Vary

Avy amin'i Wikipedia


Ny vary no foto-tsakafon'ny Malagasy sy mponina hafa maro eto ambonin'ny tany, indrindra eto Afrika sy ao Azia.

Zava-maniry ambolena ny vary, na eny an-tanimbary mando mandavan-taona, na volena maina an-tanety. Ny vary no céréale mitana ny laharana faharoa eto an-tany amin'ny voly ho sakafon'olombelona, aorian'ny katsaka, raha ny taonina vokarina no resahina. Fototra amin'ny nahandro malagasy, aziatika sy indianina izy. Mamboly vary ihany koa ny firenena sasantsasany ao Eoropa toa an'i Italia, Espaina, Rosia, Gresy, Portiogaly, Frantsa, Okrainina sy Biolgaria.

Ahitana karazany maro arakaraka ny habeny, lokony, tsirony ny vary. Maro koa ny fomba afaka ahandroana azy. Ho an'ny Malagasy dia ny vary maina sy ny vary sosoa no ampifandimbiasina, fa ny firenena hafa dia manao azy ho paty na lasopy na atao tsindrin-tsakafo koa aza (vary amin-dronono)...

Votoatiny

[Ovay] Karazany

Salohim-bary anankiray
Salohim-bary anankiray
Illustration d'un ouvrage botanique
Illustration d'un ouvrage botanique
  • Oryza alta Swnllen
  • Oryza australiensis Domin
  • Oryza barthii A. Chev.
  • Oryza brachyantha Chev.
  • Oryza eichingeri Peter
  • Oryza glaberrima Stend.
  • Oryza grandiglumis (Don.) Prod.
  • Oryza granulata Nees.
  • Oryza latifolia Beauv.
  • Oryza longiglumis P. Jansen
  • Oryza longistaminata Chev. & Roch.
  • Oryza meyeriana (Zoll. & Mon.) Baill
  • Oryza minuta Presl
  • Oryza nivara ?
  • Oryza officinalis Wall.
  • Oryza punctata Kotschy ex Stend.
  • Oryza ridleyi Hook. f.
  • Oryza rufipogon Griff.
  • Oryza sativa Linn.
  • Oryza sativa f. spontanica auct.
  • Oryza schlechteri Pilqer

[Ovay] Tantara

Tombanana ho eo amin'ny 6500 hatramin'ny 8500 taona eo ho eo izay no efa nanaovan'ny zanak'olombelona ny fambolem-bary. Ny tany Azia no efa namboly vary hatramin'ny 8500 taona, raha hatramin'ny 3500 taona kosa no namboly vary ny teto Afrika. Tamin'ny taona 800 alohan'i Kristy no nahatongavany tao Eoropa. Ny tapaky ny taonjato faha-15 no nihanaka tao Italia sy Frantsa ny fambolem-bary ary niitatra tamin'ny kaontinanta iray manontolo. Tany Etazonia indray dia tamin'ny taona 1694 no tonga tao Carolina Atsimo izy, ary inoana fa avy taty Madagasikara no niaviany tamin'izany. Ary tamin'ny taonjato faha-18 no nentin'ny Espaniôla tany Amerika Atsimo ny fambolem-bary.

Ny 16 desambra 2002, dia nofidian'ny fivoriambe ara-potoanan'ny Firenena Mikambana ho Taona Iraisam-pirenena ho an'ny Vary ny taona 2004. Ireto avy ireo firenena nanohana izany : Bangladesh, Brunei Darussalam, Burkina Faso, Cambodia, Cuba, Cyprus, Korea Avaratra, Ecuador, Fiji, Gabon, Grenada, Guyana, India, Indonezia, Japana, Kazakhstan, Korea, Kuwait, Kyrgyzstan, Laos, Madagasikara, Mali, Malayzia, ny Nosy Marshall, Mauritania, Myanmar, Nauru, Nepal, Nicaragua, Niger, Nigeria, Papua New Guinea, Pakistan, Peru, ny Filipinina, Saint Vincent & Grenadines, Singapore, Sri Lanka, Sudan, Tajikistan, Thailand, Togo, Vietnam, ary Zambia.

[Ovay] Voly vary

Asa amin'ny fambolem-bary ao Bangladesh
Asa amin'ny fambolem-bary ao Bangladesh

Miisa 2000 eo ho eo ny karazam-bary volena eran-tany. Amin'ny ankapobeny dia isan-taona no miakatra ny voka-bary, amin'ny vanim-potoanan'ny fararano. Any amin'ny firenena vitsy (faritr'i Mékong ohatra) anefa dia mety miakatra hatramin'ny in-3 ny vary ao anatin'ny taona iray. Eto Madagasikara dia mety ho in-2 izany ho an'ny tantsaha izay mamboly vary an-tanety.

I Alaotra sy i Marovoay no kilasiana ho sompitry ny vary eto Madagasikara, satria ireo faritra ireo dia miavaka amin'ny fambolem-bary amin'ny velarana midadasika tokoa.

Mandalo dingana maro ny vary ao anatin'ny fambolena azy :

  • Ny voany, izay antsoina hoe akotry na paddy, no sady iaingan'ny fambolem-bary no iantefany ihany koa. Ny akotry tokoa mantsy no volena indray hitombo isa, ary ny ampahany dia hamainina sy totoina hohanina.
  • Rehefa avy totoina ny akotry avy nahahy, dia azo ny atao hoe vary fotsy, izay efa vonona handrahoina sy hohanina. Amin'ny ankapobeny dia manome vary fotsy 600 g eo ho eo ny akotry 1 kg rehefa totoina. Marihina fa ny hoditry ny akotry izay avy nototoina, izay antsoina hoe ampombo dia mbola azo ampiasaina ho sakafom-biby ihany koa.
  • Ahazoana kobam-bary ihany koa ny vary fotsy raha mbola totoina ho lasa vovoka, ny kobam-bary dia ahafahana manao mofo toy ny mofogasy na ramanonaka.
  • Ketsa : Apetraka ao amin'ny toerana somary mandomando ny akotry ka mitsiry. Alentika anaty tanin-ketsa izay efa mando tsara ireo vary akotry mitsiry ireo ka rehefa maniry eo amin'ny 10 hatramin'ny 50 sm eo ho eo no atao hoe ketsa.
  • Afindra mankany amin'ny tanim-bary indray ireo ketsa ireo, io no atao hoe manetsa.

Maro samihafa ny teknika fambolem-bary, arakaraky ny toerana sy ny karazam-bary volena, eto Madagasikara dia ezahin'ny ministera apariahina izao ny voly varo maro anaka sy ny ketsa valo andro.

Sarotra sady mavesatra ny fambolem-bary. Arak'izany dia vitsy ihany ireo firenena mamboly vary, ary ny voka-barin'i Sina sy India dia efa mihoatra ny antsasaky ny voka-bary eran-tany manontolo. Ny anton'izany dia mila hafanana, hamandoana ary hazavana ny fambolem-bary. Ny faritry ny Template:Tb tropique sy ny faritra ambanin'ny Template:Tb tropique, izay tany mafana sy mando, no tena ahafahana mamboly vary mandavantaona. Tsy dia sarotiny loatra kosa ny vary ny momba ny nofon-tany. Ny rano kosa no tena tsy afa-misaraka aminy satria dia mila hatramin'ny 100 mm isam-bolana ny vary anankiray. Arak'izany dia miteraka fanjifana rano goavana tokoa ny fambolem-bary.

Mbola manasarotra ny fambolem-bary ihany koa ny asa takian'ny fijinjam-bary. Tsy mety ampiasaina amin'ny vary ny milina toy ny moissonneuse fampiasa amin'ny voly hafa toy ny varimbazaha. Noho izany dia mitaky asan-tànan'olombelona ny fijinjam-bary. Amin'izay lafiny izay dia kilasiana ho fambolena any amin'ny tany mahantra ny fambolem-bary noho ny lanjan'ny asan-tànan'olombelona izay mavesatra tokoa. Ny fitarihan-drano, ny asa tany, ny fanetsana, ny fikobahana, ny ala fakofako na fiavàna dia asa mitaky herim-batana avokoa. Misy ihany ny fambolem-bary tsy mitaky hamandoana mandavantaona fa miandry ny orana fotsiny, nefa dia kely ny vokatra azo amin'izany.

[Ovay] Oha-pitenenana sy Voambolana

Santa-bary : Fomba malagasy anankiray ny Santa-bary, izay anateran'ny valalabemandry ny voaloham-boka-bariny ho an'ny mpitondra na mpanjaka na manamboninahitra mifehy azy amin'ny taom-pijinjana. Anomanana lanonana lehibe io fotoana io. Hatramin'ny fahagola no efa nanaovan'ny Malagasy io fomba iray io, ary amin'izao fotoana izao dia mbola mampihatra izany ny tantsaha manatitra ny Santa-bary any amin'ny Filoham-pirenena.

Solon-dranom-bary tsy masaka : Amin'ny famangiana manjo, izany hoe rehefa misy maty, dia mitsapa alahelo sy mampionona ny fianakaviana mana-manjo ny mpiara-monina sy havana, ary manolotra vola kely ho an'ny fianakaviana miaraka amin'izay fampiononana izay. Io no atao hoe Solon-dranom-bary tsy masaka, satria raha tsy nisy ny nanjo dia mbola tokony ho nahavita raharaha toy ny manamasa-bary ilay havana nodimandry.

[Ovay] Famokaram-bary sy tsena iraisam-pirenena

Somary niakatra ny famokaram-bary eran-tany taona vitsivitsy izao, noho ny fihatsaran'ny teknika fambolem-bary indrindra indrindra, nefa tato ho ato dia hita ho somary marindrano ny Template:Tb rendement azo amin'ny fambolem-bary (manodidina ny 3,8 taonina isaky ny hektara).

Araky ny FAO, dia nahatratra 585 tapitrisa taonina ny akotry vokatra eran-tany tamin'ny taona 2003.

Firenena mpamokatra vary
2003 Velaran-teny novolena (MHa) Template:Tb rendement (taonina/Ha) Vokatra (Mt)
Sina 27,40 6,12 167,62
Inde 44,00 3,03 133,51
Indonezia 11,60 4,47 51,85
Bangladesh 11,10 3,43 38,06
Viêt Nam 7,44 4,65 34,61
THA 11,00 2,45 27,00
Birmania 5,60 3,91 21,90
Filipinina 4,10 3,22 15,35
Brezila 3,16 3,24 10,22
Japana 1,68 5,87 9,86
Etazonia 1,21 7,45 9,03
Pakistan 2,21 3,05 6,78
Korea Atsimo 1,01 5,99 6,07
Egypta 0,62 9,43 5,80
  • Eo ho eo amin'ny 600 tapitrisa taonina eo ihany, izany hoe 4 isan-jaton'ny vokatra eran-tany no atokana ho amin'ny tsena iraisam-pirenena.Eo amin'ny 7 % eo ho eo isan-taona kosa no fiakaran'io taha io.
  • I Thailandy no mpanondrana vary voalohany eran-tany tamin'ny taona 2004 (10,13 tapitrisa taonina). I Viêt Nam (3,9 tapitrisa taonina) sy India (2,8 tapitrisa taonina) no manarakaraka.
  • I Filipinina (0,985 tapitrisa taonina tamin'ny 2004) sy Sina no mpanafatra vary betsaka indrindra.

[Ovay] Fampiasana ny vary

[Ovay] Sakafo sy Nahandro

Ireto no karazan-tsakafo vitsivitsy azo amin'ny vary :

  • Vary sosoa sy vary maina (Madagasikara)
  • Carry (La Réunion (Nosy))
  • Mochi (Japana)
  • Paëlla (Espaina)
  • Risotto
  • Riz cantonais (Sina)
  • Plov (Ouzbékistan sy Xinjiang (Sina))

[Ovay] Ho an'ny fahasalamana

Mitondra vitamina A betsaka ny vary mena

Ahafahana miady amin'ny aretin-kibo ihany koa ny vary sy ny rano ahandroana azy.

[Ovay] Template:Tb OGM : Organismes génétiquement modifiés

Arak'ilay gazety boky Science, dia mikasa hamokatra sy hampiditra eo amin'ny tsena vary Template:Tb OGM manomboka ny taona 2006 i Sina izay mpamokatra sy mpanjifa vary voalohany eran-tany. Karazany roa vaovao vokatry ny fikarohan-dry zareo Sinoa izy ireo, dia ny vary Xianyou 63 (maharesy ny pyrale du riz) sy ny Youming 86. Voalaza fa mampihena ny fampiasana Template:Tb pesticide hatramin'ny 80 % izy ireo, mahatsara ny fahasalaman'ny mpamboly, sady manatsara ny Template:Tb rendement ihany koa (6,36 taonina/hektara). Tsy mbola nisy anefa fikarohana ara-tsiantifika nanaporofo ny tsy fisian'ny voka-dratsiny na amin'ny tenan'olombelona na amin'ny sehatra hafa. Marihina fa ankoatr'io tetikasa momba ny vary Template:Tb OGM io, dia ny soja ihany aloha hatramin'izao no sakafo Template:Tb OGM tena efa miparitaka amin'ny tsena.

[Ovay] Voka-dratsin'ny fambolem-bary amin'ny tontolo iainana

Ny fambolem-bary dia manana ny lafy ratsiny eo amin'ny toetr'andro sy ny tontolo iainana, noho izy mamokatra Template:Tb méthane betsaka loatra. [1] Ny Template:Tb méthane moa dia etona iray tafiditra ao anatin'ny sokajin'ny Template:Tb gaz à effet de serre izany hoe miteraka fitomboan'ny hafanana eto amin'izao tontolo izao. Misy Template:Tb bactérie anankiroa miasa amin'ny fambolem-bary dia ny Template:Tb bactérie mivelatra amin'ny toerana tsy misy ôksizena (anaérobie) izay miteraka Template:Tb méthane ; sy ny Template:Tb bactérie mivelatra amin'ny toerana misy ôksizena (aérobie) izay mampihena ny Template:Tb méthane kosa. Ny teknikam-pitarihan-drano ampiasaina ankehitriny amin'ny fambolem-bary dia manome vahana ireo Template:Tb bactérie anaérobies, ary ny vokatr'izany dia betsaka kokoa ny Template:Tb méthane miforona sy mihanaka amin'ny rivotra iainana. Misy teknikam-pitarihan-drano hafa anefa azo ampiasaina hanenana io voka-dratsy iray io.

Ny famokarana vary iray kilaograma dia miteraka Template:Tb méthane 120 g. Ny fambolem-bary noho izany no antony faharoa miteraka Template:Tb méthane eto an-tany (60 tapitrisa taonina isan-taona) aorian'ny fiompiana Template:Tb ruminant (80 tapitrisa taonina isan-taona).

Mitaky rano betsaka ihany koa ny fambolem-bary. Any Etazonia sy Aostralia ohatra dia mahalany ny 7 % -n'ny rano ampiasain'ny firenena iray manontolo ny fambolem-bary, kanefa dia tsy mitondra afa-tsy 0,02 % amin'ny Template:Tb PNB fotsiny ihany. Any amin'ny firenena manana rano betsaka kosa dia tsara ny ateraky ny fambolem-bary satria miaro amin'ny tondra-drano izy.

[Ovay] Jereo koa

Wikimedia Commons has media related to:

[Ovay] Template:Tb référence

  1. Fikarohana momba ny fifandraisan'ny fambolem-bary sy ny Template:Tb méthane

[Ovay] Lahatsoratra mifandray

  • Varimbazaha
  • Katsaka (zavamaniry)

[Ovay] Rohy ivelany