Ianus
E Vicipaedia
Ianus (Iani, m.) maximus et antiquissimus Romanorum deus fuit cui similis nullus Graecus deus repertus est ; Etrusci autem qui, sub nomine Ani, eum colebant, ab populis Italicis mutuati erant. Ianuis (ianua, ae, f.) enim et omnino transitibus principiisque praeerat.
Index |
[recensere] De aspectu eius
Huius dei aspectus mirabilis est: nam duo capita occipitio coniuncta praebebat, quorum vultus alter prorsus, alter retrorsus spectabat (ita in multis nummis expressus est), tamquam in transitu ianuae positus et introeuntes et exeuntes prospiceret. Itaque vel bifrons vel anceps vel geminus vel etiam nonnumquam, ut in Faliscis, quadrifrons cognominatus est. Quod velut signum sapientiae antiqui homines interpretabantur: et praeteritas res enim et futuras simul videbat. Alii nonnulli philosophi antiqui Ianum ideo duos vultus habere scriptis mandaverunt, quia simul sol et luna, Diana et Apollo esset.
[recensere] De Iano rege in Latio.
Romani antiqui, opinionem philosophi Graeci Euhemeri secuti, deos homines insigni virtute praeclaros saepe fuisse putabant. Itaque fabulas fingebant quibus dei reges aut fortissimi viri in terris primo aetatem egerunt, ut in Iano qui Aboriginum rex primus in Latio regnavit, ubi Saturnum exulem recepit ac tutatus est. Sub illis regibus homines tam beati fuerunt ut illud tempus "aetatem auream" nuncuparint. Ianus ibi oppidum condidit cui Ianiculum nomen fuit: sic ratio reddita nominis montis qui trans Tiberim Etruriam versus ad portas urbis Romae situs erat ac Ianiculum a Iano dictum est.
[recensere] De Iano principiorum deo.
"Penes Ianum sunt prima, penes Iovem summa" : sic non tam breviter quam recte de natura illorum deorum dici licuit. Nam in omnibus precibus Ianus primus deorum invocabatur ante ipsum Iovem. Mane ianuas caeli aperiebat ut diem novum nasci sineret - quocirca "Pater matutine" ab Horatio poeta invocatus est-. Quot mensibus Kalendis ei sacrificabatur non minus quam Iunoni ("Ianus Iunonius"). Ianuarius mensis a Iano dictus est non quo primus in anno fuisset (nam anno 146 a.C.n. demum a mense ianuario initium cepit annus Romanorum, antea vero a Martio), sed cum ante Numam decem tantum menses annus comprenderet, a martio usque ad decembrem qui, uti nomen indicat, decimus erat, Numa duos menses ianuarium ac februarium addidit, ut cum solis cursu annus congrueret: isti duo menses velut transitus ac tamquam ianua inter priorem posterioremque annum fuere (purificationis ritus plurimi mense februario peracti satis demonstrant februarium terminum fuisse antequam annus novus renasceretur). Postea, cum ianuarius, fortasse ab omine nominis, ut aiunt, primus mensis factus est, tum quintilis, sextilis, september, october, november december non recte nominati fuere: nam quintus, sextus, septimus etc non iam erant.
Quippe qui deus nascentium rerum, saepissime Ianus Pater nominatur. Antiquitatis eius argumenta maxima haec sunt : Quirinus saepe cognominatus est nec flamen tamen ei, ut Iovi, fuit sed rex sacrorum ipse, princeps sacerdotum, cultum eius ministrabat.
[recensere] De Iano ac Pace Romana
Rex Numa, pacis omni tempore fautor, Ianum in foro Argiletum versus consecrasse dicitur, cuius fores bello apertas, pace autem clausas esse oporteret. Regno eius clausae permansere, postea vero post Primum Bellum Punicum peractum demum (anno 235 a.C.n.) necnon ter sub Caesare Augusto (primum post Actiacam victoriam ac bella civilia desita,anno 29 a.C.n., bis etiam paulo postea) sed brevi tempore denuo aperiebantur : ita sempiterna bella Romanis fuere! Nero imperator quoque, aemulatione inflatus, in asse necnon in sestertio ianuas templi Iani clausas expressit cum hac inscriptione : PACE P(opuli) R(omani) TERRA MARIQ(ue) PARTA IANVM CLVSIT. Sed ista mera iactatio fuit imperatoris gloriae nimis cupidi. Secundo saeculo imperatores Marcus Aurelius filiusque eius Commodus aedem Iani cluserunt.
Haec ratio postea inventa ac nobis a Macrobio, quinti saeculi scriptore, tradita est : post Sabinas virgines raptas bello inter Titum Tatium ac Romulum, cum Romani iterum atque iterum portam urbis claudere frustra conati essent ac iam fugere coepissent, e Iani templo vim magnam aquae ferventis torrentisque erupisse ac Sabinos iam introeuntes repulisse. Ideo igitur bello ianuae aperiuntur, ut Ianus Romanis auxilio esse possit.
[recensere] De Iano ac re nummaria.
Tertio saeculo a.C.n. praecipui Romanorum nummi Iani effigiem praebebant. In omnibus enim assibus a primo bello Punico usque ad Sextum Pompeium, id est usque ad primum saeculum medium a.C.n. laureatum caput Iani bifrontis ac barbati ex una parte et prora navis ex altera videtur. Illo tempore as fundamentum totius rei nummariae Romanorum erat ac nummus aeneus maximus. In nummo argenteo ante denarium percusso quoque, quod didrachma verbo graeco vocabant, ex una parte caput Iani laureati sine barba expressum est, ex altera vero Iuppiter in quadrigis cum inscriptione ROMA. Didrachmum illud inter primum ac secundum bellum punicum argenteus nummus Romanorum fuit. Ita Ianus deus in nummis velut insigne urbis Romae fuit. Adeo ut scriptores quinti saeculi Ianum ipsum illos nummos percussisse ac signandi aeris artem invenisse crediderint. Quod absurdum est.
Nomen dei Iani idem est atque vocabulum linguae profanae quo aedificium publicum in arcuatae portae figuram aedificatum, qua inter fora et vias intra urbem transirent, designabant : plures iani Romae fuerunt, nobillissimus autem "Ianus Medius", ad quem nummularii et argentarii artem suam exercebant, mercatus nummarius ac velut "Wall Street" quoddam Romanorum fuit.
[recensere] Conclusio.
Ianus deus Romanus genuinus est, mythologia Graeca incorruptus. Graecis enim deis parentes, coniuges, liberi erant, eorum res gestae in fabulis narrabantur : quae omnia a Graecis Romani sumpserunt. Sed deus Romanus indigena primo vis erat quae officio aliquo fungebatur. Ianus Pater, ut porta, transitu fungebatur, inter diem ac noctem, inter prateritum et futurum, inter pacem et bellum, inter homines et deos, inter intus et foris etc. Tertio saeculo a.C.n. maxime quidem floruit cum velut imago Romae in nummis fuit, sed popularis usque ad finem imperii Romani permansit.
[recensere] FONTES.
Legendi sunt :
- Macrobius libro primo Saturnaliorum capite septimo et nono.
- Cato de Agricultura capitulo 134.
- Titus Livius libro primo Ab Urbe condita capite undevicesimo.
- Suetonius Tranquillus in Vita Divi Augusti capite XXII necnon in Vita Neronis capite tredecimo.
- Vergilius libro septimo Aeneidis versibus 601-622 necnon libro octavo 357-358.
- Varro libro quinto de Lingua latina capitulo 165.