ქართული დამწერლობა

ვიკიპედიიდან

ქართული დამწერლობა
ტიპი: ანბანი
ენები: ქართული ენა, მეგრული ენა, სვანური ენა
დროის პერიოდი: III საუკუნიდან დღემდე
ISO 15924 კოდი: Geor

ქართული დამწერლობაანბანური ტიპის თავისთავადი, თვითმყოფადი სისტემა, რომელსაც ქართველური ენები (ძირითადად ქართული) იყენებს, დროგამოშვებით კი სხვა კავკასიური ენებიც (მათ შორის ოსური და აბხაზური ენები 1940-იან წლებში). თანამედროვე ანბანს 33 ასო აქვს. ქვემოთ მოყვანილ ცხრილში ცისფრად აღნიშნულია ასოები, რომლებიც ამჟამად არ გამოიყენება.

ასოები


სექციების სია

[რედაქტირება] ისტორია

ქართული ასომთავრული წარწერა დავით გარეჯის მონასტრის ეკლესიის კარებზე.
ქართული ასომთავრული წარწერა დავით გარეჯის მონასტრის ეკლესიის კარებზე.

ცნობები ქართული დამწერლობის წარმოშობის შესახებ ურთიერგამომრიცხავია:

  • ქართული გადმოცემის თანახმად მისი შექმნა მიეწერება საქართველოს მეფე ფარნავაზ I-ს ძვ.წ. III საუკუნეში. ქართული მწერლობის უძველესი ძეგლი "შუშანიკის წამება" უეჭველად ცხადყოფს, რომ მის დაწერამდე უნდა არსებულიყო მაღალგანვითარებული წერილობითი კულტურა, რაც მხარს უმაგრებს თქმულებას ქართული ანბანის ფარნავაზის მიერ შექმნის შესახებ. ამასთან, პროფესორ რევაზ ბარამიძისმიერ 1990-იანი წლების დამდეგს დადასტურებულია, რომ "ქართლის ცხოვრება"-ში ჩართული "ცხოვრება ფარნავაზისი" არის ფარნავაზის თანამედროვე ჟამთააღმწერლის მიერ შექმნილი თხზულება.
  • ბოლო დრომდე, არქეოლოგიური მონაცემებით ქართული ანბანის შექმნას ახ.წ. IV-V საუკუნეებს უკავშირებდნენ (დავათის სტელის ასომთავრული წარწერა (ახ.წ. IV საუკუნე) და ბოლნისის სიონის ასომთავრული წარწერა (492-493 წწ)). უკანასკნელი მონაცემები (აკადემიკოს ლევან ჭილაშვილის ხელმძღვანელობით ნეკრესში (კახეთი) 1990-იან და 2000-2003 წლებში ჩატარებული სამუშაოების შედეგად მოპოვებული მნიშვნელოვანი მასალები) ადასტურებს, რომ ქართული ანბანის შექმნა ქრისტიანობამდელ ხანას განეკუთვნება.

[რედაქტირება] ქართული დამწერლობის სახეები

ქართული ანბანი

ქართული დამწელობა შედგება სამი, ისტორიულად თავისებური და ფრიად განსხვავებული სახისაგან, სისტემისაგან: ასომთავრული (ხუცური ასომთავრული, მრგვლოვანი, მთავრული), ხუცური (ნუსხა-ხუცური, კუთხოვანი) და მხედრული. ქართული დამწერლობის ტიპიზაცია იყენებს სამი ქართული დამწერლობის ცნებას.

  • ასომთავრული - უძველესია აღმოჩენილ ქართულ დამწერლობებს შორის. ხელნაწერები მოიპოვება მე-8-ე საუკუნიდან და ითვლება, რომ ამ დრომდე ეს ერთად-ერთი ქართული დამწერლობა იყო. მე-11-ე საუკუნემდე გვხვდება ხელნაწერები, რომლებიც მთლიანად ასომთავრულითაა შესრულებული; შემდგომი პერიოდის ხელნაწერებში იგი უპირატესად „მთავრული, Capital“ ასოებად გამოიყენებოდა. ითვლება, რომ თავიდან ასომთავრული ვითარდებოდა ბერძნულისა (ახალი აღთქმა) და არამეულის (ძველი აღთქმა) ზეგავლენით უპირატესად როგორც ქრისტიანული სარწმუნოების დამწერლობა - ტიპობრივად იგი უახლოვდება იმავე პერიოდში ქრისტიანობის გავრცელებასთან დაკავშირებით შექმნილ სხვა დამწერლობებს - სომხურს, კოპტურს და სხვ.
  • ხუცური - მაგალითები აღმოჩენილია მე-9-ე საუკუნიდან. მე-11-ე საუკუნემდე იგი უპირატესად „სასტრიქონო, Lowercase“ გამოიყენებოდა მთავრულთან ერთად. მე-12-ე საუკუნიდან არსებობს ხელნაწერები, რომლებიც მთლიანად ხუცურითაა შესრულებული. ფართოდ გამოიყენებოდა მე-18-ე საუკუნის ჩათვლით. ითვლება, რომ ხუცური განვითარდა ბერძნული „სასრიქონო“ დამწერლობის გავლენით (მისი სახეობა და არა ფორმა).
  • მხედრული - მაგალითები არსებობს მე-11-ე საუკუნიდან და ითვლება, რომ იგი განვითარდა ხუცურიდან არაბული დამწერლობის სტილისა და კალიგრაფიის ძლიერი ზეგავლენით. მხედრულისათვის 1728 წელს ნიკოლოზ თბილელმა შექმნა „მხედრულის მთავრული, Capital“ ასოები.

[რედაქტირება] ქართული დამწერლობის ილიასეული რეფორმა

ილია ჭავჭავაძემ და მისმა თანამებრძოლებმა თანამედროვე, ლიტერატურული ქართული ენის შექმნის ჩარჩოებში ჩაატარეს ქართული დამწერლობის უმნიშვნელოვანესი რეფორმა - როდესაც ანბანიდან ამოაგდეს მოძველებული 5 ასო, რომელიც ცოცხალ ქართულ ენაში აღარ გამოიყენებოდა.

თანამედროვე ქართული დამწერლობის გასავრცელებლად ი.ჭავჭავაძემ და მისმა თანამებრძოლებმა 1879 წელს დააარსეს “ქართველთა შორის წერა-კითხვის გამავრცელებელი საზოგადოება”.

[რედაქტირება] ქართული დამწერლობის ასახვა კომპიუტერულ სისტემებში

ქართული დამწერლობა კომპიუტერულ სისტემებში უნიფიცირებულია „უნიკოდი“-ს (Unicode) სტანდარტის მიხედვით, რომელშიც მთავრული, ხუცური და მხედრული აღიარებულია დამოუკიდებელ ქართულ დამწერლობებად და სწორედ მათთვის და მხოლოდ მათთვის მისაკუთრებული კოდები გააჩნიათ.

[რედაქტირება] თანამედროვე ქართული ანბანი

თანამედროვე ქართულ ანბანში (მხედრული) 33 ასოა.

Kartv.L. Unik Nomo Kartv.L. Unik Nomo Kartv.L. Unik Nomo Kartv.L. Unik Nomo Kartv.L. Unik Nomo
10D0

an 10D1

ban 10D2

gan 10D3

don 10D4

èni
10D5

vin 10D6

zén 10D7

than 10D8

in 10D9

k'an
10DA

lass 10DB

man 10DC

nar 10DD

on 10DE

par
10DF

jan 10E0

rae 10E1

san 10E2

t'ar 10E3

oun
10E4

phar 10E5

khar 10E6

ghan 10E7

q'ar 10E8

chin
10E9

tchin 10EA

tsin 10EB

dzil 10EC

ts'il 10ED

tch'ar
10EE

khan 10EF

djan 10F0

haë 10F1

ëe 10F2

iën
10F3

vië 10F4

h'ar 10F5

hoë 10F6

fi      

[რედაქტირება] რესურსები ვებში