Na Cosantóirí
Ón Vicipéid, an chiclipéid shaor.
Is eagraíocht míleatach talmhaíochta rúnda a bhí sna Cosantóirí (Defenders i mBéarla). Is in Éirinn san 18ú haois a bhí siad, agus bhí baint acu le héirí amach 1798 na hÉireannach Aontaithe.
Clár ábhair |
[athraigh] Tús
Tháinig na Cosantóirí chun cinn i gContae Ard Mhacha sa bhlian 1784 as an ngá a bhí ag Catlicigh iad fhéin a chosaint ó ionsaithe Buachaillí Breacadh an Lae (Peep O'Day Boys i mBéarla), eagraíocht rúnda Anglacánach a bunaíodh chun an iomaíocht eacnamúil Catliceach a bhrú amach. D'fhás coimhlint seicteach nuair a chuaigh na Catlicigh isteach sa mhargadh línéadaigh agus cuireadh an milleáin orthu mar gheall ar an titim sa mhargadh sin. Is an tionsclú leanúnach, an t-aistriú ó gnó sa bhaile go gnó i monarchana móra, a chruthaigh é seo áfach. Lean an foréigean ar aghaidh go dtí Cath an Díamaint i Loch Gall, Co. Ard Mhacha sa bhliain 1795. D'éirigh le Buachaillí Breacadh an Lae an bua a fháil, agus bunaíodh an tOrd Oráiste. Lean glanadh eitneach i lár Cúige Uladh an bua agus theith Catlicigh go Connacht agus Laighin, agus go minic ag tabhairt eagraíocht na gCosantóirí leo.
[athraigh] Corraíolacha Forkhill
Mhéadaigh foréigin na gCosantóir go leanúnach óna dteacht chun cinn sa bhliain 1784. Is i sráidbhaile beag Forkhill, i Mí Eanáir den bhliain 1791 a thárla an eachtra a bhain an droch-cháil is mó dóibh. Nuair a thug grúpa fear cuairt ar teach Mr Barclay, máistir scoile, san áit, lig sé isteach ceann dóibh mar gur aithin sé é. Lean an cuid eile isteach é agus thosnaigh siad á thachtadh go dtí gur chuir sé a theanga amach. Ghearr siad a theanga agus trí mhéar dó ansin. Rinneadh an rud céanna do teanga a bhean chéile agus ceithre cinn dá méara agus ordóg. Gearradh ceann de cholpaí deartháir a bhean chéile chomh maith.
Tuairiscíodh an eachtra sna páipéir nuachtán, agus dúirt Annual Register 1791, a d'eagraigh Edmund Burke, polaiteoir coimeádach: go gearradh an teanga agus méara do na Barclays agus a mac, ach nach bhfuair siad bás, agus gur gníomh 'black and atrocious' a bhí ann a sheasann 'unparalleled in the annals of this country'.
Bhí teannas ann sa cheantar roimhe seo mar gheall ar uacht conspóideach a dtuigeadh uaidh nár cheadaigh sé do Chatlicgh a léasanna a athnuachan nó talamh a cheannach. Freisin bhí Barclay tar éis cosc a chur an na páistí scoile Gaeilge a labhairt agus paidreacha Catilceacha a rá. Fáth eile go raibh fuath ag muintir na háite dó ná mar gheall gur thug an tiarna talún áitúil Edward Hudson , a theastaigh uaidh na tionóntaí a bhí aige a dhíseallbhú, a phost dó.
[athraigh] Formhéadú
Bhí an achrainn a thosaigh in Ard Mhacha tar éis scapadh isteach sna contaetha timpeall air. Is sa bhliain 1792, thart ar bhaile Ráth Fraoileann, Co. An Dúin, a tharla an chéad splancphointe eile. Bhí coimhlint seicteach ar fud deisceart Uladh, agus tháinig méadú suntasach air, timpeall ar Ráth Fraoileann agus Droichead na Banna i mBealtaine na bliana sin. I mí Meitheamh bhuail giústaisí le chéile agus dúirt siad go raibh éifeacht na coimhlinte idir na Cosantóirí agus Buachaillí Breacadh an Lae ar an gcuid is mó de Bharúntachtaí Íoctarachta agus Uachtarachta Iveagh. D'ardaigh an foréigean arís ag Cath Ballynapoge ar an 6ú Bealtaine. Bhí fadhbanna ann ar feadh tamaill roimhe seo, agus tá cuntas ann de Presbitíreach amháin a scaoil urchair ar cheathrú Cosaintóire ag Islandmoyle gach oíche. An splanc deirneach a bhí mar chúis ar an gcath i mBallynapoge ná eachtra a tharla ag sochrid máistir scoile Catliceach i Drumballyroney. Agus an sochrid ar a mbealach ón eaglais go dtí an reilig, chaith Presbitírigh salachar agus bhéic siad maslaí ar na daoine. Nuair a shroich an sochrid an reilig agus thosnaigh na sagairt ar na paidreacha a rá, caitheadh clocha agus rinneadh ionsaí le clubanna ar muintir na sochride. Bhí ar orthu rith ó na hionsaitheoirí ansin agus an corpán a fhágáil ina ndiaidh gan é bheith adhlactha. Tá an cuma air go raibh na Cosantóirí agus Buachaillí Breacadh an Lae ag fanacht ar leithscéal chun dul ag troid. Thug an eachtra sin an leithscéal a theastaigh uathu agus lean dhá lá foréigin é. Bhí dhá airm le na mílte baill réidh chun dul ag troid ansin. Ach le cabhair an tUrramach Samuel Barber agus daoine eile tháinig an dá taobh ar comhréiteach, ar feadh tamaill ar aon nós.
Fiú leis an gcomhréiteach seo, tháinig méadú ar an teannas i rith an tsamhraidh. Mar gheall ar seo bhí roinnt cruinnithe chun síochán a aimsiú. Bheadh tionchar mór ag na cruinnithe seo ar pholataíocht na tíre sna 1790idí. Bhí Éireannaigh Aontaihe, ina measc bhí Wolfe Tone, Samuel Neilson, John Keogh, Thomas Braughall, Alexander Lowry agus Thomas Russell i láthair ag cruinnithe éagsúla. Ba tús iad na cruinnithe seo leis an gceangail idir na Cosantóirí agus na hÉireannaigh Aontaithe, ceangail a leanadh suas go réabhlóid 1798.
[athraigh] Acht an Mhílíste 1793
Ón mbliain 1778 ar aghaidh fuair an fuaiscailt a bhí á fháil ag Catlicigh réidh le roinnt de na péindlíthe a bhí i bhfeidhm orthu. Bhí cead ag Catlicigh vóta a chaitheamh agus suí ar ghiúiréithe anois. Ach tar éis don Fhrainc cogadh a fhógairt ar an mBreatain, chuaigh Acht an Mhílíste tríd. Is cineál coinscríobh a bhí i gceist leis an Acht. Dúirt téarmaí an achta go mbeadh na fir a coinscríobhadh ag feidhmiú in Éirinn. Níor chreid go leor daoine é seo, agus ghlac na mílte mionn na gConsantóirí. Úsáideadh Teagaisc Chríostaí chun iad a mhionnú isteach. Sampla mionna amháin:
“ | The French Defenders will uphold the cause. The Irish Defenders will pull down British laws. | ” |
Ní raibh ceannairí lárnach ag na Cosantóirí. Bhí siad eagraithe i mbrainsí áitiúla a bhí ceangailte go scaoilte. Níor fhás an eagraíocht chomh tapaidh sin mar gheall ar a ghanntanas airm. Rinne siad iarracht chur lena stór airm tríd tithe an Chinsealacht Phrotastúnach a ionsaí agus na hairm a ghoid. Tharla sé seo ar 40 feirm garr do Dún Dealgan de réir an 'Annual Register' an bhliain 1793. Is i gContae Liatroma a tharla an gníomhaíocht is mó ar pháirt na gCosantóirí. Tharla ruathair ar Chora Droma Rúisc agus Cluainín Uí Ruairc, go dtí gur buadh ar na Cosantóirí i Drumkeerin sa bhliain 1793. Brúadh na Cosantóirí faoi chois ar feadh tamaill tar éis seo, cé gur éirigh siad amach go hoscailte arís sa bhlian 1795 agus bhí na céadta saighdiúr ag teastáil chun iad a chur síos. Bhí na Cosantóirí láidir go leor chun cabhrú le na Francaigh nuair a tháinig siad i dtír le linn Éirí Amach 1798. Bhí neart Cosantóirí i láthair ag na bristeacha i mBéal Átha na Muc agus Gránard.
[athraigh] Cumann na nÉireannach Aontaithe
Theastaigh uaidh na hÉireannaigh Aontaithe go comhghuaillí a bheadh sna Cosantóirí dóibh. Chun é seo a bhaint amach thaisteal baill ar nós James Hope timpeall na tíre ag eagrú na brainsí agus ag scaipeadh bolscaireachta cosúil leis an bpáipéir nuachta an Northern Star. Athraíodh brainsí Cosantóira go cinn Éireannach Aontaithe gan mórán deacreacht agus glaodh "up and up" ar duine a bhí mar bhaill den dá eagraíocht. Tá sé deacair mar sin ról na gCosantóirí le linn an tÉirí Amach a mheas. Ach ina chuntas oifigiúil ar bhriseadh Airm na Breathnaine ag Cnoc Oultart ghlaoigh Colonel Foote, a bhí mar duine den líon beag saighdiúrí Briotnach nach maraíodh, Cosantóirí ar na réabhlóidithe a throid siad seachas Éireannaigh Aontaithe. Tharraing Cosantóirí Co.an Dúin amach as cath Ballynahinch nuair a chuala a ceannaire, John Magennis, faoi méid fórsaí Airm na Breataine.
De ghnáth tarraingaítear pictúir de na Cosantóirí mar eagraíocht seicteach, fíor-Chatliceach, frith-Phrotastúnach nár thug mórán aird ar ídé-eolaíocht neamh-seicteach na hÉireannaigh Aontaithe. Bhí sé seo fíor ar ndóigh de mhéid áirithe dóibh. Cé nach raibh sagairt Catliceach go h-iomlán sábháilte ach oiread. Is beag nár maraíodh ceann in Áth Luain trí é a chrochadh, tar éis dó labhairt amach ar son Acht an Mhílíste.
Mar gheall go raibh na Cosantóirí ceangailte le na hÉireannaigh Aontaithe, d'fhág turnamh na réabhlóide go raibh deireadh tagaithe leo freisin. Ach mhar tionchar na Cosantóirí ar aghaidh go grúpaí cosúila ar nós na Ribbonmen sna 1830idí.