Îsmaîlî
Ji Wîkîpediya
Îsmaîlî terîqeteke batinîyê misilmanên şî ye. Wê terîqetê navê xwe ji Îsmaîl îbn Cafer, law û gorî pêyçûnên wê paşwerê heftem îmamê 12 îmaman Îmam Cafer bû, girtî ye. Îroj nêzî 18 mîlon pêyçûnên vê terîqetê, li Afganîstan , Hindistan, Pakistan, Sûrî, Yemen û Tacikistan dijî ne.
Tabloya Naverokê |
[biguherîne] Dîrok
Îmaîlî dema Ebbasiyan de der ketî bûn. Kênge lawê Hz. Elî yî paşin Huseyîn îbn Elî û destekên xwe bi piranî li Kerbela hat şehîd kirin re şîyan pejirand ku bila Zeynel Ebîdîn, nevîyê Hz. Elî tenê li pê mayî, û zayendê wî Îmamê Şîyan bin. Ew çaram Îmamê 12 Îmaman bû. Ji pê di 765an de şeşêm Îmamê Şîyan Îmam Cafer wefat kir re Şî nav hev de par bûn. Yek ji wan paran jî Îsmaîli bûn. Wan Îsmaîl bin Cafer, lawê şeşêm îmam bû, wek mîratê şeşem Îmam, ango heftem Îmam pejirandin. Lê Şî par ve bû Îsmaîlî yek ji milên wan paran bû.
Îsmaîlî li hin dewletan mezheba fermî bû. Yek ji wanan Fatimîyan ji bo zayenda îmam Îsmaîl danbera jina Mihemede pexember Fatima dikirin xwe wiha nav dikirin û ÎSmaîlî terîqete xweya fermî bû.
Dewleta Îsmaîlîyanê pêşin Karmatîyan bû. Ew 874an li Îran hat mezrandin bû dor 150 salan serwerî ajot. Karmatiyan 929an de Mekke dagir kirin û Hecer el Esved birina Lasha. Îsmaîli kênge bê dewlet bûn jî çalakên veşertî dewam dikirin. Wan wek Îhvanûs Safa bajarên mezinên wek Bexda veşertî çalak dewam dikirin. Di wan deman de bandora Îsmaîlîyan li ser xelîfeyên Sunî jî pir bû.
Di sedsala 10'an de Îsmaîlîyan li Efrîqaya Bakur dewleta Fatimîyan saz kirin û kargerî wan xwe wek xelîfe da zanîn û ji pê re jî di 969an de Qehîre dagir kirin. Lê di dema Fatimîyan de jî terîqeta Îsmaîlî di 1094an de wek Nazariyanû Mûstalîyan par bûn. Lê pê mirina xelîfe Hakîmê di 1021an re terîqeta Durzîyan der ket. Wan bawer dikir ku xelîfe nemiri in. Lê îroj jî durzî êdî terîqeteke rêşaş tê ditîn.
Sihedinê Eyûbî û selçûqan li hembera wan êrîşên mezin kirin û ewna ji nav milet der xisitin û ewna kişîynna kela û çiyayan. Yek ji wan kelan kela Alamût bû.
[biguherîne] Bawer
Terîqeta Îsmaîlîyan ji heft sinifan de pêk dihat. Wan bawer dikir ku kes di jîyna xwe de nikarê bi sinifa heftem gêhe û Şêx El Cebel tenê digêhîşte sinifa heftem. Dîsa wan bawer dikir ku Şêx sîya Xwedê ya li erdê bû. Ji bo vê ew çi bike çi neke rast bû û wî tu caran çewt nedikir. Wan bawer dikir ku giyanî yên gêhiştinî sinifa şeşem ji mirinê şunda digêhe Şêx û Xwedê yî xwe. Yên li sinifê jêr jî ji bedenê de dere bedenên din û li dinê îşkence bûna. Dîsa wan bawer dikir ku erd, yanê dinê dojeh e. Ji bo vê jî wan neditirsîyan ku xwe ji bo Şêxî xwe feda bikin. Ger ku yek xwe ji bo Şêx xwe feda bike ewê here bihuşt e. Fedaîyên Hesan Sabbah jî bi vê bawerê xwe feda dikirin û bedkujî dikirin. Lê ji bo milet bawer dikir ku ji bo hêsanî xwe feda bikin ewna xaşxaşkê dikişinî ne, wek Xaşxaşî dihat zanîn.
Heft sinifa Îsmaîlîyan jêr de heta jor wiha bûn; Mûmîn(bawerker), Mukellef(stûbar), Daî yan(bangdar), Daî Ekber(Dengdarê Mezin), Derê Terîqetê, Derê Heqîqatê, Şeyh el Cebel an Belag-ı Azam. Hesan Sabbah jî wek Şeyh el Cebel dihat zanîn. Gorî wan Sinifa heftema de
[biguherîne] Îmamên Îsmaîlîyan
Heft Îmam;
- 0. Hz. Elî (wefat. 661)
- 1. Hasan îbn Elî
- 2. Husên îbn Elî ( 680)
- 3. Zeynel Ebîdîn ( 713)
- 4. Mihemed El Baqir ( um 733)
- 5. Cafer es Sadiq ( 765)
- 6. Îsmaîl îbn Cafer ( 755)
- 7. Mihemed îbn Îsmaîl
Îmamên Îsmaîlîyên ji pê re gorî Nazarî û Mûstalîyan ciyawazî dewam dikin.
[biguherîne] Mil
- Îroj
- Nazarî Li welatên jor derve Yemen
- Mûstalî (Bûhra)
- Dawûdê Bûhra Hindistan, Pakistan, Yemen
- Silêmanê Bûhra - bi gelemperî Yemen
- Elî Bûhra
- Dîrokî
- Qarmatiyan,
- Fatimîyan
- Xaşxaşiyan
- Yên li Îsmaîliya der ketinî
- Durzî
- Alewî