Hoescavia

Van Wikipedia

Dit artikel is gesjreve in 't Remunjs. 't Weurt gewaardeerd óm in dit artikel 't Remunjs aan te hauwe of aan te gaeve welk anger dialek gebroek is.


De hoescavia(Cavia Porcellus) is 'n knaagdier dét waorsjienlik rondj de 3000 jaor geleje door de Inca's is gedomesticeerd. De hoescavia is de mies voorkomende cavia. Ten onrechte wört de cavia waal 'ns marmot genömdj. 'ne Angere naam veur de cavia is guinees vérkske.

Inhawd

[bewirk] Gesjiedenis van de cavia

Cavia's waerde veur 't irst gedomesticeerd door de Inca's in wat noe Peru is. Oet genetisch ongerzeuk bliek dét dit waorsjienlik maar eine keer is gebeurd, omstreeks 3000 jaar geleeje.

Cavia's in Peru, die gemaast were veur consumptie.
Cavia's in Peru, die gemaast were veur consumptie.

Cavia's zeen in Peru, Bolivia en Ecuador nog sjteeds 'n belangriejk dier om te aete, dét dùk in hoes wört gehaoje. 't Biës wört onger angere geveurd mit aetesreskes van 't gezin, ongeveer zo es in Europa vreuger kippe of vérkes waerde gehaoje. Onger de naam cuy (spraek oet es koej) wört 't noe nog oppe mert gereusterd en verkóg. Cavia's vorme 't hoofmenu op sommige trouwfeeste in Peru en vervulle biej traditionele genezingsrituele de rol van opvanger van boze geiste. De traditionele geneeshér gebroekt 't biëske, leefs zwart van kleur, om euver 't lichaam van de patiënt te haole, de cavia nömt euver wat d'r verkiërd is mit de patiënt. De geneeshér bekiekt vervolgens de ingewanje van de gesjlachte cavia en kin hiej door bepale wat d'r verkiërd is mit de patiënt.

Nederlandse en Ingelse hänjelere introduceerde waorsjienlik cavia's in Europa, woor ze al sjnel es exotisch hoësdier populair waerde. Keuningin Elizabeth I van Ingelandj haj zelf ouch 'ne cavia.

[bewirk] De naam guinees vérkske

Cavia's zeen gén vérkes en ze komme neet oet Guinea. Wrom cavia's dan toch es 'vérkskes' waere betiteld is neet zeker maar dit haet waorsjienlik te make mit de piependje en knorrende geluide die ze frequent make en mit de gedronge lichaamsvorm. Angere zégge dét 't kömp doordét cavia's ongeveer es vérkskes sjmake. In biejnoa iddere taal kömp vérke trök. 'Guinees' wört volgens sommige aafgeleid van 'ne guinea. Dit is un aad Ingelse muntj van 21 shilling, wat in dae tiejd waal un vorsjtelik bedraag woor om zelfs veur un exotisch hoësdier te betale. Angere dinke dét 'Guinees' aafkömp van 'Guyana' (es Frans-Guyana, buurlandj van Suriname) maar dae benaming waerde nog neet gebroekt wen de cavia ontdekt waerde; weer angere wiejze d'r op dét sjepe, van Zuid-Amerika trökreizend, vaak irst noa Guinea ginge.


[bewirk] Biologie

Cavia's zeen veur knaagdiere aan de grote kantj, ze waege tusse 500 en 1500 gram en waere 25 à 30 cm lang. De wildje vorm blief wat kleiner, tot 700 gram. Veur de meiste gedomesticeerde diere geldj dat ze groter zeen dén hun wildje saortgenaote. Cavia's waere gemiddeldj un jaor of 5 aad, maximaal circa 8 jaar. 't Zeen sociale diere, die in 't wildj in gruupkes laeve besjtaonde oet éin mänke, 'n aantal vruikes en de jonge.


[bewirk] Fysiek

D'r wört gezag dét cavia's weinig atletisch zeen: sjpringe en klömme geit ze neet zo gemékkelik aaf. Maar sommige cavia's sjpringe en renne waal door de kooi. 'ne Cavia dae van 'ne maeter hoogte oppe grondj valt kin ernstig inwendig letsel oplaope. In 't wildj laeve cavia's oppe graasvlakte en sjlaope ze in hole die ze zelf make. Ouch nömme ze waal 'ns hole van angere dere euver. Ze aeten in 't wildj veural graas en plantjaardig materiaal dét veur de meiste angere diere moeilik verteerbaar is. Dit aete bevat weinig energie, zo dét cavia's 'n groot deil van de daag motte aete. Ze producere dao door ouch constant keutele. Cavia's zeen 't actiefst in de óchtendj- en aovöndjsjemering. Ze höbbe door de plaatsing van hun ouge 'n good euverzich van hun omgaeving en van de hemel, om roofdiere en roofveugel sjnel op te merke, maar kinne neet zeen wat zich net ónger hun naas bevindj: hun aete vinje ze op de geur en op de tast. Es ze waere opgesjrik haje ze zich vaak doodsjtil om neet te waere opgemerk, maar ze kinne ouch mit verrassend grote sjnelheid en lenigheid dekking zeuke. In 't wildj drinke cavia's heel weinig; graas bevat genog vóch veur hen. Hoëscavia's motte waal altiejd vers drinkwater tot hun besjikking höbbe.

'ne Cavia haet twee sjniejtänj baove en ónger. Hae haet ouch un diasteem (ruimte tusse sjniejtänj en kieze) en achter in de bek veer kieze, links en rechts, baoven en ónger; in totaal 20 elemente. Alle tänj en kieze gruie 't ganse laeve door. Dao mit wört slietage van 't gebit door 't väöle knabbele gecompenseerd.

Mit de miens en de chimpansee haet de cavia gemein dét hae neet zien eige vitamine C kin make. De cavia mot dit dus in zien voor kriege.

'ne Cavia kin in gevangesjap ongeveer 4 tot 7 jaor aad waere. Oetzonjerlike gevalle van cavia's die euver de téén jaor waere zeen echter bekindj. Net es biej anger hoësdere geldj dét verder doorgefokde rasse gemiddeld minder hoge laeftiejder bereike.

[bewirk] Gedraag

Cavia's aeten van hun eige ontlasting (coprofagie); dit is normaal en noodzakelik veur hun sjpijsvertering. Dit gedraag is meugelik 'n aanpassing aan de maotige verteerbaorheid van hun normaal dieet, zo es ouch de herkauwers dao hun eige meneer veur höbbe gevonje in de vorm van meerdere maoge en herkauwe van 't voor. Es cavia's keutels aete nömme ze deze meistal drék oet de anus. Deze keutels höbbe 'n angere, zaagtere consistentie dan de normale dreuge en sjtevige oetwerpsele. Hiej is echter weinig systematisch ongerzeuk nao gedaon; hypothese zeen onger angere dét hiej mit de darmflora op piejl wörd gehaoje en dét in de derm ontsjtaonde verteringsproducte en door bacterië geproduceerde vitamines baeter opgenaome waere.

Cavia's höbbe 'n oetgebreid assortiment aan ongerlinge communicatie. Väöl van deze communicatie is vocaal. De meist waorgenaome oetinge zeen:

  • 't "fluiten", 'n hoge hélle reeks van piepgeluide die waere gemaak om aandacht te trekken. In 't wildj rope ze hiej mit elkaar en taege miense make ze dit geluid om om aete te vraoge.
  • Zaagte piepkes, op 'n babbelendje meneer. Dit is meistal 'ne vrolikke cavia dae laot weite dét hae d'r is.
  • Kreunend piepe. 'n oeting van pien of ongemaak.
  • 't "brrrrr" geluid. Meistal gepaardj mit 'n trillendj lichaam. Dit kin versjillende dinge beteikene. Cavia's die elkaar probere te versiere make dit geluid taege elkaar. Maar ouch mänkes die elkaar wille intimidere daon dit taegen elkaar. Ouch is dit gedraag vastgesjteld biej cavia's die allein mit elkaar sjpele. Miense kinne dit geluid veural van cavia's die geaaid waere. Soms make cavia's dit geluid es ze 'n hél of hoog geluid heure.
  • Mit de tänj klappere. 'n Teike van boosheid of angst.
  • Mit de tänj knarse. De cavia haet trek in iets lekkers.
  • Tjielpe. Dit geluid is nog een mysterie, maar sjient 'n teike van stress te zeen. Zekerheid is hiej nog neet euver.
  • "Popcorne". De cavia rent en maakt gekke sjpronge woorbiej soms de kop wörd gesjud of abrupt in de lóg van richting wörd verangerd. Dit is 'n teike dét de cavia heel vrolik is. 't liekt heel väöl op 't bokke wat paerde daon es ze vrolik zeen.

Sommige cavia's kinne sjootzindelik waere. Nao maote 'n cavia volwasse wörd, kin hae besjloete dét de sjoot gen gooj wc is en probeert hae signale aaf te gaeve dét hae weg wil. Dit oet zich vaak in in ins onrustig gedraag, piepe of zaag in de vingers biejte.

Aafkomstig van Wikipedia, de Vriej Encyclopedie. "http://li.wikipedia.org../../../h/o/e/Hoescavia.html"