Συζήτηση χρήστη:K skaf7

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

Εισαγωγή.

Στην έννοια του υπαρξισμού έχουν δοθεί πολλοί ορισμοί, έχουν ακουστεί διάφορες θετικές και αρνητικές κριτικές κατά τη διάρκεια όλης της ιστορικής πορείας του. Κι όμως μένουν ακόμα πολλά άλυτα ερωτηματικά και μερικές φορές λάθος αντίληψη. Και αυτό γιατί δεν υπάρχει πάντα συμφωνία για την άποψη από την οποία πρέπει να τον προσεγγίσουμε. Σαν φιλοσοφική θεωρία; Σαν λογοτεχνικό ρεύμα; Σαν ορισμένο τρόπο σκέψης και αντιμετώπισης των πραγμάτων; Σαν μέθοδο ψυχοθεραπείας ακόμη; Και το σημαντικότερο - τι συνεισφέρει και πόσο ωφελεί τη σύγχρονη σκέψη, επιστήμη και τέχνη; Η αναζήτηση απαντήσεων σ'αυτές τις απορίες συνεπάγεται στην ανάγκη οργάνωσης και ανάλυσης των πληροφοριών σχετικά μ'αυτό το ποικιλόμορφο και πολύπλευρο φαινόμενο. Τέτοιο σκοπό επιδιώκει και ο δεδομένος δικτυακός τόπος.

Ορισμοί.

Ο υπαρξισμός (αγγλ. existentialism)...

Μια φιλοσοφία που τονίζει την αυθεντικότητα και την μοναδικότητα της προσωπικής εμπειρίας στα πλαίσια ενός εχθρικού ή αόριστου σύμπαντος, ορίζει την ανθρώπινη ύπαρξη ως ανεξήγητη και δίνει ιδιαίτερο φορτίο στην ελευθερία της συνείδησης και στην ευθύνη του καθενός για τις σύνεπειές των πράξεών του.

(The American HeritageR Dictionary of the English Language, Fourth Edition)

Φιλοσοφικό ρεύμα που εκφράζει την τάση για επιστροφή στον πυρήνα της ανθρώπινης ύπαρξης και αναζητά τον τρόπο πραγμάτωσής της. Οι υπαρξιστές φιλόσοφοι επιδιώκουν να απομακρύνουν την ανθρώπινη ύπαρξη από την κατάσταση κατάπτωσής της και να την οδηγήσουν στην αυθεντική της ουσία.

(Ηλεκτρονική εγκυκλοπαίδεια gnosinet.gr)

Λογοτεχνικό και φιλοσοφικό ρεύμα του 20ου αι., με μερικούς προκατόχους στους προηγμένους αιώνες. Ο υπαρξισμός δηλώνει ότι οι άνθρωποι είναι ολοκληρωτικά ελεύθεροι και επομένως υπεύθυνοι για οτιδήποτε κάνουν για τον εαυτό τους. Απ'αυτήν την ευθύνη προέρχεται ο βαθύς πόνος και φόβος. Υπαρξιστές συγγραφείς ήταν ο Σορεν Κιερκεγκόρ και ο Θεόδωρος Ντοστογιέφσκι τον 19ο αι. και ο Ζαν Πολ Σαρτρ, ο Μάρτιν Χαιντέγκερ και ο Αλμπέρ Καμύ τον 20ο αι.

(The New Dictionary of Cultural Literacy, Third Edition)

Γενικεύοντας, μπορούμε να αποκαλέσουμε τον υπαρξισμό μια φιλοσοφία ελευθερίας, στην οποία ο άνθρωπος προσπαθεί να φτάσει ξεπερνώντας τα εμπόδια που του θέτει η ζωή, στηριζόμενος μόνο στις δικές του δυνάμεις. Στην ουσία η ύπαρξη του ανθρώπου δεν έχει νόημα, αλλά μπορεί να το ορίσει μόνος του, να θέσει στόχους, για την πραγματοποίηση των οποίων είναι ο μόνος υπεύθυνος. Για την κατανόηση και την υποδοχή ή μη αυτής της θέσης πρέπει να μελετήσουμε αναλυτικότερα τις αρχές του υπαρξισμού και να γνωρίσουμε τους βασικούς εκπροσώπους του.

Λογότυπο: ένα από τα σχέδια του Φραντς Κάφκα στο χειρόγραφο της “Δίκης”.


2006 – Ξένια Καλαϊτζίδου aka scarytale

e-mail επικοινωνίας: exist_art@yahoo.com


Ιδρύτες του υπαρξισμού.

Ο υπαρξισμός εμπνεύστηκε από τις θεωρίες του Αρθούρου Σοπενχάουερ, Σορέν Κιερκεγκόρ, των Γερμανών φιλοσόφων Φρίντριχ Νίτσσε, Έντμουντ Χούσσερλ, Μάρτιν Χαϊντέγκερ. Έφτασε στην κορυφή της δημοσιότητάς του στα μέσα του 20ου αι., με τα έργα των Γάλλων συγγραφέων και φιλοσόφων Ζαν Πολ Σαρτρ και Σιμόν ντε Μποβουάρ. Έγινε γνωστός στην Ιταλία από τα έργα των Ε. Καστέλλι, Ν. Αμπανιάνο, Ε. Πάτσι, στην Ισπανία από τα έργα του Χ. Ορτέγα ύ Γκασσέτ. Οι βασικές αρχές του υπαρξισμού εκτέθηκαν στο βιβλίο του Σαρτρ L'Existentialisme est un humanisme (Ο υπαρξισμός είναι ανθρωπισμός).


Ο Σορέν Αμπιέ Κιερκεγκόρ (1813-1855) ήταν, στην ουσία, ο πρώτος φιλόσοφος που έγραφε για τον υπαρξισμό. Διερεύνησε το σύστημα εκφραστικής ζωής του Χέγκελ και εισήγαγε προβληματισμούς σχετικά με τη φύση της ανθρώπινης ύπαρξης - εξού και υπαρξισμός - βαθιά μέσα στη φιλοσοφία. Στη συνέχεια πολλοί συγγραφείς και ερευνητές επηρεασμένοι από τα έργα του έδωσαν στη θεωρία τη δυνατότητα να αναπτυχθεί σε ποικιλόμορφο ρεύμα με διαφορετικές τάσεις που απείχαν πια πολύ από τα πιστεύματα του ιδρύτη. Υπήρξαν και αρκετοί προκάτοχοι του Κιερκεγκόρ που επηρέασαν επίσης την εξέλιξη του υπαρξισμού και ίσως περισσότερο απ'ότι το συνειδητοποιούμε.

Ο Κιερκεγκόρ και η υπαρξιστική παράδοση έχει βασικά δεχτεί την αποξένωση της ανθρώπινης ζωής στον κόσμο. Οι υπαρξιστές προσπάθησαν να ανυψώσουν τέτοιες αποξενώσεις σε πηγές νοήματος, όπως στο θάρρος να αντικρίσουμε τον πραγματικό παραλογισμό της ζωής στο σύμπαν, συμπεριλαμβάνοντας τον παραλογισμό ενός τέτοιου θάρρους που σημαίνει ένα μόριο στο σύμπαν.

Φιλοσοφικές αρχές.

Αυτή λοιπόν η φιλοσοφική και λογοτεχνική τάση αρνείται τα αφηρημένα δόγματα που τείνουν να αποδείξουν την μη καθαρότητα, φαυλότητα του φαινομένου της ανθρώπινης ζωής. Εκφράζεται στις υποκειμενικές πραγματικότητες οφειλούμενες στην ύπαρξη της προσωπικότητας, της ελεύθερης συνείδησης και επιλογής. Μέσα από τις εκδηλώσεις της μπορούμε να διακρίνουμε τα εξής βασικά σημεία.

1. Δίνεται έμφαση στο κάθε άτομο που προσπαθεί να βρει το δρόμο του στη ζωή, να γνωρίσει τον εαυτό του, να μάθει να παίρνει αποφάσεις, ενώ αισθάνεται άυταρκες και δε στηρίζεται σε εξωτερικά πρότυπα και δράσεις. Αυτή η απόρριψη μιας κοινώς αποδεκτής βάσης για μια ηθικολογικής φύσης απόφαση παρουσιάζει μια έντονη αντίθεση με μια θέση που συχνότατα θεωρείται αυτονόητη - ότι δηλαδή πρέπει να υπάρχουν, και μάλιστα υπάρχουν, ηθικά πρότυπα στα οποία όλοι πρέπει να υπακούν.

2. Εφόσον η αποδοχή των ηθικών προτύπων παρέχει μια αντικειμενική βάση για την λήψη αποφάσεων, η υπαρξιστική άρνηση της ύπαρξής τους εννοεί ότι η αρχική βάση για την επιλογή πρέπει να είναι υποκειμενική. Και είναι γιατί άτομα άμεσα εμπλεκόμενα σε ένα περιστατικό μπορούν εύκολα να παίρνουν αποφάσεις υποκειμενικά αξιόλογες και ηθικές σύμφωνα με τα δικά τους κριτήρια και στις συγκεκριμένες περιστάσεις αλλά πιθανόν αμφισβητήσιμα από έναν απαθή παρατηρητή.

3. Η υπαρξιστική φιλοσοφία μπορεί να χωριστεί σε δύο τομείς, το χριστιανικό και τον ανθρωπιστικό. Στον πρώτο μπορούμε να αναφέρουμε τον Κιερκεγκόρ. Θεωρούσε ότι ο καθένας μπορεί να κάνει μόνο μια ζωή σχετικά με τη ζωή του και ο ίδιος επέλεξε να συνδέσει τη ζωή του άρρηκτα με τη θρησκεία. Εκτός από τόν Κιερκεγκόρ τη "χριστιανική" εκδοχή του υπαρξισμού έφεραν σε εξέλιξη ο Ρώσος Νικολάι Μπερντιάγιεφ, ο Γερμανός ψυχίατρος Καρλ Γιάσπερς, ο Γάλλος δραματουργός Γκαμπριέλ Μαρσέλ κ.α. Όμως πολλοί, αν όχι περισσότεροι, υπαρξιστές ήταν άθεοι.


Ο Φρίντριχ Νίτσσε (1844-1900), αν και από οικογένεια ιερέα, απέρριψε την ύπαρξη του θεού και καθιέρωσε ηρωικά ιδανικά (τη βούληση, τη δύναμη, την ανεξαρτησία, την αρχή πως οι άνθρωποι δεν μπορούν να κριθούν παρά ανάλογα με τις πράξεις και τις επιλογές τους) που παρεξηγήθηκαν από πολλούς συγχρόνους και διαδόχους του. Σ'αυτό το σημείο πρέπει να θυμηθούμε και τον Ζαν Πολ Σαρτρ (1905-1980) που όρισε τη δημιουργικότητα ως "δικαιολογία για ύπαρξη", δηλαδή προσπάθεια να ξεπεράσει ο άνθρωπος την ασχήμια της πραγματικότητας. Σύμφωνα με τον Σαρτρ, δεν υπάρχει ουσία που θα προηγούντο της ανθρωπότητας εκτός από εκείνη που ορίζουμε μόνοι μας. Η ιδέα του παραλογισμού του κόσμου και η δύσκολη πορεία της αυτογνωσίας επηρέασαν βαθιά τον Κάφκα, τον Καμύ, τον Ντοστογιέφσκι, τον Γιάσπερς, τον Μαλρό, τον Μπέκεττ, τον Μέιλερ, τον Μίλλερ κ.α.

Ο υπαρξισμός, μια από τις πιο σκυθρωπές φιλοσοφικές και αισθητικές τάσεις, διαμορφώθηκε στα τέλη 19ου - αρχές 20ου αι. Ως λογοτεχνικό ρεύμα γνώρισε την ακμή του αμέσως μετά τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο. Έκανε μια επανάσταση αρχικά στη γαλλική λογοτεχνία και ύστερα στην παγκόσμια μεταπολεμική κουλτούρα γενικά - στη δημοσιογραφία, πεζογραφία και ποίηση, κινηματογράφο και θέατρο. Η υπαρξιστική φιλοσοφία έχει πολλά κοινά σημεία με τη φαινομενολογία και τον πραγματισμό, ενώ η υπαρξιστική αισθητική - με τον υπερρεαλισμό, ποστμοντερνισμό και πρωτοπορία. Η ευρύς εξάπλωσή και χορήγησή του άσκησε μια μεγάλη επίδραση στη διαμόρφωση της εικόνας του κόσμου που γνωρίζουμε σήμερα.


Πηγές πληροφοριών για τη σύνταξη του παραπάνω άρθρου:

Μαρκ Χ. Μπίκχαρντ "Η αντανάκλαση του κόσμου ενάντια στην δημιουργία του κόσμου" Φρίντριχ Νίτσσε "Ecce Homo", "Τάδε έφη Ζαρατούστρας" Ζαν Πολ Σαρτρ "Ναυτία" Ρ. Α. Γουίλσον "Κβαντική ψυχολογία" Θ. Ν. Πελεγρίνης "Αρχές Φιλοσοφίας Β' Ενιαίου Λυκείου θεωρητικής κατεύθυνσης" http://www.age-of-the-sage.org/ http://www.dividingline.com/ http://www.answers.com/topic/existentialism http://www.websters-dictionary-online.org/ Wikipedia

2006 - Ξένια Καλαϊτζίδου aka scarytale


Ο υπαρξισμός από άποψη ψυχολογίας.

Υπαρξισμός. Σκοτεινή φιλοσοφία που καθιέρωσε τον παραλογισμό σαν μέσο εκφραστικότητας, σαν τρόπο σκέψης και διερεύνησης της ανθρώπινης δραστηριότητας κατά τη διάρκεια όλης της ιστορίας της. Μια φιλοσοφία που απεικόνισε τον άνθρωπο επιβαρυμένο από την ύπαρξή του, φορέα της εσωτερικής μοναξιάς και φόβου μπροστά στην πραγματικότητα. Μια από τις βασικές αρχές του υπαρξισμού λέει: "Η ύπαρξη προηγείται της ουσίας". Η ζωή δεν έχει νόημα, η κοινωνική δραστηριότητα είναι άστοχη και η ηθική ανεπαρκής, δεν υπάρχει θεός και ιδανικά, μόνο η ύπαρξη, την οποία ο άνθρωπος αντιμετωπίζει στωικά και στην οποία υπακούει αναντιρρήτως, γιατί η νόησή του δεν καταφέρνει να αντιμετωπίσει την εχθρικότητα του είναι.

Τα πρακτικά συμπεράσματα των υπαρξιστών πολλές φορές φαίνονται τερατώδη: δεν υπάρχει καμιά διαφορά - να ζει κανείς ή να μη ζει, να γίνει ήρωας ή προδότης, κατακτητής ή σκλάβος. Ο υπαρξισμός υπήρξε το πρώτο ρεύμα που ανοιχτά περιέλαβε στην ιδεολογία του το θάνατο σαν κίνητρο για απόδειξη της θνητότητας και επιχείρημα του αναπόφευκτου αλλά και της μοναδικότητας. Λεπτομερώς επεξεργάσθηκαν τα ηθικά προβλήματα όπως η ελευθερία και η ευθύνη, η συνείδηση και η αυτοθυσία, οι στόχοι και οι προορισμοί της ύπαρξης. Ο υπαρξισμός είναι ελκυστικός για τη προσπάθειά του να κατανοήσει τον άνθρωπο, την τραγικότητα της μοίρας του. Αυτό ακριβώς επιδιώκει η δημιουργική αρχή μέσα μας. Γι'αυτόν το λόγο στον υπαρξισμό στράφηκαν πολυάριθμοι καλλιτέχνες, ακόλουθοι διάφορων ρευμάτων και μεθόδων.

Πιστεύω όμως ότι υπάρχουν και ψυχολογικοί παράγοντες που προκαλούν το ενδιαφέρον για τον υπαρξισμό. Σ'αυτούς οφείλεται η ξαφνική αύξηση της δημοφιλίας του στον μεταπολεμικό κόσμο. Η απόγνωση, η απελπισία, η απογοήτευση, η ψυχολογική εξάντληση, το άγχος, η κατάθλιψη.

"Μέλαινα χόλη".

Τα δυνατά συναισθήματα, ιδιαιτέρως εκείνα του άγχους, του φόβου, της οργής και οι ψυχοσωματικές αντιδράσεις του οργανισμού που τα συνοδεύουν αποτελούν το μηχανισμό αυτοάμυνας των ανθρώπων και των ζώων από τους εξωτερικούς κινδύνους. Μας επιτρέπουν να δράσουμε γρηγορότερα και αποτελεσματικότερα για να αντιμετωπίσουμε τον αντίπαλο ή κάποιο γεγονός. Όμως η φύση δεν μπόρεσε να προβλέψει την μελλοντική τεχνολογική ανάπτυξη και αστικοποίηση. Μέσα μας συνεχίζουν να ενεργούν οι ίδιοι μηχανισμοί, ενώ τους εξωτερικούς εχθρούς αντικατέστησαν οι εσωτερικοί: φόβος της μοναξιάς, της γηρατειάς, η υπερβολική κούραση, ο υπερκαταναλωτισμός που μας παγιδεύει, η απομάκρυνση και η απομόνωση μέσα στις μεγαλουπόλεις, η ρουτίνα της γραφειοκρατικής μηχανής, ο έλεγχος και η καταστολή από τη μεριά του κράτους. Και το δικό μας όπλο στρέφεται εναντίον μας.

Το άγχος προκαλεί καρδιακά, γαστροεντερολογικά, αναπνευστικά και άλλα νοσήματα, μειώνει την ανοσία, φέρνει αλλαγές στην ψυχολογία. Και μάλιστα η πιο διαδεδομένη είναι η πανούκλα του 21ου αιώνα - κατάθλιψη.


Ήταν γνωστή στους αρχαίους Αιγύπτιους, Ινδούς, Μεσοποταμίους, Έλληνες, Ρωμαίους, Άραβες, στους ανθρώπους όλων των πολιτισμών. Για σχεδόν δύο χιλιάδες χρόνια την αποκαλούσαν κατά κανόνα με τον όρο του μεγάλου αρχαίου Έλληνα γιατρού Ιπποκράτη - μελαγχολία (από το "μέλας" και "χόλη"). Στα χρόνια του Μεσαίωνα ανακηρύχθηκε από την εκκλησία θανάσιμη αμαρτία, ύστερα ασθένεια, ενώ ο Αργυρούς αιών και η εμφάνιση του ρομαντισμού ως καλλιτεχνικού ρεύματος έκαναν τη λύπη μόδα. Μετατράπηκε σε λυρικό συναίσθημα, δείγμα λεπτής και ευαίσθητης ψυχής. Εμφανίστηκε ο όρος depression που έχασε την απόχρωση της φαυλότητας που εσώκλειε η λατινική λέξη desperatio.

Ποτέ όμως δεν γνώρισε τέτοια εξάπλωση όπως σήμερα. Σύμφωνα με τις προγνώσεις του Διεθνούς Οργανισμού Υγείας το 2020 η κατάθλιψη θα προκαλέσει περισσότερους θανάτους απ'όλες τις άλλες αρρώστιες στον κόσμο. 45 με 60% των αυτοκτονιών σε όλο τον κόσμο διαπράττονται από ανθρώπους που βρίσκονται σε κατάθλιψη. Η στατιστική μπορεί να υπολογίσει το μέγεθος των απωλειών ή να συντάξει μια πρόγνωση, αλλά δεν μπορεί να κοιτάξει μέσα στην ψυχή του κάθε ανθρώπου που έσησε τουλάχιστον ένα καταθλιπτικό επεισόδιο, να μοιραστεί τον πόνο του.

Η ίδια η λέξη "κατάθλιψη" χρειάζεται μια ιδιαίτερη διευκρίνιση, εφόσον έχει πολλές σημασίες. Άλλα εννοούμε όταν την χρησιμοποιούμε στην καθημερινή μας γλώσσα και άλλα όταν την χρησιμοποιούμε για να περιγράψουμε ένα κλινικό σύνδρομο που απαιτεί θεραπεία. Η κατάθλιψη με την κοινή σημασία του όρου είναι μιά άσχημη διάθεση που είναι η φυσιολογική απάντηση σε ένα ερέθισμα που συνήθως έχει να κάνει με μια αίσθηση απώλειας, όπως ο θάνατος ενός αγαπημένου προσώπου, ο χωρισμός, η απώλεια της εργασίας, η μη επίτευξη των στόχων μας, η απώλεια ενός υλικού αγαθού κ.λ.π. Οι φυσιολογικές αυτές αντιδράσεις δεν διαρκούν πολύ, συνήθως δεν επηρεάζουν την γενική λειτουργικότητα και δραστηριότητα του ατόμου, εύκολα μεταβάλλονται και τροποποιούνται και συνήθως αυτοπεριορίζονται.


Ο όρος Κατάθλιψη στην Ψυχιατρική υποδηλώνει μια συγκεκριμένη νόσο, δηλαδή μια διαταραχή η οποία προκαλεί έναν συνδυασμό συμπτωμάτων που δεν συναντάται σε άλλη νόσο, ήτοι ένα σύνδρομο. Η κατάθλιψη δεν είναι κάποια μορφή της διάθεσης ή προσωπική αδυναμία, την οποία μπορείτε να την αλλάξετε με το "να ελέγξετε τον εαυτό σας". Η διαφορά της από το φυσιολογικό συναίσθημα είναι ότι στην Κατάθλιψη το καταθλιπτικό συναίσθημα έχει μεγάλη ένταση και είναι μόνιμο, δηλαδή δεν επηρεάζεται από τις καταστάσεις που ζεί ο ασθενής. Εκδηλώνεται με μια ποικιλία συμπτωμάτων, έχει διαφορετικές μορφές και δεν υπάρχει ένας και μοναδικός λόγος που να εξηγεί την διαταραχή αυτή. Στην εμφάνισή της συμβάλλουν γενετικοί (ένα άτομο με κληρονομιά γονιδίων που μεταβιβάζουν ορισμένα χαρακτηριστικά έχει μεγαλύτερο κίνδυνο από ένα άλλο να πάθει κατάθλιψη), βιολογικοί (μερικές μη ψυχιατρικές παθήσεις έχουν βρεθεί ότι μπορεί να προκαλέσουν κατάθλιψη δευτεροπαθώς), ψυχοκοινωνικοί (παράγοντες που δρούν νωρίς στην ζωή, γεγονότα ζωής, τρόπος σκέψης) και άλλοι παράγοντες.

Κατάθλιψη, έμπνευση και υπαρξισμός.

Είναι λογικό ότι η κατάθλιψη αλλάζει τον τρόπο σκέψης και συμπεριφοράς, άρα και τον τρόπο αυτοέκφρασης. Κινούμενος από το ένστικτο της αυτοσυντηρήσεως και προσπαθώντας να βρει λύση, ο άνθρωπος εμβαθύνεται στα υπαρξιακά ζητήματα. Δημιουργεί έργα τέχνης επιθυμώντας να εκφραστεί και να ξεπεράσει την πραγματικότητα, με την οποία δεν μπορεί να εξοικειωθεί και να συμβιβαστεί, να στείλει ένα μήνυμα στους συνανθρώπους του, να στρέψει την προσοχή τους στα επίκαιρα προβλήματα που μπορούν να λυθούν μόνο με κοινή προσπάθεια και συνεννόηση. Αυτή είναι η βάση του υπαρξισμού στη φιλοσοφία και τέχνη.

Η έμφαση που δίνει ο υπαρξισμός στο άγχος, στο φόβο, στη βαρυθυμία τον κάνει δημοφιλές αντικείμενο μελέτης των ψυχοθεραπευτών. Η υπαρξιστική φιλοσοφία πολλές φορές τους βοηθά να εξηγήσουν τη φύση του άγχους που βιώνει ο ασθενής. Οι ψυχοθεραπευτές που προσπαθούν να πλησιάσουν το πρόβλημα μέσω υπαρξιστικών αρχών πιστεύουν ότι με έναν τέτοιο τρόπο το άτομο μπορεί να καταφέρει να διευθύνει το άγχος του και να το μετατρέψει από καταστροφικό σε εποικοδομητικό. Αντί να συνεχίσει την αυτοκαταπίεση από το άγχος, μπορεί κανείς να το χρησιμοποιήσει σαν βάση για κάποιες αλλαγές. Αφού αντιληφθεί το άγχος σαν κάτι αναπόφευκτο, το άτομο μπορεί να το εκμεταλλευτεί ώστε να βρει εφαρμογή για όλα τα προσόντα του και να εκπληρώσει όλους τους στόχους του.

Σημειωτέα η επίδραση του υπαρξισμού στην ψυχολογία των νέων, ο ρόλος του στη διαφώτιση. Καθώς προτείνει την μη υποδοχή κανενός προκατειλημμένου δόγματος ή φιλοσοφικού συστήματος για να μπορέσει κανείς πρώτα να γνωρίσει τον εαυτό του, δρα υπέρ της ελεύθερης σκέψης και εμφανίζεται κίνητρο της προόδου και της διαφώτισης. Προωθεί το νεανικό μυαλό να προβληματιστεί για το ποιός ή ποια είναι, τι είναι η ζωή και τι περιμένει απ'αυτήν. Του βοηθά να συνειδητοποιήσει την ελευθερία του και την ευθύνη που πηγάζει απ'αυτήν την ελευθερία. Του αποκαλύπτει ότι οι απαντήσεις που παίρνει απ'έξω δεν ανταποκρίνονται όλες στην πραγματικότητα και πρέπει να τις αναζητήσει μέσα του, επειδή αυτό που βρίσκει γύρω του μπορεί μόνο να του βοηθήσει να κατανοήσει που ήδη υπάρχει μέσα του - αλλιώς δε θα αντιλαμβανόταν τον κόσμο έτσι όπως τον αντιλαμβάνεται τη δεδομένη στιγμή.


Πηγές πληροφοριών για τη σύνταξη του παραπάνω άρθρου:

Ρ. Α. Γουίλσον "Κβαντική ψυχολογία" http://www.answers.com/topic/existentialism http://www.websters-dictionary-online.org/ http://www.sadness.gr/hellenic/news/researches/02/index.html http://clubs.pathfinder.gr/PSICHI/ http://health.in.gr/news/ http://www.bolshe.ru/unit/72/books/2228/s/1 http://lossofsoul.com



2006 – Ξένια Καλαϊτζίδου aka scarytale


Υπαρξιακή λογοτεχνία πριν το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.


Μιλώντας για τους υπαρξιστές λογοτέχνες, οι φιλόλογοι συνήθως αναφέρουν και τους δημιουργούς των προηγούμενων αιώνων που εξέφρασαν στα έργα τους παρόμοιες ιδέες και επηρέασαν τους ακόλουθους τους υπαρξιστικού κινήματος στο Β' μισό του 20ου αι. Το μεγάλο φάσμα τους περιλαμβάνει συγγραφείς που με την πρώτη ματιά δεν έχουν καμιά σχέση μεταξύ τους, από τους Ντοστογιέφσκι και Κάφκα μέχρι τους ντε Σαντ και Μποντλέρ.


Μέσα από τη δύσκολη ζωτική πορεία του ο Θεόδωρος Ντοστογιέφσκι (1821-1881) κατάφερε να γίνει πρότυπο ηθικότητας για την κοινωνία και ένας από τους κορυφαίους συγγραφείς στη Ρωσία και σε ολόκληρο τον κόσμο. Στα έργα του καθιερώνει την ιδέα του υψηλού νοήματος της ανθρώπινης προσωπικότητας. Η σύγκρουση της προσωπικότητας και της κοινωνίας είναι η βάση της δημιουργικότητας του Ντοστογιέφσκι και ταυτόχρονα ένα από τα σπουδαιότερα θέματα του υπαρξισμού. Στα έργα του διακρίνονται εξαιρετικά ακριβείς και εκφραστικές περιγραφές ανθρώπινων χαρακτήρων, προσώπων της πατρίδας του. Υπάρχουν πολλά σύμβολα της απόρριψης, απομάκρυνσης ανθρώπου από την κοινωνία, και στην απόγνωση αυτού του ανθρώπου οι υπαρξιστές βλέπουν την πραγματική εμφάνιση της ανθρώπινης ύπαρξης. Στον "Ηλίθιο", "Αδελφούς Καραμάζοφ", "Έγκλημα και τιμωρία" προφανώς η μοίρα επιλέγει τους ήρωες και όχι εκείνοι αυτήν. Κι όμως ο Ντοστογιέφσκι δεν ανήκει οριστικά στους υπαρξιστές λογοτέχνες, διότι βλέπει τη λύση για την κρίση του ανθρωπισμού στην εμβάθυνση στον ίδιο τον ανθρωπισμό, στον διαφωτισμό, στην πίστη στον άνθρωπο. Έτσι η υπαρξιστική προσέγγιση αποτελεί μόνο μια πλευρά της δημιουργικότητάς του. Γενικά είναι λάθος να αναφέρουμε τον Ντοστογιέφσκι σε οποιοδήποτε ρεύμα. Ο κάθε ερευνητής που προσπαθεί να το κάνει βασίζεται κατά κανόνα στα "κατά" του συγγραφέα και όχι στα "υπέρ" του, καθώς ο Ντοστογιέφσκι δεν δίνει πάντα απαντήσεις στις ερωτήσεις που θέτει.


Ο Φραντς Κάφκα (1883-1924), Τσέχος συγγραφέας Εβραϊκής καταγωγής, ήταν μια φιγούρα από πολλές απόψεις μοναχική και αποκλεισμένη στον εαυτό της. Η εσωτερική αυτή ωδύνη, εκφρασμένη με παραστατικό τρόπο στα έργα του, προώθησε τον Κάφκα ως σύμβολο του φόβου και της απομόνωσης που αγκάλιασαν πολύ την κοινωνία του 20ου αιώνα. Οι νουβέλες του "Η δίκη", "Ο πύργος" κ.α. και τα πολυάριθμα διηγήματα διακρίνονται από μεγάλη προσοχή στις λεπτομέρειες, συνεχή εναλλαγή του παράδοξου και του παραληρήματος με το παράλογο, πολλές περιγραφές εφιαλτικών σκηνικών. Τα βασικά θέματα των κειμένων του είναι: παραλογισμός, αλλοτρίωση, φόβος, παραγωγικότητα-καταναλωτισμός, σκληρότητα, μαύρο χιούμορ, αμφισβήτηση, πείνα, γραφειοκρατία, ματαιότητα, ενοχή, άπειρο, πρότυπο αφεντικού-σκλάβου, σύγκρουση φύσης και τεχνολογίας, αδυναμία των ηρώων να φτάσουν στον προορισμό τους ή να γνωρίσουν την αλήθεια, πέρασμα σε μια άλλη διάσταση. Η έλλειψη ελπίδας και ο παραλογισμός που διαπερνούν όλα τα έργα του έγιναν οριστικό έμβλημα του υπαρξισμού.


Το 1928 ο Γερμανός συγγραφέας Χέρμαν Χέσσε (1877-1962, βραβείο Νόμπελ το 1946) δημοσιεύει το μυθιστόρημα "Λύκος της Στέπας", ένα βιβλίο με φανταστικά και αυτοβιογραφικά στοιχεία, που γίνεται αμέσως μπεστσέλλερ. Εξιστορεί την πορεία ενός απογοητευμένου στη ζωή άνδρα στον οποίο οι συνάνθρωποί του βοηθούν να βρει ένα νόημα στη ζωή και τον μαθαίνουν να τη θαυμάζει σαν το μέγιστη αξία που υπάρχει. Στον Λύκο της Στέπας συχνά βλέπουν τον Ζαρατούστρα του Νίτσσε, άνθρωπο με βούληση και αυτογνωσία αλλά απομονωμένο, μη αντιληπτό από το περιβάλλον του. Γενικότερα στα έργα του Χέσσε αντανακλάται το ενδιαφέρον του για τον υπαρξισμό, τον πνευματισμό, την ινδουϊστική φιλοσοφία, οι ειρηνηστικές του διαθέσεις.


Ο Κωνσταντίνος Καρυωτάκης (1896-1928) υπήρξε ένας από τους Έλληνες ποιητές στα έργα του οποίου συναντάμε καθαρά υπαρξιστικές διαθέσεις, αν και συνήθως δεν τον συσχετίζουν μ'αυτό το ρεύμα. Ανάμεσα στην απόγνωση και έλλειψη νοήματος στη ζωή που κυριαρχούν στα ποιήματά του, στον καυτηριασμό της γραφειοκρατίας που αντιμετώπισε κατά την εργασία του ως δημόσιος υπάλληλος (χαρακτηριστικό το πεζό "Κάθαρσις") υπάρχει μια νότα ελπίδας που είτε ανήκει σε άλλους και όχι στον ίδιο είτε αντανακλάται στην έννοια της δημιουργικότητας ("και η ποίηση είναι το καταφύγιο που φθονούμε"). Αυτήν την ιδέα θα εκφράσει αργότερα και ο Σαρτρ στην "Ναυτία". Ο Καρυωτάκης όμως δεν κατάφερε να στηριχτεί σ'αυτήν για να επιβιώσει και αυτοπυροβολήθηκε αφού δεν μπόρεσε να πνιγεί στη θάλασσα.

Μεσοπόλεμος και "γενιά του '60".


Ο Αλμπέρ Καμύ (1913-1960, βραβείο Νόμπελ το 1957) εν ζωή ήταν ένας από τους διασημότατους Γάλλους συγγραφείς και μέλος της Γαλλικής Αντίστασης κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Περιέγραφε τον εαυτό του ως απαισιόδοξο και στα βιβλία του ανταποκρίθηκε σε μεγάλο βαθμό η θέση του για το παράλογο, για την έλλειψη νοήματος στη ζωή. Την γραφή του χαρακτηρίζει ένα πετυχημένο, λακωνικό, παραστατικό, αλληγορικό στυλ. Τον Καμύ συγκρίνουν συχνά με τον φίλο και συνάδελφό του Ζαν Πολ Σαρτρ (1905-1980, βραβείο Νόμπελ το 1964), ιδρύτη των εννοιών Είναι και Μηδέν στον υπαρξισμό, συγγραφέα και σεναριογράφο, έργα του οποίου ήταν απαγορευμένα από το Βατικάνο από το 1948. Σε αντίθεση με τον Σαρτρ, ο Kαμύ κατήγγειλε, μέσα από τον «Eπαναστημένο άνθρωπο» το 1951, το αδιέξοδο του λεγόμενου «υπαρκτού σοσιαλισμού», κυρίως το όνειδος του σταλινισμού. Λίγο πιο πριν, στα 1948, κάτι ανάλογο είχε πράξει και ο Oργουελ με το εφιαλτικό "1984" (αλλά και η Xάνα Aρεντ, που νοσταλγούσε την ιδεολογική αγνότητα μιας Pόζα Λούξεμπουργκ).


Η Σιμόν ντε Μποβουάρ (1908-1986), Γαλλίδα συγγραφέας, φεμινίστρια και υπαρξιστική φιλόσοφος, σύντροφος της ζωής και βιογράφος του Σαρτρ, πλησίασε στα έργα της το υπαρξιστικό δίλημμα, τη θέση της γυναίκας στην κοινωνία και το πρόβλημα της κοινωνικής εξυγείανσης των ηλικιωμένων σε διαφορετικές εποχές και διαφορετικούς πολιτισμούς.

Οι Nταβίντ Γκρόσμαν, Eυγένιος Γεφτουσένκο, Mπορίς Παστερνάκ αποτέλεσαν μερικές από τις κορυφαίες μορφές των σοβιετικών γραμμάτων την μεταπολεμική εποχή που επηρεάστηκαν από τις ιδέες του υπαρξισμού.

Η φιλοσοφία του Σαρτρ πράγματι βρήκε μιμητές και ενέπνευσε άτομα σε πολλές χώρες, με χαρακτηριστικότερη, ίσως, για την Ελλάδα, περίπτωση του «Σίμου του υπαρξιστή» - κατά κόσμο, Σίμος Τσαπνίδης - με την περίφημη «παράγκα» του στου Ψυρρή (η φωτογραφία του οποίου έφτασε μάλιστα μέχρι το πρωτοσέλιδό της Λιμπερασιόν). "Ελληνορθόδοξος υπαρξιστής" θα μπορούσε να θεωρηθεί ο Έλληνας ποιητής Νίκος Καρούζος επηρεασμένος από τις ιδέες του Κιερκεγκόρ. Όμως και ο Καρούζος και ο θρησκευτικός υπαρξισμός δυσκολεύτηκαν να βρουν αναγνώριση στην Ελλάδα.


Η μεγάλη αναγνωστική και κριτική επιτυχία των μυθιστορημάτων του Νίκου Καζαντζάκη (1883-1957) στις δεκαετίες του 1950 και 1960, μάλλον οφείλεται στην προβολή της αυθεντικότητας που ήταν τότε το δόγμα του συρμού (η φιλοσοφία της μόδας τότε ήταν ο υπαρξισμός και η εκλαϊκευμένη εκδοχή του είχε προλειάνει το έδαφος για την επιτυχία του Καζαντζάκη). Ο χαρακτήρας Ζορμπάς, λόγου χάριν, παρουσιάζεται ως ένας άνθρωπος που λειτουργεί παρωθημένος κυρίως από τα ένστικτά του και που απολαμβάνει τη ζωή στο έπακρο - είναι ένας "πρωτόγονος", τον οποίο ο "πολιτισμός" δεν έχει ψευτίσει, είναι αυθεντικός.

Φυσικά, ο πόνος και η αθλιότητα περίσσευε την μεταπολεμική εποχή στους Γερμανούς, αλλά και στους Iταλούς. Ξεκινώντας με τους δεύτερους, το πιο συνταρακτικό δείγμα του τι σήμαινε να βρίσκεσαι στην Iταλία του 1945 ήταν το μυθιστόρημα «Tο δέρμα» του αντιφατικού Kούρτσιο Mαλαπάρτε. Tο βιβλίο, μια συνεχής εναλλαγή ποιητικών, σχεδόν σουρεαλιστικών, εικόνων με σκηνές απίστευτης βίας και σκληρότητας, έθεσε ένα καίριο ερώτημα: υπάρχουν όντως νικητές σε έναν πόλεμο ή μήπως η ήττα είναι κοινή μοίρα όλων; Aντίθετα, ο αρχικά ρεαλιστής Iταλο Kαλβίνο στράφηκε πολύ γρήγορα σε πιο μεταφυσικά σχήματα με «ανύπαρκτους ιππότες» και «αόρατες πόλεις», ερωτοτροπώντας διακριτικά με το φανταστικό, όχι σαν φυγή από το πραγματικό αλλά ως μετουσίωσή του. Tην ίδια στιγμή, ο μελαγχολικός Tσέζαρε Παβέζε, μέσα από μια σχεδόν νεορεαλιστική αποτύπωση της ηττημένης Iταλίας, θα αφήσει πίσω του, εκτός από πεζά, μια σειρά από θλιμμένα ερωτικά ποιήματα (με αποκορύφωμα το «O θάνατος θα έρθει και θα 'χει τα μάτια σου») προτού αυτοκτονήσει σε ένα δωμάτιο ξενοδοχείου το 1950.

Eννοείται ότι για τους Γερμανούς (και τους Aυστριακούς), τα πράγματα έμοιαζαν ακόμα χειρότερα. Aν τα φαντάσματα του ναζισμού κατατρύχουν έως σήμερα νεώτερους συγγραφείς όπως τον Mάρτιν Bάλζερ, τον Γκίντερ Γκρας (το σπαραχτικό, όσο και γκροτέσκο «Tενεκεδένιο ταμπούρλο» είναι ένα ρέκβιεμ για τη Γερμανία του 1945), τους Aυστριακούς Tόμας Mπέρνχαρντ και Eλφρίντε Γέλινεκ, ήδη από εκείνα τα ταραγμένα χρόνια, ο μετέπειτα νομπελίστας Xάινριχ Mπελ, βετεράνος του πολέμου ο ίδιος, μίλησε τόσο για τη φρίκη του μετώπου όσο και για την καθολική κρίση της Γερμανίας. Kαυστικός, ηθικολόγος αλλά και λυρικός, δεν εγκατέλειψε ποτέ το βαθιά ουμανιστικό του όραμα που συσχετιζόταν άμεσα με τα χριστιανικά του ιδεώδη - μολονότι η θρησκευτική του πίστη, όπως και εκείνη του Bρετανού Γκριν, ήταν θεμελιωμένη στην κινούμενη άμμο της αμφιβολίας.

Λοιπόν, στις δεκαετίες του 1950 και 1960 ο υπαρξισμός βιώνει την ακμή του και προκαλεί μεγάλο ενδιαφέρον σε όλες τις μορφές της τέχνης και πρώτα απ'όλα στη λογοτεχνία. Οι σημαντικότεροι εκπρόσωποί του γίνονται σχεδόν αντικείμενα λατρείας. Ο Ζαν Πολ Σαρτρ εμφανίζεται σαν ήρωας των φοιτητών-διαδηλωτών το Μάϊο του 1968 που διαμαρτυρούνται κατά του πολέμου στο Βιετνάμ και απαιτούν ποιοτική εκπαίδευση και σεβασμό δημοκρατικών ελευθεριών. Η μεγάλη φοιτητική πορεία καταστέλλεται από την κυβέρνηση ντε Γκολ με χρήση δυνάμεων της αστυνομίας και του στρατού και προκαλεί πολλές αντιδράσεις στις χώρες της Ευρώπης, Λατινικής Αμερικής και στους ΗΠΑ. Από κει και πέρα οι ιδέες του Σαρτρ, που ήταν και κομμουνιστής, και άλλων υπαρξιστών εμπνέουν πολλά αριστερά, αναρχικά, νιχιλιστικά κινήματα.

Ταυτόχρονα ένα μεγάλο μέρος της κοινωνίας υπογραμμίζει τα απαισιόδοξα θέματα των έργων του Καμύ και του Κιερκεγκόρ. Η απελπισία που αισθάνεται ο άνθρωπος λόγω ελευθερίας της επιλογής και έλλειψης της αυτογνωσίας βρίσκει φανερή ανταπόδοση με τη μια ή την άλλη μορφή σε αναρίθμητες νουβέλες, ποιητικά έργα και κινηματογραφικές ταινίες - αλλά γι'αυτές θα μιλήσουμε στο άλλο κεφάλαιο.


Κατά τη διάρκεια αυτής της χρονικής περιόδου τα υπαρξιακά θέματα κληρονομούνται από τον Τζακ Κέρουακ και άλλους ποιητές και πεζογράφους της "πρωτοπορικής γενιάς" (beat generation, beatniks) - μιας ομάδας Αμερικανών λογοτεχνών και στη συνέχεια νεανικής υποκουλτούρας της δεκαετίας του 1950 επηρεασμένης από την ανατολίτικη φιλοσοφία και γνωστής για το επαναστατικό τους πνεύμα. Οι beatniks του 1950, αντίπαλοι των προκαθορισμένων κοινωνικών αξιών και κανόνων της τέχνης, ιδρύτες του rock-n-roll, μεταμορφώνονται στους hippies του 1960.

Από τη δεκαετία του 1970 η ιντελλιγκέντσια συγκεντρώνει την προσοχή της στον μεταμοντερνισμό (που αναφέρεται συχνά σαν τμήμα της καπιταλιστικής κουλτούρας) και τις ψυχρές, ειρωνικές απόψεις του. Πάραυτα πολλά μεταμοντερνιστικά γραπτά περιλαμβάνουν έντονα υπαρξιστικά στοιχεία. Δεν είναι τυχαίο, επειδή ο μεταμοντερνισμός εξελίχθηκε από τις ιδέες του Νίτσσε και του Χαϊντέγκερ, δύο από τους σπουδαιότερους υπαρξιστές φιλοσόφους. Γενικά από το 1970 μια μεγάλη μερίδα πολιτιστικών δραστηριοτήτων και τάσεων στην τέχνη συμβιβάζουν και τον μεταμοντερνιστικό και τον υπαρξιστικό παράγοντα που θα υποστηρίξει, ειρωνικά όμως, την μεταμοντερνιστική θέση "κανένα όριο μεταξύ δογμάτων". Αμέτρητα βιβλία και ταινίες επιστημονικής φαντασίας μηδενίζουν το σύνορο μεταξύ του είναι και του φαίνεσθαι, ενώ ταυτόχρονα ανταποκρίνονται στα έντονα υπαρξιακά θέματα. Είναι και νουβέλες όπως "Αν οι ανδροειδείς ονειρεύονται ηλεκτρικά πρόβατα" (1968) του Φ. Ντικ ή "Η ατέλειωτη ιστορία" του Μ. Έντε (1979) και διηγήματα μικρής έκτασης όπως αυτά που περιλαμβάνονται στις ανθολογίες των Εκδόσεων Ώρορα ("Ιστορίες από το εφιαλτικό μέλλον", "Ιστορίες ανθρώπινης μοναξιάς", "Ιστορίες με σκεπτόμενες μηχανές", "Ιστορίες με το χρόνο και με το θάνατο" κ.α.)



Όσον αφορά την προοπτική για τη μελλοντική στάση του υπαρξισμού στη λογοτεχνία... Είναι σίγουρο ότι όσο οι άνθρωποι ζουν, τόσο και πεθαίνουν, ενώ αυτοί που παραμένουν ζωντανοί συνεχίζουν να σκέφτονται, να πονάνε και να φοβούνται αυτό το δυσάρεστο (ή απελευθερωτικό;) γεγονός. Και όσο υποφέρουν, βιώνουν καινούριες εμπειρίες και σκέφτονται λογικά, προσπαθούν να μάθουν τον εξωτερικό και τον εσωτερικό τους κόσμο για να προσαρμοστούν στις συνθήκες τις οποίες τους βάζει η ζωή. Εφόσον ισχύουν ολά αυτά, θα υπάρχουν δημιουργικοί άνθρωποι που θα προσπαθούν να εκφράσουν τα συμπεράσματά τους σε μια καλλιτεχνική μορφή, πηγή "συμπικνωμένης" γνώσης για τους συγχρόνους και τους απογόνους τους.


Πηγές πληροφοριών για τη σύνταξη του παραπάνω άρθρου:

Μιχαήλ Ντεμίντοφ "Ο Ντοστογιέφσκι ως φιλόσοφος" Θεόδωρος Ντοστογιέφσκι "Ηλίθιος", "Αδελφοί Καραμάζωφ" Φραντς Κάφκα "Η δίκη", διηγήματα Ζαν Πολ Σαρτρ "Ναυτία" Κωνσταντίνου Καρυωτάκη άπαντα Ανθολογίες επιστημονικής φαντασίας Εκδόσεων Ώρορα Η Καθημερινή, τεύχος 8/08/05 http://existentialism.biography.ms/ http://www.answers.com/topic/existentialism http://www.tameri.com/csw/exist/exist.html http://www.peoples.ru/art/literature/ http://www.kafka-franz.com/ http://www.dividingline.com/ http://anet.gr/edo/stathis/dixosamf1a.htm http://www.patris.gr/articles/32330 http://www.hri.org/news/ Wikipedia


2006 – Ξένια Καλαϊτζίδου aka scarytale

Υπαρξισμός στο σινεμά.

Στην ουσία η υπερρεαλιστική και η υπαρξιστική ιδεολογία είναι συγγενικές μεταξύ τους. Ο υπερρεαλισμός χαλαρώνει τους λογικούς δεσμούς που συγκροτούν τον κόσμο και επανατοποθετεί τον άνθρωπο μέσα σε ένα διαρκώς μετασχηματιζόμενο κόσμο. Ο υπαρξισμός μιλά για τον ίδιο τον άνθρωπο, αναλύει την εσωτερική του πάλη και την εξωτερική του δράση. Ολοκληρώνεται έτσι μια πορεία κατά την οποία η Τέχνη έχει αφετηρία τα «έξω» από τον άνθρωπο και καταλήξει στα «έσω».

Η υπαρξιστική σκέψη άσκησε μεγάλη επίδραση σε όλη την μεταπολεμική κουλτούρα αλλά πρώτα απ'όλα στη λογοτεχνία και στον κινηματογράφο. Εκδηλώθηκε στα έργα μεγάλων σκηνοθετών όπως Φελλίνι, Αντονιόνι και άλλων ακόλουθων του νεορεαλισμού στο σινεμά. Γνωστοί αντιπρόσωποι του υπαρξισμού στον κινηματογράφο θεωρούνται οι Μπέργκμαν, Λινκλέϊτερ, Έπσταϊν, Λ'Ερμπιέ, Γκάνς, Κοκτώ, Βιγκώ.

Φιλμ νουάρ.

Ο υπαρξισμός έκανε επανάσταση στο γαλλικό σινεμά στις δεκαετίες του 1930 και 1940 και στο Χάλιγουντ μετά το 1940, με τη μορφή των "φιλμ νουάρ" - μιας κατηγορίας αστυνομικών ταινιών, που διαφοροποιείται από τις υπόλοιπες αισθητικά, ιδεολογικά και τεχνικά. Έχει ένα σταθερό στυλ, το οποίο συνίσταται σε επαναλαμβανόμενα αφηγηματικά μοτίβα, σε μια ενιαία αισθητική κινηματογράφησης και σε συναισθηματικές χαρακτηρολογικές καταστάσεις. Επιστρατεύονται όλες οι ηθικές και φιλοσοφικές αξίες της κουλτούρας της εποχής. Κάποιες έννοιες, όπως η μονομανία, η κλειστοφοβία, η παράκρουση, η αποξένωση κ.α., είναι ευδιάκριτες στα σενάρια των περισσότερων ταινιών, όπου αντικατοπτρίζονται διάφορα φιλοσοφικά κινήματα και επιστημονικά επιτεύγματα της εποχής, όπως ο υπαρξισμός ή ο φροϋδισμός. Η μυθοπλασία στηρίζεται στον απελπισμένο αγώνα την επίτευξη του αμερικάνικου ονείρου, που συνοψίζεται σε δύο λέξεις: πάθος για έρωτα και χρήματα.


Σε αντίθεση προς το τυπικό αστυνομικό φιλμ, στο φιλμ νουάρ το έγκλημα αποτελεί κοινωνικό γεγονός και όχι απλά ένα αίνιγμα, και η λύση του στηρίζεται στην ανάλυση των χαρακτήρων και των κοινωνικών δομών. Οι σχιζοφρενείς ήρωες, οι φιλόδοξοι δολοφόνοι και η έκρηξη του σεξουαλικού πάθους φέρνουν το στίγμα των κοινωνικών και ιστορικών γεγονότων. Δεν υπάρχουν "καλοί" και "κακοί", γενικά οι ήρωες δεν εισάγονται ως δολοφόνοι, δημιουργούνται στη χρονική διάρκεια του φιλμ. Η γυναίκα, έχοντας ένα ερωτικό και συνάμα καταστροφικό προφίλ, που δεν έχει προηγούμενο στο χώρο του κινηματογράφου, ανάγεται σε φιγούρα μυθική καθιερώνοντας τον τύπο της μοιραίας γυναίκας (femme fatale). Το κυρίαρχο στοιχείο δεν είναι η λογική, αλλά το πάθος και η αίσθηση της απόγνωσης. Η φύση και η πόλη στο φιλμ νουάρ συμμετέχουν στη δράση και πολλές φορές είναι το ίδιο «ένοχες» όπως και οι ήρωές του. Η ασυνεχής αφήγηση, οι απροσδόκητες γωνίες λήψης, το βάθος του πεδίου και οι εφιαλτικές φωτοσκιάσεις, στοιχεία που υιοθέτησε το φιλμ νουάρ και που σε ένα βαθμό κατάγονται από το μακρινό παρελθόν του γερμανικού εξπρεσιονισμού. Στους γνωστότατους παραγωγούς ταινιών αυτού του είδους ανήκουν οι Τζον Χιούστον, Χόβαρντ Χοξ, Φριτς Λανγκ, Μπίλλι Ουάιλντερ και Όρσον Ουέλλες. Επίσης στοιχεία του φιλμ νουάρ περιλαμβάνονται σε ορισμένα έργα του Άλφρεντ Χίτσκοκ (π.χ. "Notorious", "Strangers on a Train", "Psycho").

"Οργισμένοι" Βρετανοί.

Στα μέσα της δεκαετίας του 1950 οι «Oργισμένοι νέοι» συγγραφείς της Bρετανίας έκαναν τη θορυβώδη εμφάνισή τους: ο Tζον Oσμπορν με τα "Oργισμένα νιάτα" (1956), ο Kίνγσκλεϊ Eϊμις με τον «Tυχερό Tζιμ» (1954), ο ιδιότυπος Kόλιν Oυίλσον (γνωστός και ως ο "μοναδικός Aγγλος υπαρξιστής", ο οποίος όμως, αργότερα ασχολήθηκε με τον αποκρυφισμό) με τον δικό του δοκιμιακό "Ξένο" (1956). Tο αίτημα των συγγραφέων αυτών (που αποτέλεσαν βασικό κομμάτι της παράδοσης μέσα στην οποία κινούνται σήμερα κινηματογραφιστές, όπως ο Kεν Λόουτς ή ο Mάικ Λι στον "Γυμνό") ήταν πρωτίστως κοινωνικό.

Νουβέλ βαγκ.

Το 1959 θεωρείται αρχή της Nouvelle Vague (Νέου Κύματος) στο γαλλικό κινηματογράφο με βασικούς αντιπροσώπους τους Μελβίλ, Σαμπρόλ, Γκοντάρ ("Με κομμένη την ανάσα", "Alphaville"), Ρενά ("Χιροσίμα αγάπη μου"), Τρυφφώ ("Τετρακόσια χτυπήματα"), Ρομέρ. Διαμόρφωσαν μια θεωρία σχετική με τον σκηνοθέτη-δημιουργό (auteur) κατά την οποία auteur ήταν εκείνος που έβαζε την δική του προσωπική σφραγίδα σε κάθε έργο, δημιουργούσε την δική του κινηματογραφική γραφή, παρακάμπτοντας τους φραγμούς του συστήματος. Η γραφή Nouvelle Vague έχει αρκετά χαρακτηριστικά δείγματα: κάμερα στο χέρι που κινείται αδιάκοπα μακριά σε διάρκεια πλάνα, jump cuts, freeze frame, γύρισμα σε εξωτερικούς φυσικούς χώρους, χαμηλός προϋπολογισμός, φυσικοί φωτισμοί, αυτοσχεδιασμός στην υπόθεση και στο διάλογο, πειραματισμός στον ήχο. Αποπνέει πολλές από τις από τις θεωρητικές ανησυχίες αυτής της περιόδου και της συγκεκριμένης γενιάς (και μεταξύ άλλων υπαρξιστικές διαθέσεις) αλλά τις χειρίζεται με χιούμορ και παιγνιώδη διάθεση ενώ ταυτόχρονα έχει πολλές αναφορές στον αμερικανικό κινηματογράφο.


Η υπαρξιστική σχολή του Μπελμοντό, εμπνευσμένη από τον Ζαν Ζενέ - Γάλλο συγγραφέα γνωστό για τα παραλογιστικά θεατρικά έργα του - καθώς επίσης από την εικόνα του εγκληματικού κόσμου και των κατώτερων στρωμάτων της γαλλικής κοινωνίας, σήμερα μετατράπηκε σε ένα είδος αστυνομικών ταινιών.

Το Matrix και το είναι.

Δεν πρέπει καταρχήν να συγχέουμε τα στοιχεία μεταμοντερνισμού και υπαρξισμού στον κινηματογράφο. Τα έργα με μεταμοντερνιστικά θέματα σαν το "The Matrix" εκμεταλλεύονται την ιδέα του υποκατάστατου, δηλαδή το πως μια καλή απομίμηση σβήνει τα σύνορα μεταξύ του πλασματικού και του πραγματικού. Οι υπαρξιστικές ταινίες, από την άλλη μεριά, συνήθως ασχολούνται με τα εξής θέματα:

1. Επιβίωση της αυθεντικότητας σε έναν μηχανικό, αδιάφορο, τεχνοκρατικό και καταναλωτιστικό κόσμο - μια ιδέα την οποία ο μεταμοντερνισμός σίγουρα θα απέρριπτε, καθώς η αυθεντικότητα ανήκει σε μια "πραγματικότητα", η οποία δεν υπάρχει.

2. Συνειδητοποίηση του θανάτου, λ.χ. το "είναι για το θάνατο" του Χαϊντέγκερ, απεικονιζόμενο στην ταινία "Η Έβδομη Σφραγίδα" του Ίνγκμαρ Μπέργκμαν.

3. Αίσθηση της αποξένωσης και μοναξιάς που προέρχονται από την ιδιότητα του ανθρώπου να είναι μοναδικός μέσα σε έναν κόσμο από πολλούς ή, όπως θα έλεγε ο Νίτσσε, στην αγέλη.

4. Η εικόνα της καθημερινότητας, η θεωρία που ο Χαϊντέγκερ ανέπτυξε στο βιβλίο του "Είναι και Χρόνος".

Από το 1970 στην κινηματογραφική βιομηχανία οι μεταμοντερνιστικές τεχνικές και εφέ (το να δείχνεται η μετακίνηση, η ανακολουθία και η θέα του χρόνου είναι τυπικό για τον μετανμοντερνισμό) μπορούν να συμβαδίζουν με μια καθαρά υπαρξιακή υπόθεση. Αυτή η σύνθεση τεχνικής και λειτουργίας οδήγησε στη διαμόρφωση του όρου "νεοϋπαρξισμός" που συνδυάζει τα επιστημολογικά στοιχεία του μεταμοντερνισμού με τις φιλοσοφικές οντολογικές πεποιθήσεις του υπαρξισμού. Δημοφιλής στη Ρωσία στα τέλη της δεκαετίας του 1990, σήμερα ο υπαρξισμός μπαίνει στη μόδα στις ΗΠΑ χάρη στις ταινίες του Χάλιγουντ όπως "Dead Poet's Society", "American Beauty" και "The United States of Leland" και στις νουβέλες του Μιχαήλ Σμίτσικ, φιλοσόφου και συγγραφέα που σκοτώθηκε το 2004 στο τροχαίο στη Ρώμη. Υπαρξιστικές ταινίες παράγονται σήμερα και στην Ευρώπη, π.χ. "Ο νεαρός Αδάμ" του Άγγλου Ντέιβιντ Μακένζι ή το "Delivery" του Έλληνα Νίκου Παναγιωτόπουλου.

Πηγές πληροφοριών για τη σύνταξη του παραπάνω άρθρου:

http://existentialism.biography.ms/ http://www.answers.com/topic/existentialism http://www.ideopolis.gr/modules/news/article.php?storyid=42 http://www.insomnia.gr/vb3/archive/index.php/t-40757.html http://www.angelfire.com/stars/parapono/ http://www.bolshe.ru/unit/72/books/2228/s/1 http://www.scaruffi.com/cinema/history.html http://www.geocities.com/stuartfernie/exist.htm


2006 – Ξένια Καλαϊτζίδου aka scarytale

Ο υπαρξισμός στο θέατρο.

Η υπαρξιστική σκέψη εμφανίστηκε πάνω στη σκηνή του θεάτρου χάρη στους σεναριογράφους από διαφορετικές χώρες, σε διαφορετικές εποχές. Ο Ιρλανδός Σάμουελ Μπέκεττ υπήρξε μινιμαλιστής και βαθιά απαισιόδοξος για την ανθρώπινη φύση και μοίρα. Ο Νορβηγός Χένρικ Ίμπσεν δημιούργησε το ρεαλιστικό δράμα με τη σύγχρονη μορφή του, με απαράδεκτη για τον 19ο αι. προκλητικότητα ακύρωσε τους κανόνες του Βικτωριανού θεάτρου. Ο Ρουμανός Εζέν Ιονέσκου έγινε ένας από τους πιο περιβόητους σεναριογράφους του θέατρου του παραλόγου και μέσα από αστείες και κοινότοπες περιστάσεις κατάφερε να εκφράσει πόσο μίζερη και ασήμαντη είναι η ανθρώπινη ύπαρξη. Επίσης γνωστοί αντιπρόσωποι του θεάτρου του παραλόγου ήταν οι Άρθουρ Αντάμωφ, Ζαν Ζενέ, Χάρολντ Πίντερ.

Θέατρο του παραλόγου - θέατρο των καταστάσεων.

Ο όρος "θέατρο του παραλόγου" χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τον κριτικό Μαρτίν Εσσλέν και πάρθηκε από το δοκίμιο του Αλμπέρ Καμύ "Ο μύθος του Σίσυφου", γραμμένο το 1942, που όριζε την ανθρώπινη ύπαρξη ριζικά μάταια και παράλογη. Το θέατρο του παραλόγου απεικονίζει τον άνθρωπο ως κάτοικο ενός σύμπαντος, με το οποίο δεν ταιριάζει. Δεν καταφέρνει να βρει τη θέση και το σκοπό του σ'αυτόν τον κόσμο, είναι αγριωμένος, δυστυχισμένος και τρομοκρατημένος.


Κληρονομώντας τα στοιχεία των πρωτοπορειακών προσπαθειών του 1920 και 1930, αλλά υπό την σοκαριστική εντύπωση του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, το θέατρο του παραλόγου απέρριψε τους παλιούς κανόνες του θεάτρου που δεν ασκούσε τη φυσιολογική του επίδραση στην απελπισμένη κοινωνία. Έστειλε ένα μήνυμα επιστροφής του μύθου και της τελετής, όπως στην αρχαία ελληνική κωμωδία, στην εποχή μας προκαλώντας στον άνθρωπο μια διαίσθηση θαύματος και φόβο, σοκάροντάς τον με την μηχανικότητα της πραγματικότητας. Για να το πετύχει, χρησιμοποιεί τα εξής μέσα.

1. Μη εμπιστοσύνη στη γλώσσα ως μέσο επικοινωνίας. Η γλώσσα αγκαλιάζει την ουσία της ανθρώπινης εμπειρίας και όχι την επιφάνειά της, τα αντικείμενα είναι πιο σημαντικά από τους εκφραστικούς τρόπους και οι λέξεις αποκαλύπτον την κρυφή σημασία τους. Χρησιμοποιούνται διάφορα κλισέ, σλόγκαν, τεχνικό αργκό, συνθηματική γλώσσα.

2. Το παράλογο δράμα καθ'ορισμού απορρίπτει τη λογική με σκοπό να απελευθερώσει την ανθρώπινη ουσία καθεαυτή, να ενώσει με ό,τι ζωντανό, να διώξει τον ορθολογισμό και να ρίξει μια ματιά στο άπειρο.

3. Δεν υπάρχει δραματική σύγκρουση. Συγκρούσεις των προσωπικοτήτων και των δυνάμεων ανήκουν σε έναν κόσμο με καθορισμένη ιεραρχία και χάνουν το νόημά τους όπου δεν έχει νόημα η τάξη και η εξωτερική πραγματικότητα. Μοιάζουν με μουσική, είναι απλώς σειρές λυρικών εικόνων τις οποίες δημιουργούν τα οπτικά στοιχεία, η κίνηση, το φως. Δε βασίζονται στα γεγονότα αλλά στις καταστάσεις.

4. Καθώς είναι ολοκληρωτικά λυρικό θέατρο, το θέατρο του παραλόγου χρησιμοποιεί αφηρημένα σκηνικά εφέ κάποια από τα οποία έχει πάρει από άλλες θεατρικές τέχνες (μιμική, μπαλέτο, ακροβατική, ξόρκιες, κλόουν κλπ.) Δίνει έμφαση στα αντικείμενα και στην οπτική εμπειρία.

Το θέατρο του παραλόγου άρχισε να αναπτύσσεται στις αρχές του 20ου αι. στη Δυτική Ευρώπη και άκμασε εκεί, νιχιλιστικό, υπερρεαλιστικό και νατουραλιστικό όπως είναι. Βρήκε ανταπόκριση και στην Ανατολική Ευρώπη, στην Σοβιετική Ένωση, Πολωνία και Τσεχοσλοβακία, όμως όχι σε τόσο μεγάλο βαθμό. Έπαιξαν ρόλο τα σοσιαλιστικά (όσο ήταν) καθεστώτα και η ψυχολογία αυτών των λαών.

Υπαρξιακές εικόνες στο χορό.


Υπαρξιακά θεατρικά στοιχεία μπορούμε να αντικρύσουμε σε ομάδες όπως το χοροθέατρο "quasi stellar" της Αποστολίας Παπαδαμάκη περίφημο για την πρόσφατη παραστάσή τους "THE BEAUTY SERIES", μια τετραλογία έργων βασισμένων στην ιδέα της σύγκρουσης της εικόνας με την ταυτότητα, της φόρμας με το περιεχόμενο. H τετραλογία αποτελείται απο τα soli, Human Female Study, Male Study και Hermaphrodite και το ομαδικό Icon Skin. Τρία κομμάτια που παραδίδονται μέσα από τη "φόρμα του ενός" και υπερεκθέτουν την ανθρώπινη φύση σε μια προσπάθεια αναζήτησης και κατάδειξης της αληθινής τής ταυτότητας. Συμβολίζουν το αθώο σώμα. Το σώμα που όταν γεννιέται δεν έχει τίποτα επίκτητο, καθώς γεννιέται μόνο με τα ένστικτά του και κατά συνέπεια μπορεί έτσι να εκφράσει απρόσκοπτα το περιεχόμενο του.


Πηγές πληροφοριών για τη σύνταξη του παραπάνω άρθρου:

http://existentialism.biography.ms/ http://www.answers.com/topic/existentialism http://www2.arts.gla.ac.uk/Slavonic/Absurd.htm http://www.ionesco.org/ http://www.litencyc.com/php/stopics.php?rec=true&UID=12 http://www.in.gr/agenda/ http://www.benaki.gr/exhibitions/gr/index-past.asp


2006 – Ξένια Καλαϊτζίδου aka scarytale


Οι ήχοι του είναι.

Τις εκδηλώσεις της υπαρξιστικής σκέψης μπορούμε να τις συναντήσουμε αρκετά συχνά στην κλασική και σύγχρονη μουσική. Λογικά η "υπαρξιστική μουσική" δεν είναι ένας όρος που περιγράφει κάποιο συγκεκριμένο είδος, αλλά ένας ένας χαρακτηρισμός που μπορούμε να δώσουμε στις προσπάθειες των καλλιτεχνών να απεικονίσουν το υπαρξιακό και τα αντικείμενα ενδιαφέροντος του υπαρξισμού... ή αυτές που μας προκαλούν συνειρμούς μ'αυτό.


Ο Λούντβιγ βαν Μετόβεν (1770-1827), ο Γερμανός ευφυής, θεωρείται από πολλούς ο μεγαλύτερος συνθέτης όλων των χρόνων. Σε αντίθεση με τον Μότσαρτ ο Μπετόβεν δημιουργούσε με δυσκολία, αφήνοντας πολλά πρόχειρα πριν φθάσει σε μια τελειότητα, αλλάζοντας μερικές φορές το εικονικό νόημα του βασικού θέματος. Το παιχνίδι με το κοντράστο των λυρικών αργών και πιο αποφασιστικών ρυθμικών σημείων και η ισχυρή καλλιτεχνική νόηση επιτρέπουν στον Μπετόβεν να μετατρέψει το μειονέκτημα στο πλεονέκτημα, να παρουσιάσει μια εξαιρετική μουσικο-δραματουργική λογική ως αντιλογία στον αυθορμητισμό του Μότσαρτ. Ο Μπετόβεν πλάθει το μουσικό χώρο με τη δύναμη του νου, με την βούλησή του. Δημιούργησε προϋποθέσεις για την εμφάνιση τέτοιων ρευμάτων στην τέχνη του 19ου αι. όπως ο κλασικισμός, ο ρομαντισμός κ.α. Η αυθεντικότητά του τον έκανε είδωλο του Βάγκνερ στα νέα του χρόνια και έμμεσα επηρέασε διαφορετικές τάσεις της τέχνης και μεταξύ άλλων τον υπαρξισμό, φυσιολογικά συνδεδεμένο με τα άλλα ρεύματα.


Ο Ρίχαρντ Βάγκνερ (1813-1882) υπήρξε ίσως ο μοναδικός Ευρωπαίος συνθέτης από τα τέλη του 16ου αι. που έβλεπε τη δημιουργικότητά του σαν τρόπο έκφρασης ενός συγκεκριμένου φιλοσοφικού δόγματος. Η ουσία του εκφράστηκε ως εξής: "Όσο ο άνθρωπος δε θα απελευθερωθεί και δε θα υποδεχτεί με χαρά τους δεσμούς που τον συνδέουν με τη Φύση, τόσο και η τέχνη δε θα γίνει ελεύθερη, πριν εξαφανιστούν οι αφορμές να ντρέπεται τη σχέση του με τη ζωή". Απ'αυτό το δόγμα συμπεραίνει δύο βασικές ιδέες. Πρώτον, η τέχνη πρέπει να δημιουργείται από την ανθρώπινη κοινότητα και να ανήκει σ'αυτήν. Δεύτερον, η ύψιστη μορφή της τέχνης είναι το μουσικό δράμα ως οργανική ένωση του λόγου και του ήχου. Στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμου η δημιουργικότητα του Βάγκνερ έπαιξε έναν τραγικό ρόλο, επειδή ήταν ο αγαπημένος συνθέτης του Χίτλερ και κάποτε προσωπικός φίλος του Νίτσσε, ιδέες του οποίου διαστρέβλωσε και εκμεταλλεύτηκε η ναζιστική προπαγάνδα.


Στα μεταπολεμικά χρόνια ο Ντμίτρι Σοστακόβιτς (1906-1975) υπενθύμιζε μουσικά, και με τρόπο συγκλονιστικό, την εποποιία του σοβιετικού λαού κατά του ναζισμού. Νωρίτερα, το 1934, εμφανίζεται με την όπερα "Μύτη", με βάση το ομώνυμο διήγημα του Νικολάϊ Γκόγκολ. Ο ίδιος αποκάλεσε την όπερά του "τραγωδία-σάτιρα" καθώς συνδύασε μέσα της το γκροτέσκο του πρωτότυπου λογοτεχνικού έργου και τη θλίψη του ρώσικου παραδοσιακού τραγουδιού. Ύστερα στράφηκε περισσότερο στη συμφωνική σύνθεση καθώς η όπερά του θεωρήθηκε "φορμαλιστική".

Σύγχρονη εποχή.

Στο Β' μισό του 20ου αι. ο υπαρξισμός επηρέασε κυρίως την ροκ και έπειτα την ηλεκτρονική μουσική. Μέσα απ'αυτήν την επήρρεια ο υπαρξισμός και η νοσταλγία για τον Αργυρού αιώνα δημιούργησαν προϋποθέσεις για τη διαμόρφωση στη δεκαετία του 1970 μιας καινούριας τάσης - της gothic υποκουλτούρας (που ίσως έχει δυνατότητες να περάσει από το επίπεδο της υποκουλτούρας στο επίπεδο της κουλτούρας, αν μπορέσει να υπάρξει ανεξάρτητα από την κοινωνική "τυποποίηση", μόδα και διαφήμιση).


To ροκ-ν-ρολλ εμφανίστηκε στη δεκαετία του 1950 στις ΗΠΑ και γρήγορα εξαπλώθηκε σε όλο τον κόσμο. Η ροκ μουσική έγινε ένα μέσο για την ανθρώπινη κοινωνία (για την νεολαία κυρίως) για να εκφραστεί, να διαμαρτυρηθεί, να αναρωτηθεί και να αναζητήσει απαντήσεις - μέσα από τον έντονο ρυθμό και τις εμπνευστικές κιθαρικές παρτίδες. Υπαρξιακά θέματα και εικόνες θα βρούμε στη δημιουργικότητα όλων των περιβόητων ροκ και μέταλ συγκροτημάτων από το 1950 μέχρι 1980 (The Beatles, The Rolling Stones, The Doors, Pink Floyd, Led Zeppelin, Deep Purple, Alice Cooper, Uriah Heep, Black Sabbath κλπ). Η ροκ μουσική παραμένει δημοφιλής σε όλο τον κόσμο, συνδέεται με άλλα είδη και παρουσιάζει καινούριες μορφές. Όσον αφορά το αντικείμενό μας, το υπαρξιστικό πνεύμα στα πλαίσια της ροκ και της μέταλ μουσικής εκδηλώθηκε κατά βάση στα στυλ όπως psychedelic rock, gothic rock&metal, doom metal, industrial metal, σε κάποια σημεία heavy, epic, black metal κ.α.


Στη δεκαετία του 1970 εμφανίζεται η ηλεκτρονική μουσική, ένα είδος όπου ο ήχος είτε παράγεται με τη βοήθεια του ηλεκτρικού σήματος είτε εκτελείται σε κανονικά μουσικά όργανα και περνάει από ηλεκτρικούς ενισχύτες. Έχει αναπτύξει μια μεγάλη ποικιλία ειδών, αλλά τα υπαρξιακά ερωτήματα βρίσκουν εφαρμογή κυρίως στα EBM, industrial, elektro, ambient, dark folk, darkwave, synthpop, καθώς επίσης στη δημιουργικότητα των συγκροτημάτων σαν τους Enigma που έθεσαν στόχο τους να συνδυάσουν οργανικά όλα τα μουσικά στυλ.

Πηγές πληροφοριών για τη σύνταξη του παραπάνω άρθρου:

Η Καθημερινή, 8/08/05 http://existentialism.biography.ms/ http://peoples.ru/art/music/ http://www.classical.net/ Wikipedia

2006 – Ξένια Καλαϊτζίδου aka scarytale


Εικόνες της εφιαλτικής πραγματικότητας.

Ο υπαρξισμός απεικόνισε την εξάντληση του ανθρώπου που προέκυψε από την φαινομενική ισχύ του. Η εμφάνιση του θεάτρου του παραλόγου, της μη τονικής μουσικής, των αφηρημένων εικαστικών τεχνών για την προσωποποίηση του "άσχημου κόσμου" είναι αποτέλεσμα της αισθητικής αλλοτρίωσης. Είναι έκφραση της κρίσης της τεχνοκρατικής ζωής, κουλτούρας και συνείδησης.

Ο Ρώσος ζωγράφος Βασίλι Καντίνσκι (1866-1944), εξπρεσσιονιστής και ύστερα ένας από τους ιδρύτες της αφηρημένης τέχνης, έγραψε χαρακτηριστικά: "Όσο πιο τρομακτικός γίνεται ο κόσμος (και ακριβώς τώρα είναι πιο τρομακτικός από ποτέ), τόσο πιο αφηρημένη γίνεται η τέχνη, ενώ ο ευτυχισμένος κόσμος γεννά τη ρεαλιστική τέχνη". Προκειμένου να δούμε τη διαδικασία της ακμής αυτού του τρόμου - άρα και του υπαρξισμού - και τις εκδηλώσεις του, ας παρακολουθήσουμε την ιστορική πορεία των εικαστικών τεχνών στον 20ο αι.

Τέλη 19ου - αρχές 20ου αι.


Οι μεταϊμπρεσσιονιστές του 19ου αι. Πωλ Σεζάνν, Πωλ Γκωγκέν και Βίνσεντ βαν Γκόγκ στα έργα τους απεικόνισαν τον κόσμο πιο βαρύ, προσέθεσαν περισσότερο κοντράστο κρίνοντας τους ιμπρεσσιονιστές που το "μουτζούρωναν", τράβηξαν την προσοχή στην πρωτόγονη τέχνη διάφορων λαών με σκοπό να δημιουργήσουν ένα ελεύθερο στυλ που να εξέφραζε την κοσμοθεωρία τους και τη δυσαρέσκεια για το περιβάλλον. Επηρέασαν τους ακόλουθους της παρακμής που έψαχναν καινούριους τρόπους στη ζωγραφική μέσα από το "πνεύμα της ανεξαρτησίας" και οδήγησαν στη διαμόρφωση του κυβισμού (Πάμπλο Πικάσσο, Ζορζ Μπρακ), του φωβισμού (Αντρέ Ντεραίν, Ανρί Ματίς), του πριμιτιβισμού στη Γαλλία, του εξπρεσσιονισμού (Βασίλι Καντίνσκι, Έντβαρντ Μυνχ) στη Γερμανία.


Ο φωβισμός (από το γαλλικό fauve - άγριο θηρίο) αντιπροσωπεύει τη ζωηρή και χαρούμενη έκρηξη μιας τέχνης συνώνυμης με τη νεότητα, από καλλιτέχνες παθιασμένους για τον κόσμο και πρόθυμους να μεταφέρουνε στο μουσαμά, ένα ισχυρό φορτίο αισθήσεων, που υλοποιούνται με το χρώμα. Μέσα στη φρεσκάδα, στη τολμηρή σιγουριά που φαίνεται να θέλει ν' αποβάλλει όλες τις προηγούμενες εμπειρίες, εδρεύει η δύναμη της ξέφρενης ρήξης για την ανανέωση της παρόρμησης. Χρώματα, χρώματα και πάλι χρώματα μέσα σε χρώματα, έτσι που η μορφή πια να μην είναι το ζητούμενο αλλά τούτη η χρωματιστή φόρμα, σαν πανδαισία.

Ο εξπρεσσιονισμός χρησιμοποίησε έντονα χρώματα και αντιθέσεις για να προκαλέσει βαθύτερα συναισθήματα, το χρώμα αποτελούσε ένα σημαντικό μέσο έκφρασης από μόνο του, χωρίς απαραίτητα την ανάγκη ενός αντικειμένου. Στη λογοτεχνία, τα μυθιστορήματα του Φραντς Κάφκα συχνά χαρακτηρίζονται εξπρεσιονιστικά, ενώ στη μουσική ο εξπρεσσιονισμός εκφράστηκε από τους Αρνόλντ Σόνμπεργκ, Αντόν Βέμπερ και Αλμπάν Μπεργκ που έφυγαν από την παραδοσική τονική σύνθεση προσθέτοντας και μη τονικά στοιχεία. Ιδιαίτερα σημαντική ήταν η επίδραση του εξπρεσιονιστικού κινήματος στον κινηματογράφο και ειδικότερα στον γερμανικό. Οι ταινίες του γερμανικού εξπρεσιονισμού γυρίστηκαν ως επί το πλείστον με πενιχρά μέσα και η θεματολογία τους απείχε κατά πολύ από τις ρομαντικές ταινίες του Hollywood ή τις ταινίες δράσης της εποχής.


Από τον κυβισμό αναπτύχθηκε η αφηρημένη τέχνη με βασικούς αντιπροσώπους τον Βασίλι Καντίνσκι και τον Καζιμίρ Μαλέβιτς. Η έκθεση των περιβόητων τετραγώνων του Μαλέβιτς χαρακτηρίστηκε από τους κριτικούς και το κοινό ως τέλος της ανάπτυξης της ζωγραφικής και τέλος της τέχνης. Όμως η αφηρημένη τέχνη προσέφερε πολλά στην εξέλιξη του σχεδιασμού, καινούριων αρχιτεκτονικών στυλ, των υπολογιστικών γραφικών, όρισε έναν καινούριο ρόλο του ζωγράφου στο θέατρο.

Ο φουτουρισμός υπήρξε ως μια ιταλική κυρίως σχολή και επηρέασε σχεδόν όλα τα ήδη της τέχνης. Βασική μορφή του φουτουριστικού κινήματος αποτέλεσε ο Ιταλός ποιητής Φίλιππο Τομάσο Μαρινέτι, ο οποίος κατάφερε γρήγορα να εμπνεύσει και άλλους καλλιτέχνες, κυρίως νέους ζωγράφους από το Μιλάνο, όπως ο Ουμπέρτο Μποτσιόνι, ο Κάρλο Καρά και ο Τζιάκομο Μπάλα, οι οποίοι βοήθησαν σημαντικά στην επέκταση του φουτουρισμού στη ζωγραφική και εν γένει στις εικαστικές τέχνες. Οι Φουτουριστές εισήγαγαν κάθε νέο μέσο στην καλλιτεχνική έκφραση και χαιρέτησαν τα νέα τεχνολογικά μέσα της εποχής ως ένα θρίαμβο του ανθρώπου απέναντι στη φύση. Αντιτάχθηκαν στο Ρομαντισμό και ύμνησαν την ταχύτητα και τις βιομηχανικές πόλεις. Πρότειναν ακόμα τη χρήση ενός εναλλακτικού συντακτικού της γλώσσας στην τέχνη. Στα μελανά σημεία του Φουτουρισμού αναφέρεται επίσης συχνά, η σύνδεση του με τον φασισμό.

Στις αρχές του 20ου αι. παρατηρούμε την ανάπτυξη του νεοκλασικισμού, του νεορεαλισμού και του νεορομαντισμού με προφανή οικοδομητικά στοιχεία, πολλά γεωμετρικά σχήματα, εκφραστικές γραμμές, παραμόρφωση της φύσης, απόχρωση του μοντερνισμού. Συγκεκριμένα στην αρχιτεκτονική ο νεοκλασικισμός εκδηλώνεται κυρίως στη μίμηση των παλιών στυλ - του ρομαντισμού, του μπαρόκο, του γότθικου ρυθμού, αλλά στην οικοδόμηση των καταστημάτων εξαπλώνεται ο μοντερνισμός. Ο οικοδομητισμός καθιερώνει στην αρχιτεκτονική τη λειτουργικότητα και τον ορθολογισμό ως βασικές αξίες.

Μεσοπολεμική περίοδος.

Όμως ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος, η έλλειψη ελπίδας και νοήματος στη ζωή και στην τέχνη αντικαθιστούν τον μοντερνισμό με τον ντανταϊσμό, την αφηρημένη τέχνη και την πρωτοπορεία. Η τελευταία εννοεί τις επαναστατικές θέσεις των καλλιτεχνών, αλλά ο καθένας κατανοεί αυτήν την επαναστατικότητα με το δικό του τρόπο. Η πρωτοπορεία δεν είναι στυλ, είναι μάλλον διάθεση και νοοτροπία του καλλιτέχνη, αντίθεση του εαυτού του στους δυνατούς αυτού του κόσμου, έκφραση της πρωσοπικότητας και της αυθεντικότητάς του.

Ο ντανταϊσμός, εμπνευσμένος από τον Γκιγιώμ Απολλιναίρ και τους φουτουριστές, χαρακτηρίζεται από επιθετικότητα και απέχθεια στους καθορισμένους κανόνες της ζωής. Στην ουσία, αρνήθηκε την τέχνη γενικά όπως και το νόημα της ζωής. Οι ακόλουθοι αυτού του ρεύματος υποστήριξαν ότι στον κόσμο δεν υπάρχει δικαιοσύνη, ενώ η τέχνη που απεικονίζει αυτόν τον κόσμο μόνο καλλιεργεί την ανισότητα μεταξύ ανθρώπων. Αντικατέστησαν τη ζωγραφική με το κολλάζ, την επεξεργασία φωτογραφίας, ακατανόητους συνδυασμούς γραμμάτων, κατασκευή μεταμηχανισμών - συνθέσεων που έμοιαζαν με μηχανές που δεν είχαν καμιά λειτουργία, κατασκευή αντικειμενικών και ανθρωπόμορφων συνθέσεων.


Στη συνέχεια στη λογοτεχνία και ζωγραφική έρχεται ο σουρρεαλισμός (υπερρεαλισμός), "ποίηση των ονείρων" που περιλαμβάνει στοιχεία νεορεαλισμού και μοντερνισμού, συνδυάζει το πραγματικό με το φανταστικό παρουσιάζοντας στο θεατή το υποσυνείδητό του. Είναι μια "στοχαστική" τέχνη, τρόπος αντίληψης της οποίας είναι προσωπικός και εξαρτάται από τις περιστάσεις. Αναμφίβολα, ο σημαντικότατος εκπρόσωπός του υπήρξε ο Ισπανός Σαλβαντόρ Νταλί. Εν τω μεταξύ στη Λατινική Αμερική και πρώτα απ'όλα στο Μεξικό διαμορφώνεται το κίνημα του μουραλισμού με επικεφαλή τον Νταβίντ Αλφάρο Σικέϊρος που έχει πολλά κοινά στοιχεία με τον ευρωπαϊκό υπερρεαλισμό αλλά αναφέρεται από τους ακόλουθούς του στον "επαναστατικό ρεαλισμό".


Στη δεκαετία του 1930 στη ζωγραφική, γλυπτική και αρχιτεκτονική διαμορφώθηκαν τα ρεύματα του κονστρουκτιβισμού στην ΕΣΣΔ και Bauhaus στη Γερμανία (το οποίο οριστικά έπαψε να υπάρχει επί ναζιστικού καθεστώτος). Κύριο χαρακτηριστικό του κινήματος του κονστρουκτιβισμού αποτελούν οι απολύτως αφηρημένες κατασκευές. Απουσιάζουν οι συμβατικές αναπαραστάσεις αντικειμένων ενώ δίνεται έμφαση στην απεικόνιση γεωμετρικών μορφών. Η απόδοση των θεμάτων είναι τις περισσότερες φορές ακραιφνώς μινιμαλιστική και συχνά με διάθεση πειραματισμού. Οι κονστρουκτιβιστές θαύμαζαν τις μηχανές και την τεχνολογία της εποχής σε βαθμό που χρησιμοποιούσαν πολλά βιομηχανικά υλικά (πλαστικό, γυαλί ή σίδερο) στην κατασκευή των έργων τους. Βασικά χαρακτηριστικά του Μπαουχάους ήταν η απλότητα, η λειτουργικότητα και η χρηστικότητα, με ιδιαίτερη έμφαση σε γεωμετρικές φόρμες και στο χρώμα. Η σχολή Μπαουχάους απέρριπτε κάθε περιττό διακοσμητικό στοιχείο, θεωρώντας πως η ίδια η πρώτη ύλη περιέχει ένα είδος φυσικής και εγγενούς διακοσμητικής ικανότητας. Στόχος της σχολής Μπαουχάους ήταν η αναβάθμιση των προϊόντων μαζικής παραγωγής, όπως τα έπιπλα αλλά και ολόκληρης της έννοιας της κατοικίας αν και τάχθηκε αντίθετη στην τάση πλήρους εμπορευματοποίησης. Το κίνημα του Μπαουχάους προσπάθησε να ενοποιήσει την έννοια της τέχνης με την διαδικασία της παραγωγής, υποτάσσοντας παράλληλα τα τεχνικά μηχανικά μέσα στην ανθρώπινη δημιουργικότητα.

Μεταπολεμική περίοδος.

Στις μεταπολεμικές δεκαετίες, ενώ ο υπαρξισμός βιώνει την ακμή του στη λογοτεχνία και στον κινηματογράφο, στη ζωγραφική κυριαρχεί ο υπερρεαλισμός και τα ανανεωμένα ρεύματα των προηγούμενων εποχών - ρεαλισμός, ρομαντισμός, νατουραλισμός, στη γλυπτική η κινητική τέχνη, στην αρχιτεκτονική οι ΗΠΑ προβάλλουν το παγκόσμιο στυλ (οι σύγχρονοι ουρανοξύστες), ύστερα ο απόγονός του, το hi-tech, και ο ντεκονστρουκτιβισμός (αποικοδομητισμός) που αντικαθιστά τη λειτουργικότητα και την άνεση με τα εξωτερικά εφέ. Επίσης στις ΗΠΑ γεννιούνται καινούρια στυλ ζωγραφικής όπως το Ποπ Αρτ και το Οπ Αρτ που αποτελούν ανάμειξη του κολλάζ, των σκίτσων και της διαφήμισης, καθώς επίσης ο αφηρημένος εξπρεσσιονισμός του Τζέξον Πόλλοκ που πετυχαίνει την εκφραστικότητά του μέσα από τον συνδυασμό διαφορετικών στο φάσμα και στην τονικότητα χρωμάτων και μικρών μορφών. Ένα επίσης αμερικάνικο είδος, το "χάπενινγκ", μεγάλωσε από τα σκανδαλωδώς γνωστά πειράματα των ντανταϊστών στις αρχές του αιώνα. Σύμφωνα μ'αυτό τα αντικείμενα της καθημερινής ζωής αποκτούν συμβολικό νόημα: απεικονίζουν τις αξίες της καταναλωτιστικής κοινωνίας και ταυτόχρονα αποτελούν την κριτική του.

Η Οπ Αρτ (Op Art) είναι μια μορφή αφηρημένης, γεωμετρικής τέχνης που αναπτύχθηκε στη δεκαετία του 1960. Σκοπός της Οπ Αρτ είναι κυρίως η πρόκληση του θεατή μέσω φαινομένων οπτικής απάτης και οπτικών ψευδαισθήσεων, συχνά σε ασπρόμαυρες συνθέσεις. Ως καλλιτεχνικό ρεύμα, θεωρείται σε ένα βαθμό συγγενές των κινημάτων του κονστρουκτιβισμού και του νεοπλαστικισμού. Η Bridget Riley αποτελεί ίσως την σημαντικότερη εκπρόσωπο της Οπ Αρτ, μαζί με τους Jesus-Rafael Soto, Cruz Diez, Youri Messen-Jaschin, Julio Leparque και Richard Anuszkiewicz.


Ο αφηρημένος εξπρεσιονισμός αποτελεί καλλιτεχνικό ρεύμα στη ζωγραφική που αναπτύχθηκε με κέντρο την Νέα Υόρκη μεταπολεμικά και ειδικότερα στα μέσα της δεκαετίας του '40. Ο όρος του αφηρημένου εξπρεσιονισμού χρησιμοποιήθηκε συχνά και για καλλιτέχνες αντιδιαμετρικά αντίθετων τεχνοτροπιών που απλά έτυχε να αποτελούν μέρος της καλλιτεχνικής παραγωγής στη Νέα Υόρκη την ίδια χρονική περίοδο (Τζάκσον Πόλοκ, Βίλεμ ντε Κούνινγκ, Μαρκ Ρόθκο). Οι εκπρόσωποι του αφηρημένου εξπρεσιονισμού είχαν ασφαλώς και κοινά γνωρίσματα, όπως τον αυτοσχεδιασμό και την χρήση μιας ελεύθερης φόρμας. Η τεχνική τους πολλές φορές περιγράφεται και με τον όρο action painting, που θα μπορούσε να μεταφραστεί ως ζωγραφική της δράσης. Το κίνημα που κατά κάποιο τρόπο τον διαδέχτηκε ήταν η Ποπ Αρτ.


Ο όρος Ποπ Αρτ (ελλ. μφ. δημοφιλής τέχνη) αναφέρεται στο καλλιτεχνικό κίνημα που αναπτύχθηκε αρχικά στη Μεγάλη Βρετανία και αργότερα στην Αμερική περί τα τέλη της δεκαετίας του '50. Η Ποπ Αρτ γεννήθηκε ως μια αντίδραση στη σοβαρότητα του κινήματος του αφηρημένου εξπρεσιονισμού, προβάλλοντας κατά κύριο λόγο σύμβολα του καταναλωτισμού, απλά αντικείμενα που ανάγονταν σε έργα τέχνης αλλά και θέματα δανεισμένα από την κουλτούρα των κόμιξ. Μια από τις σημαντικότερες ίσως επιδράσεις της Ποπ Αρτ ήταν το γεγονός πως περιόρισε τη διάκριση ανάμεσα στις έννοιες της εμπορικής και υψηλής τέχνης. Κύρια χαρακτηριστικά της Ποπ Αρτ αισθητικής αποτέλεσαν ο αυθορμητισμός, η δημιουργική υπερβολή, η ανάλαφρη διάθεση, η σάτυρα, οι έντονες χρωματικές αντιθέσεις και εν γένει η απόρριψη του παραδοσιακού. Η Ποπ Αρτ υπηρέτησε την αποκαλούμενη μαζική κουλτούρα και συνδέθηκε με ένα είδος εμπορικής τέχνης που απευθύνεται σε ένα ευρύ κοινό. Δεν είναι τυχαίο ότι την ίδια περίοδο γνωρίζει μεγάλη έξαρση στη Μεγάλη Βρετανία η Ποπ μουσική, η οποία θεωρείται συχνά αισθητικά συγγενής προς την Ποπ Αρτ. Σε αντίθεση με πολλά προγενέστερα κινήματα της μοντέρνας τέχνης, η Ποπ Αρτ επέδειξε αδιαφορία σε "δύσκολα", δυσνόητα ή περισσότερο εγκεφαλικά θέματα, τα οποία για τους καλλιτέχνες του κινήματος θεωρούνταν προϊόντα μιας διάθεσης ελιτισμού. Πίνακες με αναπαραστάσεις τενεκεδένιων κουτιών γνωστού αναψυκτικού, του Έλβις Πρίσλευ και της Μέριλυν Μονρόε ή ακόμα θέματα δανεισμένα από τα αμερικανικά κόμιξ και τη διαφήμιση αποτελούν χαρακτηριστικό δείγμα της Ποπ Αρτ αισθητικής.


Στην αρχή αυτού του άρθρου ήδη αναφέρθηκε η αναλογία μεταξύ διασημότητας της αφηρημένης τέχνης και των αλλαγών στο περιβάλλον μας. Ποια άλλη τέχνη να περιμένουμε άραγε στο βασίλειο του Μεγάλου Αδελφού, σε έναν κόσμο όπου οι πιο παράλογες εικόνες της επιστημονικής φαντασίας ήδη γίνονται πραγματικότητα;...


Πηγές πληροφοριών για τη σύνταξη του παραπάνω άρθρου:

Β. Ε. Γκορόζια "Αλλοτριωμένος κόσμος και πρόβλημα της κοινωνικοποίησης του ανθρώπου" Ο. Σ. και Α. Ο. Σορόκο-Τσούπα "Νεότερη Ιστορία. 1918-1999" Ι. Α. Πετρόβα "Κοινά στοιχεία και επίπεδα ανάπτυξης της κουλτούρας του 20ου αιώνα" http://news.pathfinder.gr/ http://www.cnac-gp.fr/ Wikipedia


2006 – Ξένια Καλαϊτζίδου aka scarytale

Alphaville

Είμαστε μόνοι εδώ. Είμαστε μοναδικοί εδώ... τρομακτικά μοναδικοί. Η σημασία των λέξεων και των εκφράσεων δεν είναι πλέον αντιληπτή. Μια ξεχωριστή λέξη ή μια ξεχωριστή λεπτομέρεια ενός πίνακα ζωγραφικής πιάνεται, αλλά η έννοια του ολόκληρου μας διαφεύγει.

Απολλιναίρ Γ.

Το να επιμένεις στην αγνότητα σημαίνει το να βαπτίσεις το ένστινκτο, το να ανθρωποποιήσεις την τέχνη και να θεοποιήσεις την προσωπικότητα.

Οι καλλιτέχνες είναι, πάνω απ'όλα, άνθρωποι που θέλουν να γίνουν απάνθρωποι.

Ίμπσεν Χ.

Ο χειρότερος εχθρός της αλήθειας και της ελευθερίας είναι η κοινωνία μας σε μια συγκεντρωμένη πλεοψηφία.

Ιονέσκου Ε.

Οι ιδεολογίες μας χωρίζουν. Τα όνειρα και ο φόβος μας ενώνουν.

Η ομορφιά είναι ένα πολύτιμο μονοπάτι το οποίο η αιωνιότητα τείνει να μας αποκαλύπτει και το οποίο παίρνει μακριά από μας. Είναι η θεμελίωση της αιωνιότητας και ωστόσο ένα σημάδι το θανάτου.

Καμύ Α.

Φαινόταν τόσο σίγουρος για όλα, έτσι δεν είναι; Κι όμως καμιά από τις πεποιθήσεις του δεν άξιζε ούτε μια τρίχα από ένα γυναικείο κεφάλι. Δεν ήταν σίγουρος καν για το αν ζούσε, εφόσον ζούσε σαν ένας νεκρός. Ενώ ήταν προφανές ότι εγώ ήμουν αυτός που θα έμενε με άδεια χέρια. Αλλά εγώ ήμουν σίγουρος για τον εαυτό μου, για οτιδήποτε, πιο σίγουρος απ'ότι αυτός θα μπορούσε ποτέ να γίνει, σίγουρος για τη ζωή μου και για το θάνατο που με περίμενε. Ναι, αυτά ήταν όλα που είχα. Αλλά τουλάχιστον εγώ κρατιόμουν σ'αυτήν τη γραμμή όσο μου αρκούσε. Έπραξα σωστά, ακόμα σωστά, ήμουν πάντα σωστός. Έζησα τη ζωή μου με έναν τρόπο και θα μπορούσα απλώς να τη ζήσω με έναν άλλο τρόπο. Έπραξα αυτό και δεν έπραξα εκείνο. Δεν έκανα ένα πράγμα και έκανα ένα άλλο. Και λοιπόν; Ήταν σαν να περίμενα όλο αυτόν τον καιρό αυτήν τη στιγμή για να δικαιολογηθώ στο πρώτο φως αυτού του χαράματος. Τίποτα, τιποτα δεν είχε νόημα, και εγώ ήξερα το γιατί. Όπως κι εκείνος. (Ο ξένος)

Χαρακτηριστικό γνώρισμα της κάθε γενιάς είναι να θεωρεί τον εαυτό της προορισμένη για να αναθεωρήσει τον κόσμο.

Η ελευθερία είναι πρώτα απ'όλα υποχρεώσεις και όχι καθήκοντα.

Στην κάθε γωνία του δρόμου η αίσθηση του παραλόγου μπορεί να χτυπήσει οποιονδήποτε άνθρωπο στο πρόσωπο.

Καντ Ι.

Τι μπορώ να γνωρίζω; Τι θα κάνω; Σε τι μπορώ να ελπίζω; Τι είναι ο άνθρωπος;

Να ζήσετε τη ζωή σας σαν να γινόταν η κάθε δράση σας οικουμενικός νόμος.

Καρυωτάκης Κ. Γ.

Έπρεπε να σκύψω, να σκύψω, να σκύψω. Τόσο που η μύτη μου να ενωθεί με τη φτέρνα μου. Έτσι βολικά κουλουριασμένος, να κυλώ και να φθάσω. Κανάγιες! Το ψωμί της εξορίας με τρέφει. Κουρούνες χτυπούν τα τζάμια της κάμαρας μου. Και σε βασανισμένα στήθη χωρικών βλέπω να δυναμώνει η πνοή που θα σας σαρώσει. (Κάθαρσις)

Οι άνθρωποι νομίζουνε πως τα ξέρουν όλα. Eτσι κανένας δε θα' θελε να υποθέσει πως ένα καύκαλο μέσα στην οστεοθήκη του είναι κάτι παραπάνω από ό,τι πιστεύεται κοινά. (Το καύκαλο)

Και τώρα έχασα την ήρεμο ενατένιση. Πού ν' αφήσω το βάρος του εαυτού μου; Δεν μπορώ να συμφιλιωθώ με τους κήπους. Τα βουνά με ταπεινώνουν. Για να δώσω τροφή στους λογισμούς μου, παίρνω το μεγάλο, δημόσιο δρόμο. Δύο φορές δε θα ιδώ το ίδιο πράγμα. (Φυγή)

Κάθε πραγματικότης μου ήταν αποκρουστική. Είχα τον ίλιγγο του κινδύνου. Και τον κίνδυνο που ήρθε τον δέχομαι με πρόθυμη καρδιά. Πληρώνω για όσους, καθώς εγώ, δεν έβλεπαν κανένα ιδανικό στη ζωή τους, έμειναν πάντα έρμαια των δισταγμών τους, ή εθεώρησαν την ύπαρξη τους παιχνίδι χωρίς ουσία. Τους βλέπω να έρχονται ολοένα περισσότεροι μαζί με τους αιώνες. Σ' αυτούς απευθύνομαι. (επιθανάτιο σημείωμα)

Κάφκα Φ.

Το νόημα της ζωής είναι ότι έχει ένα τέλος.

"Όλοι προσπαθούν να βρουν το δίκιο τους", λέει ο άνδρας. "Πως είναι λοιπόν δυνατόν, όλα αυτά τα χρόνια, κανείς εκτός από μένα να μην έχει ζητήσει ακρόαση;" Ο φρουρός καταλαβαίνει πως ο άνδρας βρίσκεται στα τελευταία του και, για να επιτρέψει στις αποδυναμωμένες αισθήσεις του να συλλάβουν την απάντηση, βρυχάται μέσα στ'αυτί του: "Κανείς άλλος δε θα μπορούσε να περάσει ποτέ από εδώ, επειδή αυτή η είσοδος ήταν φτιαγμένη μονάχα για σένα. Τώρα που θα πεθάνεις, πρόκειται να την κλείσω". (Μπροστά στο Νόμο)

Όχι, δεν παρακολουθώ, όπως νόμιζα, το όνειρό μου, μάλλον ο ίδιος κοιμάμαι ενώ ο δολοφόνος μου είναι όρθιος. (Τρύπα)

- Νομίζετε, πιστεύω στα φαντάσματα; Αλλά τι σημασία έχει η απιστία μου; - Πολύ απλό. Προσπαθήστε να αντιμετωπίσετε το φόβο σας, όταν σας επισκεφτεί πραγματικά ένα φάντασμα. - Ναι, αλλά η ουσία δεν είναι σ'αυτόν τον φόβο. Ο πραγματικός φόβος είναι ο φόβος της αιτίας του φαινομένου. Κι αυτός μένει. Με βασανίζει... (Μιζέρια)

Κιερκεγκόρ Σ. Α.

Το θέμα είναι να βρω μια αλήθεια που θα είναι αλήθεια για μένα, να βρω μια ιδέα, για την οποία θα ζήσω και θα πεθάνω. (Σημειώσεις 1835)

Δεν υπάρχει τίποτα το οποίο ο κάθε άνθρωπος φοβάται τόσο πολύ να γνωρίσει παρά το πόσο απίθανα πολλά είναι ικανός να κάνει και να γίνει.

Ματίς Α.

Δεν υπάρχει τίποτε πιο δύσκολο για έναν πραγματικά δημιουργικό ζωγράφο παρά να ζωγραφίσει ένα τριαντάφυλλο, γιατί πριν μπορέσει να το κάνει θα πρέπει πρώτα να ξεχάσει όλα τα τριαντάφυλλα που είχαν ζωγραφιστεί ποτέ.

ντε Μποβουάρ Σ.

Ένας καλλιτέχνης, προκειμένου να βρει έναν κόσμο για να εκφράσει, πρέπει πρώτα να τοποθετηθεί σ'αυτόν τον κόσμο, καταπιεζόμενος ή καταπιέζων, παρατημένος ή επαναστάτης, ένας άνθρωπος ανάμεσα σε ανθρώπους.

Νίτσσε Φ.

Αυτός που απήντησε για τον εαυτό του στο ερώτημα "Γιατί να ζει κανείς;", μπορεί να αντέξει σχεδόν οποιαδήποτε απάντηση στην ερώτηση "Πως να ζει κανείς;"

Το μαρτύριο δεν αποτελεί μια αντίρρηση της ζωής: "Αν δεν έχεις πια ευτυχία να μου δώσεις, τι λοιπόν! έχεις ακόμα το βάσανό σου..." (Ecce Homo)

Όποιος δε ζει στο υψηλό σαν στο σπίτι του, αντιλαμβάνεται το υψηλό σαν κάτι φρικιαστικό και ψεύτικο. (Άγρια σοφία)

Τι ωραία που βολευτήκατε! Έχετε έναν νόμο και μια στραβή ματιά σε κείνον που τουλάχιστον στις σκέψεις είναι εναντίον του νόμου. Εμείς είμαστε ελεύθεροι - τι ξέρετε εσείς για το μαρτύριο της ευθύνης ως προς τον εαυτό σας! (Άγρια σοφία)

Ναι, είσαι για μένα καταστροφέας όλων των τάφων: χαίρε, βούλησή μου! Αφού μόνο εκεί που υπάρχουν τάφοι υπάρχει η ανάσταση. (Τάδε έφη Ζαρατούστρας)

Νταλί Σ.

Είναι είτε εύκολο είτε αδύνατο.

Αυτή η μεγαλειώδης τραγωδία είναι εκείνο που ονομάζουμε σύγχρονη τέχνη.

Ντοστογιέφσκι Φ. Μ.

Το να είναι κανείς πολύ ευσυνείδητος είναι μια αρρώστια.

Οι μεγάλοι άνθρωποι πρέπει να αισθάνονται μεγάλη λύπη πάνω σ'αυτήν τη γη.

Όρουελλ Τζ.

Ελευθερία είναι η ελευθερία του να πεις ότι δύο συν δύο κάνουν τέσσερα. Αν το έχεις αυτό, όλα τα υπόλοιπα έπονται... (1984)

Πικάσσο Π.

Ζωγραφίζω τα πράγματα όπως τα σκέφτομαι, όχι όπως τα βλέπω.

Η τέχνη είναι το ψέμα που μας κάνει να φανταστούμε την αλήθεια.

Κάθε πράξη δημιουργικότητας είναι πρώτα απ'όλα μια πράξη καταστροφής.

Προυστ Μ.

Απολαμβάνουμε θαυμάσια μουσική, ωραίους πίνακες, οτιδήποτε όμορφο υπάρχει στον κόσμο, αλλά δεν έχουμε υπόψη μας ότι οι δημιουργοί πλήρωναν όλα αυτά με αϋπνίες, λυγμούς, υστερικά γέλια, νευρικό πυρετό, άσθμα, επιληψία, θανάσιμη βαρυθυμία, και αυτό είναι το χειρότερο...

Ρίλκε Ρ. Μ.

Η πηγή πάντων των χαρών στη χώρα της μελαγχολίας μένει.

Σαντ Ζ.

Δεν μπορούμε να βγάλουμε καμιά σελίδα από τη ζωή μας, αν και εύκολα μπορούμε να πετάξουμε στη φωτιά το ίδιο το βιβλίο.

Σαρτρ Ζ. Π.

Είμαι άραγε κάτι περισσότερο από τον τρόμο που οι άλλοι τρέφουν σε μένα;

Είσαι ο Θεός κι εγώ είμαι ελεύθερος. Ο καθένας μας είναι μόνος και το μαρτύριό μας είναι παρόμοιο. (Οι μύγες)

Όλοι πάντα πεθαίνουν πολύ νωρίς ή πολύ αργά. Και η ζωή κάποιου ολοκληρώνεται μέχρι εκείνη τη στιγμή, με μια γραμμή τραβηγμένη επιμελώς κάτω απ'αυτήν, έτοιμη για την εξόφληση. Είσαι η ζωή σου και τίποτε παραπάνω. (Το αδιέξοδο)

Τώρα η ζωή ήταν κλειστή, δεμένη σαν σακί, αλλά τίποτα μέσα της δεν ήταν τελειωμένο, τίποτα δεν ήταν ολοκληρωμένο. Ήμουν ήδη έτοιμος να πω: κι όμως ήταν μια όμορφη ζωή. Αλλά πως να βαθμολογήσεις ένα σκιαγράφημα, ένα πρόχειρο - δεν έχω καταλάβει τίποτα, διεξήγαγα συναλλαγές με εγγύηση της αιωνιότητας. (Ο τείχος)

Εκεί ψηλά... στην απεραντοσύνη του διαστήματος και του κενού που ονομάζουμε ουρανό, υπάρχει ένας εχθρός γνωστός με το όνομα μοναξιά. Κάθεται εκεί, ανάμεσα στ'αστέρια και περιμένει με υπομονή... περιμένει αιώνια... στη Ζώνη του Λυκόφωτος. (Που έχουν πάει όλοι;)

2006 – Ξένια Καλαϊτζίδου aka scarytale