Cumann na mBan
Ón Vicipéid, an chiclipéid shaor.
Bhí Cumann na mBan mar eagraíocht poblactánach Éireannach do mná a bhúnaíodh i mí Aibreán 1914 mar cúnamh do Óglaigh na hÉireann. Cé gur eagraíocht neamhsplach a bhí inti, bhí a coiste feidhmiúcháin íochtaránach ag coisre na hÓglaigh.
Clár ábhair |
[athraigh] Bhúnú
Sa bhliain 1913, tháinig grúpa mná le cheile plé a dhéanamh faoi eagraíocht a bhunú le cabhair a thabhairt do na hÓglaigh a bhí bunaithe go lua roimhe. Ar an 4 Aibreán, 1914 chuireadh tús le Cumann na mBan ag cruiniú sa seomra colún i dteach an Mansion. Glaodh an Ard Chraobh ar an chéad brainse, agus bhí a gcruinithe acu i sráid Brunswick, roimh agus tar éis Éirí Amach na Cásca 1916.
[athraigh] Aidhm
Bhí tagairt i mbunreacht Cumann na mBan ar úsáid airm in agaidh fórsaí na Sasanaigh in Éirinn. De réir na bunreachta seo, b'é a phríomhaidhm ná chun "saoirse na hÉireann a chuir chun cinn", agus "múineadh dá mbaill faoi garchabhair, druileáil, chomharthaíochta agus clecahtadh le gunnaí, le chabhrú le fir na Éireann".
[athraigh] Baillríocht
Tháínig a gcuid earcaíochta baineann ó cúlra éagsúla, formhór dóibh saibhir, múinteoirí, nó mná gairmiúil, ach le codain ard den lucht oibre. I Meán Fómhair 1914, scoilt Óglaigh na hÉireann nuair a d'áitigh John Redmond dóibh dul istech in Airm na Breataine. Thug formhór de bhallríocht Cumann na mBan tacaíocht don ghrúpa beag de 2-3,000 óglaigh nár éist le Redmond
[athraigh] A Pháirt in Éirí Amach 1916
Ar an 23 Aibreán 1916, nuair a chríochnaigh coiste míleata an mBraitheachas Poblachtach na hÉireann pleananna don Éirí Amach, chomhtháthaigh siad le Cumann na mBan, Óglaigh na hÉireann agus Arm Cathartha na hÉireann, chun "Arm Phoblacht na hÉireann" a dhéanamh. Cheapadh Pádraig Mac Piarais mar Cheannfort Ghinearál agus Séamus Ó Conghaile mar Cheannfort Ghinearál don roinn i mBaile Átha Cliath.
Ar lá an tÉirí amach, shiúil 40 baill de Cumann na mBan, Winifred Carney ina measc, le gunna Webley agus clóscríbhán, isteach in Ard Oifig an Phoist ar Sráid Uí Chonaill le chéile leis na fir. Nuair a thit an oíche bhí reabhlóidí baineann i bpríomhgharastúin na réabhlóidithe timpeall na cathrach le eisceacht amhain. Dhiúltaigh Éamon de Valera go hiomláin, d'ainneoin ordaithe Mhic Phiaris agus Uí Chonghaile, ligeant do mná troid i Muileann Uí Bheolain.
Throid na mná i dteannta na fir. Rinne siad fáisnéis a bhailiú, chomh maith l'airm agus teachtaireachta a iompar tríd na cathrach chuig na ceanairí eile.
Mar shampla mharaigh an Cuntaois Markiewicz póilín gan aici ach piostal ag tús an Éirí Amach in aice le Faiche Stiobhaine. Níos déanaí, bhí ról ag Markiewicz agus cúpla mná eile mar snípéirí. I ndiaidh an céad lá d'iarr siad cead an Óstán Shelbourne a buamáil.
Maraíodh roinnt díobh i rith an Éirí Amach, ina measc, óglach Margaretta Keogh a maraíodh ina aice Aonacht Átha Chliath Theas.
Chabhraigh siad le aslonnúcháin na Ceithre Chuairteanna ag am an ghéileadh agus le doiciméid ionchoireodh a scroiseadh. Ag Ard Oifig an Phoist d'órdaigh Mac Piarais leo imeacht ar méanlae an Aoine 28 Aibreán. D'iarr Mac Piarais ar bhall Cumann na mBan, Elizabeth O’Farrell an teachtaireacht géillte a sheoladh chuig na Sasnaigh, thóg sí an t-ordú le ghéilleadh chuig na cheannairí eile timpeall na cathrach freisin. Gabhadh níos mó ná 70 mná, ina measc cheannairí Cumann na mBan. I ndiaidh an Éirí Amach; scaoileadh saor iad uilig seachas dosaen, 8 Bealtaine 1916.
[athraigh] Tar éis an tÉirí Amach
Tar eis an tÉirí Amach , leis an Chuntaois Markiewicz mar cheannaire, thóg Cumann na mBan ait chun tosaigh le cheannairí an tÉirí Amach a cheiliúradh, ag eagrú faoiseamh na príosunaigh agus níos déanaí ag dul in éadain coinscríobh, agus ag iarraidh vótaí a fháil do Shinn Féin in olltoghcháin sa bhliain 1918. Sa toghcháin céanna bhuaigh an Chuntaois Markiewicz suíocháin sa Dáil nua. Ag an am bhí sí fós i bpríosún, ach rinneadh Aire fostaíocht di, don rialtas Poblacht na hÉireann ón mbliain 1919 go 1922.
I rith Cogadh na Saoirse, bhí a baill gníomhach. Chuir siad airm i bhfolach agus fuair siad títhe sábháilte do na hÓglaigh, chabhraigh siad lena cúirteanna Dáil agus údarais aitiúil, agus chuir siad le nuachtáin oifigiúil Poblacht na hÉireann.
Sa oltoghcháin Bealtaine 1921, toghadh Markiewicz arís comh le baill eile Cumann na mBan Máire Nic Suibhne, Dr. Eithne Inglis agus Caitlín Bean Uí Chléirigh mar Teachtaí Dála.
[athraigh] An Chonradh
Bhí comhdháil le díospóireach a bheith acu faoi tearmaí an Chonradh Angla-Éireannach. Thug 419 baill de Cumann na mBan vóta i gcoinne an chonradh, le 63 i bhfábhar. Lean Cogadh Cathartha na hÉireann, agus thug a baill tacaíocht do na Poblachtánaigh a bhí i gcoinne an chonradh. Ghabh forsaí an Saorstáit chuid mhaith dóibh agus chuireadh i bpríosún iad.
[athraigh] Tar Eis an Conartha
Mhair Cumann na mBan i ndiadh an Chonradh, comh le Sinn Féin, airm na poblachta Éireannaí (IRA), Fianna Éireann agus grúpaí eile) rinne siad suas na Poblachtánaigh Éireannach. Chuir rialtas an tSaorstáit cosc orthu Eanáir 1923 agus osclaíodh príosún Cill Mhaighneann chun mná amhrasach a choinneáil.
Chaill an eagraíocht amach go mór le scoilteanna i stair Poblachtánachas in Éireann, d'fhág mná chun bheith mar baill de Fianna Fáil, Clann na Poblachta agus páirtithe eile.
[athraigh] Sa lá atá inniú ann
Thug Cumann na mBan tacaíocht don eite sealadach sa scoilt 1969/70 san IRA agus Sinn Féin. Mharaigh dilseoirí leas uachtaráin agus baill tábhachtach de Cumann na mBan, Máire Drumm sa bhliain 1976. I tuaisceart na hÉireann rinne Cumann na mBan iomlánaigh leis an IRA i rith na trioblóidí, cé gur lean siad mar eagraíocht neamsplach sa deisceart.
Sa bhliain 1986, stop an tIRA agus Sinn Féin le polasaí neamhfhreastalaíocht, bhí Cumann na mBan i gcoinne an cinne seo agus ailínigh siad le Sinn Féin Poblachtach agus an IRA Leanúnach. Sa bhliain 1995, chuireadh i bpríosún rúnaí RSF agus ball de Cumman na mBan Josephine Hayden i gcomhair sé bhliana, ar cúiseamh ag baint le gunnaí a bheith aici.
[athraigh] Uachtaráin
- Cunataois Markiewicz (1914—1927)
- Jennie Wyse Power
- Eithne Coyle Ó Dónail (1926—)
- Margaret Langsdorf (1947—1956)
[athraigh] Baill eile a bhí tábhachtach
- Eithne Inglis
- Margaret Buckley
- Kathleen Lane-O'Kelley (nee Shanahan)
- Caitlín Bean Uí Chléirigh, beantrach de Tomás Ó Cléirigh (Réabhlóidí Éireannach)
- Máire Comerford