مێژووى دامهزراندنى (ى.ن.ك) و نوێ بوونهوه
Ji Wîkîpediya
[biguherîne] مێژووى دامهزراندنى (ى.ن.ك) و نوێ بوونهوه
پێشهكى : شۆرشى ئهیلول له سالى (1961 ) له باردۆخێكى ناوچهیى و نێودهولهتى دیارى كراو و له ئهنجامى زولم و ستهم و چهوسانهوهى نهتهوهیى و كۆمهلایهتیدا ههلگیرسا و زۆربهى كورد لهژێر بالى ئهو شۆرشهدا كۆببۆوه ، زیاتر له (100) ههزار پێشمهرگهى ههبوو له رووى مادى و مهعنهوى دهولهتى ئێران پشتوانى دهكرد ، ئێران بۆ لابهلا كردنهوهى ناكۆكیهكانى خۆى لهگهل عێراق هاوكارى شۆرشى كوردى دهكرد . دواى رێكهوتننامهى (11 ى/ ئادارى / 1970 و چوار سال گفتوگۆ كردن ، له ئهنجامى رازى نهبوونى حكومهتى عێراق بۆ دان نان به مافهكانى گهلى كورد ، له نیسانى (1974) شهڕ به گهرمى دهستى پێكردهوه و حكومهتى عێراق له رێگاى چهندین دهولهتى وهك ( روسیا – ئوردن- میسر – ئهمریكا ) ههولیدا بۆ گفتوگۆ كردن لهگهل (شاى ئیران ) كه ئهمه دوا كارتى عێراق بوو بۆ له باربردنى شۆرشى كورد . له رێكهوتى 6/3/1975 رێكهوتننامهى جهزائیر له نێوان (ێدام حسێن ) و(شاى ئیران) له جهزائیر مۆركرا و رێكهوتنهكه به ئاكام گهیشت بڕیاردرا كهوا چیتر دهست له كاروبارى یهكتر وهرنهدهن و ئیران دهرگاى هاوكارى كردن دابخات له شۆرش . رۆژى 12/3/1975 وهفدێكى پارتى به سهرۆكایهتى بارزانى چووه ئیران دواى ههولدانێكى زۆر توانیان (شاى ئیران ) ببینن و (شا) پێیانى ڕاگهیاند كه ماوهى (42) ساله ناكۆكیمان ههیه لهگهل عێراقدا ئێستا رێكهوتن به ئاكام گهیشتووه و ئێوهش (3) رێگاتان له پێشه :- - دێن بۆ ئێران وهك هاولاتى ئیران حسابتان بۆ دهكرێ - دهگهرێنهوه عێراق ئارهزووى خۆتانه - درێژه به خهبات دهدهن ئێمه سنوور دادهخهین و به پێ ى ئیتفاقیهى جهزائیر ههر كهسێك له سنوور بگیرێ تهسلیم به عێراق دهكرێتهوه . وهلامى بارزانى : ئیمهش بهرژهوهندى ئیرانمان بهلاوه گرنگه . وهفدهكه گهرایهوه بۆ كوردستان له 14/3/1975 كۆبونهوهى سهركردایهتى پارتى دهستى پێكرد بۆ ماوهى (6) رۆژ بهردهوام بوو ، شهوى 18/19/3/1975 سهرجهم سهركردایهتى و مهكتهبى سیاسى و فهرماندهكان كۆبونهوه و داوا كرا كهوا درێژه به خهبات بدرێ بهلام بێ سوود بوو ، دواجار له رۆژى 19/3/1975 بڕیارى شهڕ ڕاوهستان درا و ئاش بهتال كرا . جگه له پارتى (كۆمهلهو حزبى شیوعى ) ههبوو بهلام بچوك بوون تواناى مانهوهیان نهبوو ، (كۆمهلهى ماركسى لینینى كوردستان ) له 10/6/1970 دامهزرابوو به نهێنى له ناو ریزهكانى پارتى كارى رێكخراوهیى خۆیان دهكرد به سهرپهرشتى (مام جهلال) .
بۆ ئهوهى خهلك له دهورى ئهو رێكخراوه كۆببێتهوه كهسانى رۆشنبیرى ههلبژارد له وانه (نهوشێروان مستهفا – شازاد ێائیب – مهحمودى مهلا عزهت – رفعهت مهلا مهحمود ) ئهوانهش به نهێنى له ناو ( بالى مهكتهبى سیاسى ) كاریان دهكرد . دیاره پێش حهفتاكانیش پارتى توشى كێشهى گهندهلى سیاسى ببوو له ناوخۆ ، تواناى درێژهدان به خهباتى نهمابوو (مام جهلال ) له ههولى دروست كردنى رێكخراوێكى نیشتمانى شۆرشگێردابوو . ئهندامانى سهركردایهتى (كۆمهله) له سالى 1970 له مانه پێكهاتبوون (شهابى شێخ نورى سكرتێرى كۆمیتهى سهركردایهتى له ناوهوهى ولات – محهمهد سهعید میرزا/ ل. لیژنهى بغدا - جهعفهر عهبدولواحد/ ل. لێژنهى ههولێر - ئاوات عهبدولغهفور / ل. لیژنهى سلیمانى - فریدون عهبدولقادر / ل. لیژنهى كهركوك . لهو سهردهمه گهنجێكى زۆر پهیوهندیان به كۆمهلهوه دهكرد ههڤال (شازاد ێائیب ) سهفهرى دهرهوهى كرد بۆ لاى ( مام جهلال ) بهمهبهستى بردنى نامه و ئاگاداربوونى له وهزعى كوردستان ههروها نامهى (مام جهلال ) ى هێنا بۆ كوردستان كه ههلومهرجهكه له باره بۆ دروست كردنى رێكخراوێكى نیشتمانى فراوان . (( دهستهى دامهزرێنهرى / ى.ن.ك )) له (22/5/1975) له (دیمشق ) له ریستورانى (گلیگله) له گهرهكى (ابو رمانه) ى سوریا یهكهم كۆبونهوهى دهستهى دامهزرێنهر به عهمهلى دهستى به جێبهجێ كردنى كارهگانى خۆى كرد ئهم ههڤالانه بهشداربوون :- 1- مام جهلال 2- نهوشێروان مستهفا 3- د. فوئاد معێوم 4- د. كمال فوئاد 5- عادل مراد 6- عهبدولرهزاق فهیلى 7- عمر شێخ مووس نهیتوانى بهشدار بێ چونكه كوردى سوریا بوو . كۆبونهوهى دووهم له بهرلین بهسترا له 27/5/1975 به سهرپهرشتى ( مام جهلال) ههندێك گۆڕان له پرۆژهكه كرا و به ڕهسمى له رۆژى 1/6/1975 بلاوكراوه . ئهزمونى ناو یهكێتى ى نیشتمانى ى كوردستان ئهزمونێكى نوێ بوو له كوردایهتیدا كه (3) رێكخراوى جیاواز (3) سهركردایهتى جیاواز كه ههر سێكیان سهربهخۆى رێكخراوهیى تهواویان ههبوو . - كۆمهلهى ماركسى لینینى كوردستان له 10/6/1970 به نهێنى دامهزرابوو - بزوتنهوهى سۆسیالیستى كوردستان - هێلى گشتى . له برادهرانى دهستهى دامهزرێنهرى ( ى.ن.ك ) پێكهاتبوو + ئهو كهسانهى كه نه بزوتنهوهى سۆسیالیست بوون نه كۆمهله بوون ، ناویان لێنان ( خهتى گشتى ) . (( ئاشكرابوونى ڕێكخستنهكانى كۆمهله )) كۆمهله دۆستایهتى لهگهل ڕێكخراوێكى عهرهبى ههبوو به ناوى (حرهكه العربیه اشتراكیه ) كه به نهێنى كارى دهكرد له ناو عێراق لێپرسراوهكهى ناوى (عبدالله النێراوى ) بوو . بۆ پهیوهندى كردن به یهكترهوه له لایهن كۆمهله (انور زۆراب ) لهلایهن حرهكه (ولید ژنون) دیاریكرابوون ههردووكیان له معمل كارتۆن بڕین ئیشیان دهكرد له بهغدا ، دواى تاوتۆ كردنى وهزعى كوردستان (فریدون عهبدولقادر ) ڕاسپێردرا كه بچێته دهرهوه بهمهبهستى ئاگادار كردنهوهى (مام جهلال ) له وهزعى كوردستان پێش چوونى كاك (فهرهیدون – مام جهلال ) نامهیهك رهوان دهكات له رێگاى (حرهكه ) نامهكه دهگاته دهستى (ولید) كه دانیشتوى بهغدایه كوڕێك به ناوى (ستار شعلان) له رێكخستنهكانى (حرهكه) لهگهل (ولید ) دهبێ له گهرهك دهبێته شهڕیان كه پۆلیس دێت بۆ گرتنى (ستار) رۆژنامهیهكى (حرهكه ) له مالهكهى دهگیرێ له ئهمنى بهغدا دان به بوونى رێكخستن دهكات له ناو عێراق و ههروها باسى (ولید) دهكات كه دهچنه مالى (ولید) كۆمهلێك بهلگهنامهى (حرهكه) یان دهست دهكهوێ له وانه نامهكهى ( مام جهلال ) كه بۆ كوردستان هاتبوو پاش لێدانى (ولید) ناوى ( انور زۆراب ) دێنى و شهو كات ژمێر (2) دهیبهن له مالهكهى بهرنامهى كۆمهله و دهمانچهیهك دهدۆزنهوه ، بۆ بهیانى مهوعیدى كۆبونهوه دهبێ له مالى ( انور زۆراب ) كه برادهران دێن دهزانن گیراوه ههرچى بهلگهنامهى كه ههبووه لهوێ لهگهل خۆیان دیبهن بهرهو سنوورى ئیران دهڕۆن بهمهبهستى خۆڕزگاركردنیان نهوهك ئاشكراببن ، له سهر سنوور ههموویان دهگیرێن له رۆژى 24/9/1975 كه ژمارهیان (40) كهسهو له رۆژى 1/1/1976 به پێ ى اتفاقیهى جهزائیر ئیران ههموویان تهسلیم به حكومهتى عێراق دهكاتهوه 0 ((ههلگیرسانهوهى شۆرش ))
له 1/6/1976 یهكهم مهفرهزهى چهكدارى له لایهن بهرێز (مام جهلال ) له سوریا به رێكرا كه ژمارهیان (37) پێشمهرگه بوون نهقیبى مهندس (ئیبراهیم عهزۆ) لێپرسراویان بوو ،ئهم (37) پێشمهرگهیه كرا به (4) مهفرهزهى بچوك ، دواى گهیشتنیان له سنوورى سوریا – توركیا – بۆ كوردستان . ههر چوار مهفرهزهكه لهلایهن قیادهی موهقهتهی ئهو كاتهی پارتی دهستگیر كران و شههید كران لهناوچهكان.
"ووهم وهجبهی ناردنی پێشمهرگه بۆ كوردستان"
ئهم هێزه لهفهرمانده و كادیرهكانی سوریا پێك هاتبوو، كارن به سێ رهتل به سهرپهرشتی كاك نهوشێروان مستهفا له 21/11/1976 رهوانهی كوردستان كران. بهڵام هێشتا مام جهلال بهتێچوونی مهفرهزهی یهكهمی نهدهزانی دوو نامهی دانێ بۆ عهلی عهبدوڵڵا، ئیدریس بارزانی و مهسعود بارزانی. پاش گهیشتنی دووهم مهفرهزه له سێ سنوور بارهگایان دانا.
"یهكهم وهجبهی چهك"
یهكهم وهجبهی چهك لهسوریاوه هات پاش ئیتفاق كردن لهگهڵ قیادهی موهقهته. له1/3/1977 چهكهكان بریتی بوون له: 60 كلاشینكۆف كه لهلایهن نهوشیروانهوه وهرگیران. گهڕانهوهی مام جهلال له ساڵی 1977 بۆ كوردستان دوای گهڕانهوهی لهبهیروت بۆ كوردستان یهكهم كۆبوونهوهی كۆمیتهی سهركردایهتی لهسهر خاكی كوردستان له 31/8/1977 بهست، كه 12 رۆژی خایاند. لهكۆبوونهوهكه مام جهلال به سكرتێری گشتی دانرا. كۆمهڵه: ئارام - سالار عهزیز. بزووتنهوه: رهسول مامه - عهلی عهسكهری. خهتی گشتی: ئهندامانی دهستهی دامهزرێنهری (ی. ن. ك) دوای لابردنی سهركردایهتی له سێ سنوور بۆ نۆكان. لهمانگی 3/1978 دووهم كۆبوونهوهی سهركردایهتی بهسترا بۆ رێكخستنی پێشمهرگه – دارایی – دانانی نهخشه و پلان – دروست كردنی ههشت ههرێم. دوای چهند مانگێك بڕیار درا بگهڕێنهوه بۆ سێ سنوور. لهبهر نزیكی لهسوریا – توركیا – ئێران – كوردستان. ئهو كاته زیاتر له ههزار پێشمهرگه له سهركردایهتی بوون، كران به سێ رهتل و ژمارهیهكی زۆری بێ چهك بوون. پاش وهرگرتنی زانیاری لهسهر سێ سنوور كه هێزهكانی قیاده موهقهته لهوێ بوون ژمارهیان 300 كهس بوون. دوای بهڕێ كهوتنی رهتلی یهكهم و دووهم له ههكاری تووشی شهڕ بوون لهگهڵ قیاده موهقهته و جاشهكانی توركیا. زیاتر له 750 پێشمهرگه لهو سهردهمه تیاچوون. باقی هێزهكهی سهركردایهتی گهڕانهوه قهندیل له20/9/1978 دوای خۆرێكخستنهوهی سهركردایهتی و درێژهدان بهشۆڕش و ههڵگیرسانی شهڕی نێوان عێراق و ئێران له ساڵی 1980 پهیوهندی نێوان كۆماری ئیسلامی ئێران لهگهڵ یهكێتی باش بوو. لهماوهیهكی كهم یهكێتی توانی خۆ رێك بخاتهوه و زۆر لهسنوورهكان لهرژێم ئازاد بكات و تا ساڵی 1988. دوای شهڕی نێوان عێراق و كوێت یهكێتی بهرنامهی ئازاد كردنی كوردستانی دانا و ئهو كاته زۆربهی هێزهكانی یهكێتی وهك پارتیزان مابوونهوه تا راپهڕینی 1991. "نوێ بوونهوه"
ههموو رێكخراوێكی سیاسی سهرهتای دروست بوونی بهقۆناخهكانی منداڵی و گهنجی و پیریدا تێدهپهڕێ و ههوڵی گهیشتن به ئامانج دهدات. شۆڕشی نوێ لهماوهی خهباتی سیاسی و چهكداری لهشاخ كۆمهڵێك گۆڕانی تێدا رووداوه. ههروهها بهرهنگاری ههموو رۆژه سهختهكان بوهتهوه و توانای ههڵسانهوهی ههبووه سهرهڕای بوونی كۆمهڵێ بیری جیاواز لهناو یهكێتی. بهستنی چهندین كۆنفرانس لهشاخ، لهساڵانی 80 كان وهك كۆنفرانسی كۆمهڵه لهساڵی 83 و 84 ههروهها كۆنفرانسی ههردوو باڵی ناو یهكێتی – خهتی گشتی و بزووتنهوهی سۆسیالیست پاش جیابوونهوهی بهشێكی بزووتنهوهی سۆسیالیست لهناو یهكێتی لهو كۆنفرانسه ههر دوو باڵهكه یهكیان گرت و ناویان نا یهكێتی شۆڕشگێران. لهوه بهدواوه یهكێتی بووه دوو باڵ. یهكێتی شوڕشگێران و كۆمهڵهی رهنجدهران. بهستنی كۆنگرهی یهك له 28/1/1992 لهسلێمانی دوای دوو رۆژ گواستراوه بۆ ههولێر كه ماوهی 17 رۆژی خایاند. زیاتر له 750 كادیر لهو سهردهمه بهشداری كۆنگرهكه بوون، ههر دوو باڵی كۆمهڵه و یهكێتی شۆرشگێران توانهوه و بڕیاری یهكخستنی ههردوو باڵهكه درا و تهبهنی فیكرهی سۆسیال دیموكرات كرا كه فره مینبهری و جێگای ههموو تاكێكی كوردستانی تێدا دهبێتهوه و دهتوانن لهناو ئهم رێكخراوه خهباتی سیاسی خۆیان بكهن و سهرهڕای بوونی بیر و رای جیاوازیش. وه لهدوای ساڵی 1996 یهكێتی بۆ ماوهی چهندین رۆژ كۆبوونهوهی سهركردایهتی بهست له سلێمانی به مهبهستی گۆڕانكاری لهبهرنامهی كاری خۆی وهك: دانانی وهزارهتی مافی مرۆڤ و كردنهوهی نووسینگهی مافی مرۆڤ له سهرجهم دام و دهزگاكان. دروست كردنی چهندین رێكخراوی مهدهنی و كردنهوهی كهناڵی جیاجیای ئازاد و دهركردنی چهندین رۆژنامه و گرنگی دان بهرێكخراوه پیشهییهكان و كردنهوهی چهندین سهنتهر و كۆمهڵهی رۆشنبیری به مهبهستی گۆڕان و كرانهوه. لهڕووی خزمهتهوه ههولێ باشی دا بۆ بوژانهوهی وهزعی دانیشتوانی سنووری حكومهتهكهی و زیاد كردنی مووچهی سهرجهم فهرمانبهران پێش رووخانی حكومهتی عێراق. له 4/4/1999 كۆنفرانسی ناوخۆ بهسترا بۆ رێكخستنهكان له سهرجهم مهڵبهندهكان، له 2001 كۆنگرهی دووهمی یهكێتی له سلێمانی بهسترا، تهبهنی فیكرهی سۆسیالیست و دیموكرات كرا و سهركردایهتی نوێ ههڵبژێردرا و بهرێز مام جهلال به سكرتێری گشتی یهكێتی ههڵبژێردرا. سهرهڕای ئهو بارودۆخهی كه كوردستانی پێدا تێدهپهڕی بوونی شهڕ لهنێوان یهكێتی و پارتی ههروهها لهنێوان حكومهتی عێراق به هاوكاری پ. ك. ك و انێار والاسلام لهسهر سنووری ئێران و هێرشهكانی ساڵی 1997ی پارتی بههاوكاری دهوڵهتی توركیا بۆ سهر هێزهكانی یهكێتی. بهشداری كردنی یهكێتی لهكۆنفرانسی رێكخراوی SI لهرۆژانی 31/5 و 1/6/2001 لهمهراكیش و وهرگیرانی یهكێتی بهئهندامی چاودێر لهو رێكخراوه كه بهدووهم رێكخراو دێ لهدوای UN و نوێنهری 172 پارت و رێكخراوی تێدا ئهندامه. مێژووی 31 ساڵهی یهكێتی بهههموو قۆناخ و بهرزی و نزمی و گهرمی و ساردیه ههمه جۆریهكانیهوه، دهمانباتهوه سهر راستی توانای یهكێتی لهخۆ گونجاندن و رهو كردن لهگهڵ ئهو واقیعه تازهی كه ههیه. لهسهردهمی شاخ و رووبهڕوو بوونهوهی چهكدارانه لهگهڵ داگیر كهراندا و لهدونیای قوربانیدان دا دژی سێ كوچكهی تهعریب – تهبعیز – تههجیر. یهكێتی خاوهنی مهزنترین سهرمایهیه. لهراپهڕێنی ههلومهرجی شار و ئاوهدان كردنهوه دامهزراندنی بهردی بناغهی دیموكراسی و مهدهنیهت و ئازادیش دا یهكێتی لهریزی پێشهوهی پارته سیاسییهكانی كوردستان بووه. قۆناغی دوای رزگار كردنی بهشهكهی تری ژێر دهسهڵاتی رژێم لهساڵی 2003 وه ئهركی پاراستن و چهسپاندیان ئاماژهی بههێزن و توانای یهكێتی. پاش 2003 مهسهلهی بهخۆدا چوونهوه و خۆ نوێ كردنهوه لهناو یهكێتی خستنه رووی كێشهكان و بهشداری پێ كردنی خهڵك لهكێشهكان شتێكی تازهیه لهرۆژههڵاتی ناوهڕاست بهگشتی و لهكوردستان به تایبهتی.