Platboaiem
From Wikipedy
In platboaiem is -yn’e letterlike sin fan it wurd- in skip mei in platte boaiem, mar meastal wurde hjir de histoaryske Hollânske sylboaten mei oantsjutten dy’t gjin of suver gjin kyl hawwe.
Ynhâld |
[bewurkje seksje] kenmerken
De kenmerken binne in yn de breedte sjoen platte of likernôch platte boaiem en in kyl dy’t net of krekt ûnder it flak útstekt. In platboaiem hat ynstee fan in kyl trochgeans swurden.
Platboaiems hawwe net folle djipgong en se kinne sûnder probleem “droechfalle". Yn tijwetters kinne se mei leech tij op in sânbank lizzend heechwetter ôfwachtsje. Yn it Waadgebiet en de Sieuske wetters waard dit faak dien troch bygelyks de skulpe-, wier- en oesterfiskers. Harren skippen hienen dêrom in swier útfierde boaiem.
Orizjinele platboaiems steane meastal ynskreaun yn it stamboek rûne en platboaiemjachten. Ek de skippen fan it type rûnbou, lykas de Lemster Aak, Staverske jol en de boeier, hearre ek ta de famylje fan platboaiemskippen.
[bewurkje seksje] ferspriedingsgebiet
Platboaiems binne tige geskikt foar Waadgebieten en ûndjippe ûnderlopen fan rivieren. Yn West-Europa komme se dêrom foar yn in gebiet dat rint fan de Eastsee oer it Fryske taalgebiet (ynklusyf Noard-Dútslân), de Lege Lannen (ynklusyf Belgje) en Súdeast-Ingelân oant yn de mûning fan de Theems.
[bewurkje seksje] hjoeddeisk brûken
- sjarterfeart
In soad Hollânske platboaiems, benammen eartiidske silende izeren frachtskippen, binne behâlden bleaun tanksij de opkomst fan de sjarterfeart, yn de folksmûle de Brune Fleat. Se binne dan oanpast foar de ûntfangst fan passazjiers, as in silend fakânsjeferbliuw (soms ek partyskip) dêr’t fartochten mei hâlden wurde. Dit liedet sûnder mis ta konsesjes y.f.m. de autentikens fan it oarspronklike skip. Gelokkich binne hjirtroch ferskillende al of net kreas opknapte gruttere skippen behâlden. Ek binne dêrtroch op dizze skippen in tal saken ûntwikkele, al of net middels moderne materialen, sadat guon dingen ek yn de moderne tiid pleatst wurde kinne. Dizze skippen moatte hielendal foldwaan oan de moderne regeljouwing en harren eigners wolle der, krekt as earder harren brea mei fertsjinje. Dit fereasket oanpassings dy’t bytiden as net autentyk sjoen wurde.
Yntiids binne der in tal skippen boud dy’t neat te krijen ha mei tradysjoneel of autentyk. Dizze driuwe op de emoasjes fan klanten dy’t bygelyks ekstreem folle komfort wolle of in pirateskip.
Se wurde wolris oanpriizge mei optochte typenammen lykas "twamêst Eastsee klippertsjalk" wylst ek de wurden "autentyk" en "orzjineel" faaks op dubieuze wize brûkt wurde.
- monumintaal bedriuwsfartúch
In oare groep skipper-eigners hat syn skippen lykwols yn âlde steat as silend bedriuwsfartúch werombrocht, mei minime needsaaklike oanpassings yn ferbân mei de feilichheid. Dizze skippen binne yn Nederlân meast ynskreaun yn it Register Farrende Monuminten. Mei dizze platboaiems binne meastal ek tochten te meitsjen, sels fiskerij is mooglik. De opbringsten fan dizze foarm fan ferhier wurde brûkt om it skip als kultuerhistoarysk erfgoed te bewarjen.
- plezierfartúch
In oantal wurdt ek brûkt as plezierfartúch. De eigners fan dizze lêste beide groepen bestede faak in ôfgryslike protte tiid, muoite en ek jild om harren skip yn goede orzjinele steat te hâlden.
Ferskate gemeentes mei in haven oan de eardere Sudersee sjogge de lêste tiid (einlik) yn dat it bieden fan in lisplak oan sokke skippen in goede saak is (foar de middenstân) en dat it oansjen fan de haven en de stêd tige ferbetteret .
- wenskip
In grut aantal eardere platboaiems wurdt brûkt as wenskip. Se lizze earne fêst foar de wâl mei minsken as bewenners der op. It is mooglik dat dizze skippen ûnder ien fan boppeneamde kategoryen falle. Der binne ek dy’t op in besteande romp in nije opbou krigen ha. Oft dit falt ûnder ferfraaiing bliuwt altyd in twistpunt. Praktysk is it oer it generaal foar it beëage doel wol.
[bewurkje seksje] soarten
- soarten nei geografysk gebiet
Der binne ferskate soarten platboaiems mei elk syn eigen skaaimerken.
[[Afbeelding:Lemmeraakspant.jpg|thumb|200px|right|Spant fan in Lemster aak]] [[Afbeelding:boeierspant2.jpg|thumb|200px|right|Spant fan in boeier]] [[Afbeelding:tjalkspant.jpg|thumb|200px|rigt|Spant fan in skûtsje]]
-
- Yn it Waadgebiet wiene se rûn fan bou en waarden aken neamd. Sjoch Wieringeraak en Lemsteraak.
- Yn it Fryske marrengebiet waarden se ek rûn boud mar folle lichter fan útfiering en fan in útsûnderlik skientme. Sjoch: boeier, tsjotter, skûtsje.
- Yn de Sieuske wetters wienen se skerp fan bou mei foar mear djipgong as efter. Sjoch hynst en heechears.
- Yn it Suderseegebiet wie der in protte fariaasje:
- Skippen fan de eastwâl as de skokker, de bûns en de seepunter binne skerp en hoekich fan bou.
- Skippen fan de westwâl en súdwâl binne folrûn en heech oan de foarkant mei in dek, en leech en iepen oan de efterkant (fage) , lykas de ferskate botters en bolskippen. Dit wie needsaaklik foar de ferskillende foarmen fan fiskerij.
- soarten yn de frachtfeart
Yn de frachtfeart op de binnenwetters binne se lang en smel fan foarm mei in grut ferskaat yn útfiering en mjitte. Hjirûnder falle de types as aak, rivierklipper en de grutte famylje fan skûtsjes en preammen. Dizze skippen binne faak boud mei in bepaald gebrûksdoel foar eagen. Sa binne der in protte ferskillende maten en rompfoarmen. Faak makke foar in bepaald fargebiet. Mei in formaat foar in bepaalde slûs bygelyks.
Benammen de skûtsjes wienen it ferfiermiddel oer wetter by útstek yn de Lege Lannen en waarden foar fan alles brûkt, fan it ferfier fan terpgrûn en stront mei it Fryske skûtsje oant persoaneferfier oer de Sudersee. (sjoch Lemster fearskip).
[bewurkje seksje] links
- FONV, koepelorganisaasje fan behâldsorganisaasjes âldnederlânske fartugen (NL)
- Stifting Stamboek Rûne & Platboaiemjachten (NL)
- Feriening foar Berops Sjarterfeart (NL)