Christiaan Huygens

Ón Vicipéid, an chiclipéid shaor.

Christiaan Huygens
Christiaan Huygens

Bhí Christiaan Huygens (14 Aibreán, 1629 - 8 Iúil, 1695), mar Matamaiticeoir, réalteolaí, ceapadóir agus fisiceoir. Ollanach. Rugadh é sa Háig, mar mac Constantijn Huygens. Rinne sé staidear ar an dlí in Ollscoil Leiden agus an Cóláiste Óráiste i Breda, roimnh stáidéar ar an eolaíocht. Tugann Staraí creidiúint do Huygens do réabhlóid eolaíochtwith the scientific revolution.

Bhí beagán baint ag Huygens le forbairt an calcalas nua aimsirthe. Bhí a obair tábhachtach ó thaobh a aragóintí i bhfábhar tonnteoiric an tsolais. Sa bhliain 1655, d'fhionn sé gealach Satarn; Titan. Fad is a bhí sé ag stáideár fáinní Saturn, sa bhliain 1656. d'fhionn se go raibh siad déanra de clocha. Sa bhliain chéanna rinne sé stáidéar ar agus sceitse de Réaltnéal Oiríon. Bhí a phictiúir, foilsithe sa Systema Saturnium sa bhliain 1659. Ag úsáid a teileascóp bhí sé in ann na réalt sa réaltnéal a aimsiú. (Glaodh an Réigiún huygens ar an píosa is gile sa taobh istigh den réaltnéal). D'fhionn sé freisin cúpla reáltnéal eile comh le réaltaí dubailte. D'fhoirmligh sé Dara Dlí Niútan i bhfoirm cearnach, níos déanaí rinne Isaac Newton céartúcháin agus ath-fhoirmligh sé an dlí.

Bhí sé cháirdiúl le Blaise Pascal, agus eiseann a thug spreagadh do Huyens a leabhair faoi teoiric dóchúlacht a fhoilsiú sa bhliain 1657.

Rinne sé obair freisin ar chloig níos cruinne, go háirithe ó thaobh loingseoireacht. Sa bhliain 1658 d'fhoilsigh sé leabhair faoi seo darbh ainm Horologium. Eisean a cheap an Chlog luascadánach, a bhí an tábhachtach ó thaobh coimead an t-am, agus staideáir ar an t-am.

Toghadh Huygens mar baill den Cumann ríoga sa bhliain 1663. Sa bhliain 1666 bhog sé go Páras agus d'oibrigh sé sa Acadamh Eolaíochta na Fraince faoi pátrúnacht Laoiseach XIV na Fraince. Rinne sé níos mó stáidear ar an réalteolaíocht ag baint úsáid sa réadlann i bPáras. Sa bhliain 1684 d'fhoilsigh sé "Astroscopia Compendiaria" a rinne chuir síos ar a teileascóip nua gan feadáín.

Bhog Huygens ar ais go dtí an Háig sa bhliain 1681 tar eis a bheith an tinn. Fuair sé bás ansin ar 8 Iúil, 1695.