Content-Type: text/html; charset=ISO-8859-1 Wikipedia: Esperanto

[Hejmo]Esperanto

Hejm Pagxo | Lastatempaj Sxangxoj | Preferatoj

nomo: Esperanto
parolantoj: 2 milionoj
landoj: dise tra la mondo en 120 landoj, precipe en Euxropo kaj Cxinio
origino: inventita de Zamenhof? en 1887
skribo: latina

specimeno: La Patro Nia:

Patro nia, kiu estas en la cxielo,
via nomo estu sanktigita.
Venu via regno,
plenumigxu via volo,
kiel en la cxielo, tiel ankaux sur la tero.
Nian panon cxiutagan donu al ni hodiaux.
Kaj pardonu al ni niajn sxuldojn,
kiel ankaux ni pardonas al niaj sxuldantoj.
Kaj ne konduku nin en tenton,
sed liberigu nin de la malbono.

Esperanto estas lingvo proponita en 1887 de [Ludoviko ZAMENHOF]?, okulisto kaj filo de lingvoinstruistoj. Li plenagxigxis en la urbo Bjalistoko? (tiam en la rusa imperio de la caroj, nun en Pollando?), kiu havis multe de lingvoj kaj multe de miskompreno. La nomo de Esperanto devenas de lia plumnomo: [Doktoro Esperanto]? -- iu kiu esperas, esperas ke lia lingvo farigxos interlingvo por helpi cxiujn tra la mondo interparoli. Li ne intencis ke Esperanto farigxos la sola monda lingvo, sed simple dua komuna lingvo de cxiuj. Al li, Esperanto estis invento kiel evidenta, utila kaj konvena tiel la posxto aux la telefono.

La [historio de Esperanto]? ...

Hodiaux Esperanto havas inter kelkcent mil kaj kelk milionojn da parolantoj, precipe en Euxropo kaj Cxinio, kaj kelkcent parolas la lingvon denaske (kutime cxar siaj gepatroj rekontis per Esperanto, kiu farigxas la sola komuna lingvo de la familio). En Usono, Esperanto estas preskaux nekonata. Inter la planlingvoj (ekzemple, Interlingua kaj la lojxbana), gxi estas giganta, la sola kiu vere estas vivanta, spiranta lingvo.

Interlingua, la cxefa konkuranto de Esperanto de planlingvoj, havas cxirkaux unu mil parolantojn.

Cxar Esperanto estas artefarita, la lingvo estas tre simpla kaj lernebla, precipe por tiuj, kiuj parolas euxropan lingvon. Kutime kelkaj monatoj da studo pri Esperanto egalas kelkaj jaroj da studo pri nacia lingvo, ekzemple la angla aux la franca. Kaj ecx por azianoj, Esperanto estas pli facile lernebla ol iu ajn alia aziana lingvo.

Du trajtoj faras Esperanton facile lernebla: la gramatiko? kaj la vortprovizo.

La gramatiko estas tiel simpla ke Zamenhof nur devis listigi 16 regulojn. Kompreneble, la efektiva gramatiko estas pli komplika, sed plejparte la reguloj ne menciitaj de Zamenhof jam estis antauxsupozitaj de liaj euxropanaj legantoj.

La vortprovizo devenas de la cxefaj euxropanaj lingvoj, precipe de la angla, la latina, la franca kaj la germana?:

Plue, Zamenhof zorgeme kreis malgrandan bazon de radikaj vortoj kaj afiksoj per kiu pli multo de vortoj estas konstruita. Pro tio, oni povas esprimi sin flue post lernado de malgranda vortprovizo (eble 500-2000 vortoj kaj afiksoj).

Kvankam Zamenhof penis fari Esperaton internacia, gxi estas euxropa pro sia vortaro--. Fakte, Zamenhof originale deziris restarigi la latinan kiel la universala interlingvo. Kaj la plejmulto de la projektoj de internaciaj lingvoj uzas la euxropajn komunajn vortojn. Cxefa diferenco inter Esperanto kaj aliaj planlingvoj devenas de la ne-euxropeco de la gramatiko, kaj tiun ne-euxropecon Zamenhof mem agnoskis kiel vola peno de li. Aliflanke, li alkonformigis la gramatikajn vortetojn (interalie vortfinajxojn) tiel ke la euxropanoj ecx ne konsciu pri tiu ne-euxropa gramatiko de Esperanto.

La lingvoj de Zamenhof:

Lia patro parolis la rusan, lia patrino la jidan. Li sxatis la rusan super cxiuj aliaj lingvoj. Li povis legi libere la francan.

La literumado aux ortografio ankaux estas tre simpla: unu sono, unu litero kaj inverse.

Esperanto uzas la latinan alfabeton, sed cxar la lingvo uzas pli ol 26 sonojn (same kiel la plimulto de lingvoj), Zamenhof devis inventi novajn literojn: la cxapelitaj literoj. La literoj c, g, h, j, s kaj u, cxiu havas sian cxapelitan version.

Por vidi cxi tiujn komputile, vi bezonas la tiparon Latinon-3? (La turka? estas la sola granda lingvo kiu bezonas Latinon-3). Sed, cxar la plej ofte uzata tiparo, Latino-1?, kaj la plej ofte uzata litera kodo?, Askio?, ne subtenas la cxapelitajn literojn, la cxapelita plej ofte estas skribita komputile kiel du literoj. La cxefaj metodoj aux kodoj de askiigo (kun Latino-3 por komparo):

  1. iksa: cx, gx, hx, jx, sx, ux
  2. hoka: c^, g^, h^, j^, s^, u~ (aux: ^c, ^g, ^h, ^j, ^s, ~u)
  3. apostrofa: c', g', h', j', s', u'
  4. zamenhofa: ch, gh, hh, jh, sh, u
  5. Latino-3?: æ, ø, ¶, ¼, þ, ý (majuskle: Æ, Ø, ¦, ¬, Þ, Ý)

La iksa kodo estas la plej ofte uzata kaj, fakte, gxi estas uzata tie cxi sub viaj okuloj. Gxi estas la plej facile tajpi, la plej facile sxangxi auxtomate al Latino-3, kaj, sub Askio, povas ordigxi alfabete la plej precize (ecx pli precize ol Latino-3).

La [hoka kodo]? estas la plej evidenta, sed ne estas tre tajpebla kaj, laux mia gusto (tial ne necese la gusto de aliaj), la plej malbelvida kaj okulgratanta.

La [apostrofa kodo]? aspektas la plej nature kaj estas facile tajpi, sed gxi duobligas la rolon de la apostrofo, kiu jam havas difinitan uzon en Esperanto.

La [zamenhofa kodo]? estis proponita de Zamenhof, sed estas dubasenca (ekz, flughaveno) cxar gxi duobligas la rolon de la "h".

Sed la longdauxra solvo estas nek iksa kodo nek Latino-3, sed Unikodo:

Unikodo: La posteulo de Askio, kiu utilas 1 bitokon, estas Unikodo, kiu uzas 2 bitokojn. Pro la du bitokoj, Unikodo ne nur povas figuri la latinajn literojn sed ankaux ne-latinajn skribojn (la cxina, la japana, la hinda, ktp). Unikodo ankaux povas figuri la tutan Esperantan alfabeton.

La plej novaj TTT-legiloj utilas Unikodon. Se via legilo estas almenaux Esploriolo 3.0 aux Navigilo 3.0 kaj via masxino estas Vindozo 98 aux NT, tiam elektu la tiparon "Unicode UTF-8" per la menuoj de la legilo.

La populareco de la diversaj metodoj inter TTT-pagxoj (je 2001):

Kvankam Esperanto estas tre facila, ecx gxi havas movadojn por reformo. Iafoje, reformo naskas novan lingvon, ekzemple Ido. Malgraux la movadoj por reformo, Esperanto ne sxangxis radike dum gxia unua jarcento. La nuna cxefa movado por reformo estas riismo?, kiu proponas la uzon de ri kiel pronomo neseksisma. Gxi, kaj aliaj reformoj proponitaj, estas diskutata senlime kaj harfendite en la novajxgrupo soc.culture.esperanto.

Esperanto havas literaturon?, parte originalan, parte tradukitan (kaj parte ecx surreta). Gxi ankaux havas muzikon, gazetojn, organizojn, kaj dissendojn per radio en Esperanto.

La cxefa tutmonda Esperanta organizo estas la UEA? (Universala Esperanta Asocio).

Sed, malsimile al la latina en mezepoka Euxropo kaj la angla en nia jarcento, bazo de lernejoj, universitatoj kaj lernolibroj mankas al Esperanto.

La simbolo de Esperanto estas la verda stelo, simbolo de espero.

/Priparolu?


Hejm Pagxo | Lastatempaj Sxangxoj | Preferatoj
Redaktu tekston de la pagxo | Rigardu aliajn reviziojn
Laste redaktita January 4, 2002 12:43 am (malsamoj)
Sercxo: