ქვეში (ციხესიმაგრე)
ვიკიპედიიდან
ქვეში, ქვეშის ციხე, შუა საუკუნეების ციხესიმაგრე აღმოსავლეთ საქართველოში, ქვემო ქართლში, მდ. მაშავერის მარცხენა სანაპიროზე (ახლანდელი ბოლნისის რაიონის სოფ. ქვეშის მახლობლად).
აშენებულია ველზე ამოზიდულ, თითქმის ყოველი მხრიდან მიუვალ მაღალ კლდეზე. კლდის თხემი მთლიანად შემოზღუდულია მძლავრი გალავნით. ციხის ერთადერთი შესასვლელია კლდეში გაჭრილი გვირაბი. ქვეში მდებარეობდა სამშვილდიდან ტაშირისა და ზურტაკეტ-ჯავახეთის მიმართულების გზასაყარზე. ციხესიმაგრე აქ წინაფეოდალური ხანიდან უნდა არსებულიყო (მოკვლეულია გვიანდელი ბრინჯაოს - ადრინდელი რკინის ხანის კერამიკის ფრაგმენტები). ისტორიული სოფ. ქვეშისა და თავად ციხის ტერიტორიაზე შემორჩენილი ეკლესიები, ვარაუდით, ადრინდელი ფეოდალური ხანისაა. VII საუკუნის "სომხურ გეოგრაფიაში" მოხსენებულია "ქვეშაფორი", ე. ი. ქვეშის ხევი, რომლის ადმინისტრაციული ცენტრიც ქვეში უნდა ყოფილიყო. IX საუკუკუნეში, დმანისის გაქალაქების შემდეგ, ქვეშმა დაკარგა ხევის ცენტრის სტატუსი და გეტისხევის ცენტრი გახდა. ქვეშისხევს დმანისხევი ეწოდა. XII საუკუნის ბოლოს ქვეში ეკუთვნოდა მსხვილ ფეოდალს - მსახურთუხუცეს ვარდან დადიანს, მაგრამ 1191 წელს ქვემო ქართლის სხვა ციხეებთან ერთად ჩამოერთვა თამარ მეფის საწინააღმდეგო აჯანყებაში მონაწილეობისათვის. სამეფო ხელისუფლებამ ქვეში თორელთა ფეოდალურ საგვარეულოს გადასცა. თორელთა ამ შტომ ქვეშერელები ეწოდებოდა აგრეთვე თორელთა განაყოფ შტოს - ჯავახიშვილებს, რომელთაც 1468 მეფისაგან გამოისყიდეს თავიანთი ძველი სამამულო - ქვეში 1573 ქვეში გამაჰმადიანებული დაუთ-ხანის ერთ-ერთი რეზიდენცია იყო. ამ პერიოდში იგი საბარათიანოში შედიოდა, XVI-XVIII საუკუნეებში კი საორბელიშვილოს მნიშვნელოვანი სიმაგრე იყო, XVIII საუკუნის 40-იან წლებში ქვეშში მნიშვნელოვანი სამუშაოები ჩაატარა სარდალმა და მსაჯულთუხუცესმა ქაიხოსრო ორბელიშვილმა.