Alphabetum Latinum

E Vicipaedia

Distributio alphabeti Latini per orbem terrarum. Obscuriore viridi colore designantur regiones in quibus alphabetum Latinum est sola litteratura. Clariore vero eæ in quibus et aliæ litteraturæ uná sunt in usu.
Distributio alphabeti Latini per orbem terrarum. Obscuriore viridi colore designantur regiones in quibus alphabetum Latinum est sola litteratura. Clariore vero eæ in quibus et aliæ litteraturæ uná sunt in usu.

Alphabetum Latinum est litteratura alphabetica nunc temporis quam latissimé patens. Præter ipsam linguam Latinam, hocc alphabetum adaptatum est ad Latinitatis prolem, linguas Romanicas, necnon et ad Germanicas, Celticas nonnullasque Slavonicas inde ab Ætate Media, et denique ad plurimas Europæ linguas. Tempore colonialismi atque Christiani proselytismi, alphabetum transfretavit maria, atque adhibitum est etiam in linguis Amerindiis, indigenis Australianis, Austronesiis, Vietnamiticá, Malajá et Indonesiis. Recentius quidem, linguistæ occidentales elegerunt potius alphabetum Latinum vel Alphabetum Phoneticum Internationale (quod et ipsum ab alphabeto Latino ducit fere originem) cum transcribendæ fuerunt linguæ haud Europææ vel normæ litterariæ eis tribuendæ; vid. exempli gratiá alphabetum Africanum referentiæ.

Usu moderno, voce "alphabeto Latino" appellatur omnis derivatio ab alphabeto quo utebantur Romani. Hæc varietates possunt omittere litteras (e.gr. alphabetum Italicum) vel addere alias (e.gr. alphabetum Polonicum), litterarumque forma multarum mutata est decursu sæculorum, præsertim minuscularum. Alphabetum Latinum derivatur a varietate occidentali alphabeti Græci nuncupato Cumano.

Index

[recensere] Litteræ alphabeti Latini

Alphabetum Latinum his graphematís constat:

Litteræ majusculæ
A B C D E F G H I J K L M
N O P Q R S T U V W X Y Z
Litteræ minusculæ
a b c d e f g h i j k l m
n o p q r s t u v w x y z

[recensere] Extensiones

Decusu temporis alphabetum Latinum adaptatum est ad usum aliarum linguarum quarum nonnullæ phonemata habent quæ ignorabantur a linguis quæ primum adhibuerunt hocc alphabetum in litteraturá suá. Hac de causá extensiones factæ sunt huic alphabeto cum opus fuit. Quæ effinguntur mutatá formá vel additis diacriticis, conjunctis aliquibus litteris per ligaturas vel novis formis confictis.

Hæ novæ formæ locum suum recipiunt in alphabeto, ut postea patebit.

[recensere] Aliæ litteræ

In linguá Anglicá antiquá additæ sunt eth ð litteræque runicæ thorn þ et wynn Formula:Unicode. Eth et thorn substituæ sunt a th et wynn a nová litterá 'w'.

In linguá Islandensi moderná, et thorn et eth adhuc sunt in usu.

Non diu valuerunt in linguá Latiná tres (litteræ Claudianæ).

Lingua Africana Hausa utitur tribus superadditis consonantibus: Formula:Unicode, Formula:Unicode et Formula:Unicode, quæ sunt mutationes a b, d et g quæque adhibentur a linguistis in transcribendis quibusdam aliis sonis qui eis sunt similes.

[recensere] Ligaturæ

Ligatura est conjunctio duarum vel plurium litterarum in novum glyphum. Exempla ligaturarum sunt Æ ab AE, Œ ab OE, ß ab ſs, vel Nederlandica ij ab i et j. Par ſs nihil aliud est quam duplex s. Prima pars ( ſ ) es quam appellamus s longam et secunda s regularis (s). Animadvertendum est ij majusculis facere IJ (et non Ij).

[recensere] Diacritica

Diacritica sunt signa quæ adduntur litteris quibusdam quo declaretur mutatio pronuntiationis. Effectus uniuscujusque pendet a linguá.

  • Cedilla in ç erat ab origine parvula littera z quæ c subscribebatur: olim significavit /ts/ in linguis Romanicis, hodie vero donat litteram c sono 'leni' cum præcedit a, o y u; e.gr., /s/ in Gallico façade, Lusitanico caçar et Catalonico Barça. Linguá Albaná et Turcicá littera "ç" pronuntiatur /tʃ/.
  • Háček in č š ž adhibetur in linguis Balticis et linguis Slavicis ut indicetur variantem postalveolarem cujusdam phonematis. Usurpatur et Czechicé super ř et ě.
  • Titulus (~) in linguá Lusitanicá ã et õ, in Estonicá õ. Ab origine erat parvula n superscripta alicui litteræ ut significaretur omissio ejus "n" litteræ, sed nunc indicat nasalizationem. In linguá Estonicá õ computatur in alphabeto ut littera distincta. In linguá Hispanicá ñ quoque habetur ut littera diversa ab n et sonat /ɲ/.
  • Apex in á é í ó ú ý in classicá Latinitate indicabat vocalem naturá longam, quo sensu adhuc adhibetur in linguis Czechicá, Slovacá, [Llingua Hungarica|Hungaricá]], Islandica vel Hibernicá.
  • Nomine acentús acuti idem signum adhibetur in linguis Lusitanicá, Hispanicá, Catalonicá, Gallicá, Italicá, aliisque. Polonicé adhibetur in ć ń ś ź quæ constituunt litteræ separatæ: ć est [] (sonus similis [], qui Polonicé scribitur cz); ń sonat sicut littera ñ Hispanica; ś est [ɕ] (sonus similis Anglicæ sh [], quod Polonicé scribitur sz); et ź est [ʑ] (sonus similis Gallicæ litteræ j [ʒ], quod Polonicé est ż). En vasco se utilizaba antiguamente la letra Ŕ para sustituir gráficamente a la doble R (normalmente sólo de aplicación para mayúsculas), observándose en cartelería y toponimia antigua.
  • Accentus circumflexus in â ê î ô û en linguis francés, Lusitanicá, Dacicá aliisque; in semivocalibus ŵ ŷ in linguá Gaelicá atque in consonantibus ĉ ĝ ĥ ĵ ŝ in linguá esperanticá.
  • Diæresis in ä ë ï ö ü in variis linguis significat vocalem in hiatu pronuntiari cum vocali antecedenti quicum alias pronuntiaretur in diphthongo. In linguá Hispanicá, ü post g et ante e vel i indicat eam litteram u pronuntiandam esse, nam in gue gui non pronuntiatur.
  • Nomine umlaut idem signum adhibetur in ä ö ü in linguá Germanicá aliisque: ë in linguis Albanensi et Judæolatiná. In lingua Germanica hoc signum erat ab origine parvula littera e quæ super vocalem scribebatur et adhuc licet scribere ae, oe et ue pro ä, ö' et ü.


  • Punctum superscriptum in ċ ġ ż in linguá Melitensi, ż in Polonicá, ė en Lithuanicá et Formula:Unicode in traditá litteratura Hibernicá.
  • Punctum subscriptum in ạ ặ ậ ẹ ệ ị ọ ộ ợ ụ ự ỵ in linguá Vietnamiticá.
  • Ogonek in ą ę į ų in linguis Polonicá e Lithuanicá.
  • Macron in ā ē ī ō ū in linguá Letoná, linguá Maori, linguá Hawaiianá, Samogitianá (dialecto linguæ Lithuanicæ), rōmaji (linguá Nipponicá romanizatá) necnon et Latiné in metricá ut indicentur syllabæ longæ, quamquam et jam sæpe adhibetur hoc signum etiam in vocalibus productis indicandis.
  • Acentus acutus duplex in ő ű in linguá Hungaricá indicat versiones productas vocalium cum umlaut ö et ü.
  • Breve in ă in linguá Dacicá, ğ in linguá Turcicá, et ŭ in linguá Esperanticá necnon in alphabeto łacinka in linguá Belarussicá.
  • Comma subscripta in ş et ţ in linguá Dacicá (sæpe scripta sicut cedilla in fontibus typographicis). Adhibetur etiam in ķ ļ ņ ŗ in linguá Letonicá. Adhibetur etiam in Alphabeto Phonetico Internationali.
  • Littera i sine puncto ("diacriticum per defectum") ı adhibetur in linguá Turcicá.
  • Uncus in ả ẳ ẩ ẻ ể ỉ ỏ ổ ở ủ ử ỷ in linguá Vietnamiticá.

Alia sunt diacritica aliique usús quam híc descripsimus, quæ omnia inspici possunt in Alphabetis a Latino derivatis.

[recensere] Vide etiam