Τζιάλο

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

Χαρακτηριστικό εξώφυλλο βιβλίου "τζιάλο".
Χαρακτηριστικό εξώφυλλο βιβλίου "τζιάλο".

Το Τζιάλο (ιταλ. Giallo) είναι ένα είδος λογοτεχνίας και ταινιών που εμφανίστηκε τον 20ο αιώνα στην Ιταλία. Τα βασικά θέματα του είδους είναι ο τρόμος, το έγκλημα, η φαντασία και ο ερωτισμός. Η προέλευση του όρου πηγάζει από τα πρώτα εξώφυλλα των βιβλίων με τέτοιου είδους ιστορίες που ήταν πάντα σε κίτρινο χρώμα (στα Ιταλικά giallo σημαίνει κίτρινο).

Πίνακας περιεχομένων

[Επεξεργασία] Λογοτεχνεία

Ο όρος τζιάλο εμφανίστηκε αρχικά σαν νεολογισμός για να περιγράψει μια σειρά φθηνών μυθιστορημάτων τσέπης, με αστυνομικές ιστορίες και ιστορίες μυστηρίου, που εξέδωσε το 1929 ο εκδοτικός όικος Mondadori (Gialo Mondadori). Στα κίτρινα εξώφυλλα τους εμφανίζοταν αστυνομικές ιστορίες αντίστοιχες με αυτές που υπήρχαν στην Αμερική (pulp fiction) στις δεκαετίες του '20 και του '30. Η συνάφεια αυτή τονίζοταν επίσης με την υιοθέτηση ψευδωνύμων αγγλικής προελεύσεως από τους πρώτους συγγραφείς του είδους, καυώς και από το γεγονός οτι πολλά από αυτά τα βιβλία ήταν όντως μεταφράσεις βιβλίων από την αγγλική γλώσσα.

Η επιτυχία των "τζιάλι" σύντομα άρχισε να τραβάει την προσοχή και των άλλων εκδοτικών οίκων, που άρχισαν να εκδίδουν παρόμοια βιβλία (διατηρώντας πάντα το "παραδοσιακό" κίτρινο εξώφυλλο). Τα βιβλία αυτά υπήρξαν τόσο δημοφιλή ώστε τα βιβλία διάσημων και αναγνωρισμένων ξένων συγγραφέων, όπως η Άγκαθα Κρίστι, ο Έντγκαρ Ουάλας και ο Ζορζ Σιμενόν, "βαφτίστηκαν" τζιάλι όταν πρωτοδημοσιεύτηκαν στην Ιταλία. Tα Gialo Mondadori κυκλοφορούν ακόμα και σήμερα μηνιαίως και αποτελούν τη μακροβιότερη εκδοτική σειρά του είδους στον κόσμο.

[Επεξεργασία] Κινηματογράφος

Το κινηματογραφικό είδος που προέκυψε από αυτά τα βιβλία στη δεκαετία του '60 υπήρξε αρχικά μια απλή μεταφορά των ιστοριών αυτών στη μεγάλη οθόνη, αλλά σύντομα εκμεταλλεύθηκε τις σύγχρονες κινηματογραφικές τεχνικές για να δημιουργήσει τελικά ένα ξεχωριστό είδος ταινίας. Πολλές ταινίες που εκτός Ιταλίας αποκαλούνται "τζιάλι" στην ίδια την Ιταλία αποκαλούνται απλά "θρίλερ", με τον πρώτο όρο να αναφέρεται συνήθως στις κλασσικές πλέον δημιουργίες σκηνοθετών όπως ο Ντάριο Αρζέντο και ο Μάριο Μπάβα στη δεκαετία του '70.

[Επεξεργασία] Χαρακτηριστικά

Οι ταινίες "τζιάλο" χαρακτηρίζονται από εκτενείς σκηνές φόνων με υπερβολική αιματοχυσία, στυλιζαρισμένα πλάνα και ασυνήθιστη μουσική επένδυση. Το στοιχείο του μυστηρίου παραμένει, αλλά συνδιασμένο με τη σύγχρονη άντιληψη των ταινιών τρόμου και πάντα φιλτραρισμένο μέσα από τη μακραίωνη της Ιταλικής όπερας και του γκραν γκινιόλ. Πολύ συχνά επίσης περιλαμβάνουν σκηνές με γυμνό και σεξ.

Τα "τζιάλι" ασχολούντε συχνά με ψυχολογικής φύσεως θέματα, όπως η τρέλα, η απομόνωση και η παράνοια. Κλασσικό παράδειγμα η ταινία του Σέρτζιο Μαρτίνο Your Vice is a Locked Room and Only I Have the Key βασισμένο στο σύντομο διήγημα του Έντγκαρ Άλαν Πόε "The Black Cat" (Η Μαύρη Γάτα).

Θεωρούνται σήμερα σημαντικά, εν μέρη και για την πολύ εκφραστική χρήση της μουσικής, κυρίως σε ταινίες του Ντάριο Αρζέντο που συνεργάστηκε πολλάκις με τον Ένιο Μορικόνε.

[Επεξεργασία] Εξέλιξη

Όπως και το αντίστοιχο λογοτεχνικό έιδος, οι ταινίες "τζιάλο" δέχθηκαν ξένες επιρροές με κυριότερη αυτή των αποκαλούμενων "Krimi" (Γερμανικές ασπρόμαυρες ταινίες τις δεκαετίας του '60, βασισμένες κυρίως στις ιστορίες μυστηρίου του Έντγκαρ Ουάλας).

Η ταινία που σηματοδότησε την απαρχή του είδους είναι το La ragazza che sapeva troppo (Το Κορίτσι Που Γνώριζε Πολλά) (1963),του Μάριο Μπάβα. Ο τίτλος αποτελεί προφανή αναφορά στην διάσημη ταινία του Άλφρεντ Χίτσκοκ The Man Who Knew Too Much (1956), θυμίζοντας μας και πάλι το στενό δεσμό με την Αγγλο-Αμερικανική κουλτούρα. Η ταινία Blood and Black Lace (1964), και πάλι από τον Μάριο Μπάβα, μας συστήνει για πρώτη φορά μια εμβληματική φιγούρα του είδους, τον μασκοφόρο δολοφόνο που κραδαίνει στο γαντοφορεμένο του χέρι το αστραφτερό όπλο.

Πολύ σύντομα το "τζίαλο" έγινε αυτόνομο είδος, με τους δικούς του κανόνες και το Ιταλικό "άγγιγμα" (έντονο χρώμα και στυλιζάρισμα). Ο όρος έφτασε να γίνει συνώνυμος με το βαρύ, υπερβολικά θεατρικό και στιλιζαρισμένο οπτικό στοιχείο. Η μεγάλη ακμή του είδους έγινε στη δεκαετία του '70, με δεκάδες ταινίες του είδους να προβάλονται κάθε χρόνο. Σημαντικοί σκηνοθέτες εκείνης της εποχής ήταν ονόματα όπως ο Ντάριο Αρζέντο, ο Μάριο Μπάβα, ο Λόυτσιο Φούλτσι, ο Άλντο Λάντο, ο Σέρτζιο Μαρτίνο, ο Ουμπέρτο Λένζι και ο Πούπι Αβάτι.

[Επεξεργασία] Αξιόλογες ταινίες

  • La ragazza che sapeva troppo (Μάριο Μπάβα, 1963)
  • Blood and Black Lace (Μάριο Μπάβα, 1964)
  • The Bird with the Crystal Plumage (Ντάριο Αρζέντο, 1970)
  • Five Dolls for an August Moon (Μάριο Μπάβα, 1970)
  • Lizard in a Woman's Skin (Λούτσιο Φούλτσι, 1971)
  • The Strange Vice of Mrs. Wardh (Σέρτζιο Μαρτίνο, 1971)
  • The Cat o' Nine Tails (Ντάριο Αρζέντο, 1971)
  • Four Flies on Grey Velvet (Ντάριο Αρζέντο, 1971)
  • Short Night of the Glass Dolls (Άλντο Λάντο, 1971)
  • The Case of the Bloody Iris (Τζουλίανο Καρνιμέο, 1972)
  • Don't Torture a Duckling (Λούτσιο Φούλτσι, 1972)
  • Who Saw Her Die? (Άλντο Λάντο, 1972)
  • Your Vice Is a Locked Room and Only I Have the Key (Σέρτζιο Μαρτίνο, 1972)
  • What Have You Done to Solange? (Μάσιμο Νταλαμάνο, 1972)
  • Knife of Ice (Ουμπέρτο Λένζι, 1972)
  • They're Coming to Get You (Σέρτζιο Μαρτίνο, 1972)
  • Torso (Σέρτζιο Μαρτίνο, 1973)
  • Eyeball (Ουμπέρτο Λένζι, 1974)
  • A Dragonfly for Each Corpse (Λέον Κλιμόβσκι, 1974)
  • Deep Red (Ντάριο Αρζέντο, 1975)
  • Strip Nude for Your Killer (Αντρέα Μπιάνκι, 1975)
  • The House with Laughing Windows (Πούπι Αβάτι, 1976)
  • The Psychic (Λούτσιο Φούλτσι, 1977)
  • The Blood Stained Shadow (Αντόνιο Μπίντο, 1978)
  • Tenebrae (Ντάριο Αρζέντο, 1982)
  • The New York Ripper (Λούτσιο Φούλτσι, 1982)
  • The Pencil Murders (Guy Lee Thys, 1982)
  • Stagefright (Μικέλε Σοάβι, 1987, also known as Deliria)
  • Opera (Ντάριο Αρζέντο, 1988)
  • Sleepless (Ντάριο Αρζέντο, 2001)

[Επεξεργασία] Εξωτερικοί Σύνδεσμοι