Afganistan
From Wikipedy
|
Afganistan (Pasjtû, Perzysk: افغانستان), offisjeel de Islamityske Republyk Afganistan is in lân mei likernôch 29 miljoen ynwenners yn Sintraal-Aazje. De haadstêd is Kaboel en de presidint fan de republyk is sûnt 2004 Hamid Karzai.
Ynhâld |
[bewurkje seksje] Skiednis
Ut prehistoarysk ûndersyk troch de Amearikaanske Universiteit fan Pennsylvania, it Smithsonian ynstituut docht bliken dat de minsk 50.000 jier lien al yn Afganistan wie.
Sûnt de klassike âldheid hie Afganistan te krijen mei oanfallen fan oare folken, lykas de Perzen, Arabiren, Turken en Mongoalen. De Afgaanske stammen ferienen harren yn 'e 18e ieu ûnder ien autoriteit. Nei de tredde Afgaansk-Ingelske oarloch, fan 1919, waard Afganistan in eigen steat.
Yn 2001 wie der in ynfaasje fan de Feriene Steaten yn Afganistan. Direkte oanlieding wie in terroristyske oanslach troch Al Kaida op it World Trade Center yn New York. De lieder fan Al Kaida, Osama bin Laden, waard net oppakt, mar it wie wol de ein fan it Talibanregear yn Afganistan. Yn 2004 waard in nije grûnwet skreaun. Yn desimber 2001 karden de Feriene Naasjes it útstel fan in Ynternationale Troepemacht foar Feiligens en Stipe (ISAF) yn Afganistan goed. Dizze troepemacht, gearstald troch de NAFO, is der om Hamid Karzai syn autoriteit oer Afganistan te befoarderjen.
[bewurkje seksje] Geografy
Afganistan wurdt begrinzge troch:
- Turkmenistan en Oezbekistan yn it noarden;
- Tadzjikistan yn it noardeasten;
- Sina yn it easten;
- Pakistan yn it súdeasten;
- Iran yn it westen.
[bewurkje seksje] Bestjoerlike yndieling
Bestjoerlik is Afganistan opdield yn provinsjes (Dary velajât).
|
|
|
[bewurkje seksje] Demografy
[bewurkje seksje] Taal
Yn Afganistan wurde 200 ferskate dialekten praat, en 57 ferskillende talen sprutsen.
It Pasjtûns is ien fan de twa offisjele talen yn Afganistan. De oare offisjele taal, it Darysk (mei it Perzysk besibbe taal) is foar likernôch de helte fan de Afganen memmetaal. It is foar Afganistan it Lingua franca en 85% fan de Afganen behearsket dizze taal.
Njonken dizze twa talen mei nasjonale erkenning binne der ek fiif minderheidstalen yn de regio's erkent. De wichtigste is it Ûzbekysk. Mar ek Turkmenysk, Belûtanysk, Paschai en Nûristany hawwe ûnder it regear fan Hamid Karzai in hegere status krigen. Mei help út Jeropa wurdt no besocht op 'e nij wurdboeken en lesmateriaal te skriuwen, yn it ramt fan it learprogram besibbe oan it weropbouwen fan Afganistan.
[bewurkje seksje] Etnyske groepen
Yn Afganistan wennet in grut ferskaat fan etnyske groepen. Troch der yn Afghanistan oant no ta gjin systematyske folkstelling dwaan is, binne tallen basearre op in ferwachting. Yn 2006 hat it BBC nijs agintskip, CIA en Feriene Naasjes ynformaasje gearfette om in better idee te krijen fan it tal etnyske groepen.
De Encyclopædia Britannica hat krekt wat oare sifers oangeande etnyske groepen yn Afganistan:
- 49% Pashtûn
- 18% Tadjiken
- 9% Hazara
- 8% Ûzbek
- 4% Aimak
- 3% Turkmenen
- 9% oar
[bewurkje seksje] Religy
99% fan de befolking is Moslim: Likernôch 74-89% Sûnyt en 9-25% Sji-yt. Der binne tusken de 30,000 en 150,000 Hindûstanen and Sikhs yn de stêden Jalalabad, Kabûl, en Kandahar. Der wie oant 1979 in lytse Joadske mienskip yn Afganistan, hokker flechte is nei de Sowjet ynfaasje, en allinnich ien persoan, Zablon Simintov, wennet der no noch.
[bewurkje seksje] Keppeling om utens
Dit materiaal is beskikber fia Wikimedia Commons as Afghanistan en wurdt mooglik ek brûkt by oare Wiki-projekten. |