Διεθνείς σχέσεις

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

Με τον όρο Διεθνείς Σχέσεις (International Relations) κατά γενική αποδοχή εννοούνται οι επαφές μεταξύ λαών και κρατών σε μιά διασταύρωση και αλληλενέργεια των εθνικών συμφερόντων τους. Με συνέπεια αυτές οι επαφές στη πραγματικότητα να αποτελούν ένα κράμα διαμάχης (conflict), ανταγωνισμού (competition) αλλά και συνεργασίας (co-operation). Μια αέναη κατάσταση που πρωταγωνιστές της είναι ο Πόλεμος και η Ειρήνη με κύριο ζητούμενο τον αλληλοσεβασμό.

Πίνακας περιεχομένων

[Επεξεργασία] Ορισμός

Ο ορισμός του επιστημονικού αυτού κλάδου δεν είναι και τόσο εύκολος. Έχουν διατυπωθεί πλείστοι ορισμοί χρήσιμοι μεν, ευρύτατοι δε. Ο Χανς Μοργκεντάου (H.J. Morgenthau)1 υποστηρίζει ότι "Διεθνείς σχέσεις είναι σύνολο φαινομένων που ξεπερνούν τα εθνικά σύνορα ..." αποσαφηνίζοντας ο ίδιος ότι η λέξη "διεθνής" αυτή καθ΄ αυτή είναι διφορούμενη (σε κοινωνικό ή σε πολιτικό χώρο). Και αυτός ο προβληματισμός δεν είναι νέος. Το 1935 ο Πωλ Μαντού (P. Mantoux)2 αναζητώντας ένα πιό στενό όρο παρατηρούσε ότι οποιοσδήποτε μπορεί να χαρακτηρίσει διεθνές οποιοδήποτε φαινόμενο συμβαίνει σε όλες τις χώρες άρα και η ...ναυτία είναι διεθνές γεγονός!

Αργότερα (δηλ. πιο πρόσφατα 1960) έρχεται ο S. Hoffman 3 και αμφισβητεί ότι οι Διεθνείς Σχέσεις είναι "σχέσεις μεταξύ των Κρατών" αφού τα κράτη δεν είναι έννοιες μονολιθικών συγκροτημάτων, αλλά ότι μέσα από αυτά ή παράλληλα με αυτά οι πραγματικοί "αποφασίζοντες" (decision-makers) είναι πρόσωπα ή ομάδες συμφερόντων ή ιδεολογίας συγκεκριμένης εποχής. Ετσι ο Χόφμαν προχωρεί στην έννοια της κρατικής εξουσίας (power) δεδομένης περιόδου επί της παγκόσμιας κοινωνίας καταλήγοντας στο ερώτημα "Τί είναι όμως η παγκόσμια κοινωνία;"

Το 1962 οι H. και M. Sprout στο σύγγραμμά τους "Βάσεις της διεθνούς πολιτικής" τονίζουν ότι το "σύνολο - πλέγμα δραστηριοτήτων" που είναι "δι-εθνικές" (transnational) με τη έννοια ότι διαπερνούν τα σύνορα (μέχρι των οποίων ασκείται η κρατική εξουσία των χωρών) αποκαλείται χαλαρά "διεθνείς σχέσεις". Ο όρος όμως αυτός είναι γεγονός ότι πάσχει από ακόμη μεγαλύτερη ασάφεια αφού γίνεται χρήση σε όλες τις δια-κρατικές (interstate) συναλλαγές και μάλιστα σε εκείνες που παρουσιάζουν κάποια σύγκρουση επιδιώξεων ή συμφερόντων. Έτσι σήμερα προτιμάται ο όρος "Διεθνής Πολιτική" (International Politics).

Αντίθετα ο Βρετανός C.A.W. Manning αναζητά συνύπαρξη "κυβερνωμένων" χωρών σε ειδική κοινωνική σχέση την οποία χαρακτηρίζει η έλλειψη, χωρίς υπερκείμενο πλαίσιο δηλ. με έλλειψη τυπικού κύρους.

Από την εμπειρική όμως εφαρμογή του όρου, η μελέτη των διεθνών σχέσεων μπορεί να επιμεριστεί σε τομείς όπως η Διεθνής Πολιτική (International Politics), η Διεθνής Οικονομική (international economics), το Διεθνές Δίκαιο (International Law), η Διεθνής Οργάνωση (international organization), η Εξωτερική Πολιτική (Foreign Policy), Στρατιωτικές σχέσεις (military relations) κ.ά. Με τον επιμερισμό όμως αυτό οι τύποι των διακρατικών επαφών διαφέρουν κατά πολύ. Έτσι η Διεθνής Πολιτική ταυτίζεται περισσότερο με τις Διεθνείς Σχέσεις παρότι μεγαλύτερη σημασία αποδίδεται στον ανταγωνισμό μεταξύ των χωρών.

Οι πεποιθήσεις αυτές των Αγγλοσαξόνων ισχύουν και στην Γαλλική και Γερμανική σχετική επιστημονική φιλολογία διατηρώντας ακριβώς τους αντίστοιχους όρους των αγγλικών λέξεων, (γαλ.): relations internationales, (γερμ.): internationale Beziehungen.

Τέλος οι σύγχρονοι θεωρητικοί μελετητές των διεθνών σχέσεων μάλλον καταλήγουν στην άποψη της συγκρότησης ενός θεωρητικού συστήματος με ελάχιστα βασικά στοιχεία, το οποίο θα είναι ασφαλώς πιο εύχρηστο απαλλαγμένο από τα εκατοντάδες εννοιολογικά στοιχεία, ασχολούμενο μόνο με τρεις βασικές έννοιες τη δομή, το σκοπό και τη κατάσταση και επιπλέον η εξουσία και οι περιορισμοί αυτής θα θεωρούνται επικουρικές έννοιες μέσα στο προτεινόμενο σύστημα των τριών παραπάνω εννοιών.

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι ο εν λόγω όρος εξετάζεται και από άλλες επιστήμες όπως στην Ιστορία (οι ιστορικοί εξετάζουν γεγονότα με διεθνή σημασία), στην Οικονομολογία (οι οικονομολόγοι εξετάζουν επί δι-εθνικού εμπορίου και νομισματικών προβλημάτων) στην Κοινωνιολογία και Ψυχολογία (οι κοινωνιολόγοι και ψυχολόγοι ρίχνουν τη προσοχή τους στις συνέπειες κοινωνικών αλλαγών και στάσεων των πολιτών, ενώ όταν επεκτείνουν την έρευνα σε διεθνή κοινότητα τότε μειώνουν τη σημασία των ατόμων και των εθνικών ομάδων αλλά και αυτού ακόμη του κράτους ως βασικού πρωτεργάτη).

[Επεξεργασία] θεωρία Μαρτιν Wight

Τα τρία παραδοσιακά ρεύματα των διεθνών σχέσεων όπως τα έθεσε ο Μαρτιν Wight είναι οι ρεαλιστές (μακιαβελικοί), οι ρασιοναλιστές (γκροτιανοί) και οι επαναστατικοί. Τα σύγχρονα ρεύματα είναι ο νεοφιλελευθερισμός και οι νεορεαλισμός.

[Επεξεργασία] θεωρία πολιτικού ρεαλισμού

Οι ρεαλιστές έλκουν την καταγωγή από τον Θουκυδίδη, τους Σοφιστές, τον Μακιαβέλλι και τον Χομπς. Βασικές τους παραδοχές είναι ότι έχουμε ένα άναρχο διεθνές σύστημα, όπoυ δεν υπάρχει μια κεντρική εξουσία και άρα κανένα δίκαιο δεν μπορεί να αποκτήσει μηχανισμό επιβολής. Σε αυτό το άναρχο διεθνές σύστημα σηνατικότερη πολιτική μονάδα είναι το κράτος, όπoυ έχει σαν πρώτιστο στόχο του την εξασφάλιση της ασφάλειας μέσα σε μια κατάσταση πολέμου όλων εναντίων όλων (bellum omna contra omnes). Το σύστημα επιβραβεύει τα κράτη που μεριμνούν για την αυτοπροστασία τους (self- help) και τιμωρεί την έλλειψη ισχύος. Επιπλέον λόγω της έλλειψης κεντρικής εξουσίας τα κράτη συναντούν δυσκολίες στην συνεργασία τους λόγω του φόβου της εξαπάτησης (παίγνιο των φυλακισμένων). Σε αυτά τα πλαίσια βασική επιδίωξη των κρατών είναι η εξασφάλιση ισχύος. Αυτό με τη σειρά του οδηγεί σε ανασφάλεια των άλλων κρατών που σπεύδουν να αυξήσουν και αυτά με την σειρά τους την ισχύ τους (το γνωστό δίλλημα της ισχύος).

  • Ο σύγχρονος ρεαλισμός χωρίζεται σε δομικό και κλασικό.

[Επεξεργασία] Γνωστοί διεθνολόγοι

R. Gilpin, H. Bull, Η. Morgenthau, E. Carr, J. Mearsheimer, J. Grieco, K. Waltz, J. Nye, R. Keohane, A. George, S. Ephera, Α. Watson, S. Krasner

[Επεξεργασία] Γνωστοί Έλληνες διεθνολόγοι

Κ. Αρβανιτόπουλος, Χ. Γιαλλουρίδης, Π. Ήφαιστος, Β. Θεοδωρόπουλος, Π. Κονδύλης, Θ. Κουλουμπής, Δ. Κώνστας, Χ. Παπασωτηρίου, Α. Πλατιάς, Π. Τσάκωνας, Κ. Υφαντής, Η. Κουσκουβέλης

[Επεξεργασία] Σημειώσεις

1: Αμερικανός Πολιτειολόγος γεν. 1904 στη Γερμανία. Δίδαξε Διεθνές Δίκαιο σε Πανεπιστήμιο Γενεύης και Μαδρίτης και τέλος καθηγητής Πολιτικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Σικάγου. Σημαντικά έργα του "Η διεθνής δικαιοδοσία - φύσις και όρια" και "Διλήμματα Πολιτικής".

2: Παύλος Ιωσήφ Μαντού, Γάλλος Πολιτειολόγος γενν. 1877. Καθηγητής γαλλικής ιστορίας στο πανεπιστήμιο Λονδίνου, διετέλεσε Διευθυντής τμήματος πολιτικών Υποθέσεων της Κοινωνίας των Εθνών (ΚΤΕ)(1920 - 1927). Κύρια έργα του "Η βιομηχανική επανάσταση του 18αι.", "Η κρίση του συνδικαλισμού" κ.ά.

3: Στο έργο του "Σύγχρονη θεωρία στις Διεθνείς Σχέσεις" (Contemporary Theory in International Relations)