Ελληνική μυθολογία
Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Η ελληνική μυθολογία είναι η αφήγηση των ιστοριών που δημιουργήθηκαν από τους αρχαίους Έλληνες, και αφορούσαν τους Θεούς και τους ήρωες τους, τη φύση του κόσμου και τις τελετουργικές πρακτικές λατρείας τους. Οι σύγχρονοι μελετητές αναφέρονται στους μύθους και τους μελετούν σε μία προσπάθεια να κατανοήσουν τους θρησκευτικούς και πολιτικούς θεσμούς των αρχαίων Ελλήνων και, γενικά, τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό.
Η ελληνική μυθολογία συνίσταται, κατά ένα μέρος, μιας μεγάλης συλλογής αφηγημάτων που εξηγούν την προέλευση του κόσμου και εξιστορούν τη ζωή και τις περιπέτειες μιας ευρείας ποικιλίας Θεών, ηρώων, ηρωίδων και άλλων μυθολογικών πλασμάτων. Αυτές οι ιστορίες αρχικά διαμορφώθηκαν και στη συνέχεια διαδόθηκαν από την προφορική-ποιητική παράδοση για αυτό και οι ελληνικοί μύθοι είναι γνωστοί σήμερα πρώτιστα από την ελληνική λογοτεχνία. Οι παλαιότερες γνωστές λογοτεχνικές πηγές, είναι τα επικά ποιήματα Ιλιάδα και Οδύσσεια του Ομήρου, που εστιάζουν στα γεγονότα που περιβάλλουν τον τρωικό πόλεμο. Έπειτα δύο ποιήματα από τον Ησίοδο, η Θεογονία και το Έργα και Ημέρες, περιέχουν πολλές περιγραφές για τη γένεση του κόσμου, τη διαδοχή των θείων κυβερνητών, τη διαδοχή των ανθρώπινων ηλικιών, την προέλευση της ανθρώπινης θλίψεως και την προέλευσης των θυσιαστικών πρακτικών. Οι μύθοι συντηρούνται επίσης μέσω των ομηρικών ύμνων, στα τμήματα των επικών ποιημάτων του επικού κύκλου, στα λυρικά ποιήματα, στις εργασίες των τραγωδών του 5ου αιώνα π.Χ., στις γραφές των μελετητών και των ποιητών της ελληνιστικής εποχής και στους συγγραφείς των ρωμαϊκών χρόνων, όπως ο Πλούταρχος και ο Παυσανίας.
Τα μνημειακά στοιχεία στις Μυκήνες και την Μινωική Κρήτη βοήθησαν στην επίλυση πολλών ερωτημάτων που προέκυπταν από τα ομηρικά έπη και χορήγησαν αρχαιολογικές αποδείξεις για πολλές από τις μυθολογικές λεπτομέρειες που αφορούν τους Θεούς και τους ήρωες. Η ελληνική μυθολογία απεικονίστηκε επίσης σε χειροποίητα αντικείμενα. Τα γεωμετρικά σχέδια στην αγγειοπλαστική του 8ου αιώνα π.Χ απεικονίζουν σκηνές από τον τρωικό κύκλο, καθώς επίσης και τις περιπέτειες του Ηρακλή. Στην αρχαϊκή, κλασσική και ελληνιστική περίοδο, οι ομηρικές και διάφορες άλλες μυθολογικές σκηνές συμπληρώνουν τα υπάρχοντα λογοτεχνικά στοιχεία.
Η ελληνική μυθολογία είχε εκτενή επιρροή στον πολιτισμό, τις τέχνες και τη λογοτεχνία του δυτικού πολιτισμού και παραμένει μέρος της δυτικής κληρονομιάς. Είναι ένα μέρος του εκπαιδευτικού κύκλου από την παιδική ηλικία, ενώ οι ποιητές και οι καλλιτέχνες από τους αρχαίους χρόνους μέχρι σήμερα έχουν αντλήσει έμπνευση από την ελληνική μυθολογία και έχουν ανακαλύψει σύγχρονες έννοιες και σχετικότητα στα κλασσικά μυθολογικά θέματα.
Πίνακας περιεχομένων |
[Επεξεργασία] Πηγές της ελληνικής μυθολογίας
Η ελληνική μυθολογία είναι σήμερα γνωστή πρώτιστα από την ελληνική λογοτεχνία που υπήρχε κατά την ρωμαϊκή εποχή. Εκτός από τις γραπτές πηγές, υπάρχουν μυθικές μορφές οπτικοποιημένες σε διάφορα μέσα που χρονολογούνται από τη γεωμετρική περίοδο (900-800 π.Χ.) και μετά.
[Επεξεργασία] Λογοτεχνικές πηγές
Η μυθική αφήγηση διαδραματίζει έναν σημαντικό ρόλο σχεδόν σε κάθε μορφή της ελληνικής λογοτεχνίας. Εντούτοις, το μοναδικό μυθογραφικό εγχειρίδιο που επέζησε από την ελληνική αρχαιότητα είναι η Βιβλιοθήκη του Απολλόδωρου, το οποίο προσπαθεί να συμφιλιώσει τις αντιφατικές ιστορίες των ποιητών και παρέχει μια μεγάλη περίληψη της παραδοσιακής ελληνικής μυθολογίας και των ηρωικών μύθων.
Μεταξύ των λογοτεχνικών πηγών χρονολογικά πρώτα είναι τα δύο επικά ποιήματα του Ομήρου, η Ιλιάδα και η Οδύσσεια και οι ομηρικοί ύμνοι, που παρά το όνομά τους δεν έχουν καμία σχέση με τον Όμηρο. Άλλοι ποιητές ολοκλήρωσαν τον συγκεκριμένο "επικό κύκλο", αλλά τα πιο πρόσφατα και μικρότερα ποιήματα σήμερα είναι σχεδόν εξ ολοκλήρου χαμένα. Ο Ησίοδος, ένας σύγχρονος του Ομήρου, προσφέρει στη Θεογονία (προέλευση των Θεών) τον πληρέστερο απολογισμό των πιο πρόωρων ελληνικών μύθων, που εξετάζουν τη δημιουργία του κόσμου, την προέλευση των Θεών, των τιτάνων και των γιγάντων, που διαμόρφωσαν τις γενεαλογίες και τις λαϊκές δοξασίες. Το Έργα και Ημέρες του Ησίοδου, ένα διδακτικό ποίημα για τη αγροτική ζωή, περιλαμβάνει επίσης τους μύθους του Προμηθέα, της Πανδώρας και των τεσσάρων εποχών. Ο ποιητής δίνει συμβουλές ώστε να επιβιώσεις σε έναν επικίνδυνο κόσμο που καθίσταται ακόμα πιο επικίνδυνος από τους Θεούς του.
Οι λυρικοί ποιητές έπαιρναν συχνά τα θέματά τους από μύθους, αλλά η βαθμιαία επεξεργασία τα μετέτρεπε σε λιγότερο αφηγηματικά και περισσότερο υπαινικτικά. Οι λυρικοί ποιητές, συμπεριλαμβανομένου του Πινδάρου, του Βακχυλίδη, του Σιμωνίδη, και των βουκολικών ποιητών, όπως ο Θεόκριτος και ο Βίων, παρέχουν μεμονωμένα μυθολογικά γεγονότα. Απ’ την άλλη, ο μύθος ήταν σε περίοπτη θέση στο κλασσικό αθηναϊκό δράμα. Οι τρεις μεγάλοι τραγικοί συγγραφείς Αισχύλος, Σοφοκλής και Ευριπίδης εμπνεύστηκαν πολλά έργα τους από την μυθική εποχή των ηρώων και του τρωικού πολέμου. Έτσι πολλές από τις μεγάλες μυθικές ιστορίες (π.χ. ο Αγαμέμνων και τα παιδιά του, ο Οιδίποδας, ο Ιάσων, η Μήδεια κ.λπ.) πήραν την κλασική μορφή τους μέσα από αυτά τα τραγικά θεατρικά έργα. Από τη μεριά του, και ο κωμικός θεατρικός συγγραφέας Αριστοφάνης χρησιμοποίησε τους μύθους, π.χ. στις Όρνιθες και στους Βατράχους.
Οι ιστορικοί Ηρόδοτος και Διόδωρος Σικελιώτης, και οι γεωγράφοι Παυσανίας και Στράβων, που ταξίδεψαν σε όλο τον ελληνικό κόσμο και κατέγραψαν τις ιστορίες που άκουσαν, παρέχουν τους πολυάριθμους τοπικούς μύθους, δίνοντας συχνά τις λιγότερο γνωστές εναλλακτικές εκδόσεις. Ο Ηρόδοτος ειδικότερα, έψαξε τις διάφορες παραδόσεις που άκουσε και βρήκε τις ιστορικές ή μυθολογικές ρίζες στην αντιπαράθεση μεταξύ Ελλάδας και η ανατολής.
Η ποίηση της ελληνιστικής και ρωμαϊκής εποχής, περιέχει πολλές σημαντικές λεπτομέρειες που ειδάλλως θα χάνονταν. Σε αυτή την κατηγορία περιλαμβάνονται:
- Οι ελληνιστικοί ποιητές Απολλώνιος ο Ρόδιος, Καλλίμαχος, ψευδο-Ερατοσθένης και Παρθένιος.
- Οι ρωμαϊκοί ποιητές Υγίνος, Οβίδιος, Αχιλλεύς Τάτιος, Βαλέριος Φλάκος, Σενέκας και Βιργίλιος με σχόλια του Σέρβιου.
- Οι μεταγενέστεροι ελληνικοί ποιητές Νόννος, Αντώνιος Λιμπεράλης και Κουΐντος της Σμύρνης.
- Τα αρχαία μυθιστορήματα του Απουλήιου, του Πετρώνιου, του Λολλιανού και του Ηλιόδωρου.
Αρκετές πρωτογενείς πηγές είναι διαθέσιμες για τη μελέτη της ελληνικής μυθολογίας:
- Η ποίηση της κλασικής και της ελληνιστικής εποχής η οποία συντέθηκε κυρίως για λατρευτικούς σκοπούς ή για παρουσίαση σε συμπόσια και αποτελεί συνεπώς τμήμα του μύθου με την ομηρική έννοια.
- Τα έργα μυθογράφων, που έγραψαν πραγματείες σε ύφος πρόζας βασισμένες σε έρευνες. Οι μυθογράφοι προσπαθούσαν συχνά να συμφιλιώσουν τους αντικρουόμενους μύθους ή τις εγγενείς αντιφάσεις που παρουσίαζαν οι ίδιοι οι μύθοι σε διαφορετικές αφηγήσεις. Η Βιβλιοθήκη του Απολλόδωρου είναι πιθανώς το καλύτερο και ευρύτερα γνωστό παράδειγμα αυτού του είδους.
Οι δευτερογενείς πηγές είναι άφθονες εξαιτίας του ιδιαίτερου ενδιαφέροντος που έδειξαν σύγχρονοι ερευνητές από όλους τους τομείς του επιστητού. Η χρονολογική τους κατάταξη, έτσι όπως αναπτύσσεται όχι μόνον από τις ημερομηνίες γέννησης αλλά και τα ιδιαίτερα ρεύματα ερμηνευτικής που ανέπτυξαν, θα μπορούσε να έχει ως εξής:
- Βοκάκιος, (Giovanni Boccaccio)
- Τόμας Μπούλφιντς, (Thomas Bulfinch)
- Γιόχαν Τζάκομπ Μπαχόφεν, (Johann Jakob Bachofen)
- Τζέιμς Φρέιζερ, (James George Frazer)
- Τζέιν Έλεν Χάρισον, (Jane Ellen Harrison)
- Βάλτερ Μπάρκερτ, ([Walter Burkert)
- Ότο Ρανκ, (Otto Rank)
- Καρλ Γκούσταβ Γιουνγκ, (Carl Jung)
- Βάλτερ Ότο, (Walter Otto)
- Έντιθ Χάμιλτον, (Edith Hamilton)
- Καρλ Κέρενυι, (Karl Kerenyi)
- Ρόμπερτ Γκρέιβς, (Robert Graves)
- Μαρίζα Γκιμπουτάς (Marija Gimbutas)
- Κλοντ Λεβί Στρος, (Claude Lévi-Strauss)
- Μάικλ Γκραντ, (Michael Grant)
- Τζόζεφ Κάμπελ, (Joseph Campbell)
- Τίμοθυ Γκαντζ, (Timothy Gantz)
- Χ.Ρ. Ρόουζ, (H.R. Rose)
[Επεξεργασία] Η δυναμική του μύθου
- (βλ. κύριο άρθρο Μύθος)
Στην καθομιλούμενη γλώσσα ο μύθος είναι φαντασία, κάτι που δε θεωρείται αληθινό. Οι μελετητές της μυθολογίας, ωστόσο, δίνουν μια διαφορετική εξήγηση. Ο μύθος είναι ένα ιδιαίτερο είδος ιστορίας, που προσπαθεί να ερμηνεύσει κάποιες όψεις του κόσμου που μας περιβάλλει. Κάποιοι άλλοι όπως ο Φράι, προβάλλουν την άποψη πως οι μύθοι είναι ιστορίες για θεούς και άλλες υπερφυσικές υπάρξεις. Με τη σειρά του ο Μιρτσέα Ελιάντε θεωρεί πως ο μύθος είναι συχνά αφήγηση της ανθρώπινης προέλευσης ή της δημιουργίας του κόσμου και την ίδια στιγμή μια ιερή εξιστόρηση. Ο Λεβί Στρος από την άλλη ισχυρίζεται πως χρειάζεται γλωσσολογική ανάλυση του μύθου. Είναι εκείνη που μπορεί να αποδώσει ή να αποκαλύψει το κεντρικό του νόημα. Για τον Φρόιντ ο μύθος είναι όνειρα που πηγάζουν από τον ασυνείδητο νου. Στην πραγματικότητα είναι δυνατόν, όπως έδειξε ο Καρλ Γιουνγκ, να αποκαλύπτουν και αρχέτυπα του συλλογικού ασυνείδητου. Για τον Τζόζεφ Κάμπελ ο μύθος προσανατολίζει τον άνθρωπο προς τις μεταφυσικές διαστάσεις της ύπαρξης, ερμηνεύει την προέλευση του σύμπαντος, ζωντανεύει τις κοινωνικές αξίες και ταυτόχρονα απευθύνεται στα έσχατα βάθη της ψυχής. Ο Τζέιμς Φρέιζερ με τη σειρά του αντιμετωπίζει το μύθο ως προεπιστημονική προσπάθεια από μέρους του ανθρώπου να ερμηνεύσει το φυσικό του περιβάλλον. Ο Μαλινόβσκι μάλλον συμφωνεί με τούτη την άποψη και θεωρεί μάλιστα ότι είναι η επιστήμη των πρωτόγονων κοινωνιών. Για τον Ντιρκχάιμ ο μύθος είναι το κλειδί για τη διάκριση ανάμεσα στο ιερό και το βέβηλο, ή ανίερο.
Άσχετα, λοιπόν, αν ο μύθος εμφανίζεται με τη μορφή της ιερής εξιστόρησης, του παραμυθιού ή του θρύλου, πάντα ο κεντρικός πυρήνας του συνίσταται από τρεις βασικές αλήθειες. Καταρχήν είναι μια προσπάθεια ερμηνείας του μακρόκοσμου, των δυνάμεων που ελέγχουν τον κόσμο και της σχέσης που έχουν τα ανθρώπινα πλάσματα με αυτές τις δυνάμεις. Έπειτα, είναι ένας συμβολικός τρόπος διδασκαλίας αυτών των πλασμάτων, για το πώς μπορούν να τα βγάζουν πέρα με τις δυνάμεις της εξέλιξης, μέσα από καθορισμένα ανοδικά μονοπάτια που καλείται να βαδίσει η συνείδηση. Τέλος, ακόμη και αν δεν αναγνωρίζεται από τους επιστήμονες ιστορικούς, σε πολλές περιπτώσεις είναι πιθανώς καταγραφή -με τη μορφή του θρύλου- πρώιμων ιστορικών γεγονότων με συγκεκριμένες χωροχρονικές αναφορές. Συγκεριμένο παράδειγμα σε αυτή την περίπτωση είναι η μεγάλη έρευνα που διεξάγεται για την ιστορικότητα της Ιλιάδας και της Οδύσσειας.
Σε όλο τον κόσμο, σε όλες τις εποχές, και κάτω από οποιεσδήποτε περιστάσεις οι μύθοι των ανθρώπων υπήρξαν η ζωντανή έμπνευση για όλες τις δραστηριότητες του νου, των συγκινήσεων και του σώματος. Πολύ περισσότερο κάτι τέτοιο είναι αληθινό για τους Έλληνες, έναν λαό με γόνιμη μυθοπλαστική φαντασία. Κάτω από αυτές τις συνθήκες ο μύθος είναι ένα μυστικό άνοιγμα, μέσα από το οποίο ο άνθρωπος μπορεί να ρίξει μια φευγαλέα κοσμολογική ματιά στις ανεξάντλητες ενέργειες του σύμπαντος και στον τρόπο με τον οποίο αυτές οι ενέργειες μεταβάλλονται, μετουσιώνονται σε πολιτισμό.
[Επεξεργασία] Προτεινόμενη Βιβλιογραφία
- Burkert Walter, Ελληνική Μυθολογία και Τελετουργία Μ.Ι.Ε.Τ., (Αθήνα, 1993).
- Frazer, James George, The Golden Bough: a Study in Magic and Religion, Macmillan, (New York, 1992) e-book on BARTLEBY.COM
- Graves Robert, Οι ελληνικοί μύθοι 1955.
- Harrison Jane Ellen, Προλεγόμενα στη μελέτη της ελληνικής θρησκείας, Ιάμβλιχος, (Αθήνα 1994-1997).
- Kerenyi, Karl, The Gods of the Greeks 1951.
- Kerenyi, Karl, The Heroes of the Greeks 1959.
- Kerenyi Karl, Ελευσίς, Μυστήρια και Λατρεία Ιάμβλιχος, (Αθήνα 1999).
- Kerenyi Karl, Dionysos: Archetypal Image of Indestructible Life, 1976
- Ruck Carl and Staples Danny, The World of Classical Myth, 1994.
- Κερενυϊ, Κάρολος, Η μυθολογία των Ελλήνων Βιβλιοπωλείον της Εστίας ISBN 960-05-0624-8
[Επεξεργασία] Δικτυακοί τόποι
Μυθολογία: Ευρώπη |
---|
>> Αγγλοσαξωνική | Βασκική | Καταλανική | Κελτική | Κορσικανική | Γαλλική | Γερμανική | Ελληνική | Αγγλική | Ετρουσκική | Φινλανδική | Ιρλανδική | Λευκορωσική | Λιθουανική | Λουζιτανική | Σκανδιναβική | Πολωνική | Ρωμαϊκή | Ρουμανική | Σαρδινιακή | Σλαβική | Ισπανική | Ελβετική | Ταταρική |