Stiens

From Wikipedy

de himrik fan Stiens
de himrik fan Stiens

Stiens is it haadplak fan de gemeente Ljouwerteradiel. It doarp leit benoarden Ljouwert. Stiens is it grutste doarp fan de gemeente mei 7.780 ynwenners (2004). De buorskip It Tichelwurk wurdt ek ta Stiens rekkene.

Ynhâld

[bewurkje seksje] De namme

De namme Stiens is net maklik te ferklearjen. Guon tinke dat de namme út Steninge komt. Dat soe dan betsjutte: hearrend by stien. Oaren tinke oan de persoansnamme Stene. Yn âlde akten wurdt Stiens Steens, Steense of Stiensede neamd.

[bewurkje seksje] De skiednis

It sintrum fan Stiens om 1950 hinne
It sintrum fan Stiens om 1950 hinne

Der wurdt oannommen, en terpfynsten wize der ek op, dat der 300 f. Kr. al terpen opsmiten binne op de kwelderwâl.

De earste skriftlike boarne is út 1399. Yn dat jier beliende greve Albecht fan Beieren fan Hollân Gerryt fan Camminga út Ljouwert mei de doarpen Steensede, Wurdum en Ferwert. Letter rekke Stiens belutsen yn de striid tusken Skieringers en Fetkeapers, trochdat de Ljouwerter eallju Fetkeapers wienen en de Stienzer eallju Skieringers.

Sa om 1900 hinne waard Stiens in plak dêr’t rinteniers harren delsetten. Stiens krige sa de namme dat in deftich doarp wie. Dit waard befoardere trochdat Stiens oan de Noarder Lokaal Spoarwei kaam te lizzen. Stiens krige sels in stasjon fan de earste klasse.

Yn 1943 waard is sudertrimdiel fan Ljouwerteradiel part fan Ljouwert (gemeente). Stiens waard doe it haadplak fan wat der fan de gemeente oerbleau. It hat noch in skoft duorre foar’t it gemeentehûs ek yndie yn Stiens kaam. Dit hat der miskien ek mei te krijen hân dat der plannen wienen om wat der fan Ljouwerteradiel oer wie by Ferwerderadiel te foegjen. Dy plannen binne lykwols net trochgean, ûnder oaren om't it rjochtse Ferwerderadiel der leaver net safolle linksen bykrije woe.

[bewurkje seksje] Staten

Stiens hie alear in protte staten. Der is eins neat fan oerbleaun want yn ‘e rin fan de tiid binne de staten allegearre ôfbrutsen. In oantinken dêroan wurdt fûn yn de strjitnammen. De wichtichste state wie de Burmaniastate. Dy waard ek wol nei de earste eigners de Hajomastate neamd. De Burmania’s hawwe sa’n 150 jier yn Stiens wenne. De lêste bewenner hat Watze fan Burmania west. Hy is yn 1691 as militêr op see omkommen. Yn 1722 waard de state ferkocht oan de famylje Heringa fan Aisinga. Earne tusken 1723 en 1757 is de state ôfbrutsen. Der hat ek noch in Burmaniastate west op it Stienzer Aldlân.

In oare state wie Uniastate. De Unia’s hawwe lang yn Stiens wenne. Guon hawwe grytman fan Ljouwerteradiel west. Uniastate wie ferneamd om de plantagie. Dit wie in tún mei fruchtbeammen mei in singel fan ipen. Yn de folksmûle waard dit it Lyts Efterbosk neamd. Op it plak fan Uniastate is letter de âlde grifformearde tsjerke delsetten.

[bewurkje seksje] De tsjerken

[bewurkje seksje] De Sint Vitustsjerke

De herfoarme tsjerke fan Stiens is de Sint Vitustsjerke. Dy is om 1100 hinne boud troch de tsjerke Sint Vitus fan Aldehou. De tsjerke waard wijd oan Sint Vitus en Sint Anne.

Om de tsjerke leit in tsjerkhôf yn in aaifoarm. Om it hôf hinne steane der 120 beamen fan sa’n 200 jier âld. De tagong is troch draaihekjes. Dit wie om’t feemerk om de tsjerke holden waard. Losrinnende kij koenen sa net op it tsjerkhôf komme.

[bewurkje seksje] De Meniste Gemeente

Yn 1594 wurdt al neamd dat der Minnisten yn Stiens binne. Folle is dêr net oer bekend. Yn 1695 komt it ta it foarmjen fan in gemeente. Der wurdt sein dat der in tal fan sa’n 25-40 leden wienen. It hat eins noait in bloeiende gemeente west en dêrom waard der yn 1732 mar besletten om oer te gean nei de gemeente fan Hijum. Dy is letter wer fusearre mei de gemeente fan Hallum.

Yn 1944 wurdt der in rûnte foarme fan leden út Aldebiltsyl en Hallum. Dy is letter wer ferrûn. Yn 1954 wurdt der in nije rûnte foarme mei sa’n 25-30 leden. Yn 1974 krige dy rûnte de erkenning as de Meniste Gemeente fan Stiens. De tsjerketsjinsten waarden holden yn it gebou fan de Herfoarme evangelisaasje. Doe't de evangelisaasje wer ien waard mei de Herfoarme Gemeente, waard it gebou oan de muzykferieniging ‘Studio’ ferkocht mei as foarwaarde dat de menisten sneins it gebou brûke mochten. Studio krige in nij ûnderkommen en it gebou waard, mei stipe fan de leden, troch de Meniste Gemeente kocht. Earst komt der in gearwurkingsferbân mei de gemeenten yn Sint Anne en Aldebiltsyl, mar letter kaam der in kombinaasje Hallum/Stiens.

[bewurkje seksje] De Grifformearde Tsjerke

De âlde Grifformearde tsjerke stie oan de Uniawei.
De âlde Grifformearde tsjerke stie oan de Uniawei.

Yn de rin fan de 18de ieu krige de Herfoarme Gemeente fan Stiens útsprutsen ‘moderne’ dûmny’s. Under de otterdoksen ûntstie ûnrêst en dêrom sochten se oansluting by de Ofskieden Tsjerke yn Britsum, dy’t in 1862 stifte wie. Yn 1867 waard der in geboutsje stifte foar it hâlden fan tsjerketsjinsten. Fyf jier letter begûn der in foarming fan in eigen selsstannige tsjerke. Dy selsstannichheid kaam yn 1878. Der waard doe in tsjerke boud en yn 1880 koe ds. G. Elzenga syn yntree dwaan as earste ôfskieden dûmny fan Stiens. Yn 1892 gie de tsjerke oer nei de Grifformearde Tsjerken yn Nederlân.

Nei de oarloch naam it tal leden sa ta dat de tsjerke oan de Uniawei te lyts waard. Yn 1972 waard der in nije tsjerke boud. Dy krige as namme: De Hege Stins.

Yn ‘e rin fan de tiid kaam der in gearwurkingsferbân mei de Herfoarme Gemeente dat is útrûn op de foarming fan de Protestantske Gemeente fan Stiens.

[bewurkje seksje] De mûnen

In âlde kleurefoto fan de mûne De Hoop
In âlde kleurefoto fan de mûne De Hoop

[bewurkje seksje] De Hoop

Yn 1875 waard de mûne ‘De Hoop’ boud troch de mealder Jan P. Duinkerk as koarnmûne. Yn 1922 joech de mealder der de brui oan. De mûne waard op it fuotstik nei ôfbrutsen. It fuotstik krige de namme fan Piperbus Yn 1976 kocht de gemeente Ljouwerteradiel de ‘Piperbus’ op en yn 1979 stie der wer in nije mûne. Yn de Aldjiersnacht fan 1991 rekke in fjoerpylk de mûne en de mûne baarnde ôf. Yn 1993 waard de mûne wer yn gebrûk nommen. Sneons draait de mûne no wer en wurdt betsjinne troch amateursmealders.

[bewurkje seksje] De lytse mûne of Binnema’s mûne

Yn 1913 waard de mûne boud oan de Stienzersfeart foar it bemeallen fan de Binnema’s polder. Yn 1988 krige de mûne syn hjoeddeistige plak oan de Brédyk. De mûne wie doe al oergien nei de Stifting De Fryske Mole. It is de lytste muontsmûne fan Fryslân.

[bewurkje seksje] De Steenhústermûne

De Steenhúster mûne
De Steenhúster mûne

Yn it Stienzer Aldlân stiet de Steenhústermûne út 1913. Dy is yn 1988 restaurearre en is ek in besit fan de Stifting ‘De Fryske Mole’.

[bewurkje seksje] Ynwenners

Stiens hat no in lytse 8.000 ynwenners. Neffens Van der AA wienen dat der doe 1.780 en de Ensyklopedy fan Fryslân joech yn 1958 as oantal 2.588. De grutte útwreiding is nei 1960 kommen doe’t foaral Ljouwerters nei Stiens ta gienen om’t it makliker wie om yn Stiens in hûs te krijen. De gemeente Ljouwerteradiel hat dat tige oanmoedige. Stiens kaam sa noch mear op de kaart. De plannen Stiens-Súd en d’Oriënt kamen ta stân. Men woe sels noch fierder gean, mar de provinsje wie dêr op tsjin.

  • Fan 1888 oant 19895 wie M.B. Hoogeveen, betinker fan it lêsrak, yn Stiens haad fan de iepenbiere skoalle.
  • Fan 1868 oant 1875 hat Pieter Jelles Troelstra yn Stiens libbe. Hy is yn it doarp betocht mei in monumint.

[bewurkje seksje] Sjoch ek