Symfonie

Van Wikipedia

Dit artikel is gesjreve in 't Mestreechs. 't Weurt gewaardeerd óm in dit artikel 't Mestreechs aan te hauwe of aan te gaeve welk anger dialek gebroek is.



Aan dit artikel weurt de kómmenden tied nog gewirk.
Tot daen tied kan d'n inhaud van 't artikel veurnaam informatie misse of nog neet good in zie verbandj ligke.


'n Symfonie (Aajdgrieks συμφωνία sumfōnia, letterlek "sameklaank") is e sonnaatechteg werk veur orkesbezètting. Ze weurt väölal gezeen es de veurnaomste vörm binne d'n instrumentale klassieke muziek en is daorum ouch de naomgever vaan 't symfonieorkes. Väöl componiste höbbe ziech mèt 't genre bezeggehawwe. Veur sommege vaan hun vörmp 't de kern vaan hun werk, veur andere waor 't bijzaak.

Inhawd

[bewirk] Historie

[bewirk] Oontstoon

't Begrip symfonie, "sameklaank", is al väöl awwer es 't genre zelf. In 't verleie kós 't beveurbeeld "polyfonie/mierstummegheid" of "akkoord" beteikene. De term symfonie touwgepas op muziekstökker vint me al bij Heinrich Schütz, vreug in de zeventiende iew, dee zien concerterende motètte Symphoniae Sacrae geneump weure. Aon 't ind vaan de zeventiende iew kump 't woord sinfonia in Italië in gebruuk es synoniem veur ouvertuur. De term symfonie moot daan weure opgevat es "sameklaank vaan alle instruminte aon 't begin vaan e vocaal werk" ('nen opera, 'n oratorium of nog zoeget).

Ouvertures ofwel symfonieë kóste in sommege werke oetgreuje tot muziekstökker op ziech. Antonio Vivaldi geit begin achtiende iew es eine vaan de ierste euver op 't componere vaan zelfstendege werke mèt de naom sinfonia. Dit is 't begin vaan 't genre. Bovedeen sjrieve Vivaldi en e paar ander Italiane ouch zoegenaomde concerti ripieni: concerte boe-in neet ei of e paar solo-instrumente figurere, meh boe-in dèks väöl instruminte same speule. De dao-in gebruukde technieke koume veur e good deil euverein mèt de sinfonia.

[bewirk] Rococo en vreug-klassiek

't Genre verspreide ziech laanksemaon euver groeter deile vaan Europa en sjoot behave in Italië veural ouch wortel in Duitsland (inclusief Oosteriek). Zoe roond 1750 waor de symfonie algemein verspreid. Ze waor kort, bestoont altied oet drei deile snel-laanksem-snel ('t derde deil waor dèks e menuèt) en stoont gemeinelek in groete terts, in euvereinstumming mèt de esthetiek vaan de galante (rococo-) stijl. De belaangriekste Italiaanse meister waor Giovanni Battista Sammartini. Heer sjreef symfonieë veur e de minimaal bezètting vaan dreistummeg striekorkes. Dat gelt ouch veur Georg Matthias Monn, same mèt oonder mie Georg Christoph Wagenseil 'ne belaangrieke symfonische componis in Wene. 't Belaangriekste centrum vaan de symfonie, vaan orkesmuziek in 't algemein, waor in deen tied, boe Johann Stamitz aon de weeg stoont vaan de Mannheimer sjaol. Ander naome zien Carl Philipp Emanuel Bach in Potsdam, zie broor Johann Christian Bach en dee z'ne collega Karl Friedrich Abel in Londe, William Boyce in Oxford en François-Joseph Gossec in Paries.

't Belaank vaan de symfonie bleef aonvenkelek achter bij dat vaan ander vörm vaan orkesmuziek, wie 't soloconcert. Dao kaom evels verandering in oonder Jospeh Haydn, vaan wee neet minder es 106 symfonieë bekind zien (nómmers 1-104 en A en B, die later oontdèk zien). Haydn, beïnvleujd door veural C.Ph.E. Bach, brach de symfonie vaan 'ne vörm dee veural es amusemintsmuziek gemeind waor tot e kunswerk. Heer brach versjèllende veranderinge aon, die in de loup vaan zien carrièr inslope. Innovaties vaan Haydn waore oonder mie 't standaard make vaan veer deile in plaots vaan drei, dèks 'n laanksem introductie veur 't ierste deil, soms 'n serie variaties veur 't laanksem deil in plaots vaan de leedvörm, introductie vaan polyfoon eleminte en 'n oetbreiing vaan 't orkes. Haos al zien tiedgenote, en zeker die es belaangrieke symfonici gezeen woorte, naome dit model, bekind es 't Weens model, gans of gedeiltelek euver. De belaangriekste oonder zien tiedgenote waore Carl Stamitz (zoon vaan veurneumde Johann Stamitz), Karl Ditters von Dittersdorf, Johann Baptist Vanhal en veural Wolfgang Amadeus Mozart, dee zien lèste veer symfonieë eve belaangriek, vernuiend en invloodriek zien es de beste vaan Haydn.

[bewirk] Laat-klassiek en vreug romantiek

Aon 't ind vaan de achtiende iew waor de Weense symfonie vaan Haydn en Mozart in gans Wes-Europa staanderd gewore. Meisters vaan dit model zien oonder mie Ignaz Pleyel (Wene, later Paries), Étienne Méhul (Paries), Carlos Baguer (Spaanje) en Muzio Clementi (Italië, veural bekind vaan klaveerwerke). De groete meister vaan 't genre is vaanaof 1800 evels Ludwig van Beethoven. In dat jaor geit zien ierste symfonie in premièr. Allewel tot dees symfonie, zjus wie zien twiede, nog good bij Haydn en Mozart aonslut, weure dao-in toch al wezeleke vernuiinge ingezat. In de res vaan zien symfonieë - 't zien 'rs in totaol nege - weurt dezen tendens hel deurgezat. Vernuiinge vaan Beethoven zien de meugelekheid um 't werk te beginne mèt 'nen dissonant (ierste), 't vervaange vaan 't menuèt door e scherzo (de facto al in de ierste, op sjrif vaanaof de twiede symfonie), 't vrijer umgoon mèt de sonatevörm en ander vörm (vaanaof de daarde), meugelekheid veur 'n laanksem introductie bij 't veerde deil (veerde), 'n experiment mèt sterk monothematische principes (viefde), meugelekheid veur vief deile in plaots vaan veer (zesde), tertsverwantsjap in plaots vaan dominantverwantsjap veur 't twiede thema (zevende), durchbrochene Arbeit (versjèllende), soms umwissele vaan laanksem deil en scherzo, 'n sterke oetbreiing vaan 't instrumentarium (daarde, viefde) tot oetindelek zelfs e koer in de symfonie ingezat woort (negende) en 'n touwnaome vaan de lengde vaan 't werk (negende). Zien symfonieë zien zoe belaangriek tot ze 'n iew laank 't idee vaan de symfonie bepaold höbbe.

Tiedgenoet Franz Schubert componeert ouch nege symfonieë (daovaan ach bewaord gebleve), meh allewel tot heer de vörm perfek behiers zien zien symfonieë in de verte neet zoe gewiechteg es die vaan Beethoven. Veural achste (Oonvoltoejde) en negende (Groete) zien intersant; ouch de viefde heet rippertoir gehawwe. Ouch ander vreug romantici, wie Carl Maria von Weber, Robert Schumann en Felix Mendelssohn sjrieve symfonieë, die evels ouch oonbelaangriek zien in hun gans oeuvre. Hun symfonieë zien in de twintegste iew oet de canon verdwene, allewel me sommege vaan die werke nog dèks huurt (veural de Sjotse en Italiaanse symfonie vaan Mendelssohn). Dees werke weure dèks gezeen es epigonisme vaan Mozart en Beethoven.

De belaangriekste en mies innovatief symfonie vaan kort nao Beethoven is de Symphonie phantastique vaan Hector Berlioz. Hei-in weure versjèllende formeel innovaties en 'n sterke oetbreiing vaan 't symfonie-orkes doorgeveurd, die sterk vaan invlood zouwe zien op de muziek oet de later romantiek.

[bewirk] Hoeg- en laatromantiek

In d'n tied nao Beethoven kump de symfonie wezelek in 'n crisis terech. 't Lök de meiste componiste neet euver de sjeem vaan Beethoven te springe. Componiste zien aof vaan 't sjrieve vaan symfonieë of hun werke op dit gebeed zien neet succesvol. Oetzunderinge zien Franz Liszt en Joachim Raff. D'n ierste sjrijf twie programmatische symfonieë (de Dante-symfonie en de Faust-symfonie), boe-in de door Berlioz ingezatte lijn weurt doorgetrokke, d'n twiede oontwikkelt Mendelssohn zien orkesstijl door en gebruuk die ouch veur programmatisch aongelagte werke. In Fraankriek waoge ziech César Franck en Camille Saint-Saëns aon 't genre.

D'n absolute muziek en de daomèt geassocieerde vörm (symfonie, concert, sonnaat), weure door Richard Wagner doedverklaord: heer meint tot 't neet mie rillevant is um absolute muziek te sjrieve en tot 't Gesamtkunstwerk de touwkoms heet. De belaangriekste componis dee häöm dao-in tegesprik is Johannes Brahms. In zien jóng jaore sjrijf heet veural kamermuziek, meh nao jaore vaan perbere kump heet toch mèt zien ierste symfonie in c-klein(Op. 68). 't Zien veural zien daarde (F-groet, Op. 90) en veerde symfonie (e-klein, Op. 98) die indrök make en rippertoir hawwe. De vörm is streng en klassiek, d'n inhaajd is romantisch. Zienen tegehenger is Anton Bruckner, dee nege riepe symfonieë sjrijf (ouch nao 'ne jaorelange liertied). Bruckner is euver 't algemein innovatiever es Brahms. De contoure vaan de sonatevörm zien bij häöm vager en heer gebruuk drei thema's in plaots vaan twie. D'n inhaajd is plechteg en deep-romantisch, de hermenie weurt ummer moderner en gewaogder (mèt es huugdepunt 't daarde deil vaan zien negende symfonie). De instrumentatie weurt ouch bij Bruckner oetgebreider es teväöre, al weurt dat dèks euverdreve: de enorm orkeste vaan zien idool Wagner nump 'r neet euver, al weurt soms 't tegedeil beweerd. D'n door vaan zien symfonieë nump touw tot 'n oor of mie. De vörm weurt good in de gater gehawwe: alle symfonieë vaan Bruckner volge dezelfde architectuur.

Mèt Brahms en Bruckner waor de symfonie weer trök in de belaangstèlling. D'n opvolger vaan Bruckner es symfonicus vaan de lange vörm weurt Gustav Mahler. Mahler nump, via "missing link" Hans Rott (ein symfonie, die neet dèks mie gespeuld weurt), väöl vaan Bruckner euver, meh de aard vaan ziene muziek is gans anders. Bij Mahler weurt de symfonie nóg langer (tot 'n oor of twie), de vörm weurt hielemaol vrij (anders es bij Bruckner höbbe bij Mahler aamper twie symfonieë dezelfde vörm), de introductie vaan vocaal eleminte (herinner de negende vaan Beethoven) weurt bekaans regel.

[bewirk] De modern symfonie

Componiste voolte ziech neet gerope um de gigantische symfonievörm vaan Mahler euver te numme. 't Kortste bij kump nog Richard Strauß, bij wee de symfonie evels gei groet belaank heet. Componiste, es ze al symfonieë sjrieve, hawwe ziech lever aon kortere vörm en 'n kleiner orkestratie. Binne de moderne kump daan ouch 't neoclassicisme op: trök nao 't model vaan Haydn en Mozart. De mies oetgesproke neoclassicistische symfonicus is Sergej Prokofjev, dee in 1917 mèt zien Klassieke symfonie bekind weurt. Ouch figure wie Paul Hindemith, Arthur Honegger en Igor Stravinski sjrieve neoklassieke symfonieë. Binne de Twiede Weense Sjaol weurt 't genre beoefend door Arnold Schönberg (twie kamersymfonieë) en Anton Webern (ein symfonie die aamper e kerteer doort). Meh ouch de traditioneel componiste die gooddeils of gans vashawwe aon de romantiek make hun symfonieë wezelek korter (Jean Sibelius, Dmitri Sjostakovitsj, Carl Nielsen, Albert Roussel).

Nao d'n oorlog bringk Karl Amadeus Hartmann zien symfonieë oet. Dees gooddeils atonaal werke moch heer in de nazitied neet publicere, meh noe vinde ze väöl weerklaank. Ouch bekind weurt de Turangalîla-symfonie vaan Olivier Messiaen, e tiendeileg werk wat in vrijheid vaan opbouw, umvaank vaan orkestratie en tiedsdoor sterk aon Mahler herinnert. Veur de exponinte vaan de Nuie Muziek is de symfonie evels gein optie: daoveur is de vörm väöls te väöl mèt traditionele muziek verboonde. Allein Luciano Berio, dee neet zoe iconoclastisch is, componeert nog 'n symfonie (Sinfonia), boe-in heer oonder mie e gans werk vaan Mahler citeert. Mèt de restauratie vaan traditioneel muziekeleminte sins de jaore zeveteg is de symfonie weer trök in 't rippertoir van väöl componiste. Veural componiste die trökkiere nao e tonaal idioom hawwe ziech daomèt bezeg, wie Krzysztof Penderecki en Einojuhani Rautavaara. De daarde symfonie vaan Henryk Górecki haolde in de Vereinegde Staote de hitparaad. Arthur Schnittke en Wolfgang Rihm höbbe e moderner idioom meh hantere/hanteerde de symfonie ouch.

[bewirk] Opbouw

[bewirk] Bezètting

Aafkomstig van Wikipedia, de Vriej Encyclopedie. "http://li.wikipedia.org../../../s/y/m/Symfonie.html"