Føroyskt (mál)

Frá Wikipedia, hin frælsa alfrøðin

Føroyskt (Føroyskt)
Talað í: Føroyar, Danmark, Ísland v.m.
Øki: Føroyar
Talað av: uml. 80.000
Flokking av uppruna: Indo-evropeiskt

 Germanskt
  Skandinaviskt
   Føroyskt

Almenn støða
Alment mál í: Føroyum
Røktarstovnur: Føroyska málnevndin
Mál-kotur
ISO 639-1 fo
ISO 639-2 fao
ISO 639-3 {{{iso3}}}
SIL FAE
Sí eisini: Mál - Listi av málum

Føroyskt er Indo-evropeisk mál. Tað hoyrir til Vesturnorrønu málættina (saman við íslendskum, norskum og hinum nú útdeyða norn).

Bygdarmál í Føroyum
Bygdarmál í Føroyum

Í Føroyum tosa 48.000 fólk føroyskt, í Danmark uml. 25.000 og í Íslandi uml. 5.000, so samlaða talið av fólkum, ið duga føroyskt liggur um 85-90.000.

Innihaldsyvirlit

[rætta] Stavraðið

Føroyskt nýtir latínska stavraðið við serligum norrønum serstavum. Føroyskt nýtir 29 bókstavir umframt trý samansett tvíljóð.

Bókstavur Navn Phonem
A, a fyrra a [firra äa] /a, æ/
Á, á á [åa] /å/
B, b be [bee] /b/
D, d de [dee] /d/
Ð, ð edd [ädd]
E, e e [ee] /e/
F, f eff [äff] /f/
G, g ge [gee] /g/
H, h [håa] /h/
I, i fyrra i [firra ii] /i/
Í, í fyrra í [firra ui] /ui/
J, j jodd [jodd] /j/
K, k [kåa] /k/
L, l ell [äll] /l/
M, m emm [ämm] /m/
N, n enn [änn] /n/
O, o o [oo] /o/
 
Bókstavur Navn Phonem
Ó, ó ó [ou] /ou/
P, p pe [pee] /p/
R, r err [ärr] /r/
S, s ess [äss] /s/
T, t te [tee] /t/
U, u u [uu] /u/
Ú, ú ú [üu] /uu/
V, v ve [vee] /v/
Y, y seinna i [saidna ii] /i, y/
Ý, ý seinna í [saidna ui] /ui/
Æ, æ seinna a [saidna äa] /æ/
Ø, ø ø [öö] /ø/
Tvíljóð Diphthong
ey – /ei/
ei – /ai/
oy – /oi/

C, Q, W, X, Z verða ikki nýttir, men finnast í summum lániorðum (eisini Ö, Ü, Å og Þ í nøvnum), men tó er skikkur at býta hesar stavir um við føroyskar stavir við somu frambering.

Teir verða flokkaðir soleiðis:

  • Sjálvljóðini eru: a á e i í o ó u ú y ý æ ø
  • Tvíljóðini eru: ei, ey, oy
  • Hjáljóðini eru: b d ð f g h j k l m n p r s t v

[rætta] Frambering og staving

[rætta] Stavseting

[rætta] Orðalagslæra

[rætta] Formlæra

[rætta] Kenniorð

Óbundna kenniorðið er ein/eitt. Bundna kenniorðið er tann/hin og tað/hitt.

[rætta] Navnorð

Navnorð er felagsheiti fyri ein bólk av orðum, ið lýsa nøvn á ítøkiligum lutum (td. stólur, bilur, genta, drongur), fyribrigdum (vestfall, eystfall, mysing, mánalýsi) og hugtøkum (sorg, gleði, longsul) umframt sernøvn (Petur, Sólvá, Enniberg, Sørvágur).

[rætta] Lýsingarorð

[rætta] Fornøvn

Um persónsfornøvn sæst í greinini Persónur (máll.)

[rætta] Talorð

[rætta] Sagnorð

[rætta] Hjáorð

[rætta] Fyrisetingarorð

Tey verða brúkt sum í enskum, men tó taka fyrisetingarnir haraftrat ávíst fall til sín, og tann stýringin,

ið er knýtt at fyrisetingini fær ta fallending, ið verður kravd av fyrisetingarorðinum.

Dømi:


Brævið liggur á borðinum.


á borðinum er fyrisetingarliðurin.

Her er hvørjumfalsendingin: -inum

Á er fyrisetingarorðið (ella fyrisetingin) og borðinum er stýringin. Á stýrir í hesum føri hvørjumfalli, tí talan er um veran á sama staði.


Í sambandi við rørslu tekur fyrisetingin hvønnfall til sín.

Dømi:


Hann legði brævið á borðið.


Og hvønnfalsendingin er: -ið

[rætta] Sambindingarorð

[rætta] Miðalvarpingar

[rætta] Orðatilfeingi

[rætta] Søga

[rætta] Skyldskapur við onnur mál

[rætta] Málføri

[rætta] Sannroynd

[rætta] Flokkan

(øll mál)
Indo-evropeiskt
Germanskt
Norðurgermanskt
Vesturnorrønt
Føroyskt

[rætta] Sí eisini

[rætta] Slóðir