Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως
Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Οικουμενικό Πατριαρχείο είναι η ονομασία της Αρχιεπισκοπής Κωνσταντινουπόλεως - Νέας Ρώμης. Υφίσταται ως η πρώτη στην τάξη μεταξύ των Ορθοδόξων Εκκλησιών και φέρει το ιστορικό προνόμιο της απόδοσης αυτοκεφαλιών στις τοπικές εκκλησιαστικές διοικήσεις. Η Δ' Οικουμενική Σύνοδος της Χαλκηδόνας στα 451 απέδωσε ίσα πρεσβεία στον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως - Νέας Ρώμης με τον Επίσκοπο της πρεσβυτέρας Ρώμης [1].
Πίνακας περιεχομένων |
[Επεξεργασία] Ιστορική αναδρομή
[Επεξεργασία] Ίδρυση
Το Οικουμενικό Πατριαρχείο ή Μεγάλη του Χριστού Εκκλησία είναι ένα από τα αρχαιότερα κέντρα της χριστιανικής εκκλησίας. Ιδρύθηκε ως «επισκοπή Βυζαντίου» από τον άγιο Απόστολο Ανδρέα. Πρώτος επίσκοπος τοποθετήθηκε από τον Απόστολο Ανδρέα ο Στάχυς, ακολουθούμενος από εικοσιτέσσερεις άλλους επισκόπους, με τελευταίο τον Άγιο Μητροφάνη.
Η αρχαία πόλη του Βυζαντίου καταστάθηκε αργότερα (331 μ.Χ.) πρωτεύουσα της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας από τον Μέγα Κωνσταντίνο (306-337 μ.Χ.) με το επίσημο όνομα της Νέας Ρώμης, αλλά έμεινε γνωστή ως Κωνσταντινούπολη. Από το μεγαλείο της θέσης της ως «βασιλίδος των πόλεων» και πρωτεύουσας της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας κατέστη μια ιδιαίτερα σημαντική αξία του χριστιανικού κόσμου.
[Επεξεργασία] Περίοδος των Πατέρων

Ο Πατριάρχης του τέταρτου αιώνα Γρηγόριος Ναζιανζηνός, παρείχε ανεκτίμητη υπηρεσία στη Χριστιανική Εκκλησία ενάντια στην πρώτη μεγάλη αίρεση, τον Αρειανισμό. Διαδραμάτισε επίσης βασικό ρόλο στην υιοθέτηση από την Εκκλησία του δόγματος της πλήρους θεότητας του Αγίου Πνεύματος και της ομοουσιότητάς του με τον Πατέρα και το Υιό.
Σημαντική υπήρξε και η πατριαρχεία του Ιωάννου του Χρυσοστόμου. Με το ασκητικό ήθος που απέκτησε ως μοναχός στην Αντιόχεια άσκησε δριμύ έλεγχο ενάντια στους αιρετικούς και στηλίτευσε τον προκλητικό βίο των ευγενών στην πρωτεύουσας της Αυτοκρατορίας. Δε δίστασε ακόμα να συγκρουστεί και με τη βασιλική εξουσία όταν αυτό χρειάστηκε.
Σε απάντηση στην ανάγκη για συμφωνία στις δογματικές πεποιθήσεις και λόγω των αυξανόμενων διαφορών σε θέματα εκκλησιαστικής διοίκησης και λειτουργικής πρακτικής, συνεκλήθησαν επτά Οικουμενικές Σύνοδοι από τους Αυτοκράτορες Κωνσταντινουπόλεως. Η προσκόλληση και η απαρέγκλητη αφοσίωση του Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως και των άλλων Πατριαρχών της Ανατολής στις αποφάσεις των Συνόδων έχουν δώσει στην Ορθόδοξη Εκκλησία το προσωνύμιο «Εκκλησία των επτά Οικουμενικών Συνόδων».
Η δεύτερη Οικουμενική Σύνοδος το 381 μ.Χ. (Κανών Γ') αναγνώρισε την έδρα της Κωνσταντινουπόλεως ως Πατριαρχείο και της έδωσε τη δεύτερη θέση στα πρεσβεία, ενώ η τέταρτη Οικουμενική Σύνοδος της Χαλκηδόνας στα 451 μ.Χ. (Κανών ΚΗ') την κατέστησε ως πρωτόθρονη εκκλησία της ανατολής και της έδωσε τα πρωτεία μετά την Ρώμης.
Το έτος 595 ο Πατριάρχης Κωνσταντινούπολης Ιωάννης ο Νηστευτής χρησιμοποίησε τον όρο «Οικουμενικός Πατριάρχης» και ονομάτισε την έδρα του ως «Οικουμενικό Θρόνο», γεγονός που προκάλεσε αντεγκλήσεις και ανταλλαγή επιστολών με τον Πατριάρχη Ρώμης. Κατά τη διάρκεια της πρώτης περιόδου του Πατριαρχείου η δικαιοδοσία του αυξήθηκε βαθμιαία, αν και έμοιαζε μερικές φορές να κηδεμονεύεται από την αυτοκρατορική Αυλή.
[Επεξεργασία] Εικονομαχία
Οι Αυτοκράτορες για πολιτικούς λόγους επεδίωξαν περιστασιακά ακόμα και να αλλάξουν τα δόγματα που θεσπίστηκαν από τις Οικουμενικες Συνόδους προκειμένου να εξευμενιστούν πολιτικά επικίνδυνες αιρετικές ομάδες στην ανατολή όπως οι Μονοφυσίτες, οι Νεστοριανοί και οι Μονοθελήτες. Αυτή η τάση των αυτοκρατόρων να επιδιώκουν παρεμβάσεις στην εσωτερική ζωή της Εκκλησίας έφθασε στο αποκορύφωμά της με τη δυναστεία των Ισαύρων, κατά τη διάρκεια της Εικονομαχίας (726 - 843).
Μετά από έναν αιώνα συνεχών αντεγκλήσεων μεταξύ εικονολατρών και εικονοκλαστών, οι εικονολάτρες επεκράτησαν τελικά και οι εικόνες αποκαταστάθηκαν. Η βασική θεολογική στήριξη της εικονολατρικής μερίδας προέρχονταν από δύο κορυφαίους θεολόγους, τον Ιωάννη Δαμασκηνό και το Θεόδωρο το Στουδίτη, οι οποίοι διατύπωσαν το επίσημο ορθόδοξο δόγμα για την προσκύνηση των εικόνων. Η αποκατάσταση των εικόνων από την Αυγούστα Θεοδώρα στα 843 τιμάται από την Ορθόδοξη Εκκλησία την πρώτη Κυριακή της Μεγάλης Τεσσαρακοστής ως «Κυριακή της Ορθοδοξίας».
Αποτέλεσμα του θριάμβου των απόψεων των Εικονολατρών ήταν να ενισχυθεί σημαντικά η εξουσία των Πατριαρχών Κωνσταντινουπόλεως, που καθοδηγούσαν συνήθως την προσπάθεια ενάντια στους εικονοκλάστες.
[Επεξεργασία] Πατριάρχης Φώτιος

Ο Φώτιος Α΄ ο Μέγας, που θεωρείται ο μέγιστος όλων των βυζαντινών πατριαρχών, κατέλαβε τον πατριαρχικό θρόνο της Κωνσταντινούπολης το 858. Ήταν εξαίρετος γνώστης και διδάσκαλος της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας και της φιλοσοφίας καθώς επίσης και της χριστιανικής θεολογίας.
Είναι ιδιαίτερα γνωστός για τον ρόλο του στον εκχριστιανισμό των σλαβικών λαών. Το 862 απέστειλε ως ιεραποστόλους στους Μοραβούς, μετά από αίτημά τους, τους Θεσσαλονικείς αδελφούς Κύριλλο και Μεθόδιο γνώστες της σλαβικής γλώσσας. Αυτοί χρησιμοποίησαν ως λειτουργική γλώσσα τη σλαβική και μετέφρασαν την ορθόδοξη λειτουργία. Κατ' αυτό τον τρόπο τους προσκόλησε στην Εκκλησία της Κωνσταντινουπόλεως, αντί της Ρώμης, που επιδίωκε επίσης να τους μεταστρέψει στο Χριστιανισμό αλλά δεν θα επέτρεπε η λειτουργία να μεταφραστεί στη σλαβική, βάσει της αρχής των «Τριών Ιερών Γλωσσών».
Ο Φώτιος ήταν επίσης πρώτιστα αρμόδιος για τη μεταστροφή των Βουλγάρων, οι οποίοι ταλαντεύονταν μεταξύ Ρώμης και Κωνσταντινούπολης. Αυτό προκάλεσε ρήξη ανάμεσα στην Ανατολική και Δυτική Εκκλησία λόγω της ανάμιξης της Ρωμαϊκής Εκκλησίας στην οργάνωση της νέας Εκκλησίας της Βουλγαρίας. Ο Πατριάρχης Φώτιος συγκάλεσε Σύνοδο στην Κωνσταντινούπολη το 867 και κατηγόρησε την Ρωμαϊκή Εκκλησία για δογματικές παρεκκλίσεις σχετικά με την εκπόρευση του Αγίου Πνεύματος.
[Επεξεργασία] Το Μεγάλο Σχίσμα του 1054
Θεολογικές και λειτουργικές διαφορές όξυναν ακόμα περισσότερο τη διχογνωμία μεταξή των δύο Εκκλησιών ιδιαίτερα μετά τη νορμανδική κατάκτηση της νότιας Ιταλίας, στην οποία κυριαρχούσαν ελληνόφωνοι πληθυσμοί προσκολημένοι στην Ανατολική Εκκλησία. Αυτήν την περίοδο οι Πάπες προσπαθούν να εκλατινίσουν τους ελληνικούς πληθυσμούς της Μεγάλης Ελλάδας, γεγονός που οδήγησε στα γεγονότα του 1054, όταν έλαβε χώρα το Σχίσμα μεταξύ των εκκλησιών Ρώμης και Κωνσταντινουπόλεως. Μετά από το μεγάλο Σχίσμα του 1054 το Οικουμενικό Πατριαρχείο προέκυψε ως παγκόσμιο κέντρο της Ορθόδοξης Εκκλησίας και ο προκαθήμενός του αναγνωρίστηκε από τους ορθόδοξους ηγέτες ως «πρώτος μεταξύ ίσων».
[Επεξεργασία] Λατινική Άλωση

Οι σχέσεις μεταξύ της λατινικής δύσης και του Βυζαντίου χειροτέρευαν, όχι μόνο εκκλησιαστικά αλλά και πολιτικά. Η εχθρότητα αυτή οδήγησε στην πρώτη Άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1204 από το στρατό των Σταυροφόρων. Η έδρα του Πατριαρχείου μετατέθηκε προσωρινά στη Νίκαια της Βιθυνίας, ενώ στην Κωνσταντινούπολη ιδρύθηκε Λατινικό Πατριαρχείο.
Το 1261, μετά από πενήντα επτά έτη λατινικής κατοχής, οι Βυζαντινοί ανέκτησαν την Κωνσταντινούπολη, υπό από τον αυτοκράτορα Μιχαήλ Παλαιολόγο και η έδρα του Πατριαρχείου επανεγκαθιδρύθηκε στο παραδοσιακό κέντρο του.
[Επεξεργασία] Οθωμανική Κυριαρχία
Με την τραγική πτώση της Κωνσταντινούπολης στους Οθωμανούς Τούρκους το 1453 η διαδικασία της προσαύξησης της δύναμης του Οικουμενικού Πατριάρχη επιταχύνεται. Ο Σουλτάνος ανέλαβε το ρόλο του Βυζαντινού Αυτοκράτορα και επένδυσε την εξουσία του με το κύρος του. Από το Σουλτάνο Μωάμεθ τον Πορθητή ο πρώτος Πατριάρχης μετά την Άλωση Γεννάδιος Σχολάριος κατόρθωσε να εξασφαλίσει σημαντικές παραχωρήσεις για την Εκκλησία. Στον Πατριάρχη δόθηκε εξουσία όχι μόνο ως θρησκευτική αλλά και πολιτική ως ανώτατη αρχή όλων των ορθόδοξων λαών των υποκείμενων στους Τούρκους, συμπεριλαμβανομένων Σέρβων, Βουλγάρων, Αλβανών και Ελλήνων.
Το Πατριαρχείο συνέβαλε στη συντήρηση της ελληνικής πολιτιστικής κληρονομιάς μαζί με την ορθόδοξη λειτουργική και εκκλησιαστική παράδοση. Εντούτοις, όταν ξέσπασε τελικά η ελληνική Επανάσταση το 1821 ο Πατριάρχης Γρηγόριος Ε' υπό την πίεση του Σουλτάνου αφόρισε τους επαναστάτες. Παρά την ενέργειά του αυτή την ημέρα του Πάσχα του 1821 απαγχονίστηκε στην κεντρική πύλη του Πατριαρχικού Οίκου, η οποία από τότε παραμένει σφραγισμένη.
[Επεξεργασία] Η Μητέρα Εκκλησία και τα αυτοκέφαλα
Η δημιουργία ανεξαρτήτων εθνικών κρατών στο χώρο της Βαλκανικής είχε ως συνέπεια τη δημιουργία αυτοκεφάλων τοπικών Εκκλησιών. Το Οικουμενικό Πατριαρχείο παρεχώρησε δια της κανονικής οδού το αυτοκέφαλο στις Εκκλησίες των νέων κρατών της Βαλκανικής.
Η ευρυτάτη δικαιοδοσία της Κωνσταντινουπόλεως άρχισε σταδιακά να μειώνεται με την παραχωρήση της αυτοκεφάλου αξίας στις τοπικές Εκκλησίες: στην Εκκλησία της Ελλάδος (1850), στην Εκκλησία της Σερβίας (1879), στην Εκκλησία της Ρουμανίας (1885), στην Εκκλησία της Αλβανίας (1937) και στην Εκκλησία της Βουλγαρίας (1945).
[Επεξεργασία] Πορεία στον 20ο αιώνα
Σοβαρότερη ήταν η συρρίκνωση της δικαιοδοσίας του Οικουμενικού Πατριαρχείου, που προέκυψε από τη Μικρασιατική Καταστροφή και την επακόλουθη ανταλλαγή των πληθυσμών.
Το Οικουμενικό Πατριαρχείο είναι ένα από τα πιό ενεργά κέντρα της σύγχρονης οικουμενικής κίνησης. Από το 1902, πήρε την πρωτοβουλία πρόσκλησης όλων των Ορθοδόξων Εκκλησιών προκειμένου να υιοθετήσουν ενιαία στάση στη πιθανότητα επανέναρξης του διαλόγου με τους άλλους χριστιανικούς οργανισμούς, συμπεριλαμβανομένης της Εκκλησίας της Ρώμης, της Αγγλικανικής Εκκλησίας και άλλων προτεσταντικών ομολογιών.
Αυτή η τοποθέτηση κατέληξε στην ιστορική Εγκύκλιο του 1920 που εστάλη από το Οικουμενικό Πατριαρχείο σε όλες τις Χριστιανικές Εκκλησίες και καλούσε τους ηγέτες τους να καθιερώσουν στενότερη συνεργασία. Σκοπός αυτής της εγκυκλίου ήταν να προωθηθεί ο στόχος της ενότητας των Εκκλησιών με τη δημιουργία ενός οργανισμού αποκαλούμενου Κοινωνία των Εκκλησιών του Χριστού, στα πρότυπα της Κοινωνίας των Εθνών. Γενικά αναγνωρίζεται ότι ο Εγκύκλιος του 1920 αποτέλεσε ένας από τους σημαντικότερους παράγοντες που οδήγησαν αργότερα στη δημιουργία του Παγκόσμιου Συμβουλίου Εκκλησιών το 1948.
[Επεξεργασία] Το Πατριαρχείο Σήμερα
Ο άγιος Απόστολος Ανδρέας θεωρείται ο πρώτος κάτοχος του θρόνου της Κωνσταντινουπόλεως, ενώ ο σημερινός διάδοχός του, Πατριάρχης Βαρθολομαίος, είναι ο 270ος κάτοχος του Οικουμενικού Θρόνου. Έδρα του Πατριαρχείου είναι ο Πατριαρχικός Οίκος του Φαναρίου, όπου βρίσκεται και ο Καθεδρικός ναός του Αγίου Γεωργίου (1599). Το Πατριαρχείο διοικείται από την δωδεκαμελή Ενδημούσα Ιερά Πατριαρχική Σύνοδο υπό την προεδρία του Πατριάρχη.
Στην Αρχιεπισκοπή Κωνσταντινουπόλεως σήμερα ανήκουν τριανταεπτά Κοινότητες, πενήντα Ενοριακοί Ναοί, δέκα Πατριαρχικές και Σταυροπηγιακές Μονές, έξι Προσκυνήματα, οκτώ Φιλόπτωχες Αδελφότητες και έξι Ιδρύματα (το Νοσοκομείο, το Γηροκομείο και το Ψυχιατρείο στο Βαλουκλή, το Ορφανοτροφείο Πριγκήπου, η Θερινή στέγη εργαζομένου κοριτσιού και η Παιδούπολη της Μονής Μεταμορφώσεως Χριστού Πρώτης).
[Επεξεργασία] Εκκλησιαστική Δικαιοδοσία
Το Οικουμενικό Πατριαρχείο εκτός από την Αρχιεπισκοπή της Κωνσταντινούπολης έχει και επαρχίες στην Τουρκία, στην Ευρώπη, στην Ασία, στην Αυστραλία και στην Αμερική.
Επαρχίες του Οικουμενικού Θρόνου στην Τουρκία :
- η Γεροντική Μητρόπολη Χαλκηδόνος
- η Μητρόπολη Ίμβρου και Τενέδου
- η Μητρόπολη Πριγκηπονήσων
- η Μητρόπολη Δέρκων
Επαρχίες του Οικουμενικού Θρόνου, εκτός Τουρκίας :
- η Αρχιεπισκοπή Αμερικής με τις επισκοπές Σικάγου (Chicago), Αγίου Φραγκίσκου (San Francisco), Πιτσβούργου (Pittsburgh), Βοστώνης (Boston), Ντένβερ (Denver) Νέας Ιερσέης (New Jersey), Ατλάντας (Atlanta) και Ντητρόιτ (Detriot)
- η Αρχιεπισκοπή Αυστραλίας
- η Αρχιεπισκοπή Θυατείρων και Μεγάλης Βρεταννίας
- η Μητρόπολη Γαλλίας
- η Μητρόπολη Γερμανίας
- η Μητρόπολη Αυστρίας
- η Μητρόπολη Σουηδίας
- η Μητρόπολη Βελγίου
- η Μητρόπολη Νέας Ζηλανδίας
- η Μητρόπολη Ελβετίας
- η Μητρόπολη Ιταλίας
- η Μητρόπολη Τορόντο του Καναδά
- η Μητρόπολη Μπουένος Άϊρες, Νοτίου Αμερικής
- η Μητρόπολη Παναμά, Κεντρικής Αμερικής
- η Μητρόπολη Χονγκ Κονγκ και Άπω Ανατολής
- η Μητρόπολη Ισπανίας και Πορτογαλίας
- η Μητρόπολη Κορέας
Οι Επαρχίες του Θρόνου, που βρίσκονται στην Ελλάδα :
- οι τέσσερεις Μητροπόλεις της Δωδεκανήσου
- η ημιαυτόνομη Εκκλησία της Κρήτης, που αποτελείται από μία Αρχιεπισκοπή και οκτώ Μητροπόλεις
- οι τριανταέξι Μητροπόλεις των Νέων Χωρών, που με Πατριαρχικό και Συνοδικό Τόμο στις 4 Σεπτεμβρίου του 1928 η διοίκησή τους αποφασίσθηκε να διεξάγεται επιτροπικώς από την Εκκλησία της Ελλάδος.
Στην άμεση δικαιοδοσία του Οικουμενικού Πατριαρχείου ανήκουν οι Μονές :
- Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου Πάτμου με όλες τις άλλες Μονές και τα προσκυνήματα του Νησιού
- Αγίου Όρους Άθω
- Αγίας Αναστασίας Φαρμακολυτρίας Χαλκιδικής
- Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, Βλατάδων στη Θεσσαλονίκη
- Τιμίου Προδρόμου Έσσεξ Αγγλίας
- Εισοδίων της Θεοτόκου Αλαμπάμας(Alabama) Η.Π.Α.
- Οσίας Ειρήνης Χρυσοβαλάντου Νέας Υόρκης Η.Π.Α.
Το Οικουμενικό Πατριαρχείο διατηρεί επίσης εκτός Κωνσταντινούπολης τα παρακάτω Ιδρύματα :
- Πατερικών Μελετών στην Μονή Βλατάδων Θεσσαλονίκης
- Ορθόδοξο Κέντρο στο Σαμπεζύ (Chambesy) της Γενεύης
- Ορθοδόξου Ιεραποστολής Άπω Ανατολής στην Αθήνα
- Ορθόδοξο Ινστιτούτο Μπέρκλεϊ (Berkeley) Η.Π.Α.
- Ινστιτούτο Μεταπτυχιακών σπουδών Ορθοδόξου Θεολογίας Σαμπεζύ (Chambesy) Γενεύης
Επίσης έχει στο εξωτερικό :
- Μόνιμη Αντιπροσωπεία στην έδρα του Παγκοσμίου Συμβουλίου Εκκλησιών στη Γενεύη
- Γραμματεία Προπαρασκευής της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου της Ορθοδόξου Εκκλησίας στο Σαμπεζύ (Chambesy) της Γενεύης
- Αδελφότητα Οφφικιάλων της Αγίας του Χριστού Μεγάλης Εκκλησίας "Παναγία η Παμμακάριστος" στην Αθήνα
- Γραφείο της Ορθοδόξου Εκκλησίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση στις Βρυξέλλες και
- Γραφείο εκπροσωπήσεως του Οικουμενικού Πατριαρχείου στην Αθήνα
[Επεξεργασία] Υποσημειώσεις
- ^ Κανών κη’ της Δ’ Οικουμενικής Συνοδού: Περί των τον Κωνσταντινουπόλεως προνόμιων.
Πανταχού τοις των άγιων Πάτερων οροις επόμενοι, και τον αρτιως αναγνωσθεντα κανόνα των εκατόν πεντήκοντα θεοφιλεστατων επισκοπών, των συναχθέντων επί του της ευσεβούς μνήμης Μεγάλου Θεοδόσιου, του γενομενου βασιλέως εν τη βασιλιδι Κωνσταντινουπόλεως Νέας Ρώμης, γνωρίζοντες, τα αυτά και ημεις οριζομεν τε και ψηφιζομεθα περί των πρεσβείων της αγιώτατης εκκλησίας της αυτής Κωνσταντινουπόλεως Νέας Ρώμης• και γαρ τω θρονω της πρεσβυτέρας Ρώμης, δια το βασιλευειν την πόλιν εκείνην, οι Πατέρες εικοτως αποδεδωκασι τα πρεσβεία. Και τω αυτω σκοπω κινούμενοι οι εκατόν πεντήκοντα θεοφιλεστατοι επίσκοποι, τα ίσα πρεσβεία απένειμαν τω της Νέας Ρώμης αγιωτατω θρονω, ευλόγως κριναντες, την βασίλεια και συγκλητω τιμηθείσαν πόλιν, και των ίσων απολαύουσαν πρεσβείων τη πρεσβύτερα βασιλιδι Ρώμη, και εν τοις εκκλησιαστικοις ως εκείνην υπάρχουσαν. Και ώστε τους της Ποντικης, και της Ασιανης, και της Θρακικής διοικήσεως μητροπολιτας μόνους, ετι δε και τους εν τοις βαρβαρικοις επισκόπους των προειρημενων διοικήσεων χειροτονεισθαι υπό του προειρημενου αγιώτατου θρόνου της κατά Κωνσταντινούπολιν αγιώτατης εκκλησίας• δηλαδή εκάστου μητροπολιτου των προειρημενων διοικήσεων μετά των της επαρχίας επισκοπών χειροτονούντος τους της επαρχίας επισκόπους, καθώς τοις θειοις κανοσι διηγορευται• χειροτονεισθαι δε, καθώς ειρηται τους μητροπολιτας των προειρημενων διοικήσεων παρά του Κωνσταντινουπόλεως αρχιεπίσκοπου, ψηφισμάτων συμφωνών κατά το έθος γινόμενων, και επ’ αυτόν αναφερόμενων.
[Επεξεργασία] Βλέπε επίσης
[Επεξεργασία] Εξωτερικοί σύνδεσμοι
- Επίσημη Ιστοσελίδα του Οικουμενικού Πατριαρχείου
- Ιστοσελίδα της Ι.Μητροπόλεως Βελγίου για το Οικουμενικό Πατριαρχείο
- Ιστοσελίδα της Ι.Μητροπόλεως Γερμανίας για το Οικουμενικό Πατριαρχείο
[Επεξεργασία] Προτεινόμενη βιβλιογραφία
-
- Οικουμενικού Πατριαρχείου Νεώτερα Ιστορικά - Μητροπολίτου Αρκαλοχωρίου (Κρήτης) Ανδρέα Νανάκη
- Το νομικό περίγραμμα του Οικουμενικού Πατριαρχείου στο πλαίσιο της Διεθνούς Κοινότητας - Βαλάκου - Θεοδωρούδη, Μαλαματή
- Ελληνισμός και Χριστιανισμός - Γεωργίου Πατρώνου
- Οικουμενικό Πατριαρχείο και Εκκλησία της Ελλάδος - Μητροπολίτου Ναυπάκτου Ιεροθέου Βλάχου
- Τα Συνοδικά και Πατριαρχικά κείμενα - Μητροπολίτου Ναυπάκτου Ιεροθέου Βλάχου
- Μεταρύθμιση και Εκκοσμίκευση - Δ.Σταματόπουλου
- ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ Ε΄Ο Εθνάρχης της οδύνης - Αρχιεπισκόπου Χριστοδούλου