Αρτοτίνα Φωκίδος
Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Αρτοτίνα | |
---|---|
Νομός | Φωκίδα |
Δήμος | Βαρδουσίων |
Πληθυσμός | 499 (2001) |
Υψόμετρο | 1.350 m |
Η Αρτοτίνα βρίσκεται στο νομό Φωκίδος και έχει πληθυσμό 499 κατοίκους. Ανήκει στο δήμο Βαρδουσίων και είναι ένα απο τα βορειοδυτικότερα σημεία της Δωρίδας, χτισμένη σε υψόμετρο 1.350 μέτρων με θέα τα βορειοδυτικά Βαρδούσια και μπροστά απο τις κορυφές Πλάκα, Πάνω και κάτω Ψηλό, Αλογόραχη, Νεραϊδάλωνο και Σούφλες, όλες πάνω από 2000 μέτρα, και γι'αυτό πολλάκις ορμητήριο ορειβατικών και αλπινιστικών ομάδων.
[Επεξεργασία] Ιστορία
Τα αρχαιότερα στοιχεία καταγωγής του χωριού έχουν τις ρίζες τους στον 13ο με 10ο αιώνα π.Χ. από την εποχή των πρώτων κατοίκων της λεκάνης της Αρτοτίνας, όπου υπάρχουν ευρήματα οικισμών, που ήταν Αιτωλοί. Η δραστηριότητα σύμφωνα με ιστορικούς και αρχαιολόγους στο χώρο της λεκάνης της Αρτοτίνας συνεχίστηκε και με την είσοδο των Δωριέων και ακόμα στους Μακεδονικούς χρόνους, όμως σαν αρχέγονη φυλή της περιοχής Αρτοτίνας φέρονται οι Οφιονείς, αιτωλική φυλή, όνομα που παίρνουν από τη μυθολογία και ειδικότερα τον ποταμό Φίδαρη (Εύηνο).
Η περιοχή απειλήθηκε από Αχαιούς, Μακεδόνες, Γαλάτες, Ρωμαίους, Γότθους κ.α. με εξαφάνιση των αρχαίων οικισμών της περιοχής. Έμειναν όμως αδιάψευστα ευρήματα της ύπαρξης στην Αρτοτίνα αρχαίων στοιχείων από τη διάβα όλων αυτών των φυλών, όπως αρχαία επιτύμβια επιγραφή, Μακεδονικός τάφος του 317 π.Χ. (γονοκλυσιά). Αργότερα έκαναν εμφανή την παρουσία τους Σλάβοι, Βούλγαροι, Καταλανοί, Νορμανδοί, Τούρκοι κ.α., αλλά λόγω του απομονωμένου και δυσπρόσιτου της περιοχής, η Αρτοτίνα και τα γύρω χωριά κράτησαν την ελληνική τους ταυτότητα, δεν αφομοιώθηκαν και διατήρησαν τα ήθη, τα έθιμά και τις παραδόσεις τους.
Αργότερα στη νεότερη ιστορία ξαναβρίσκουμε δραστηριότητα με το μοναστήρι του Αϊ-Γιάννη του Προδρόμου που μόνασε ο Αθανάσιος Διάκος, μεγάλος ήρωας του 1821, όπως και άλλες προσωπικότητες του Ελληνισμού και οπλαρχηγοί της Επανάστασης, όπως ο Σκαλτσοδήμος, ο Σαφάκας, ο Γεράντωνος, ο Ρούκης, ο Καλιακούδας και μακεδονομάχους όπως ο Σταυρόπουλος.
Η Αρτοτίνα έχει πρόσβαση στις πηγές του Εύηνου στα Βαρδούσια με μονοπάτια και δασικούς δρόμους. Όμως η βασική της οδική επικοινωνία γίνεται από την Άμφισσα και προς την Ευρυτανία και Φθιώτιδα. Υπήρξε πρωτεύουσα του Δήμου Βωμέας μέχρι το 1912 που έγιναν κοινότητες τα γύρω χωριά. Διαθέτει Ειρηνοδικείο και Σχολαρχείο, ενώ δημοτικό αρρένων και θηλέων υπήρχε μέχρι το 1946. Από τις τάξεις τους ξεπήδησαν προσωπικότητες του χωριού όπως ο Στρατηγός Ζαρονίκος, ο εφοπλιστής Κούστας, ο επιχειρηματίας Παπανδρέου, ο φαρμακοβιομήχανος Λαβίδας, ο υπουργός Ρεγκούζας και πολλοί άλλοι που διέπρεψαν στο Δημόσιο και Ιδιωτικό τομέα που τιμούν την Αρτοτίνα.
Η Αρτοτίνα υπήρξε κατεξοχήν κτηνοτροφικό χωριό και λιγότερο γεωργικό λόγω της γεωφυσικής θέσης της. Το 1941 η Αρτοτίνα είχε περίπου 33.000 αιγοπρόβατα και 11.000 οικόσιτα και μόνιμους κατοίκους το χειμώνα περί τους 1500. Είχε πολύ ανεπτυγμένες τις εμπορικές της επαφές στο χώρο, έχοντας μάλιστα διοικητικά σύνορα απ' τις αρχές του 20ου αιώνα, με 14 χωριά της περιοχής και βέβαια λόγω του ανήσυχου χαρακτήρα των κατοίκων της. Μέχρι τα μέσα του προηγούμενου αιώνα, τα πλεονάζοντα τρόφιμα από κτηνοτροφία και καλλιέργειες είχαν βασικούς αποδέκτες τα τρία μεγάλα παζάρια της Βιτρινίτσας (Ερατεινής), της Σπερχειάδας και των Σαλώνων, οι δε συναλλαγές γίνονταν κατά κύριο λόγο σε είδος (δίνονταν δηλαδή βούτυρα, τυριά, κρέατα, δέρματα, καρύδια στους κάμπους και επέστρεφαν τα αγώγια με λάδια και αλεύρια). Ακόμα έντονη παρουσιάζεται η δραστηριότητα τεχνιτών και μαστόρων που δούλευαν σκεπές και τοιχοποιίες, οι οποίοι μάλιστα έκαναν και συχνές περιοδείες εκτός περιοχής όπως και σήμερα. Τα τελευταία 100 χρόνια, τα νερά της περιοχής και κυριότερα του Εύηνου πρόσφεραν ενέργεια σε τουλάχιστον 10 νερόμυλους και άλλα τόσα μαντάμια και ντριστίλες. Αξιόλογο είναι εδώ να σημειώσουμε ότι υπήρξε για πολλά χρόνια οργανωμένη (πρωτόγονα φυσικά) λουτρόπολη με ιαματικά νερά σε μικρή απόσταση από το χωριό, που φιλοξενούσε κατοίκους της περιοχής.
Την Αιτωλία ο Χριστιανισμός πρωτοαγγίζει και αρχίζει να διαδίδεται από το 2ο αιώνα, αλλά στους κατοίκους των Βαρδουσίων βρίσκουμε μια συνύπαρξη με το δωδεκάθεο για 2-3 αιώνες, καθώς οι ορεσίβιοι αυτόχθονες αργούν να αποτινάξουν τη λατρεία και τις συμβουλές του Μαντείου των Δελφών.
Σήμερα στην Αρτοτίνα εκτός από τη Μητρόπολη του Αγίου Γεωργίου στην πλατεία του χωριού, λειτουργούν ακόμα 14 ξωκλήσια και βέβαια το Μοναστήρι του Αϊ-Γιάννη του Προδρόμου που διαθέτει καταλύματα και σώζεται το κελί του Διάκου χτισμένο στις αρχές του 18ου αιώνα και ανακαινισμένο το 1806, όπου και φυλάσσεται η θαυματουργή εικόνα του αποκεφαλισμού του. Το πανηγύρι δε στις 29 Αυγούστου, στη γιορτή του Αϊ-Γιάννη, έχει επίκεντρο τούτο το Μοναστήρι. Εκεί γίνεται η πρωινή δοξολογία και συνεχίζεται το απόγευμα με τις εκδηλώσεις "Φλάμπουρο", όπου παραδοσιακά ντυμένοι ντόπιοι και φιλοξενούμενοι του χωριού ξεκινάνε με όργανα, τραγούδια και πυροβολισμούς από το σπίτι του Διάκου και κατεβαίνουν στην πλατεία όπου αρχίζει το παραδοσιακό γλέντι μέχρι τα ξημερώματα. Οι εκδηλώσεις του πανηγυριού ξεκινάνε μέρες πριν με αθλητικούς αγώνες, τα "Διάκεια", λιθάρι και τρέξιμο, τιμώντας την παράδοση των αρματολών και κλεφτών και επεκτείνονται και δυο μέρες μετά την 29η Αυγούστου. Άλλη σημαντική εκδήλωση στην περιοχή που μοιράζονται η Αρτοτίνα και 13 ακόμα χωριά της Βορειοδυτικής Δωρίδας είναι το "Αντάμωμα" που γίνεται συνήθως στις 20 Αυγούστου στη θέση "Πρατά Λάκκο". Γίνεται παραδοσιακό γλέντι με τραγούδια και ζωντανή μουσική, φαγοπότι και χορό και συνυπάρχουν εκτός των ντόπιων και αρκετοί επισκέπτες καθώς τα τελευταία χρόνια γίνεται όλο και πιο γνωστό.
Πολλή από τη σύγχρονη ιστορία του χωριού σε λογοτεχνική μορφή, γλαφυρά γραμμένη, σώζεται από τα έργα του Δημήτρη Λουκόπουλου, σημαντικότατου λαογράφου της εποχής μας. Έντονη ακόμα είναι η συμβολή των Γιάννη Μασούρα και Γιάννη Ρουφογάλη, που ο πρώτος ίδρυσε το Μουσείο της Αρτοτίνας και ο δεύτερος συνέλεξε άπειρα όσα της Αρτοτινής ιστορίας στο βιβλίο του "Αρτοτίνα" το οποίο σύντομα επανεκδίδεται.
Η πανέμορφη βουνίσια φύση είναι σε αρμονία με το στήσιμο των σπιτιών που κυρίως είναι πετρόχτιστα, δίπατα, με κεραμοσκεπές ή και τα παλιότερα με παραδοσιακές σκεπές από σχιστόλιθο (στερφογάλαρα), που οι ντόπιοι τεχνίτες έδιναν το χαρακτηριστικό ύφος της Αρτοτίνας. Η φύση απλόχερα εκτός από τα άφθονα νερά του Εύηνου, χάρισε στην περιοχή της Αρτοτίνας πάνω από 50 γάργαρες πηγές, που οι τουλάχιστον 15 στο χωριό ξεδιψούν τους ξωμάχους και ποτίζουν ζώα και κτήματα.
Οι σημερινοί Αρτοτινοί, είτε ζουν στην Αρτοτίνα είτε αλλού στην Ελλάδα και το εξωτερικό, έχουν μεγάλη επαφή με την παράδοση και τις ρίζες τους, με τα Βαρδούσια και τον Εύηνο που κάποτε λατρευόταν σα θεότητα (Οφίονας, σύντροφος της Ευρυνόμης, της θεάς των Πάντων), και έχουν δυο Πολιτιστικούς Συλλόγους, στην Αθήνα τον "Αθανάσιο Διάκο" και στο Μεσολόγγι τον "Αγ. Ιωάννη τον Πρόδρομο". Όσο περνάει ο καιρός αυξάνονται και οι θαυμαστές του χωριού που το γνωρίζουν σαν επισκέπτες και όλοι τους επιστρέφουν είτε για διασκέδαση, είτε σαν ανάγκη καταφυγής από την καθημερινότητα των αστικών κέντρων. Υπάρχει όπως σε όλη την ορεινή Ελλάδα ένα νέο ρεύμα περιήγησης του βουνού, και βέβαια που αλλού να γίνει καλύτερα αν όχι στην Αρτοτίνα. Η παραμονή τους εκτός από το πάντα φιλόξενο Μοναστήρι, μπορεί να γίνει στα ενοικιαζόμενα δωμάτια του Β. Κοτρώνη μια και ο ξενώνας αποτελεί το παλιό όνειρο των Αρτοτινών. Τα νερά, τα δάση, τα μονοπάτια με τις εκπλήξεις τους, η πανίδα και η χλωρίδα του τόπου, η ντόπια κουζίνα με τα αγνά υλικά, είναι οι ανταμοιβές τους. Αρκεί να επιστρέφουν, και το κάνουν με το σώμα τους και όσοι δεν ευκαιρούν ή αδυνατούν, νοητικά και ψυχικά!