Vlaidímír Léinín

Ón Vicipéid, an chiclipéid shaor.

Vlaidímír Léinin
Vlaidímír Léinin

Ceannaire agus réabhlóidí Cumannach as an Rúis ab ea Vlaidímír Ílídts Léinín (Rúisis: Влади́мир Ильи́ч Ле́нин), nó Léinín de gnáth (22 Aibreán, 187021 Eanáir, 1924). Ceannaire an pháirtí Boilséiveach ab ea é, agus an chéad ceannaire Aontas na Sóivéadach tar éis Réabhlóid Dheireadh Fómhair i 1917.

Clár ábhair

[athraigh] Tús a shaoil

Saolaíodh Vlaidímír Ílídts Úliánov i Simbirsk, cathair in aice leis an abhainn Volga. D'athraigh sé a shloinne ó Úliánov (Rúisis: Улья́нов) go Léinín níos déanaí, ach níl aon eolas cinnte faoi cén fáth a roghnaigh sé an t-ainm Léinín. Is tuairim amháin é gur thóg sé an t-ainm ón abhainn Lena, ach níor fhág Léinín aon eolas cinnte faoi seo.

Léinín - Thart ar an mbliain 1887
Léinín - Thart ar an mbliain 1887

Mac le hIlya Nikolaevich Ulyanov (1831 - 1886) ab ea é, oibrí státseirbhís a bhí i bhfabhar le daonlathas agus oideachas saor. Bhí máthair liobrálach ag Léinín, Maria Alexandrovna Blank (1835 - 1916). Bhí dúchas measctha aige; Gearmánach, Cailmíc agus Giúdach. Ba bhall den Eaglas Ceartchreideamh Rúiseach é.

Mac léinn cliste ab ea Léinín, agus bhí suim aige i Laidin agus Gréigis. Bhí dhá thubaiste i saol Léinín mar bhuachaill óg, agus bhí tionhar mór acu air. Ar dtús, fuair a athair bás sa bhliain 1886. An bhliain ina dhiaidh, crochadh a dheartháir Alexander Ulyanov mar ghlac sé páirt i scéim chun Sár Alastar III a mharú. D'athraigh na h-eachtraí seo saol Léinín go deo, agus as seo amach bhí dearcadh réabhlóideach aige. Thosaigh sé ag déanamh staidéar ar obair Karl Marx agus Nikolai Chernyshevsky, agus ag iarraidh scéim Marxachas a chur le chéile chun réabhlóid rathúil a fháil. Sa bhliain 1887, d'fhág sé an mheánscoil agus chuaigh sé isteach in Ollscoil Kazan. Thosaigh sé ag glacadh páirt in agóide mic léinne, agus mar thoradh cuireadh amach as an ollscoil é i mí Nollaig 1887. Seoleadh amach é ar dheoraíocht, ach tháinig Léinín ar ais go Kazan i 1888, agus thosaigh sé ag buaileadh leis na ngrúpaí Marxacha. Sa bhliain 1889, bhog Léinin chun chónaigh i Samara, agus i 1890 d'aistraigh sé Forógra an Páirtí Cumannach go Rúisis. Cé go raibh sé amach as Ollscoil Kazan, lean Léinín ar aghaidh ag staidéar dlí ina aonar. Fuair sé na grádaí is fearr sa rang, agus bronnadh céim agus ceadúnas dlí air ón Ollscoil Cathair Pheadair i 1891.

[athraigh] An réabhlóidí

Thosaigh Léinín ag obair ina chabhróir do dhlíodór i Samara, agus ansin chuaigh sé go dtí Cathair Pheadair i 1893. Léigh sé Marx do dhaoine anseo, agus shocraigh sé cruinnuithe leis na h-oibrithe. Thosaigh sé ag úsáid an t-tainm Léinín ag an am seo, agus ba cheannaire é ar na Daonlathaí Sóisialta Cathair Peadair. D'fhoilsigh Léinín a chéad obair, agus chuaigh sé ar a chéad turas thar lear i 1895 nuair a chuaigh sé go dtí an Eilvéis. Bhuail sé le Georgi Plekhanov, agus a ghrúpa "Emancipation of Labour". Chuaigh sé go dtí Beirlín agus Páras chomh maith. Nuair a fhill Léinín abhaile go Cathair Pheadair, bhunaigh sé Conradh Gleic don Saoirse an Lucht Oibre. Sheol sé amach páipéir réabhlóideacha, agus cuireadh é i bpríosún ar 7 Nollaig, 1895. Seoladh é go dtí Shushenskoye i Siberia ar feadh trí bliana.

Léinín faoi ghlas i 1895.
Léinín faoi ghlas i 1895.

Níor stad Léinín den obair i Siberia. D'fhoilsigh sé litríocht réabhlóideach i 1897, agus a obair mór Forbairt Caipitleachas san Rúis, i mí Aibreán 1899. I 1898, bhuail Léinín le Nadezhda Konstantinovna Krupskaya, agus pósadh iad i mí Iúil. I 1900, bhí a phianbhreith críochnaithe aige agus thaistil sé ar fud na Rúise agus na hEorpa, mar shampla Zurich, Geneva, Munich, Prág, Vín agus Londain. San Ghearmáin, bhunaigh sé an nuachtán Iskra ("spréach") le cabhair ó Plekhanov i Munich. Páipéar réabhlóideach ab ea é, chun a theachtaireacht a scar amach. Bhí Léinín i bhfabhar le daonlathas sóisialta, in áit daonlathas polaitiúil, mar i daonlathas polaitiúil bíonn an chumhacht ag na daoine meánaicmeach, na daoine a cloígheann na h-oibrithe. D'fhoilsigh Léinín na smaointe seo i 1902 sa Cad Atá Le Déanamh.

Ag an am céanna, thosaigh Léinín ag eagrú na Boilséiveachaithe san Páirtí Daonlathach Sóisialta na h-Oibrithe. Cíallaíonn Boilséiveach "móramh", agus Meinséiveach "mionlach". Rugadh na téarmaí nua ag an Dara Comhdháil Páirtí i 1903, nuair a rinneadh vótáil ar treo an pháirtí as seo amach. Go bunúsach, thacaigh na Boilséiveachaithe an lámh láidir a úsáid agus bhí na Meinséiveachaithe i gcoinne. Bhuaigh Léinín agus na Boilséiveachaithe, ach chaill sé roinnt tacaíocht agus d´fhág sé Iskra ar 1 Samhain. Chuir sé bun ar nuachtán nua ina áit, Vperyod! (Ar aghaidh!) i Geneva i 1905. Chuaigh Léinín go dtí an Fhionlainn i 1907, mar bhí imní air nach raibh sé sábháilte san Rúis. Lean sé ar aghaidh ag scríobh i gcónaí, d’fhoilsíodh Materialism and Empirio-Criticism i Moscó i 1908. Chuaigh sé go dtí an Eilvéis arís, agus go dtí An Fhrainc. I 1912, chuaigh sé go dtí Krakow chun obair leis an páipéar Boilséiveach Pravda (Fírinne). Bunaíodh an páirtí nua Boilséiveach i bPrág. Cuireadh cosc ar Pravda san Rúis i gceann tamall.

Mar gheall ar an réabhlóid san Rúis i 1905 agus 1906, d’aontaigh an Sár parlaimint nua a bhunaigh sa tír. Ní raibh a lán cumhacht ag an bparlaimint nua, ach bhí Léinín ábalta é a úsáid chun a smaointe a scar amach. Bhí cruinniú acu i gCracow i 1914 chun scéim a chruthaigh, ach bhris amach an Chéad Chogadh Domhanda agus chuir na h-Ostaraigh Léinín i bpríosún. Bhí sé ábalta dul ar ais go dtí an Eilvéis, an t-aon tír amháin a bhí neodrach. Thosaigh sé ag scríobh arís, agus d’iarr sé ar na Boilséiveachaithe fanacht amach as an gcogadh, mar ba phlota caipitlíoch é chun na margaidh a rialaigh. Mar thoradh, dhiúltaigh gach Boilséiveach san Rúis an cogadh a thacaigh. Ghlac Léinín páirt den fhrith-chogadh comhdháil i Zimmerwald i 1915.

[athraigh] An réabhlóid

Thosaigh an chéad céim den réabhlóid, Réabhlóid na Feabhra i 1917, nuair a bhí éirí amach i gCathair Pheadair. Thug Sár Nioclás II a chumhacht suas, agus tháinig an Rialtas Sealadach isteach ina áit, le hAlexander Kerensky mar cheannaire. Cháin Léinín an rialtas liobrálach nua i bPravda ar 16 Aibreán, agus dúirt sé gur ba cheart réabhlóid sósíalach a eagrú. Fuair sé cabhair ó rialtas na Gearmáine, a bhí ag troid i gcoinne an Rúis sa chogadh. Thóg siad é agus a bhean ar ais san Rúis faoi rún. Shroich sé Cathair Pheadair ar 16 Aibreán, agus bhí slua mór tacaíthe ag fanacht leis ag an Stáisíun Traenach na Fionnlainne sa chathair. Chuaigh Léinín go díreach go dtí Cathair Pheadair agus ghlac sé páirt san chéad éirí amach i mí Iúil. Theip an t-eírí amach, agus bhí ar Léinín éalaigh go dtí an Fhionnlann arís. Ach bhí a lán tacaíocht aige fós san Rúis, agus tháinig Léinín ar ais go dtí Cathair Pheadair i mí Deireadh Fómhair agus thosaigh an Réabhlóid Dheireadh Fómhair. Bhuaigh na Boilséiveachaithe, agus scriosadh an Rialtas Sealadach ar 7 Samhain, 1917. Bhunaigh sé rialtas na h-oibrithe ar 8 Samhain, agus bronnadh an teideal Chairman of the Committee of People's Commissars ar Léinin.

[athraigh] Léinín i gcumhacht

Bhailigh Léinín na grúpaí reábhlóideach go léir le chéile, chun an Páirtí Cumannach a chruthú. Thosaigh sé ag eagrú eacnamaíocht na Rúise ar smaointe Marx, agus shínigh sé an Conradh Brest-Litovsk chun deireadh a chur leis an gcogadh. I mí Lúnasa 1918, thóg sé an t-ordú chun Sár Nioclás II agus a chlann ar fad a chuir chun báis, mar bhí tacaíocht acu ó na Bánaigh (Meinséiveachaithe) fós. Ar 30 Lúnasa, rinne Fanya Kaplan ón Páirtí Réabhlóideach Sósialach iarracht Léinin a mharaigh, ach tháinig Léinín slán as. Mar thoradh, thosaigh Léinín An Sceimhle Dearg, agus bailíodh gach duine a bhí ina “namhaid an stát” agus seoladh iad go bpríosún.

[athraigh] Cogadh cathartha na Rúise

Léinín agus Stailín le chéile i 1919.
Léinín agus Stailín le chéile i 1919.

Bhí na Bánaigh fós i gcoinne Léinín, agus bhí a lan tacaíocht acu. Bhí air Léinín an t-Arm Dearg a eagrú, agus briseadh amach an cogadh cathartha i 1917. Bhí tionchar dona ag an chogadh ar an eacnamaíocht agus bhí gorta i gceann tamall. Mar thoradh, bhunaigh Léinin an Scéim Eacnamaíochta Nua, scéim a bhí beagnach caipitlíoch. I mí Bealtaine 1922, bhí stróc ag Léinín, agus d’fhágadh roinnt beagnach pairilis air.

[athraigh] Léinín agus Stailín

Ag an am céanna, bhí cumhacht Ióisiaf Stailín ag fás freisin. Thacaigh Stailín Léinín ar dtús, agus bhí Léinín sásta le obair Stailín i rith an chogaidh chathartha. Ach i gceann tamaill, chonaic Léinín gurb duine contúirteach é Stailín, agus rinne sé iarracht é a chur as an rialtas.

[athraigh] Bás

Lean Léinín ar aghaidh ag obair agus ag scríobh do dtí an deireadh. Bhí stróc aige arís i mí Nollaig 1922, agus bhí air éirí as pholaitíocht. I mí Márta 1923, bhí stróc eile aige, bhí air fanacht sa leaba agus ní raibh sé ábalta caint. Fuair sé bás ar 21 Eanáir, 1924.

Másailéam
Másailéam

Tá corp Léinín le feiceáil fós sa Másailéam Léinin, Moscó.

[athraigh] Naisc sheachtracha



Ceannairí na Rúise
Impireacht na Rúise (1721–1917)

Peadar I | Caitríona I | Peadar II | Áine | Ivan VI | Éilís | Peadar III | Caitríona II | Pól I | Alastair I Nioclás I | Alastair II | Alastair III | Nioclás II

Aontas na Sovéide (1917–1991)

Vlaidímír Léinín | Iósaf Stailín | Georgy Malenkov | Nicíte Cruistsiof | Leonid Brezhnev | Yuri Andropov | Konstantin Chernenko | Míchail Gorbaitsov

Cónaidhm na Rúise (1991-inniu)

Boris Yeltsin | Vladímír Pútín