Breuker
Van Wikipedia
Dit artikel is gesjreve in 't Breuker. 't Weurt gewaardeerd óm in dit artikel 't Breuker aan te hauwe of aan te gaeve welk anger dialek gebroek is.
't Breuker plat is 't Limburgs dialek dat gekald waert in de Zuud-Limburgse plaatsj Gebrook (gemaende Haerle). Wiewaal de maeste luuj i Gebrook allaen nog mer Nederlands en/of 'n anger Limburgs dialek kalle, besjtaet 't Breuker plat nog ummer in alle laoge van de bevolking.
Inhawd |
[bewirk] Kinmirke
ich - make - doe - baom - hónd - sjlang - sjaop - rech< > (oetlèk).
Gebrook bevingt zich ten weste van de Benrather Linie, me zaet hie dus make, tied en oet, neet maache, tsiet en oes wie i Kirkrao. Waal waert vuur mannelik zelfsjtendige naamwuuërd 't lidwoeërd d'r gebroekd, allewaal dat huuj d'r daag neet mieë zoeë consequent gebuurt es vreuger. Gebrook is aen van de westelikste plaatsje woeë dit nog regelmaotig vuurkump, in Aostrao of Nuth bevuurbild al neet mieë (d'r grens löpt va Broenssem bis aa Norbik). Dit versjiensel kump nog 't maest nao vuëre bie mannename, bevuurbild d'r Sjarel of d'r Piet. Achter e vuurzètsel gebroekde me i väöl Limburgse dialekte vreuger dèk de lidwuuërd g'ne of g'n. Dees vorme kómme nog vuur i sjtraot- en hoesname: i g'ne kaffee, aa g'n kirk, aa g'n ing, etc.
Biezónger is dat 't dialek op 'n sjmale lien ligkt tösje de dialekte mit mouillering en de dialekte mit gutturalisering; in Aostrao zègke ze handj en windj, in Haerle hank en wink en i Gebrook hand en wind.
[bewirk] Versjille en uëveraenkómste mit 't Haerlesj
't Breuker plat haat e paar wichtige versjille mit 't Haerlesj plat, aoch al ligkt Gebrook saer 1982 in dezelfde gemaende en waert 't dörp dèk 'n wiek geneumd.
- 't Kinmirkende 'r-sjoew' (r-deletie) van Haerle en ómgaeëving kump i Gebrook neet vuur, de Breuker luuj zègke dan aoch Haerle en neet Heële. Allaen bie de lèttercombinatie -rsj aan 't ing va sómmige lèttergrepe vilt de r sóms eweg, bevuurbild bie ieësjte en zöstesj.
- Wie in Haerle de klanke ei en ou oet de meiste Limburgse dialekte in ee en oo verangere, verangert dit i Gebrook maestal in ae en ao, me zaet hie dus haem i.p.v. heem, knaop i.p.v. knoop, etc.
Dao zint aoch väöl uëveraenkómste:
- T-deletie kump neet vuur, dus hae makt en gemakd (lèt op: mit d gesjriëve, want aafkómstig va makde).
- De n waert bie sómmige lidwuuërd weggelaote: aa mich, i Gebrook, va ziene pap. Mirk op dat dit neet gebuurt vuur klinkesj of vuur d, h en t: aan häöm, in Oeësjbik, van d'r dokter.
- Aoch vuur hieël wirkwuuërd is de n sjtóm: doeë, gaoë, sjtaoë.
[bewirk] Naosjlaag
'n Opvallend versjiensel in de dialekte vanaaf Nuth nao 't oeëste va Zuud-Limburg is 't gebroek va naosjlaeg in d'r oetsjpraok van bepaolde wuuërd mit lang klinkesj. Zoe'ne naosjlaag waert genotieërd mit 'n trema op de e. Vuur 'n r hooft d'r naosjlaag neet ummer genotieërd te waeëre ómdat ze (bie sómmige sjlaeptoenwuuërd) vazelf in d'r oetsjpraok te huëre is.
Zuug ooch 't artikel: Wienesraos.
[bewirk] Vuurbilder mit naosjlaag
- aeë: aeëte (aete), baeëk (baek), gaeëve (gaeve) naeëve (naeve), zjwaeëgel (zjwaegel)
- aoë: aoëve (aove), braoëmel, (braomel), haoëp (haop), sjtaoë (sjtaon), verlaoëre (verlaore)
Opmirking: In Haerle en Kirkrao sjrieft me dèkker oa vuur d'r aoë-klank.
- ieë/ië: fieës (fies), hiëmel (hiemel), ieëw (iew), kesjtieël (kestiel), ziëlig (zelig)
- oeë: doeëd (doed), groeët (groet), hoeëg (hoeg), sjoeël (sjoel), zoeëmer (zoemer)
- uuë/uë: buuësj (bäörs), huëre (hure), huuëgde (huugde), kuëke (keuke), muële (meule)
[bewirk] Wirkwoeërdsvervoeginge
hieël wirkwoeërd | ich | doe | hae | vier | gier | zie | imperatief | imperfectum | volt.dw |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
doeë | doon | daes | daet | dónt | doot | dónt | dóch/doot | deeg/dege | gedaoë |
gaoë | gaon | gaes | gaet | gónt | gaot | gónt | gank/gaot | góng/gónge | gegange |
sjlaoë | sjlaon | sjlaes | sjlaet | sjlaon | sjlaot | sjlaon | sjlao/sjlaot | sjloog/sjloge | gesjlage |
sjrieve | sjrief | sjriefs | sjrieft | sjrieve | sjrieft | sjrieve | sjrief/sjrieft | sjreef/sjreve | gesjriëve |
[bewirk] Breurkes/zösterkes van 't Breuker
- Broenssems
- Nuts
- Wienesraos