Φάλαγγα

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

Για άλλες χρήσεις της λέξης, δείτε φάλαγγα (αποσαφήνιση).
Μακεδονική φάλαγγα
Μακεδονική φάλαγγα

Γενικά με τον όρο Φάλαγγα νοείται η παράταξη στρατού προς μάχη ή το κύριο σώμα στρατού παρατεταγμένου προς μάχη. Επίσης με τον ίδιο όρο ονομάστηκε στην αρχαία Ελλάδα και ειδικός στρατιωτικός σχηματισμός με ιδιαίτερη οργάνωση από λογχοφόρους που πολεμούσαν σε πυκνή παράταξη με τα δόρατά τους προτεταμένα, δημιουργώντας ένα τείχος δοράτων με το οποίο μπορούσαν να πλήττουν τους εχθρούς από σχετικά ασφαλή απόσταση, όπως η Μακεδονική φάλαγγα.

Δημιουργοί και οργανωτές αυτού του είδους της στρατιωτικής παράταξης φέρονται στη Παγκόσμια Ιστορία οι Αρχαίοι Έλληνες. Πρώτος ο Όμηρος στην Ιλιάδα είναι εκείνος που κάνει χρήση του όρου με τη γενική σημασία της πολεμικής παράταξης. Στους μετέπειτα χρόνους φάλαγγα λεγόταν ο σχηματισμός πλέον ιδίων στρατιωτικών μονάδων που πρώτος εισήγαγε στη τότε στρατηγική ο στρατηγός των Θηβαίων Επαμεινώνδας στη μάχη των Λεύκτρων το 371 π.Χ.. Κατά τους Μακεδονικούς χρόνους φάλαγγα πλέον ονομάζεται και το, υπό ενός εκάστου στρατηγού – αρχηγού, στράτευμα όπως η φάλαγγα του Φιλίππου, η φάλαγγα του Περδίκκα κλπ. Πράγμα που σημαίνει ότι το είδος αυτό στρατιωτικού σχηματισμού είχε πλέον γενικευθεί στον ελλαδικό χώρο. Αυτό σε αντίθεση με την κατά ομάδες ή φυλές παράταξη των «βαρβάρων» χωρίς όμως τη συγκρότηση του βάθους και της συνοχής της ελληνικής φάλαγγας.

Η Ελληνική φάλαγγα της αρχαιότητας, όπως σήμερα έχει αξιολογηθεί, αποτελούσε τη μεγαλύτερη στρατιωτική μονάδα της εποχής, αφού αριθμούσε 16.384 οπλίτες. Λεγόταν δε και «τετραφαλαγγία» και χωριζόταν σε δύο «διφαλαγγαρχίες» με 8.192 οπλίτες έκαστη. Η κάθε «διφαλαγγαρχία» περιελάμβανε δύο «φαλαγγαρχίες» με 4.096 οπλίτες η κάθε μια διοικούμενες υπό του φαλαγγάρχου ή στρατηγού. Κατά τη παράταξη σε μάχη η φάλαγγα (στο σύνολο) αποτελούσε πυκνό σχηματισμό μάχης εκ 16 γραμμών ή ζυγών (βάθος) και διακρινόμενη σε «δεξιό» και «αριστερό κέρας» και το «μέσον» που αποκαλούταν «ομφαλός».

Ανάλογα δε του σχηματισμού και της θέσεως που ελάμβανε προς αντιμετώπιση του εχθρού ή επίθεση κατ΄ αυτού ονομαζόταν πλαγία ή λοξή, ορθία ή ορθή, αμφίστομος, αντίστομος, (κατά) παραγωγή, (κατά) επαγωγή, ετερόστομος, και ομοιόστομος. Στη περίπτωση όμως της επίθεσης προχωρούσε με σταθερό βηματισμό διατηρώντας τον ακριβή σχηματισμό. Αυτών των τύπων της διάταξης φέρεται εμπνευστής ο Επαμεινώνδας.

Κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους οι Ρωμαίοι υιοθέτησαν αυτή τη στρατιωτική τακτική της φάλαγγας ονομάζοντάς την Λεγεώνα. Και αυτή στη συνέχεια οι Βυζαντινοί την μετονόμασαν στον αρχικό όρο φάλαγγα. Πολλούς αιώνες μετά επανεμφανίζεται στη στρατιωτική οργάνωση των Ευρωπαϊκών αυτοκρατορικών στρατευμάτων του Ναπολέοντα, των Τσάρων και των Κάιζερ της Γερμανίας όπου και τελικά υιοθετεί και ο Χίτλερ.

Σήμερα όμως ο όρος αυτός έχει περιορισθεί στην έννοια της κατά βάθος διάταξης στρατιωτικού σχηματισμού (τάγματος, ταξιαρχίας, μεραρχίας κλπ.) του οποίου τα επιμέρους τμήματα, σε αντίθεση με την παράταξη, τάσσονται σε βάθος όπισθεν αλλήλων, διακρίνοντας έτσι τη φάλαγγα οπλιτών και τη φάλαγγα οχημάτων.