കഥക്

വിക്കിപീഡിയ, ഒരു സ്വതന്ത്ര വിജ്ഞാനകോശം.

ഉത്തരേന്ത്യയിലെ ഒരു പ്രധാനപ്പെട്ട ശാസ്ത്രീയനൃത്തരൂപമാണ് കഥക്. നവാബ് വാജിദ് അലിഷാ, പണ്ഡിറ്റ് താക്കൂര്‍ പ്രസാദ്ജി എന്നിവരാണ് കഥകിന്റെ ആധുനികരൂപത്തിന്റെ സൃഷ്ടാക്കള്‍. കഥകിന്റെ സംഗീതരചന നടത്തിയിരിക്കുന്നത് ഹിന്ദിയിലും വ്രജഭാഷയിലും അണ്. ബിജു മഹാരാജ്, ഉമാശര്‍മ, ഗോപീകിഷന്‍, കുമുദിനി ലാഖിയ, ദമയന്തി ജോഷി, ദുര്‍ഗാലാല്‍, ദേവിലാല്‍, സ്വസ്തിസെന്‍ തുടങ്ങിയവര്‍ പ്രശസ്തരായ കഥക് നര്‍ത്തകരാണ്.

ഉള്ളടക്കം

[തിരുത്തുക] പേരിനു പിന്നില്‍

കഥകളിയെ പോലെ കഥകള്‍ ആടുന്നത് കൊണ്ടാണ് കഥക് എന്ന പേരു കിട്ടിയത്. മദ്ധ്യപ്രദേശിലും ഉത്തര്‍പ്രദേശിലും വളരെ പുരാതനകാലം മുതല്‍ നിലവിലുണ്ടായിരുന്ന കലാരൂപമാണ് കഥക്. ശ്രീകൃഷ്ണകഥകളാണ് കഥക് നര്‍ത്തകര്‍ അവതരിപ്പിച്ചിരുന്നത്.

[തിരുത്തുക] ചരിത്രം

കഥകിനെ മുഗള്‍ ചക്രവര്‍ത്തിമാറുടെ അരമനയിലെയും,രാജസദസ്സിലെയും നാട്യമായിട്ടാണ് ഇന്നറിയുന്നത്. ശ്രീകൃഷ്ണകഥകള്‍ ആടുന്ന കഥക്,മുഗള്‍ അരമനയില്‍ എത്തിയതാണ് അതിന് ഇന്നുണ്ടായ മാറ്റത്തിന് കാരണം. മുഹമ്മദ് ഗോറിയുടെയും, മുഹമ്മദ് ഗസ്നിയുടെയും പടയോട്ടക്കാലത്ത് ആക്രമണകാരികളെപ്പോലും കഥക് നൃത്തം ആകര്‍ഷിച്ചു. അങ്ങനെ അവര്‍ കഥകിനെ കൊട്ടാരത്തില്‍ എത്തിച്ചു. അക്ബര്‍ പുതിയ രൂപഭാവങ്ങള്‍ നല്‍കി കഥകിനെ വളര്‍ത്തി. പിന്നീട് ഈ നൃത്തത്തില്‍ പേര്‍ഷ്യന്‍ ഛായ കടന്നുകൂടി. നര്‍ത്തകരുടെ പ്രവേശനത്തിലെ രംഗനമസ്കാരത്തിനു പകരം സലാം ചെയ്യല്‍ അങ്ങനെ വന്നതാകാം. കഥകില്‍ ഭാവാഭിനയത്തിനുള്ള സ്ഥാനവും അപ്രധാനമായിത്തീര്‍ന്നു. പകരം ചുവടുകള്‍ക്ക് പ്രാധാന്യം വര്‍ദ്ധിക്കുകയും ചെയ്തു. കണങ്കാല്‍കൊണ്ടുള്ള ചുറ്റലും ചുറ്റിത്തിരിയലും, ചടുലങ്ങളായ അംഗവിക്ഷേപനങ്ങളും കഥകിന്റെ പരിഷ്കൃതരീതികളാണ്. ഈ മാറ്റങ്ങള്‍ മുഗള്‍സ്വാധീനത്തില്‍ ഉണ്ടായതാണെന്ന് പ്രസിദ്ധ കഥക് നര്‍ത്തകിയായ മായാറാവു അഭിപ്രായപ്പെടുന്നു.

[തിരുത്തുക] വിവിധ ശൈലികള്‍

കഥക്കിന് ഇന്നു പ്രഖ്യാതങ്ങളായ പല ശൈലികള്‍(ഖരാനകള്‍) ഉണ്ട്. അവയില്‍ പ്രധാനപ്പെട്ടവ ലക്നൌ ഖരാനയും ജയ്പൂര്‍ഖരാനയും ആണ്. ഇന്നു രാജസ്ഥാന്‍,ബനാറീസ് ഖരാനകളും പ്രസിദ്ധങ്ങളായി തീര്‍ന്നിട്ടുണ്ട്. ജയ്പൂര്‍ഖരാന ശിവഭക്തിയില്‍ നിന്നു രൂപം കൊണ്ടതാണ്. ശിവനൃത്തം അഭ്യസിച്ച ഭാനുജിയാണ് ഈ ഖരാനക്ക് രൂപം കൊടുത്തത്. അദ്ദേഹത്തിന്റെ പുത്രന്മാരും പൌത്രനായ ഗിന്താജിയുമാണ് ജയ്പൂര്‍ ഖരാനയെ ഇന്നത്തെ നിലയില്‍ വളര്‍ത്തിയത്. അതോടുകൂടി കഥകില്‍ ശ്രീകൃഷ്ണന്റെ ലാസ്യനൃത്തവും, ശിവന്റെ താണ്ഡവനൃത്തവും കൂടി സമ്മേളിച്ചു.

[തിരുത്തുക] രംഗപ്രവേശം

വേദിയില്‍ നര്‍ത്തകര്‍ പ്രവേശിക്കുന്നത് “ആമദ്”(വന്ദനം) എന്ന ചടങ്ങോടെയാണ്. ഒരു കൈ ഉയര്‍ത്തിയും മറ്റേ കൈ അരയില്‍ വച്ചും, കണ്ണുകള്‍ ഇരുഭാഗത്തെക്കും ചലിപ്പിച്ചും, പുരികങ്ങള്‍ മാറി മാറി ഉയര്‍ത്തിയും, താഴ്ത്തിയും, കഴുത്തുവെട്ടിച്ചും ഉള്ളനില കഥകിന്റെ പ്രത്യേകതയാണ്. ഗണേശസ്തുതിയോടെയാണ് കഥക് ആരംഭിക്കുന്നത്. സമത്തില്‍ നിന്ന് ദ്രുതത്തിലേക്കും, അതിദ്രുതത്തിലേക്കും ഉള്ള താളസംക്രമണം അകൃത്രിമമാക്കുന്നതിലാണ് കഥക് നര്‍ത്തകറുടെ സാമര്‍ത്ഥ്യം. കണങ്കാലിന്റെ അയത്നലളിതമായ ഭ്രമണം(ചുറ്റല്‍) കഥകിന്റെ സവിശേഷതയാണ്.

[തിരുത്തുക] അവതരണ ശൈലി

ശ്രീകൃഷ്ണന്റെ അത്ഭുതശക്തികളും അവതാരമഹിമയും ഭക്തിസാന്ദ്രമായ രീതിയില്‍ ലക്നൌഖരാന അവതരിപ്പിക്കുന്നു. ബിര്‍ജൂമഹാരാജ് ലക്നൌഖരാനയിലെ ഒരു വിസ്മയമാണ്. ഭരതനാട്യത്തിലെ കരണങ്ങള്‍പോലെയാണ് കഥകിലെ “ഗട്ട്”(gait)കള്‍. “റിഥ്മേറ്റിക് പാറ്റേണു”കളുടെ വൈവിദ്ധ്യമാണ് കഥകിന്റെ മൌലികസ്വഭാവം. ചുവടുകളുടെ താളാത്മകമായ ചലനഭംഗിയാണ് ഗട്ട്കള്‍. ശ്രീകൃഷ്ണന്‍ മുരളിയൂതുന്നപോലെയുള്ള നിലയും ചലനങ്ങളുമാണ് “മുസ്തരഗട്ട്”. രാധാകൃഷ്ണലീലകള്‍ ഉള്‍ക്കൊള്ളുന്നതാണ് “അഞ്ചല്‍ കീ ഗട്ട്”. പ്രേമഭക്തിയുടെ അത്യുല്‍കൃഷ്ണഭാവങ്ങളാണ് ഇവ. കഥകിലെ രാധാകൃഷ്ണസങ്കല്പത്തിലെ പ്രേമം വെറും മാംസനിബദ്ധമല്ല. ജീവാത്മാ-പരമാത്മാ സം‌യോഗമാണ്. കഥകിലെ പ്രേമസങ്കല്പം പരമാത്മാവായ ശ്രീകൃഷ്ണനിലണയാനുള്ള ജീവാത്മാവായ രാധയുടെ ഉള്‍പ്രേരണയാണ് രാധാകൃഷ്ണപ്രേമത്തിന്റെ അന്തസ്സത്ത.

[തിരുത്തുക] താളവാദ്യങ്ങളും വേഷവിധാനവും

താളവാദ്യങ്ങള്‍ക്ക് ഏറ്റവും കൂടുതല്‍ സ്ഥാനം കഥകിലുണ്ട്. ചെണ്ട പോലുള്ള വാദ്യോപകരണവും തബലയും കഥകിനു ഉപയോഗിക്കുന്നു. വാദ്യക്കാരും, നര്‍ത്തകരും ചേര്‍ന്ന് നടത്തുന്ന ഓജസ്സും, ചുറുചുറുക്കുമുള്ള താളപ്രയോഗം കാണികളെ വിഭ്രമിപ്പിക്കുന്നു. താളക്കൊഴുപ്പുള്ള ഹിന്ദുസ്ഥാനിസംഗീതം കഥക് നൃത്തത്തിന്റെ ദൃശ്യശോഭ വര്‍ദ്ധിപ്പിക്കുന്നു. കഥകില്‍ സ്ത്രീകളും പുരുഷന്മാരും പങ്കെടുക്കുന്നു. മുമ്പ് നര്‍ത്തകര്‍ തന്നെ പാടിയിരുന്നു. ഇപ്പോള്‍ പുറകിലെ പാട്ടിനൊത്ത് ഭരതനാട്യത്തെപ്പോലെ നര്‍ത്തകര്‍ ചുണ്ടനക്കുക മാത്രം ചെയ്യുന്നു. ഭരതനാട്യത്തെപ്പോലെ വര്‍ണ്ണശബളമല്ല കഥകിന്റെ വേഷം. വളരെ നേര്‍ത്ത ശിരോവസ്ത്രം, ലുങ്കി, ലഘുവായ മുലപ്പടം എന്നിവയും നര്‍ത്തകികള്‍ ധരിക്കുന്നു.

[തിരുത്തുക] അവലംബം

മടവൂര്‍ ഭാസിയുടെ “ലഘുഭരതം”

[തിരുത്തുക] മറ്റ് ലിങ്കുകള്‍



ആശയവിനിമയം
ഇതര ഭാഷകളില്‍