სოლისებრი დამწერლობა
ვიკიპედიიდან
ლურსმული დამწერლობა | ||
---|---|---|
ტიპი: | პიქტოგრაფული | |
ენები: | შუმერული აკადური ელამიტური ჰურიტული ლუვიანური ჰურიანული ურარტუული |
|
დროის პერიოდი: | ძვ. წ. XXIX საუკუნე - 75 |
ლურსმული დამწერლობა ჩვენთვის ცნობილი დამწერლობის უძველესი ფორმაა. იგი შექმნეს შუმერებმა დაახლოვებით ძვ. წ. XXXIV საუკუნეში. თავდაპირველად ლურსმული დამწერლობა შედგებოდა პიქტოგრამებისგან, მაგრამ რადგან საწერად გამოიყენებოდა რბილი თიხის ფილა და ლერწამის ღერი, ამ ინსტრუმენტებით პიქტოგრამების ხატვა არაა მარტივი და სიმბოლოები ლურსმის ფორმუს შტრიხებად გარდაიქმნენ. ამიტომაც ეწოდება დამწერლობას ლურსმული.
შუმერული დამწერლობა მოგვიანებით გადაიღეს აკადურში, ელამიტურში, ჰურიტულში, ლუვიანურში, ჰურიანულში და ურარტუულში. ამრიგად ლურსმული დამწერლობა პირველი საერთაშორისო დამწერლობა გახდა.
ძველი მესოპოტამია |
---|
ასირიოლოგია |
ქვეყნები / იმპერიები |
შუმერი: ურუკი – ური – ერიდუ |
კიში – ლაგაში – ნიპური |
აქადის იმპერია: აქადი |
ბაბილონი – ისინი – სუსა |
ასურეთი: აშური – ნინევია |
დურ-შარუკინი – ნიმრუდი |
ბაბილონია – ქალდეა |
ელამი – ამორიტები |
ჰურიანები – მიტანი |
კასიტები – ურარტუ |
ქრონოლოგია |
შუმერი მეფეები |
ასურეთის მეფეები |
ბაბილონის მეფეები |
ენა |
ლურსმული დამწერლობა |
შუმერული ენა – აკადური ენა |
ელამური ენა – ჰურიანული ენა |
მითოლოგია |
ენუმა ელიში |
გილგამეში – მარდუკი |
[რედაქტირება] ისტორია
უძველესი წერილობითი დოკუმენტები ნაპოვნია ურუკში და მიეკულთვნება ძვ. წ. XXXIV საუკუნეს. დამწერლობა გამოიყენებოდა აღრიცხვისთვის, თიხის ფირფიტაზე აღინიშნებოდა საქონლის ტიპი და რაოდენობა. მოგვიანებით პიქტოგრამის გრაფიკა 90 გრადუშით შეტრიალდა და გამარტივდა, დაახლოვებით ძვ. წ. XXIX საუკუნეში კი პიქტოგრამები გარდაიქმნა იდეოგრამად, ანუ სიმბოლო უკვე არა მხოლოდ საგანს, არამედ რაიმე ცნებას აღნიშნავდა, მაგალითად ნიშანი "ჩიტის" და "კვერცხის" კომბინაცია აღნიშნავდა ნაყოფიერებას, ხოლო ფეხი ნიშნავდა ფეხის გარდა სიარულსაც.
ძვ. წ. III ათასწლეულის შუა პერიოდში პიქტოგრამები გარდაიქმნა ლურსმის ფორმის შტრიხებად, იდეოგრამები კი სილაბიკური, ანუ მარცვლოვანი დამწერლობით შეიცვალა.

ძვ. წ. XXX საუკუნეში არსებობდა დაახლოვებით 1500 სიმბოლო, შემდეგ სიმბოლოთა რაოდენობა 600-მდე შემცირდა და მათ ფონეტიკური მნიშვნელობა შეიძინეს.
თავდაპირველად იწერებოდა მარცხნიდან მარჯვნივ ზემოდან ქვემოთ, მესამე ათასწლეულში კი ვერტიკალური მიმართულება ჰორიზონტალურით შეიცვალა, პიქროგრამების შტრიხებით შეცვლამ კი საგრძნობლად გაამარტივა წერა.
[რედაქტირება] აკადური ლურსმული
დაახლოვებით ძვ. წ. XXV საუკუნეში დაიწყო შუმერული ლურსმული დამწერლობის აკადური ენისთვის მორგება, რადგან დამწერლობა მარცვლოვანი არის და შუმერული ენა ძალიან განსხვავდება სემიტური ენებისგან მორგებასაც დაეტყო ეს. ამიტომაც ბაბილონური წარწერების გაშიფრვისას ლინგვისტები მივიდნენ იმ დასკვნამდე რომ ეს დამწერლობა არა სემიტური, არამედ სხვა, უცნობი ტიპის ენისთვის იყო მოგონილი.