Viëtnam
Van Wikipedia
Dit artikel is gesjreve in 't Mestreechs. 't Weurt gewaardeerd óm in dit artikel 't Mestreechs aan te hauwe of aan te gaeve welk anger dialek gebroek is.
Viëtnam | |
![]() |
![]() |
![]() |
|
Officieel taol | Viëtnamees |
Hoofstad | Hanoi |
Staotsvörm | Volksrippebliek |
Staotshoof | Tran Duc Luong (sins 1997) |
Groondgebeed % water |
329.560 km² 1,3% |
Inwoeners | 83,5 miljoen |
Munt | Dong (VND) |
Tiedzaone | UTC +7 |
Nationale fiesdaag | 2 september |
Volkshymne | Tien Quan Ca |
Landcode | VNM |
TLD | .vn |
Tillefoon | +84 |
Viëtnam of Vietnam (officieel Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Việt Nam) is e land in zuidoos-Azië, aon de Zuidsjinese Zie. Hoofstad is Hanoi, ander stei zien Ho-Chi-Minhstad, Can Tho Da Nang en Hai Phong; al dees vief stei höbbe 'n provincievrij status. 't Land grèns aon Sjina, Laos en Cambodja. De reveer de Mekong mund hei oet in zie. In de grènsstreike is 't land bergechteg.
[bewirk] Administratief indeiling
't Land heet vief provincievrij stei (zuug bove) en daoneve 59 provincies.
[bewirk] Demografie
Viëtnam weurt in mierderheid bewoend door de Viëtnameze, die oongeveer 86% vaan de bevolking oetmake en de mier vröchber streike (de kösgebejer en de Mekong-delta) bewoene. De res, dat zien 53 etnische grope, woent veural in 't bergland, en steit etnisch gezeen wied aof vaan de Viëtnameze. Vaan hun zien de groetste de Tay, de Thai, de Muong, de Khmer (Cambodjane) en de Hoa. Vaan die zien allein de Muong stèrk aon de Viëtnameze verwant; de Tay zien verwant aon de Zuang in Sjina en de Hoa zien etnische Sjineze.
De veurnaomste religies zien 't boeddhisme, 't confucianisme, 't roems-katholicisme en de traditioneel religies. Allein 't boeddhisme en 't katholicisme weure touwgelaote door de regering, die trouwes ouch dees religies oontraojt.
[bewirk] Historie
De aajds bekinde dynastie is de Hung Dynastie. In de derde iew veur Christus vereuverde An Duong Vuong de mach; in 207 v.Chr. woort heer verslaoge door Sjina, wat tot begin tiende iew de mach behoolt. Viëtnam waor in deen tied 'n saort vaan satellietstaot. In 938 dwónge de Viëtnameze oonder Ngo Huyen de Sjineze trök. Heer woort keuning meh nao zienen doed braok 'ne börgeroorlog oet, dee oetindelik Dinh Bo Linh es winner brach. Ouch zien dynastie doorde neet laank; wie Dinh en zienen aajdste zoon vermaord woorte braoke oonröste oet en dreigde de Sjineze binne te valle. De generaol Tien Le wis ze trök te dringe en woort ouch keuning. Nao ziene doed kaom oetindelik de Ly-dynastie aon de mach, die wel langdeureg waor; heimèt begós 'ne gawwen tied veur Viëtnam. Dees dynastie vereuverde Sjinees gebeed en vestegde de Viëtnamese cultuur in 't modèrn noorde vaan Viëtnam. De leste Ly-keizer woort aofgezat door Tran Thu Do, dee zelf Tran-dynastie vestegde. Oonder de Tran-dynastie vele de Mongole inkel maole binne. In dezen tied woorte ouch oorloge tege de naobervolker geveurd.
In 1400 overveel Ho Quy Li de keizer en naom de mach op ziech. Allewel tot heer de binnelandse pólletiek good hervörmde letde heer weineg op de naordelike naober Sjina, dee 't land in 1407 vereuverde. In 1428 maakde 'n opstand 'n ind aon de Sjinese bezètting en kaom de Hau Le-dynastie aon de mach. Dees dynastie vereurde 't zuidelik Tsjampa en riechde dao zoe'n oongenaojege slachting aon tot de Tsjam vlöchde en ziech verspreide door gans zuidoos-Azië. Wie in 1527 generaol Mac Dan Dung de keizer vermaordde en zelf d'n troen besteeg rizzelteerde dat in 'n börgeroorlog dee tot 1592 zouw dore; de leste aofstammelingen vaan Mac gaove ziech pas euver in 1677, woe ze nog jaore in de berg geregeerd hadde. Oondertösse hadde de hiersers de expansie nao 't weste doorgezat en vereuverde ze veural väöl Khmer-gebeed; 't Khmer-riek, in de Middeliewe sterk en mechteg, waor hendeg in verval. In de jaore zeventeg vaan de achtiende iew braok oonder de Tay Son 'nen opstaand oet dee oetindelik e good deil vaan 't land in ziene grip kraog, de keizer doedde en de prins bij de Thaise keuning um hulp deeg vraoge. Wie 't dee mislökde greep de Qing-keizer vaan Sjina in, boenao Quang Trung 't gans land weer in hen kraog.
Vaanaof d'n doed vaan Quang in 1792 woort 'n oonrösteg in 't land en in 1800 braoke relle oet. In deen tied begós Frankriek ziech mèt 't land te bemeuje: De keizer leet ziech door de Frans steune, die daoveur trök alderlei geunste verlangde. Vaanaof 1862 woorte ummer mie gebejer door de Franse ingenómme, tot in 1883 't land oonder Frans kolonialisme kaom en deil vaan Frans Indosjina woort. In de jaore twinteg en derteg oontstoont 't Viëtnamees nationalisme en kaom ouch 't communisme al op. In 1929 stiechde Ho Chi Minh 'n einheidspartij. Wie in 1938 de Japanners de Sjinese kös hadde vereuverd kaome ze neet detouw ouch Indosjina aon te valle, meh in 1940 woort mojerland Frankriek door de Duitsers bezat en waor 't Frans leger in de kolonie aofgesnoje. Zoe kós Japan zoonder geweld, inkel door militair dreiging, in 1941 de gouvernäör-generaol tot euvergaaf dwinge. Es Indosjina weer bevrijt weurt griepe de Franse oonmiddelik weer de mach, meh de Viet Ming, 'n verzètorganisatie, begint 'n rebellie, woedoor vaan 1946 tot 1949 de Indosjinaoorlog weujt. Oetindelik, umtot Viëtnam ouch door mier es ein groop behiers weurt, deilt me 't land in 1954 in twie stökker op: Noord- en Zuid-Viëtnam. In Noord-Viëtnam griepe de communiste de mach, in 't zuide kump Ngo Dinh Diem aon de regering. Zie beweend is neet populair en es heer weurt aofgezat vervèlt 't land in chaos, woenao de Vereinegde Staote 't neujeg vinde dao 'n militair junta in te stèlle es tegewiech aon 't communisme, wat ouch in 't zuide populair weurt. Umtot de VS, krachtes de domino-theorie, meine de regering in 't noorde te val te mote bringe provocere ze in 1964 'nen aonval vaan de Viet Kong, de regeringspartij vaan 't noorde. Daomèt begint de Viëtnamoorlog, dee tot 1973 doort en indeg in 'nen Amerikaanse nederlaog en de hereineging vaan Viëtnam oonder communistisch beweend. Sinsdeen heet de partij 't land in ziene grip gehawwe, en in de jaore tachteg hei en dao get hervörminge doorgeveurd nao Sjinees medèl.
Len in Azië |
---|
Afganistan | Armenië2 | Azerbaidzjan1 | Bahrein | Bangladesj | Bhoetaan | Burma | Broenai | Cambodja | Cyprus2 | Filipiene | Georgië2 | India | Indonesië | Iraan | Irak | Israël | Japan | Jeme | Jordanië | Katar | Kazachstan | Kirgizië | Koeweit | Laos | Libanon | Maledive | Maleisië | Mongolië | Nepal | Noord-Korea | Oesbekistan | Omaan | Oos-Timor | Pakistan | Palestiense Staot | Papoea Nuuj-Guinea | Rösland1 | Saoedi-Arabië | Singapore | Sjina3 | Sri Lanka | Syrië | Tadzjikistan | Thailand | Törkieë | Turkmenistan | Vereinegde Arabische Emirate | Viëtnam | Zuud-Korea |
Aafhenkelike gebejer: Akrotiri en Dhekelia2 | Gazastrook | Hong Kong | Tibet | Makau | Westelike Jordaanover |
Status betwis: Palestiense Staot | Sjina (nationalistisch) | Sjina (volksrippebliek) | Törks Cyprus |
1. Dit land ligk gedeiltelik in Europa. 2. Dit land ligk geografisch in Azië, meh weurt óm cultureel en historische raejes bie Europa ingedeild. 3. Sins 1949 oonder twie regeringe verdeild. |