پوونگه‌=Pudding Grass

Ji Wîkîpediya

ناوی لاتینی Menteha pulegium پنگ، پونگ، پوونگ، پوونگه‌، پوونه‌، گیایه‌کی بۆنخۆشه‌ که‌ هه‌م ئاویی M. aquatica و هه‌م دمی M. arvensisیشی هه‌یه‌. پوونگه‌ له‌ تیره‌ی "نه‌عناکان" Labiacées نه‌، له‌ پوونگه‌ ئاوی و دێمیدا زۆر جۆری دیکه‌ جیا ئه‌بنه‌وه‌ که‌ له‌ تام و ڕه‌نگدا جیاوازن، بۆ وێنه‌ جۆرێکیان تامی پرته‌قاڵ ئه‌دا و خورێکیان له‌وانی دیکه‌ تیژتره‌ و هه‌ر به‌م بۆنه‌وه‌ ناوی دیکه‌یان وه‌خۆ گرتووه‌، لاسکه‌کانی باریک و لووله‌یین و گه‌لآکانیشی وه‌ک گه‌لآی نه‌عنا ئه‌چێ، به‌لآم بچووکتر و نووک تیژ و ددانه‌دارن و زۆرتر له‌ نێو ئاو و لێواری ئاودا ئه‌ڕوێ. پونگه‌ به‌ ترچکی خواردنی زۆر خۆشه‌، به‌لآم که‌ پیر ئه‌بێ، به‌که‌ڵکی خواردن نایه‌ و پێی ئه‌ڵێن "پنگه‌ڵ" یان "بۆ" و له‌م کاته‌دا به‌ قه‌د بالآی پیاوێک به‌رز ده‌بێ و له‌ گه‌ڵه‌کانیدا که‌ ڕوه‌نگیان په‌مه‌یی و به‌نه‌وشن تووکێکی وه‌ک خوری ئه‌ڕوێ و ته‌نیا له‌ ژێر دوێینه‌ و شه‌له‌مدا ڕای ئه‌خه‌ن تاکوو ویشک ده‌بنه‌وه‌ و له‌ کاتی هه‌ڵگرتنیشدا به‌ دۆینه‌ و شه‌له‌مه‌که‌وه‌ ده‌نووسێن که‌ زستان له‌ کاتی لێناندا بۆن و به‌رامه‌ی پوونگه‌یان لێدێ. بێجگه‌ له‌مه‌ پوونگه‌ له‌ چێشتی "دوخوا" دۆکڵیو ده‌کرێ و وشکیش ده‌کرێ بۆ زستان و وه‌ک به‌هارات به‌کاری دێنن. پوونگه‌ بۆ ده‌رمان ئه‌شێ و دژی تاو و له‌رزه‌ و چه‌ند سه‌د ساڵ پێش زایین حه‌کیمه‌کان له‌ سه‌ر ئه‌م گیایه‌یان نووسیوه‌. به‌هاران که‌ کوردان ئه‌ڕۆن بۆ سه‌یران له‌ گه‌ڵ هێلکه‌ کولآودا ئه‌یخۆن، یان به‌ کاڵی له‌ نێو نانی ئه‌نێن و به‌ بابۆڵه‌ ئه‌یخۆن. جۆرێک پوونگه‌ هه‌یه‌ که‌ خواردنی ئه‌بێته‌ هۆی نووسانی ده‌نگ که‌ پێی ئه‌ڵێن: "پوونه‌ دۆخه‌". پوونگه‌ بۆ ته‌سکینی ئێش و هێمن بوونه‌وه‌ی مێشک و هه‌رسی باشتری خواردن و دژی سکچوونیش باشه‌. خه‌رپوونگه‌ جۆرێک پوونگه‌ی خراپه‌. هه‌روه‌ک وترا پوونگه‌ جۆری زۆره‌ و من هێندێکیان لێره‌دا ده‌نووسم: Myntha له‌ ئێراندا 6 جۆری یه‌کساڵه‌ و چه‌ندساڵه‌ی بۆنخۆشی هه‌یه‌. Mentha aquatica ئه‌مه‌یان پوونگه‌ی ئاویه‌. M.Longifolia amphilema ئه‌مه‌یان پوونگه‌ یه‌ک ڕه‌نگه‌. M.Longifolia Calliantha ئه‌مه‌ش پوونگه‌ی جوانه‌. M.Longifolia Kotschyana ئه‌مه‌شیان پوونگه‌ دارستانه‌. له‌ کتێبێکی خانمی Ingeborg Lindegordدا نووسراوه‌ که‌: "بوونگه‌ جۆری زۆره‌، ئه‌و جۆره‌ی که‌ له‌ ئینجیلدا باسی کراوه‌ جۆرێکی بۆنخۆشه‌ که‌ گه‌لآکه‌ی ئاوداره‌ و گوڵه‌کانی به‌نه‌وشن و بۆ به‌هارات به‌کار دێ و به‌ فراوانی له‌ ئیسرایلدا ده‌ڕوێ. هه‌موو گیاکه‌ بۆن ده‌دا. ئه‌وبه‌شه‌ی که‌ له‌ ئینجیلدا باسی کراوه‌ Hedyosmonیه‌ که‌ مانای "بۆنخۆشین (بۆنخۆش) [به‌رانتسه‌که‌ هی خۆامه‌.ح.د.] له‌ شوێنی نمدار و ته‌ڕدا له‌ گوێی جۆگه‌ و ئاودا ده‌ڕوێ، به‌لآم هی کێویشی هه‌یه‌. هه‌ر له‌ مێژه‌ و ئێستاش وه‌ک ده‌رمان به‌کاری دێنن." به‌ فه‌رانسه‌یی Poulit و Menthe pouliotی پێده‌ڵێن. (کاشمه‌ و به‌ڕه‌زا لووشه‌ و ترشکه‌/ کوزه‌ڵه‌و کاردوو، پوونگه‌ و به‌نگۆکه‌) "پیره‌مێرد".