Dútslân
From Wikipedy
Jo wurde útnoege en foegje jo witten hjir ta. |
|
Dútslân (Bundesrepublik Deutschland) is in lân yn West-Jeropa. De haadstêd is Berlyn en de bûnskanselier fan de republyk is sûnt 2005 Angela Merkel.
Dútslân wurdt begrinzge troch:
- de Noardsee, Denemark en de Eastsee yn it noarden,
- Poalen en Tsjechje yn it easten;
- Eastenryk en Switserlân yn it suden:
- Frankryk, Lúksemboarch, Belgje en Nederlân yn it westen.
Ynhâld |
[bewurkje seksje] Skiednis
It Hillige Roomske Ryk wie it earste Reich of keningryk. It begûn mei Karel de Grutte, hy wie de earste Hillige Roomske Keizer om it jier 800 hinne, it bleau bestean oant 1806, de tiid fan Napoleon
It twadde Reich begûn mei in ferdrach yn 1871 yn Versailles. It Dútske Ryk kaam byinoar en de basis wie Prusen, útsein Eastenryk. Dútslân bleau in ryk mei in ferskate folken foar noch in 50 jier.
Dútslân wûn de Frankysk-Prusyske Kriich mei Frankryk yn [[1871, en yn de Earste Wrâldkriich sette hja op 'e nij út ein mei in ynfaasje yn Frankryk. De kriich einiget mei it fjochtsjen yn 'e rinfuorgen, fuorgen groeven troch soldaten foar beskermen. Der wienen in soad soldaten ferstoarn by de beide partijen. De kriich einiget yn 1918, en de Dútske keizer naait út nei Nederlân. Nei de revolúsje einiget it Twadde Reich en wie it begjin fan de demokratyske Weimar Republyk.
Nei de kriich wienen der grut ekonomyske problemen yn Dútslân troch it Ferdrach fan Versailles en de Grutte Depresje oer de gânse wrâld.
It "Tredde Ryk" wie Nazy-Dútslân; fan 1933 oantemei 1945. Adolf Hitler wie lieder fan it regear, en mei goedkar fan it parlemint krige hy op 23 maart 1933 de folsleine macht oer it lân, striidkrêften en regear.
Hitler anneksearre Eastenryk en Tsjechje, mar nei de anneksearring fan Poalen bruts 1 septimber 1939 de Twadde Wrâldkriich út. Oan it begjin wie de kriich foar Dútslân in súkses, Nazy-Dútslân ferovere in grut part fan Jeropa en de Sowjetuny. Nei de Slach by Stalingrad wie it min steld mei it Dútske eastfront, en stadichoan lutsen de Dútsers fjochtsjend werom út it easten. Nei de ynfaazje by Normandje wie der kriich fierd tsjin Dútslân op trije fronten (west, súd en east). Op 8 maaie 1945 die Hitler himsels tekoart en de Dútske kapitulaasje wie yn 1945 tekene. De ein fan de kriich betsjutte foar Dútslân ferlies fan grûngebiet, en yn de 45 neikommende jierren wie Dútslân opdield yn twa dielen, West- en East-Dútslân.
Nei de ein fan it kommunisme yn Jeropa yn 1990, wie Dútslân werienige; it nije Dútslân en Frankryk binne in grut part fan de Jeropeeske Uny, in groep fan lannen dy't in bettere gearwurking yn Jeropa befoarderje op it mêd fan polityk, miljeu en ekonomy.
[bewurkje seksje] Geografy
[bewurkje seksje] Hichte
Dútslân wurdt fan it suden nei it noarden hieltyd leger. Yn it suden lizze de Beierske Alpen mei de Zugspitze as heechste punt. Dan komt it middelbergte fan de Swabyske Alpen en de Frankyske Alpen en it Sauerlân en de Harts. Dêrfoarby leit it Noarddútsk leeachlân, mei it djipste punt yn Neuendorf yn Sleeswyk-Holstein.
[bewurkje seksje] Eilannen
Yn de Eastsee lizze tsjin de kust oan noch in tal Dútske eilannen, en yn de Dútske Waadsee lizze de waadeilannen. En fierder fan it fêstelân leit yn de Dútske Bocht het eilân Helgolân.
[bewurkje seksje] Rivieren
De Donau rint fan west nei east troch Súd-Dútslân, en giet dan fierder de grins mei Eastenryk oer. De Ryn streamt bylâns de grins mei Switserlân en de grins mei Frankryk, en streamt dan fierder nei it noarden oant dy de grins mei Nederlân oergiet. Yn it leechlân streame de Eems, de Weser en de Elbe nei it noarden en noardwesten nei de Noardsee. Yn Meklenburch-Foarpommeren streame ferskate lytse rivierkes nei de Eastsee. De Neise en Oder foarmje de grins mei Poalen, oant de Oder it lêste stik troch Poalen nei see streamt.
[bewurkje seksje] Kaart
boarne: The World Factbook CIA
[bewurkje seksje] Dielsteaten
- Baden-Wúrtemberch (Baden-Württemberg)
- Beieren (Bayern)
- Berlyn (Berlin)
- Brandenburch (Brandenburg)
- Bremen
- Hamburch (Hamburg)
- Hessen
- Meklenburch-Foarpommeren (Mecklenburg-Vorpommern)
- Nedersaksen (Niedersachsen)
- Noardryn-Westfalen (Nordrhein-Westfalen)
- Rynlân-Palts (Rheinland-Pfalz)
- Saarlân (Saarland)
- Saksen (Sachsen)
- Saksen-Anhalt (Sachsen-Anhalt)
- Sleeswyk-Holstein (Schleswig-Holstein)
- Túringen (Thüringen)
[bewurkje seksje] Gearwurking
Dútslân is sûnt 1950 lid fan de Rie fan Jeropa en sûnt 1955 fan de Noard-Atlantyske Ferdrachsorganisaasje. East-Dútslân wie fan 1955 oant 1990 stiftend lid fan it Warsjaupakt. Dútslân is in stiftend lid fan de Jeropeeske Uny (1957). Sûnt 1973 is Dútslân lid fan de Feriene Naasjes.