Abdij van Val-Dieu
Van Wikipedia
Dit artikel is gesjreve in 't Norbiks. 't Weurt gewaardeerd óm in dit artikel 't Norbiks aan te hauwe of aan te gaeve welk anger dialek gebroek is.
D'r Cisterciënzer-Abdij va Val Dieu liegkt in 't Laand va Herf an de Berwinne en is 'n buurtsjap van de gemèngde Aubel in de Provincie Luuk op 't Belsj.
Inhawd |
[bewirk] Oontsjtaonsgesjiedenis

[bewirk] Sjaenkinge
D'r Abdij va Val Dieu oontsjtong in 1216, wie d'r Graaf va Dalhem, Lotharius II va Hochstaden, de Cisterciënzermonnike va Hocht (bie Laoneke) hie groond sjoonk väör 'n nuuj abdij. Hocht waor gesjtichd in 115O en 'n dochter-abdij van d'r Abdij Eberbach, dae 'n directe dochter-abdij van Clairvaux waor.
[bewirk] Economisch motief
Toendertied waor Vallis Dei of Val Dieu èè groeët drassig gebied en d'r Graaf wos dat de monnike d'r groond zowwe oontginne en d'r gaanse sjtrieëk welvarender zow make. En dat lieëverde häöm oeteindelek wer mieë tienden of belastingsgaeld op. In 1203 howwe de monnike al 'n paar hectaar groond gegolle in Waeërsj mae dat waor zjuus groeët genog väör 'n uuthof va Hocht. D'r Graaf goof hun de kaans um 'n volwaardège abdij oet te boewe. Wie ooch d'r Hertog va Limburg de monnike groond sjoonk an d'r aandere kaant van de Berwinne, koom de abdij zjuus op de grens te ligke tösje 't Hertogdom Limburg en 't Graafsjap Dalhem.
[bewirk] Geestelek motief
De vriegaevighèèd van d'r Graaf waor echter neet allèng economisch geïnspireerd. Natuurlek wès-e, zjuus wie ooch d'r Hertog, dat dit saoërt sjaenkinge hun geesteleke väördele in 't perspectief van dae tied zow oplieëvere, es weldoender van de Kèrk. Zieëker bie Lotharius va Hochstade mot dat 'n rol gesjpeuld ha want e waoërt mèt verantwoordelek gehaowe väör d'r moord op Albert va Leuve, d'r zoon van d'r Hertog va Brabant. In 1191 waor Albert, nao 'ne, bies d'r top gedraeve sjoebkare-polletiek, oeëbie de machtège haere èèder hunne kandidaat op d'r bissjopszaeëtel probeerde te kriege, tut bissjop va Luuk verkaoze. En dàt terwiel Albert va Rethel, volle naef van d'r Graaf va Hengouwe, ooch väöl sjtèmme kreeg. Proteste taege d'r gang va zake bie de sjtèmmeriej bleve dus neet oet en 't mieningsversjil koom väör 't Keizelek Gerechshof. Hendrik d'r VI kieëm op 't idee um 'ne driejde perzoeën te beneume, en wal Lotharius, broor va Diederik va Hochstade, Graaf va Dalhem. Mae dao bleef 't neet bie. Uvvertuugd van zie rech gong Albert va Leuve in beroep in Roeëme en verkreeg dao in januari 1192 de erkenning dat zieng beneuming zjuus waor. Op 20 september waoërd-e gewiejd in Reims en op 24 september vermoord.
[bewirk] Gesjiedenis van d'r Abdij
[bewirk] Örsjte bleuj
Vlak nao de sjtichting kaant d'r abdij 'n periode va groeëte bleuj. Al nao 'ne haove ieëw koos Val Dieu raeëkene op de inkomste va zès mäöles, ach uuthove, driej pachboerderieje en ènnige wiengaarde. Wieër howwe ze inkomste oet hoezer, tienden en groond in versjillende sjtaej en dörper ten ooste va Val Dieu.
[bewirk] Crisis
Wie hertogin Irmgarde va Limburg sjtorf zat zich 'ne crisis in. D'r Limburgse succesie-krèèg makde dat laandboewgroond vernield waoërt mae ooch dat 't gaans economisch laeve verlamd waoërt. Groonde en bezittinge moesse verkoch waeëre um d'r kop baove water te haowe. D'r abdij raakt in verval.
[bewirk] Hersjtèl
Jan de I va Brabant sjteunde nao d'r krèèg d'r abdij en d'r wederopboew waor 'n succes. 't Herstel doorde bies 't èng van d'r 15de ieëw.
[bewirk] Geestelek verval
Oet 'n rapport, dat däör 'ne commissaris in opdrach van d'r Sjpaanse kunning Filips d'r II, opgesjtèld waoërt nao d'r doeëd van d'r abt, bliekt dat dae 'n enorm versjlapping van de kloeësterregels how toegesjtande. Nao èège zègke van de getuge kieëm 't väör dat de monnike tiendes de kapittelvergaderinge mètèè op de voes gonge en mèt kroeke en kule nao d'r kop van d'r abt broejde. 't Perzuënlèk laeve van de monnike wert oetgedrukt mèt d'r term 'verwelkt'. D'r dao-op volgende abt kint neet getuge van 'n baeëter beleid. E loot in 'n huuracte van 'n boerderiej in Waeërsj de volgende bepaling opnaeme: De cijnsplichtige zal aan de abt op nieuwjaar een goede en grote peperkoek schenken en op zijn kosten livrei dragen om zijn meester eer te bewijzen.
Dis losse regels in d'r abdij motte ooch gezieë werre in samehang mèt de mieë nauwer kontakte mèt de boetewaelt. Saer Karel V beneumde d'r kunning d'r abt en saer de twiede helft van d'r 16de ieuw waor d'r abt va Val Dieu, mae ooch dae van Rolduc, lid van de Sjtaote van Limburg en de Leng va Overmaze.
[bewirk] Bleuj oonder abt Dubois
In 1574 verniele Hollendsje troepe d'r abdij en pas 'ne haove ieëw later is de sjaaj hersjèld. Pas mèt abt Jean Dubois (1711-1749) kieëm d'r abdij wer tut groeëte welvaart. Oonder zien besjtuur waoërt 'n nuuj abteverblief en 'n nuuj gasteverblief in d'r Maaslandse renaissance sjtiel geboewd. Die geboewe sjteunt d'r noe nog en went me ze va wiet bekiekt da lieke ze va 'ne duustere baksjtee opgetrokke. 't Is dao-èn-taege, zjuus op die maot gehowwe, kaolezaandsjtèè, 'ne natuursjtèè dae in de buurt va Val Dieu an de oppervlakte keumt. Ooch dizze abt waor lid van de Sjtaote en wool z'n hoeëggeplaadsjde bekaande natuurlèk navenaant kinne oontvange.
[bewirk] Fraanse tied
In d'r Fraanse tied, in 1794 verlaote de monnike väör 't örsj d'r abdij um zich bie kasjtieël Sjteinhausen in Wittem in veilighèèd te brènge. In 't jaor dao-op kroge ze van d'r Fraanse gezaant oet Aoke de toesjtèmming um truuk te goeë mae op 1 september 1796 waoërt de wèt aafgekondègd dat de ordes opgehaeve waoërte en de bezittinge geconfisceerd. De Fraanse autoritète betaalde an èèdere individuele monnik 'n vergoeding in de vörm van assignate. Wie ze 't kloeëster verlete gove ze die an d'r abt en zoe how abt Uls de middele um 't kloeëster, de kèrk, d'r tuin en de binneplaatsj truuk te gaele en haeë èèges koes ooch in Val Dieu blieve.
An 't begin van 19de ieëw waoërt d'r verplichde èèd an d'r sjtaot va religieuze aafgesjaft en de monikke kieërde d'r ene nao d'r aandere truuk. De communitèèt laefde wer op, mae wie d'r abt oonverwachs sjtorf en gèè testamaent opgemakd how, gonge alle bezittinge nao de familie en de monikke krege opdrach um nao aander kloeësters te trèkke.
[bewirk] Privebezit
Alle roerende goedere waoërte verkoch, de bibliotheek gerakde versjprèjd en an 't lètste sjtorde de kèrk groeëtendeels in. Op 22 mei 1840 koes kanunnik Henrotte, directeur van 't Seminarie va Luuk de kloeëstergeboewe gaele. Pater Bernard Klinkenberg zat de restauratie in geng.
[bewirk] Twiede Waeltkrèèg
Tiendens d'r Twiede Waeltkrèèg waore twieë monikke actief in 't verzèt en gove 'n driejtalège verzètsgezèt oet. Ze zeunt evvel verraoje en tezame mèt väöl aander verzètsluuj oet d'r sjtrieëk in Utrech gefussilieerd. D'r abdij waor in dae tied ooch 'ne veilige have bie bombardemaente.
[bewirk] Basiliek
De abdijkèrk waoërt in 1946 bie 'n pauselek sjrieve verhaeve tut basiliek en daomèt dör d'r paus erkènd es 'n religieus centrum.
[bewirk] Recaente gegaeves
De lètste driej monikke verlote Val Dieu in 2001. Saer 1 januari 2002 wonne d'r ènkele lekefamilies en de leiding is in heng va rector Jean-Pierre Schenklaars. D'r abdij sjtèèt oonder de supervisie van de kèrkeleke autoritète geassocieerd mèt de Cisterciënzerorde.
[bewirk] De Sankt Georgener Predigten
De 13de ieëwse, binne de Cisterciënzerorde oontsjtaande, Duutsje praeëkeverzameling De Sankt Georgener Predigten zow via Val-Dieu, dochter-abdij va Eberbach, in de Nederlande terech zieë kaome. D'r oorsjpronkeleke tekst waor gerich op vrowwe. [1] Noe wert d'r abdij va Hocht vanaaf 1220 'n dochter abdij van 't Aokense Sjtift Salvatorberg en 'n vrowwekloeëster geneumd. De Cisterciënzerinne zowwe d'r 600 jaor blieve.[2]
[bewirk] Ennige wetenswaardèghede
- An d'r boetemoeër van 't koeër, in d'r noordgèvel, bevindt zich 'n romaanse hardsjtènge umliesting van 'n toegangsdäör die sjtamt oet de örsjte abdijkèrk.
- De geboewe rechs op d'r binnenplein waore in 1990 nog ummer privebezit.
- 't Groeët wiewatersvat achter in de kèrk is gemakt va roeëje Belzje marmer en huurt bie 't oorsjpronkelek interieur van de kèrk. Nao d'r Fraanse tied is 't in 'n wèj truukvoonde oeë 't deens doog es dreenkbadsj vör de keuj.
[bewirk] Abdijkieës en -beer
In 1997 is in èng van de biegeboewe 'n broeweriej oonderbrach. De brasserie de l'Abbaye du val Dieu. Dao wert 'n erkènd abdijbeer, bloond, broen en triple, gebroewe nao 'n aod recept van de monikke va Val Dieu. Bekaand is d'r zachte, mae sjerpe kieës va Val Dieu, dae evvel neet op d'r abdij èèges, mae waal in 't Laand va Herf gemakd wert.
[bewirk] Externe leenke
[bewirk] Referenties
- ↑ Wybren Scheepsma, De Limburgse Sermoenen, 2005, blz 82, ISBN 90 351 2726 9
- ↑ J.L.H. Hartmann, De Reconstructie van een Middeleeuws Landschap, 1986, blz 213, ISBN 90232 2254 7
[bewirk] Bronne
- Joseph Ruwet, Daeëke van de facultèèt der Lèttere en Wiesbegeerte va Leuve, De cisterciënser abdij van Notre-Dame du Val-Dieu
- Rik Palmans, lèsmateriaal Gidsencursus Voere, 1987
- De Tijd, Vallei van kaas en siroop, 24 december 2005
- Bep Mergelsberg, Verzet in Voeren/Résistance dans les Fourons, 1999, bevat interview mèt Pater Andreas va Val Dieu (A. Meijs aafkomstèg va Ikkelder), uvver d'r daag dat de twieë verzètsmonikke aa-gehaowe waoërte.