜ.[1]


Η απάντηση της αστυνομίας για τα παραπάνω είναι οτι ο εξοπλισμός είναι απαραίτητος για την αποτελεσματική δράση των μονάδων, ενώ η χρήση αντικειμένων που καλύπτουν το πρόσωπο γίνεται για την προστασία των αστυνομικών και για ψυχολογικό πλεονέκτημα εναντίον του αντιπάλου.

Η διάλυση των ΜΑΤ και των παρεμφερών σωμάτων αποτελεί χρόνιο αίτημα σχεδόν όλων των αριστερών οργανώσεων και κομμάτων, αλλά και συνδικαλιστικών φορέων.

Αρκετές φορές έχει υπάρξει δέσμευση της κυβέρνησης για κατάργηση των ΜΑΤ (με πρώτη φορά από τον Ανδρέα Παπανδρέου το 1981[2]), αλλά ουδέποτε έχει εφαρμοστεί κάτι τέτοιο.

Από την άλλη πολλές φορές τα ΜΑΤ έχουν κατηγορηθεί ότι δεν επεμβαίνουν έγκαιρα ακολουθώντας μια πολιτική αποκλιμάκωσης της έντασης, η οποία ανέχεται εκτεταμένες υλικές φθορές. [3][4]

[Επεξεργασία] Παραπομπές

  1. http://www.iospress.gr/ios1996/ios19960317a.htm
  2. http://www.iospress.gr/ios2004/ios20040314a.htm
  3. Άρθρο του Θάνου Οικονομόπουλου στην Καθημερινή της 28/2/06 για τα επεισόδια στο γήπεδο του ΠΑΟΚ
  4. Τα Νέα της 18/11/2003 για τα επεισόδια κατά την επέτειο του Πολυτεχνείου στη Θεσσαλονίκη

[Επεξεργασία] Εξωτερικοί σύνδεσμοι

[Επεξεργασία] Πηγές

[Επεξεργασία] Βιβλιογραφία

  • Θεόδωρος Συρογιάννης, Θέματα Ασφαλείας (Αθήναι 1962). Γενικό εγχειρίδιο συνταγμένο από τον υπομοίραρχο της Χωροφυλακής που μετείχε στην πρώτη εκπαιδευτική αποστολή στις ΗΠΑ. Περιλαμβάνει κεφάλαιο με τίτλο «αντιμετώπισις οχλοκρατικών συναθροίσεων».
  • Ηλίας Ψυχογιός, Συναθροίσεις και οχλοκρατικαί εκδηλώσεις. Αντιμετώπισις αυτών (Αθήναι 1966).
  • Ηλίας Ψυχογιός, Οχλοκρατικαί εκδηλώσεις. Δακρυγόνα (Αθήναι 1969).
  • Ηλίας Ψυχογιός, Δημόσιαι συναθροίσεις και η αντιμετώπισις αυτών υπό της αστυνομίας (Αθήναι 1977).
  • Ηλίας Ψυχογιός, Δημόσιαι συναθροίσεις (Αθήναι 1979).
  • Χρήστος Μπρατάκος, ΜΑΤ. Οι κρανοφόροι (Αθήνα 1984, εκδ. Αιγόκερως) και Εγκλώβιος. Ημι-αυτοβιογραφικές αφηγήσεις ενός ΜΑΤατζή της πρώτης «σειράς» των ΜΑΤ, που εγκατέλειψε την υπηρεσία μετά τα επεισόδια με δυο νεκρούς του Πολυτεχνείου του 1980.
  • Δημήτρης Μπελαντής, Αναζητώντας τον εσωτερικό εχθρό. Διαστάσεις της αντιτρομοκρατικής πολιτικής (Αθήνα 2004, εκδ. Προσκήνιο). Σφαιρική ανάλυση των κατασταλτικών πρακτικών στην Ελλάδα και την αναπτυγμένη Δύση. Ο συγγραφέας δεν περιορίζεται στην «αντιτρομοκρατική» πολιτική, αλλά αναλύει όλο το φάσμα της πάταξης του «εσωτερικού εχθρού» στις κοινωνίες του όψιμου καπιταλισμού. Ειδική αναφορά στη Μεταπολίτευση και όσα ακολούθησαν.
  • Νίκου Καβουκίδη, Μαρτυρίες (1975). Ντοκιμαντέρ με τις εξελίξεις της κρίσιμης διετίας 1973-75. Περιλαμβάνει την πρώτη δημόσια εμφάνιση των θωρακισμένων της Χωροφυλακής (7.2.1975) κι εκτεταμένα πλάνα από τις συγκρούσεις ΜΑΤ-οικοδόμων στις 23 Ιουλίου 1975.