Capitolium
E Vicipaedia
Capîtolium[1] sive Mons Capitolinus[2], inter Forum et Campum Martium situm, e septem collibus urbis Romae superficie quidem minimus, sed religione templorum et clarissimis triumphis fuit nobilissimus. Pars septentrionalis huius collis Arx appellabatur.
Stricto vero sensu, Capitolium est nomen templi Iovis Optimi Maximi, Iunonis, Minervaeque in eo monte exstructi: ideo omnes coloniae Romanorum, ad instar urbis Romae aedificatae, Capîtolium suum habebant.
Index |
[recensere] De monte ante Capitolium.
Mons ille Saturnius primum dictus est, quod Saturnus ibi primus oppidum condidisse narratur. Deinde, quod bello inter Romanos ac Sabinos post virgines raptas, Tarpeia virgo, filia praefecti arcis, auro corrupta secretam viam hostibus Sabinis ostenderat ac ibi necata et sepulta erat, Tarpeius mons nominatus est. Cuius rei monumentum rupes Tarpeia remansit, unde proditores ac maiestatis damnati praecipitabantur. Postremo, cum Tarquinius Superbus fundamenta templi Iovis Optimi Maximi iaceret, humanum caput integra facie in terra inventum est. Hoc prodigium portendebat hic caput rerum humanarum fore : unde mons templumque nomen Capitolium duxere. Sic saltem a scriptoribus rerum Romanarum traditum est. Hoc autem verum fuisse videtur Sabinos hunc montem incoluisse.
[recensere] De templo Iovis Capitolini.
Cella huius templi triplex fuit : Iuppiter medius, Iuno Minervaque a lateribus erant. Hic mos ternis deis templum dedicandi Etruscus eat - confer cum templo Cereris, Liberi Liberaeque ad Aventinum paucis post annis dedicatum- : non abhorrere igitur a veritate videtur quod annalium scriptores memoriae mandavere hoc templum Tarquinium priscum bello adversus Sabinos vovisse, Tarquinium autem Superbum perfecisse : hi reges enim Etrusci sunt. Contra Horatium Pulvillum consulem templum anno primo libertatis paucis mensibus post reges exactos dedicasse (509 a.C.n.), mendacium a Romanis fictum videtur, ne rex, immo Etruscus rex, religiosissimum fanum urbis Romae dedicasse videretur. Sic saltem multi auctores rerum Romanarum periti hodie putant.
Frontem Capitolii ex una parte denarii a Petilio Capitolino quaestore anno 43 a.C.n. percusso expressam videre possumus (ex altera parte caput Iovis) : sex columnae fastigium sustinent, supra fastigium Iuppiter quadrigis vehitur, intra fastigium dea Roma scutis insidet. Expressa est etiam in sestertio imperatoris Vespasiani, qui templum post incendium restituit : sex columnae fastigium quidem sustinent sed statuae eaedem non sunt : Iuppiter in solio sedet.
Hic deus velut auctor rei publicae et imperii Romanorum erat : itaque externae nationes cum amicitiam erga populum Romanum exhibere cupiebant dona Iovi Optimo Maximo mittebant. Imperator Romanus post magnam victoriam eo triumphans Via Sacra ascendebat ut deo sacrificio gratias ageret partemque praedae offerret.
[recensere] De Romanis in Capitolio obsessis.
Anno 390 a.C.n. Galli Romanos vicerunt, Urbem ceperunt atque incenderunt. Romana iuventus in Capitolium sese recepit, senes in urbe mortem obierunt ne oneri essent defensoribus arcis. Ne tum quidem tamen a deis suis Romani deserti sunt : nam cum Galli nocte clam rupem ascendissent, vigiles atque canes quidem fefellerant sed non anseres sacros Iunonis qui alarum motu et clangoribus M. Manlium excitavere. Ita Galli repulsi sunt et Iunoni Monetae (id est ea quae admonet) templum eo ipso loco postea aedificatum est. Anseres vero Capitolii hodieque toto orbe terrarum celebres sunt, velut proverbium.
M. Manlius, qui ab anseribus excitatus virtute atque fortitudine sua Capitolium servaverat, magna praemia accepit et Capitolinus cognominatus est. Sed postea, maiestatis, tamquam regnum adfectaret, accusatus damnatusque e Tarpeia rupe praecipitatus est. Unde proverbium, non longe a Tarpeio saxo Capitolium abesse, id est a summis ad infima celerrime descendi posse.
[recensere] De capitolio ter incenso.
Ter Capitolium exarsit ac rursus aedificari debuit. Primum anno 83 a.C.n., bello civili inter Syllam et optimates ex una parte Marium, Cinnam et populares ex altera, incendium incerto auctore Capitolium delevit. Sylla sedem deorum iisdem vestigiis restituere decrevit. Cura huius rei Quinto Lutatio Catulo mandata est, qui ideo Capitolinus cognominatus est ac per viginti annos huic rei operam dedit.
Anno 69, bello civili mortem Neronis secuto, Vitelliani milites qui fratrem Vespasiani, Sabinum, necnon filium admodum adulescentem, Domitianum, eo fugientes persecuti erant, Capitolium incenderunt ac funditus deleverunt. Quod factum Tacitus maxima indignatione in Historiis rettulit ac pietatem studiumque Vespasiani et populi in fundamentis novi templi iaciendis longa narratione exposuit. Quod templum simile priori fuit : nam dii per augures interrogati nihil mutari sibi placere responderunt. Paulo altius tantum fuit.
Sed paulo post rursus exarsit,anno 80 Tito Augusto imperatore et Domitianus ultimum Capitolium antiquum Romae exstruxit. Reliquiae quae in situ inventae sunt ad hoc Domitiani opus pertinent.
[recensere] De locis illustribus in Capitolino monte.
Praeter templum Iovis nobilissima sunt :
- Asylum a Romulo conditum ad novos incolas Romam alliciendos, in luco inter Capitolium et Arcem situm.
- Carcer publicus ibi erat. Latumiae nonnumquam vocatae quod ibi veteres lapicidinae cavernas in monte reliquerant. Parti subterraneae Tullianum nomen fuit : ibi cum multi alii tum Iugurtha et Vercingetorix strangulati sunt.
- Tarpeia rupes sive Tarpeium saxum e quo de proditoribus supplicium sumebatur. De fabula quae originem huius moris exponit vide supra.
De templis memoria digna sunt :
- Templum dei Termini qui sedibus moveri noluit cum aream ad templum Iovis liberarent.
- Templum Iunonis Monetae tertio saeculo a.C.n. aedificatum eo loco quo fuerat domus Marci Manli. Quae post eius supplicium publice solo aequata fuerat. In officina ad hoc templum publicam pecuniam fabricabantur. Unde vocabulum moneta idem valuit atque pecunia.
- Templum Iovis Tonantis qui velut ianitor Iovis Capitolini erat.
- Templum Iovis Conservatoris ab imperatore Domitiano aedificatum eo ipso loco quo anno 69 latuit cum Vitelliani eum persectabantur .
- Templum Concordiae, Templum Opis.
[recensere] De Capitolio in aetate moderna.
Aetatis modernae non sum satis peritus. Si calles, capitulum istud ipse scribe : tibi gratias agam. Si non potes, nexu cum alia lingua uti velis.
[recensere] Conclusio.
Capitolium magnum locum in occidentalium hominum humanitate tenet quod per longam aetatem velut caput rerum humanarum orbisque terrarum fuit : nonnulla aedificia moderna Capitolium nomen sumpserunt : nobilissimum est in Foederatis Civitatibus Americae aedificium publicum ubi leges ad universas civitates pertinentes feruntur.
[recensere] Notae
- ↑ Vide Disputationem
- ↑ http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Gazetteer/Places/Europe/Italy/Lazio/Roma/Rome/_Texts/PLATOP*/Capitolinus.html
[recensere] Fontes
- Suetonius in Vita Divi Iuli cap.15, Vita Vitelli cap. 15, Vita Divi Vespasiani cap. 8 necnon in Vita Domitiani cap. 1 ac 5.
- Tacitus in Historiis III,69-75 et IV,53-54.
- Titus Livius, Ab Urbe condita, I,53,55-56 ; II,8 ; V,47 ; VI,19-20.
- Varro de Lingua latina libro quinto capitulis 40,41,158.