Wikipedia ndswiki https://nds.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:H%C3%B6%C3%B6ftsiet MediaWiki 1.39.0-wmf.21 first-letter Media Spezial Diskuschoon Bruker Bruker Diskuschoon Wikipedia Wikipedia Diskuschoon Bild Bild Diskuschoon MediaWiki MediaWiki Diskuschoon Vörlaag Vörlaag Diskuschoon Hülp Hülp Diskuschoon Kategorie Kategorie Diskuschoon Portal Portal Diskuschoon TimedText TimedText talk Modul Modul Diskussion Gadget Gadget Diskussion Gadget-Definition Gadget-Definition Diskussion 0 3380 992292 988763 2022-07-25T00:56:54Z Kwamikagami 2728 wikitext text/x-wiki [[Bild:Second world war europe animation small.gif|duum|Kriegsverloop in Europa (Animatschoon 1939–1945)<br />([[:Datei:Second world war europe animation large de.gif|Version in hoge Oplösen]])]] [[Bild:Second world war asia 1937-1942 map de.png|duum|Pazifikruum bit 1942: gröttste Utbreden vun’t japaansche Herrschopsrebeet]] De '''Tweete Weltkrieg''' weer de tweete up global Ebene führt [[Krieg]] vun sämtlich [[Grootmacht|Grootmächte]] vun dat 20. Johrhunnert un stellt den bitlang gröttsten un verheerendsten Konflikt in de Minschheitsgeschichte dor.<ref>Donald Sommerville: ''The Complete Illustrated History of World War Two: An Authoritative Account of the Deadliest Conflict in Human History with Analysis of Decisive Encounters and Landmark Engagements.'' Lorenz Books, ISBN 0-7548-1898-5, S. 5.</ref> De Krieg düer van 1939 bit 1945. In' Kriegsverloop hebbt sück twee militärisch Allianzen bildt, de as [[Assenmächte]] un [[Allieerte#Tweete Weltkrieg|Allieerte]] betekent wurrn. Unmiddelbor weern över 60 Staaten an' Krieg direkt oder indirekt bedeeligt, över 110 Million Minschen stunnen ünner Wappen.<ref>[[Alexander Lüdeke]]: ''Der Zweite Weltkrieg. Ursachen, Ausbruch, Verlauf, Folgen.'' Berlin 2007, ISBN 978-1-4054-8585-2, S. 299.</ref> De Opfertallen swanken afhängig vun de Born tüschen 60 un 70 Million Dooden. De Tweete Weltkrieg wurr ünner annern dör den [[Holocaust]], [[Kriegsverbreken]], [[Flachenbombardement]]s un den eersten Bruuk vun [[Karnwappen|Atomwappen]] kenntekent. == Groff Översicht == As Datum vun den Kriegsbeginn wurrd mit överwiegend Övereenstimmen de 1. September 1939 nömmt: de Dag vun den [[Polenfeldtoog|Överfall vun de Wehrmacht]] up [[Polen]]. Eenig Warken führen den Anfang vun de [[Mandschurei-Krise]] an' 18. September 1931 as Vörbedingen för den [[Pazifikkrieg]] as [[Asien|asiaatschen]] Kriegsschauplatz<ref>Richard Maybury: ''World War II: The Rest of the Story and How It Affects You Today: 1930 to September 11, 2001 (Uncle Eric Book).'' Bluestocking Press, 2003, ISBN 0-942617-41-X, S. 81.</ref> oder den 7. Juli 1937 an, „nachdem die [[Kaiserlich Japanische Armee|japanische Armee]] sich gewaltsam Zugang zu der [[Republik China|chinesischen]] Garnisonsstadt Wanping süüdwestlich von [[Peking]] verschafft hatte“<ref>Zit. nach Jörg Echternkamp: ''Die 101 wichtigsten Fragen – Der Zweite Weltkrieg'', 2010, [http://books.google.de/books?id=8l21tdQZmZgC&pg=PA22 S. 22 f.]</ref> un de Konflikt wurr immer schlimmer. Een anner These beschrifft dat eegenstännig Entstahn vun en europäischen un en asiaatsch Kriegsschauplatz, de beid 1941 in en globalen Konflikt münnen deen.<ref>[[Alan J. P. Taylor]]: ''Die Ursprünge des Zweiten Weltkriegs: d. Jahre 1933–1939.'' Gütersloh 1963.</ref> Bit Midden 1941 wurr de noch up Europa beschränkte Konflikt vun de Wehrmacht meest blots as Eroberungskrieg führt. Nah Polen wurr in kört, konzentreert führt Feldtüüg Däänmark, Norwegen, Belgien, de Nedderlannen, Luxemborg, de Grootdeel vun Frankriek, Jugoslawien un Grekenland erobert un besett. De Rebeeden wurrn deels in't Düütsch Riek ingleedert, deels mit vun dat Düütsch Riek afhängigen Regeeren beherrscht. De besett Rebeeden wurrn wertschaplich utbeut, [[Jöden]], Oppositschonelle un Lüüd, vun de man annehm, dat se Wedderständler tegen den Natschonalsozialismus weern, wurrn plaanmäßig verschleppt, to [[Dwangsarbeit]] herantrucken un ümbrocht. [[Grootbritannien]] weer vun de [[Wappenstillstand vun Compiègne (1940)|Kapitulatschoon vun Frankriek]] (22. Juni 1940) bit to'n düütschen [[Ünnernehmen Barbarossa|Angreep up de Sowjetunion]] (22. Juni 1941) Düütschland eenzig verbleeven europäisch Kriegsgegner. Dit Dörhollen vun de Briten, dat vun [[Churchill]] sien Standfestigkeit tegenöver [[Hitler]] anführt wurr, weer vun groot, woll entscheeden Bedüüden för den Verloop vun den Tweeten Weltkrieg.<ref>[[Rolf-Dieter Müller]]: ''Der Zweite Weltkrieg'', Stuttgart 2004 (Handbuch der deutschen Geschichte; Bd. 21), S. 86.</ref> Dat natschonalsozialistisch Düütsch Riek führ den [[Düütsch-sowjetsch Krieg|Krieg gegen de UdSSR]] as en [[Vernichtungskrieg]].<ref>Rolf-Dieter Müller, [[Gerd R. Ueberschär]]: ''Hitlers Krieg im Osten 1941–1945.'' Ein Forschungsbericht. Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Darmstadt 2000, ISBN 3-534-14768-5, S. 225–271.</ref> Hitler gellt dorbi as drievend Kraft. All in ''[[Mein Kampf]]'' harr he de Vörstellen vun de Eroberung vun „[[Lebensraum im Osten]]“ wiederentwickelt, indem he de mit [[Sozialdarwinismus]], [[Rassismus|Rassenideologie]], [[Antisemitismus (bit 1945)|Antisemitismus]] un [[Bolschewismus|Antibolschewismus]] verknütten dee. Immer weer hett he betoont, dat he [[Osteuropa]] bit to'n [[Ural]] as Ergänzungs- un Siedlungsruum för en [[Natschoonalsozialistische Europaplääns|künftig „Großgermanisches Reich“]] begriepen dee.<ref>Rolf-Dieter Müller: ''Der letzte deutsche Krieg 1939–1945.'' Klett-Cotta, Stuttgart 2005, S. 76–78.</ref> De gröttste Deel vun Kamphandlungen vun den Tweeten Weltkrieg funn an de düütsch-sowjetsch Front, de gröttste Deel vun Kriegsverbreken achter disse Front statt. De [[Rode Armee|Rood Armee]] kunn den Vörmarsch vun de Wehrmacht in' Winter 1941/42 kört vör [[Moskau]] eerstmals anhollen. Nahdem de Rood Armee in' Winter 1942/43 en wiederen Vörmarsch bi [[Stalingrad]] stoppen kunn, hett se de düütsch Wehrmacht ansluutend so nah un nah in dat Düütsch Riek trüggdrängt. Mit Dörhollensbefehlen dreev de politisch un militärisch Führung de düütsch Truppen noch in dat Fröhjohr 1945 in en sinnlosen Kamp, wordör up beid Sieden noch Hunnertduusende vun Minschen oppert wurrn.<ref>John Zimmermann: ''Pflicht zum Untergang. Die deutsche Kriegsführung im Westen des Reiches 1944/45.'' Schöningh, Paderborn 2009, S. 97; vgl. Stephan Burgdorff/Klaus Wiegrefe (Hg.): ''Der 2. Weltkrieg. Wendepunkt der deutschen Geschichte'', Deutsche Verlags-Anstalt, 2005, S. 29.</ref> Am 8. Mai 1945 ([[VE-Day]]) is denn de [[bedingungsloos Kapitulatschoon vun de Wehrmacht]] in Kraft treden, de Krieg in Europa weer dormit to Enn'. Nah dat Enn vun den Tweeten Weltkrieg steeg de [[Sowjetunion]] neben den [[USA]] in den Rang vun en [[Supermacht]] up.<ref>[[Richard Overy]]: ''Russlands Krieg 1941–1945.'' Rowohlt, Hamburg 2004, ISBN 3-498-05032-X, S.&nbsp;440.</ref> Mit den Kriegsinträe vun dat [[Königriek Italien (1861–1946)|Königriek Italien]] an de Siet vun dat Düütsch Riek in’ Juni 1940 wurr ok Noordafrika to’n Kriegsschauplatz. Italieensch Truppen mussen in [[Ägypten]] gegen britisch Verbände düchtig Verluste hennehmen un verloren de Kontroll över Oostafrika. Dat af Februar 1941 an de Kämpen bedeeligt [[Düütsch Afrikakorps]] kunn woll de Nedderlaag vun de Assemächte in Noordafrika uphollen, aber nich afwennen.<ref name="collier">Basil Collier: ''Short History of the Second World War.'' Collins, London 1967, ISBN 0-00-211775-4, S. 190–199.</ref> In’ November 1942 sünd anglo-amerikaansch Truppen in Noordafrika land un hebbt de düütsch un italieensch Truppen in Tunesien to de Kapitulatschoon dwungen (Mai 1943). Nah Lannen up Sizilien (Juli 1943), in de Normandie (Juni 1944) un in Süüdfrankriek (August 1944) hebbt US-amerikaansch, britisch un franzöösch Truppen ok in [[Kontinentaleuropa]] en Landkrieg gegen de Truppen vun de Wehrmacht führt. Italien stunn af Oktober 1943 offiziell up de Siet vun de [[Allieerte]]n.<ref>Alexander Lüdeke: ''Der Zweite Weltkrieg. Ursachen, Ausbruch, Verlauf, Folgen.'' Berlin 2007, S. 108.</ref> Af Oktober 1944 drungen allieerte Truppen up dat Rebeet vun dat Düütsch Riek vör, wo US-amerikaansch Truppen an’ 25. April 1945 [[Elbe Day|an de Elv]] up sowjeetsch Truppen stött sünd. Nah den japaanschen [[Angreep up Pearl Harbor]] hebbt de USA an’ 8. Dezember 1941 dat [[Kaiserriek Japan]] den Krieg verkloort un de Konflikt wurr to’n Weltkrieg, as [[Hitler]] an’ 11. Dezember 1941 wedderum den USA den Krieg verkloort hett, ofschons he dorto nah den [[Dreemächtepakt]] nich verplicht weer. De UdSSR bleev nah dat [[Japaansch-Sowjeetsch Neutralitätspakt|Neutralitätsafkommen]] van 13. April 1941 tegenöver Japan vöreerst neutral. In de [[Arcadia-Konferenz]] (Dezember 1941/Januar 1942) wurr de Swoorpunkt vun de US-amerikaansch un britisch Kriegsanstrengungen up dat Bekämpen vun dat Düütsch Riek leggt, kört „Germany first“-Strategie.<ref>Lothar Gruchmann: ''Der Zweite Weltkrieg.'' DTV, München 1985, S. 173&nbsp;f.</ref> De US-Rüstungsindustrie hett in Rekordtiet nee Scheep för de Pazifikflotte vun de US-Navy baut, de af Midden 1942 in kombineert See-Luftschlachten de japaansch Marine swoor Verluste tofügen kunn. Japaansch Truppen harrn bit dorhen [[Hongkong]], [[Britisch-Malaya]]<ref>Britisch-Malaya bestunn bit 1946 ut dree Deelen: den ''[[Unfederated Malay States]]'', den ''[[Federated Malay States]]'' un den ''[[Straits Settlements]]''.</ref>, de [[Philippinen]], Deelen vun [[Burma]], [[Niederländisch-Indien]] un Deelen vun [[Neeguinea]] erobert.<ref>De Besetten vun de süüdlichen Deel vun Indochina weer all nah en Ultimatum in’ Juli 1941 vun de Vichy-Regeeren afpresst wurrn. Vgl. Lothar Grundmann: ''Der Zweite Weltkrieg.'' München 1985, S.&nbsp;157 u.&nbsp;160. Noord-Indochina harrn de Japaner all in’ September 1940 besett.</ref> [[Thailand]] wurr vun [[Franzöösch-Indochina|Indochina]] ut besett un to de Kriegsverkloren an de USA dwungen. Nah de [[Slacht um Midway]] Anfang Juni 1942, in de de japaansch Marine veer vun hör söss groot Floogtüchdräger verlor, weer de japaansch Överlegenheit in’ See-Luft-Krieg braken un de ''Wennen in’ Pazifik-Krieg'' intreden. Bit 1945 hebbt sück de US-Truppen in’ Toog vun de so nömmt ''[[Island Hopping (Pazifikkrieg)|Island Hopping]]'' immer dichter an de veer Hööfteilannen vun Japan rankämpt, wobi aber groot Deelen vun Süüdoostasien wiederhen vun japaansch Truppen besett bleven. Vun [[Tinian]] ut sünd denn de beid Bomber start, de de twee [[Atombombenabwürfe up Hiroshima un Nagasaki|Atombomben in’ August 1945 up Hiroshima un Nagasaki]] afsmeeten hemm. An’ 2. September 1945 gung de Tweete Weltkrieg mit de Kapitulatschoon vun Japan to Enn’. In den Johren nah den Tweeten Weltkrieg hebbt sück de Allieerten in de vun de UdSSR un de USA führt Machtblocken upspulten un de Ära vun den [[Kolt Krieg|Kollen Krieg]] fung an. == Vörgeschichte == [[Bild:Bundesarchiv Bild 146-1969-065-24, Münchener Abkommen, Ankunft Mussolini.jpg|miniatur|Benito Mussolini un Adolf Hitler, München 1938]] In de Johren siet 1920 bit to dat Enn' vun den Tweeten Weltkrieg keem in wiet Deelen vun Europa de [[Faschismus]] bzw. de [[Rechtsextremismus]] tonehmend to politisch Macht. In Italien reet [[Benito Mussolini]] all 1922 mit den [[Marsch up Rom]] de Macht an sück. In Düütschland weer de [[Natschonalsozialismus]] siet 1930 to en Massenbewegen heranwussen. An' 30. Januar 1933 wurr hör un hör rechtskonservativ Verbündeten de politisch [[Machtgriepen|Macht övergeven]]: [[Adolf Hitler]] wurr vun Riekspräsident [[Paul von Hindenburg]] to'n [[Riekskanzler]] nömmt. He hett denn ut [[Natschonalsozialistisch Düütsch Arbeiterpartei|Natschonalsozialisten]] un [[Düütschnatschonale Volkspartei]] dat [[Kabinett Hitler]] bild. De Revision vun de internatschonal Ordnung nah den [[Freedensverdrag vun Versailles|Versailler Verdrag]], all en Teel vun fröhere düütsch regeeren, hörr to dat [[25-Punkte-Programm|Programm vun de Natschonalsozialisten]] un hör Verbündeten. Mit de 1935 vulltrucken Weddervereenigung vun dat [[Saarrebeet]] mit dat Düütsch Riek, den [[Rhienlandbesetten (1936)|Inmarsch in dat entmilitariseert Rhienland]] 1936, den [[Ansluss vun Öösterriek|„Ansluss“ vun Öösterriek]] un dat Aftrennen vun dat [[Sudetenland]] vun de [[Tschechoslowakei]] in dat [[Münchner Afkommen]] 1938 wurrn de beid eerst Teelen wietgahnd erfüllt. Begünstigt wurr dat dör de britisch un franzöösch [[Appeasement-Politik]], de up en freedlich Verständigung mit dat natschonalsozialistisch Düütschland afteelen dee. Sülvst nah den Inmarsch in de so nömmt [[Protektorat Böhmen un Mähren|Rest-Tschechei]] in' März 1939 geev dat blots Proteste up britisch un franzöösch Siet. Kört dorup geev [[Litauen]] ünner den Druck vun de Verhältnisse dat [[Memelland]] an Düütschland torüch, de [[Eerste Slowaaksch Republik|Slowakei]] wurr en eegen Staat un dör en Schuulverdrag eng an Düütschland bunnen. Grootbritannien un Frankriek wullen dat düütsch Expansionsstreven ingrenzen un hebbt Polen en [[Britisch-franzöösisch Garantieverkloren|Garantieverkloren]] geeven, de kört Tiet later in en förmliches Bündnis ümwannelt wurr. All 1936 greep Italien, dat engere Beziehungen to dat [[Düütsch Riek]] plegen dee, [[Äthiopien]] an un hett an 7. April 1939 [[Albanien]] annekteert. In Spanien hebbt sück van 1936 bit 1939 in' [[Spaansch Börgerkrieg|Spaanschen Börgerkrieg]] en hööftsächlich dör Republikaner, Sozialisten un Kommunisten führt ''[[Frente Popular|Volksfrontregeeren]]'' un Anhänger vun en dör General [[Francisco Franco]] führt Militärrevolte bekämpt. De [[Sowjetunion]] un tonächst ok de [[Front populaire|franzöösch Volksfront]] hebbt an de „Volksfront“ Wappen un Kriegsmaterial leefert, wiels Italien un Düütschland de Truppen vun de Natschonalisten ünner Franco stütten deen. De düütsch Regeeren hett to dissen Zweck de [[Legion Condor]] un de italieensch de [[Corpo Truppe Volontarie]] (CTV) henschickt, de entscheeden to den Sieg vun den [[Franquismus]] bidragen hebbt. [[Bild:Bundesarchiv Bild 183-H27337, Moskau, Stalin und Ribbentrop im Kreml.jpg|miniatur|hochkant|Josef Stalin un [[Joachim von Ribbentrop]], Moskau 23. August 1939]] De [[Japaansch Kolonien|japaansch Expansionspolitik]] fung in de 1930er Johren an, as de Infloot vun de militärisch Führung up de kaiserlich Regeeren immer starker wurr. Japan versunn sück as [[Schuulmacht|Schuul-]] un Ordnungsmacht, de dorto vösehn weer, de anner ostasiaatsch Völker to beherrschen. De Rohstoffvörkommen un dat Reservoir an Arbeitskräften, dat de Nahberlänner harrn, sullen de japaansch Weertschap togoot kommen. Dat Hööftinteresse gullt tonächst de [[Republik China]], deren stark industrialiseert Region [[Mandschurei]] all 1931 [[Annexion|annekteert]] un to dat Protektorat [[Mandschukuo]] verkloort wurr. As Reaktschoon up de internatschonal Proteste is Japan 1933 ut den [[Völkerbund]] uttreden. Ende 1936 hebbt Düütschland un Japan den [[Antikominternpakt]] slooten. Midden 1937 fung Japan den [[Tweet Japaansch-Chinesisch Krieg|Tweeten Japaansch-Chinesischen Krieg]] an. In' August 1939 hebbt Düütschland un de Sowjetunion överraschend en Nichangreepspakt slooten, de later „[[Hitler-Stalin-Pakt]]“ nömmt wurr. In en geheim Tosatzprotokoll vun de Pakt wurrr dat Updeelen vun Europa in geographisch nipp un nau betekent, aber ansonsten nich dichter beschreeven „Interessensphären“ beslooten. Letztlich leep dat up dat Updeelen vun Polen tüschen Düütschland un de Sowjetunion as ok de eensiedig Erobern un Besetten vun wiederen Rebeeden (ünner annern vun de [[Baltikum|baltischen Staaten]] un [[Finnland]]) as ok groot Deelen vun [[Rumänien]] dör de [[Sowjetunion|UdSSR]] herut. == Kriegsteelen un -führen vun de Grootmächte == De Mögelkeit, dat en umfaaten Krieg intreden kunn, wurr vun de Grootmächte inkalkuleert, so dat se entsprekend Vörbereiten drapen deen. Dorto hörrn bispeelslwies de Vörhollen un Upstocken vun kriegswichtig Ressourcen un Göder as ok dat Utdehnen vun [[Zivilschuul]]programmen.<ref>Richard Overy: ''Total War II: The Second World War'', in: Charles Townshend (Hrsg.): ''The Oxford History of Modern War'', [[Oxford University Press]], Oxford 2005, S.&nbsp;139.</ref> === Assenmächte === ==== Düütschland ==== In’ europäischen Kontext weer de Tweete Weltkrieg en vun dat natschonalsozialistisch Düütschland utlöst Roof-, Eroberungs- un [[Vernichtungskrieg]] mit dat langfristig Teel, en nich antogriepen düütsch Grootriek ut eroberten un afhängig Rebeeden to schaffen. Dat vun Anfang an utkeeken Teel weer en düütsch [[Weltmacht]]stellung un de „[[Natschonalsozialistisch Europaplääns|rassisch Neeordnung vun den [europäischen] Kontinent]]“.<ref>Gerhard Schreiber: ''Der Zweite Weltkrieg'', 2. Uplaag, C.H. Beck, München 2004, S. 8.</ref> Dorbi hebbt sück klassisch machtpolitische mit [[Rassenideologie|rassenideologisch]] Motiven vermischt. Dorto hebbt up de een Siet de Gewinnung vun „[[Levensruum in’ Osten]]“ mit Umsiedlung oder Vernichtung vun de dor leven, as „[[Rassismus|rassisch minnerwertig]]“ ansehn, vörwiegend [[Slawen|slawisch]] Völker tellt, un up de anner Siet de „[[Endlösung vun de Jödenfraag]]“, dat Tarnwoort för de Vernichtung vun de europäisch Jöden. Beid weer mitnanner verbunnen dör de [[Antisemitismus (bit 1945)|antisemitische]] Vörstellung vun en „jöödschen Bolschewismus“ as Deel vun en Verswörung vun dat „[[Weltjödendom]]“, de in Gestalt vun de [[Sowjetunion]] de Levensgrundlagen vun de „[[Arier|arisch Rass]]“ un de dör de repräsenteert europäisch Zivilisatschoon bedrohen dee. Nah den Willen vun de natschonalsozialistisch Führung sull de Volksgrupp vun de [[Slawen]] den Düütschen ünnerworfen un dat eroberte [[Osteuropa]] vun düütsch Siedlers, so nömmt [[Wehrbuer]]n, nutzbar maakt wurrn. Nah de Vernichtung vun hör [[Elite]] sullen de slawisch Völker för immer en Reservoir an ungebildeten un gehorsamen Land- un Hülpsarbeiter stellen. De erobert Sowjetunion sull in verscheeden Rebeeden ünner de Leitung vun [[Riekskommissar]]en updeelt wurrn. Blots [[Wittrussen]], [[Ukrainer]] un baltisch Völker wurrn as levenswert Völker instuuft, aber gull nah de Wöör vun [[Alfred Rosenberg]], „dem Russentum werden sicher sehr schwere Jahre bevorstehen“.<ref>[[Ernst Piper]]: ''Alfred Rosenberg. Hitlers Chefideologe.'' Karl Blessing, München 2005, ISBN 3-89667-148-0, S. 521.</ref> De düütsch Strategie seech de Gebruuk vun en politisch un tietlich begrenzt Gelegenheit to en strategisch Offensive vör un hett dat ünner de Beteken „[[Blitzkrieg]]“ loopen laaten. Se droog militärisch, rassisch-hegemoniale, wertschaplich un diplomatisch Tüüg. In militärisch Hensicht seech de Blitzkrieg en gau un grooten Ruumgewinn, um de sück afteken Överlegenheit vun de gegnerisch Rüstung tovörtokommen. Dormit stell disse Strategie en spezielle Utpräägung vun den [[Bewegungskrieg]] in Kombinatschoon mit de [[Entscheedensslacht]]<ref name="Overy_TotalWarII_140">Richard Overy: ''Total War II: The Second World War'', in: Charles Townshend (Hrsg.): ''The Oxford History of Modern War'', Oxford University Press, Oxford 2005, S.&nbsp;140.</ref> dor, de up de düütsch Erfohrungen in den Eersten Weltkrieg torüch greep. In wertschaplich Hensicht sull se de Ressourcen schonen, um de Industriekapazitäten nich to Ungunsten vun de Konsumwertschap to belasten. Bi de düütsch Bevölkerung sull nümms untofreeden ween dör en mögelk materiell Verknappung. To de Konsolidierung vun de „[[Heimatfront]]“ un in’ Sinn vun en optimal Gebruuk vun der eroberten Kapazitäten wurr en [[Tweefrontenkrieg]] tonächst verhinnert.<ref>Gabriel Kolko: ''Das Jahrhundert der Kriege''. S. Fischer, Frankfurt am Main 1999, S. 183.</ref> Dartens sull dat Utplünnern vun de besett Territorien, vör allen in [[Ostmitteleuropa|Ostmittel-]] un Osteuropa, de [[Slaveree]] vun hör Bewahners togunsten vun dat Düütsch Riek un sien „arisch“ Bevölkerung dat Wohrmaken vun de rassisch motiveerten [[Hegemonie|Hegemonialvörstellungen]] vun den Natschonalsozialismus verwirklichen. Dat [[Diplomatie|diplomatisch]] Gewinnen vun europäisch un butereuropäisch Verbündeten sull disse Hegemonialstellung afsekern, vör allen in’ Henblick up de plaant oder verwacht Utnannersetten mit de „Flögelmächten“ USA un Sowjetunion. De [[Revanchismus]], dat Upregen över den Versailler Verdrag, besünners de hart un as ungerecht vörkommen Reparatschonsforderungen, de siet 1931 nich mehr erhoben wurrn, as ok de eensiedig Schuldtowiesen an de Middelmächte, funnen sück in wiet Deelen vun de düütsch Bevölkerung weer. De [[Verdragsrevisionismus|Revision]] vun den Versailler Verdrag un de Trüggkehr vun dat Düütsch Riek in den Krink vun de [[Grootmacht|Grootmächte]] weer immer mit besünnern Nahdruck vun de düütsch Generalität, den monarkistisch un antirepublikaansch gesinnten Deel vun dat düütsch Börgerdom un de wertschaplich Elite anstreevt wurrn. För de Natschonalsozialisten weer dat aber blots en Deelstreckenteel. In sien geheimen Denkschrift to’n [[Veerjohresplan]] hett Hitler in’ August 1936 fordert, dat de Insatzfähigkeit vun de düütsch Armee un de Kriegsfähigkeit cun de Wertschap binnerhalv vun veer Johr hertostellen weern, um en kriegerische „Erweiterung des Lebensraumes bzw. der Rohstoff- und Ernährungsbasis“ för dat Düütsch Riek to recken.<ref>Wilhelm Treue: ''Dokumentation: Hitlers Denkschrift zum Vierjahresplan.'' In: [[Vierteljahrshefte für Zeitgeschichte]]. 3. Jg., 1955, Heft 2, S. 184–210, hier S. 206 u. 210 ([http://www.ifz-muenchen.de/heftarchiv/1955_2.pdf online], PDF); vgl. Rolf-Dieter Müller: ''Der Zweite Weltkrieg.'' Klett-Cotta, Stuttgart 2004 (''Handbuch der deutschen Geschichte''; Bd. 21), S. 55 u. 109&nbsp;f.</ref> Dorför hett he twee ünnerscheedlich Szenarien beschreeven: Dat Eerste sull bit 1944/45 bi ungünstig politisch un militärisch Entwicklung, dat letzte bit 1941/42 bi entsprekend beter Utsichten reckt wurrn. An’ 5. November 1937 hett he vör de düütsch militärisch un butenpolitisch Führenskräften sien Kriegsteelen, nauer betekent, de sück in de [[Hoßbach-Daalschrift]] finnen dooht. ==== Japan ==== Siet sien Moderniseeren in' Toog vun de [[Meiji-Restauratschoon]] 1868 harr dat japaansch Kaiserriek en territorial Utdehnen up den asiaatschen Kontinent anstreevt, de hüm vör allen för dat Sekern vun wichtig Rohstoffen deenen sull. Sien Bemühungen hebbt sück besünners up China konzentreert, das vun Japan upgrund sien wertschaplich un binnenpolitsich Situatschoon as swaak ansehn wurr. Vun en expansiv Dynamik Moot kregen, de mit den [[Verdrag vun Tientsin]] anfung, sück dör den Sieg in' [[Russisch-Japaansch Krieg|Russisch-Japaanschen Krieg]] fortsetten dee un den Tipp tonächst in dat Besetten vun de Mandschurei harr, hett Japan de tonehmen Spannungen in Europa as Gelegenheit sehn, den wassen Infloot vun de USA in tomööt to treden. To de geostrategisch Spannungen keemen de faken Inmischen vun de Strietkräfte in de Angelegenheiten vun de zivil Führung un en wesselsiedig kulturell Aversion tüschen breet Bevölkerungsschichten in Japan un den USA. Dat hett de Bundsregeeren vun de USA den ok dorto brocht, nahdem de [[Pazifikkrieg]] anfungen weer japaanschstämmig Amerikaner to interneeren.<ref>Colin Gray, ''War, Peace and International Relations – An Introduction to Strategic History'', Routledge, Abingdon 2007, S. 156 ff.</ref> Japan seech sück, ähnlich as dat Düütsch Riek in Europa, en sück in de Loop vun de Johren immer slechter wurrn strategisch Utgangslaag in Ostasien tegenöverstellt. Oorsaak weer vör allen sien bündnispolitische Isolatschoon. Den vörwiegend amerikaanschen Unwillen, de japaansch Utdehnen in de Region hentonehmen, hebbt sück China, de Sowjetunion un de Kolonialmächte anslooten. Konkret seech sück dat japaansch Kaiserriek in en veerfach geostrategischen Kontext bedroht.<ref>Colin Gray, ''War, Peace and International Relations – An Introduction to Strategic History'', Routledge, Abingdon 2007, S. 170.</ref> In' Osten weer dat de [[United States Pacific Fleet|Pazifikflotte vun de USA]], in' Norden de Sowjetunion. Ok en Mangel an Gegenwehr vun anner Grootmächte änner wenig an de latent Bedrohung dör China in' Westen as ok [[Australien]], [[Neeseeland]], [[Nedderlannsch-Indien]] un den [[Philippinen]] in' Süden. Se leegen up amerikaansch un britisch Marschrouten un weern wegen hör ruumlich Utdehnen as Operatschonsbasen to bruken. Disse geostrategisch Utgangslaag hett de japaansch Führung, ähnlich as Düütschland, to en Mischung vun diplomatisch Instrumente mit en Bewegungskrieg brocht. Se hett dorher nah dat fehlslahn Vördringen up sowjeetsch Rebeet 1938/39 mit de UdSSR en [[Japaansch-Sowjeetsch Neutralitätspakt|Nichtangreepspakt]] afslooten. De Angreep vun de [[Kaiserlich Japaansch Marineluftstrietkraften]] up [[Angreep up Pearl Harbor|Pearl Harbor]], deren Upbau angesichts vun de Inschränkungen dör dat Washingtoner Flottenafkommen qualitativ utricht weer, hett vör allen de Afsicht harrt, de [[Marine vun de USA]] mit hör tonehmend Rüsten en Slag vun strategisch Utmaat to versetten. Ok in [[Süüdoostasien]] sülvst hett sück Japan toeerst up dat Neutraliseeren vun konzentreert militärisch Ressourcen, bispeelswies de Ansammlung vun [[B-17 Flying Fortress|B-17]]-Langstreckenbombern up den [[Philippinen]] konzentreet un is up Australien vörrückt. De denn folgend umfangriek japaansch Inavsion vun Süüdoostasien deen to'n Eenen dorto, Rohstoffe, hööftsächlich Eerdööl, to beschaffen, un to'n annern, de USA den Nahschuufweg nah Australien aftosnieden. === Allieerte === An de Westfront hebbt de Kriegsplääns vun de Westmächte vörsehen, so as in' Eersten Weltkrieg ok, in' Wesentlichen dat Düütsch Riek dordör to schaden, indem man vör allen bombardeeren un de düütsch Wertschapskreisloop blockeeren wull.<ref name="Overy_TotalWarII_140" /> ==== Sowjetunion ==== De Sowjetunion hett de Lehren trucken, de sück ut dat düütsch Uprüsten to dat ''[[Ünnernehmen Barbarossa]]'' ergeven harrn. To Land sünd se den Bispeel vun de Heeresgrupp folgt, deren Karnstück mobile un swoor panzert [[Division (Militär)|Divisionen]] weern, un hebbt zentraal koordineert [[Luftflotte]]n grünnd, de dör düütlich verbetert Informatschoonsfloot en teelricht [[Luftnahünnerstütten]] mögelk maken deen. Stalin hett nah den vörangahnd, politisch motiveerten [[Groot Terror (Sowjetunion)|Minneseeren]] vun dat Offizierskorps de operative Führung weer an en Flaggoffizier, Marschall [[Georgi Konstantinowitsch Schukow]] överdragen, de sien överdörsnittlich Kompetenzen de spoodriek Führung vun mehreren Millionen Mann mögelk maken dee.<ref>Richard Overy: ''Total War II: The Second World War'', in: Charles Townshend (Hrsg.): ''The Oxford History of Modern War'', Oxford University Press, Oxford 2005, S. 146&nbsp;f.</ref> == Kriegsverloop in Europa == === Vun den Angreep up Polen bit to de Nedderlaag vun Frankriek, September 1939 bit Juni 1940 === In eenig Dorstellungen, aber [[geschichtswetenschap]]lich umstreeden, wurrd de Anfang vun den [[Tweet Japaansch-Chinesisch Krieg|Tweeten Japaansch-Chineeschen Krieg]] an' 7. Juli 1937 as egentlich Anfang vun den Tweeten Weltkrieg angeven. In de eersten Phase vun den Krieg hett Düütschland Polen (September 1939) as ok groot Deelen vun Skandinavien (vör allen April 1940) un vun Westeuropa (Mai/Juni 1940) erobert. Sünners de gau Nedderlaag vun Frankriek keem för de meest Minschen unverwacht, nich toletzt ok för [[Josef Stalin]]. Dennoch hett Hitler sien Hööftzteel, Grootbritannien ut den Krieg ruttohollen, to Upgaav to dwingen oder militärisch to besiegen, nich reckt. Dat wurr laatstens in' Oktober 1940 kloor. Grootbritannien bleev dat eenzig Land, dat vun' Anfang vun den Krieg an dörgahn hannelnsfähig Gegner vun Düütschland weer. ==== De düütsch Angreep up Polen 1939 ==== [[Bild:Second world war europe 1939 map de.png|miniatur|Polenfeldtoog 1939]] Dat eerste unmittelbor Kriegsereignis weer de Angreep up Polen an' 1. September 1939, üm 4:45 Ühr. De persönlich Anwiesen vun Hitler ([[Geheime Kommandosache]] Nr. 170/39) van' 31. August 1939 enthull folgende Passagen: Der Angriff gegen Polen ist nach den für Fall Weiß<!-- sic! --> getroffenen Vorbereitungen am 1.9.39 um 4 Uhr 45 zu führen. […] Im Westen kommt es darauf an, die Verantwortung für die Eröffnung von Feindseligkeiten eindeutig England und Frankreich zu überlassen. […] Eröffnet England und Frankreich die Feindseligkeiten gegen Deutschland, so ist es Aufgabe der im Westen operierenden Teile der Wehrmacht unter möglichster Schonung der Kräfte die Voraussetzung für den siegreichen Abschluss der Operation gegen Polen zu erhalten. […] Die von uns Holland, Belgien, Luxemburg und der Schweiz zugesicherte Neutralität ist peinlich zu achten. […] Die Ostsee ist gegen feindlichen Einbruch zu sichern. Die Entscheidung, ob zu diesem Zweck die Ostsee-Eingänge mit Minen gesperrt werden dürfen, trifft Ob. d. M. [''Abk. für: Oberbefehlshaber der Kriegsmarine, Anm.''] […] Die Kriegsmarine führt Handelskrieg mit dem Schwerpunkt gegen England. […] Die Angriffe gegen das englische Mutterland sind unter dem Gesichtspunkt vorzubereiten, daß unzureichender Erfolg mit Teilkräften unter allen Umständen zu vermeiden ist.|ref=<ref>''Akten zur Deutschen Auswärtigen Politik 1918–1945'', Serie D, Band VII M 70604, S. 397, 1946; hrsg. v. Beauftragten der Siegermächte USA, GB und Frankreich.</ref> Dissen Angreep gung kien formale [[Kriegsverkloren]] vörut. [[Bild:Germans at Polish Border (1939-09-01).jpg|miniatur|Düütsch Suldaten stellen dat Körtmaken vun den Slagboom an de düütsch-poolsch Grenz dicht bi [[Danzig]] nah, 1. September 1939]] Um de [[Invasion (Militär)|Invasion]] vun Polen to rechtfertigen, hett de düütsch Siet mehrere Vörfälle vörtäuscht. De bekannteste is de vörtäuscht [[Överfall up den Senner Gleiwitz]] vun as poolsch Wedderstandskämper verkleedt [[Schuulstaffel|SS]]-Liddmaate an' 31. August. Dorbi hebbt de in poolsch Spraak över Radio de Kriegsverkloren gegen dat Düütsch Riek verkünnd. Den militärischen Angreep hett dat düütsch [[Lienschipp]] ''[[SMS Schleswig-Holstein|Schleswig-Holstein]]'' up de poolsch Stellung „[[Westerplatte]]“ in [[Danzig]] dörführt. De poolsch Armee weer vun de Tall her genauso stark as de vördringen [[Wehrmacht]], aber technisch un in de Oord vun de [[Kriegsführung]] ünnerlegen. De poolsch Regeeren hett mit de Ünnerstütten dör Frankriek un Grootbritannien rekent, de an' 2. September wegen de „[[Engelsch-franzöösch Garantieverkloren|Garantieverkloren van' 30. März 1939]]“ en [[Ultimatum]] an dat Düütsch Riek stellen deen. Dat Ultimatum forder den sofortigen Rücktoog vun all düütsch Truppen ut Polen. De britisch-franzöösch Garantieverkloren harr disse Staaten verplicht, laatstens 15 Daag nah en düütschen Angreep en eegen Offensive in' Westen vun Düütschland antofangen. Hitler hett hoopt, dat de beid Westmächte hüm ebenso as bi den Inmarsch in de „Rest-Tschechei“ gewähren laaten würrn un harr den [[Westwall]] blots swaak besett. Tatsächlich bleev de Angreep ut den Westen ut, aber Grootbritannien und Frankkriek hebbt an 3. September, nahdem dat Ultimatum afloopen weer, Düütschland den Krieg verklort. [[Bild:Bundesarchiv Bild 101I-013-0068-33A, Polen, Treffen deutscher und sowjetischer Soldaten.jpg|miniatur|Tosommendrapen vun düütsch un sowjeetsch Suldaten in [[Lublin]], September 1939]] An' 17. September, nahdem de organiseert poolsch Verteedigung dör de Wehrmacht slahn weer, den Tosommenbröök vun den poolschen Staat un de Flucht vun de poolsch Regeeren nah Rumänien, fung de sowjeetsch Besetten vun Ostpolen, as in dat geheim Tosatzprotokoll vun den düütsch-sowjeetschen Nichtangreepspakt afmaakt, an. Dorbi hett de [[Root Armee]] Deelen vun [[Kresy|Ostpolen]] (in eerste Lien de [[Westukraine]], den westlichen Deel vun [[Wittrussland]] un dat Rebeet um [[Vilnius|Wilno]]), ahn dorbi up organiseerten militärischen Wedderstand to stöten. Liekers sünd aber 3000 sowjeetsch Suldaten fallen. Disse Aktschoon harr eerst an' 18. Dezember 1939 dat Verkloren vun en Kriegstostand mit de Sowjetunion vun Sieden vun de poolsch Exilregeeren to Folge. Grootbritannien un Frankriek hebbt dorgegen kien Kriegsverkloren an de Sowjetunion maakt. An' 28. September hebbt rund 100.000 poolsch Suldaten in de Hööftstadt [[Warschau]] kapituleert, nahdem se an' 18. September vullständig vun düütsch Truppen inslooten un an' 27./28. September en intensiven [[Bombardement]] utsett wurrn weern. Een Dag later hebbt se ok de [[Festung Modlin]] upgeven. An' 8. Oktober hebbt sück dat Düütsch Riek un de Sowjetunion in dat Afkommen vun [[Brest (Wittrussland)|Brest-Litowsk]] dat erobert Rebeet dör en Demarkatschoonslien updeelt, wat as de „[[Veert Deelen vun Polen]]“ in de Historie ingung. Nich blots de nah den Versailler Verdrag aftreden Rebeeden wurrn weer in dat Riek ingleedert, sonnern doröver herut ok wiet Deelen vun Zentraalpolen, inslutend de Stadt [[Łódź]]. De Rest vun Polen wurr düütsch [[Generalgouvernement]] ünner de Leitung vun [[Hans Frank]]. De anslutend Besattenstiet weer vun extrem Repressalien vun de Besetters gegen de Zivilbevölkerung präägt. [[Deportatschoon|Deportatschonen]] to Dwangsarbeit weern blots de sichtborste Utpräägen, sünners de poolsch Jöden wurrn Opper un de natschonalsozialistisch Rassenpolitik. In' östlichen Deel vun Polen wurrn tallriek „[[Klassenfeind]]e“ vun de sowjeetsch Besetter in den [[Gulag]] deporteert. De up en gauen Sieg utleggt – un dorbi spoodriek – Taktik bi den Angreep up Polen hett dat Bruuken vun den Begreep „[[Blitzkrieg]]“ fördert un hett de wiedere Kriegsführung vun Düütschland bit Enn' 1941 fördert. ==== Stellungskrieg an de Westfront 1939 ==== [[Bild:Chamberlain-war-declaration.ogg|miniatur|Premierminister [[Neville Chamberlain]] verklort Düütschland an' 3. September 1939 den Krieg<br />[[:Datei:Chamberlain-war-declaration.ogg#Transcript|Text der Rede (englisch)]]]] [[Bild:Bundesarchiv Bild 101I-036-0175-16, Oberrheinfront, Lautsprecherwagen.jpg|miniatur|Luutsprekerwagen vun de NSDAP an de Front an' Böverrhien, 1939]] An' 3. September hebbt Frankriek un dat Vereenigte Königriek Düütschland den Krieg verklort. Doruphen fung an' 5. September en begrenzt un ehrder symbolisch Offensive vun de Franzosen gegen dat Saarrebeet an. De Düütschen hebbt kien Wedderstand leist un hebbt sück to den stark befestigten Westwall torüchtrucken. Dornah bleev dat an de Westfrot ruhig. Disse Phase wurrd as „Sitzkrieg“ (franzöösch: „drôle de guerre“,<ref>Etwa: komischen Krieg</ref> engelsch: „phony war“<ref>Etwa: künstlichen Krieg</ref>) betekent. Bit up enkeld Artiillerie[[scharmützel]] geev dat kein wiedere Angreep. Up de düütsch Siet rull de [[NS-Propaganda|Propagandamaschinerie]] an. Mit Plakaten un Parolen över Luutspreker hett man den Franzosen „''Warum führt ihr Krieg?''“ oder „''Wir werden nicht zuerst schießen''“ toroopen. An' 27. September hett Hitlers en Anwiesen an dat Böverkommando vun dat Heer to dat Utarbeiten vun en Angreepsplan, de so nömmten „[[Westfeldtoog|Fall Geel]]“ herutgeven. Bit to'n 29. Oktober weern de Planungen afslooten. De hebbt vörsehn, dat twee Heeresgruppen dör de [[Nedderlannen (Europa)|Nedderlannen]] un [[Belgien]] vörstööten sullen, um somit sämtliche allieerten Kräfte nördlich vun de [[Somme]] kört to slahn. Letztlich funn 1939 aber denn doch kien Angreep statt, wiel wegen slecht Weer un völ gröttere Verluste in Polen as verwacht (22 % Verluste bi Kampfloogtüüch, 25 % bi Panzern) de Angreep all tosommen 29mal verschaven wurr. ==== Finnisch-Sowjeetsch Winterkrieg 1939/1940 ==== [[Bild:Winter War tracerfire.jpg|miniatur|links|Lüchtspoormunitschoon över de finnisch-sowjeetsch Grenz, Dezember 1939]] An' 30. November 1939 hebbt soowjeetsch Truppen ünner Marschall [[Kirill Afanasjewitsch Merezkow|Kirill Merezkow]] in' so nömmten Winterkrieg de 950 Kilometer lang Grenze to [[Finnland]] överrönnt. De Root Armee hett dorbi mit 1500 Panzern un 3000 Floogtüüch angreepen un hett en gauen Sieg verwacht, aber dorbi de Finnen gewaltig ünnerschätzt. De Russen hebbt 200.000 Man verloren, de Finnen man blots 25.000 Mann. Sweden hett Finnland indirekt ünnerstütt, ahn dorbi aber sienNeutralität uptogeven. En Ingriepen vun dat Vereenigte Königriek un vun Frankriek gegen den Sowjetunion wurr woll plaant, aber nich dörführt, wiel de beid Staaten nich noch en wiederen Kriegsgegner hemm wull. Dat Düütsch Riek hett woll mit de Finnen sympathiseert, hett aber nich militärisch ingreepen, wiel se sonst den Nichtangreepspakt mit de Sowjetunion braken harr. En Freedensverdrag, de an' 12. März 1940 ünnerschreven wurr, hett fastleggt, dat Finnland groot Deelen vun [[Karelien]] an de Sowjetunion aftreden muss, dorünner mit [[Wyborg]] ok de dormals tweetgröttste Stadt vun Finnland. As direkte Reaktschoon up den sowjeetschen Angreep nehm Finnland 1941 in' [[Fortsettenskrieg]] an den düütschen [[Düütsch-Sowjeetsch Krieg|Krieg gegen de Sowjetunion]] deel, um de verloren Rebeeden torüch to eroberrn. En wesentlich Folg vun den Winterkrieg weer, dat Stalin mit en Reorganisatschoon vun de Root Armee anfung, in deren Verloop ok weer Offiziere in Deenst keemen, de in' Rahmen vun den [[Groot Terror (Sowjetunion)|Grooten Terror]] nah Sibirien verbannt wurrn weern. Disse Reorganisatschoon hett denn bannig dorto bidragen, dat de Root Armee 1941 en grötter Kampkraft harr, as man up düütsch Siet annommen harr. ==== Besetten vun Däänmark un Norwegen April 1940 ==== [[Bild:Second world war europe 1940 map de.png|miniatur|Norwegen un Westfeldtoog1940]] To'n Enn vun dat Johr 1939, nah den Utfall vun Iesenarzinfuhren ut Frankriek (lothringisch [[Minette (Arz)|Minette]]), hebbt de Arzleefern ut dat neutral [[Sweden]] 40 Perzent vun den düütschen Bedraf deckt. De wurrn vun de sweedsch Afbaurebeeden mit de [[Arzbahn (Sweden)|Arzbahn]] to den dat ganz Johr över iesfree Verladehaben [[Narvik]] in [[Nord-Norge|Nord-Norwegen]] brocht. [[Norwegen]] weer dorum för dat Düütsch Riek vun besünners wertschaplich un militärischen Wert. En anner wichtig Rohstoff weer [[Nickel (Metall)|Nickel]] ut Finnland. De Briten wullen disse wichtig Rohstoffleefern stören un so fröh as mögelk afsnieden ([[Oltmark-Tüschenfall]]), weswegen an' 5. Februar 1940 bi den böversten franko-britischen Kriegsrat de Plaan vun dat Anlannen vun veer [[Division (Militär)|Divisionen]] in Narvik beslooten wurrn weer. De vörsehn Besetten vun den norweegschen Haben dör de Briten hett dorto führt, dat dat Böverkommando vun de Wehrmacht en tosätzlich Staff för Norwegen upstellen dee. An' 21. Februar hett Hitler en direkte Anwiesen för de Planung vun bestimmt Operatschonen in' [[Skandinavien|skandinavischen]] Ruum rutgeven. An' 1. März wurr dat ''[[Unternehmen Weserübung]]'' endgültig beslooten. Dat seech vör, [[Däänmark]] intonehmen un dat Land as „Sprungbrett“ förr de Eroberung vun Norwegen to bruuken. In' März keem dat to verscheeden Angreep tegen britisch Seeeenheiten. An' 5. April funn de alieert ''[[Operation Wilfred]]'' statt, bi de de Gewässer vör Norwegen vermint un wiedere Truppen in dat Land brocht wurrn sullen. Een Dag later leep up düütsch Sie dat ''Unternehmen Weserübung'' an. Dorbi wurr meest de gesamte [[Kriegsmarine]] mobiliseert un de Hälft vun de gesamten düütsch Zerstörerflottille in Richt Narvik schickt. An' 9. April fung dat Ünnernehmen endgültig mit dat Lannen vun en Gebirgsjägerdivision in [[Slacht um Narvik|Narvik]] an. [[Bild:Bundesarchiv Bild 101I-753-0010-19A, Jütland, deutscher Spähpanzer (Sd. Kfz. 222).jpg|miniatur|[[Panzerspähwagen Sd.Kfz. 222|Panzerspähwagen]] vun de Wehrmacht in [[Viborg]] (Däänmark), April 1940]] [[Bild:Bundesarchiv Bild 183-H26353, Norwegen, Kampf um ein brennendes Dorf.jpg|miniatur|Wehrmachtssuldaten bi den Kamp um en brennen Dörp in Norwegen, April 1940]] In Grootbritannien is de militärisch Führen nich vun en Anlannen vun de Düütschen utgahn, se hebbt denn man ok blots minn Gegenmaatnahmen drapen. De Düütschen kunnen hör Brüggkopp ahn grötteren Wedderstand utwieten, so dat an' 10. April all [[Stavanger]], [[Trondheim]] un [[Narvik]] besett wurrn, nahdem all tovör Däänmark kamplos besett wurrn weer. Grootbritannien hett denn an' 12. April ut strategischen Grünnen de däänschen [[Färöer in' Tweeten Weltkrieg|Färöer]] in' Nordatlantik. An' 13. April hebbt negen Zerstörer un dat [[Slachtschipp]] ''[[HMS Warspite (03)|HMS Warspite]]'' bi en tweeten britischen Angreep de restlichen acht noch in' [[Ofotfjord]] vör Narvik befindlichen düütsch Zerstörer versenkt. Twee [[Lichte Krüüzer]] vun de Kriegsmarine un tallriek Frachter kunnen vun britisch U-Bööt un Floogtüüch vun de [[Royal Air Force]] versenkt wurrn. An' 17. April sünd de Allieerten denn bi Narvik lannd un hebbt de Truppen vun de Wehrmacht to glieker Tiet dör massiv Bescheeten dör Scheep vun de [[Royal Navy]] ünner starken Druck sett. Bit to'n 19. April wurrn umfangriek allieerte [[Militärischer Verband|Verbände]], dorünner poolsche Suldaten un Deelen vun de [[Fremdenlegion]], in Norwegen anlannd. De Allieerten hebbt Narvik erobert un de Gebirgsjäger vun de Wehrmacht in de Bargen torüchdrängt. Intüschen beter sück aber dat Weer in Norwegen, so dat de Wehrmacht hör Fronten festigen kunn. Bi Angreep vun de düütsch [[Luftwappen (Wehrmacht)|Luftwappen]] wurrn an' 3. Mai vör [[Namsos]] en britisch un en franzöösch Zerstörer versenkt. Noch in den sülvigen Maand hett Churchill wegen den düütschen Spood in Frankriek beslooten, de Allieerten ut Norwegen aftotrecken. Bevör de 24.500 Suldaten evakueert wurrn kunnen, hebbt se dat noch schafft, in Narvik intodringen un den wichtigen Haben kört un kleen to haun. An' 10. Juni hebbt denn de verbleven Suldaten vun de norweegsch Strietkraften kapituleert, worup dat Unternehmen Weserübung afslooten weer. [[Norwegen ünner düütsch Besetten]] wurr [[Riekskommissar]]iat un Deel vun dat dütüsch Herrschaftsrebeet, sull aber nah den Willen vun Hitler as sülvständig Staat bestahn blieven. In den wiederen Verloop wurr Norwegen stark befestigt, wiel Hitler en Invasion befürchten dee: In' Februar 1942 wurr en [[Marionettenregeeren]] ünner [[Vidkun Quisling]] insett. ==== Westfeldtoog Mai/Juni 1940 ==== Regeeren un Militärs in Frankriek hebbt up de stark befestigt [[Maginot-Lien]] vertroot. De [[Ardennen]] gullen as natüürlich Verlängerung vun disse meest 130 Kilometer lang Verteidigungslien. De franzöösch Generalität hett nich an en düütsch Vörstööten dör dit Rebeet glöövt, wiel dat besünners för Panzerkräfte as nich to överwinnen gull. De oorsprünglich düütsch Plääns, de en Umgahn in' Noorden ähnlich as de „[[Schlieffenplaan]]“ vorsehn de, fullen aber in' Januar dör en verflagen Kurierfloogtüüch de Belgiers in de Hann'. En nee Plaan för en Feldtoog in' Westen wurr vun Generalleutnant [[Erich von Manstein]] mit sien beid Mitarbeiter, Oberst [[Günther Blumentritt (General)|Günther Blumentritt]] un den dormaligen Major i.G. [[Henning von Tresckow]] utklamüüstert. De seech en flinken Vörstööt dör de Ardennen vör, um dann de Allieerten in' Norden to en Slacht mit verkehrt Front to dwingen. Mit de Masse vun de hier to versammeln Panzer- un motoriseert Divisionen hett he sück vörstellt, dör dat „Lock in den Ardennen“ to'n „[[Sichelsnittplaan|Sichelsnitt]]“ – as hüm Churchill later betekent hett – bit to de [[Engelschen Kanal|Kanalküst]] hen antosetten. [[Bild:Bundesarchiv Bild 141-0460, Rotterdam, Brennende Ju 52.jpg|miniatur|Nah de Lannen in Brand schaaten Floogtüüch [[Junkers Ju 52/3m|Ju 52]] in [[Delft (Nedderlannen)|Delft]], 10. Mai 1940]] [[Bild:Bundesarchiv Bild 146-1969-129-01, Belgien, deutsche Truppen in Brüssel.jpg|miniatur|Düütsch Truppen in [[Brüssel]], 1940]] An' 10. Mai 1940 fung de Angreep vun düütsch Verbände („Fall Gelb“) mit insgesamt söben Armeen up de neutral Staaten Nedderlannen, Belgien un [[Luxemborg]] an. 136 düütsch Divisionen stunnen rund 137 allieerten tegenöver. Glieks an den eersten Dag wurr de för nich intonehmen hollen belgisch [[Fort Eben-Emael|Eben-Emael]] dör düütsch Fallschermjäger innommen. An' 14. Mai hett General [[Heinz Guderian|Guderian]] mit sien Panzergrupp de [[Maas]] överschreeden. De Royal Air Force hett mit vertwiefelt Angreepen versöcht, de [[Pionier (Militär)|Pionierbrüggen]] över den Stroom kört un kleen to haun, hett dorbi aber en Grootdeel vun sien Floogtüüch verloren. Eerst an' 17.Mai is de franzöösch 4. Panzerdivision ünner [[Charles de Gaulle]] zto en Gegenangreep up [[Montcornet (Aisne)|Montcornet]] antreden, de aber nah Spood to'n Anfang wegen stark Attacken vun düütsch [[Junkers Ju 87|Störtkampbomber]] afbraken wurrn muss. An' 17. Mai wurr [[Brüssel]] ahn Kamp övergeven. De Nedderlannen weer, bedingt dör hör Neutralität in' Eersten Weltkrieg, noch weniger as Belgien up en Krieg instellt, so dat hör Armee relativ lich slahn wurrn kunn. Nahdem de düütsch Angreep anfungen harr, is [[Wilhelmina (Nedderlannen)|Königin Wilhelmina]] mit de Regeeren an' 13. Mai 1940 nah [[London]] översiedelt. De Befehl to de Kapitulatschoon vun der nedderlannsch Armee wer an' 14. Mai 1940 ünnerwegens; de Nahricht keem aber an de düütsch Kommandostellen to laat, um dat Bombardeeren vun [[Rotterdam]] an den sülvigen Dag to verhinnern.<ref>Blots de tweet Well vun de anfleegen Bomber kunn noch torüchbeordert wurrn. Alexander Lüdeke: ''Der Zweite Weltkrieg. Ursachen, Ausbruch, Verlauf, Folgen.'' Berlin 2007, S. 41.</ref> De nedderlannsch Strietkraften hebbt an' 15. Mai 1940 upgeven. As [[Riekskommissar]] för de Nedderlannen hett Hitler [[Arthur Seyß-Inquart]] insett, de sien Amt an' 19. Mai 1940 antreden hett. [[Bild:Bundesarchiv Bild 101I-055-1554-17, Frankreich, Ruinen.jpg|miniatur|Kört Hüüsblock in [[Châlons-en-Champagne|Châlons-sur-Marne]], Mai 1940]] An’ 19. Mai reck de düütsch 6. Armee den Stroom [[Schelde]] un is bit [[Abbeville]] vörstött. De Vörmarsch in disse Rebeeden weer so gau, dat de britisch un franzöösch Eenheiten bi [[Düünkarken]] inkesselt wurrn. De Panzerstrietkraften vun de [[Heeresgrupp A]] kreegen aber an’ 24. Mai den Befehl, den Vörmarsch antohollen. De Befehl wurr eerst nah mehr as dree Daag uphaben. De Grünnen för dissen Anhollensbefehl weern dormals nich klor, un ok noch hüüd is dat „Radsel Düünkarken“ in de historsch Forschung umstreeden. Man hett dat to verkloren versöcht, dat dat Gelände för Panzer nich besünners to bruuken weer, dat man [[Hermann Göring]] sien Luftwapen den Vörtritt laaten wull, oder de Briten bewusst schoont hett. Man nimmt aber an, dat de Grund Kompetenzgerangel weer un Hitler sien eegenmächtig Generäle en Denkzettel verpassen wull. An’ 27. Mai fung de ''[[Operation Dynamo]]'' an, de Evakueeren vun de allieerten Suldaten, an de etwa 1.200 Seefohrtüüch deelnommen hebbt. Över 366.000 Suldaten, dorünner 139.911 Suldaten vun de franzöösch Armee, kunnen trotz düchtig Angreep dör Bomber vun de düütsch Luftwapen bit to’n 4. Juni evakueert wurrn.<ref>Richard Collier, ''Dünkirchen, „Operation Dynamo“'', Weltbild Verlag, Augsburg 1989, ISBN 3-89350-019-7, S. 328.</ref> Ut militärisch Sicht stell de Anhollensbefehl, de dat Evakueeren vun dat meest gesamte britisch Expeditschoonskorps mögelk maken dee, en swooren taktischen un vör allen in de Rückschau folgenriek Fehler dor. De Fähigkeit, de Krieg forttosetten, weer nah den Verlust vun dat Expeditschonskorps för Groootbritannien düütlich swoorer wurrn, wiel sück dat um erfohren Beropssuldaten hanneln dee So gun den Allieerten blots dat an’ Strand torüchlaaten Kriegsmaterial verloren, dat man lichter ersetten kunn. [[Bild:German soldiers before Arc du Carrousel 1940.jpg|miniatur|links|Düütsch Suldaten vör den [[Arc de Triomphe du Carrousel]] in [[Paris]], 1940]] As sück de Briten torüchtrucken, hett sück Frankriek up de Afwehr vörbereit. De [[Westfeldzug#Fall Rot|„Fall Rot“]], so de düütsch Decknaam för de tweet Offensive in Frankriek, de eegentliche Slacht um Frankriek, fung an' 5. Juni mit en düütsch Offensive an de Aisne un de Somme an. An' 9. Juni hebbt de Suldaten vun de 6. Infanteriedivision de [[Seine]] överschreeden. An' 10. Juni is Italien up Sieden vun Düütschland in den Krieg intreden un fung an' 21. Juni en Offensive an de Alpenfront an, ofschons de Regeeren Pétain an' 20. Juni Italien um Wapenstillstand beden harr. An' 14. Juni hebbt Deelen vun de 18. Armee de franzöösch Hööftstadt [[Paris]] besett. Um to verhinnern, dat se kört un kleen haun wurr, wurr se to en [[apen Stadt]] verklort un ahn Kamp vun de franzöösch Truppen rüümt. To glieker Tiet hett de Heeresgrupp C de Maginot-Lien dörbraken, un de symbolträchtige Festung [[Verdun]] kunn ok innommen wurrn. [[Bild:Bundesarchiv Bild 101III-Pleißer-001-19, Compiegne, Verhandlungen Waffenstillstand.jpg|miniatur|Himmler, Offizier vun de Wapen-SS, Hitler, Göring, Raeder, v. Ribbentrop, Heß vör den [[Wagen vun Compiègne]]]] As an' 17. Juni en Wapenstillstandsgesöök vun [[Philippe Pétain]], den Ministerpräsidenten vun de nee bild franzöösch Regeeren, in Hitler sien Hööftquartier indrapen weer, wurr de ''Führer'' vun [[Willem Keitel|Keitel]]<ref>Wegen sien Andeenen tegenöver Hitler ok „[[Lakai|Lakeitel]]“ nömmt. Rolf-Dieter Müller: ''Hitlers Wehrmacht. 1935–1945.'' Oldenbourg, München 2012, S. 26.</ref> as „der größte Feldherr aller Zeiten“ betekent.<ref>Alexander Lüdeke: ''Der Zweite Weltkrieg.'' Berlin 2007, S. 50. Later, nah Stalingrad (1943), wurr in' [[Flüsterwitz]] de Begreep to „[[Gröfaz]]“ as ironisch Anspeelen up Hitler sien militärisch Nedderlagen [[Verballhoorn|verballhoornt]].</ref> De [[Wapenenstillstand vun Compiègne (1940)|Wapenstillstand]] wurr an' 22. Juni 1940 in' Wald vun [[Compiègne]] vun Keitel un den franzööschen General [[Charles Huntziger]] ünnerschreeven.<ref>Dorstellen vun de Begleitumstände bi Ian Kershaw: ''Hitler. 1936–1945.'' DVA, Stuttgart 2000, S. 404&nbsp;f.</ref> De is denn an' 25 Juni üm 01:35 Ühr in Kraft treden. Dormit de franzöösch Flotte nich in düütsch Hann' fallen kunn, hebbt de Briten de an' 3. Juli in den algerischen Haben [[Mers-el-Kébir]] bi Oran ünner Füer. Blots söss Week un dree Daag harr der Blitzkrieg in' Westen düert, in de över 135.000 allieerte un etwa 46.000 düütsch Suldaten to Dood keemen. De [[Swiez]] kunn hör Unafhängigkeit wohren un wurr nie Teel vun en düütsch Offensive. Frankriek wurr in twee Zonen deel: De Norden un Westen vun Frankriek weer düütsch besett; hier leegen de wichtig Floogfelder un Marinebasen för den Krieg gegen Grootbritannien. De Haben an' [[Atlantik]], sünners [[Brest (Finistère)|Brest]] un [[La Rochelle]] wurrn de wichtigst Operatschoonsbasen vun de düütsch [[U-Boot]]-Flotte. De östlich un süüdlich Deel vun Frankriek bleev ünner franzöösch Kontroll. Marschall Philippe Pétain regeer vun [[Vichy]] ut den so nömmten „[[État français]]“ as Marionettenstaat vun dat Düütsch Riek. Pétain wurr as Kollaborateur nah den Tweeten Weltkrieg to'n Dood veroordeelt, later aber begnadigt. [[Charles de Gaulle]] (1890–1970) weer Organisator vun den Wedderstand as „Führer vun dat free Frankriek“ vun dat Exil in London ut. === Vun de Kapitulatschoon vun Frankriek bit to'n Angreep up de Sowjetunion, Juni 1940 bit Juni 1941 === Trotz de Kapitulatschoon vun Frankriek gung de Krieg wieder, wiel Grootbritannien dat so nömmt Freedensangebot vun Hitler van' 19. Juli 1940 nich annehm.<ref>To dat Freedensangebot kiek [[Ian Kershaw]]: ''Hitler. 1936–1945.'' Stuttgart 2000, S. 411.</ref> Ofschons de Utgang vun den Krieg mit Grootbritannien noch völlig apen weer, hett Hitler all an' 31. Juli sien Generälen sien Afsicht mitdeelt, för 1941 en Angreep up de Sowjetunion vörtobereiten. Kört dorup, an' 17. September, hett he aber dat ''[[Unternehmen Seelöwe]]'' up unbestimmt Tiet verschaven.<ref>Ian Kershaw: ''Wendepunkte. Schlüsselentscheidungen im Zweiten Weltkrieg.'' München 2008, S. 97, 102.</ref> Hitler weer doran gelegen, sien Herrschaft över dat „Nee Europa“ to konsolideeren un dör wiedere Bündnisse mit Spanien, Frankriek ([[Vichy-Regime]]), Ungarn, Rumänien un Bulgarien aftosekern. Franco un Pétain wullen aber kien formell Bündnis mit Düütschland ingahn. ==== Luftslacht um England 1940/1941 ==== [[Bild:Spitfires camera gun film shows tracer ammunition.jpg|miniatur|Bordkamera vun en [[Supermarine Spitfire|Spitfire]] wiest Lüchtspoormunitschoon, de en [[Heinkel He 111|He 111]] drapt, över England an’ 25. September 1940]] As „Luftschlacht um England“ hett de natschonalsozialistisch Propaganda dat Vörbereiden vun en Invasion vun Grootbritannien (''Unternehmen Seelöwe'') dör dat Utschalten vun de Royal Air Force dör de düütsch Luftwapen betekent. Hitler hett nich an den Spood vun en sückser Ünnernehmen glöövt un truck en Freedenssluss mit Grootbritannien vör, aber blots, wenn de de ehmalg düütsch Kolonien torüchgeven un vun Infloot in Europa affsehn wullen.<ref>Kriegstagebuch der Seekriegsleitung (18. Juni 1940); Ian Kershaw: ''Wendepunkte. Schlüsselentscheidungen im Zweiten Weltkrieg.'' DVA, München 2008, S. 101.</ref> In de twee Johren tüschen dat Münchner Afkommen un de „Luftslacht um England“ harrn de Briten intensiv an den Upbau vun en modern Luftverteidigung arbeit. Vör allen an de Süüd- un Oostküste vun de Britisch Eilannen wurrn „[[Chain Home]]“-Radarstatschonen installeert. Alleen in den dree Maand för de Upnahm vun de Kamphandlungen hett dat de britisch Industrie henkregen, över 1400 Jagdfloogtüüch fardigtostellen. Probleme geev dat mit dat Personal. So mussen vun de Royal Air Force (RAF) Piloten ut den [[Commonwealth of Nations|Commonwealth]], Frankriek, USA, Polen un de Tschechoslowakei insett wurrn, denn up en Pilot vun de RAF keemen söss düütsch Piloten.<ref>Siegfried Müller: ''Schmetterlinge des Todes im Tanz. Die Luftschlacht um England aus der Sicht der Beteiligten.'' [[Frankfurter Allgemeine Zeitung|FAZ]], 3. Dezember 2005, S. 44.</ref> [[Bild:LondonBombedWWII full.jpg|miniatur|Dör düütsch Angreep maakt Hüüs in [[London]] wiels den Tweeten Weltkrieg in'n Dutt]] An' 2. Juli fung Göring de Luftschlacht mit en begrenzt Offensive gegen de Schippfohrt in' Ärmelkanal an. [[Hugh Caswell Tremenheere Dowding, 1. Baron Dowding|Dowding]] nehm de Herutforderung nich an. De eerste Hööftphase fung Midden August an. De RAF sull dör de Vernichtung vun hör Floogtüüch in de Luft körtslahn wurrn, wiels dat Bekämpen vun de Schippfohrt wieder gung. In de eerste Slach an' 13. August hebbt britisch Jäger 45 düütsch Floogtüüch vernicht un sülvst blots 13 verloren. Van' 16. bit to'n 18. August verlor de düütsch Luftwapen 296 Floogtüüch wiels de Briten blots 95 verlesen deen. De RAF harr den Vördeel, dat de Piloten vun de afschaaten Maschinen nich jedes Mal för hör verloren weer, sofeern se sück mit den Fallscherm retten kunnen. Jetzt hett Göring ok sien Fehler sehn, dat he nich all dran sett harr, de RAF in de Luft to slahn. Dat wurr nu in de tweet Phase van 19. August bit 6. September sien Operatschonsteel. Düütsch Jäger (vun belgisch Floogplatzen ut) keemen bi Daag un Bomber (vun nordfranzöösch Floogplatzen ut) in de Nacht. De RAF hett sück up de Afwehr vun de düütscg Bomber konzentreert. Anfang September gung de darte Phase los. Ditmal hett sück de Luftwapen mit hör Angreep up London konzentreert. Hitler hett betekenderwies vun Vergeltung un völlige Vernichtung snackt, nahdem in de Nacht to’n 26. August de RAD up Befehl vun Churchill en Angreep mit 60 Bomber up Berlin flagen harrm de aber meester kien Schaden maakt harr. An’ 7. September greep de Luftwapen de Londoner Docks mit 300 Bombern un 600 Jäger an, aber de Luftwapen verlor wedder mehr Floogtüüch as de 21 britisch Jagdstaffeln, de London verteidigt hemm. An’ 15. September hebbt de düütsch Angreep, vun de Briten [[The Blitz]] nömmt, ehrn Hööchpunkt mit twee Dagangreepen reckt. De RAF hett praktisch all insett, wat se noch so harr. De düütsch Bomber wurrn minneseert un de Jäger afwiest. De Entscheidung, London antogripen, gellt as groot strategisch Fehler vun Hitler un Göring mit wiet recken Folgen, denn völ wieder Angreep up London bit to dat Johresenn’ mit dörsnittlich 160 Bombern hebbt, militärisch ankeken, wenig bewirkt, weern aber för de Luftwapen bannig verlustriek. An’ 17.&nbsp;September 1940 hett Hitler de Operatschoon „Seelöwe“ up unbestimmt Tiet verschaven. An’ 13.&nbsp;Februar 1941 hett Grootadmiral [[Erich Raeder]] hüm dorto brocht, dor kumplett vun afftosehn.<ref>Winston S. Churchill: ''Der Zweite Weltkrieg.'' 2. Uplaag, Fischer, Frankfurt a.M. 2003, S.&nbsp;409.</ref> De Luftwaffe hett in’ Winter un Fröhjohr hör Nachtangreep fortsett, aber nich um de Invasion vörtobereiten, sonnern um de Industrie to drapen un de Bevölkerung to demoraliseeren. In de Nacht van’ 14. up den 15. November 1940 weern de Motorenfabriken in [[Coventry]] Teel vun en Angreep vun de Luftwaffe, wobi dör Brandbomben ok dree Veertel vun de Wahnrebeeden drapen wurrn.<ref>FAZ, 3. Dezember 2005, S. 44.</ref> De Begreep „[[coventrieren]]“, Woortschöpfung vun [[Joseph Goebbels]], funn doruphen Ingang in den düütschen [[Militärjargon]].<ref>[http://www.dhm.de/lemo/html/wk2/kriegsverlauf/luftkrieg/index.html Websteed] vun dat [[Düütsch Historsch Museum]], afropen an’ 11. Juli 2011.</ref> De Bombardements vun London, Coventry<ref>De Briten hebbt sück 1943 mit de ''[[Operation Gomorrha]]'' gegen Hamborg rächt un hebbt denn vun „[[Hamburgiseeren|hamburgisation]]“ snackt.</ref> un wiedere engelsch Städer hebbt bit to dat Johresenn’ 1940 etwa 23.000 [[Zivilist]]en dat Leven köst. Alleen in London sünd bi 57 Nachtangreep tüschen den 9. September 1940 un den Neejohrsdag 1941 14.000 Minschen ümkommen. In' Oktober 1940 harr de Luftwapen 1733 Kampfloogtüüch verloren, de RAF 915.<ref>Jörg Friedrich: ''Der Brand. Deutschland im Bombenkrieg 1940–1945.'' Propyläen, München 2002, S. 73. Frederick Taylor: ''Dresden. Dienstag, 13. Februar 1945. Militärische Logik oder blanker Terror?'' Bertelsmann, München 2004, S. 140.</ref> „Eine vorsätzliche Bombardierung ziviler Ziele ist den Luftwaffenakten nicht zu entnehmen. […] Die politischen Führungen allerdings wussten, daß ihre Waffe Produktion und Produzenten, Industrie und Stadt, Industrie und Industriearbeiterkind nicht unterschied.“<ref>Jörg Friedrich: ''Der Brand. Deutschland im Bombenkrieg 1940–1945.'' Propyläen, München 2002, S. 73. Zur Luftschlacht siehe Jörg Friedrich: ''Der Brand. Deutschland im Bombenkrieg 1940–1945.'' Propyläen, München 2002, S. 65 f., 69, 71–73. Ian Kershaw: ''Hitler. 1936–1945.'' DVA, Stuttgart 2000, S. 417–419.</ref> „Die Luftschlacht endete als militärisches Patt, war aber eine politische und strategische Niederlage ersten Ranges für Hitler, dem es zum ersten Mal nicht gelungen war, einem Land seinen Willen aufzuzwingen.“<ref>Alexander Lüdeke: ''Der Zweite Weltkrieg. Ursachen, Ausbruch, Verlauf, Folgen.'' Berlin 2007, S. 69.</ref> Mitentscheedend för den Misserfolg vun de Luftwapen weern dat falsch inschätzen vun de Effektivität vun de britisch [[Radaranlaag]]en un vun dat Leitsystem as ok de to minn Reckwiet vun de düütsch Jagdfloogtüüch. Buterdem harrn de britisch Flooogtüüchwarken mehr Maschinen fgertigt as de düütschen. Mit dat Enn' vun de Luftslacht „war auch die Invasion geplatzt.“<ref name="Jörg Friedrich 1945" /> An' 18. Dezember 1940 geev Hitler sien formell Anwiesen för dat ''Unternehmen Barbarossa'' herut, „auch vor Beendigung des Krieges gegen England Sowjetrussland in einem schnellen Feldzug niederzuwerfen.“<ref>Zit. n. Ian Kershaw: ''Wendepunkte. Schlüsselentscheidungen im Zweiten Weltkrieg.'' DVA, München 2008, S. 114.</ref> Hitlers Entsluss weerr ok dordör präägt, „London via Moskau“ doch noch to besiegen.<ref>Ian Kershaw: ''Wendepunkte. Schlüsselentscheidungen im Zweiten Weltkrieg.'' DVA, München 2008, S&nbsp;96.</ref> Af Mai 1941 gungen de düütsch Luftangreep up Grootbritannien düütlich torüch, wiel Bomber un Jagdfloogtüüch för den bevörstahn Angreep up de Sowjetunion bruukt wurrn. ==== Hitler sien Bündnispolitik ==== Nahdem de Kriegsgegner Grootbritannien nich besiegt wurrn kunn, hett Hitler nah en Utweg söcht. Wor weer England buten en Lannen noch to slahn? In Hitler sien Vörstellen hebbt sück twee Mögelkeiten anboden: en Angreep up de Positschonen vun England in de [[Middellannsche See]] oder en Angreep up de Sowjetunion, deren Utbeuten as „[[Lebensraum im Osten]]“ siet lang Tiet fast Bestanddeel vun Hitler sien Ideologie weer.<ref>[[Lothar Gruchmann]]: ''Der Zweite Weltkrieg. Kriegführung und Politik'', 8. Auflage, dtv, München 1985 (1967), S. 87.</ref> [[Bild:Bundesarchiv Bild 183-H25217, Henry Philippe Petain und Adolf Hitler.jpg|miniatur|Philippe Pétain, [[Paul-Otto Schmidt]], Adolf Hitler un Joachim von Ribbentrop in Montoire-sur-le-Loir, 24. Oktober 1940]] Tonächst hett he sück de Middellannsche Optschoon towendt. Diktater Franco ut Spanien weer in' Juni 1940 noch bereit ween, in den Krieg an düütsch Siet intotreden. He hett dorför [[Gibraltar]], [[Franzöösch-Marokko]], [[Oran (Provinz)|Oran]] un de Vergrötterung vun de Kolonien [[Spaansch-Sahara]] un [[Spaansch-Guinea]] as ok vörherige umfangriek Leefern vun Wappen, Rohstoffen un Nehrensmiddel fordert. Hitler hull de Ünnerstütten dör Spanien dormals nich för nödig un hett utwiekend antworten laaten. As he sück an' 23. Oktober in [[Hendaye]] mit Franco drapen dee, wies Hitler nu aber en völ grötter Interesse an den Kriegsinträe vun Spanien, de he för Januar 1941 vörslahn dee. Spaansch un düütsch Truppen sullen bi dat [[Unternehmen Felix]] Gibraltar erobern. Franco weer aber nich mehr dorvan övertüügt, dat Grootbritannien all bald verleesen dee, leet sück nich to unbedocht Träen verleiten un hett sien övertrucken Forderung nah dat Leefern vun Wappen noch mal stellt. Hitler seet wegen de spaansch spaansch Kolonialwünsche in Noordafrika wat in de Klemm, muss he doch Rücksicht up Vichy-Frankriek nehmen. Franco weer blots mit dat Ünnerschrieven vun en Protokolls invertahn, in dat Spanien sück bereit erklären dee, Liddmaat in den [[Dreemachtenpakt]] to wurrn un in den Krieg intotreden – ünner den Vörbehalt, dat de Tietpunkt noch gemeensam fastsett wurrn sull. Dormit weer dat Afmaaken för Hitler praktisch wertlos.<ref>Lothar Gruchmann: ''Der Zweite Weltkrieg. Kriegführung und Politik'', 8. Aufl., dtv, München 1985 (1967), S. 96–99.</ref> In' internen Krink hett Hitler nahderhen över dat „Jesuitenschwein“ [Franco] schullen.<ref>Ian Kershaw: ''Hitler. 1936–1945.'' DVA, Stuttgart 2000, S. 444.</ref> As in Hendaye hensichtlich Spanien, bleev ok in [[Montoire-sur-le-Loir|Montoire]] hensichtlich Frankriek de Fraag vun de konkreten Tosammenarbeit apen. Hitler wull, wenn all nich en Kriegsverkloren an England, so wenigstens de Verteedigung vun de franzöösch Kolonien in Noordafrika gegen Angreep vun de Gaulle un vun de Briten henkriegen as ok dat Överlaaten vun Stüttpunkten an de afrikaansch Küst von Middellannsche See un Atlantik för den Kamp gegen Grootbritannien. Marschall Pétain hett in' Prinzip en Tosommenarbeit mit dat Düütsch Riek tostimmt, aber indirekt en Kriegsinträe vun Frankriek mit Kriegsverkloren gegen Grootbritannien aflehnt, indem he sien Ministerpräsidenten [[Pierre Laval|Laval]] dorup henwiesen leet, dat ok nah de nee franzöösch Verfaaten en Kriegsverkloren blots dör Parlamentsbesluss utspraken wurrn kunn, dat aber woll slecht wegen de Tosommensetten vun dat Parlament noch ut der vergahn Äre mit antonehmen bannig binnenpolitisch Schwierigkeiten, gahn dee. (Begegnung in Montoire, 24. Oktober 1940).<ref>Lothar Gruchmann: ''Der Zweite Weltkrieg. Kriegführung und Politik'', 8. Aufl., dtv, München 1985 (1967), S. 99–101.</ref> Italien dorgegen weer in' Juni 1940, kört vör de franzöösch Kapitulatschoon, Kriegsverbündeter vun Hitler wurrn. Tosommen mit Japan hebbt Mussolini un Hitler an' 27. September 1940 in Berlin den ''Dreemachtenpakt'' slooten, de gegensiedigen Bistand bi dat Gewinnen vun de Hegemonie över Europa (Düütschland un Italien) beziehungsweise Asien (Japan) vorseech. De Bestimmungen hebbt sück nich gegen de Sowjetunion richt; vör allen sullen de USA dorvan afhollen wurrn, in den Krieg intotreden. Ofschons de Pakt en groot propagandistisch Spood weer, bleev he för de Bildung vun en aktiv Front gegen Grootbritannien ahn sofortige Wirkung.<ref>Lothar Gruchmann: ''Der Zweite Weltkrieg. Kriegführung und Politik'', 8. Uplaag, dtv, München 1985 (1967), S. 95–96.</ref> In Osteuropa wunn Hitler Rumänien as Verbündeten dorto, dat för hüm wegen de strategisch Laag un de Eerdöölfelder düchtig wertvull weer. Woll hett he de Sowjetunion dat nah den Eersten Weltkrieg verloren [[Bessarabien]] infordern laaten, as dat ok in den Hitler-Stalin-Pakt vörsehn weer. Hitler hett aber in' Sömmer 1940 dat Bestahn vun Rumänien garanteert, dat sienersiets ut den Völkerbund uttreden dee. ==== Italieensch Parallelkrieg in' Middellannschen Ruum un Ostafrika 1940/1941 ==== [[Bild:Italian soldiers taken prisoner during Operation Compass.jpg|miniatur|Italieensch Kriegsgefangene wiels de Operatschoon Compass, Januar 1941]] Mussolini, de dorup hoopt hett, den Spood vun den düütschen [[Assenmächte|Assenpartner]] eegen Spood to Siet to stellen, leet nah den Kriegsinträe vun Italien an' 10. Juni 1940 britisch Positschonen in de Middellannsche See<ref>Kriegsereignisse in' gesamten Middellannschen Ruum wurrd in de engelschsprakig Geschichtswetenschap ünner den Begreep [[Mediterranean Theater of Operations|Mediterranean Theatre of Operations (Middellannschen Kriegsschauplatz)]] tosammenfaat.</ref> as ok in Nord- un Ostafrika antogriepen, ofschons König [[Viktor Emanuel III.]] noch 1939 de realistisch Inschätzung vertreden harr, dat sück dat Heer in en erbärmlichen Tostand befinnen dee un de Offiziere nichts döögen deen.<ref>Ian Kershaw: ''Wendepunkte. Schlüsselentscheidungen im Zweiten Weltkrieg.'' DVA, München 2002, S. 179.</ref> Nah minn italieensch Anfangsspood (Ivasion vun Ägypten un Britisch.Somaliland) gung in den Laatsömmer un Harvst 1940 de Initiative verloren, un de Gegenoffensiven vun britisch un Commonwealth-Truppen hbbt to en verheerend Nedderlaag in Ägypten un to'n Verlust vun Italieensch-Ostafrika führt. In' Februar 1941 hett Hitler mit de Entsendung vun dat [[Düütsch Afrikakorps]] reageert, um tominst den Verlust vun [[Italieensch-Libyen|Libyen]] to verhinnern. De Grootmachtambitschonen vun den Duce weern siet de 1930er Johren ok up den [[Balkanhalfinsel|Balkan]] richtet. An' 28. Oktober 1940 hebbt italiiensch Verbände vun dat siet 1939 italieensch okkupeert [[Albanien]] ut [[Königriek Grekenland|Grekenland]] angreepen. Hitler weer vun Mussolini sien Entsluss nich informeert wurrn, de de ok ut Arger över de körtens vörnommen Statschoneeren vun düütsch Truppen in Rumänien to dat Afsekern vun rumääsch Öölrebeeden, drapen harr. Mussolini hett an en gauen Sieg glöövt, doch stattdessen hett sück de Krieg to en Fiasko entwickelt. De greeksch Truppen weern good organiseert un hebbt sück in dat swoor Gelände utkennt. Binnen veerteihn Daag harr sück de verwacht Triumph in en Demütigung för dat Regime vun Mussolini wannelt, as de Angrieper bit över de Grenzen [[Albanien]] torüchdränggt wurrn weern. Noch bedüüdsamer aber weer, dat de Positschoon vun de Ass in' Wüstenkrieg (Nordafrika), dat dormals wichtigst Kriegsgeschehen, ernstlich swäächt wurr, wiel in Sicht vun dat sück anbahnen Debakel dringend bruukt Truppen vun dort nah Grekenland verleggt wurrn. „Weern de swaach britisch Truppen ut Ägypten un vun den Suezkanal verdreeven wurrn, harr de Weltkrieg en annern Verloop nommen.“<ref>Ian Kershaw: ''Wendepunkte. Schlüsselentscheidungen im Zweiten Weltkrieg.'' DVA, München 2008, S. 170. To'n Angreep up Grekenland kiek Ian Kershaw: ''Wendepunkte.'' 2008, S. 169–172, 215–227.</ref> Eerst im [[Balkanfeldtoog (1941)|Balkanfeldtoog]] (kiek ünnern) kunn 1941 de Situatschoon in Grekenland in' Sinn vun de Assenmächte bereinigt wurrn (''Fall Marita''). ==== Balkanfeldtoog 1941 ==== Anfang vun dat Johr 1941 hett dat Düütsch Riek versöcht, in' Balkankonflikt to vermiddeln. So hett Hitler dat [[Königriek Jugoslawien]] den Vörslag maakt, den Dreemachtenpakt bitotreeden, wat aber aflehnt wurr. Greken wull kien Vermiddeln, wiel sien Armee de italieenisch Suldaten an jeder Front to'n Rücktoog dwingen kunn. En italieensch Grootoffensive an' 9. März wurr to'n Desaster. An' 27. März is Jugoslawien denn doch den Dreemachtenpakt bitreeden. De Folg weern aber antidüütsch Demonstratschonen un en [[Putsch]] vun dat serbisch Offizierskorp gegen de Regeeren vun [[Paul vun Jugoslawien|Prinzregent Paul]], worup de Biträe weer weer rückgängig maakt wurr. [[Bild:Bundesarchiv Bild 141-1005, Belgrad, Zerstörungen.jpg|miniatur|links|Zerstörungen in Belgrad, 1941]] [[Bild:Second world war europe 1941 map de.png|miniatur|Balkanfeldtoog 1941]] Disse nich verwacht Wennen hett Hitler düll maakt un führ to sien Entscheeden Jugoslawien to „bestraafen“.<ref>Heather Williams, ''Parachutes, Patriots and Partisans: The Special Operations Executive and Yugoslavia, 1941–1945'', C. Hurst & Co., 2003, ISBN 1-85065-592-8, S. 36.</ref> An' 6. April hebbt düütsch Wehrmachtsverbände de Grenze nah Jugoslawien överschreeden, un de Luftwapen fung an, [[Belgrad]] mit swoor Bombardements in Schutt un Asch to leggen. De wiedere Vörmarsch leep af as in en Manöver. An' 10. April weer de kroaatsch Hööftstadt [[Zagreb]] all besett. Belgrad full twee Daag later ünner den Druck vun düütsch Panzerverbände. An' 17. April hebbt de jugoslaawsch Befehlshebber denn de [[bedingungsloos Kapitulatschoon]] ünnerschreeven. Ebenfalls an' 6. April fung de düütsch Feldtoog gegen Grekenland an. Anners as in Jugoslawien weer de greeksch Wedderstand deelwies bannig hart. Besünners in bargig Rebeeden un in dat Rebeet vun de stark verteidigt [[Metaxas-Lien]] keemen de Suldaten man blots langsam un ünner hooch Verluste dör dat bargig Nordgrekenland in dat Binnere vun dat Land vöran. An' 9. April full [[Thessaloniki|Saloniki]]. To glieker Tiet wurr de greeksch Armee in Ostmazedonien afsneeden un de Metaxas-Lien stärker bedrängt. De greeksch Verstärkungen vun de albaansch Front wurrn bi hör Vörmarsch dör de bargig Landschap un vun düütsch un italieensch Panzereenheiten as ok dör Luftangreep behinnert. An' 21. April mussen 223.000 greeksch Suldaten kapituleeren. [[Bild:Bundesarchiv Bild 101I-164-0357-29A, Athen, Einmarsch deutscher Truppen.jpg|miniatur|Inmarsch vun düütsch Truppen in [[Athen]], Mai 1941]] De in Grekenland statschoneerten britschen Verbände heebt ünnerdessen en Verteidigung an de [[Thermopylen]] upbaut. De wurr aber an' 24. April överrönnt, worup de Allieerten en amphibisch Evakueerensoperatschoon inleiden mussen, in de 50.000 Suldaten nah [[Kreta]] un [[Ägypten]] verschippt wurrn. De düütsch Wehrmacht is an' 27. April in [[Athen]] inrückt. An' 25. April hebbt de Führer vun de Assenmächte en Luftlandeinvasion vun Kreta to maaken (Unternehmen Merkur). An den Invasionsdag, den 20. Mai 1941, hebbt 593 Transportfloogtüüch de düütsch Luftlandeeenheiten nah Kreta brocht. De düütsch [[Fallschermjäger]] weer aber dör hör [[Fallscherm]]s en licht Teel för de Luftafwehr, sodat völ all in den Floog to Dood keemen oder versehrt wurrn. De denn heel ünner ankommen weern, kunnen tonächst kien Floogplatzen för Nahschuuv un Verstärkungen (besünners [[Artillerie]] un Fohrtüüch) erobern. Buterdem geev dat kien Funkverbinnen to dat düütsch Hööftquartier in Athen, wiel völ Funkgeräte bi de Lannen körrt gungen. Eerst mit mehr Insatz vun de Luftwapen un eenig spoodriek Lannen up umkämpt Floogplatzen wurr de Sitautschoon för de Angriepers stabiler. De Allieerten, dorünner [[Neeseeland|Neeseeländer]] un [[Australien|Australier]], hebbt Kreta een Week lang verteidigt, bit se sück mit etwa 17.000 Mann afsetten mussen. Wegen de hooch Verluste hett Hitler beslooten, in Tokunft kien Luftlannen mehr to maaken. === Vun dat Enstahn vun de Ostfront bit to de Westfront Juni 1941 bit Juni 1944 === De Afsicht, de Sowjetunion to överfallen, hett Hitler all in' Juli 1940, parallel to de Invasionsplääns gegen Grootbritannien, mit den Wehrmachtführungsstaff besnackt. To dissen Tietpunkt hett he noch hoopt, dat Grootbritannien över kört oder lang upgeven würr un he up de Grundlaag vun en „Verständigung mit England“ alle Kraft nah Oosten smieten kunn, um sien groot Teel antogahn, „Lebensraum im Osten“ to erobern.<ref>Rolf-Dieter Müller: ''Der Zweite Weltkrieg''. Klett-Cotta, Stuttgart 2004 (=&nbsp;Handbuch der deutschen Geschichte; Bd. 21), S. 112.</ref> An' 18. Dezember 1940 keem de Anwiesen herut, in' Mai 1941 de Sowjetunion antogriepen. Achtergrund vun disse Entscheeden weer ok der Erkenntis, dat en Lannen up de britisch Inseln nich mögelk weer, so lang Luftwapen un Marine to swaak dorför weern. Wenn dat ok nich dat alleenig Motiv weer, so stunn aber ok de Wunsch dor achter, London via Moskau to'n Utscheeden ut den Krieg to dwingen. En Angreep up de Sowjetunion wurr vun Hitler as wenig riskant ansehn, wiel he de politische Stabilität vun de Sowjetunion un deren militärisch Potential ünnerschätzen dee.<ref>Ian Kershaw: ''Wendepunkte. Schlüsselentscheidungen im Zweiten Weltkrieg.'' München 2008, S. 96 f., 101 f.; Rolf-Dieter Müller: ''Der Zweite Weltkrieg''. Klett-Cotta, Stuttgart 2004 (=&nbsp;Handbuch der deutschen Geschichte; Bd. 21), S. 113–116. Gegenöver [[Carl Gustav Emil Mannerheim|Mannerheim]] hett he an' er am 4. Juni 1942 in en vertruelich {{Webarchiv|http://www.nationalsozialismus.de/dokumente/audios/adolf-hitler-und-carl-gustav-emil-mannerheim-gespraech-in-einem-cafe-vom-04-06-1942.html |wayback=20091101193339 |Gespräch}} ([http://www.nationalsozialismus.de/audios/1942-06-04_-_Adolf_Hitler_-_Im_Gespraech_mit_dem_finnischen_Feldmarschall_Mannerheim_in_einem_Cafe_-_Teil1_(13m_30s).mp3 Teil 1] und [http://www.nationalsozialismus.de/audios/1942-06-04_-_Adolf_Hitler_-_Im_Gespraech_mit_dem_finnischen_Feldmarschall_Mannerheim_in_einem_Cafe_-_Teil2_(11m_25s).mp3 Teil 2] als MP3), dat ahn dat Weeten vun Hitler uptekent wurr, dit Ünnerschätzen ok togeven. To dat Gespräch kiek Ian Kershaw: ''Hitler. 1936–1945.'' S. 690&nbsp;f.</ref> Mit sien Ünnerschätzen vun dat sowjeetsch Militärpotential stunn Hitler aber nich alleen dor; meest all vun sien Befehlshebers hebbt dat ok so sehn.<ref>Ian Kershaw: ''Hitler. 1936–1945. Stuttgart 2000, S. 417.</ref> Mit den Angreep up de Sowjetunion, dat ''Unternehmen Barbarossa'', entstunn an' 22. Juni 1941 en nee Front in' Oosten vun Düütschland. Se wurr (neben de japaansch-chinesisch) de an' längsten bestahn Front in' Tweeten Weltkrieg, de de meest Opper fordern dee. De düütsch Truppen hebbt riesig Rebeeden vun den europäischen Deel vun de Sowjetunion erobert; tosommen mit unmittelbor nahrücken Eenheiten vun de SS un [[Insatzgruppen vun de Sekerheitspolizeit un den SD|Insatzgruppen]] hatrrn se den Updrag, de Rebeeden rücksichtslos uttobeuten, en Deel vun hör Inwahner ümtobringen un de annern as Arbeitsslaven to hollen. Dorbi wurrn systematisch völ Teihndusende Jöden ümbrocht. En halv Johr later wurr ok de USA, de aber all tovör Grootbritannien indirekt ünnerstütt harrn, dör Hitler sien Kriegsverkloren offiziell Kriegsgegner vun Düütschland. Amerika bruuk aber Tiet, sien Wertschap up den Krieg ümtostellen. En Konfrontatschoon tüschen de düütsch un de anglo-amerikaansch Landstrietkraften geev dat dat eerste Mal in' November 1942 in Noordafrika (''[[Operation Torch]]''). ==== De Krieg gegen de Sowjetunion bit to de Slacht vun Stalingrad, Juni 1941 bit Oktober 1942 ==== [[Bild:Second world war europe 1941-1942 map de.png|miniatur|Russlandfeldtoog 1941–1942]] De Balkanfeldtoog harr de Angrieptietpunkt för en Överfall up de Sowjetunion üm veer Week verschaven. De Angreep funn eerst an' 22. Juni 1941 statt. Ofschons Bereknungen up düütsch Siet wiesen deen, dat de Versörgen vun de Wehrmacht blots bit to en Lien längs [[Pskow]], [[Kiew]] un de [[Krim]] mögelk weer, hett Hitler de Eroberung vun [[Moskau]] in' Rahmen vun en eenzigen unünnerbraken Feldtoog befahlen. Hier wies sück sien gefährlich Ünnerschätzen vun de Sowjetunion, de all nah de Kapitulatschoon vun Frankriek in' Juni 1940 to'n Utdruck kommen weer (''kiek baben''). För den Överfall stunnen dree Heeresgruppen (Nord, Mitte, Süd) bereit. De [[Heeresgruppe Nord]] ([[Wilhelm von Leeb|von Leeb]]) sull de [[Baltikum|baltisch]] Staaten erobern un denn nah [[Sankt Petersburg|Leningrad]] vörstööten. Up de [[Heeresgruppe Mitte]] ([[Fedor von Bock|von Bock]]) leeg de Hööftlast. Se sull nah Moskau vörrücken un weer entsprekend stark rüst. De [[Heeresgruppe Süd]] ([[Gerd von Rundstedt|von Rundstedt]]) sull de [[Ukraine]] erobern. Ebenfalls an de Feldtoog beddeligt weern Verbände ut befruend un erobert Länner vun de Assenmächte. Ok vun dat besett Norwegen ut wurrn Angreep gegen de Sowjetunion ünnernommen. De hebbt besünners up [[Murmansk]] un de Iesenbahnverbinnen dor, de „[[Murmanbahn]]“, as ok den Haben teelt. [[Bild:Bundesarchiv Bild 101I-137-1032-14A, Russland, brennendes Dorf, deutsche Kavallerie.jpg|miniatur|Düütsch Suldaten in en brennen Dörp bi [[Mahiljou]], 16. Juli 1941]] An' fröhen Mörgen vun den 22. Juni 1941, tüschen 3:00 Ühr un 3:30 Ühr, fung de Angreep gegen de Sowjetunion an.<ref>Ernst Klink: ''Der Krieg gegen die Sowjetunion bis zur Jahreswende 1941/42. Die Operationsführung''. In: [[Das Deutsche Reich und der Zweite Weltkrieg]]. Bd. 4. Hrsg. v. [[Militärgeschichtliches Forschungsamt|Militärgeschichtlichen Forschungsamt]]. DVA, Stuttgart 1983, S. 451–712, hier S. 451 f., ok to dat Folgende.</ref> De wurr vun 153 düütsch Divisionen, dorünner 19 Panzer- un 12 motoriseert Divisionen, up en Frontlängt vun 1600 km tüschen de Oostsee un de Karpaten führt. Twee Divisionen hebbt vun Finnland her angreepen. Trotz völ Henwies weern de ünnere un mittlere militärisch Befehlshebber vun de Root Armee nich up disse bither gröttste militärisch Offensive in de Historie vun de Welt mit 3,2 Millionen düütschen Suldaten instellt. Dorto keemen 600.000 Suldaten ut de verbündet Staaten Ungarn, Rumänien, Finnland, Slowakei un Italien.<ref name="Lüdeke118">Alexander Lüdeke: ''Der Zweite Weltkrieg. Ursachen, Ausbruch, Verlauf, Folgen.'' Berlin 2007, S. 118.</ref> De Root Armee harr in' Juni 1941 rund 5 Millionen Suldaten. Allerdings weern disse Truppen nich all an de sowjeetsch Westgrenze statschoneert. Völ vun de sowjeetsch Suldaten hebbt sück ahn Wedderstand ergeven, wiels de motoriseerten düütsch Truppen tonächst gau vörankeemen. De Fähigkeit vun de sowjeetsch Strietkraften, to'n dormaligen Tietpunkt en Angreep oder en Krieg gegen Düütschland to führen, moot ok nah nee'ere Erkenntnisse stark betwiefelt wurrn. De eerste [[Wehrmachtbericht]] an' Mörgen vun den 22. Juni 1941 maakt dorgegen den Indruck, dat sowjeetsch Truppen nah Ostpreußen indrungen weern.<ref>Vgl. Günter Wegmann (Hrsg.): ''„Das Oberkommando der Wehrmacht gibt bekannt …“. Der deutsche Wehrmachtbericht. Bd. 1, 1939–1941.'' Biblio Verlag, Osnabrück 1982, ISBN 3-7648-1282-6, S. 585.</ref> De hett dormit de [[Präventivkriegsthese|Präventivkriegslegende]] vun de [[NS-Propaganda]] ünnerstütt, de den Angreep as Verteidigungskrieg dorstellen dee. Tatsächlich weer de Överfall up de Sowjetunion in' Wesentlichen en ideologisch verbrämt Eroberungs- un Vernichtungskrieg mit dat vun Hitler all Johren tovör beschreeven Teel vun de Gewinnung vun „[[Lebensraum im Osten]]“. Dormit weer „ein blockadefestes Großimperium“ bit to'n [[Ural]] un över den [[Kaukasus]] weg meent.<ref>Vgl. Rolf-Dieter Müller: ''Der Zweite Weltkrieg'', Stuttgart 2004 (Handbuch der deutschen Geschichte; Bd. 21), S. 108–154; siehe auch ders.: ''Hitler war kein Bismarck'', in: ''Spiegel Geschichte'' Nr. 3, 2010, S. 64–67, hier S. 66.</ref> [[Bild:RIAN archive 1000 Soldiers carrying a wounded soldier.jpg|miniatur|Sowjeetsch Suldaten bi dat Bargen vun en Versehrten bi [[Sankt Petersburg|Leningrad]], Oktober 1941]] An' 22. Juni middags hett de sowjeetsch Butenminister [[Wjatscheslaw Michailowitsch Molotow|Molotow]] in' Rundfunk en Reed hollen, in de he den Utbröök vun den Krieg bekannt maakt hett un de mit de Wöör: „[…] de Sieg sall de vun uns ween!“ to Enn gung. Elf Daag later hett Josef Stalin an' 3. Juli mit en Rundfunkanspraak persönlich an dat Volk wendt.<ref>Richard Overy: ''Russlands Krieg 1941–1945.'' Rowohlt, Hamburg 2004, ISBN 3-498-05032-X, S. 127.</ref> Dorvör weer [[Minsk]] in de [[Keetelslacht bi Białystok un Minsk]] inslooten un later besett wurrn. An' 26. September funn de [[Slacht um Kiew (1941)|Slacht um Kiew]] hör Enn'. Doch all in' Oktober fung dat an to schneen un to regen. De düütsch Offensive keem nich mehr so gau vöran, se bleev immer fakener in' Schlamm fastsitten, un de Angreep up Moskau keem ok wegen de stiefer sowjeetsch Gegenwehr to'n Stillstand. An' 5. Dezember fung en sowjeetsch Gegenoffensive mit frisch, för den Winterkrieg utrüst Eenheiten ut Feernost ünner den Befehl vun General [[Georgi Konstantinowitsch Schukow]] an, wordör en Eroberung vun de Hööftstadt Moskau dör düütsch Truppen verhinnert wurr un „ein ungeheurer Rückschlag für die Wehrmacht war“.<ref>[[Fritz Stern]], in: Helmut Schmidt, Fritz Stern: ''Unser Jahrhundert. Ein Gespräch.'' 2. Uplaag., C.H. Beck, München 2010, ISBN 978-3-406-60132-3, S. 17.</ref> Finnland hett in den [[Fortsetzungskrieg]] versöcht, mit düütsch Ünnerstütten, de in' [[Winterkrieg]] an de Sowjetunion verloren Rebeeden [[Karelien]] torüchto erobern. Nahdem dit Teel in' Sömmer 1941 reckt weer, bleev Finnland aber nich defensiv, sonnern hett bit Dezember 1941 ümstreeden, nie tovör finnisch ween kareelsch Rebeeden besett. As Reaktschoon up den düütschen Angreep sünd britisch un sowjeetsch Truppen an' 25. August 1941 in' Rahmen vun de [[Anglo-Sowjeetsch Invasion vun Iran|Anglo-Sowjeetsch Invasion]] in den [[Iran]] inmarscheert. Teel vun den Angreep weern to'n eenen dat Sekern vun de Öölförderung vun de [[Anglo-Iranian Oil Company]] un to'n annern de Övernahm vun de [[Transiraansch Iesenbahn]], um de sowjeetsch Truppen ok up den Weg över den Iran mit britisch un US-amerikaansch Militärgerät versörgen to können. De Root Armee harr sück nee organiseert. De wichtigsten Grootbedrieven vun de Rüstungsproduktschoon wurrn an den Ural in Städer as [[Ufa (Stadt)|Ufa]] un [[Tscheljabinsk]] verleggt un weern för de düütsch Luftwapen nich mehr to recken. An' 16. Dezember geev Hitler den Befehl to'n Anhollen. Bit to'n Enn' vun dat Johr wurr de Wehrmacht aber noch wieder torüchdrängt. [[Bild:RIAN archive 66145 Village fighting.jpg|miniatur|Sowjeetsch Suldaten bi de Verteidigung vun en Dörp in' [[Kaukasus]], Juni 1942]] Hitler sien „Weisung Nr. 41“ van' 5. April 1942 („[[Fall Blau]]“) hett för de Sömmeroffensive fastleggt, dat tonächst Stalingrad an de Wolga, denn de Kaukasusruum bit to de töörksch un iraansch Grenz erobert wurrn sull, um dor de Eerdöölzentren in de Hand to kriegen. Tonächst aber is in den Süüdafsnitt vun de Front de Root Armee to'n Gegenangreep antreden. In de [[Slacht bi Charkow (1942)|Slacht bi Charkow]] wurrn in' Mai 1942 de angriepen sowjeetsch Verbände vullständig inslooten. Meest en Veertelmillion sowjeetsch Suldaten keem in Fangenschap. Vun Mai bit Juli wurrn [[Slacht um Sewastopol|Sewastopol]] un de [[Unternehmen Trappenjagd|Halfinsel Kertsch]] up de [[Krim]] erobert, de as Sprungbrett för de Offensive bit to'n Kaukasus deenen sullen. Dorbi keemen 150.000 Rotarmisten in Fangenschap. Wiel in' Juni 1942 ok [[Tobruk]] in Nordafrika full ([[Unternehmen Theseus]]), hett de NS-Propaganda nah de Krise in' Winter nu weer groot Hoopen un en bald kommen Gesamtsieg weckt.<ref>Vgl. Alexander Lüdeke: ''Der Zweite Weltkrieg. Ursachen, Ausbruch, Verlauf, Folgen.'' Berlin 2007, S. 133.</ref> [[Bild:Bundesarchiv Bild 183-B24543, Hauptquartier Heeresgruppe Süd, Lagebesprechung.jpg|miniatur|links|Laagbespreken in dat Hööftquartier vun de Heeresgrupp Süd in [[Poltawa]], 1. Juni 1942]] [[Bild:Bundesarchiv N 1603 Bild-129, Russland, Sewastopol, zerstörter Hafen.jpg|miniatur|Kört un kleen hauen Haben vun [[Sewastopol]], Juli 1942]] Enn' Juni 1942 fung de Sömmeroffensive in' Süüden vun de Ostfront tüschen [[Kursk]] un [[Taganrog]] an dat Asowsche Meer an, deren Bedüüden Hitler noch eenmal an' 1. Juni 1942 up en Böverbefehlshebber-Bespreeken in [[Poltawa]] (Heeresgrupp Süd) herutstellt harr: „Wenn ich das Öl von Maikop und Grosny nicht bekomme, dann muß ich diesen Krieg liquidieren.“<ref>Utsaag vun Generalfeldmarschall Paulus in de [[Nürnbarger Prozess gegen de Hööftkriegsverbreker|Hööftverhandlungen vun den Nürnbarger Prozesses]], [http://www.zeno.org/Geschichte/M/Der+Nürnberger+Prozeß/Hauptverhandlungen/Sechsundfünfzigster+Tag.+Montag,+11.+Februar+1946/Nachmittagssitzung Nachmittagssitzung am Montag, dem 11. Februar 1946 (56. Tag)]. Verapenlicht in: ''Der Prozeß gegen die Hauptkriegsverbrecher vor dem Internationalen Gerichtshof Nürnberg.'' Nürnberg 1947, Bd. 7, S. 283–310.</ref> An' 3. Juli hebbt düütsch Kräfte den [[Don (Asowsches Meer)|Don]] bi [[Woronesch]] överschreeden. Twintig Daag later kunn [[Rostow am Don|Rostow an' ünneren Don]] erobert wurrn, do bleev de Fangentall minn, wiel de Root Armee – in' Gegensatz to 1941 – en strategischen Rücktoog achter den Don, de Wolga bi Stalingrad un to'n westlichen un middleren Kaukasus inleiden dee.<ref>Disse Rücktüüg laten vermooden, dat de sowjeetsch Führung up de Notlandung vun en düütsch Generalstaffsoffizier an' 19. Juni 1942 reageeren dee, de Koorten över de eerste Phase vun de düütsch Sömmeroffensive bi sück harr. </ref> An den sülvigen Dag hett Hitler de „Weisung Nr. 41“ so afännert, dat statt dat vörsehn nah'nanner nunmehr to glieker Tiet gegen Stalingrad un in't Kaukasusrebeet vörstött wurrn sull. De Heeresgrupp Süd wurr dorher in de [[Heeresgrupp A]] (Kaukasus) un [[Heeresgrupp B]] (Stalingrad) deelt. De swaachere Heeresgrupp B kreeg de Upgaav todeelt, Stalingrad to erobern un dornah de Wolga rünner bit [[Astrachan]] an't [[Kaspisch Meer]] vörtodringen. De Heeresgrupp A, de nah de ''[[Operation Edelweiß]]'' de Öölborns vun [[Maikop]], [[Grosny]] un [[Baku]] erobern sull, is bit [[Noworossijsk]] an’t [[Swaart Meer]] vörrückt, nehm ok den Westkaukasus un dat nördlich dorvan liggen Maikop in. De Öölanlagen dor weer aber systematisch un fachmännisch kört hauen wurrn. De Tatsache, dat de vullständig Zerstören vun de ökonoomsch Infrastruktur en Gebruuk vun de Öölborns in dat Nordkaukasusrebeet unmögelk maken dee, weer völ mehr as de latere Slacht um Stalingrad en strategisch Wennen för den Krieg in’ Osten.<ref>Bernd Wegener: ''Defensive ohne Strategie. Die Wehrmacht und das Jahr 1943.'' In: ''Die Wehrmacht. Mythos und Realität.'' In’ Updrag vun dat Militärgeschichtlich Forschungsamtes herutgeven vun Rolf-Dieter Müller un Hans-Erich Volkmann. R. Oldenbourg Verlag, München 1999, ISBN 3-486-56383-1, S. 197–209, hier S. 198.</ref> [[Bild:Near East Iran - truck convoy of US supplies for USSR - NARA - 195340.jpg|miniatur|links|Nahschuuvkonvoi vun de Allieerten in Persien]] Dat nächstliggen un wichtig Eerdöölrebeet vun Grosny, dessen Besitt Hitler as wesentlich för dat Wiederführen vun den Krieg ansehn dee, wurr nich reckt. Dormit wurr Midden August düütlich, dat dat operative Teel vun de Heeresgrupp A nich reckt wurrn weer, de Angreep up de Passhööchten vun den Kaukasus muss Enn' August 1942 instellt wurrn. De Weg to'n [[Persisch Korridor|Persischen Korridor]], över de amerikaansch Kriegsmaterial in de Sowjetunion brocht wurr, bleev sparrt. As Hitler mit Goebbels in dat [[Werwolf (Führerhööftquartier)|Führerhööftquartier ''Werwolf'']] bi [[Winniza]] (Ukraine) ünner veer Oogen snacken dee, weer he dorgegen överdreven optimistisch: Man dee ok Lüttasien erobern un dornah den Iran, den [[Irak]] as ok [[Völkerbundsmandat för Palästina|Palästina]], um dordör de Briten vun hör Öölversörgen aftosnieden Bi den baldigen Angreep up Stalingrad hett he de Eroberung vun de Stadt binnerhalv vun acht Daag verwacht.<ref>Vgl. Ian Kershaw: ''Hitler. 1936–1945.'' DVA, Stuttgart 2000, S. 696.</ref> [[Bild:German and Japanese spheres of influence at greatest extent World War II 1942.jpg|miniatur|Infloot- un Herrschapsberiek vun de Assenmächte in' September 1942]] De gigantisch Överdehnen vun de Front, nich recken Nahschuuv un de massiv sowjeetsch Wedderstand leeten indes den Vörmarsch vun de Heeresgruppen A un B Anfang September 1942 to'n Stillstand kommen. Deswegen keem dat to en Führungskrise in dat düütsch Böverkommando, in deren Verloop de Böverbefehlshebber vun de Heeresgrupp A, Feldmarschall [[Wilhelm List]], un de Generalstaffschef vun dat Heer, Generaloberst [[Franz Halder]], vun Hitler entlaaten wurrn. Hitler övernehm sülvst (bit to'n 22. November 1942) den Böverbefehl vun de Heeresgrupp, Nahfolger vun Halder wurr General [[Kurt Zeitzler]].<ref>Zur Führungskrise vgl. Alexander Lüdeke: ''Der Zweite Weltkrieg. Ursachen, Ausbruch, Verlauf, Folgen.'' Berlin 2007, S. 134; Ian Kershaw: ''Hitler. 1936–1945.'' DVA, Stuttgart 2000, S. 699–701.</ref> An' 4. Oktober 1942 hebbt Vertreder vun dat sowjeetsch Böverkommando, Georgi Schukow un [[Alexander Wassilewski]], mit de Befehlshebber vun de um Stalingrad insett ''Fronten'' (sowj. Armeen) de plaant sowjeetsch Umfaatensoperatschoon besnackt, dör de de [[6. Armee (Wehrmacht)|6. Armee vun de Wehrmacht]] in den Ruum tüschen Wolga un Don inslooten un vernicht wurrn sull. ==== Partisanenkrieg ==== Mit den Inmarsch vun düütsch Truppen wurr in verscheeden Staaten in Europa en Umgestalten entsprekend den natschonalsozialistischen besettenspolitischen, rassenideologischen und bevölkerungspolitischen Vörstellungen inleit, de de Besetter mit all Middel vun de Repression dörtosetten versöcht hemm. Dat hett vör allen den politischen un militärisch-politischen Wedderstand un de jöödsch Minnerheit bedrapen, de in den gesamten düütschen Machtberiek to'n Objekt von Verfolgung un Vernichtung wurr. [[Bild:Bundesarchiv R 49 Bild-0138, Polen, Wartheland, Aussiedlung von Polen.jpg|miniatur|links|Uttsiedlung vun de poolsch Bevölkerung in dat düütsch besett [[Wartheland]], 1939]] [[Bild:Bundesarchiv Bild 146-1973-029C-68, Frankreich, verhaftete Widerstandskämpfer.jpg|miniatur|Verhafte Liddmaaten vun de [[Résistance]] in Frankriek]] [[Bild:Bundesarchiv Bild 101I-031-2436-05A, Russland, Hinrichtung von Partisanen.jpg|miniatur|Henricht Partisanen in de Sowjetunion, Januar 1943]] Mit den [[Generalplan Ost]] entstunn ünner [[Heinrich Himmler]] as den [[Riekskommissar för de Festigung vun dat düütsch Volksdom]] en umfaaten bevölkerungs- un siedlungspolitisches Konzept to dekolonialistisch „Germanisierung“ vun de besett un noch to erobern Ostgebiete. Besünners de Bevölkerung vun [[Polen]], [[Serbien]], de [[Ukraine]], [[Wittrussland]] un [[Russland]] sull „durchaus niedergehalten werden“. Ut de rücksichtslos Utplünnern vun disse Rebeeden ergeev sück, dat Millionen de Hungerdood drohen dee, wat vun de Planern hennommen, wenn ok nich begrött wurr. Nah de Entscheedung för den „Arbeitseinsatz“ as dat ökonoomsch mehr bringen Umgang mit de Bevölkerung vör allen de Sowjetunion wurrn Millionen Dwangsarbeiter nah Düütschland verschleppt. Repression un Utbeutung sünd aber bald up Wedderstand stött. In de [[Nedderlannen (Europa)|Nedderlannen]] hebbt bispeelswies de Polizei un de Iesenbahner streikt. In [[Frankriek]] keem dat to bewappneten Angreep. In de Balkanstaaten un in Osteuropa weer de Wedderstand besünners stark un hett sück faken up verscheeden Gruppen verdeelt. Jugoslaawsch Partisanen ünner de Führung vun [[Josip Broz Tito|Tito]] kunn eenzelt tosommenhang Rebeeden befreen, un in Grekenland hebbt [[Partisan]]en vun de [[ELAS]], [[EDES]] un [[EKKA]] de Bargen kontrolleert. In de Sowjetunion hebbt [[Kommunismus|kommunistisch]] un [[Anarchismus|anarchistisch]] Gruppen dat düütsch Besettenregime bekämpt. De Partisanenkrieg in de Sowjetunion weer vun de Root Armee all vör den Krieg plaant wurrn, entspreken Eenheiten wurrn upstellt, de nah de Eroberung vun en Rebeet den Wedderstand gegen de Besetter in' Achterland vun de Front wiederführen sullen. In' Allgemeenen weer de Partisanenkrieg dör tallriek Verstöße gegen dat [[Kriegsvölkerrecht|Kriegsrecht]] kenntekent. De Partisanen hebbt meest kien Fangen maakt oder se hebbt de to't Överloopen dwungen. Up düütsch Siet enthull de [[Kommissarbefehl]] de Anwiesen, [[Politkommissar]]e vun de Root Armee nich as [[Kriegsfangen]] to behanneln, sonnern de „nach durchgeführter Absonderung zu erledigen“.<ref>Blots mündlich an de Kommandeure wiedergeven, Version van' 6. Juni 1941.</ref> So nehm de Partisanenkrieg in Osteuropa sien Anfang as systematisch Utrottenskrieg. In Grekenland ([[Massaker up Kefalonia|Kefalonia]], [[Massaker vun Chortiatis|Chortiatis]]), Frankriek ([[Oradour-sur-Glane|Oradour]], [[Massaker vun Maillé|Maillé]]) oder Italien ([[Massaker vun Marzabotto|Marzabotto]], [[Massaker vun Caiazzo|Caiazzo]]) keem dat to vereenzelt Massakern an de Zivilbevölkerung. ==== Kriegseinträe vun de USA, Dezember 1941 ==== [[Bild:PearlHarbor brennende Flugzeuge.jpg|miniatur|Kört Floogtüüch nah den Angreep up [[Pearl Harbor]], 7. Dezember 1941]] De [[USA]] harrn in den Konflikt tonächst formal Neutralität gewohrt. De [[Isolatschonismus|isolatschonistisch]] Grundstimmung in de US-Bevölkerung hett dat för Präsident [[Franklin D. Roosevelt|Roosevelt]] nich mögelk maakt, direk an de Siet vun Grootbritannien un de Sowjetunion in den Krieg intogriepen. Den Utbröök vun den Tweeten Weltkrieg in Europa hett Japan to dat Besetten vun den nördlichen Deel vun [[Franzöösch-Indochina]] bruukt, hett Grootbritannien dwungen de [[Burmastraat]] dicht to maken un hett in' September 1940 in Berlin den [[Dreemächtepakt]] mit Düütschland un Italien slooten, de dorto deenen sull, de USA vun en Kriegsinträe aftohollen. De Kongress vun de USA hett mit dat [[Lehn- un Pachtgesett]] van' 11. März 1941 de legale Grundlaag för de vörher all praktizeert Ünnerstütten vun Grootbritannien schafft. An' 31. Juli 1941 hebbt de USA, Grootbritannien un de [[Nedderlannsch-Indien|Nedderlannen]] de finanziell Middel vun Japan infroren, wat gliektosetten weer mit en Embargo. Dat truck fehlen Rohstoffleefern ut Süüdoostasien un den USA nah sück, so dat de Führung vun dat [[Japaansch Kaiserriek|japaanich Kaiserriek]] in en Krieg gegen de USA, Grootbritannien un de Nedderlannen de eenzig Mögelkeit seech, hör [[Imperialismus|imperialistisch]] Ambitschonen in Richt Süüdoostasien aftosekern. Nah den Angreep vun Japan up de amerikaansch Pazifikflotte in [[Angreep up Pearl Harbor|Pearl Harbor]] an' 7. Dezember 1941 un den an 11. Dezember folgen Kriegsverkloren vun Düütschland un Italien befunn sück dat Land nu ok offiziell in' Kriegstostand mit de Assenmächte. Trotz den japaanschen Angreep un glieks nah de Andrag up Kriegsverkloren an Japan in den Kongress hett Roosevelt sein Beraders doran erinnert, dat Düütschland dat Hööftteel blieven dee.<ref>Ian Kershaw: ''Wendepunkte. Schlüsselentscheidungen im Zweiten Weltkrieg.'' DVA, München 2008, S. 536.</ref> De Grundsatz „Germany first“ wurr wiels de Arcadia-Konferenz mit den Entsluss, Düütschland as den gefährlichsten un vun England un Russland ok eenzigen direkt to recken Gegner toeerst to besiegen, bestätigt. Buterdem würr dat Daalringen vun Düütschland över kört oder lang ok to'n Tosommenbröök vun Japan führen.<ref>Lothar Gruchmann: ''Der Zweite Weltkrieg. Kriegführung und Politik.'' 8. Aufl., dtv, München 1985, S. 174.</ref> To eerst Kamphandlungen tüschen US-amerikaansch un düütsch Truppen keem dat Enn' 1942 in Nordafrika. ==== De Kriegsschauplatz Nordafrika 1940–1943 ==== [[Bild:Bundesarchiv Bild 101I-783-0104-38, Nordafrika, italienische Panzer M13-40.jpg|miniatur|Italieensch Panzer [[M13/40]] in [[Nordafrika]], April 1941]] Ähnlich as up den europäischen Kriegsschauplatz harrn de Italiener in Nordafrika swoor Rückslääg gegen den Briten hinnehmen mussen. En italieensch Offensive to'n Enn vun dat Johr 1940 führ to de Vernichtung vun de eegen Verbände in [[Libyen]]. [[Bild:Bundesarchiv Bild 101I-443-1582-32, Nordafrika, Generaloberst Erwin Rommel.jpg|miniatur|links|hochkant|[[Erwin Rommel]] westlich vun [[Tobruk]], 16. Juni 1942]] [[Bild:Bundesarchiv Bild 101I-783-0127-13, Nordafrika, englischer Panzer Valentine.jpg|miniatur|Britisch Panzer [[Valentine (Panzer)|Valentine]] in Nordafrika, April 1941]] [[Bild:Axis prisoners of war are herded out of the city as Allied armies enter Tunis. - NARA - 195472.jpg|miniatur|US-amerikaansch Suldaten führen italieensch un düütsch Kriegsgefangene in [[Tunesien]] af, 1942]] De düütsche [[Generalleutnant]] [[Erwin Rommel]] kreeg dorüm in' Februar 1941 den Befehl, mit de twee Divisionen vun dat [[Düütsch Afrikakorps]] den spoodlosen Bündnispartner bi sien Verteidigung to ünnerstütten. Rommel hull en defensiv Verhollen för nich anbrocht, stattdessen wull he angriepen. An' 31. März fung Rommel sien Vörmarsch an. All an' 10. April stunnen düütsch Panzer vör de ostlibysch Habenstadt un Festung [[Tobruk]], de kört tovör noch vun de Italiener utbaut un denn binah ahn Kamp rüümt wurrn weer. Bit to'n 13. April hett Rommel dree Angreep up de Festung ünnernommen, de aber all fehlslahn sünd. Rommel kunn Tobruk vöreerst nich erobern. Wiedere Vorstöße kunnen wegen Versörgensengpassen ok nich dörführt wurrn, so dat beid Sieden to en Stellungskrieg övergahn deen. In’ November 1941 hebbt de Briten weer angreepen. An’ 26. November geev dat den tweeten Angreep, wobi dat de Besatzung vun Tobruk endlich gelung, den Belagerungsring to sprengen. An’ 7. Dezember truck sück dat Afrikakorps to de Gazala-Lien torüch. Nahdem Tobruk in’ Moment nich erobert wurrn kunn, hett Rommel eerst weer in dat nächste Johr angreepen. An’ 26. Mai 1942 hett Rommel dat ''[[Unternehmen Theseus]]'' befahlen, mit dat Teel, Tobruk to erobern. Nah swoor Panzergefechten gelung dat den Assenmächten, [[Slacht vun Bir Hakeim|Bir Hacheim]] an’ 10. Juni intonehmen, um denn den Vörmarsch up Tobruk intoleiten. An’ 20. Juni wurrn Stadt un Festung besett, woför Rommel as jüngst Offizier vun de Wehrmacht to’n [[Generalfeldmarschall]] befördert wurr. Dat Teel vun den wiederen Vörmarsch dör de [[Libysch Wüste]] weer [[Alexandria]] un de [[Sueskanal]]. Kört vör de ägyptisch Bahnstatschoon vun [[el-Alamein]] harrn de Briten en 65 Kilometer breeden Verteidigungsgörtel upbaut, in de in’ Juli 1942 bi de [[Eerste Slacht vun El Alamein|eerste Slacht vun el-Alamein]] de Offensive vun de Assenmächte stecken bleev. An’ 23. Oktober 1942 hett de nee britisch Befehlshebber [[Bernard Montgomery]] den Gegenangreep to de [[Tweete Slacht vun El Alamein|tweete Slacht vun el-Alamein]] befahlen. Dat vun de Tall her ünnerleegen Afrikakorps muss wieken. De Laag vun de düütsch Truppen in Nordafrika wurr utsichtslos, as an’ 8. November in de ''Operation Torch'' allieerte Truppen in [[Casablanca]] un [[Algier]] an Land gungen un somit de düütsch un italieensch Truppen in Nordafrika vun twee Sieden in de Tang nommen weern. An’ 13. November fulll Tobruk weer in britisch Hand. An’ 23. Januar 1943 hebbt de Briten Tripolis besett. In’ März un April wurrn de Truppen vun de Assenmächte in de [[Slacht um Tunesien]] inkeetelt. Blots an de [[Mareth-Lien]] wurr noch erbittert Wedderstand leist. An’ 12. Mai 1943 – Rommel weer intüschen ut Nordafrika afberopen wurrn – hebbt 150.000 düütsch un 100.000 italieensch Suldaten up de Halfinsel [[Gulf vun Tunis|Kap Bon]] kapituleert. De düütsch Bevölkerung reageer völlig entsett up de hooch düütsch Verluste in Nordafrika, de as endgültig Kriegswennen düüt wurr. Achter vörhollen Hand hett man vun en „tweet Stalingrad“ oder vun „Tunisgrad“ snackt.<ref>Alexander Lüdeke: ''Der Zweite Weltkrieg. Ursachen, Ausbruch, Verlauf, Folgen.'' Berlin 2007, S.&nbsp;105.</ref> ==== Stalingrad un de Wennen up den osteuropäischen Kriegsschauplatz, 1943–1945 ==== [[Bild:Bundesarchiv Bild 183-1992-0903-504, Russland, Kampf um Stalingrad, Luftangriff.jpg|miniatur|links|Düütsch Luftangreep up [[Wolgograd|Stalingrad]], 1942]] [[Bild:RIAN archive 602161 Center of Stalingrad after liberation.jpg|miniatur|Dat Zentrum vun Stalingrad, 2. Februar 1943]] Trotz de anspannt Kräfte- un Nahschuuvsituatschoon harr Hitler an' 23. Juli 1942 in Afännern vun sien oorsprünglich Plaan („[[Fall Blau]]“) un gegen deelwies düchtig Bedenken vun de Generalität neben de süüdlich Offensive in Richt vun dat Kaukasusrebeet en to glieker Tiet stattfinnen Offensive gegen [[Wolgograd|Stalingrad]] befahlen (''kiek ok Afsnitt '' [[#De Krieg gegen de Sowjetunion bit Stalingrad, Juni 1941 bit Oktober 1942|De Krieg gegen de Sowjetunion bit Stalingrad]]). De Heeresgrupp Süd wurr deswegen in de Heeresgrupp A (Kaukasus) un Heeresgrupp B (Stalingrad) updeelt. Oorsprünglich sull toeerst Stalingrad as [[Verkehrsknüttpunkt]] un dornah dat Kaukasusrebeet mit sien Öölborns erobert wurrn. Ut dat Nah'nanner wurr denn aber en Angreep to glieker Tieden mit gefährlich överdehnt Flanken. En düütsch Panzerafdeelen reck an' Abend vun den 23. August 1942 die [[Wolga]]; an den sülvigen Dag hebbt 600 Maschinen vun de Luftwapen Stalingrad bombardeert un de eerst Eenheiten vun de [[6. Armee (Wehrmacht)|6. Armee]] kunnen in de Butenbezirke vun de Stadt indringen. In erbittert Eenzelkämpen in de Hüüs un Straaten keemen de Düütschen blots ünner hooch Opper bi de Eroberung vun Stalingrad vöran. Toletzt hett de Wehrmacht woll etwa 90 Perzent vun de in en Trümmerhoopen verwannelt Stadt beherrsch, de vullständig Eroberung hett man aber nich schafft. En schmalen Uferstriep vun de Wolga an' östlichen Stadtrand, an de permanent nee Truppen anlannd wurrn, kunnen de sowjeetsch Verteidiger ünner hooch Verlusten verbeeten hollen. An' 19. November fung de Grootoffensive vun de Root Armee (''[[Operation Uranus]]'') gegen de rumäänsch un düütsch Lien nordwestlich un süüdlich vun Stalingrad an. Wenig Daag later hebbt sück de sowjeetsch sowjeetsch Panzertippen bi [[Kalatsch am Don]] vereenigt. Dormit weer de 6. Armee inkeetelt. De vun Göring verspraken [[Schlacht vun Stalingrad#Stalingradluftbrügg|Luftversörgen]] weer nich dörführbor. De düütsch Verbände weern recht unbeweglich un völlig ünnerversörgt. En Entsatzangreep vun de 4. Panzerarmee (''[[Operation Wintergewitter]]''), de bit to 40 Kilometer an de Stadt ranführen dee, muss an' 23. Dezember afbraken wurrn. Generaloberst [[Friedrich Paulus|Paulus]] hett en Utbreekensversöök wegen to wenig Drievstoffreserven as nich mögelk inschätzt, föhl sück aber an den Hollensbefehl vun Hitler bunnen un geev weder en Befehl, ut den Keetel uttobreeken noch wull he kapituleeren. An' 10. Januar 1943 hebbt doruphen söben sowjeetsch Armeen den Angriff up de Stadt anfungen. Bit to'n 23. Januar hebbt se de Floogplatzen [[Pitomnik]] un [[Gumrak]] torüch erobert. Een Dag later hebbt den Keetel in en nördlich un en süüdlich Hälft spalten kunnt. An' 25. Januar hett de letzte Ju 52 den Behelpsfloogplatz Stalingradski verlaaten. An' 31. Januar gung Paulus, in de Tüschentiet to'n Generalfeldmarschall befördert, angesichts de utsichtsloos Laag, in sowjeetsch Fangenschap, ahn en Gesamtkapitulatschon vun de 6. Armee uttospreeken. Dornah geev dat nich regelt Deelkapitulatschonen vun Eenheiten vun de Süüdkeetel, de Noordkeetel hett dorgegen noch bit to'n 2. Februar kämpt. Van 29. Januar bit to'n 2. Februar keemen etwa 91.000 düütsch Suldaten in Fangenschap. Schätzungen nennen 5.000 Wehrmachtssuldaten, de nah den Krieg nah Düütschland torüchkehren deen, dorünner Generalfeldmarschall Paulus, sien Staffschef un de meest anner hooch Offiziere. De verloren [[Slacht vun Stalingrad]] markeer in dat Düütsch Riek den psychologischen Wennenpunkt vun den Krieg. Af dissen Tietpunkt hett de Mehrheit vun de Düütschen nich mehr an den „[[Endsieg]]“ glöövt, ahn beachten vun de [[Sportpalastrede]] vun Goebbels an' 18. Februar 1943 mit de Uproop to'n „[[Totaler Krieg|Totalen Krieg]]“ un de frenetisch Tostimmen vun de utwählt Tohörers. So kummt [[Heinz Boberach]], de Herutgever vun de ''[[Meldungen aus dem Reich]]'', to den Befund, „dass mit der Niederlage von Stalingrad 1943 ein Stimmungsumschwung begonnen hat, der durch die Kapitulation der deutschen Truppen in Nordafrika und die Steigerung der Luftangriffe noch verstärkt wurde“.<ref>Heinz Boberach: ''Stimmungsumschwung der deutschen Bevölkerung''. In: [[Wolfram Wette]]/Gerd R. Ueberschär (Hrsg.): ''Stalingrad. Mythos und Wirklichkeit einer Schlacht''. 4. Uplaag, Fischer, Frankfurt a.M. 2003, ISBN 3-596-11097-1, S. 65 f.</ref> [[Bild:Bundesarchiv Bild 101III-King-055-28, Russland, Panzer der Waffen-SS beim Angriff.jpg|miniatur|links|Dt. Halfkettenfohrtüüch ''SKfz 250'' (Sonderkraftfahrzeug) wiels de ''Operation Zitadelle'', Juli 1943]] [[Bild:Second world war europe 1943-1945 map de.png|miniatur|Gegenoffensive 1943–1945]] An' Mörgen vun den 16. Februar wurr de Stadt [[Charkiw|Charkow]] vun Truppen vun de Wehrmacht un [[Waffen-SS]] gegen den Befehl vun Hitler upgeven, um en drohen Inkeeteln to entgahn. An' 21. Februar fung aber en düütsch Gegenoffensive an. Bit to'n 5. März wurr dat Rebeet bit to'n middleren Donezk torüch erobert. Dorbi wurrn düchtig Geländegewinne schafft, den Gegner hooch Verluste bibrocht un weer en slooten Front herstellt. En in' Fröhjahr 1943 potentiell bevorstahn Tosommenbröök vun de [[Ostfront (Tweete Weltkrieg)|Ostfront]] wurr so verhinnert. In de [[Slacht bi Charkow (1943)|Schlacht um Charkow]] wurr de Stadt an' 14. März ünner Verlusten dör Truppen vun de Waffen-SS torücherobert. En wiedere Offensive in' Sömmer, de ''[[Unternehmen Zitadelle|Operatschon Zitadelle]]'', sull de Frontbalkon bi [[Kursk]] utrüümen un groot Deelen vun de Root Armee inkeeteln un vernichten. De Operatschoon führ to de gröttste Panzerslacht in de Historie. De Angreep weer aber vun de Root Armee vörutsehn wurrn, de sück dör deep Verteidigungsstellungen vörbereit harr, un bleev stecken. De düütsch Vörstööt wurr up den Hööchpunkt vun de Slacht afbraken. De sowjeetsch Gegenoffensive bi [[Orjol|Orel]], de wedderum dat Teel verfolgen dee, Deelen vun de Heeresgrupp Mitte intokeeteln un de Binnen vun düütsch Kräfte dör den an' 10. Juli dörführt Anlannen vun de Allieerten up Sizilien ([[Operation Husky]]) hebbt en Wiederführen vun de Offensive verhinnert. Nah mehreren sowjeetschen Gegenoffensiven in de folgen Maanden muss de Wehrmacht an de gesamt Front den Rücktoog antreden, wobi ok de [[Slacht um de Krim]] mit en düütsch Nedderlaag to Enn' gung. Bit to'n Enn' vun dat Johr 1943 weer Kiew weer in de Hand vun de Sowjetunion. De mit de ''Operation Zitadelle'' verloren Panzerreserven kunnen nich ersett weern un bedüüden en afsehbar Sieg vun de Sowjetunion. Dornah sünd wieder gröttere Slachten folgt: [[Schlacht an' Dnepr]] un de [[Dnepr-Karpaten-Operation]]. [[Bild:Bundesarchiv Bild 101I-725-0190-15, Russland, Rückzug deutscher Truppen.jpg|miniatur|Rücktoog vun düütsch Truppen an' [[Ilmensee]], Februar 1944]] An' 14. Januar 1944 fung mit de sowjeetsch [[Leningrad-Nowgoroder Operation]], den Angreep up den düütschen Belagerungsring um Leningrad an, en Reeg vun Angreepsoperatschonen, de de sowjeetsch Propaganda later as „Teihn Stalinsche Slääg“ betekent wurr. De Sowjetunion hett nahsett: Hör Fröhjohrsoffensive broch wiedere Rebeedengewinne, un de Wehrmacht muss sück bit to'n [[Peipussee]] torüchtrecken. An' 12. Mai weer de [[Slacht um de Krim|Krim]] weer fast in sowjeetsch Hand. An' 9. Juni fung de [[Wyborg-Petrosawodsker Operation|Offensive an de finnisch Front]] up de [[Kareelsch Landenge]] an. Enn' Juni keem disse Angreep up de Hööcht vun de olt Grenz van 1940 to'n Stillstand. In' Juni un Juli 1944 gelung de Sowjetunion mit de [[Operation Bagration]] dat vullständig Slahn vun de Heeresgrupp Mitte. Se gellt mit en Verlust vun 28 Divisionen vun de Wehrmacht as de verlustriekste Nedderlaag in de düütsch Militärgeschichte. De Root Armee kunn nu bit kört vör [[Warschau]] un to de Grenz von Ostpreußen vörstööten. An' 3. Juli hebbt de Sowjets [[Minsk]] torüch erobert, wieder süüdlich drung af den 13. Juli in [[Galizien]] en wiedere sowjeetisch Offensive ([[Lwiw-Sandomierz-Operation]]) bit [[Lemberg]] an de [[Weichsel]] vör. Af dissen Tietpunkt weer de Wehrmacht blots noch to henhollen Wedderstand gegen de Root Armee fähig. [[Bild:Bundesarchiv Bild 146-1986-064-15, Ungarn, Straßenkämpfe, ungarische Pak.jpg|miniatur|Ungaarsch Suldaten mit [[Panzerafwehrkanone|PaK]] bi Straatenkämpen, November 1944]] An' 1. August fung de [[Warschauer Upstand]] vun de [[Poolsch Heimatarmee]] an. An' 20. August is de Root Armee in de ''[[Operation Jassy-Kischinew]]'' in [[Rumänien]] inmarscheert, worup an' 23. August König Michael dör en Staatsstriek den Diktater [[Ion Antonescu]] störten dee un an' 24 August de rumäänsch Armee den Kamp an de Siet vun Düütschland instellen dee. De Spood vun de Sowjetununion dwungen de Wehrmacht to' Rücktoog ut Grekenland, an' 13. Oktober sünd britisch Eenheiten in Athen inrückt. An' 5. September nehm de Root Armee Bulgarien in; de Ünnerstütten dör de Sowjetunion seker, hebbt bulgaarsch Kommunisten an' 9. September en gewaltsam Ännern vun de Staatsform maakt un övernehm de Führung in dat Land. Finnland hett an' 19. September en Wapenstillstand mit Sowjetunion slooten. An' 20. Oktober hebbt sowjeetsch Eenheiten un [[jugoslaawsch Partisanen]] ünner [[Josip Broz Tito|Tito]] de Hööftstadt [[Belgrader Operation|Belgrad]] erobert. In' Norden truck sück de [[Heeresgrupp Nord]] an' 13. Oktober ut [[Riga]] nah [[Kurland]] torüch. In [[Ostpreußen]] keem de Offensive vun de Sowjetunion in' Oktober nah Spood to'n Anfang to'n Stillstand. In de [[Slacht um Budapest]] wurr de ungaarsch Hööftstadt belagert, kunn aber eerst an' 11. Februar 1945 vun de Root Armee innommen wurrn. [[Bild:Bundesarchiv Bild 146-1972-093-65, Flüchtlinge auf Schiff.jpg|miniatur|links|Flüchtlinge up en Schipp in Königsbarg, 1945]] De Root Armee is Anfang 1945 vun Warschau (befreet wurrn an' 17. Januar) ut nah Norden vörstött un hett dormit Ostpreußen vun den Rest vun dat Riek afsneeden. Teihnduusende sünd wiels de [[Slacht um Ostpreußen]] över dat tofroren [[Frisch Haff]] nah Westen flücht. Över twee Million Flüchtlings sünd över dat Meer nah den Westen kommen. In' Toog vun disse Rettungsaktion (''[[Operation Hannibal (1945)|Operation Hannibal]]'') wurr an' 30. Januar da ehmalige KdF-Schipp [[Wilhelm Gustloff (Schipp)|„Wilhelm Gustloff“]] mit Duusenden vun Minschen an Bord vun dat U-Boot [[S-13]] vun de [[Baltisch Flotte]] [[Torpedo|torpedeert]] un gung up Hööcht vun [[Ustka|Stolpmünde]] ünner, wo 11 Daag later de [[Steuben (Schipp)|„Steuben"]] ebenfalls en Opper vun S-13 wurr. De Versenken vun de ''Gustloff'', ''Steuben'', [[Goya (Schipp)|''Goya'']] (16. Februar 1945) un ''[[Cap Arcona]]'' (3. Mai 1945) mit tosommen mehr as 20.000 Oppern gellen as de gröttsten Katastrophen in de Schippfohrt. In de [[Slacht um Königsbarg]] hebbt de russisch Angriepen an' 9. April de Stadt endgültig besett. An' 27. Januar reck de Root Armee dat [[KZ Auschwitz-Birkenau]], dat vun de SS tovör upgeven wurrn weer. An den sülvigen Dag hebbt eerste sowjeetsch Eenheiten [[Küstrin]] un reckt un dormit ok de Oder. [[Bild:Bundesarchiv Bild 183-E0406-0022-012, Sowjetische Artillerie vor Berlin.jpg|miniatur|Sowjeetsch Artillerie bi Berlin, April 1945]] Nah de sowjeetsch [[Weichsel-Oder-Operation]] stunn de Root Armee Enn' Januar 1945 längs de Oder un Neiße vun [[Stettin]] bit [[Görlitz]] knapp 80 Kilometer vör Berlin. De Hööchten vun Seelow weern dorbi en steil upstiegen, natüürlich Hinnernis, un um disse Hööchten wurr en vun de gröttst Slachten vun den Tweeten Weltkrieg slahn. De [[Slacht um de Seelower Hööchten]] fung an' 16. April an, in' Loop vun den 18. April wunn de tallenmäßig wiet överleegen Root Armee de Böverhand. Ünnerdessen wurr in' Süüden de sowjeetsch Belagerungsring um [[Breslau]] an' 15. Februar slooten, dat aber eerst an 6. Mai in de Hann' vun de Root Armee full. An' 25. April wurr de Belagerungsring um [[Slacht um Berlin|Berlin]] slooten, an' 28. April is de Versöök vun de 12. Armee ünner General [[Walther Wenck]] scheitert, de Hööftstadt to entsetten, an' 30. April hett sück Adolf Hitler in' [[Führerbunker]] ümbrocht. An' 2. Mai geev General [[Helmuth Weidling]] an de letzten Verteidiger vun Berlin den Befehl to dat Instellen vun de Kamphandlungen. Nah dat Scheitern vun de [[Plattenseeoffensive]] in' Fröhjahr 1945 weer Ungarn an' 4. April vullständig vun de Root Armee erobert. [[Wiener Operation|Wien]] full an' 13. April, vun Osten ut wurrn Nedderöösterriek, dat Burgenland un de Steiermark erobert. An' 8. Mai 1945 is um 23:00 Ühr middeleuropäisch Tiet de bedingungslos Kapitulatschoon vun de düütsch Strietkraften in Kraft treden. An den glieker Dag reck de Root Armee [[Graz]] un hett in' Rahmen vun de [[Prager Operation]] [[Dresden]] besett. Anfang Mai weer de Personalstärke vun de Heeresgrupp Mitte (de fröher [[Heeresgrupp A]]), de ünner Generalfeldmarschall [[Ferdinand Schörner|Schörner]] in dat [[Protektorat Böhmen un Mähren]] stunn, noch mit 900.000 Suldaten angeven wurrn. De wenigsten hebbt den Westen reckt; de Masse gung in sowjeetsch Fangenschap. Ok de an' 5. Mai anfungen Prager Upstand forder in' Tosommenhang mit de anfangs ungeordnet [[Verdrieven vun de Düütschen ut de Tschechoslowakei]] en nich bekannt Tall an Opper. An' 10. Mai sünd sowjeetsch Eenheiten in [[Prag]] inrückt. ==== Italien 1943 un 1944 ==== An' 10. Juli 1943 sünd de Allieerten in [[Sizilien]] land ''([[Operation Husky]])'', worup de [[Groot Faschistisch Raat]] Mussolini Verseggen vörsmeeten hett. De Duce wurr doruphen up Befehl vun König [[Viktor Emanuel III. (Italien)]] verhaft. As nee Ministerpräsident wurr [[Pietro Badoglio]] insett. [[Bild:Bundesarchiv Bild 101I-567-1503C-13, Gran Sasso, Mussolini verlässt Hotel.jpg|miniatur|links|hochkant|Mussolini bi dat Verlaaten vun dat Hotel Campo Imperatore, 12. September 1943]] [[Bild:Bundesarchiv Bild 183-J15358, Bozen, entwaffneten Badoglio-Einheiten marschieren durch die Stadt.jpg|miniatur|Dör düütsch Suldaten bewacht un entwappnet italieensch Suldaten in [[Bozen]], September 1943]] An' 22. Juli kunn de siziliaansch Hööftstadt [[Palermo]] vun de Allieerten besett wurrn. An' 3. September sünd twee britisch Divisionen bi blots minimalem Wedderstand vun de Verteidiger up dat italieensch Fastland land. Fiev Daag nah de Lannen hett de nee italieensch Regeeren en Wapenstillstand mit de Allieerten slooten, worup de ''Fall Achse'' inleit wurr, in de de Düütschen all italieensch Verbände entwapen un an 10. September Rom besetten deen. An' 12. September gelung dat eenig düütsch Fallschermjägers, Mussolini ut sien Fangenschap in dat Hotel [[Campo Imperatore]] to befreen. Mussolini wurr nah Ostpreußen brocht, um wenig later en Marionetten-Regeeren in Norditalien leiten to können ([[Italieensch Sozialrepubliek|Republiek vun Salò]]) un den Kamp an de düütsch Siet forttosetten. Nahdem sück de up de greeksch Eiland [[Kefalonia]] statschoneert italieenisch Suldaten wiegert harrn, sück hör Wapen afnehmen to laaten, wurrd tüschen den 18. un den 23. September etwa 5000 Italiener fangen nommen un vun düütsch [[Gebirgsjäger]]truppen doodschaaten. An' 13. Oktober hett de [[Italieensch Sozialrepubliek|Badoglio-Regeeren]] den Düütsch Riek den Krieg verklort. An de Siet vun de offiziellen italiensch Verbände weer ok noch en kampstarke [[Partisan]]enarmee vun 256.000 Fruen un Manlüüd, de 1944 mit hör Kamphandlungen teihn Wehrmachtsdivisionen bunn. [[Bild:240mm howitzer.jpg|miniatur|240-mm-Haubitze vun de US-Amerikaner dicht bi Mignano (Italien), Januar 1944]] De Vörmarsch vun de Allieerten gung man blots ganz langsam vöran. De Düütschen hebbt hör Stellungen bit to'n Ütersten verteidigt, wiels in dat Achterland all de nächst Verteidigungsstellungen uthaben wurr. Eerst, wenn de Druck to stark wurr, trucken se sück torüch, um sück weer nee to verschanzen. De Entscheeden vun de Allieerten, eerst in Sizilien un nich glieks bi Rom to lannen, hett den Krieg mögelkerwies düchtig verlängert. Dat gifft Inschätzen, dat de italieenschen Verbände un de Partisanen bi en Lannen vun de Allieerten bi Rom Süüditalien sülvst harrn befreen kunnt. Wiels sück de Allieerten swoor Gefechte mit de Truppen vun de Wehrmacht leefern deen, kunnen sück de Düütschen nah en Lannen bi [[Anzio]] (''[[Operation Shingle]]'', 21. Januar) wieder in Bedrängnis bringen, worup de dwungen weern, tosätzliche Divisionen nah Italien to verleggen. De Allieerten hebbt in Italien entweet Front upbaut, hebbt aber nich de Gelegenheit wohrnommen, bit nah Rom vörtostööten. [[Bild:Bundesarchiv Bild 146-1975-014-31, Monte Cassino, deutsche Kriegsgefangene.jpg|miniatur|Vun neeseeländsch Suldaten bewaakt düütsch Kriegsgefangene bi Monte Cassino, März 1944]] An' 15. Februar wurr bi de [[Slacht um Monte Cassino]] dat vun de Düütschen nich besett Bargkloster [[Monte Cassino]], dat en strategisch Laag in de [[Gustav-Lien]] harr, bombardeert un twee Daag later dör Artilleriebeschuss völlig zerstört. De düütsch Verteidiger, ehmalge Fallschermjäger vun de Lannen up [[Kreta]], hebbt sück ansluutend in de Ruinen vun dat Kloster verschanzt. Eerst dree Maand later, an' 18. Mai, nehm dat 2. Poolsch Korps ünner Führung vun General [[Władysław Anders]] ünner hooch Verlusten nahdem se dat Kloster mehrere Daag angreepen harr, dat Kloster in, nahdem ok de vörhergahn Angreep vun de Allieerten scheitert weern. Nahdem dat Hinnernis Monte Cassino överwunnen weer, fung de Vörmarsch up Rom an. An' 25. Mai hebbt de allieeten Kräfte hör beid Fronten vereenigt un hebbt de düütsch Truppen up de „Gröön Lien“ tüschen [[La Spezia]] un [[Rimini]] torüchdrängt. Generalfeldmarschall [[Albert Kesselring]], Böverbefehlshebber vun de Heeresverbände in Italien, hett dat aflehnt in de „ewigen Stadt“ to kämpen un hett sien Eenheiten befahlen, Rom an' 4. Juni wedderstandslos to verlaaten. De Hoopnung vun de Allieerten, de Wehrmacht bit in de Alpen torüchtodrieven, wurr bi de [[Apennin]]-Verteidigungslien vöreerst stört, sodat dat1944 noch kien Entscheeden in Italien geev. In dissen Tietruum fallen ebenfalls allieert Överleggen vun en wiedere [[Balkaninvasion|Vörrücken över den Balkan]], de aber, um Spannungen mit de UdSSR to verhinnern, nicht maakt wurr. === Vun de Westfront bit to'n Kriegsenn', Juni 1944 bit Mai 1945 === ==== Westfront 1944/1945 ==== Mit Johresbeginn övernehm Erwin Rommel den Böverbefehl vun de düütsch Heeresgrupp B an de an der Westfront nöördlich vun de [[Loire]]. An' 21. Januar 1944 fung de düütsch Luftwaffe weer mit Angreep up London an, de bit to'n April fortsett wurrn. [[Bild:Bundesarchiv Bild 101I-299-1825-06A, Atlantikwall, Soldaten an Geschütz.jpg|miniatur|links|Düütsch Suldaten an en Geschütz an' Atlantikwall in Nordfrankriek, 1944]] Wiels de Allieerten dormit togang weern, riesige Mengen Versörgensmaterial antosammeln, hebbt de Düütschen hör Küstenbefestigungen an [[Atlantikwall]] utbaut. [[Bild:Into the Jaws of Death 23-0455M edit.jpg|miniatur|US-amerikaansch Suldaten lannen bi Omaha Beach, 6. Juni 1944]] An' 6. Juni 1944 sünd de Allieerten in de [[Normandie]] land. De Plaan för ''[[Operation Overlord]]'' foot up af 1941 utarbeit Invasionsplääsn un weer vun den britischen Lieutenant General ([[Generalleutnant]]) Sir [[Frederick E. Morgan]] in sien endgültigen Faaten utarbeit wurrn. De seech vör, mit veer Armeen to lannen un dee gau in't Landsbinnere vörtostööten. De Düütschen weern slecht up de Invasion instellt. De düütsch Plaanungsstaff un Hitler hebbt de Lannen immer in' [[Pas-de-Calais]], de engst Stäe vun den [[Ärmelkanal]] verwacht. Dat Rebeet vun [[Calvados (Département)|Calvados]], wo de Allieerten denn toletzt an Land gungen, wurr stellenwies blots mit eenig Meter [[Stiekelwier]] un wenig [[Maschiengewehr|MG-Nüsten]] verteidigt. Aber nich överall, denn trotz de falsch Inschätzen vun dat [[Böverkommando vun de Wehrmacht|OKW]] över den Oort vun de Invasion weer de Normandieküst doch recht swoor befestigt. Dat Invasionsrebeet weer in fiev Lannensafsnitte updeelt mit de Decknaams [[Juno Beach|Juno]], [[Gold Beach|Gold]], [[Sword Beach|Sword]] (britisch/kanaadsch Lannensafsnitte), as ok [[Utah Beach|Utah]] un [[Omaha Beach|Omaha]] (US-amerikaansch Lannensafsnitte). De Bombardeeren vun de Küst ut de Luft un vun See verleepen nah Plaan, hebbt aber bi Omaha aber de eerst düütsch Lien verfehlt. Dat führ, tosommen mit de Tatsaak, dat de Düütschen dor twee Divisionen harrn (un nich, as de Allieerten dat glöövt harr, blots een), to ganz swoor Verlusten vun de eerste Welle (etwa 70 %). An den so nömmten ''[[D-Day]]'' weern an de ''[[Operation Neptune]]'', dat eegentliche Invasionsünnernehmen, meest 6700 Scheep un över 13.000 Floogtüüch bedeeligt. An' fröhen Mörgen vun den 6. Juni sünd mehrere Luftlandeeenheiten (de [[82. US-Luftlandedivision|82.]] un [[101. US-Luftlandedivision]]) to hör Insatzen in dat Achterland start. Wegen Navigatschonsfehlers un överraschend stark düütsch [[Floogafwehrkanoon|Flakfüer]] hebbt aber völ Maschinen nich de vörsehn [[Afspringzoon]] reckt, so dat de [[Fallschermjäger]] över wiet Deelen vun de Halfinsel [[Cotentin]] verdeelt wurrn. [[Bild:Bundesarchiv Bild 101I-722-0408-29A, Frankreich, gefallener deutscher Soldat.jpg|miniatur|links|hochkant|Dood düütsch Suldat in Frankriek, Juni 1944]] Ofschons des Allieerten gewaltig Kräfte upboden harrn, keemen se stellenwies man blots bannig langsam vöran. Up de anner Siet gelung dat de düütsch Siet wegen de allieert Luftöverlegenheitun dat grootflachig kört Schiennett nich, gau tosätzlich Eenheiten in dat Kamprebeet vun de Normandie to verleggen. [[Cherbourg]] in' Norden vun de Cotentin-Halfinsel, befehligt vun Festungskommandant [[Karl-Wilhelm von Schlieben]], gung an' 26. Juni nah starken amerikaanschen Artilleriebeschuss un heftigen Straatenkämpe verloren. [[Bild:Bundesarchiv Bild 146-1987-121-18A, Frankreich, Caen, Ruinen im Hafengebiet.jpg|miniatur|Ruinen in dat Habenrebeet vun Caen, Juni 1944]] De Innahm vun Caen, en Primärteel vun den eersten Lannensdag, wies sück för de allieert Truppen ( Briten un Kanadier) an de Oostsiet vun den Normandie-Brüggenkopp as ungliek stuurder. Eerst nah söss Week mit verlustriek Kämpe kunnen se de Stadt an' 19. Juli vullständig besetten. An' 15. August fung en tweete Invasion in Süüdfrankriek an de [[Côte d’Azur]] tüschen [[Toulon]] un [[Cannes]] (''[[Operation Dragoon]]'', oorsprünglich bekannt ünner den Decknaam ''[[Operation Anvil (Tweete Weltkrieg)|Anvil]]'') an. An de Lannen weern 880 allieerte Seescheep, dorünner veer Floogtüüchdräger, söss Slachtscheep, 21 Krüüzer un över 100 Zerstörer, insgesamt 34 franzöösch Scheep un 1370 Lannensboote as ok ruch weg 5000 Floogtüüch bedeeligt. Dree amerikaansch Divisionen hebbt de Angreepstruppen bild. Der Franzosen un US-Amerikaner kunnen ahn entscheeden Wedderstand gau in dat Landsbinnere vörstööten. In de Normandie hebbt de Amerikaner an' 25. Juli en Utbrööksversöök ut hör Brüggenkopp-Sektor ([[Operation Cobra]]) ünnernommen, de in de Folgedaag in' Westen to dat Afsnöören vun de Cotentin-Halfinsel bit nah [[Avranches]] führen dee. In' Osten kunnen US-amerikaansch Eenheiten bi [[Saint-Lô]] nahdem sück dat an' Anfang wat rutzögern dee gau de düütsch Front dörbreeken. An' 6. August hebbt de Düütschen woll ünner den leitenden [[Oberbefehlshaber West|OB West]], Generalfeldmarschall [[Günther von Kluge]], en Konterattacke bi Mortain (→&nbsp;[[Unternehmen Lüttich]]) start, de wurr aber all nah twee Daag weer stoppt, wat toletzt mit Hülp vun de nördlich kämpenden Briten un Kanadier to'n [[Keetel vun Falaise]] führen dee. [[Bild:American troops march down the Champs Elysees.jpg|miniatur|Amerikaansch Truppen bi den Parademarsch in Paris, 29. August 1944]] An' 25. August wurr [[Paris]] befreet (→&nbsp;[[Schlacht um Paris]]). De düütsche Stadtkommandant General [[Dietrich von Choltitz]] hett den Hitler-Befehl, de Stadt kört un kleen to slahn, verwiegert un hett sück mit sien Truppe ahn Kamp ergeeven. Dör de enorme Materialfülle un afsolute Luftherrschap kunnen düütsch Truppenansammlungen to jeder Tiet körtslahn wurrn, un de Allieerten keemen in de Folgetiet good vöran. Se hebbt woll bi hör gau Vörstööt to'n düütschen [[Westwall]] hör Versörgensliens överdehnt, aber dör den Upbau vun nee, un flink Nahschuuvweeg (→&nbsp;[[Red Ball Express]]) gelung dat vör allen, den in groot Mengen bruukt Drievstoff nah to leefern. All an' 3. September full [[Brüssel]] un een Dag later kunn [[Antwerpen]] besett wurrn. Eenzig bi de Luftlandeoperatschoon ''[[Operation Market Garden|Market Garden]]'' kunn dat [[II. SS-Panzerkorps]] den Briten un US-Amerikanern in [[Arnem]] noch mal en swoor Nedderlaag bibringen. Nah den Verlust vun de Atlantikhabens an' Ärmelkanal un vör allen in de [[Bretagne]] (→&nbsp;[[Schlacht um die Bretagne]]) hett de düütüsch Marine ehrn [[U-Boot-Krieg]] vun Norwegen ut fortsett. Bit to'n 1. September hebbt de Düütschen vun Afscheetrampen in Nordfrankriek ut mit [[Marschfloogkörper]] ([[Fieseler Fi 103|V1]]) un Raketen ([[A4 (Rakete)|V2]]) London angreepen. Beide Typen weern för dat Bekämpen vun Enkeld Teelen to ungenau un kunne dorum blots gegen groot Städer insett wurrn. Mit Arbeiten an dat Projekt „[[Friesenwall (Tweete Weltkrieg)|Friesenwall]]“ sull dat direkt Indringen vun de Allieerten an de düütsch Noordseeküst verhinnert wurrn. De Wall wurr aber nich fardigstellt. An' 21. Oktober hebbt US-Suldaten nah heftig Kämpen [[Slacht um Aken|Aken]] as eerst düütsch Grootstadt erobert un sünd vun dor ut bit to de [[Rur]] vörstött, wurrn aber in' Hürtgenwald in bannig verlustriek Kämpe verwickelt. De [[Slacht in' Hürtgenwald]] wurr de längste Slacht (Oktober 1944 bit Februar 1945), de dat je up düütsch Grund geven hett. För de Amerikaner weer dat de verlustriekst Kamp up den europäischen Kriegsschauplatz.<ref>Stephan Burgdorff/Klaus Wiegrefe (Hg.): ''Der 2. Weltkrieg. Wendepunkt der deutschen Geschichte.'' Goldmann, München 2007, S. 312 f. All tosommen sünd 35.000 düütsch un amerikaansch Suldaten fallen.</ref> Dat hügelige Rebeet mit völ Wald un dat slecht un bannig kolt Weer hett dorbi de düütsch Verteidigers begünstigt, so dat de amerikaansch Suldaten hör ihre materielle Överleegenheit nich utspelen kunnen. Eerst in' Februar 1945 gelung dat de US-Armee, de düütsche Afwehr to överwinnen un wieder to'n Rhien vörtorücken. Ok in' Süüden, in [[Lothringen]] un in' [[Elsass]], bleev dat bi deelwies Spood för de Allieerten: de [[Festung Metz]] un [[Straßburg]] wurrn besetzt. An' 16. Dezember hebbt de Düütschen denn mit de [[Ardennenoffensive]] anfangen, um de Böverhand in' Westen torüchtogewinnen. Dorbi wurrn de letzten düütsch Offensivreserven verbruukt. Dat Operatschoonsteel, de Liens vun de Allieerten to spalten, in breet Front nah Belgien vörtostööten un den allieerten Nahschuuvhaben Antwerpen to besetten, kunn aber nich mal halverans reckt wurrn. To'n Johreswessel 1944/45 weer nich mehr to översehn, dat de Offensive steeken bleeven weer, nahdem ok dat ''[[Unternehmen Bodenplatte]]'' scheitert weer.<ref>Ian Kershaw: ''Das Ende. Kampf bis in den Untergang. NS-Deutschland 1944/45''. München 2011, S. 232.</ref> Wiel in de Ardennenoffensive ok de letzt Drievstoff-Reserven upbruukt wurrn weern, weern Luftwapen, Heer un Marine an all Kriegsschauplätzen dornah wietgahnd bewegungslos, wiel de düütsch [[Hydreerwark]]en in de tweet Johreshälft 1944 immer weer bombardeert wurrn. Panzer un Floogtüüch wurrn noch immer up hooch Touren nee baut, aber ahn Drievstoff weern de ok nich to bruuken. [[Bild:Blazing German gasoline trailer.jpg|miniatur|links|Twee US-amerikaansch Suldaten wiels de Explosion vun en Benzintankanhänger up den Marktplatz vun [[Kronach]], 14. April 1945]] An' 7. März 1945 hebbt US-Suldaten de noch heel [[Ludendorff-Brügg|Brügg vun Remagen]] süüdlich vun dat Ruhrrebeet reckt, an' 23. März fung die Rheinöverqueren nördlich vun dat Ruhrrebeet bi [[Wesel]] dör britisch Suldaten an. De Heeresgrupp B vun de Wehrmacht ünner Feldmarschall [[Walter Model]] mit över 320.000 Suldaten – mehr as in Stalingrad – wurr an' 1. April in den so nömmt [[Ruhrkessel]] inslooten. Dormit weer de Krieg in' Westen, militärisch bekeeken, endgültig verloren. De Heeresgrupp B hett an' 18. April kapituleert, wiel twee Drittel vun de Suldaten ahn Wapen weern un in hellen Scharen deserteeren deen.<ref>Ian Kershaw: ''Das Ende. Kampf bis in den Untergang. NS-Deutschland 1944/45''. München 2011, S. 414.</ref> An den sülvigen Dag hebbt US-Truppen [[Madeborg]] innommen, een Dag later [[Leipzig]]. In de Nacht van' 16. up den 17. April 1945 hebbt franzöösch Truppen ünner Befehl vun General [[Jean de Lattre de Tassigny]], anführt vun Major [[Christian Marie de Castries]] un mit amerikaansch Luftünnerstütten, [[Freudenstadt]] erobert. Se hebbt dat Zentrum vun disse in' [[Swaartwald]] liggen Stadt meest vullständig kört und kleen hauen. Dat geev tallriek Övergreep vun Suldaten gegen de Zivilbevölkerung ([[Plünderung]]en, [[Vergewaltigung|Massenvergewaltigungen]]). Denn trucken franzöösch Truppen in Richt [[Rottweil]] un [[Stuttgart]] wieder. Togliek rück de britische Armee van' [[Nedderrhien (Region)|Nedderrhien]] ut zügig nah [[Noorddüütschland]] vör. [[Bild:Bundesarchiv Bild 183-1985-0531-314, Torgau, Begegnung amerikanische-sowjetische Soldaten.jpg|miniatur|Sowjeetsch un US-amerikaansch Suldaten in [[Torgau]], 26. April 1945]] [[Bild:AmericanAndSovietAtElbe.jpg|miniatur|Amerikaansch un sowjeetsch Truppen an de [[Elv]]]] An' 25. April hebbt sück US-amerikaansch un sowjeetsch Truppen [[Strehla|30 km süüdlich vun Torgau]] an de Elv drapen. Dormit weern de up hör Heimatgrund un in de angrenzend Rebeeden kämpend düütsch Truppen in twee vunnanner trennt Kamprüüms spulten.<ref>Vgl. Lothar Gruchmann: ''Der Zweite Weltkrieg.'' München 1985, S. 445.</ref> An' 26. April full [[Bremen]] an de Briten. Glieks dornah wurrn [[Lübeck]] (2. Mai) un [[Hamborg]] (3. Mai<ref>[http://www.ndr.de/fernsehen/sendungen/hamburg_journal/media/hamj5056.html ''Weltkriegsende 1945 in Hamburg''], [[Noorddüütsch Rundfunk]], Sennendatum: 3. Mai 2010.</ref>) innommen, wiels britisch-kanaadsch Truppen in [[Wismer]] inmarscheert sünd. An' 5. Mai hett Generaloberst [[Johannes Blaskowitz|Blaskowitz]], de sien Truppen in Holland inkeetelt weern, kapituleert. Wiels de britisch Eenheiten Noorddüütschland erobern deen, sünd US-Truppen gau nah Süüddüütschland un wieder nah [[Tirol]] vördrungen, „oft als Befreier begrüßt […]. Viele Soldaten ließen sich einfach überrollen und gefangen nehmen.“<ref>Stephan Burgdorff/Klaus Wiegrefe (Hg.): ''Der 2. Weltkrieg. Wendepunkt der deutschen Geschichte.'' Goldmann, München 2007, S. 19.</ref> De Amerikaner hebbt an' 30. April [[München]] besett. Stuttgart full an' 22. April an de franzöösch Armee, de nah Süüden bit [[Vorarlberg]] keem. De US-Armee droop an' 3. Mai an' [[Brennerpass]] mit hör Landslüüd tosommen, de vun Süüden her Böveritalien besett harrn. In Italien full [[Bologna]] an' 19. April an de US-Truppen. An' 25. April is [[Benito Mussolini]] vör de Alliierten vun Salò in Richt Swiez flücht, wat as Enn' vun de [[Italieensch Sozialrepubliek]] gellt. [[Genua]] wurr an 27. April erobert, een Dag later hebbt sück italieensch Partisanen Mussolini in [[Dongo (Lombardei)|Dongo]] greepen un hüm dood schaaten. An' 2. Mai hebbt de düütsch Eenheiten in Italien kapituleert, an den sülvigen Dag is de britisch Armee in [[Triest]] inmarscheert. ==== Kriegsenn’ in Europa 1945 ==== [[Bild:Proklamation_Nr._1_-_Zweisprachige_Bekanntmachung_des_Obersten_Befehlshabers_der_alliierten_Streitkräfte_Dwight_D._Eisenhower_(deutschsprachiger_Teil).jpg|miniatur|links|Proklamatschoon Nr. 1 vun General [[Dwight David Eisenhower|Eisenhower]] an dat düütsch Volk, März 1945]] Een Dag bevör sück Hitler an’ 30. April dat Leven nehm, harr he in en politisch Testament Großadmiral [[Karl Dönitz]] to’n Riekspräsidenten un Böverbefehlshebber vun de Wehrmacht un [[Propagandaminister]] [[Joseph Goebbels]] to’n Riekskanzler bestimmt. Nahdem Goebbels sück an’ 1. Mai ok dat Leven nommen harr, hett Dönitz an’ glieker Dag in en Rundfunkanspraak de Fortsetten vun den militärischen Kamp gegen „den vordrängenden bolschewistischen Feind“ verklort. Dönitz wull de düütsch Suldaten in amerikaansch-britisch Fangenschap bringen un se vör sowjeetsch Fangenschap retten. Nahdem de letzt Eenheiten in Berlin an’ 2. Mai kapituleert harrn, hett he sien Hööftquartier an’ 3. Mai in [[Flensborg]] upslahn un hett en ''[[Geschäftsführen Rieksregeeren]]'' ünner [[Johann Ludwig Graf Schwerin von Krosigk|Graf Schwerin von Krosigk]] insett. An' 4. Mai hett de nee nömmt Böverbefehlshebber vun de Kriegsmarine, Generaladmiral [[Hans-Georg von Friedeburg]], up den [[Timelobarg]] en Oorkunn to de bedingungslos Kapitulatschoon vun de Wehrmachtseenheiten, de in' Nordwesten gegen den britischen Feldmarschall Montgomery kämpt harrn, ünnerschreven – disse Deelkapitulatschoon is an' 5. Mai um 7 Ühr in Kraft treden. [[Bild:Wilhelm Keitel Kapitulation.jpg|miniatur|[[Wilhelm Keitel]] ünnerschrifft de ratifizeeren Kapitulatschoonsoorkunn in [[Berlin-Karlshorst]], 8./9. Mai 1945]] Nahdem [[Dwight David Eisenhower|Eisenhower]] in dat operativ Hööftquartier vun den [[Supreme Headquarters Allied Expeditionary Force|SHAEF]] in [[Reims]] dat Ansinnen vun en separaten Wappenstillstand mit den Westallieerten torüchwiest harr, hett Generaloberst [[Alfred Jodl|Jodl]] in de Mörgenstünn vun den 7. Mai de [[Bedingungslos Kapitulatschoon vun de Wehrmacht|bedingungslos Kapitulatschoon vun all düütsch Truppen]] ünnerschreven. Se is an' 8. Mai, 23:01 Ühr [[middeleuropäisch Tiet]] in Kraft treden.<!-- http://www.museum-karlshorst.de/html/sammlung/img/Kapitulationsurkunde_Reims1.jpg & http://www.museum-karlshorst.de/html/sammlung/img/Kapitulationsurkunde_Reims2.jpg --> In en wieder Dokument wurr de [[Ratifikatschoon|Ratifizeeren]] vun disse bedingungslos Kapitulatschoon, denn dör dat [[Böverkommando vun de Wehrmacht]] as ok de Böverbefehlshebber vun Heer, Luftwapen un Marine afmaakt.<!-- http://www.museum-karlshorst.de/html/sammlung/img/Protokoll_Reims.jpg --> Dat passeer dör dat Ünnerschrieben vun en wiedere Kapitulatschoonsoorkunn<!-- ([http://www.documentarchiv.de/ns/1945/kapitulation.html 1]) --> in dat sowjeetsch Hööftquartier in Berlin-Karlshorst. In de laat Avenstünn vun den 8. Mai wurr de Oorkunn vun Generalfeldmarschall Keitel (för dat OKW un dat Heer), [[Hans-Georg von Friedeburg|Generaladmiral von Friedeburg]] (Kriegsmarine) un [[Hans-Jürgen Stumpff|Generaloberst Stumpff]] (Luftwapen, as Vertreder vun den Böverbefehlshebber [[Robert von Greim|Generalfeldmarschall von Greim]]) ünnerschreeven. Dat truck sück bit nah Middennacht hen. Dor de Kapitulatschoon in Moskau ebenfalls eerst an 9. Mai bekannt geven wurr, wurrd in de [[Sowjetunion]] un hör Nahfolgestaaten de 9. Mai as ''Tag des Sieges'' begahn. [[Bild:V-E-Day Stars and Stripes No 285 Paris 8 May 1945.JPG|miniatur|links|hochkant|Sonnerutgaav vun de US-amerikaansch Suldatenzeitung [[Stars and Stripes (Zeitung)|Stars and Stripes]] to de Kapitulatschoon an' 8. Mai 1945.]] [[Bild:Bundesarchiv Bild 183-14059-0018, Berlin, Oberbefehlshaber der vier Verbündeten.jpg|miniatur|De Böverbefehlshebber vun de veer Verbündeten, [[Bernard Montgomery|Montgomery]], [[Dwight David Eisenhower|Eisenhower]], [[Georgi Konstantinowitsch Schukow|Schukow]] un [[Jean de Lattre de Tassigny|Lattre de Tassigny]], in Berlin an' 5. Juni 1945 to de [[Berliner Erklärung (Allieerte)|Övernahm vun de böverste Regeerensgewalt in dat Düütsch Riek]].]] To'n Kriegsenn in Europa an' 8. Mai, den ''[[VE-Day|Victory in Europe Day]]'' oder ok [[Tag der Befreiung]], befunnen sück in' Westen noch de [[Kanalinseln]] un de Städer [[Lorient]], [[Saint-Nazaire]], [[La Rochelle]] as ok dat nördliche [[Kurland]] ünner Kontroll vun de Wehrmacht. Ok in Däänmark un Norwegen bleev af 1940 de düütsch Herrschap bit to de Kapitulatschoon bestahn. Dat düütsch Riek sülvst weer wietgahnd besett, blots de Alpenruum, Deelen vun dat Protektorat Böhmen un Mähren un de gröttste Deel vun Sleswig-Holsteen stunnen noch ünner Kontrolle vun de düütsch Truppen. In Norwegen un to'n Deel ok in Nordwestdüütschland weern de düütsch Truppen in Gewohrsam vun de britisch Strietkraften. Se weern formal Kriegsfangen, aber nich entwaffnet un in hör militärisch Gleedern un Kommandostruktur unverännert. Se wurrn in Insatzbereitschaft hollen un to'n Deel ok wieder utbildt.<ref>Ut de Personalakte vun en Bundswehroffizier: „Vom 9.05.45 bis 30.09.45 Teilnehmer am 8. Generalstabslehrgang in Oslo“.</ref> De Truppendeelen ünnerstunnen britisch Kommando. Wiels de [[Potsdamer Konferenz]] wurr Churchill vun Stalin up disse nicht entwaffnet 400.000 düütsch Suldaten in Norwegen anspraken.<ref>Alexander Fischer: ''„Teheran – Jalta – Potsdam“, Die sowjetschischen Protokolle von den Kriegskonferenzen de „Großen Drei“, mit Fußnoten aus den Aufzeichnungen des US Department of State''. Köln 1968, S. 322&nbsp;ff. (''kiek ok:'' [[Operation Unthinkable]]).</ref> An' 8. un 9. Maihebbt nich to tellen düütsch Suldaten versöcht ut den sowjeetschen Machtberiek noch in de vun de Westallieerten kontrolleerten Rebeeden to gelangen, vör allen de ut den böhmisch-mährischen Ruum. De groot Mehrheit hett dat nich schafft, tomal sück de US-Armee strikt an de Wapenstillstandbedingungen hull un de in hör Beriek gelangen düütsch Suldaten in Lager (Pisek) fasthull un den Sowjets övergeev. Överhoopt kien Utsicht, de Fangenschap to entgahn, bestunn för de inslooten [[Heeresgrupp Kurland]]. Stalin hett an' 9. Mai den „Völkern der Sowjetunion“ verkünnd, dat man woll den Sieg fiern dee, aber man nich vör harr, „Deutschland zu zerstückeln oder zu vernichten“.<ref>Irene Gerlach: ''Bundesrepublik Deutschland. Entwicklung, Strukturen und Akteure eines politischen Systems.'' VS Verlag für Sozialwissenschaften, Wiesbaden 2009, ISBN 978-3-531-16265-2, S.&nbsp;25.</ref> De [[Böverste Sowjet]] hett in en eensiedig Verkloren den [[Krieg]]stostand mit Düütschland eerst an 25. Januar 1955 uphaben.<ref>[http://www.dhm.de/ausstellungen/kalter_krieg/zeit/z1955.htm Text vun de eensiedig Verkloren vun de Sowjetunion]</ref><ref>[http://www.lawmix.ru/abro.php?id=1250 Erlass des Präsidiums des Obersten Sowjets der UdSSR (russisch Text)]</ref> [[Richard von Weizsäcker]] hett 1985 in sien Rede to'n 8. Mai seggt, dat Kriegsenn' würr siet 1945 in de [[Düütschland|Bundsrepubliek Düütschland]] as Befreen vun den Natschonalsozialismus in de natschonale [[Erinnerungskultur]] ingahn.<ref>Richard von Weizsäcker: Rede zum 8.&nbsp;Mai 1985.</ref> Dorgegen vertrett bispeelswies [[Michael Wolffsohn]] de Upfaaten, dat de 8. Mai för de Ostdüütüschen kien Befreen ween weer, wiel se „bis 1989 unfreiwillig die braune gegen die rote Unfreiheit […] tauschten.“ – „Wie und weshalb hätten sich die Ostdeutschen befreit fühlen können – oder gar die 12&nbsp;Millionen Flüchtlinge und Vertriebenen, die Vergewaltigten und unschuldig Verfolgten?“<ref>[http://www.wolffsohn.de/index.php?page=publikationen_mw Publikatschonen vun Prof. Dr. Michael Wolffsohn]</ref> == Krieg in Asien un in' Pazifik == === Japan sien Neeordnung vun Ostasien un de Weg nah Pearl Harbor === Japan weer vör den Tweeten Weltkrieg all an mehreren Kriegen bedeeligt. Ünner [[Tennō]] [[Yoshihito]] hett Japan an de Siet vun de Allieerten in' [[Eerste Weltkrieg|Eersten Weltkrieg]] kämpt, in de Japan [[Kolonie]]n vun dat [[Düütsch Kaiserriek]] övernehmen kunn, dorünner en Deel vun [[Düütsch-Neeguinea]] ([[japaansch Süüdseemandat]]). Etwa teihn Johr tovör weer dat wegen en Striet um de Vörherrschap in de Mandschurei un in Korea to'n [[Russisch-Japaansch Krieg|Russisch-Japaanschen Krieg]] (1904–1905) kommen. To dat Överwinnen vun de [[Weltwertschapskrise|Wertschapskrise]] af 1929 hebbt inflootriek Politiker un Militärs en territoriale Expansion vun Japan vörslahn. Af de 1930er Johren kreeg dat Militär verstärkt Kontrolle över de Regeeren, insluutend dat Amt vun den [[Ministerpräsident|Premierministers]], politisch Gegner wurrn verfolgt un [[Massenmedien|Medien]] zenseert. De aggressiv Insatz för en Neeordnung vun de [[Pazifisch Ozean|Pazifikregion]] harr vörgeven dat Teel, de [[Hegemonie]] över de asiaatsch Länner un deren Kolonien dör westlich, europäisch Staaten to beennen ([[Panasienbewegen]]). Tatsächlich weer aber dat Teel, dör gewaltsam Sekern vun Rohstoff- un Afsatzrebeeden as ok Siedlungsland för Utwannerer de chronisch wertschaplichen Schwierigkeiten vun Japan to lösen.<ref>Lothar Gruchmann: ''Der Zweite Weltkrieg.'' dtv, München 1985, S. 153.</ref> Dat Hööftinteresse vun de japaansch Expansion gull dat Rebeet vun de dormalig [[Republik China]]. Nah den [[Mukden-Tüschenfall]] an' 15. September 1931, de vermootlich vun de Japaners sülvst inszeneert wurr, keem dat dree Daag later to de [[Mandschurei-Krise]], un in' Februar 1932 wurr en japaansch [[Vasallenstaat]] [[Mandschukuo]] erricht. Nah internatschonalen Protesten över dat Vörgahn in China is Japan 1933 ut den [[Völkerbund]] uttreden; 1936 hett sück Japan den [[Antikominternpakt]] anslooten. [[Bild:Second world war asia 1937-1942 map de.png|miniatur|Pazifikkrieg 1937–1942]] An' 7. Juli 1937 kem dat to'n [[Tüschenfall an de Marco-Polo-Brügg]] in [[Peking]], de de japaansch Armee to'n Anlaat nehm, ahn Kriegsverkloren in Nordchina intodringen un de Hööfthabens entlang de gesamt chinesischen Küst to besetten. Wiel se ok dat Achterland vun [[Hongkong]] und [[Macao]] besetzt hullen, hebbt se meest de gesamte chinesisch Küst blockeert, um de wertschaplich Verbinnen vun China nah Översee aftosnieden. Disse Ereignisse wurr vun eenig Historiker as de eegentliche Anfang vun den Tweeten Weltkrieg ansehn. Allerdings hett sück de „China-Tüschenfall“, as de Krieg mit China in Japan nömmt wurr, düchtig vun den Krieg in Europa, de in' September 1939 anfung, ünnerscheed. In' Fröhjohr un Sömmer 1940, as de düütsch Wehrmacht de Nedderlannen, Belgien un Frankriek överrennen de un „Großbritannien beinahe in die Knie zwang“, weer keen Enn' vun de asiaatschen Krieg in Sicht.<ref name="Ian Kershaw 2008">Ian Kershaw: ''Wendepunkte. Schlüsselentscheidungen im Zweiten Weltkrieg.'' DVA, München 2008, S. 121.</ref> China stunn to disse Tiet vör en Scheedensweg, wiel de Kommunisten ünner [[Mao Zedong]] un de Natschonalisten vun de [[Kuomintang]] ünner [[Chiang Kai-shek]] um de Vörherrschap in dat Land kämpen deen. De Kommunisten harrn sück nah den [[Lang Marsch|Langen Marsch]] in dat Binnere vuin dat Land torüchtrucken un hebbt bi den Kamp gegen de Japaner blots of un to ingreepen. [[Bild:Bundesarchiv Bild 183-U1002-502, Japanisch-Chinesischer Krieg.jpg|miniatur|Japaansch Truppen bi de Innahm vun Nanking, Januar 1938]] [[Bild:Japanese_naval_landing_forces_blasting_Chinese_pillbox_and_marching_with_the_naval_flag,_Canton_Operation.jpg|miniatur|Japaner kämpen bi Kanton, 1938]] Um den 8. Dezember 1937 hebbt de japaansch Truppen [[Nanjing]], de Hööftstadt vun de Kuomintang, un hebbt de inkeetelt. Chiang Kai-shek leet de Hööftstadt in dat wiet weg liggen [[Chongqing]] verleggen. Bi de Besetten vun de Stadt keem dat in de folgen söss Week to dat [[Massaker von Nanking]], in dat mindst 200.000 chinesisch Zivilisten un Kriegsfangen umbrocht un etwa 42.000 Fruen un Deerns vun all Öllersstufen [[Vergewaltigung|vergewaltigt]] wurrn. „Die Berichte über die Mord- und Vergewaltigungsorgie erschütterten die Welt.“<ref>Ian Kershaw: ''Wendepunkte. Schlüsselentscheidungen im Zweiten Weltkrieg.'' DVA, München 2008, S. 129. Opferzahlen nach Kershaw, ebda.</ref> De apenlich Meenen in' Westen, besünners in den USA, hett sück scharp gegen Japan wend. In' Juli 1939 hett de Regeeren vun de USA en siet 1911 bestahn wichtigen Hannelsverdrag künnigt, dör den meest een Drüddel vun all japaansch Infuhren bedrapen weern. En Utweg ut de tonehmen Isolatschoon schien en Bündnis mit Düütschland to ween, dat ok vun den düütschen Bundsminister [[Joachim von Ribbentrop|Ribbentrop]] beförwoort wurr.<ref>Ian Kershaw: ''Wendepunkte. Schlüsselentscheidungen im Zweiten Weltkrieg.'' DVA, München 2008, S. 132.</ref> De Weg nah Pearl Harbor weer woll kien Eenbahnstraat, aber in' Sömmer 1940 ünnernehm de japaansch Führung entscheeden Träen, so dat de beid Kriege in Europa un Asien to en eenzigen globalen Flächenbrand verschmülten deen.<ref name="Ian Kershaw 2008" /> Japan hett de Nedderlaag vun de Westmächte bruukt un hett in' Juni 1940 vun Grootbritannien un Frankriek, rutpresst, dat de de levenswichtig Hülpsleefern an de chinesisch Natschonalisten över Burma un Indochina instellen deen. De nedderlannsch Exilregeeren in London wurr ünner Druck sett, Ööl ut Nedderlannsch-Indien nah Japan to exporteeren.<ref>Ian Kershaw: ''Wendepunkte. Schlüsselentscheidungen im Zweiten Weltkrieg.'' DVA, München 2008, S. 121 un S. 145.</ref> Buterdem hett Japan in [[Nanjing|Nanking]] [[Wang Jingwei]] as Chef vun en Marionettenregeeren insett. Fürst [[Konoe Fumimaro]], de in' Juli 1940, nah de dramatisch Ereignissen in Europa, ton' tweeten Mal Ministerpräsident wurrn weer, harr in dat sülvig Johr in en Denkschrift argumenteert, de Krieg in China würr letztendlich to en „grootostasiaatsch Wohlstandssphäre“ führen, bildet Japan, Mandschukuo un China as ok ehmalge Kolonien vun Grootbritannien, Nedderlannen un Frankriek. Präägt harr dissen Utdruck [[Matsuoka Yōsuke]], Butenminister in dat tweet Kabinett Konoe.<ref>Ian Kershaw: ''Wendepunkte. Schlüsselentscheidungen im Zweiten Weltkrieg.'' DVA, München 2008, S. 142&nbsp;f.</ref> De Dreemächtepakt mit Düütschland un Italien van' 27. September 1940 hett denn den bestahn Antikominternpakt um gegensiedig militärische Unterstütten wieder maakt. Dormit geev Japan sien in' September 1939 verkünnd Neutralität up un ünnerstreek sien aggressiv Butenpolitik vor allen gegenöver China. De Pakt hett sück aber nich gegen de Sowjetunion richt,<ref>[http://www.zaoerv.de/10_1940/10_1940_1_4_b_872_874_1.pdf Artikel 5] des Dreimächtepaktes zwischen Deutschland, Italien und Japan vom 27. September 1940 ([[Reichsgesetzblatt|RGBl.]] 1940 II, S. 280 f.)</ref> sonnern sull vör allen de USA ut den Krieg ruthollen.<ref>Ian Kershaw: ''Wendepunkte. Schlüsselentscheidungen im Zweiten Weltkrieg.'' DVA, München 2008, S. 157.</ref> De amerikaansch Reaktschoon wies aber gau, wu haltlos de Behauptungen vun Matsuoka un Ribbentrop, nah deren Ansicht de Dreemächtepakt afschreckend wirken dee, ween weer. In dat Witt Huus föhl man sück in de Ansicht bestärkt, dat Japan en aggressiv, kriegslüstern Macht weer, en asiaatsch Gegenstück to dat natschonalsozialistisch Düütschland, dat man uphollen muss. Bestätigt wurr disse Upfaaten, as Japan in' September 1940, as noch Verhandlungen mit de [[Vichy-Regime|Franzosen]] leepen, in twee Dag lang düern Gefechten den nördlichen Deel vun Franzöössch-Indochina gewaltsam besetten dee.<ref>Ian Kershaw: ''Wendepunkte. Schlüsselentscheidungen im Zweiten Weltkrieg.'' DVA, München 2008, S. 161.</ref> All in den folgen Maand hett de USA en total Utfuhrverbot för Iesen- un Stahlschrott nah Japan verhangt, un Grootbritannien hett weer de Burmastraat för den Nahschuuv nah China free geven. De japaanisch Führung wull de Nedderlagen vun Frankriek un den Nedderlannen un de verwacht Nedderlaag vun Grootbritannien in' Krieg gegen Düütschland to en Süüdexpansion (Indochina, Nedderlannsch-Indien, Hongkong, Malaya un [[Singapur]]) bruuken. An' 25. Juni 1940 hett Heeresminister [[Shunroku Hata]] to sien Mitarbeiters seggtn: „Griept wi de golden Gelegenheit! Nichts sall uns uphollen!“<ref>Zit. n. Ian Kershaw: ''Wendepunkte. Schlüsselentscheidungen im Zweiten Weltkrieg.'' DVA, München 2008, S. 145.</ref> Mit en japaansch Besittgriepen vun de engelsch, franzöösch un nedderlannsch Kolonien in Süüdoostasien weer ok de Mögelkeit vun en chinesisch Tosommenbröök nich wiet weg. De Errichtung vun en japaansch Hegemonialmacht in Oostasien un de Hegemonie vun en natschonalsozialistisch Düütschland in Europa harrn doröver herut bedüüd, dat Amerika sück en vun totalitär Mächten gemeensam beherrscht Olt Welt gegenöversehn harr. Denn ok de Sowjetunion schienen to disse Tiet hör Inflootspähre mit de Assenmächte un Japan up freedlich Oort un Wies aftogrenzen.<ref>Lothar Gruchmann: ''Der Zweite Weltkrieg.'' dtv, München 1985, S. 155.</ref> [[Bild:Hull, Nomura and Kurusu on 7 December 1941.jpg|miniatur|Hull (Midden) mit de japaansch Diplomaten Nomura Kichisaburō (links) un Saburō Kurusu (rechts) an' 20. November 1941.]] Dat Johr 1941 fung mit verstarkt Bemühungen vun de USA un Japan an, en drohen Krieg to verhinnern. To glieker Tiet nehmen aber ok de Kriegs- un Eroberungsplääns vun de Japaner för Süüdostoasien konkrete Formen an. In Verhandlungen tüschen den US-Butenminister [[Cordell Hull]] un den nee nömmt japaansch Botschaper [[Kichisaburō Nomura]] weern de Japaner dormit inverstahn, vun en wieder Vörgahn nah Süüden to afftosehn, wenn hör de Amerikaner mögelk maken deen, dat se China ünnerkriegen kunnen. Aber dat Wiegern, Japan free Hand in China to laaten, d. h. Den Pries to betahlen, de de Japaner för dat Erhollen vun den Freeden fordern deen, sull in' Dezember 1941 to good Letzt den japaanschen Angreep up Pearl Harbor utlösen.<ref>Lothar Gruchmann: ''Der Zweite Weltkrieg.'' dtv, München 1985, S. 158.</ref> An' 2. Juli full in Japan de Entscheedung, den territorialen Anspöök ok nah Süüdoostasien uttowieden, wo de Bodenschatzen vun de nedderlannsch un britisch Kolonien en lohnend Teel weern. Twee Daag nah de Besetten ok vun de süüdlichen Deel vun Indochina, de as Sprungbrett för disse Süüdexpansion bruukt wurr, hebbt de USA, Grootbritannien un sien Dominions as ok Nedderlannsch-Indien an' 26. Juli 1941 de japaansch Utlandsgoothaben in hör Länner infroren, wat praktisch en völlig Exportembargo – ok vun Eerdööl – weer. Wegen dit Embargo bleev en Krieg de vermeentlich eenzig Alternative, wiel de Öölreserven vun Japan in laatstens twee Johr upbruukt ween weern. An 5. November 1941 full in Tokio de Entscheeden, den Krieg in den folgen Maand mit Angreep up Pearl Harbor, Malaya un die Philippinen uttolöösen. Dat strategisch Teel weer, binnerhalv vun acht Maand de Herrschap över Süüdoostasien un den Westpazifik to winnen, um vun disse Machtbasis ut längere Tiet gegen de Vereenigt Staaten to kämpen oder de USA to en Verhannelnsfreeden to’n Vördeel vun Japan dwingen to können. Togliek hett man ok dormit rekent, dat in’ Toog vun de Expansion ok de Hülpsleefern an China ünnerbraken weern deen.<ref>Ian Kershaw: ''Wendepunkte. Schlüsselentscheidungen im Zweiten Weltkrieg.'' München 2008, S.&nbsp;459–461.</ref> Letzt Verhanneln in Washington tüschen Nomura, den Sünnergesandten [[Saburō Kurusu]] un Hull, den Krieg to verhinnern, sünd an Hull sien kompromissloos Forderung nah Rücktoog vun all japaansch Truppen ut China un Indochina scheitert. In’ Gegentoog wullen de USA de japaansch Goothaben freegeven. As nich anners to verwachten weer, wurr Hull sien ''Teihnpunkteprogramm'',<ref>U.&nbsp;a. Rücktoog ut China un Indochina, Anerkennung vun Chiang Kai-shek as chinesischen Regeerenschef un Künnigen vun de Dreemächtepakt.</ref> as dat an’ 27. November in Tokio indrapen dee, as Ultimatum upfaat – praktisch as Beleidigung.<ref>Ian Kershaw: ''Wendepunkte. Schlüsselentscheidungen im Zweiten Weltkrieg.'' München 2008, S.&nbsp;465&nbsp;f.</ref> De Kaiserlich Konferenz van’ 1. Dezember 1941 hett faststellt, dat Japan de „üterst hoochmoodig, starrsinnig un respektlos“ Hollen vun de USA nich dulden kunn.<ref>Zitat nah Ian Kershaw: ''Wendepunkte. Schlüsselentscheidungen im Zweiten Weltkrieg.'' München 2008, S.&nbsp;468.</ref> Bi den [[Angreep up Pearl Harbor]] an’ 7. Dezember 1941 hebbt japaansch Floogtüüch, de vun söss Floogtüüchdrägers ut losflagen weern, in twee Wellen söss Schlachtscheep un 12 wiedere Kriegsscheep vun de USA versenkt. Admiral [[Yamamoto Isoroku|Yamamoto]] leet aber kien darte Angreepswell upstiegen, wiel he sük Sörgen um den Standoort vun dree amerikaansch Drägers maken dee, de nich anwesend ween un de en swoor Gegenslag führen kunnen. Dör disse Entscheeden bleeven Docks un Werftanlagen as ok Nahschuuvdepots un Drievstofflager heel, wat dat mögelk maken dee, dat de USA hör pazifisch Flotte binnerhalv vun söss Maand weer upbauen kunn.<ref>Alexander Lüdeke: ''Der Zweite Weltkrieg. Ursachen, Ausbruch, Verlauf, Folgen.'' Berlin 2007, S. 245&nbsp;f.</ref> An’ nächsten Dag hett de amerikaansch [[Kongress vun de USA|Kongress]] Japan den Krieg verklort. Grootbritannien un sien Dominions un de Nedderlannen hebbt sück anslooten. In de nächst Maanden sünd de Japaners immer wieder nah Süüden vördrungen un hebbt, ideologisch vorbereit dör den Slachtroop „Asien den Asiaten“, europäisch un US-amerikaansch Kolonien as Hongkong, Deelen vun Burma bzw. [[Britisch-Indien]], Britisch-Malaya, Singapur, Nedderlannsch-Indien un de Philippinen besett. === Vun Pearl Harbor bit to de japaansch Kapitulatschoon === [[Bild:Japanese Empire (orthographic projection).svg|miniatur|Machtbereich Japans im März 1942]] Binnerhalv vun veer Maand (Dezember–März) harrn de japaansch Truppen wiet Deelen vun Süüdoostasien un en Grootdeel vun de Pazifikinseln mit etwa 450 Million Minschen ünner hör Kontroll brocht. Dat weer de gröttste Utdehnen vun japaansch Macht in de Historie vun dat Kaiserriek. De Eroberungen vun Malaya un vun Nedderlannsch-Indien weern besünners wichtig för Japan, wiel dat dor riek Arzvörkommen un en umfangriek Gummiproduktschoon bzw. Eerdöölfelder geev. 80.000 Briten mussen sück an’ 15. Februar 1942 in Singapur ergeven. An’ 15. Februar 1942 fung de Invasion vun Burma an. Up de Philippinen muss General [[Douglas MacArthur]] bold [[Manila]] rüumen un sück up de Insel [[Corregidor]] torüchtrecken, wo de letzt US-Truppen an’ 5. Mai 1942 upgeeven hebbt. Nedderlannsch-Indien full Midden März 1942. Nichts schien de Japaners uphollen to können.<ref>Alexander Lüdeke: ''Der Zweite Weltkrieg.'' Berlin 2007, S.&nbsp;248.</ref> Nah de [[Slacht um Rabaul (1942)|Eroberung vun Rabaul]] an de Noordoosttipp up [[Rabaul|New Britain]] in’ Januar 1942 harrn de Japaners en hervörragend Utgangsbasis för en wieder Vördringen in Richt Oostpazifik un [[Süüdsee]] wunnen. De [[Slacht in’ Korallenmeer]] (Anfang Mai 1942) gung unentscheeden ut (je een sunken un een swoor beschädigt Floogtüüchdräger up beid Sieden), aber de Japaner hebbt hör Afsicht upgeven, bi [[Port Moresby]] in’ Süüden vun Neeguinea to lannen, so dat de Allieerten en Vörfeld nördlich vun Australien hollen kunnen. Dat weer de eerste kombineerte See-Luft-Slacht in de Seekriegsgeschichte. Ok, wenn dat in’t Korallenmeer en Rückslag geven harr, kunnen de japaansch Strietkraften bither tofräe ween: 340.000 allieerte Suldaten weern in Fangenschap geraden, un de allieerten Flotten harrn acht Slachtscheep, söeben Krüüzer un tallriek lüttgere Kriegsscheep verloren.<ref>Alexander Lüdeke: ''Der Zweite Weltkrieg.'' Berlin 2007, S.&nbsp;250&nbsp;f.</ref> In de [[Slacht um Midway]] Anfang Juni 1942, in de Yamamoto annehm, dat de amerikaansch Navy blots noch twee Drägers harr – vun de he ok noch annehm, dat de in’ Süüdpazifik ween – hett he glöövt, de verbleven Pazifikflotte vun de USA to en Entscheedungskamp rutfordern to können. Aber de amerikaansch Flotte wuss dank hör Funkopklooren nipp un bau över de Plääns vun den Gegner Bescheed. Bi Luftangreep vun Floogtüüch vun dree amerikaansch Drägers verlor de japaansch Marine veer Floogtüüchdräger un tallriek Floogtüüch mit besünners erfohren Piloten un Pilotenutbiller.<ref>Alexander Lüdeke: ''Der Zweite Weltkrieg.'' Berlin 2007, S.&nbsp;252&nbsp;f.</ref> Hör Flotte weer so düchtig swächt wurrn, dat de japaansch Överlegenheit in’ See-Luft-Krieg verloren weer. De Schlacht „gilt mit Recht als der Wendepunkt des Krieges im Stillen Ozean.“<ref>Winston S. Churchill: ''Der Zweite Weltkrieg.'' S. Fischer, Frankfurt a.M. 2003, S. 629. (Eerstutgaav Bern 1948).</ref> Nah den Bau vun en Floogplatz up [[Guadalcanal (Insel)|Guadalcanal]] harr Japan den allieerten Schippsverkehr tüschen den USA un Australien bedrohen kunnt. De US Navy hett in’ August 1942 hör eenzig noch verfügbar un intakte Marine-Infanteriedivision ([[USMC]]) in, um den Floogplatz intonehmen, wat ok gau gelung. De Japaner hebbt immer weer versöcht, de Insel torüch to erobern. De Kämpen gungen över mehrere Maanden, bevör sück de Allieerten endgültig up de Insel dör- un fastsetten kunnen.<ref>Vgl. [[James Jones (Autor)|James Jones]]: ''The Thin Red Line''. Autobiographisch Roman, New York 1962; 1998 ünner den ''[[Der schmale Grat]]'' von [[Terrence Malick]] verfilmt.</ref> Disse Spood markeer en wiederen Wennenpunkt togunsten vun de USA, de jetzt nich blots mehr Kriegsschepp un Floogtüüch harrn, sonnern ok taktisch överleegen weern.<ref>Alexander Lüdeke: ''Der Zweite Weltkrieg.'' Berlin 2007, S.&nbsp;257&nbsp;f.</ref> [[Bild:Landing operations on Rendova Island.jpg|miniatur|links|Amerikaansch Landung up Rendova Island up de Salomonen an' 30. Juni 1943]] De hartst Kämpe geev dat vun Enn' 1942 bit Midden 1944 up [[Neeguinea]], up de [[Salomonen]], de [[Gilbertinseln]], de [[Marshallinseln]] un de [[Marianen]]. En spoodriek taktisches Middel weer dorbi dat „[[Island Hopping]]“, bi de de Amerikaner de stark japaansch Stüttpunkten, to'n Bispeel dat wichtige [[Rabaul]] mit sein Haben un Floogfelder, ümgahn deen un sück Eiland för Eiland dichter an de japaansch Hööftinsel [[Honshu]] herankämpen deen. [[Bild:Second world war asia 1943-1945 map de.png|miniatur|Gegenoffensive 1943–1945]] To'n Anfang vun dat Johr 1943 gelung dat de Amerikaner, japaansch [[Code|Funkcodes]] to entslöteln. Dormit wurr ok de Spood vun de US-amerikaanschen U-Boote höhger, deren stetig stiegen Versenkungsraten en wesentlichen Andeel an den Sieg över Japan harrn, denn se hebbt etwa een Drüddel vun 686 japaansch Kriegsscheep torpedeert.<ref>Lothar Gruchmann: ''Der Zweite Weltkrieg.'' 8. Uplaag, München 1985, S. 499&nbsp;f.</ref> De japaansch Marine hett das wiels den gesamten Krieg nich schafft, en wirksam Schuulsystem för hör Transportschippfohrt to entwickeln. Dat leeg sowohl an dat Ünnerschätzen vun de U-Boot-Gefohr in de japaansch Militärdoktrin as ok an de groot technologisch Ünnerlegenheit vun Japan in' Beriek vun de Radar- un de Ünnerwaterschalloorten. Vör allen de dorut resulteeren Mangel an Drievstoff, hett dat notwendig maakt, Flottenverbände wiet buterhalv vun de Hööftkamprebeeden, dicht bi de Drievstoffborns, to statschoneeren, wat de taktisch un strategisch Optschonen vun de japaansch Flotte stark inschränken dee. In' April 1943 gelung dat de Amerikaner, vun Guadalcanal ut fiev Begleitmaschinen vun Yamamoto sien Floogtüüch, de sück up en Inspektschonsfloog befunn, aftoscheeten. Admiral Yamamoto, Böverbefehlshebber vun de japaansch Marine, keem bi den Afstört vun sien Maschien in de Dschungel to Dood. De Verlust vun disse Führens- un Identifikatschoonsfigur weer för de japaansch Apenlichkeit en swoor Slag. In' November 1943, kört vör dat Drapen mit Stalin in Teheran,<ref>Kiek wieder ünnern Afsnitt to ''[[#Allieerte Kriegskonferenzen un Reeten in de Anti-Hitler-Koalitschoon|Allieerten Kriegskonferenzen]]''.</ref> hebbt Roosevelt un Churchill mit [[Chiang Kai-shek]] in [[Kairo-Konferenz|Kairo]] afmaakt, dat de Krieg gegen Japan ebenso as de gegen Düütschland mit de bedingungslos Kapitulatschoon to Enn' gahn sull. Chiang Kai-shek wurr dormit nich blots as ''de'' Repräsentant vun China, sonnern ok as Staatschef vun en ''Grootmacht'' anerkannt.<ref name="Winkler_Geschichte des Westens_1070">Heinrich August Winkler: ''Geschichte des Westens. Die Zeit der Weltkriege 1914–1945.'' Beck, München 2011, S. 1070.</ref> Af 1944 fung de spoodriek Tiet vun de amerikaansch [[Task Force (Pazifikkrieg)|Task Forces]] an, de mit flink ''Trägerraids'' överraschend vör de Küst vun Japan upduuken dee un meest nah Belieben Teelen vun all Oord angriepen deen.<ref name="Alexander Lüdeke 2007">Alexander Lüdeke: ''Der Zweite Weltkrieg.'' Berlin 2007, S.&nbsp;264.</ref> De Japaner hebbt mit den Insatz vun [[Shimpū Tokkōtai|Kamikaze-Fleger]] un bemannt [[Kaiten]]-Torpedos reageert, allerdings bleeven de dordör verwacht hooch Verluste vun amerikaansch Kriegsscheep ut. In de af Midden Juni 1944 anfungen [[Slacht um Saipan]], verbunnen mit de [[Slacht in de Philippinensee]], hebbt de Japaner meest all insett Floogtüüch mitsamt Besatten un dör U-Boote dree Floogtüüchdräger verloren. De Verlust vun Saipan hett in Japan en politisch Eerdbeven utlöst: De Regeeren vun General [[Tōjō Hideki|Tojo]] muss torüchtreeden un wurr aflöst dör en Kabinett ünner General [[Koiso Kuniaki]], de so tomal dat Wehrplichtöller up 17 Johren setten dee.<ref name="Winkler_Geschichte des Westens_1070" /> Enn' Oktober bit Anfang November 1944 keem dat wiels de [[Slacht um Leyte|Lannen up Leyte]] (Philippinen) to de [[See- un Luftslacht in' Golf vun Leyte]]. Japan hett dorbi den gröttsten Deel vun sien Flotte insett un hett dormit ut de Kämpen um Leyte de gröttste Seeslacht vun den Tweeten Weltkrieg führt.<ref>Heinrich August Winkler: ''Geschichte des Westens. Die Zeit der Weltkriege 1914–1945.'' Beck, München 2011, S. 1071.</ref> De Japaner verloren mit veer Floogtüüchdräger, dree Slachtscheep, teihn Krüüzer un negen Zerstörer meest hör kumplett verbleeven Seestrietmacht.<ref>Alexander Lüdeke: ''Der Zweite Weltkrieg.'' Berlin 2007, S.&nbsp;263</ref> [[Bild:Nagasakibomb.jpg|miniatur|links|hochkant|Explosion vun „Fat Man“ över Nagasaki, 9. August 1945]] Eerst nah de Eroberung vun de [[Marianen]]-Inseln in' Sömmer 1944 leeg Japan binnerhalv vun den Aktschoonsradius vun de nee [[Boeing B-29]] vun de [[USAAF]]. De US-Luftwapen gung to nächtlich Flachenbombardements ut temelk leeg Hööcht up de överwiegen ut Holt baut japaansch Städer över, bi de hunnertduusende Minschen üm't Leven keemen. Bi de gröttsten Angreep vun disse Oord sünd in [[Tokio]] in de Nacht to'n 9. März 1945 etwa 85.000 Menschen to Dood kommen, mehr as bi jeden annern Luftangreep in' Tweeten Weltkrieg<ref>Heinrich August Winkler: ''Geschichte des Westens. Die Zeit der Weltkriege 1914–1945.'' München 2011, S. 1071&nbsp;f.</ref> un meest so völ as dör den Atombombenangreep up Hiroshima. Mehrere japaansch Grootstäder sünd so bit Kriegsenn' kört un kleen bombt wurrn.<ref>Alexander Lüdeke: ''Der Zweite Weltkrieg.'' Berlin 2007, S.&nbsp;268&nbsp;f.</ref> De Trüggerobern vun de Philippinen wies sück as lang un verlustriek, söss Maand düern Feldtoog (Oktober 1944 – März 1945). Den amerikaanschen Verlusten, 8.000 Mann, stunnen disproportschonal hööhgere japaansch Verluste as meest in' Pazifikkrieg gegenöver: Alleen up de Insel [[Luzon]] fullen 190.000 Japaner.<ref name="Alexander Lüdeke 2007" /> [[Bild:JapaneseSurrender.jpg|miniatur|Ünnerteken vun de japaansch Kapitulatschoonsoorkunn an' 2. September 1945]] Bi de Kämpen up de japaansch Inseln [[Slacht um Iwojima|Iwojima]] un [[Slacht um Okinawa|Okinawa]] wurrn US-Scheep vun en groot Tall vun Kamikaze-Flegers angreepen. De US-Strietkraften verloren meest 7.300 Marines un etwa 5.000 Seelüüd un Piloten. 36 Scheep vun de US Navy sünd sunken, un meest 400 Floogtüüch wurrn zerstört. De Japaner verloren 113.000 Suldaten un mit de Kamikazemaschinen rund 7.800 Floogtüüch.<ref>Alexander Lüdeke: ''Der Zweite Weltkrieg.'' Berlin 2007, S.&nbsp;267.</ref> Nah de Kämpen up Iwojima un Okinawa hebbt de Amerikaner mit en B-29-Bomber, de vun Tinian ut losflagen weer, an' 6. August 1945 de eerste Atombomb up Hirsohima af. Kört dorup, an' 9. August, wurr de tweet över [[Nagasaki]] zünd. Söss Daag later hett de japaansch Tennō in' Rundfunk de Kapitulatschoon vun Japan bekannt geven, de an' 2. September in de [[Bucht vun Tokio]] up de ''[[USS Missouri (BB-63)|USS Missouri]]'' ünnertekend wurr. De Sowjetunion, de in' April 1945 den Neutralitätspakt mit Japan künnigt harrn, harr an 8. August Japan den Krieg verkloort un bit to dat Inkrafttreden vun de Kapitulatschoon in de [[Operatschoon Auguststurm]] de Mandschurei besett. De Besetten vun de japaansch Hööftinseln wurr tonächst alleen dör amerikaansch Truppen dörführt, wiels de anner bedeeltigt Mächte (Grootbritannien, Sowjetunion un China) an de Besetten vun de vörmals japaansch Butenrebeeden bedeeligt wurrn. == Strategisch Aspekte == De [[Strategisch Studien|Strategiehistoriker]] [[Colin Spencer Gray|Colin Gray]] düüd den Tweeten Weltkrieg mit sien [[Operatschoon (Militär)|Operatschonen]] up dree Kontinenten, to Land, to Water un in de Luft as komplex Ereignis, dat allerdings vun en „eleganten Schlichtheit in seinem Ablauf und seiner Struktur“ dörtrucken wurr. Nah de Meenen vun Gray weern de beid wichtigst Kriegsschauplatzen, de Ostfront un de pazifisch Ruum, vun'nanner unafhängig. Allerdings hebbt wichtige Ereignisse as de düütsch Kriegsverkloren an de USA nah den japaansch Angreep up Pearl Harbor immer weer kriegswichtige Verbinnen herstellt. Gemeensam weer vör allen ween, dat sück dat bi de beid Feldtüüg um „riesige Belagerungsoperationen“ hannelt harr.<ref>Colin Gray, ''War, Peace and International Relations – An Introduction to Strategic History'', Routledge, Oxon 2007, S. 127.</ref> Doröver herut ordnet Gray den Tweeten Weltkrieg trotz en in' Vergliek to'n Ersten Weltkrieg verstarkt verbunnen Gefechtsführen, as bispeelswies den [[Blitzkrieg]], as [[Afnutzungskrieg]] in. === Luftkrieg === [[Bild:Bundesarchiv Bild 183-S53511, Warschau, Weichsel, Brände.jpg|miniatur|links|De [[Weichsel]]<nowiki />brüggen in Warschau wiels de düütsch Luftangreep, September 1939]] [[Bild:Bundesarchiv Bild 141-1114, Rotterdam, Luftaufnahme von Bränden.jpg|miniatur|Dat vun de Luftwapen bombardeert Rotterdam, Mai 1940]] In' [[Polenfeldzug]] kreeg de Luftwappen gau de [[Luftöverlegenheit|Luftherrschap]], wiel de poolschen Luftstrietkräfte mit hör gröttstendeels olt Floogtüüch blots wenig Wedderstand leisten kunnen. De [[Slacht um Warschau (1939)|Luftangreep up Warschau]] an' 15. September 1939 weer en vun de eersten Angreep up vör allen ok zivile Teelen. An' 14. Mai 1940 full de Binnenstadt vun [[Rotterdam]] en Angreep vun de Luftwapen to'n Opper. Wiels sück de Luftkrieg in de eerst Maanden in de [[Luftslacht um England]] noch ahn Utnahm gegen militärisch Teelen as Flegerhorste, Marinestüttpunkten un Radarstellungen richten dee un letztlich dat Erringen vun de [[Luftöverlegenheit]] to'n Teel harr, wurr de Luftkrieg dornah radikaler, as de düütsch Luftwapen an' 24. August 1940 en eersten Angreep up London floog un Churchill Vergeltungsangreep up Berlin befehlen dee. Bit Enn' vun dat Johr sünd in de britisch Hööftstadt 14.000 Minschen storven.<ref name="Jörg Friedrich 1945">Jörg Friedrich: ''Der Brand. Deutschland im Bombenkrieg 1940–1945.'' Propyläen, München 2002, S. 73.</ref> [[Bild:Coventry bomb damage H5600.jpg|miniatur|Bombenschäden in [[Coventry]], 1940]] An' 14. November 1940 flog de düütsch Luftwapen en swoor Luftangreep up Coventry (''Operation Mondscheinsonate''). Dorbi keemen mindst 568 Minschen to Dood. Neben Fohrtüüch- un Motorenwarken wurrn Duusende vun Wahnhüüs drapen un de middelöllerich [[Coventry Cathedral|St Michael’s-Kathedrale]] zerstört. De natschonalsozialistisch Propaganda hett denn den Begreep „[[Coventrieren]]“ för dat [[Flächenbombardement]] utfunnen. De Royal Air Force greep af Mai 1940 nadelsteekoordig düütsch Städer (to'n Bispeel [[Mönchengladbach|München Gladbach]])<ref>Ein erster Angriff der Royal Air Force im Mai 1940 auf [[München-Gladbach]] blieb relativ bedeutungslos; vgl. dazu Bernd Lemke (Hrsg.): ''Luft- und Zivilschutz in Deutschland im 20. Jahrhundert'' (=&nbsp;Potsdamer Schriften zur Militärgeschichte; Bd. 5), [[Militärgeschichtliches Forschungsamt|MGFA]], Potsdam 2007, ISBN 978-3-9808882-7-1, S. 97.</ref> un Industrieanlagen as de [[Deurag-Nerag]]-Raffinerie an). Nahdem de Luftwappen Anfang 1941 de Luftslacht um England afbraken un en Grootdeel vun hör Bomber un Jagfloogtüüch wegen den plaanten Angreep up de Sowjetunion nah Osten verleggt harr, flog de RAF mehr Nachtangreep up düütsch Grootstäder. Bi den [[Luftangreep up Belgrad]] an' 6. April 1941 wurr de Stadt, de blots swaak verteedigt wurrn kunn, vun de Luftwapen in wiet Deelen zerstört. Bi de düütsch Offensive gegen de Sowjetunion speel de Luftwapen en bedüüden Rull, kunn aber weder de [[Slacht um Moskau]] noch de um [[Slacht vun Stalingrad|Stalingrad]] för de düütsch Siet entscheeden. Düütsch Bomber un Jäger wurrn meest blots to de [[Luftnahünnerstütten]] vun de Heerestruppen insett. De [[United States Army Air Forces]] (USAAF) hebbt in' April 1942 den eersten [[Doolittle Raid|Bombenangreep up Tokio]] flagen; af August 1942 geev dat ok in Europa Luftangreep vun de USAAF. [[Bild:Royal Air Force Bomber Command, 1942-1945. CL3400.jpg|miniatur|links|Utbrennt Hüüs in Hamborg, 1944/1945]] [[Bild:Bundesarchiv Bild 183-08778-0001, Dresden, Tote nach Bombenangriff.jpg|miniatur|Opper vun de Luftangreep up den [[Altmarkt (Dresden)|Altmarkt]] vun Dresden, Februar 1945]] Wiel de Bombenangreep mit wenig Maschinen hooch Verlustquoten wiesen un todem hör Teel meestens verfehlen deen, gung de RAF af Frühjahr 1942 dorto över, groot Bomberpulks nah Düütschland to schicken, um grootflachig Städer to zerstören. Teel weer dat, neben de Zerstörung vun Industrieanlagen vör allen de Moral vun de Bevölkerung [[Moral bombing|to breeken]].<ref>Robin Neillands: Der Krieg der Bomber. Arthur Harris und die Bomberoffensive der Alliierten 1939–1945. Edition q, Berlin 2002, ISBN 3-86124-547-7.</ref> [[Arthur Harris]], af Februar 1942 Böverkommandeeren vun dat [[Bomber Command]], kreeg vun dat Luftfohrtministerium de Erloovnis, dat he sien Luftstrietkraften af sofort ahn jeder Inschränken insetten drüff. Dat Ümsetten vun disse „[[Area Bombing Directive]]“ fung mit den Luftangreep up Lübeck an’ 29. März 1952 an. Enn’ Mai 1942 folgen de 1000-Bomber-Angreep up Köln (''[[Operation Millennium]]'') un dornah tallriek Luftangreep up Städer ut dat Ruhrrebeet. De [[Operation Gomorrha|Zerstörung vun Hamborg]] in’ Juli 1943 (de eerste [[Füerstorm]]) weer de eerste Hööchpunkt in’ Bombenkrieg gegen düütsch Grootstäder. De USAAF hett sück överwegend in Dagangreep up Industrieteelen konzentreert, wiels Bomber vun de RAF bi Nacht de Städer bombardeeren deen. De US-Bomberverbände harrn tonächst temelk hooch Verluste, bispeelswies bi de Angreep gegen [[Operation Double Strike|Schweinfurt]] un Essen. As af Fröhjohr 1944 Langstreckenjäger vun de USAAF de Bomber begleiten deen, gungen de Verlusttallen düütlich torüch. Mit de massiv Luftangreep hebbt de Allieerten ok hoopt, dat Wedderstand gegen de Führung utbreken dee un dordör de Krieg körter wurrn kunn. [[Bild:B-17 Flying Fortress.jpg|miniatur|[[B-17 Flying Fortress]] an’ Nachthimmel över Düütschland]] Af Fröhjohr 1944 hett sück de Luftöverlegenheit so düchtig verschaven, dat binah jeden Dag allieert Bomber in dat Rieksrebeet inflegen kunnen. In de [[Big Week]] wurrn in’ Februar 1944 utwählt Teelen vun de düütsch Rüstungsindustrie mit 6.000 Bomber vun de RAF un der USAAF angreepen. As af Mai 1944 de kriegswichtig Raffinerien un Hydreeranlagen, ünner annern de [[Leunawarken]], verstärkt bombardeert wurrn, wurr de Drievstoffversörgen vun dat Heer un besünners vun de Luftwappen düchtig inschränkt. Mit den Tosommenbröök vun de düütsch Benzinproduktschoon af Harvst 1944 weer de Krieg för dat Düütsch Riek ok „produktionstechnisch verloren“ ([[Albert Speer]]).<ref>[http://www.spiegel.de/spiegel/print/d-46173390.html ''Schlacht um Sprit''], in: ''[[Der Spiegel]]'' 14/1964.</ref> Bi de swoor [[Luftangreep up Dresden]] van’ 13. bit 15. Februar 1945 keemen 25.000 Menschen to Dood. Disse Angreep sünd bit hüüd Gegenstand vun kontrovers Betrachtungen tüschen militärisch Notwendigkeit oder Bröök vun dat dormalige [[Kriegsvölkerrecht]]. To glieker Tiet wurrn bit Enn’ März 1945 ok lüttgere Städer as [[Pforzheim]], [[Swinemünn]], [[Würzborg]], [[Hanau]], [[Hillmessen]] un [[Patterbuorn]] noch grootflachig zerstört. Mit de Entwicklung vun de Floogbombe [[Fieseler Fi 103|V1]] un de Rakeet [[A4 (Rakeet)|V2]] hett de natschonalsozialistische Führung up en „[[Wunderwaffe]]“ hoopt. Wiel aber beid Wapen nich punktgenau insett weern kunnen, weern se för dat tellt Zerstören vun militärisch Teelen nich to gebruken. Jede veerte V1 weer en ''Blindgänger'', annern wurrn vun britisch Jagdfloogtüüch afschaten. Aber in de düütsch Bevölkerung kunn dat Hoopen up en Wennen waakt oder waak hollen wurrn, etwa in de Flüsterpropaganda: „Da kommt noch was! Das ist noch nicht alles.“ Hör Funktschoon weer vör allen dat Terroriseeren vun de britisch Zivilbevölkerung. Etwa 4.000 Minschen keemen dör den Insatz vun disse nee Wapen to Dood. Tüschen Juni 1944 un März 1945 wurrn dormit vörwiegend London un later [[Antwerpen]] angreepen. In’ Bombenkrieg sünd ruch weg 600.000 Düütschen storven.<ref>Stefan Burgdorff/Klaus Wiegrefe (Hg.): ''Der 2. Weltkrieg. Wendepunkt der deutschen Geschichte.'' Goldmann, München 2007, S. 245.</ref> Vun de 125.000 Freewilligen vun dat [[RAF Bomber Command|britisch Bomberkommandos]] sünd över 55.000 Suldaten fallen, mehr as in jeder anner britisch Wappengattung. Nah de anfangs spoodlos Präzisionsangreepe ut groot Hööcht gung de USAAF to Flachenbombardements ut relativ leeg Hööcht up japaansch Städer över. De amerikaansch [[Luftangreep up Tokio]] in’ Februar un März 1945 hebbt de Stadt meest vullständig zerstört, wobi över 100.000 Minschen ümkeemen. Bi de Bombardements vun anner Grootstäder keemen hunnertduusende Minschen to Dood.<ref>Alexander Lüdeke: ''Der Zweite Weltkrieg.'' Berlin 2007, S. 269.</ref> Den Slusspunkt hebbt de amerikaansch Atombombenafwürfe up Hiroshima un Nagasaki an’ 6. un 9. August 1945 bild. Se sullen Japan militärisch to de Kapitulatschoon dwingen aber ok en politisch Teken vun militärisch Stärke in de upkommen Blockkonfrontatschoon setten.<ref>De Forschungsdiskurs beweggt sück um de Fraag, welker Gewicht welker Motiv harr. En gooden Överblick un Literaturhenwiesen sünd bi Bernd W. Kubbig, [http://web.archive.org/web/20081223030421/http://www.uni-muenster.de/PeaCon/wuf/wf-95/9520301m.htm ''Hiroshima, Nagasaki und die Rolle der Naturwissenschaftler. Der gegenwärtige Forschungsstand im Spiegel neuerer Literatur''] to finnen. Jüngste Literatur: Tsuyoshi Hasegawa, ''Racing the Enemy. Stalin, Truman and the Surrender of Japan'', Cambridge (Mass.) 2005.</ref> === Atlantik- un U-Boot-Krieg === [[Bild:Bundesarchiv Bild 101II-MW-3491-06, St. Nazaire, Uboot U 94, Karl Dönitz.jpg|miniatur|Karl Dönitz bi dat Inloopen vun [[U 94 (Kriegsmarine)|U 94]] in den Haben vun Saint-Nazaire, Juni 1941]] [[Bild:Bundesarchiv Bild 146-1984-055-13, Schlachtschiff Bismarck, Seegefecht.jpg|miniatur|Ünnernehmen Rheinübung, 24. Mai 1941]] [[Bild:Bundesarchiv Bild 101II-MW-3936-06A, Frankreich, Lorient, U-Bootbunker im Bau.jpg|miniatur|Bau vun den [[U-Boot-Bunker in Lorient]], April 1942]] Mit dat Versenken vun den britischen Damper [[Athenia (1923)|Athenia]] an’ 3. September 1939 fung de düütsch U-Boot-Krieg in’ Atlantik an. As Propagandaslag vun [[Konteradmiral]] [[Karl Dönitz]] plaant, gelung dat [[Kapitänleutnant]] [[Günther Prien]], mit ''[[U 47 (Kriegsmarine)|U&nbsp;47]]'' an’ 14. Oktober 1939 in de Bucht vun [[Scapa Flow]] intodringen un in’ Hööftstüttpunkz vun de ''[[Home Fleet]]'' dat Slachtschipp ''[[HMS Royal Oak (08)|Royal Oak]]'' vun de [[Royal Navy|britisch Marine]] to versenken, wobi över 800 Mann üm’t Leven keemen. Funnen bit to Midden 1940 hööftsächlich Aktschonen dör eenzelt [[U-Boot|U-Bööt]] statt, kunnen nah de Eroberung vun Frankriek in [[Brest (Finistère)|Brest]], [[Lorient]], [[Saint-Nazaire]], [[La Rochelle]] un [[Bordeaux]] vöreerst provisorische U-Boot-Stüttpunkten an de Atlantikküst richt wurrn. Vun disse nee Habens keemen de U-Bööt bedüüdend gauer in de Operatschoonsrebeeden in’ [[Nordatlantik]] un vör den [[Ärmelkanal]]. De allieert [[Verband (Verkehr)|Konvois]] weern ut Mangel an [[Geleitschipp|Geleitscheep]] blots swaak sekert. Buter dem hebbt de U-Boot-Kommandanten de nee Taktik vun en nächtlichen Överwaterangreep insett, bi de de blots Ünnerwaterteelen ortenden allieerten [[Anti Submarine Detection Investigation Committee|ASDIC]]-[[Sonar]]geräte vullkommen wirkungslos bleven. De denn folgen Versenkungen dör düütsch U-Bööt wurrn vun de [[NS-Propaganda|natschonalsozialistisch Propaganda]] bit in't Letzte utslacht un völ Kommandanten to Helden hochstiliseert. De Alliierten verloren 1940 ungefähr 4,5 Millionen [[Schippsmaaten|BRT]] Schippsruum un 1941 rund 4 Millionen BRT. Um den Druck up de britisch Nahschuuvtransporte to erhöhen un um den U-Boot-Krieg to ünnerstütten, leep in' Mai 1941 en Geschwader ut [[Gdynia|Gotenhafen]] mit Teel [[Atlantik]] ut. Dat bestunn ut den jüst in Deenst stellt Slachtschipp ''[[Bismarck (Schipp, 1939)|Bismarck]]'', den sück ebenfalls eerst wenig Maand in' Deenst befinnen [[Swoor Krüüzer|Swooren Krüüzer]] ''[[Prinz Eugen (1938)|Prinz Eugen]]'' un eenig [[Zerstörer]]. De Aktschoon kreeg den Decknaam ''[[Unternehmen Rheinübung]]'', führ to'n Ünnergang vun den britischen Slachtkrüüzer ''[[HMS Hood (51)|HMS Hood]]'' an' 24. Mai 1941 un gung dree Dag later mit de Versenkung vun de ''Bismarck'' to Enn'. [[Bild:Bundesarchiv Bild 146-1975-014-33, U-Boote im U-Bootbunker.jpg|miniatur|Düütsch U-Bööt in den [[U-Boot-Reparaturwerft Brest|Bunker vun Brest]], 1942]] Nah de Kriegsverkloren vun Düütschland an de USA an' 11. Dezember 1941 hett [[Vizeadmiral]] Dönitz Langstrecken-U-Bööt to de [[Unternehmen Paukenschlag|Oostküst vun de USA]] schickt, wo se in de eerst Januardaag 1942 indrapen deen. De tonächst slecht organiseert [[United States Coast Guard|US-Küstenverteidigung]] stunn den Angreep up de [[Hannelsschipp]]fohrt hilflos tegenöver. As de Verteidigung in' Fröhjahr tonehm, hebbt de U-Bööt hör Insatzrebeet in de [[Karibik]] un den [[Süüdatlantik]] utwiet. Anner Bööt hebbt to glieker Tiet in' Nordatlantik in [[Rudeltaktik|Rudeln]] opereert un kunnen so den Druck up de Konvois uprecht hollen. Dat keem in de Loop vun dat Johr to groot Geleitzugslachten. In' Harvst 1942 hett sück de Spood vun de U-Bööt noch steigert, wiel de Geleitkräfte för de Sekern in [[Operation Torch|Nordafrika]] bruukt wurrn. 1942 wurrn över 8 Millionen BRT Schippsruum versenkt. [[Bild:U995 2004 1.jpg|miniatur|links|''[[U 995]]'' is en Boot vun den meestbaut Typ VIIC.]] Enn' 1942 gelung dat britisch [[Kryptoanalytiker]]n in [[Bletchley Park]] bi London, den mit Hülp vun de [[Enigma (Maschine)|ENIGMA]] verslöötelt Funkverkehr vun de düütsch U-Bööt weer to [[Breeken (Kryptologie)|breeken]]. In' Mai 1943 kunnen de Allieerten hör Luftöverlegenheit un hör Geleitkräfte in vull Utmaat bruken, so dat in dissen Maand 43 düütsch U-Bööt versenkt wurrn. Großadmiral Dönitz stell doruphen den U-Boot-Krieg vörövergahnd in un leet de U-Bööt torüchropen. Dör dat Entslöteln vun den düütschen Funkverkehr, [[Sonar|Ünnerwaterschallortung]] vunn Scheep un [[Radar]]ortung vun Floogtüüch ut weer af 1943 en katastrophale Situatschoon för de düütsch U-Bööt entstahn. De [[Atlantikslacht]] harr sück dorför endgültig dreiht. Nah dat Lannen vun de Allieerten in de Normandie Anfang Juni 1944 (''[[Operation Overlord]]'') wurrn bald ok de düütsch [[U-Boot-Bunker|U-Boot-Stüttpunkten]] an de franzöösch Atlantikküst erobert. De U-Bööt wurrn in de Nord- un Ostsee as ok norweegsch Küstengewässer torüchdrängt oder hebbt nu mehr vör de britisch Ostküste ehr Insatz harrt. Dat dormals modernste U-Boot, de [[U-Boot-Klasse XXI|Typ XXI]], keem bit Kriegsenn' nich mehr to'n Insatz. Bi Bekanntwurrn vun de bevörstahn [[Bedingungslos Kapitulatschoon vun de Wehrmacht|Kapitulatschoon vun de Wehrmacht]] wurr an' 4. Mai 1945 de ''[[Operation Regenbogen (U-Boote)|Operation Regenbogen]]'' start: Ofschons de Befehl vun Dönitz an dissen Dag weer, all Scheep to övergeven, wurrn de meest U-Bööt vun hör Besatten sülvst versenkt. De restlichen Bööt hebbt nah den 8. Mai mehrheitlich britische oder US-amerikaansch Haven anlopen. De [[Root Armee]] wurrd vörsmeeten, europawiet söllt veer Millionen Fruen, so [[Heinz Nawratil]], „Opfer von Sexualverbrechen der Roten Armee und ihrer Verbündeten“ wurrn ween.<ref>Heinz Nawratil: ''Massenvergewaltigungen bei der Besetzung Ostdeutschlands durch die Rote Armee.'' In: [[Franz W. Seidler]], [[Alfred de Zayas]]: ''Kriegsverbrechen in Europa und im Nahen Osten im 20. Jahrhundert.'' Mittler, Hamburg 2002, ISBN 3-8132-0702-1, S. 122.</ref> De Tall de vun sowjeetsch Suldaten vergewaltigt düütschen Fruen wurrd vun [[Catherine Merridale]] un [[Norman M. Naimark]] up mehrere Hunnertduusende schätzt.<ref>Catherine Merridale: ''Iwans Krieg. Die Rote Armee 1939–1945.'' S. Fischer Verlag, Frankfurt am Main 2006, ISBN 3-10-048450-9, S. 348; Norman M. Naimark: ''Die Russen in Deutschland. Die Sowjetische Besatzungszone 1945 bis 1949.'' Ullstein, Berlin 1997, ISBN 3-548-26549-9, S. 160.</ref> Heinz Nawratil un [[Barbara Johr]] schrievt, dat twee Millionen Fruen dör Suldaten vun de Root Armee vergewaltigt wurrn sünd.<ref>Barbara Johr: ''Die Ereignisse in Zahlen.'' In: [[Helke Sander]], Barbara Johr (Hrsg.): ''BeFreier und Befreite. Krieg, Vergewaltigung, Kinder.'' Verlag Antje Kunstmann, München 1992, ISBN 3-88897-060-1, S. 46–73, hier S. 59; Heinz Nawratil: ''Massenvergewaltigungen bei der Besetzung Ostdeutschlands durch die Rote Armee.'' In: [[Franz W. Seidler]], [[Alfred de Zayas]]: ''Kriegsverbrechen in Europa und im Nahen Osten im 20. Jahrhundert.'' Mittler, Hamburg 2002, ISBN 3-8132-0702-1, S. 122. </ref> [[Japan]] gung besünners gegen [[Han-Chinesen|Chinesen]] mit groot Brutalität vör. Dorbi keem dat to Kriegsverbreken vun japaansch Suldaten in China ([[Massaker von Nanking]] as ok greesig medizinisch Experimente an Fangenen). Nah chinesisch Angaven söllt tüschen fiev un teihn Millionen chinesisch Zivilisten dood maakt wurrn ween. Dat Bombardeeren vun [[Shanghai]] 1937 weer de Uptakt vun den japaanschen Eroberungsfeldtoog dör [[Süüdoostasien]]. Bit 1945 keemen dorbi ruch weg 20 Millionen Minschen to Dood. De [[Eenheit 731]] führ in Lagern greesig Experimente an Fangenen dör; so sünd jepaansch Minschenversöök mit biologisch Krankheitserreger an Chinesen bekannt wurrn. Van 1932 bit 1945 keem dat to Vergewaltigungen vun Fruen un Deerns dör japaansch Suldaten in besett Rebeeden.<ref>Recherche International e.V. (Hg.): ''Unsere Opfer zählen nicht – Die Dritte Welt im Zweiten Weltkrieg.'' Assoziation A, Berlin/Hamburg 2005, ISBN 3-935936-26-5.</ref> Wu völ dat nipp un nau weern, hett man nie rutfunnen. Blots in wenig Fälle, as de Massenvergewaltigungen wiels dat Massaker vun Nanking, liggen genauere Ünnersöken vör.<ref>''Widespread Incidents of Rape'', in: [http://museums.cnd.org/njmassacre/njm-tran/ ''Japanese Imperialism and the Massacre in Nanjing''], Chapter X.</ref> De vergewaltigt Fruen un Deerns wurrn nah de Vergewaltigung faken ümbrocht.<ref>[http://museums.cnd.org/njmassacre/njm-tran/njm-ch10.htm ''A Debt of Blood: An Eyewitness Account of the Barbarous Acts of the Japanese Invaders in Nanjing.''] In: ''Dagong Daily, Wuhan edition.'' 7. Februar 1938.</ref><ref>Military Commission of the Kuomintang, Political Department: [http://museums.cnd.org/njmassacre/njm-tran/njm-ch10.htm ''A True Record of the Atrocities Committed by the Invading Japanese Army.''] Juli 1938.</ref> En Straafverfolgen dör de japaansch [[Militärgericht|Militärjustiz]] geev dat nich. De japaansch Armee hett tüschen 1932 un 1945 nach Schätzungen 100.000 bit 300.000 Deerns un Fruen, meest in dat Öller tüschen 14 un 25 Johren, as „[[Trostfruen]]” ''(ian-fu)'' in Militär[[bordell]]e verschleppt.<ref>Daniela Rechenberger: ''Keine Opfer? Keine Täter? Zur Darstellung der “Comfort Women”-Problematik in den japanischen Medien.'' In: Antje Hilbig/Claudia Kajatin/Ingrid Miethe (Hrsg.): ''Frauen und Gewalt'', Würzburg 2003, S.&nbsp;105–115, Anmerkungen S.&nbsp;106.</ref><ref>Kazuko Watanabe: ''Trafficking in Women’s bodies, then and now. The issue of military "comfort women".'' In: Women’s studies quarterly&nbsp;27 (1999), New York, S.&nbsp;19–31, Anmarken S.&nbsp;21.</ref><ref>Recherche International e.V. (Hg.): ''Unsere Opfer zählen nicht – Die Dritte Welt im Zweiten Weltkrieg.'' Assoziation A, Berlin/Hamburg 2005, ISBN 3-935936-26-5, S. 219–225.</ref> Etwa 100.000 dorvan keemen ut de japaansch Kolonie Korea. Dorto keemen Deerns un Fruen ut China un meest all besett Rebeeden in Süüdoostasien, sünners ut [[Indonesien]], [[Malaysia]], Philippinen un Deelen vun Natschonalchina. Eenig Fruen stammen ok ut Japan un Australien, aber ok nedderlannsch Fruen ut Nedderlannsch-Indien (hüüd Indonesien) weern dorünner. De Fruen un Deerns mussen Dag för Dag etwa 30 bit 40 Suldaten to Deensten ween. Bit to dat Kriegsenn' sünd etwa 70 Perzent vun disse Fruen an Krankheiten, Folter oder Hunger storven. Noch in de letzt Kriegsweeken wurrn Duusende vun „Trostfruen” ermordet. De Gesamttall an Zivilisten, de vun de Japaner in' Tosammenhang mit hör kriegerischen ''Levensruum''-Politik ümbrocht wurrn, wurrd up knapp söss Millionen schätzt.<ref>Heinrich August Winkler: ''Geschichte des Westens. Die Zeit der Weltkriege 1914–1945.'' Beck, München 2011, S. 1069.</ref> Nah dat Enn' vun den Tweeten Weltkrieg wurrn 24 düütsch Hööftkriegsverbreker in' [[Nürnbarger Prozess gegen de Hööftkriegsverbreker]] anklaagt, dorvan twalf to'n Dood dör den Strang veroordeelt, twee wurrn freespraken. In twalf Nahfolgeprozessen wurrn 185 Personen ut de natschonalsozialistisch Führung, Dokters, Juristen un führen Personen ut de Wertschap un Offiziere ut dat Böverkommando vun de Wehrmacht anklaagt, dorvan 24 to'n Dood dör den Strang veroordeelt, worvan twalf in Haftstrafen mildert wurrn, 35 wurrn freespraken. Eerstmals in de Historie mussen sück Politiker, Militärs un anner Verantwortungsdräger persönlich för dat Planen un Führen vun en [[Angreepskrieg]] un för [[Verbreken gegen de Minschlichkeit]] verantwoorten. In de Nahkriegstiet vun völ düütsh Politikers as [[Siegerjustiz]] kritiseert, gellen disse Prozesse hüüd as Grundlaag för dat moderne Völkerstraafrecht. In wiederen 745 Kriegsverbrekerprozessen, ünner annern in Hamborg, Dachau un Rastatt, wurrn mindst 677 Doodsoordeelen utspraken, vun de 212 in Haftstrafen umwannelt wurrn.<ref>Kriegsverbrekerprozesse in de [[Sowjeetsch Besattenszoon|SBZ]] un in Polen sünd in disse Översicht nicht enthollen.</ref> De Mehrheit vun de Kriegsverbreker ut SS un Wehrmacht wurr nie vör Gericht stellt. Japaansch Kriegsverbreker wurrn vun dat ''International Military Tribunal for the Far East'' in de [[Tokioter Prozesse]] afoordeelt. == Politisch Aspekte == === Kriegsverbreken === [[Bild:Bundesarchiv Bild 101I-212-0221-06, Russland-Nord, Erschießung von Partisanen.jpg|miniatur|Doodscheeten vun angeblich Partisanen dör Liddmaaten vun de Wehrmacht in de Sowjetunion, September 1941]] In' Kriegsverloop wurrn nah entspreken Befehlen vun düütsch Truppen tallriek [[Kriegsverbreken]] an Jöden, [[Sinti]] un [[Roma]] un an as „Ünnerminschen“ ankeeken Osteuropäer begahn. Wiels de [[Leningrader Blockade]] sünd mehr as een Million Minschen storven. In de düütsch Sammellagern funnen äver dree Millionen [[sowjeetsch Kriegsfangene]] den Dood. Man harr kien Vörbereitungen för deren existenzsekern Ünnerkunft un Versörgen drapen, ofschons dat Böverkommando vun de Wehrmacht all in' März 1941 för de Weeken nah den Överfall, den Sömmer un Harvst 1941, mit twee bit dree Millionen sowjeetsch Kriegsfangenen rekent harr.<ref>Christian Streit: ''Keine Kameraden. Die Wehrmacht und die sowjetischen Kriegsgefangenen 1941–1945'', Bonn 1997 [1978], S. 76, mit Nahwiesen; [[Rüdiger Overmans]]: ''Die Kriegsgefangenenpolitik des Deutschen Reiches 1939 bis 1945''. In: ''Die Deutsche Kriegsgesellschaft 1939–1945''. Tweet Halvband: ''Ausbeutung, Deutungen, Ausgrenzung''. Im Auftrag des Militärgeschichtlichen Forschungsamtes herutgeven vun [[Jörg Echternkamp]]. Deutsche Verlags-Anstalt, München 2005 (=&nbsp;[[Das Deutsche Reich und der Zweite Weltkrieg]] Bd. 9/2), ISBN 3-421-06528-4, S. 729–875, hier S. 804 f.</ref> De Wehrmacht hett de ut Gliekgültigkeit oder [[Hungerplan|mit Afsicht verhungern laaten]]; se wurrn ümbrocht oder sünd an Krankheiten, Misshandlungen un bi de Dwangsarbeit storven. [[Bild:Bundesarchiv Bild 101I-152-1845-29A, Katyn, Öffnung der Massengräber.jpg|miniatur|links|hochkant|Apenmaken vun en Massengraff in [[Massaker vun Katyn|Katyn]], März 1943]] Dör de Truppen sowohl vun de Assenmächte as ok vun de Allieerten keem dat in de meest vun de vun den Krieg bedrapen Länner to Vergewaltigungen.<ref>Birgit Beck: ''Massenvergewaltigungen als Kriegsverbrechen''. In: Wolfram Wette, Gerd R. Ueberschär (Hrsg.): ''Kriegsverbrechen im 20. Jahrhundert''. Primus, Darmstadt 2001, ISBN 3-89678-417-X, S. 406–418, hier S. 409.</ref> Bi de Wehrmacht wurrn 5.349 Soldaten wegen Sexualverbreken veroordeelt.<ref>Birgit Beck: ''Wehrmacht und sexuelle Gewalt. Sexualverbrechen vor deutschen Militärgerichten 1939–1945''. Schöningh, Patterbuorn 2004, ISBN 3-506-71726-X, S. 326&nbsp;f.</ref> Wu groot de Tall vun de tatsächlich vun Wehrmachtssuldaten begahn Vergewaltigungen weer, lett sück wegen den minn Interesse vun de Wehrmachtsführung an [[Straafverfolgung]]en un de „dürren Quellenlage“ nich seriöös schätzen.<ref>Birthe Kundrus: ''Nur die halbe Geschichte. Frauen im Umfeld der Wehrmacht zwischen 1939 und 1945 – Ein Forschungsbericht''. In: ''Die Wehrmacht. Mythos und Realität''. In' Updrag vun dat Militärgeschichtlich Forschungsamtes herutgeven vun Rolf-Dieter Müller und Hans-Erich Volkmann. R. Oldenbourg Verlag, München 1999, ISBN 3-486-56383-1, S. 719–735, hier S. 734.</ref> === Massenmorde in den düütschten Machtberiek === [[Bild:Bundesarchiv Bild 101I-380-0069-33, Polen, Verhaftung von Juden, Transport.jpg|miniatur|links|Verhaftung vun Jöden in Polen, September 1939]] De Entrechtung un Verfolgung vun de jöödsch Minnerheit weer en wichtig Bestanddeel vun de natschonalsozialistisch Politik. In tietlich Överinstimmen mit dat Utwieden vun den Krieg dör den Överfall up de Sowjetunion änner sück de Hollen gegenöver de Minnerheit hen to en Vernichtungspolitik. In den vun de Wehrmacht schuult Achterland in' Oosten hebbt de Insatzgruppen vun de Sekerheitspolizeit un den SD, Polizeireserveennheiten un Wehrmachtseenheiten ünner den Vörwand vun de Partisanenbekämpen Massentötungen vun Jöden dörführt. An' 18. Dezember 1941 hett Himmler in sien Deenstklenner noteert, dat Hitler up sien Nahfragen dat bitherige Vörgahn vun de Insatzgruppen bestätigt un befohlen hett: „Judenfrage / als Partisanen auszurotten“.<ref>Peter Witte und andere (Hrsg.): ''Der Dienstkalender Heinrich Himmlers 1941/42.'' Hans Christians Verlag, Hamburg 1999, S. 3. To dat folgende kiek to'n Bispeel Hannes Heer/Klaus Naumann (Hrsg.): ''Vernichtungskrieg. Verbrechen der Wehrmacht 1941 bis 1944''. Frankfurt a.M. 1997; [[Walter Manoschek]] (Hrsg.): ''Die Wehrmacht im Rassenkrieg. Der Vernichtungskrieg hinter der Front.'' Wien 1996.</ref> De „[[Kommissarbefehl]]“ van' 6. Juni 1941 hett dorto führt, dat Wehrmachtseenheiten un Insatzgruppen etwa 5000 kriegsfangen Rotarmisten mit tatsächlich oder annommen politisch Funktschoon ümbrocht hemm. In en Befehl vun [[Reinhard Heydrich|Heydrich] an de Insatzgruppen (17. Juli 1941) wurrn Jöden automatisch mit Politkommissaren glieksett. Bit Dezember 1941 wurrn vun Insatzgruppen un Suldaten vun de Wehrmacht entsprekend den Partisanen- un Kommissarbefehl ungefähr en half Million Minschen ümbrocht,<ref>Heinrich August Winkler: ''Geschichte des Westens. Die Zeit der Weltkriege 1914–1945.'' C.H. Beck, München 2011, S. 960.</ref> meest 99 Perzent dorvan weern Jöden. An völ Öörd hebbt Wehrmachtseenheiten de Insatzgruppen logistisch ünnerstütt. All bevör de Geldtoog in' Oosten anfung, geev dat Anwiesen, in de „rücksichtsloses und energisches Durchgreifen besonders gegen bolschewistische Hetzer, Freischärler, Saboteure und Juden“ fordert wurr.<ref>Alexander Lüdeke: ''Der Zweite Weltkrieg.'' Berlin 2007, S. 117.</ref> De Wirklichkeit vun den Krieg gung aber noch doröver herut, as in de rückwärtig Heeresrebeeden faken ganz Dörper afbrennt un all Inwahner rücksichtslos doodschaaten wurrn, wenn se blots in Verdacht stunnen, Partisanen Ünnerschlupp un Eeten geven to hemm, wiels de Partisanen sülvst to rechte Tiet weern in de Wäldern verschwunden weern.<ref>Jörn Hasenclever: ''Wehrmacht und Besatzungspolitik in der Sowjetunion. Die Befehlshaber der rückwärtigen Heeresgebiete 1941–1943.'' Schöningh, Paderborn 2010, S. 364, 384.</ref> [[Bild:Bundesarchiv Bild 183-35011-0004, KZ Buchenwald, Leichen von Häftlingen.jpg|miniatur|Ermordet Häftlinge in dat [[Konzentratschoonslager Buchenwald|KZ Buchenwald]], upnommen nah de sien Befreen, April 1945]] Enn' 1941/Anfang 1942 entstunnen söss Vernichtungslager in dat besett Polen (Kulmhof, Belzec, Sobibor, Majdanek, Treblinka, Auschwitz-Birkenau).<ref>Friedrich Battenberg: ''Das Europäische Zeitalter der Juden.'' WB, Darmstadt 1990, S. 299.</ref> In Auschwitz un Birkenau wurr en nee Tötungsmiddel utprobeert, dat vun Dokters in dat Euthanasieprogramm all in lüttgeren Ümfang bruukt wurrn weer: kristalliseert [[Blausüer]] ([[Zyklon B]]).<ref>Battenberg, ''Zeitalter'', 1990, S. 300.</ref> Enn' 1942 leeven vun 2,3 Millionen Jöden in dat [[Generalgouvernement]] kien 300.000 mehr.<ref>Alexander Brakel: ''Der Holocaust'', S. 108.</ref> In eenig Länner, as bispeelswies Däänmark, wor dat to de [[Rettung vun de däänsch Jöden]] keem, hebbt sück de Regeeren oder de Bevölkerung de Deportatschoon un Ermordung vun hör jöödsch Mitbörger weddersett. Etwa 200.000 Düütsche, de meesten dorvan Liddmaaten vun de Insatzgruppen un anner SS-Formatschonen, weern an de Massenmorde bedeeligt.<ref>[[Dieter Pohl (Historiker)|Dieter Pohl]]: [http://www.taz.de/1/archiv/digitaz/artikel/?ressort=ku&dig=2011%2F11%2F09%2Fa0098&cHash=302011878e „Wir reden von 200.000 Tätern.“] Ders. u.&nbsp;a. (Hrsg.): ''Die Verfolgung und Ermordung der europäischen Juden durch das nationalsozialistische Deutschland 1933–1945.'' Bd. 7: ''Sowjetunion mit annektierten Gebieten I''. Oldenbourg, München 2011, ISBN 978-3-486-58911-5.</ref> Laatstens in' Sömmer 1943 harr ok de groot Mehrheit vun de Düütschen tominst dormit rekent, dat de in' NS-Herrschaftsberiek leven Jöden ümbrocht wurrn sullen. Völ harrn Kenntnis vun de Massenmorde in Osteuropa.<ref>Vgl. Bernward Dörner: ''Die Deutschen und der Holocaust. Was niemand wissen wollte, aber jeder wissen konnte.'' Propyläen, Berlin 2007. Dörner ünnerscheed tüschen teihnduusende unmiddelbor un hunnertduusende middelbor Täter un bi wieden mehr Oogentüügen un Mitweeter.</ref> Mindst 13 Millionen, wohrschienlich aber etwa 15 Millionen Zivilisten wurrn vun de Isatzgruppen, [[SS-Dodenkoppverbände|SS-Liddmaaten]], [[Ordnungspolizei]], Suldaten vun de [[Waffen-SS]], Wehrmachtssuldaten oder ok verbündet Truppen vun de Assenmächte, as to'n Bispeel vun de kroaatsch [[Ustascha]], ermordet.<ref name="Pohl_Verfolgung und Massenmord in der NS-Zeit_153">Dieter Pohl: ''Verfolgung und Massenmord in der NS-Zeit 1939–1945.'' Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Darmstadt 2003, ISBN 3-534-15158-5, S. 153.</ref> De meest Massenmorde geev dat in de Rügg vun de Ostfront up sowjeetsch Rebeet un in Ostpolen (mindst zwölf Millionen).<ref>''Der Große Ploetz''. WB, Darmstadt 1998, S. 802.</ref> Ünner de 15 Millionen Zivilisten in Europa weern fiev bit söss Millionen ermordet Jöden,<ref>Heinrich August Winkler: ''Geschichte des Westens.'' C.H. Beck, München 2011, S. 1108.</ref> dorto mindst 220.000 [[Sinti und Roma]],<ref>Heinrich August Winkler: ''Geschichte des Westens.'' C.H. Beck, München 2011, S. 1051.</ref> etwa 275.000 [[Aktion T4|„Euthanasie“-Opper]]<ref>Alexander Brakel: ''Der Holocaust. Judenverfolgung und Völkermord''. Augsburg 2012, S. 178.</ref> as ok Homosexuelle, [[Tüügen Jehovas]] un [[Freimüerer]]. An de Ermordung vun Geisteskranken weern ok Dokters bedeeligt. In dat Generalgouvernement, in de besett sowjeetsch Rebeeden, in Jugoslawien un in Frankriek wurrn nich to tellen Partisanen nich nach dat Kriegsvölkerrecht behannelt. In allen besett Länner geev dat todem tallriek Geiseldoodscheeten. De Befreen vun dat KZ Auschwitz dör sowjeetsch Suldaten an' 27. Januar 1945 is in de Bundesrepubliek siet 1996 offiziell „[[Tag des Gedenkens an die Opfer des Nationalsozialismus]]“; ok internatschonal wurrd siet 2005 an dit Datum docht. In de USA gifft dat siet 1980 de ''[[Days of Remembrance]]'', de een Week düern. In Israel is [[Jom haScho'a]] („Dag vun dat Gedenken an Shoa un Heldendom“) en ernst Natschonalfierdag. === Zivilbevölkerung === [[Bild:Bundesarchiv Bild 146-1970-043-52, Russland, bei Minsk, tote Zivilisten.jpg|miniatur|Dood Zivilisten bi [[Minsk]], 1943]] [[Bild:Bundesarchiv Bild 183-H26544, Berlin, Bergung von Opfern nach Luftangriff.jpg|miniatur|Bargen vun Opper in Berlin nah en Bombenangreep, 8. April 1944]] Vun all bedeeligt Staaten harr de Sowjetunion de meest zivil Opper to beklagen. An dat Bispeel vun Leningrad laaten sück de Utmaaten vun den millionenfack Hungerdood exemplarisch düütlich dorstellen: Nahdem de Stadt Anfang September 1941 vun düütsch Truppen inkeetelt wurr, kunn de Bevölkerung nich mehr utreckend versörgt wurrn. Wiels de [[Leningrader Blockaad]] weern all bit to'n Sömmer 1942 ungefähr 470.000 Minschen storven. De Schätzungen vun de Gesamtoppertall recken vun 700.000 bit 1.500.000 Minschen bit to dat Enn' vun de Blockaad an' 27. Januar 1944. De meest Borns geevt en Tall vun etwa 1.100.000 Dooden an.<ref>Johannes Hürter: ''Hitlers Heerführer. Die deutschen Oberbefehlshaber im Krieg gegen die Sowjetunion 1941/42.'' Oldenbourg, München 2006, ISBN 3-486-58341-7, S. 500; Jörg Ganzenmüller: ''Das belagerte Leningrad 1941 bis 1944. Die Stadt in den Strategien von Angreifern und Verteidigern'', S. 1 u. 254.</ref> In de anner vun düütsch Truppen besett Länner vun Ost- un [[Süüdoosteuropa]] (Polen, Serbien, Grekenland) muss de inheimisch Bevölkerung ebenfalls en bannig hooch Bloottoll betahlen, wiel dor, vör allen in Polen, ebenso „ein Vernichtungskrieg geführt wurde“<ref>Ebba D. Drolshagen: ''Der freundliche Feind. Wehrmachtssoldaten im besetzten Europa.'' Droemer Verlag, München 2009, S. 9.</ref> Dorto keemen in Serbien un Grekenland Geiseldoodscheeten nah tatsächlichen oder annommen Partisanenaktschonen]]. In de besett Länner vun Nord- und Westeuropa (Norwegen, Däänmark, Nedderlannen, Belgien, Luxemborg, Noord- un Westfrankriek, britisch Kanalinseln) leeg dat Düütsch Riek ut politisch as militärisch Grünnen völ doran, sück as „korrekte Besatzungsmacht“ dortostellen, seker dat doch de Disziplin vun de Truppe un spoor Ressourcen. Aber ok dor wurrn Minschen, de as „rassisch minderwertig“ instuuft wurrn, un all dee, de dat Besattensregime as wedderständig inschätzen dee, nie nich „korrekt“ behannelt.<ref>Ebba D. Drolshagen: ''Der freundliche Feind. Wehrmachtssoldaten im besetzten Europa.'' Droemer Verlag, München 2009, S. 10.</ref> Wiel in' Tweeten Weltkrieg weltwiet kien Suldat so good betahlt wurr as de düütsche,<ref>Ebba D. Drolshagen: ''Der freundliche Feind. Wehrmachtssoldaten im besetzten Europa.'' Droemer Verlag, München 2009, S. 145. 75 Mark Sold (stüerfree) bi vull Verpflegung + monatl. 100 Mark erloovt Överwiesen per Feldpost ut de Heimat.</ref> hebbt se de „die Länder Europas buchstäblich leer (köfft). Sie verschickten Abermillionen [[Feldpost]]päckchen von der Front in die Heimat, Adressaten waren hauptsächlich Frauen. […] Schuhe aus Nordafrika, aus Frankreich Samt und Seide, Likör und Kaffee, Tabak aus Griechenland, Honig und Speck aus Russland, Heringe en masse aus Norwegen.“<ref>Ebba D. Drolshagen: ''Der freundliche Feind. Wehrmachtssoldaten im besetzten Europa.'' Droemer Verlag, München 2009, S. 143.</ref> In den besetten Deel vun Frankriek kreegen de düütsch Suldaten de Binaam »doryphores« („Kantuffelkäfer“), de allens kahl freeten deen.<ref name="Ebba D. Drolshagen 2009">Ebba D. Drolshagen: ''Der freundliche Feind. Wehrmachtssoldaten im besetzten Europa.'' Droemer Verlag, München 2009, S. 148.</ref> De Besattensmacht broch Levensmiddel, Konsumgöder un Industrieprodukte nah Düütschland, „um auf diese Weise die Deutschen im Reich zu ernähren und bei Laune zu halten.“<ref name="Ebba D. Drolshagen 2009" /> As Folg vun de umfaaten Utplünnern steegen in de düütsch besett Länner de Priesen, un nah un nah wurr meest allens ratschoneert. De Swaartmarkt bleu up.<ref>Vgl. Ebba D. Drolshagen: ''Der freundliche Feind. Wehrmachtssoldaten im besetzten Europa.'' Droemer Verlag, München 2009, S. 149&nbsp;f.</ref> Eenzeln Sparten un Personen hebbt aber ok good an de Düütschen verdeent, eenig hebbt sück förmlich saneert. [[Renault]] kunn dör dat Motoriseerensprogramm vun de Wehrmacht sien Umsatz bit 1942 verfievfacken. Ok vö Baufirmen hebbt sück in grooten Stil beriekert, indem se för de Besattensmacht Baracken, Straaten, Floogplatzen usw. baut hemm.<ref>Vgl. Ebba D. Drolshagen: ''Der freundliche Feind. Wehrmachtssoldaten im besetzten Europa.'' Droemer Verlag, München 2009, S. 155. Dat is kien Tofall, dat dat norweegsch Woort för „Kriegsgewinnler“ wöörtlich översett „Barackenbarone“ bedüüd (ebda.). Vgl. ok Robert Bohn: ''Reichskommissariat Norwegen.'' Oldenbourg, Wissenschaftsverlag, 2000, S. 360.</ref> För de düütsch [[Zivilbevölkerung]] harr de Krieg tonächst kien direkte negativ Konsequenzen. Ofschons in den wiederen Verloop meest all Woren vun den täglichen Bedarf mit [[Levensmiddelmark|Levensmiddelkoorten]] oder Bezugsschiens ratschoneert wurrn, geev dat in de eerste Kriegsjohren kien Mangelversörgen mit Göder. Dat leeg vör allen doran, dat meest to Ungunsten vun de dortig Bevölkerung völ Woren un Rohstoffen ut de besett Länner in dat Rieksrebeet brocht wurrn. To de Begünstigten tellen dormals 95 Perzent vun de Düütschen.<ref>Vgl. Stephan Burgdorff/Klaus Wiegrefe: ''Der 2. Weltkrieg. Wendepunkt der deutschen Geschichte.'' Goldmann, München 2007, S. 176.</ref> Se empfunnen den Natschonalsozialismus nich as System vun de Unfreeheit un den Terror, sonnern as Regime vun sozial Warmt, as en Oort „Wohlfühl-Diktatur.“<ref>Stephan Burgdorff/Klaus Wiegrefe: ''Der 2. Weltkrieg. Wendepunkt der deutschen Geschichte.'' Goldmann, München 2007, S. 176.</ref> Unmiddelbor Utwirken up de düütsch Zivilbevölkerung geev dat eerst mit de tonehmen allieerten Luftangreep up düütsch Städer af Anfang 1942 un de „[[Totaler Krieg|Totaliseeren]]“ vun de Kriegsführung in dat Johr dorup. Af Oktober 1944 wurr de [[Volkssturm]], dat heet „alle waffenfähigen Männer im Alter von 16 bis 60 Jahren“, to'n Deenst an de Front inberopen. De Kulturbedriev wurr wiels den gesamten Krieg uprecht hollen, besünners Filme as „[[Die Feuerzangenbowle (1944)|Die Feuerzangenbowle]]“ hebbt för dat Aflenken vun den Kriegsolldag deent. Aber Kriegsmödigkeit, Överarbeiten un Erschöpfung as ok dat Geföhl, dat man dat wat kummt ahn Hülp utsett weer, leeten in' Harvst 1944 en Afneegen gegen dat NS-Regime starker wurrn. Ok Hitler sülvst keem in de Kritik, wiel he för so völ Lied un Elend sörgt harr. Sichtbor Teken dorför weer, dat de Gruß „[[Heil Hitler]]“ jetzt verschwinnen dee.<ref>Vgl. Ian Kershaw: ''Das Ende. Kampf bis in den Untergang. NS-Deutschland 1944/45.'' DVA, München 2011, S. 187.</ref> För de Zivilbevölkerung in' Osten vun dat Riek reckten de Kriegsinwirken ehrn Hööchpunkt mit den Inmarsch un de Besetten dör de Root Armee. In' Westen wurrn de inrücken britischen un US-amerikaanschen Truppen vun de düütsch Bevölkerung överwiegend mit Erleichterung begrööt. === Kriegspropaganda un Propagandakrieg === ==== Düütsch Propaganda ==== [[Bild:Bundesarchiv Bild 146-1975-041-07, Paris, Propaganda gegen Juden.jpg|miniatur|links|hochkant|Antisemitisch Utstellung in Paris, September 1941]] [[Bild:Ssnederland.jpg|miniatur|hochkant|Nedderlannsch Propaganda-Plakat vun de Waffen-SS]] Wiels den Krieg beswöör Goebbels mit Hülp vun de [[Gliekschalten|gliekschalt]] Medien den bevorstahn [[Endsieg]] un glorifizeer den Spood vun de Wehrmacht, indem he tokünftig Positschonen vun dat düütsch Heer as all deelwies reckt dorstellt. Goebbels hett denn ok all vörher bekannt geven, dat Städer innommen wurrn sullen, wat denn ok tatsächlich eenig Daag later ok passeer. De Gegner vun Düütschland hett he dorggegen verhöhnt, so wurr bispeelswies [[Winston Churchill]] as Trunkenbold dorstellt. As de NS-Führung 1941 en Rechtfertigung för den Feldttoog gegen de Sowjetunion finnen muss, hett se den Angreep mit de „Verteidigung des Abendlandes gegen den [[Bolschewismus]]“ un gegen de „jöödsch-bolschewistischen Untermenschen“ begrünnd. De SS leet de Broschüre ''[[Der Untermensch]]'' drucken, de mit Hetzartikel un fratzenhaft Biller de Russen as minnerwertig dorstellen dee. Noch an' 18. August 1942 hett Goebbels in en Propaganda-Anwiesen de Besorgnis ütert, „daß sich das deutsche Volk zur Zeit in weiten Kreisen in dem Glauben wiegt, die militärischen Ereignisse im Osten […] würden zu einem baldigen Kriegsende führen“.<ref>Aristotle A. Kallis: ''Der Niedergang der Deutungsmacht. Nationalsozialistische Propaganda im Kriegsverlauf''. In: ''Das Deutsche Reich und der Zweite Weltkrieg''. Hrsg. vom Militärgeschichtlichen Forschungsamt. Band 9/2: ''Ausbeutung, Deutungen, Ausgrenzung''. DVA, München 2005, ISBN 3-421-06528-4, S. 203–250, hier S. 231 f.</ref> Eerst nah de Stalingrader Nedderlaag Enn' Januar 1943 kann vun en „Talsohle der Stimmungslage“ in de düütsch Bevölkerung spraken wurrn.<ref>Aristotle A. Kallis: ''Der Niedergang der Deutungsmacht. Nationalsozialistische Propaganda im Kriegsverlauf'', S. 231 f.</ref> An' 18. Februar 1943 reep Goebbels de düütsch Bevölkerung in de Sportpalastrede ton' ''totalen Krieg'' up. Völ Düütsche hebbt sück ansluutend dorto entslooten ok hör letzt Reserven to mobiliseeren un hebbt wiederhen de Kriegsführung ünnerstütt. In' wiederen Verloop forder de NS-Propaganda den Wedderstandswillen vun de Bevölkerung „bis zum Endsieg“, gegen den „angloamerikanischen Bombenterror“ un de „rasende Rachsucht“ vun de Root Armee immer starker, je dichter de Allieerten up de Rieksgrenzen vörrücken deen. ==== Britisch un US-amerikaansch Propaganda ==== [[Bild:PropagandaNaziJapaneseMonster.gif|miniatur|US-amerikaansch Propagandaplakat vun dat [[War Production Board]]]] Ok in Grootbritannien wurr [[Propaganda]] gegen de Kriegsgegner maakt. 1940 gelung dat Churchill in mehreren berühmt Reden, dorünner de „[[Bloot-Schweet-un-Traanen-Rede]]“ un hör Fortsetten ''([[We Shall Fight on the Beaches]])'', dat Inverständnis vun de britisch Bevölkerung för en Krieg un den Wedderstand gegen Düütschland to winnen. Folglich hett he ok dat so nömmt Freedensangebot, dat Hitler Grootbritannien in sien Rieksdagsrede van' 19. Juli 1940 maakt hett, gor nich beacht. [[Bild:"WARNING - OUR HOMES ARE IN DANGER NOW" - NARA - 516040.jpg|miniatur|hochkant|links|Propagandaplakat vun dat War Production Board]] De USA hebbt nah den japaanschen Överfall up [[Hawaii]] un de düütsch Kriegsverkloren in' Dezember 1941 de düppelte Bedrohung ut West un Ost herutstellt, sotoseggen de Gefohr vun en Tweefrontenkrieg ut amerikaansch Sicht. ==== Rundfunkpropaganda ==== Bi de Söök nah en bruukbor Middel, um gau bannig völ Minschen in dat Land vun den Kriegsgegner in deren Moderspraak antosnacken, full de Wahl up den [[Rundfunk]], wiel dat en toverlässig un ahn markbor Tietverlust funktschoneeren Medium dorstellt. Wiels den Krieg nehm de Tall vun Propagandasennen in de bedeeligt Länner gau to. Up düütsch Siet wurrn de düütsch Politik nich afneegt britisch un amerikaansch [[Immigranten]] anhüert, um Briten perfekt up Engelsch ansnacken to können. De bekanntst Moderaatsche weer „[[Mildred Elizabeth Sisk Gillars|Axis Sally]]“, deren Sendungen vun den [[Grootdüütsch|Grootdüütschen Rundfunk]] in dat Studio Berlin utstrahlt wurr. Goebbels hett den [[Utlandsrundfunk]]senner „[[Germany Calling]]“ up den Weg brocht, de sien Moderatoren ünner den geringschätzig Ökelnaam „[[Lord Haw-Haw]]“ bekannt wurrn.<ref>http://archive.org/details/LordHawHaw-WilliamJoyce-GermanyCalling1-7of23</ref> Generalfeldmarschall Paulus hett nah de Nedderlaag vun Stalingrad över [[Radio Moskau]] to de düütsch Hörer snackt. [[Bild:Blosenbergturm.jpg|miniatur|[[Blosenbergturm]], Senner Beromünster]] De Sennen vun de [[BBC]], de „[[Stimme Amerikas]]“, dat [[Natschonalkomitee Freies Deutschland|NFD]], vun Radio Moskau, [[Radio Vatikan]] un den Swiezer Senner Beromünster hebbt woll dorto führt, dat 16 Millionen Düütsche, de (1943) Rundfunkgebühren betallen deen,<ref>Siehe [[Volksempfänger#Ökonomische Aspekte]]</ref> (plus wiedere Millionen Familienliddmaaten) utrecken genoog över de tonehmen hoffnungsloos militärisch un politisch Laag vun Düütschland informeert ween kunnen, aber kien een Senner gelung dat, dordör en Umstört in Düütschland hentokriegen. Wu völ Düütsche stillkens BBC, de wichtigst utlännsch Informatschonsborn (mit 11.500 Mitarbeiter in London), hörrn deen, lett sück nich seggen. Seker is blots, dat dat dat Regime nich gelungen is, sien Sicht vun de Dinge vullständig dörtosetten.<ref>Jörg Echternkamp: ''Die 101 wichtigsten Fragen. Der Zweite Weltkrieg.'' München 2010, S. 101.</ref> Wiel dat Hören vun so nömmt ''[[Feindsenner]]'' streng verboden weer, geev dat meest nümms, de ut dat Radio ''Bescheed wuss'', sien Weeten an annern wieder – wenn doch, kunn hüm sogor „in besonners swoor Fällen“ de Doodsstraaf drohen.<ref>„Verordnung über außerordentliche Rundfunkmaßnahmen“ (1939); zit. n. Alexander Lüdeke: ''Der Zweite Weltkrieg. Ursachen, Ausbruch, Verlauf, Folgen.'' Berlin 2007, S. 141.</ref> Man hett sück denn anwehnt, nah dat Enn' vun en afhört ''Feindsennen'' den Sennenknoop to verstellen, um bi unverwacht Huusdörsööken sück nich sülvst to verraden. De britisch [[Suldatensenner Calais]] weer dorgegen so goot organiseert, dat he över en langen Tietruum vun de düütsch Bevölkerung för en Wehrmachtssenner hollen wurr. Bispeelswies wurr dat flögelt Woort „Wenn das der Führer wüßte…“, in Düütschland laatstens siet 1938 bekannt, in den Sennen so geschickt bruukt, dat de schillert Missstände in dat ''Darte Riek'' um so ehrder glöövt wurrn. Ok in' Krieg in Ostasien (''kiek baben'') hebbt de Japaner af 1943 verstarkt up Propaganda gegen de Amerikaner sett, indem se över [[NHK|Radio Tokyo]] hör Sennen „The Zero Hour“ utstrahlen dee. För de överwiegend weiblich Moderatoren, de Amerikaansch mit en japaanschen Akzent snacken deen, börger sück in den [[GI (Suldat)|GI]]-Spraakgebruuk de Begreep [[Tokyo Rose]] in. === Wedderstand gegen den Natschonalsozialismus === [[Bild:Bundesarchiv Bild 146II-744, Kurt Huber.jpg|miniatur|links|[[Kurt Huber]], Liddmaat vun de Wedderstandsgrupp „Weiße Rose“, 1943 henricht]] [[Bild:Bundesarchiv Bild 151-50-45A, Volksgerichtshof, Julius Leber.jpg|miniatur|hochkant|[[Julius Leber]], Liddmaat vun de Wedderstandsgrupp „Kreisauer Kreis“, 1944 vör den [[Volksgerichtshoff]], 1945 henricht]] De düütsch Zivilbevölkerung stunn den Kriegsanfang tonächst skeptisch gegenöver, leet sück aber denn doch vun de Siegesmeldungen blennen. Ut Angst för Straafen hebbt sück blots wenig Minschen troot, sück aktiv gegen den Krieg uttospreeken. Zentren vun den zivilen Wedderstand weern de „[[Weiße Rose]]“, de „[[Kreisauer Kreis]]“ oder de „[[Rote Kapelle]]“. Wenngliek de Wehrmacht prinzipiell achter Hitler sien Ideen stunn un sien Kriegsführung mitdragen dee, hebbt af 1943 eenig Generäle de dwangslööpig Nedderlaag düütlich vör Oogen sehn un hebbt dorher up en Wappenstillstand sett, um de Wehrmacht un de düütsch Bevölkerung Tiet to dat Umgruppeeren vun dat Heer un Neeorganisatschoon vun den Staat to geven. An' [[Anslag vun’n 20. Juli 1944|20. Juli 1944]] hebbt eenig Wedderständler en Anslag up Hitler in dat [[Führerhööftquartier]] [[Wolfsschanze]] veröövt. De Versöök, Hitler ümtobringen, gung aber scheev, ebenso as de ansluuten Versök vun en [[Putsch|Staatsstriek]] in Berlin (→&nbsp;[[Operatschoon Walküre]]). De Attentäter wurrn henricht. Eenig wenig Suldaten hebbt den Krieg ok ut ideologischen Grünnen aflehnt un hebbt versöcht, den Krieg dör Sabotagemaatnahmen to körten. De wiet överwiegen Mehrheit hett allerdings bit t'n Sluss wiederkämpt. Tallriek düütsch Suldaten un Hülpsverbände (Polizeireserve etc.) hebbt sück an Kriegsverbreken bedeeligt, wat den Wedderstand vun de Bevölkerung in den besett Rebeeden wieder rutfordern dee. In Däänmark empfunn de Bevölkerung de düütsch Besattung nah de Wöör vun den Kdäänschen König as „Alpdruck“. In de Nedderlannen mussen de Düütschen de Polizei dor de Wappen afnehmen, wiel se bang för en Upstand weern. De pro-düütschen Bewegen vun den Vidkun Quisling in Norwegen folg kien Massenbewegen vun de Bevölkerung, de Mehrheit hett de Düütschen aflehnt. De scharpste Formen vun den westeuropäischen Wedderstand geev dat in Frankriek, wo de [[Résistance]], dorünner de [[Maquis]] (nah dat mediterrane Buschgestrüpp „maquis“ nömmt), gegen de düütsche Besatten kämpen dee. Nich to verglieken starker dorgegen weern de Wedderstandsbewegen in in Süüdoost- un Oosteuropa: In de Sowjetunion, in Grekenland (''kiek:'' [[ELAS]]), in Albanien un in Jugoslawien (ünner Marschall Tito) hebbt groot Partisanenarmeen kämpt, meest mit kommunistisch, kommunistisch beinfloot, [[Sozialismus|sozialistisch]] oder aber natschonalistischer Hollen. De poolsch „Heimatarmee“ allerdings kunn blots up wenig Ünnerstütten vun buten hoopen. Ut den ständigen Lüttkrieg gegen den düütsch Besetter gungen de Partisanen faken as Sieger herut. Gegen Enn' vun den Krieg kunnen gröttere Rebeeden vun de düütsch Besetters befreet wurrn, so etwa in Jugoslawien, wo [[Josip Broz Tito|Tito]] in' Ansluss de Macht övernehm oder in Grekenland, wo de Hegemonie vun de [[ELAS]] mit britisch Interessen in Klatten keem un to' [[Greeksch Börgerkrieg|Greekschen Börgerkrieg]] führ. === Internatschonale Blockbillen === Mit dat Ünnerschrieven vun den [[Antikominternpakt]] tüschen Düütschland un Japan wurr all 1936 de Grundsteen för de latere Ass Düütschland–Japan–Italien leggt. Dör den Hitler-Stalin-Pakt is dat Verhältnis to Japan tonächst schlechter wurrn, aber wiel sück Japan up Togreep up de franzöösch, nedderlannsch un britisch Kolonien in Asien hoopt hett, gung dat Enn' September 1940 mit Düütschland un Italien den Dreemächtepakt in, den denn noch fiev süüdoosteuropäische Staaten bitreden sünd. De Initiative dorto hett Japan all in Juni 1940 anfungen; aber eerst, nahdem Hitler kloor wurrn weer, dat dat nich to schaffen weer, Grootbritannien dör en Invasion militärisch uttoschalten, weer he dorto bereit, en Bündnis mit Japan aftosluuten. In dat Bündnis hebbt sück de dree Partner verpllicht, sück gegensiedig to ünnerstütten, falls een vun de Partner vun en Macht angreepen wurr, „die gegenwärtig nicht in den europäischen Krieg oder in den chinesisch-japanischen Konflikt verwickelt ist.“ Wiel de Verdrag „in keiner Weise den politischen Status berühren“ sull, „der gegenwärtig zwischen den drei vertragschließenden Teilen und Sowjetrußland besteht“, weer düütlich, dat de Verdrag in eerst Lien de USA vun en Kriegsinträe afhollen sull.<ref>Lothar Gruchmann: ''Der Zweite Weltkrieg.'' dtv, München 1985, S. 95&nbsp;f.</ref> Grootbritannien kunn in' Harvst 1940 in de Luftslacht um England en düütsch Invasion verhinnern un hett up de wertschaplich un militärisch Ünnerstütten dör de USA vertroot. Sünners de amerikaansch Präsident [[Franklin Delano Roosevelt]] wull ut machtpolitisch un weltanschaulich Grünnen de USA to'n „Arsenal der Demokratie“ gegen dat natschonalsozialistisch Düütschland maken. Grootbritannien kreeg 1941 wegen dat „[[Zerstörer-för-Stüttpunkten-Afkommen]]“ 50 [[Zerstörer]] to de Afwehr vun düütsch U-Bööt. In' August 1941 hebbt sück Churchill un Roosevelt up en britisch Kriegsschipp in de Argentia-Bucht ([[Neefundland]]) drapen un de [[Atlantik-Charta]] bekannt geven: Aflehnen vun all territorial Verännern ahn Tostimmen vun de bedrapen Völker un Recht vun all Völker up dejenige Regeerensform, ünner de se leven willt. Nah den japaanschen [[Angreep up Pearl Harbor]] an' 7. Dezember 1941 hebbt de USA Japan den Krieg verklort. Düütschland un Italien hebbt doruphen den USA den Krieg verklort, ahn dorto verdragsrechtlich verplicht to ween (''kiek baben.''). De europäisch un de ostasiaatsch Krieg weern to'n Weltkrieg wurrn. Anfang 1942 wurr in Washington vun Roosevelt un Churchill de Konzeptschoon [[Arcadia-Konferenz|„Germany first“]] in' Krieg gegen Düütschland un Japan fastleggt. === Allieerte Kriegskonferenzen un Reeten in de Anti-Hitler-Koalitschoon === Wiels den Krieg geev dat mehrere allierte Kriegskonferenzen: [[Bild:Cairo conference.jpg|miniatur|V.l.n.r.: Chiang Kai-shek, Roosevelt un Churchill in Kairo, 1943]] [[Bild:Tehran Conference, 1943.jpg|miniatur|V.l.n.r.: Stalin, Roosevelt un Churchill in Teheran, 1943]] * [[Arcadia-Konferenz]] (22. Dezember 1941 bit 14. Januar 1942) in [[Washington D.C.]] * [[Konferenz vun Moskau#Moskauer Konferenz 1942|Moskauer Konferenz 1942]] (12. bit 17. August 1942) in [[Moskau]] * [[Casablanca-Konferenz]] (12. bit 24. Januar 1943) in [[Casablanca]], [[Marokko]] * [[Trident-Konferenz]] (12. bit 27. Mai 1943) in Washington D.C. * [[Quadrant-Konferenz]] (17. bit 24. August 1943) in [[Québec (Stadt)|Québec]], [[Kanada]] * [[Konferenz vun Moskau#Butenministerkonferenz 1943|Moskauer Butenministerkonferenz 1943]] (19. Oktober bit 1. November 1943) in Moskau * [[Kairo-Konferenz]] (22. bit 26. November 1943) in [[Kairo]], [[Ägypten]] * [[Teheran-Konferenz]] (28. November bit 1. Dezember 1943) in [[Teheran]], [[Iran]] * [[Tweete Québec-Konferenz]] (12. bit 16. September 1944) in Québec * [[Konferenz vun Moskau#Moskauer Konferenz 1944|Moskauer Konferenz 1944]] (9. bit 20. Oktober 1944) in Moskau * [[Verkloren vun Jalta|Jalta-Konferenz]] (4. bit 11. Februar 1945) in [[Jalta]], [[Krim]], [[Ukraine]] * [[Potsdamer Konferenz|Dreemächtekonferenz vun Potsdam]] (17. Juli bit 2. August 1945) in [[Potsdam]] Anfang 1943 hebbt sück in Casablanca Roosevelt un Churchill eenigt, Düütschland bit to de sien Kapitulatschoon to bekämpen. In' November 1943 sünd Roosevelt un Churchill mit Chiang Kai-shek in Kairo övereenkommen, dat de Krieg gegen Japan ebenso as de gegen Düütschland mit de bedingungslosen Kapitulatschoon enn' sull. Kört dorup funn in Teheran en eerste Konferenz vun de ''Groot Dree'' statt, up de Stalin, Roosevelt un Churchill över de Nahkriegstiet nah en Sieg över Düütschland snackt hebbt. Wiel aber de beid West-Allieerten to kien konkret Garantien oder Afkommen mit de Sowjetunion för de Nahkriegsordnung in Europa willens weern, geev dat all 1944 eerste Reeten in de [[Anti-Hitler-Koalitschoon]]. De Sowjetunion fung dorüm an, in hör Inflootberiek [[Kommunismus|kommunistisch]] Regeeren intosetten. De Regeerenswessel in den USA 1945 führ ok to en Politikwessel, Präsident [[Harry S. Truman]] hett en strikt antikommunistisch un antisowjeetsch Kurs inslahn un hett sück dorbi up de wertschaplich Överlegenheit un later up dat Atomwappenmonopol stütt. Disse Konflikte hebbt in de Folg to'n [[Kolt Krieg|Kollen Krieg]] tüschen de USA un de Sowjetunion un to dat [[Düütsch Deelen|Deelen vun Düütschland]], de eerst dör den [[Zwei-plus-Vier-Vertrag]] 1990 hör Enn' funn. == Kriegsfolgen un Opper == === Oppertallen === [[Bild:Bundesarchiv Bild 183-R72903, Essen, bettelnder Invalide.jpg|miniatur|links|hochkant|Betteln Kriegsinvalide in Essen, 1948]] [[Bild:Bundesarchiv Bild 101II-MW-3721-26, St. Nazaire, toter britischer Soldat.jpg|miniatur|Bi de [[Operation Chariot]] in' März 1942 in [[Saint-Nazaire]] fallen britisch Suldat.]] Wiels den Tweeten Weltkrieg funnen nah Schätzungen över 63 Millionen Minschen den Dood (dorvan mehr as 45 Millionen in Europa un över 17 Millionen in Asien). Dat keemen mehr Zivilisten üm as Suldaten bi Kamphanneln. An' starksten bedrapen weer de Sowjetunion mit etwa 26,6 Millionen dood Minschen, dorünner 11,4 Millionen Suldaten, vun de dree Millionen in düütsch Kriegsfangenschaft storven sünd. Tallen vun de bi oder infolge vun Kamphanneln ümkommen Suldaten un Zivilisten:<ref>All Tallen, wenn nich anners angeven, nah Jörg Echternkamp: ''Die 101 wichtigsten Fragen. Der Zweite Weltkrieg.'' C.H. Beck, München 2010, S. 139&nbsp;f. un (för Asien, USA) nach W. van Mourik: ''Bilanz des Krieges.'' 1978.</ref> {| class="wikitable" style="text-align:right;" |- style="background:#e9e9e9" ! style="text-align:left;"|Land !! Suldaten !! Zivilisten !! Gesamt |- | style="text-align:left;"|Europa (insgesamt) || 17.622.580 || 27.800.000 || 45.422.580 |- | style="text-align:left;"|[[UdSSR]]<ref>Christian Hartmann: ''Unternehmen Barbarossa. Der deutsche Krieg im Osten.'' C.H. Beck, München 2011, S. 115&nbsp;f.</ref> || 11.400.000 || 15.200.000 || 26.600.000 |- | style="text-align:left;"|[[Düütsch Riek]] || 3.250.000 || 3.800.000 || 7.050.000 |- | style="text-align:left;"|[[Polen]] || 100.000 || 5.500.000|| 5.600.000 |- | style="text-align:left;"|[[Jugoslawien]] || 300.000 || 1.400.000 || 1.700.000 |- | style="text-align:left;"|[[Vereenigt Königriek vun Grootbritannien un Noordirland|Großbritannien]]<ref name="CWGC">[http://www.cwgc.org/search-for-war-dead.aspx Statistik] von de [[Commonwealth War Graves Commission]].</ref>|| 452.580 || 60.000 || 512.580 |- | style="text-align:left;"|[[Frankriek]] || 250.000|| 350.000 || 600.000 |- | style="text-align:left;"|[[Albanien]]<ref>Schätzung des [[UNRRA]]</ref> || 30.000|| ? || 30.000 |- | style="text-align:left;"|anner Länner|| 1.840.000 || 1.490.000 || 3.330.000 |- | style="text-align:left;"| || || || |- | style="text-align:left;"|Afrika (insgesamt) || ? || – || ? |- | style="text-align:left;"|Marokko|| ? || – || ? |- | style="text-align:left;"|Algerien|| ? || – || ? |- | style="text-align:left;"|[[Tunesien]]<ref>[[:fr:4e régiment de tirailleurs tunisiens#bilan des pertes]]</ref> || 2.150 || – || 2.150 |- | style="text-align:left;"|Senegal|| ? || – || ? |- | style="text-align:left;"|Süüdafrikaansch Union<ref name="CWGC"/>|| 11.902 || – || 11.902 |- | style="text-align:left;"| || || || |- | style="text-align:left;"|Asien (insgesamt) || ? || 11.800.000 || 17.687.033 |- | style="text-align:left;"|[[China]] || 3.500.000 || 10.000.000 || 13.500.000 |- | style="text-align:left;"|[[Japan]]<ref>''Der Zweite Weltkrieg – Teil 2. 1943–1945.'' [[Geo (Zeitschrift)|GEO Epoche]] [http://www.geo.de/GEO/heftreihen/geo_epoche/65020.html Nr. 44 – 08/10], Hamborg 2010, S. 175.</ref> || 2.300.000 || 800.000 || 3.100.000 |- | style="text-align:left;"|Indien<ref name="CWGC"/>|| 87.033 || – || 87.033 |- | style="text-align:left;"|Süüdoostasien<ref>Jörg Echternkamp: ''Die 101 wichtigsten Fragen. Der Zweite Weltkrieg.'' C.H. Beck, München 2010, S. 75&nbsp;f.</ref> || ? || 1.000.000 || 1.000.000 |- | style="text-align:left;"| || || || |- | style="text-align:left;"|Amerika (insgesamt) || 347.454 || – || 347.454 |- | style="text-align:left;"|[[USA]] || 300.000 || – || 300.000 |- | style="text-align:left;"|[[Kanada]]<ref>[http://www.canadaatwar.ca/memorial/world-war-ii/2/ Canada at War]</ref> || 46.998 || – || 46.998 |- | style="text-align:left;"|[[Brasilien]] ||456 || – ||456 |- | style="text-align:left;"| || || || |- | style="text-align:left;"|Australien (insgesamt) || 52.585 || – || 52.585 |- | style="text-align:left;"|[[Australien]]<ref name="CWGC"/>|| 40.655 || – || 40.655 |- | style="text-align:left;"|[[Neeseeland]]<ref name="CWGC"/>|| 11.930 || – || 11.930 |- |- style="background:#e9e9e9" | style="text-align:left;"| Fallen / Doode || 23.923.704 || 39.600.000 || '''63.523.704''' |} All tosommen sünd vun de 5,7 Millionen Kriegsfangen vun de Sowjetarmee 3,3 Millionen üm't Leven kommen, de meesten dorvan verhungert, aber ok dör Krankheiten, Misshanneln, Doodscheeten oder KZ-Haft to'n Opper fallen. Dat bedüüd, dat 57 % vun de sowjeetsch Kriegsfangen in düütsch Fangenschap storven sünd.<ref>Christian Streit: ''Keine Kameraden: Die Wehrmacht und die sowjetischen Kriegsgefangenen 1941–1945''. Bonn 1997 (Neeutgaav), ISBN 978-3-8012-5023-2, S. 10 u. S. 244&nbsp;ff.</ref> Vun de 3,1 Millionen düütsch Kriegsfangen in sowjeetsch Gewohrsam keemen 1,1 Millionen (35 %) üm.<ref>[[Albrecht Lehmann]]: ''Gefangenschaft und Heimkehr. Deutsche Kriegsgefangene in der Sowjetunion''. C.H. Beck, München 1986, ISBN 3-406-31518-6, S. 29.</ref> De Tall vun de in düütsch Gewohrsam to Dood kommen westallieerten Kriegsfangen weer in' Verhältnis düütlich minner. So sünd vun 1,8 Millionen in düütsch Kriegsfangenschap geraden franzöösch Suldaten knapp 50.000, dat sünd 2,8 % storven.<ref>Rüdiger Overmans: ''Die Kriegsgefangenenpolitik des Deutschen Reiches 1939 bis 1945.'' In: ''Die Deutsche Kriegsgesellschaft 1939–1945'', Bd. 9. Tweet Halfband: ''Ausbeutung, Deutungen, Ausgrenzung.'' Im Auftrag des Militärgeschichtlichen Forschungsamtes, hrsg. von Jörg Echternkamp. DVA, München 2005 (=&nbsp;''Das Deutsche Reich und der Zweite Weltkrieg'', Bd. 9/2), S. 729–875, hier S.&nbsp;770.</ref> Nah de Sowjetunion harr China, för dat de Krieg all Midden 1937 mit de japaansch Aggression anfung, mit ungefähr 14 Millionen in' Krieg ümkommen Minschen de gröttste Tall an Doodsopper to beklagen. To de völ Verwund mööt ok tallriek as Deserteure veroordeelt Suldaten torekent wurrn, de depressiv oder geisteskrank un dorüm unfähig to'n Militärdeenst weern, aber liekers veroordeelt wurrn, um de „Moral der Truppe aufrecht“ to hollen. Dorto keem dat nich blots in Düütschland un bi de Assenmächte, sonnern ok in groot Tall bi de anner kriegsbedeeligt Staaten. Dat geev völ dood Zivilisten dör de Bombardeeren vun de Grootstäder [[Warschau]], [[Coventry]], [[The Blitz|London]], [[Operation Millennium|Köln]], [[Düsseldörp]], [[Operation Gomorrha|Hamborg]], [[Luftangriffe auf Tokio|Tokio]], [[Luftangreep up Dresden|Dresden]] un [[Operation Hurricane (1944)|dat Ruhrrebeet]]. Bannig völ Zivilisten keemen bi de Slachten um Stalingrad, Breslau, Königsbarg, wiels de [[Leningrader Blockaad]] un dat Uthungern vun [[Charkiw|Charkow]] üm't Leven. Dat Versenken vun de Flüchtlingsscheep ''[[Armenija]]'', ''[[Wilhelm Gustloff (Schipp)|Wilhelm Gustloff]]'', ''[[Goya (Schipp)|Goya]]'' un ''[[Steuben (Schipp)|Steuben]]'' forder Teihnduusende vun Opper. Bi de hart russisch Winter, in de Straaflager in de Sowjetunion un dör dat gewaltsam Verdrieven vun Minschen nah den Krieg sünd widere, nich to tellen Minschen storven (to'n Bispeel de [[Odsun|Sudetendüütschen]] infolg vun de [[Beneš-Dekrete]]). Völ Minschen kunnen ok eenfack nich ut den natschonalsozialistischen Herrschapsberiek flüchten, wiel Staaten as de USA oder de Swiez deelwies hör Grenzen dicht maakt hebbt un ok jöödsch Flüchtlinge torüch in de vun dat Düütsch beherrschten Rebeeden schickt hebbt. De beid över Japan afsmeeten Atombomben hebbt direkt un indirekt mehr as hunnertduusend Opper fordert. === Kriegsfangene un Dwangsarbeiter === [[Bild:Bundesarchiv Bild 185-23-21, Bremen-Farge, U-Boot-Bunker "Valentin", Bau.jpg|miniatur|Dwangsarbeiter bi den Bau vun den [[U-Boot-Bunker Valentin|U-Boot-Bunkers Valentin]] in [[Bremen]], 1944]] All tosommen sünd 11 Millionen Angehörige vun de Wehrmacht un de Waffen-SS in Kriegsfangenschap geraden, dorvan 7,7 up Sieden vun de [[Westmächte]] un 3,3 Millionen up Sieden vun de UdSSR. De Mehrtall vun de etwa 3,6 Millionen düütsch Kriegsfangen in britisch Gewohrsam befunn sück in Lagern in Grootbritannien, Düütschland un Kanada. Ungefähr 3,1 Millionen düütsch Fangene befunnen sück in amerikaansch Lagern, tomeest in den USA. To Dwangsarbeit ünner dat Naziregime wurrn tüschen söben un elf Millionen Minschen meest överall in dat Düütsch Riek un de besett Rebeeden insett. To'n Deel hebbt se in Fabriken neben KZ-Häftlingen ünner ähnlich minschenunwürdig Bedingungen arbeit, to'n lüttgeren Deel weern de Levensbedingungen ähnlich as de in de Handwarker- un Buernfamilien, för de se arbeiten mussen. De dorför as böverste Verantwortlicher insett Goleiter [[Fritz Sauckel]] wurr 1946 in' Rahmen vun de Nürnbarger Prozesse to'n Dood veroordeelt un henricht. Nah Kriegsenn' geev dat in Europa tüschen 6,5 un 12 Millionen as „[[Displaced Persons]]“ betekent Personen, bi de sück dat in de Mehrtall um befreet Kriegsfangene, Dwangsarbeiter un KZ-Häftlinge hanneln dee. Se wurrn bit to hör Repatrieeren oder Upnahm in [[Drittstaat]]en in so nömmt [[DP-Lager]]n ünnerbrocht. === Materielle Schaden un Kriegskösten === Ok de materiellen Schaden weern enorm.<ref>Vgl. to dat Folgende Jörg Echternkamp: ''Die 101 wichtigsten Fragen – Der Zweite Weltkrieg''. C.H. Beck, München 2010, S. 141&nbsp;f. un 146&nbsp;f.</ref> In Düütschland mussen 400 Millionen Kubikmeter Schutt wegrüümt wurrn. In Köln, wo vör den Krieg 750.000 Minschen leevt harrn, weern dat blots noch 40.000. De „[[Trümmerfruen]]“ wurrn to en Symbol vun dat Uprüümen un Wedderupbau. In Frankriek wurrn twee, in Japan dree, in Düütschland dree un in de Sowjetunion söss Millionen Wohnungen zerstört. Meest de Hälft vun de Iesenbahnschienen weer in Dutten: In Düütschland 34.000 km, in Japan 50.000 km, in Frankriek 37.000 km. De lateren Siegermächte gungen in dat Afslussprotokoll vun Jalta dorvan ut, dat de Düütschen en Schaden vun 20 Milliarden Dollar in Europa anricht harr. De Sowjetunion sull dorum [[Reparatschonen]] in’ Wert vun 10 Milliarden Dollar kriegen.<ref>Ralf Berhorst: ''Der Preis des Friedens.'' In: ''Der Zweite Weltkrieg – Teil 2. 1943–1945.'' GEO Epoche Nr. 44, Hamborg 2010, S. 128.</ref> Betrucken up dat jährliche Sozialprodukt leeg de Schaden in Düütschland (4,8 Mrd. Dollar) bi 140 Perzent,<ref>To’n Vergliek: 2011 bedroog de Staatsverschuldung vun de Bundsrepubliek Düütschland 79 % vun dat BIP.</ref> in Frankriek (2,1 Mrd. Dollar) bi 130 Perzent, in Polen (2 Mrd. Dollar) bi 300 Perzent un in de UdSSR (12,8 Mrd. Dollar) bi 250 Perzent. De Kriegskösten vun dat Düütsch Riek beleepen sück up 156 Mrd. Dollar gegenöver 206 Mrd. vun de USA un 78 Mrd. vun Grootbritannien. Wenn man to de Kriegsschaden in Düütschland (''kiek baben'') de düütsch Kriegskösten vun 156 Mrd. Dollar (to’n Bispeel Wehrsold för Millionen Suldaten, Kriegerwittfrurenten, Produktschonskösten för Panzer, U-Bööt un Floogtüüch) dorto rekent, kummt man up de gigantische Summ vun 160,8 Mrd. Dollar (entsprekend hüüdig (2012) Koopkraft un inflatschonsbereinigt: 2,2 Billionen US-Dollar). == Nahwirkungen == Infolg vun den Tweeten Weltkrieg sünd Düütschland, Italien un Japan ut den Krink vun de militärisch Grootmächte utscheeden. De westeuropäisch Staaten (Frankriek, Nedderlannen, Grootbritannien) wurrn sowiet swaaker, dat se nah den Krieg hör Kolonialrieken upgeven mussen. An de hör Stäe sünd de USA un de Sowjetunion as nee Weltmächte treden, wegen de Rüsten mit Atom deen sogor as so nömmt [[Supermacht|Supermächte]]. === Europa === Nah dat Enn' vun den Tweeten Weltkrieg in Europa hebbt de [[Siegermächte]] in' Juli/August 1945 in Potsdam över de wiedere Tokunft vun Europa un Düütschland beraden. De Teelricht vun de faat [[Potsdamer Afkommen|Potsdamer Beslüsse]] harr sück all up de [[Verkloren vun Jalta|Konferenz vun Jalta]] in' Februar 1945 andüüd. Düütschland wurr doruphen in veer [[Besattenszoon|Besattenszonen]] indeelt; sien Ostrebeeden ([[Pommern]], [[Schlesien]], [[Ostpreußen]]) wurrn ünner Vörbehollen vun en endgültig Freedensregelung de Verwalten vun Polen un de Sowjetunion ünnerstellt.<ref>Helmut Müller: ''Schlaglichter der deutschen Geschichte'', Bundeszentrale für politische Bildung (bpb), Bonn 1990, S.&nbsp;305; Eckart Thurich: ''Die Sieger in Deutschland'', in: ''Die Teilung Deutschlands 1945–1955'', aus: ''Informationen für die politische Bildung Nr. 232'', 1991, S.&nbsp;9.</ref> De [[Volksrepubliek Polen]] kreeg dordör eenstwielig en nee Grenz in' Westen ([[Oder-Neiße-Grenze|Oder-Neiße-Lien]]) un in' im Osten. Dat dör de Bestimmungen vun dat [[Münchner Afkommen]] van 1938 vun Düütschland ingleedert [[Sudetenland]] full an de [[Tschechoslowakei]] torüch, wiel de faktische [[Annexion]] in' Toog vun de „[[Zerschlagung der Rest-Tschechei]]“ dör dat Düütsch Riek nahderhen för nichtig verklort wurr. [[Öösterriek]] wurr as unafhängig Staat wedderherstellt –&nbsp;dat harrn de latere Siegermächte all 1943 in de [[Moskauer Deklaratschoon]] ankünnigt&nbsp;–, de ''Zweite Republik'' grünnd un ebenfalls in veer Besattenszonen indeelt, bit se 1955 mit der [[Öösterrieksch Staatsverdrag|Öösterriekschen Staatsverdrag]] neutral wurr. Wegen de dör de dree Hööftsiegermächte de facto beslooten Rebeetsminnern vun Düütschland wurrn nah ünnerscheedlich Angaven tüschen 12 un 14 Millionen Düütsche ([[Sudetendüütsche]], Schlesier, Pommern, Polen un Ostpreußen) ut hör anstammt Heimat verdreeven. So keemen noch nah de düütsch militärischen Kapitulatschoon nah ünnerscheedlich Borns tüschen 2 un 3 Millionen Düütsche to Dood. 3,5 Millionen Polen verloren dör de ansluutend Westverschuuven vun de poolsch Ostgrenze hör Heimat. [[Bild:Bundesarchiv Bild 183-H27798, Nürnberger Prozess, Verhandlungssaal.jpg|miniatur|links|Verhandlungssaal vun de Nürnbarger Prozesse, 30. September 1946]] De düütsch un japaansch Kriegsverbreken wurrn in mehreren Prozessen (to'n Bispeel den [[Nürnbarger Prozesse]]n) verhannelt. Dat [[Stuttgarter Schuldbekenntnis]] vun eenig führen evangeelsch Christen to dat, wat se in de Tiet vun den Natschonalsozialismus versüümt harrn (Oktober 1945) bleev en selten Utnahm in dat anfangen, vun de Allieerten dwungen [[Entnazifizierung]]s-Geschehen. [[Bild:Bundesarchiv Bild 183-R77871, Berlin, Einwohner zerlegen ein Pferd.jpg|miniatur|Berliner nehmt en dood Peerd utnanner, Mai 1945.]] De to'n grooten Deel kört Städer un de Mangel an Levensmiddel – besünners fehlen Rohstoff- und Düngemiddel – hebbt bi de Bevölkerung för en Leben in Armut sörgt. Wiel völ Mannslüüd in' Krieg fallen weer oder in Kriegsfangenschap geraden weern, hebbt „Trümmerfruen“ den Schutt in de Städer bi Siet maakt. Levensmiddel weern blots över [[Levensmiddelmarke]]n oder ut eegen Anbau to kriegen, wat de Grund dorför weer, dat Stadtbewohner massenhaft up't Land fohren deen. Um Saakgöder tegen Levensmiddel intotuuschen. Dorto keem dat weltwiet führen düütsch Wertschapsünnernehmen to dormalig Tiet bedüüden [[Patent]]e un Worenteeken. De Situatschoon änner sück eerst 1948 mit de [[Währungsreform]] un dör den bald dorup insetten un völfack as [[Wertschapswunner]] beteken rasanten Wertschapsupswung in de 1950er Johren. === Asien un Pazifik === Japan muss de besett pazifischen Inseln an Australien un Grootbritannien torüchgeven; wiederhen verlor dat Land Korea, Formosa ([[Taiwan (Insel)|Taiwan]]), Süüdsachalin un de Kurileninseln. De allieert Besetten vun Japan gung to Enn' mit den [[Freedensverdrag vun San Francisco]] van 1951, in de de staatliche Souveränität vun Japan wedder herstellt wurr. Eenig japaansch Inseln, dorünner de [[Ryūkyū-Inseln]], bleven to'n Deel bit 1972 ünner amerikaansch Kontroll. === Grünnen vun de Vereente Natschonen === [[Bild:UnitedNations.gif|miniatur|Grünnen vun de Vereente Natschonen, 1945]] Mit de Grünnen vun de „Organisatschoon vun de [[Vereente Natschonen]]“ (UNO) up de [[Konferenz vun San Francisco]] un den Inkrafttreden vun de [[Charta vun de Vereente Natschonen|UN-Charta]] an' 24. Oktober 1945 wurr de Versöök ünnernommen, dat informelle Kriegsbündnis vun de Anti-Hitler-Koalitschoon in en düersam Institutschoon to dat Wohren vun den Weltfreeden to maken. De Initiative dorto weer maatgevend vun den storven US-Präsidenten [[Franklin Delano Roosevelt]] utgahn. Karnpunkt vun de Charta weer, en System to schaffen, dat de freedlich Bileggen vun Striedigkeiten un de kontrolleert Interventschoon bi Verstößen mögelk maken as ok de internatsdchonal Tosommenarbeitn fördern sull. En besünner Rull as Garanten vun den Weltfreeden wurr dorbi för de [[Siegermächte|Hööftsiegermächte]] USA, Sowjetunion, Grootbritannien, Frankriek un China vörsehn, de düersam Sitten un en Vetorecht in' [[Sekerheitsraat vun de Vereente Natschonen]] kreegen. An' 10. Dezember 1948 wurr de [[Allgemeen Verkloren vun de Minschenrechte]] verafscheed, up deren Grundlaag later wiedere internatschonal binnen [[Minschenrechtsafkommen]] entstahn sünd, dorünner de [[Konvention über die Verhütung und Bestrafung des Völkermordes]]. === Blockbillen un Koll Krieg === De Tweete Weltkrieg gung sowohl in Europa as ok in Asien relativ nahtlos in den Kollen Krieg över. All wiels den Krieg geev dat Differenzen tüschen de Sowjetunion un den westlichen Allieerten, de togunsten vun dat gemeensam Tell nich in den Vördergrund stellt wurrn. An disse Differenzen weer nich alleen de Sowjetunion schuld. In dissen Sinne weern Hiroshima un Nagasaki nich blots de letzt Bomben vun den Tweeten Weltkrieg, sonnern ok de eerst Bomben vun den Kollen Krieg. Ebenso weern dat gewaltig Utwieden vun de sowjeetsch Hemisphäre in den Westen un dat beständig kommunistisch Vördringen in Asien nich blots dat Ergevnis vun den Tweeten Weltkrieg, sonnern ok en Grund för den Kollen Krieg. [[Bild:NATO vs. Warsaw (1949-1990).svg|miniatur|hochkant=2.0|NATO un Warschauer Pakt wiels den Kollen Krieg, 1949 bit 1990]] In en Rede in Fulton, Missouri, 1946 hett Winston Churchill eerstmals apenlich dat Bild vun den „[[Iesern Vörhang (Politik)|Iesern Vörhang]]“ to dat Beschrieven vun dat nu in Inflootsphären deelt Nahkriegseuropa bruukt. Af etwa 1947 ([[Truman-Doktrin]]) keem dat tonehmend to Spannungen tüschen de vörmals Verbündeten, den westlichen Allieerten up de een un de Sowjetunion up de anner Siet. Wiels de Westmächte in hör Inflootzonen de parlamentarsche Demokratie inführen deen, hett de Sowjetunion in de Staaten vun Osteuropa so nömmt [[Volksrepubliek|Volksdemokratien]] ünner Führung vun de [[Kommunismus|Kommunisten]] inführt. De Spannungen wurrn dordör scharper un hebbt denn to en unversöhnlich Gegnerschap vun de eenstig Verbündeten, to en düersam [[Düütsch Deelen|Deelen vun Düütschland]] un Europa un den Anfang vun den Kollen Krieg. Als westlich Militärbündnis wurr 1949 de [[NATO]] grünnd, nah de westdüütsch [[Wiederbewaffnung]] un den NATO-Biträe vun de Bundsrepubliek Düütschland 1955 folg as Gegenstück vun de [[Ostblock]]staaten de [[Warschauer Pakt]]. Mit den Tosommenbröök vun de osteuropäischen Diktaturen in' Toog vun de Revolutschonen in dat Johr 1989, de düütsch Weddervereenigung un de mit dat Uplösen vun de Sowjetunion folgen Wedderherstellen vun dat Sülvstbestimmensrecht vun de Völker vun de fröheren Sowjetrepubliken wurrn wiedere Nahwirken vun den Tweeten Weltkrieg afschafft. === Wiederee Nahfolgekonflikte === As wiedere Nahfolgekonflikte, de direkt oder indirekt mit den Tweeten Weltkrieg in Beziehung staht, kann man nömmen: * de wedderupnommen [[Chinesisch Börgerkrieg]] (1945–1949), de mit den Sieg vun de Kommunisten un de Grünnen vun de [[Volksrepubliek China]] to Enn’ gung, as om de ansluuten [[Taiwan-Konflikt]] * de [[Indonesisch Unafhängigkeitskrieg]] (1945–1949) * de [[Irankrise]] (1945–1946) * de [[Greeksch Börgerkrieg]] (1946–1949) * de franzöössch [[Indochinakrieg]] (1946–1954) * de anfangen [[Nahostkonflikt]], de nah de Grünnen vun den Staat [[Israel]] 1948 in’ [[Palästinakrieg]] (1948–1949) eerstmals eskaleeren dee * dr Konflikt in’ Tosommenhang mit dat Deelen vun Indien in de Staaten [[Indien]] un [[Pakistan]] nah de Unafhängigkeit 1947 a ok de dormit verbunnen [[Kaschmir-Konflikt]] ([[Eerste Indisch-Pakistaansch Krieg]] 1947–1949) * de eerstmals ünner Bedeeligung vun de UN führt [[Koreakrieg]] in dat deelt [[Korea]] (1950–1953) In Deelen vun Osteuropa, so in’ Baltikum, in Polen un in de Ukraine, keem dat all vör Kriegsenn’ to vun natschonalistischen Organisatschonen ([[Waldbröers]], [[Organisatschoon vun Ukrainsch Nationalisten|OUN]]) führt, deelwies bit in de fröh 1950er Johre andüern Ünnergrundaktschonen gegen Sowjetiseeren un Staliniseeren. Nah den Dood vun Stalin in’ März 1953 hett sück de Wedderstand gegen de bestahn Systeme sowjetkommunistischer Präägen in mehreren, vun de Root Armee daalslahn Volksupstände utwirkt. ([[Upstand vun den 17. Juni]] 1953 in de DDR, [[Ungaarsch Volksupstand]] 1956). === Uparbeiten un Rezeptschoon === [[Bild:Holocaust monument Berlijn.jpg|miniatur|[[Denkmal för de ümbrocht Jöden vun Europa]] in Berlin, 2005]] Dat Befaaten vun de europäisch un de düütsch Apenlichkeit mit de Tweeten Weltkrieg hollt wiederhen an. Dat gewaltige Utmaat vun den Tweeten Weltkrieg hett sück in mehreren Spraaken daalslahn. So wurr he in Düütsch faken blots as „Der Krieg“ betekent. Ebenso is för de verhältnismäßig lang un prospereeren Freedenstiet, de in de Industrielänner nah den Krieg folgen dee, in’t Düütsche as ok in anner westlich Spraaken de Begreep vun de [[Nahkriegstiet|Nachkriegszeit]] (engelsch: ''postwar period'') as spraaklich Afgrenzen to dat Kriegsgeschehen entstahn, de selten up anner Kriege bruukt wurr. Doröver herut hebbt völ kriegsverwandte Begreep ut hör Herkunftsspraak Ingang in de Spraaken vun de anner ehmalgen Kriegsdeelnehmer funnen, bispeelswies „[[Blitzkrieg]]“, „[[moral bombing]]“, „[[Baedeker Blitz]]“ oder „[[Operation Downfall#De japaansch Verteidigungsplaan „Ketsu-Go“|Ketsu-go]]“. Eenig Historiker snacken vun en tweeten Dartigjohrigen Krieg, mit de se de Tietspanne tüschen 1914 un 1945 meenen, wiel Tweete Weltkrieg ahn Verloop un de Folgend vun den Eersten Weltkrieg nich to verstahn ween sall. De Führung vun den NS-Staat harr all doran sett, en Nedderlaag as 1918 dör Stabiliseeren vun de ''[[Heimatfront]]'' un Radikaliseeren vun de Kriegführung to verhinnern. [[Dolchstoßlegende]], [[Freedensverdrag vun Versailles|Diktatfreeden vun Versailles]] un militante [[Antisemitismus]] harrn över de Tüschenkriegstiet weg den Boden för de aggressiv NS-Butenpolitik to en Neeordnung vun Europa vörbereit. För beid Kriege drapt ok to, dat de Gegner dör Feindbiller verdüüvelt un de Grenz tüschen Suldaten un unklor wurr. Aber dat geev ok wichtige Ünnerscheede: To’n Bispeel de Eenzigortigkeit vun den Tweeten, de in’ Zivilisatschonsbröök vun de [[Holocaust|Shoa]] liggt,<ref>To’n tweeten ''30-jährigen Krieg'' kiek Jörg Echternkamp: ''Die 101 wichtigsten Fragen. Der Zweite Weltkrieg.'' C.H. Beck, München 2010, S. 137&nbsp;f.</ref> oder de bedenkenlos Insatz vun Massenvernichtungswappen gegen Zivilisten. == Literatur == === Düütsch === * [[Friedrich Battenberg]]: ''Das Europäische Zeitalter der Juden.'' WB, Darmstadt 1990, ISBN 978-3-534-11381-1. * [[Winfried Baumgart]] u.&nbsp;a. (Bearb.): ''Quellenkunde zur deutschen Geschichte der Neuzeit von 1500 bis zur Gegenwart''. Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Darmstadt, ** 6/2 – ''Weimarer Republik, Nationalsozialismus, Zweiter Weltkrieg (1919–1945)'', 2003, ISBN 3-534-07659-1. * [[Alexander Brakel]]: ''Der Holocaust. Judenverfolgung und Völkermord.'' Augsborg 2012, ISBN 978-3-8289-4527-2. * [[Winston S. Churchill]]: ''Der Zweite Weltkrieg. Mit einem Epilog auf die Nachkriegsjahre''. Fischer, Frankfurt/M. 2003, ISBN 3-596-16113-4. * [[Jörg Echternkamp]]: ''Der Zweite Weltkrieg – Die 101 wichtigsten Fragen''. C.H. Beck, München 2010, ISBN 978-3-406-59314-7. * [[Jörg Friedrich]]: ''Der Brand. Deutschland im Bombenkrieg 1940–1945.'' Propyläen, München 2002, ISBN 3-549-07165-5. * [[Lothar Gruchmann]]: ''Totaler Krieg. Vom Blitzkrieg zur bedingungslosen Kapitulation.'' dtv, München 1991, ISBN 3-423-04521-3. * Lothar Gruchmann: ''Der Zweite Weltkrieg. Kriegführung und Politik'' (dtv-Weltgeschichte des 20. Jahrhunderts). dtv, München 1985, ISBN 3-423-04010-6. * Christian Hartmann: ''Unternehmen Barbarossa. Der deutsche Krieg im Osten 1941–1945.'' C.H. Beck, München 2011, ISBN 978-3-406-61226-8. * Manfred Hildermeier: ''Die Sowjetunion 1917–1991.'' Oldenbourg, München 2001, ISBN 3-486-56179-0. (''Oldenbourg Grundriss der Geschichte.'' Band 31) * David Jordan, Andrew Wiest: ''Atlas des Zweiten Weltkrieges.'' Tosa, Wien 2005, ISBN 3-85492-972-2. * John Keegan: ''Der Zweite Weltkrieg.'' Rowohlt, Reinbek 2004, ISBN 3-87134-511-3. * [[Ian Kershaw]]: ''Das Ende. Kampf bis in den Untergang. NS-Deutschland 1944/45.'' DVA, München 2011, ISBN 978-3-421-05807-2. * Ian Kershaw: ''Wendepunkte. Schlüsselentscheidungen im Zweiten Weltkrieg 1940/41.'' 2. Auflage, DVA, München 2008, ISBN 978-3-421-05806-5. * James Lucas: ''Die Wehrmacht von 1939 bis 1945.'' Tosa, Wien 2004, ISBN 3-85492-880-7. * [[Alexander Lüdeke]]: ''Der Zweite Weltkrieg. Ursachen. Ausbruch.Verlauf. Folgen.'' Berlin 2007, ISBN 978-1-4054-8585-2. * [[Militärgeschichtliches Forschungsamt]] der Bundeswehr: ''[[Das Deutsche Reich und der Zweite Weltkrieg]]'' (10 Bände). DVA, 1978–2008. * [[Rolf-Dieter Müller]]: ''Der Zweite Weltkrieg.'' Klett-Cotta, Stuttgart 2004, ISBN 3-608-60021-3. ([[Handbuch der deutschen Geschichte]]; Bd. 21). * Rolf-Dieter Müller: ''Hitlers Wehrmacht. 1935–1945.'' Oldenbourg, München 2012, ISBN 978-3-486-71298-8. * ''Die Berichte des Oberkommandos der Wehrmacht 1939–1945.'' Verl. für Wehrwissenschaft, München 2004, ISBN 3-89340-063-X. ** Bd.&nbsp;1. – ''September 1939 bis 31. Dezember 1940.'' ** Bd.&nbsp;2. – ''1. Januar 1941 bis 31. Dezember 1942.'' ** Bd.&nbsp;3. – ''1. Januar 1942 bis 31. Dezember 1943.'' ** Bd.&nbsp;4. – ''1. Januar 1944 bis 31. Dezember 1944.'' ** Bd.&nbsp;5. – ''1. Januar 1944 bis 9. Mai 1945.'' * Birgit Morgenrath (Hrsg.): ''Unsere Opfer zählen nicht. Die Dritte Welt im Zweiten Weltkrieg.'' Assoziation A, Berlin 2005, ISBN 3-935936-26-5. * [[Sönke Neitzel]], Harald Welzer: ''Soldaten. Protokolle vom Kämpfen, Töten und Sterben.'' S. Fischer Verlag, Frankfurt am Main 2011, ISBN 978-3-10-089434-2. („Eine erschreckende Innenansicht des Zweiten Weltkriegs“) * [[Rüdiger Overmans]]: ''Deutsche militärische Verluste im Zweiten Weltkrieg''. R. Oldenbourg Verlag, München, 3. Auflage 2004, ISBN 3-486-20028-3. * Richard Overy: ''Die Wurzeln des Sieges: Warum die Alliierten den Zweiten Weltkrieg gewannen.'' rororo, Reinbek 2002, ISBN 3-499-61314-X. * [[Gerhard Schreiber (Militärhistoriker)|Gerhard Schreiber]]: ''Der Zweite Weltkrieg.'' Beck, München 2002, ISBN 3-406-44764-3. (En relativ kört, aber profunde Gesamtdorstellen; [http://www.perlentaucher.de/buch/gerhard-schreiber/der-zweite-weltkrieg.html Rezensionen] bei [[Perlentaucher]].) * [[Michael Sontheimer]] (Hrsg.): ''Bilder des Zweiten Weltkrieges''. DVA, München 2005, ISBN 3-421-05872-5. * [[Hedley Paul Willmott]]: ''Der Zweite Weltkrieg.'' Gerstenberg Verlag, 2005, ISBN 3-8067-2561-6. * [[Heinrich August Winkler]]: ''Geschichte des Westens. Die Zeit der Weltkriege 1914–1945.'' C.H. Beck, München 2011, ISBN 978-3-406-59236-2. * [[Adam Tooze]]: ''Ökonomie der Zerstörung. Die Geschichte der Wirtschaft im Nationalsozialismus.'' Siedler Verlag, 2007, ISBN 978-3-88680-857-1. * [[Christian Zentner]] (Hrsg.): ''Der Zweite Weltkrieg. Ein Lexikon.'' Tosa, Wien 2005, ISBN 3-85492-818-1. * [[John Zimmermann (Historiker)|John Zimmermann]]: ''Pflicht zum Untergang. Die deutsche Kriegsführung im Westen des Reiches 1944/45.'' Verlag Ferdinand Schöningh, Paderborn 2009, ISBN 978-3-506-76783-7 (Zeitalter der Weltkriege, Bd. 4).<ref>Vgl. Wigbert Benz: [http://hsozkult.geschichte.hu-berlin.de/rezensionen/2010-1-091 Rezension zu: ''Zimmermann, John: Pflicht zum Untergang. Die deutsche Kriegführung im Westen des Reiches 1944/45. Paderborn 2009'']. In: [[H-Soz-u-Kult]], 5. Februar 2010.</ref> === Engelsch === * Michael Armitage u.&nbsp;a.: ''World War II Day by Day.'' DK Publishing, London 2004, ISBN 0-7566-0296-3. * Robin Cross: ''World War II.'' DK Adult, New York 2004, ISBN 0-7566-0521-0. * Jon E. Lewis: ''The Mammoth Book of Eyewitness World War II.'' Carroll & Graf, London 2002, ISBN 0-7867-1071-3. * Kelly S. Tunney (Hrsg.): ''Memories of World War II. Photographs from the archives of the Associated Press.'' Abrams, New York 2004, ISBN 0-8109-5013-8. * Gerhard L. Weinberg: ''A world at arms. A global history of World War II.'' University Pr., Cambridge 2005, ISBN 0-521-85316-8. (wichtig un detailliert Gesamtdorstellen) == Weblenken == {{Commons|World War II|Tweete Weltkrieg}} == Enkeld Nahwiesen == <references /> [[Kategorie:Krieg]] [[Kategorie:Tweete Weltkrieg]] 8gbt07ai5i9vdt8g1lyyu4ua3limbap 0 10439 992299 988120 2022-07-25T08:33:52Z Irgendeen 30888 /* Wedderwahl un tweete Amtsperiood */ wikitext text/x-wiki [[Bild:Reproduction-of-the-1805-Rembrandt-Peale-painting-of-Thomas-Jefferson-New-York-Historical-Society 1.jpg|thumb|250px|[[Rembrandt Peale]]: Thomas Jefferson (1805).]] '''Thomas Jefferson''' (* [[13. April]] [[1743]] in Shadwell, [[Virginia]]; † [[4. Juli]] [[1826]] up [[Monticello (Virginia)|Monticello]], Virginia) weer een van de wichtigsten Staatstheoretiker van de [[USA]]. He hett de Unafhängigskeitsverklaren mit ünnerschreben un weer ok de darde [[List vun de Präsidenten vun de USA|Präsident]] van de USA ([[1801]]-[[1809]]). Jefferson weer een van de Grünner van de Demokraatsch-Republikaansche Partei van de USA, de in de Anfangstiet van de [[19. Johrhunnert]] in de Politik van de USA mehr as een Vierteljohrhunnert maatgebend weer. In sien Tiet as Präsident full de Koop van [[Louisiana]], de Expeditschoon van Lewis un Clark un een fehlschlaan [[Embargo]] tegen [[Grootbritannien]] un [[Frankriek]]. Jefferson gellt ok as Vader van de [[Universität vun Virginia|Universität van Virginia]] un sien Privatbibliothek weer Grundstock för de Wedderupbo van de [[Library of Congress]] nah de Krieg van [[1812]]. He weer ok een goden Architekt. Besünners sünd sien eegen Huus in Monticello un de Hüüs von de Universität van Virginia to nömmen, de beid to dat [[UNESCO]]-[[Weltkulturarv]] hören. Jefferson’s Denken weer van de [[Upklärung]] bestimmt. He weer för de Trennung van Kark un Staat, een groot Freeheit för jeden enkelnden un för een starke [[Föderalismus|föderale]] Struktur van de USA. == Leven == === Familie un Werdegang === Jeffersons Öllern harrn Geld un leben ok all lang in Virginia. Sien Vader weer de Planter [[Peter Jefferson]], sien Moder Jane keem ut de inflootriek Familie Randolph. Van sien neegen Geschwisters sünd 2 all doot up de Welt kommen. Mit sien Öllern harr he een good Verhältnis. Sien Ahnen kemmen woll nich ut Europa (as man immer meent hett) sondern ut de Neege Oosten (villicht [[Phönizien]]). He is eerst privat ünnerricht wurn und eerst [[1760]] nah’t [[College of William and Mary]] in [[Williamsburg (Virginia)|Williamsburg]] gahn. Dat College hett he mit grooten Erfolg afslotten. Dornah hett he denn bi de [[Afkaat]] un [[Politiker]] [[George Wythe]] [[Juristeree]] studeert. Jefferson hett sük [[1767]] sülvständig makt. [[1772]] hett he [[Martha Wayles Skelton]] heiraat. Se harrn söss Kinner, van de aber 3 al as Kind stürben sünd. === Politisch Karriere bit hen to de Präsidentschop === [[Bild:Declaration of Independence (1819), by John Trumbull.jpg|thumb|Dat Ünnerteken van de amerikaansche Unfhängigkeitserklärung. Gemälde von [[John Trumbull]] (üm 1816)]] In de 1770er Johren hett he sük een goode Naam as Afkaat un Politiker makt un weer denn ok in dat ''House of Burgesses'', de tweete Kammer van dat Parlament in Virginia. Dor kreeg he ok de Strietereen tüschen de amerikaansch Kolonien und dat britsch Moderland mit. [[1774]] hett he dat Wark ''A Summary View of the Rights of the British America'' rutbröcht. Dat weer mal docht as Instruktschoon för de Delegierten ut Virginia bi de [[Kontinentalkongress]]. He wurr dor aber to een wichtig Vördenker van de amerikaanschen Patrioten, de sük tegen de britsch Stüern uplehnen deen. Se hebbt hüm de glieks to’n Gesandten bi de Kontinentalkongress makt. He hett denn letztlich de Unafhängigkeitserklärung schreben, ok wenn annern, so as John Adams ok een groot Deel doran dahn harrn. Enn’n [[1776]] is he weer nah Virginia torüchgahn un ok weer in dat Börgerhuus wählt wurrn. He hett sük denn voöl mit dat virgin’sch Rechtssystem utnannersett. Dat sull reformeert wurrn. In dree Johr hett Jefferson 126 Gesetzesentwürfe schreben. [[1779]] is he to’n [[Gouverneur (Vereinigte Staaten)|Gouverneur]] van Virginia wählt wurrn. Sien Amtstiet van 1779 bit [[1781]] stunn ünner de Utwirkungen van de [[Amerikaansche Unafhangigkeitskrieg|Unafhängigkeitskrieg]]. Die Briten sünd twee Mal in Virginia inmarscheert un hebbt ok kört de later Hööftstadt [[Richmond (Virginia)|Richmond]], besett harrt. De Briten kunnen Jefferson aber nich infangen, man he kreeg Druck ut sien eegen Land, de Lüüd seggen, dat he nich genog för de Sekerheit dahn harr. Se hebbt dat denn van Parlament ut ünnersöcht, aber Jefferson is free spraken wurrn. He weer aber woll doch n’beeten inschnappt un hett sük denn nah Monticello torüchtrukken. Van Politik wull he ok nich mehr so recht wat weeten. An [[6. September]] [[1782]] is sien Frau bi de Geburt van dat sösste Kind, Lucy Elisabeth, stürben. [[1785]] gung Jefferson as [[Diplomat]] nah Frankriek wor he bit [[1789]] bleev. He weer dorüm ok nich direkt an dat Entstahn van de Verfatung bedeeligt, hett dat aber intereseert verfolgt. He weer dormit in Grooten un Ganzen tofree, aber een [[Bill of Rights]] fehl hüm un ok, dat de Amtsperioden van een Präsident nich inschränkt wurr, stöör hüm. In de Tiet, wo he in [[Europa]] weer, hett he sük ok Süüdfrankriek un [[Italien]] un dor besünners ok de [[Architektur]] ankeken. In disse Tiet brook aber ok de [[Franzöösche Revolution]] ut. Jefferson hett de Revolutschonäre ünnerstött und hett ok hulpen, de Erklärung för de Minschen- un Börgerrechte uptosetten. Enn’ September hett he [[Paris]] aber weer verlaaten un is nah Amerika torüch. Nett weer to Huus, hett hüm [[George Washington]] denn to’n [[Butenminister]] ernennt. In disse Funktschoon weer Jefferson, tosommen mit de [[Finanzminister]] [[Alexander Hamilton]], een van de wichtigsten Beraters van Washington, aber Jefferson un Hamilton verstunnen sük nich, se weern in ehr Ansichten to verscheeden. Hamilton wull to’n Bispeel een [[Zentralbank]], Jefferson nich, Hamilton weer för de [[Industrie]], Jefferson mehr för de [[Landweertschop]], Jefferson weer mehr för de Franzosen, Hamilton für de Englänners. Enn’ van’t Leed weer, dat de beid jeweils een Partei gründ hebbt. Jefferson un een paar vertroot Lüüd, as [[James Madison]] und [[James Monroe]], grünn de Republikaansche Partei, de denn later hen [[Demokraatsch-Republikaansche Partei]] hetten dee (de wurrn ok ''Jefferson-Republikaner'' nömmt un hebbt mit de [[Republikaansche Partei (USA)|Republikaner]]s van vandaag nichts to do’n) un Hamilton gründ de Föderalistische Partei. Dor över hebbt se sük aber noch mehr in de Wull kregen, so dat Jefferson 1793 weer van de Politik afwend hett. He hett denn Monticello wieder upboot. Dat düür aber ok man blots dree Johr, un Jefferson we weer midden in de Politik. Sien Partei haar hüm to’n Präsidentschaftskandidaten küürt. Domols wuur Präsident, de de meeste Stimmen harr, un de Tweetplazeerte wurr Viezpräsident. So keem dat, dat de bitherige Viezpräsident John Adams van de Föderalisten [[1799]] Präsident wurrn de, ober de tweete Mann van de Föderalisten, [[Thomas Pinckney]], keem blots up Platz dree. Up Platz twee leeg Jefferson, van de Demokraatsch-Republikaansch Partei. Dat weer keen gooden Konstellatschoon. Nu as Viezpräsident, harr Jefferson de Upgaav, bi de Sitten van de [[Senat (USA)|Senat]] to vördeerst to sitten. He hett denn ok een Handbook för de Regeln in’t Senat rutgeben. [[Bild:Johnadamsvp.flipped.jpg|thumb|John Adams, Jeffersons Kontrahent in den Präsidentschaftswahlen von 1796 und 1800]] So lang Adams Präsident weer, verdragen sük Frankriek un de USA immer weniger, ja se harrn all bold so wat as een Krieg mitnanner. Kein Wunner, dat Jefferson un Adams sük nich verstahn deen. Nah veer Johren stunnen weer Wahlen an un de Kontrahenten weern meest de sülvigen, aber disse Mal gewunn Jefferson, ok wenn date en düchtig Kampf weer, wiels he immer de notwennige Mehrheet verfehlen de, so lang bit de Föderalisten mal nich mit afstimmt hebbt. Aaron Burr van sien eegen Partei wurr Viezpräsident. === Präsidentschop === ==== De Wahl ==== Ünner de Indruck van de Wahl 1800 hett man denn beslooten, tokünftig Präsident un Viezpräsident getrennt vananner to wählen. De Demokraatsch-Republikaansch Partei bleev aber nu för 25 Johr an de Macht. ==== Eerste Amtsperiood ==== Dat villicht wichtigst Passeeren in de Amtstiet van Jefferson, weer de Koop van Louisiana. 1801 hett he [[Robert R. Livingston]] nah Frankriek schickt, üm dor över de Koop van de Stadt [[New Orleans]] to verhanneln – dat wulln de aber in Paris nich. Jefferson hett denn ok noch James Monroe nah Paris schickt, aber beför de dor ankommen is hebbt [[Napoléon Bonaparte|Napoleon]] un sein Butenminister [[Charles-Maurice de Talleyrand]] de Amerikaaners een anner, völ wieder gahn’d Geschäft vörschlaan. Se wullen nich blots New Orleans, sondern ganz Louisiana verkopen. Dör disse Koop harrn de USA ehr Territorium to de Tiet verdüppeln, und at för een Pries van 22,5 Million Dollar (dat weern etwa 7 Dollar för een Quadratkilometer). [[Bild:LouisianaPurchase.png|thumb|De in'n ''Louisiana Purchase'' van de USA erwurben franzöössch Kolonie Louisiana (grön)]] Jefferson un Madison weern sük anfangs noch nich seeker, of de Koop dör de Verfatung överhopt mögelk weer, un Jefferson harr sogor all een Verfatenstosatz utarbeit, aber denn hebbt se dat Angebot doch so annommen. De Vedrag is an 30. April [[1803]] ünnerschreben wurrn. De Senat hett de Vertrag an 20. Oktober ratifizeert. Um dat nieg Rebeet to erforschen, hett Jefferson sien eenstig Privatsekretär [[Meriwether Lewis]] un de Offizer [[William Clark]] up een Expedition utsend, de de beid dör ganz Amerika bit an de Pazifik föhrt hett. Lewis un Clark sullen een Waterweg to’n Pazifik finnen un de Geleologie un Deertenwelt erforschen. Dorto sullen see fründschaftlich Beziehungen to de Indianers upboen. Ehr Reis düer van Mai 1804 bit September 1806 un hett völ nee Erkenntnisse brocht. Alleen över 100 nieg Platen- und Deertenoorten hebbt de beid funnen. [[Bild:Albert Gallatin.jpg|thumb|Jefferson sien Finanzminister Albert Gallatin]] Binnenpolitisch weer dat Jeffersons Ziel, de Schulden van de jung Republik avtoboen. Sien Finanzminister [[Albert Gallatin]] hett dat denn ok schafft: Gallatin weer bit 1814 in’t Amt (also fiev Johr langer as Jefferson) un hett in disse Tiet de Schulden meest halbeert (van 80 Million Dollar up 45 Million). ==== Wedderwahl un tweete Amtsperiood ==== [[Bild:Jm4.gif|thumb|James Madison, Jefferson sien Macker un later ok Präsident]] To de Präsidentschaftswahl 1804 is Jefferson mit sien nieg Viezpräsident [[George Clinton (Politiker)|George Clinton]] antreden. Aaron Burr muss sien Amt upgeben, wiels he in een Duell Alexander Hamilton so schwor verletzt harr, datt de stürben is. In twee Bundsstaaten is Buur denn wegen Mord anklagt wurrn. Van de Föderalisten wurrn Charles C. Pinckney un de New Yorker Senator [[Rufus King]] upstellt. Jefferson un Clinton hebbt de Wahl aber ganz klor wunnen. Se kregen 164 Wahlmännerstimmen un in de beid annern Wahlen man je 14. Ok wenn he düütlich wunnen harr, wenn de tweete Amtstiet nich eenfacher. Van de Föderalisten harr he schients nich völ to befürchten, aber nu keem Wedderstand ut sien eegen Partei. [[John Randolph]] harr een paar Anhängers um sück schort, de sük „Tertium Quid“ nömmen deen. Se hebbt seggt, dat Jefferson sück mit sien Politik immer mehr nah de Föderalisten henn orienteeren de. Se weern ok tegen de Koop van Louisiana, wiels de Verfaten dat nich hergeben harr. Een anner Problem weer sien ehmalge Viezpräsident Burr, de nah den Westen flücht weer. Aber denn keem dat Gerücht up, dat Buur een Verschwörung planen de – man segg, dat he een eegen Staat upmaken wull. Jefferson hett hüm denn fastnemmen laten un hett hüm de Prozess makt wegen Verrat un Verschwörung. Se hebbt Burr denn aber doch nich schuldig spraken. Butenpolitisch leep dato ok nich mehr so good mit. Mit de so nöömt [[Embargo Act]] van 1807 hett he mehr sien eegen Lüüd schad as Frankriek un England un hett dat Gesetz twee Johr later torüchnommen. 1812 harrn se wegen de Hannelsstrietigkeiten den Krieg. För een darten Amtstiet wull Jefferson nich mehr antreden. Nah de Wahl van [[James Madison]] 1809 hett he sük endgültig up Ollendeel torüchtrukken uni s weer nah Monticello gahn. === Ollendeel === [[Bild:Monticello.jpg|thumb|right|[[Monticello (Virginia)|Monticello]]]] Toeerst hett he Monticello noch mehr utbot un hett doför italiensch Vorlaagen nommen, as dat Pantheon in Rom un [[Andrea Palladio|Palladio]] sien Villa [[La Rotonda]]. He hett ok völ mit bedüüdent Lüüd korrespondeert un hett dorto ok een Vorlöpper van een Kopeergerät, den ''Jefferson-Polygraphen'', erfunnen. Dormit kunn man gliek ok een Dörschlag van een Breef maken. [[Bild:1804 Jeffersons-Polygraph-Monticello Cville VA.jpg|thumb|left|150px|De [[Polygraph]] van Thomas Jefferson – ein fröhe „Kopeergerät“.]] Ok mit John Adams un de sien Fru schreev he sük, se harrn ja nu Tiet. So ganz „neben bi“ hett he denn noch de [[Universität van Virginia]] in [[Charlottesville (Virginia)|Charlottesville]] gründ. Middelpunkt weer nich een Kark (as sonst), sondern een Bibliothek. === Letzte Johren === [[Bild:UVa_Rotunda.jpg|thumb|De „Rotunda“ van de Universität van Virginia]] An’t Enn’n van sien Leben weer Jefferson pleite. He harr good leevt un hett to völ Geld för de Bo un Utbo van Monticello utgeben. Denn is he noch as Börg för een Fründ uptreden un so harr he so völ Schullen, dat he een grooten Deel van sien Besitt verkoopen muss un he wuss ok all to sien Leev Tieden, dat sien Arben Monticello ok nich hollen kunnen An [[4. Juli]] 1826 is Jefferson stürben. Genau föfftig Johr vörher is de Unafhängigkeitserklärung verkünd wurrn un an sülvig Dag starv ok John Adams, sein Fründ, aber ok politisch Gegner. Jeffersons Denken weer van de [[Upklaarung]] bestimmt. He hett eenmal [[John Locke]], [[Francis Bacon]] und [[Isaac Newton]] as „de dree gröttsten Mannlü“ betekend, de de Welt je hervorbrocht hett. == Literatur == * R.B. Bernstein: ''Thomas Jefferson'', Oxford University Press 2005, ISBN 0-19-518130-1 * Noble E. Cunningham: ''Jefferson vs. Hamilton. Confrontations that shaped a nation''. Bedford, Boston, Mass. 2000, ISBN 0-312-08585-0 * Merrill D. Peterson: ''The Jefferson Image in the American Mind''. Oxford Univ.Pr., New York 1985, ISBN 0-19-500698-4 * Joseph J. Ellis: ''American Sphinx. The character of Thomas Jefferson''. Knopf, New York 1997, ISBN 0-679-44490-4 * Ekkehart Krippendorf: ''Jefferson und Goethe''. Europäische Verlagsanstalt, Hamburg 2001, ISBN 3-434-50210-6 (nicht nur für Jefferson eine problemorientierte, sehr erhellende und gut lesbare Darstellung) * Dumas Malone: ''Jefferson and his time''. Little Brown, Boston, Mass. 1981 (biographisches Standardwerk) ** 1. - ''Jefferson the Virginian'', ISBN 0-316-54472-8 ** 2. - ''Jefferson and the rights of men'', ISBN 0-316-54473-6 ** 3. - ''Jefferson and the ordeal of liberty'', ISBN 0-316-54469-8 ** 4. - ''Jefferson the President. First term 1801-1805'', ISBN 0-316-54466-3 ** 5. - ''Jefferson the President. Second term 1805-1809'', ISBN 0-316-54464-7 ** 6. - ''The sage of Monticello'', ISBN 0-316-54463-9 * Thomas Jefferson: ** ''Autobiography, Notes on the State of Virginia, Public and Private Papers, Addresses, Letters'', Cambridge University Press, 1984, ISBN 0-521-26344-1 ** ''The Jefferson Bible: The Life and Morals of Jesus of Nazareth'', u. a. bei Beacon Press, 2001, ISBN 0-8070-7714-3 == Weblenken == {{Wikiquote|Thomas Jefferson}} {{Commons|Thomas Jefferson}} * [http://etext.lib.virginia.edu/jefferson/ Texte von Thomas Jefferson] (englisch) * [http://www.loc.gov/exhibits/jefferson/jeffrep.html Creating a Virginia Republic - Thomas Jefferson (Library of Congress Exhibition)] * [http://memory.loc.gov/ammem/collections/jefferson_papers/index.html Library of Congress: The Thomas Jefferson Papers] {{US-Präsidenten}} [[Kategorie:Mann|Jefferson, Thomas]] [[Kategorie:USA|Jefferson, Thomas]] [[Kategorie:Virginia|Jefferson, Thomas]] [[Kategorie:Politiker (USA)|Jefferson, Thomas]] [[Kategorie:Boren 1743]] [[Kategorie:Storven 1826]] qxrg9l4arp0o13l1pv1fdm3tnu1d1bl 0 22021 992285 981341 2022-07-24T17:51:15Z Eastfrisian 554 /* Siegerlist */ wikitext text/x-wiki De '''Tour de France''' [{{IPA|ˌtuʀdəˈfʀɑ̃ːs}}], ok ''Grande Boucle'' [{{IPA|gʀɑ̃dˈbukl}}] („Groode Schleif“) oder eenfach ''Le Tour'' [{{IPA|ləˈtuːʀ}}] nömmt, is dat beröhmteste un för de Fohrer dat bedüdenste [[Radrennen]] up de Welt. Siet [[1903]] wurrd de Tour jedes Johr – mit Utnahm vun de Tiet vun de [[Eerste Weltkrieg]] (utfallen 1915–1918) un [[Tweete Weltkrieg]] (utfallen 1940–1946) – dree Week lang in’n Juli utdragen un föhrt dorbi in wesselnd Streckenföhrung dwars dör [[Frankriek]] und dat benahberte Utland. In dat Johr 2020 find de Tour wegen de Corona-Pandemie utnahmswies in'n September statt. De Tour gellt nah de [[Football-Weltmeesterschap]] un de Olympisch Spelen as dat dartgröttste Sportereignis up de Welt. Ok för de Fruenslüüd gifft dat en Tour de France, aber de steiht nicht so in’t Middelpunkt. == Winners [[Bild:Jersey yellow.svg|20px|Geele Trikot]] == De US-Amerikaner [[Lance Armstrong]] kunn vun 1999 bit 2005 de Tour as eerst Fohrer söben Mal winnen. Fiev Siege hebbt [[Jacques Anquetil]] (Frankriek, 1957 un 1961–1964), [[Eddy Merckx]] (Belgien, 1969–1972 un 1974), [[Bernard Hinault]] (Frankriek, 1978/1979, 1981/1982 un 1985) un [[Miguel Indurain]] (Spanien, 1991–1995) schafft. De meest Platzeerungen up dat Podium harr [[Raymond Poulidor]], de dree Mal Tweete un fiev Mal Dart weer, aber de Tour nie wunnen hett un ok nie dat Geele Trikot dragen kunn. Dat Geele Trikot drocht de Fohrer, de in de Gesamtwertung in Föhrung liggt oder de an’n Enn’n wunnen hett. Dorneben gifft dat noch de Gröne Trikot för de Punktbeste und dat Trikot mit rode Punkten, för de, de in de Bargen de meesten Punkte holt. De Bargen hebbt ünnerscheedlich Kategorien (je höger de enkelnden Bargen, desto mehr Punkte). == Siegerlist == {| width=100% | valign=top width=33% align=left | * 2022 [[Bild:Flag of Denmark.svg|20px|Däänmark]] [[Jonas Vingegard]] * 2021 [[Bild:Flag of Slovenia.svg|20px|Slowenien]] [[Tadej Pogačar]] * 2020 [[Bild:Flag of Slovenia.svg|20px|Slowenien]] [[Tadej Pogačar]] * 2019 [[Bild:Flag of Colombia.svg|20px|Kolumbien]] [[Egan Bernal]] * 2018 [[Bild:Flag of the United Kingdom.svg|20px|Grootbritannien]] [[Geraint Thomas]] * 2017 [[Bild:Flag of the United Kingdom.svg|20px|Grootbritannien]] [[Christopher Froome]] * 2016 [[Bild:Flag of the United Kingdom.svg|20px|Grootbritannien]] [[Christopher Froome]] * 2015 [[Bild:Flag of the United Kingdom.svg|20px|Grootbritannien]] [[Christopher Froome]] * 2014 [[Bild:Flag of Italy.svg|20px|Italien]] [[Vincenzo Nibali]] * 2013 [[Bild:Flag of the United Kingdom.svg|20px|Grootbritannien]] [[Christopher Froome]] * 2012 [[Bild:Flag of the United Kingdom.svg|20px|Grootbritannien]] [[Bradley Wiggins]] * 2011 [[Bild:Flag of Australia.svg|20px|Australien]] [[Cadel Evans]] * 2010 [[Bild:Flag of Luxembourg.svg|20px|Luxemburg]] [[Andy Schleck]]<ref> Alberto Contador wurr an' 6. Februar 2012 wegen Innahm vun [[Clenbuterol]] de Titel aferkannt.</ref> * 2009 [[Bild:Flag of Spain.svg|20px|Spanien]] [[Alberto Contador]] * 2008 [[Bild:Flag of Spain.svg|20px|Spanien]] [[Carlos Sastre]] * 2007 [[Bild:Flag of Spain.svg|20px|Spanien]] [[Alberto Contador]] * 2006 [[Bild:Flag of Spain.svg|20px|Spanien]] [[Óscar Pereiro]]<ref>Den oorsprünglichen Winner [[Floyd Landis]] wurr an’ 21. September 2007 wegen en to hooch Testosteron-Wert de Titel aferkannt.</ref> * 2005 [[Bild:Flag of the United States.svg|20px|USA]] [[Lance Armstrong]]<ref name="Armstrong">De söben Tour-de-France-Siege van 1999−2005 sünd [[Lance Armstrong]] an' 22. Oktober 2012 aferkannt wurrn. Nahrücker hett man nich nömmt. </ref> * 2004 [[Bild:Flag of the United States.svg|20px|USA]] [[Lance Armstrong]]<ref name="Armstrong"/> * 2003 [[Bild:Flag of the United States.svg|20px|USA]] [[Lance Armstrong]]<ref name="Armstrong"/> * 2002 [[Bild:Flag of the United States.svg|20px|USA]] [[Lance Armstrong]]<ref name="Armstrong"/> * 2001 [[Bild:Flag of the United States.svg|20px|USA]] [[Lance Armstrong]]<ref name="Armstrong"/> * 2000 [[Bild:Flag of the United States.svg|20px|USA]] [[Lance Armstrong]]<ref name="Armstrong"/> * 1999 [[Bild:Flag of the United States.svg|20px|USA]] [[Lance Armstrong]]<ref name="Armstrong"/> * 1998 [[Bild:Flag of Italy.svg|20px|Italien]] [[Marco Pantani]] * 1997 [[Bild:Flag of Germany.svg|20px|Düütschland]] [[Jan Ullrich]] * 1996 [[Bild:Flag of Denmark.svg|20px|Däänmark]] [[Bjarne Riis]]<ref>Riis weer nah eegen Angaben dopt. De Disqualifikatschoon is nich mögelk, wiel de Gebruuk vun Doping nah acht Johr verjährt. De Organisatoren vun de Tour de France harrn Riis toeerst ut hör Siegerlist streeken, intüschen wurrd he dor aber weer führt. [http://www.radsport-news.com/sport/sportnews_50697.htm]</ref> * 1995 [[Bild:Flag of Spain.svg|20px|Spanien]] [[Miguel Indurain]] * 1994 [[Bild:Flag of Spain.svg|20px|Spanien]] [[Miguel Indurain]] * 1993 [[Bild:Flag of Spain.svg|20px|Spanien]] [[Miguel Indurain]] * 1992 [[Bild:Flag of Spain.svg|20px|Spanien]] [[Miguel Indurain]] * 1991 [[Bild:Flag of Spain.svg|20px|Spanien]] [[Miguel Indurain]] * 1990 [[Bild:Flag of the United States.svg|20px|USA]] [[Greg LeMond]] * 1989 [[Bild:Flag of the United States.svg|20px|USA]] [[Greg LeMond]] * 1988 [[Bild:Flag of Spain.svg|20px|Spanien]] [[Pedro Delgado]] * 1987 [[Bild:Flag of Ireland.svg|20px|Irland]] [[Stephen Roche]] * 1986 [[Bild:Flag of the United States.svg|20px|USA]] [[Greg LeMond]] * 1985 [[Bild:Flag of France.svg|20px|Frankriek]] [[Bernard Hinault]] * 1984 [[Bild:Flag of France.svg|20px|Frankriek]] [[Laurent Fignon]] * 1983 [[Bild:Flag of France.svg|20px|Frankriek]] [[Laurent Fignon]] | valign=top width=33% align=left | * 1982 [[Bild:Flag of France.svg|20px|Frankriek]] [[Bernard Hinault]] * 1981 [[Bild:Flag of France.svg|20px|Frankriek]] [[Bernard Hinault]] * 1980 [[Bild:Flag of the Netherlands.svg|20px|Nedderlannen]] [[Joop Zoetemelk]] * 1979 [[Bild:Flag of France.svg|20px|Frankriek]] [[Bernard Hinault]] * 1978 [[Bild:Flag of France.svg|20px|Frankriek]] [[Bernard Hinault]] * 1977 [[Bild:Flag of France.svg|20px|Frankriek]] [[Bernard Thévenet]] * 1976 [[Bild:Flag of Belgium (civil).svg|20px|Belgien]] [[Lucien Van Impe]] * 1975 [[Bild:Flag of France.svg|20px|Frankriek]] [[Bernard Thévenet]] * 1974 [[Bild:Flag of Belgium (civil).svg|20px|Belgien]] [[Eddy Merckx]] * 1973 [[Bild:Flag of Spain 1945 1977.svg|20px|Spanien]] [[Luis Ocaña Pernía]] * 1972 [[Bild:Flag of Belgium (civil).svg|20px|Belgien]] [[Eddy Merckx]] * 1971 [[Bild:Flag of Belgium (civil).svg|20px|Belgien]] [[Eddy Merckx]] * 1970 [[Bild:Flag of Belgium (civil).svg|20px|Belgien]] [[Eddy Merckx]] * 1969 [[Bild:Flag of Belgium (civil).svg|20px|Belgien]] [[Eddy Merckx]] * 1968 [[Bild:Flag of the Netherlands.svg|20px|Nedderlannen]] [[Jan Janssen]] * 1967 [[Bild:Flag of France.svg|20px|Frankriek]] [[Roger Pingeon]] * 1966 [[Bild:Flag of France.svg|20px|Frankriek]] [[Lucien Aimar]] * 1965 [[Bild:Flag of Italy.svg|20px|Italien]] [[Felice Gimondi]] * 1964 [[Bild:Flag of France.svg|20px|Frankriek]] [[Jacques Anquetil]] * 1963 [[Bild:Flag of France.svg|20px|Frankriek]] [[Jacques Anquetil]] * 1962 [[Bild:Flag of France.svg|20px|Frankriek]] [[Jacques Anquetil]] * 1961 [[Bild:Flag of France.svg|20px|Frankriek]] [[Jacques Anquetil]] * 1960 [[Bild:Flag of Italy.svg|20px|Italien]] [[Gastone Nencini]] * 1959 [[Bild:Flag of Spain 1945 1977.svg|20px|Spanien]] [[Federico Bahamontes]] * 1958 [[Bild:Flag of Luxembourg.svg|20px|Luxemburg]] [[Charly Gaul]] * 1957 [[Bild:Flag of France.svg|20px|Frankriek]] [[Jacques Anquetil]] * 1956 [[Bild:Flag of France.svg|20px|Frankriek]] [[Roger Walkowiak]] * 1955 [[Bild:Flag of France.svg|20px|Frankriek]] [[Louison Bobet]] * 1954 [[Bild:Flag of France.svg|20px|Frankriek]] [[Louison Bobet]] * 1953 [[Bild:Flag of France.svg|20px|Frankriek]] [[Louison Bobet]] * 1952 [[Bild:Flag of Italy.svg|20px|Italien]] [[Fausto Coppi]] * 1951 [[Bild:Flag of Switzerland within 2to3.svg|20px|Swiez]] [[Hugo Koblet]] * 1950 [[Bild:Flag of Switzerland within 2to3.svg|20px|Swiez]] [[Ferdy Kübler]] * 1949 [[Bild:Flag of Italy.svg|20px|Italien]] [[Fausto Coppi]] * 1948 [[Bild:Flag of Italy.svg|20px|Italien]] [[Gino Bartali]] * 1947 [[Bild:Flag of France.svg|20px|Frankriek]] [[Jean Robic]] | valign=top width=33% align=left | * ''1940-1946 nich utdragen'' * 1939 [[Bild:Flag of Belgium (civil).svg|20px|Belgien]] [[Sylvère Maes]] * 1938 [[Bild:Flag of Italy (1861-1946).svg|20px|Italien]] [[Gino Bartali]] * 1937 [[Bild:Flag of France.svg|20px|Frankriek]] [[Roger Lapébie]] * 1936 [[Bild:Flag of Belgium (civil).svg|20px|Belgien]] [[Sylvère Maes]] * 1935 [[Bild:Flag of Belgium (civil).svg|20px|Belgien]] [[Romain Maes]] * 1934 [[Bild:Flag of France.svg|20px|Frankriek]] [[Antonin Magne]] * 1933 [[Bild:Flag of France.svg|20px|Frankriek]] [[Georges Speicher]] * 1932 [[Bild:Flag of France.svg|20px|Frankriek]] [[André Leducq]] * 1931 [[Bild:Flag of France.svg|20px|Frankriek]] [[Antonin Magne]] * 1930 [[Bild:Flag of France.svg|20px|Frankriek]] [[André Leducq]] * 1929 [[Bild:Flag of Belgium (civil).svg|20px|Belgien]] [[Maurice De Waele]] * 1928 [[Bild:Flag of Luxembourg.svg|20px|Luxemburg]] [[Nicolas Frantz]] * 1927 [[Bild:Flag of Luxembourg.svg|20px|Luxemburg]] [[Nicolas Frantz]] * 1926 [[Bild:Flag of Belgium (civil).svg|20px|Belgien]] [[Lucien Buysse]] * 1925 [[Bild:Flag of Italy (1861-1946).svg|20px|Italien]] [[Ottavio Bottecchia]] * 1924 [[Bild:Flag of Italy (1861-1946).svg|20px|Italien]] [[Ottavio Bottecchia]] * 1923 [[Bild:Flag of France.svg|20px|Frankriek]] [[Henri Pélissier]] * 1922 [[Bild:Flag of Belgium (civil).svg|20px|Belgien]] [[Firmin Lambot]] * 1921 [[Bild:Flag of Belgium (civil).svg|20px|Belgien]] [[Léon Scieur]] * 1920 [[Bild:Flag of Belgium (civil).svg|20px|Belgien]] [[Philippe Thys]] * 1919 [[Bild:Flag of Belgium (civil).svg|20px|Belgien]] [[Firmin Lambot]] * ''1915-1918 nich utdragen'' * 1914 [[Bild:Flag of Belgium (civil).svg|20px|Belgien]] [[Philippe Thys]] * 1913 [[Bild:Flag of Belgium (civil).svg|20px|Belgien]] [[Philippe Thys]] * 1912 [[Bild:Flag of Belgium (civil).svg|20px|Belgien]] [[Odiel Defraeye]] * 1911 [[Bild:Flag of France.svg|20px|Frankriek]] [[Gustave Garrigou]] * 1910 [[Bild:Flag of France.svg|20px|Frankriek]] [[Octave Lapize]] * 1909 [[Bild:Flag of Luxembourg.svg|20px|Luxemburg]] [[François Faber]] * 1908 [[Bild:Flag of France.svg|20px|Frankriek]] [[Lucien Petit-Breton]] * 1907 [[Bild:Flag of France.svg|20px|Frankriek]] [[Lucien Petit-Breton]] * 1906 [[Bild:Flag of France.svg|20px|Frankriek]] [[René Pottier]] * 1905 [[Bild:Flag of France.svg|20px|Frankriek]] [[Louis Trousselier]] * 1904 [[Bild:Flag of France.svg|20px|Frankriek]] [[Henri Cornet]] * 1903 [[Bild:Flag of France.svg|20px|Frankriek]] [[Maurice Garin]] |} == Anmarken == <references /> == Literatur == * ''100 Jahre Tour de France 1903–2003''. Delius Klasing, Bielefeld 2003. ISBN 3-89595-189-7 (Gekürzte deutsche Übersetzung einer dreibändigen Dokumentation aus dem Archiv der französischen Sportzeitung [[L'Équipe]], mit Zusammenfassungen, Statistiken, Fotos und Originalberichten der einzelnen Tour-Jahre bis 2002) * [[Roland Barthes]]: ''Die Tour de France als Epos''. in: Gunter Gebauer / Gerd Hortleder (Hrsg.): ''Sport - Eros - Tod''. Suhrkamp, Frankfurt am Main 1986 (Edition Suhrkamp 1335). ISBN 3-518-11335-6 (Original in französischer Sprache: ''Le Tour de France comme épopée''. In: ''Mythologies''. Éditions du Seuil, Paris 1957, pp. 110–121) (Philosophische Analyse der Tour als archaisch-heroisches Ereignis) * Kristian Bauer: ''Roadbook Tour de France''. Bruckmann, München 2006. ISBN 3-7654-4477-4 (Die Bergstrecken der Tour zum Nachfahren für Rennradfahrer) * [[Hans Blickensdörfer]]: ''Tour de France. Mythos und Geschichte eines Radrennens''. Sigloch Edition, Künzelsau 1997. ISBN 3-89393-160-0 (Schilderung der Tour de France aus der Sicht des Doyens der deutschen (Rad-)Sportberichterstattung, bis 1997) * Markus Bühler: ''Tour de France - Auf den Spuren eines Mythos''. AS Verlag, Zürich 1999. ISBN 3-905111-43-8 * Holger Ihle / Wilfried Scharf: [http://www.scoms.ch/current_issue/abstract.asp?id=342 ''Männer, Mythen, Medien - 'Tour de France'-Berichterstattung in Deutschland''], in: [http://www.scoms.ch Studies in Communication Sciences]. Journal of the Swiss Association of Communication and Media Research Vol. 7, N. 1, 2007, S. 203-229. * Holger Ihle: ''Die Tour de France in den deutschen Medien. Strukturen, Themen und Beispiele der Berichterstattung in Fernsehen und Presse''. VDM, Saarbrücken 2008. ISBN 3-8364-7779-3 * Ralf Schröder, Hubert Dahlkamp: ''Nicht alle Helden tragen Gelb. Die Geschichte der Tour de France''. Die Werkstatt, Göttingen 2003. ISBN 3-89533-406-5 (anekdotisch mit Hintergründen erzählte Geschichte der Tour) * Christopher S. Thompson: ''The Tour de France. A cultural history''. University of California Press, Berkeley 2006. ISBN 978-0-520-24760-4 * Les Woodland: ''Halbgötter in Gelb. Das Lesebuch zur Tour de France''. covadonga, Bielefeld 2003. ISBN 3-936973-00-8 (in Episoden erzähltes Lesebuch eines britischen Journalisten) == Weblenken == {{Commons|Category:Tour de France|Tour de France}} {{Wikiquote|Tour de France}} <!--Bitte ergänzt Zitate in der Wikiquote, anstatt Link zu löschen!--> * [http://www.letour.fr Offizielle Webseite der Tour de France] (frz., engl., span. und dt.) * [http://tour.ard.de Umfangreiche Seite der ARD zur Tour de France] * [http://www.memoire-du-cyclisme.net Alle Daten der einzelnen Rundfahrten] (frz.) * [http://www.gazzetta.cycling4fans.de/index.php?id=3466 Einige historische Berichte mit Bildern] (dt.) * [http://www.fahrradmonteur.de/tour-de-france.php Geschichte und Statistiken der Tour] (dt.) [[Kategorie:Radrennen]] ti770o2gtfqng7nxprymxwt8mfknjl7 992286 992285 2022-07-24T17:53:29Z Eastfrisian 554 /* Siegerlist */ wikitext text/x-wiki De '''Tour de France''' [{{IPA|ˌtuʀdəˈfʀɑ̃ːs}}], ok ''Grande Boucle'' [{{IPA|gʀɑ̃dˈbukl}}] („Groode Schleif“) oder eenfach ''Le Tour'' [{{IPA|ləˈtuːʀ}}] nömmt, is dat beröhmteste un för de Fohrer dat bedüdenste [[Radrennen]] up de Welt. Siet [[1903]] wurrd de Tour jedes Johr – mit Utnahm vun de Tiet vun de [[Eerste Weltkrieg]] (utfallen 1915–1918) un [[Tweete Weltkrieg]] (utfallen 1940–1946) – dree Week lang in’n Juli utdragen un föhrt dorbi in wesselnd Streckenföhrung dwars dör [[Frankriek]] und dat benahberte Utland. In dat Johr 2020 find de Tour wegen de Corona-Pandemie utnahmswies in'n September statt. De Tour gellt nah de [[Football-Weltmeesterschap]] un de Olympisch Spelen as dat dartgröttste Sportereignis up de Welt. Ok för de Fruenslüüd gifft dat en Tour de France, aber de steiht nicht so in’t Middelpunkt. == Winners [[Bild:Jersey yellow.svg|20px|Geele Trikot]] == De US-Amerikaner [[Lance Armstrong]] kunn vun 1999 bit 2005 de Tour as eerst Fohrer söben Mal winnen. Fiev Siege hebbt [[Jacques Anquetil]] (Frankriek, 1957 un 1961–1964), [[Eddy Merckx]] (Belgien, 1969–1972 un 1974), [[Bernard Hinault]] (Frankriek, 1978/1979, 1981/1982 un 1985) un [[Miguel Indurain]] (Spanien, 1991–1995) schafft. De meest Platzeerungen up dat Podium harr [[Raymond Poulidor]], de dree Mal Tweete un fiev Mal Dart weer, aber de Tour nie wunnen hett un ok nie dat Geele Trikot dragen kunn. Dat Geele Trikot drocht de Fohrer, de in de Gesamtwertung in Föhrung liggt oder de an’n Enn’n wunnen hett. Dorneben gifft dat noch de Gröne Trikot för de Punktbeste und dat Trikot mit rode Punkten, för de, de in de Bargen de meesten Punkte holt. De Bargen hebbt ünnerscheedlich Kategorien (je höger de enkelnden Bargen, desto mehr Punkte). == Siegerlist == {| width=100% | valign=top width=33% align=left | * 2022 [[Bild:Flag of Denmark.svg|20px|Däänmark]] [[Jonas Vingegaard]] * 2021 [[Bild:Flag of Slovenia.svg|20px|Slowenien]] [[Tadej Pogačar]] * 2020 [[Bild:Flag of Slovenia.svg|20px|Slowenien]] [[Tadej Pogačar]] * 2019 [[Bild:Flag of Colombia.svg|20px|Kolumbien]] [[Egan Bernal]] * 2018 [[Bild:Flag of the United Kingdom.svg|20px|Grootbritannien]] [[Geraint Thomas]] * 2017 [[Bild:Flag of the United Kingdom.svg|20px|Grootbritannien]] [[Christopher Froome]] * 2016 [[Bild:Flag of the United Kingdom.svg|20px|Grootbritannien]] [[Christopher Froome]] * 2015 [[Bild:Flag of the United Kingdom.svg|20px|Grootbritannien]] [[Christopher Froome]] * 2014 [[Bild:Flag of Italy.svg|20px|Italien]] [[Vincenzo Nibali]] * 2013 [[Bild:Flag of the United Kingdom.svg|20px|Grootbritannien]] [[Christopher Froome]] * 2012 [[Bild:Flag of the United Kingdom.svg|20px|Grootbritannien]] [[Bradley Wiggins]] * 2011 [[Bild:Flag of Australia.svg|20px|Australien]] [[Cadel Evans]] * 2010 [[Bild:Flag of Luxembourg.svg|20px|Luxemburg]] [[Andy Schleck]]<ref> Alberto Contador wurr an' 6. Februar 2012 wegen Innahm vun [[Clenbuterol]] de Titel aferkannt.</ref> * 2009 [[Bild:Flag of Spain.svg|20px|Spanien]] [[Alberto Contador]] * 2008 [[Bild:Flag of Spain.svg|20px|Spanien]] [[Carlos Sastre]] * 2007 [[Bild:Flag of Spain.svg|20px|Spanien]] [[Alberto Contador]] * 2006 [[Bild:Flag of Spain.svg|20px|Spanien]] [[Óscar Pereiro]]<ref>Den oorsprünglichen Winner [[Floyd Landis]] wurr an’ 21. September 2007 wegen en to hooch Testosteron-Wert de Titel aferkannt.</ref> * 2005 [[Bild:Flag of the United States.svg|20px|USA]] [[Lance Armstrong]]<ref name="Armstrong">De söben Tour-de-France-Siege van 1999−2005 sünd [[Lance Armstrong]] an' 22. Oktober 2012 aferkannt wurrn. Nahrücker hett man nich nömmt. </ref> * 2004 [[Bild:Flag of the United States.svg|20px|USA]] [[Lance Armstrong]]<ref name="Armstrong"/> * 2003 [[Bild:Flag of the United States.svg|20px|USA]] [[Lance Armstrong]]<ref name="Armstrong"/> * 2002 [[Bild:Flag of the United States.svg|20px|USA]] [[Lance Armstrong]]<ref name="Armstrong"/> * 2001 [[Bild:Flag of the United States.svg|20px|USA]] [[Lance Armstrong]]<ref name="Armstrong"/> * 2000 [[Bild:Flag of the United States.svg|20px|USA]] [[Lance Armstrong]]<ref name="Armstrong"/> * 1999 [[Bild:Flag of the United States.svg|20px|USA]] [[Lance Armstrong]]<ref name="Armstrong"/> * 1998 [[Bild:Flag of Italy.svg|20px|Italien]] [[Marco Pantani]] * 1997 [[Bild:Flag of Germany.svg|20px|Düütschland]] [[Jan Ullrich]] * 1996 [[Bild:Flag of Denmark.svg|20px|Däänmark]] [[Bjarne Riis]]<ref>Riis weer nah eegen Angaben dopt. De Disqualifikatschoon is nich mögelk, wiel de Gebruuk vun Doping nah acht Johr verjährt. De Organisatoren vun de Tour de France harrn Riis toeerst ut hör Siegerlist streeken, intüschen wurrd he dor aber weer führt. [http://www.radsport-news.com/sport/sportnews_50697.htm]</ref> * 1995 [[Bild:Flag of Spain.svg|20px|Spanien]] [[Miguel Indurain]] * 1994 [[Bild:Flag of Spain.svg|20px|Spanien]] [[Miguel Indurain]] * 1993 [[Bild:Flag of Spain.svg|20px|Spanien]] [[Miguel Indurain]] * 1992 [[Bild:Flag of Spain.svg|20px|Spanien]] [[Miguel Indurain]] * 1991 [[Bild:Flag of Spain.svg|20px|Spanien]] [[Miguel Indurain]] * 1990 [[Bild:Flag of the United States.svg|20px|USA]] [[Greg LeMond]] * 1989 [[Bild:Flag of the United States.svg|20px|USA]] [[Greg LeMond]] * 1988 [[Bild:Flag of Spain.svg|20px|Spanien]] [[Pedro Delgado]] * 1987 [[Bild:Flag of Ireland.svg|20px|Irland]] [[Stephen Roche]] * 1986 [[Bild:Flag of the United States.svg|20px|USA]] [[Greg LeMond]] * 1985 [[Bild:Flag of France.svg|20px|Frankriek]] [[Bernard Hinault]] * 1984 [[Bild:Flag of France.svg|20px|Frankriek]] [[Laurent Fignon]] * 1983 [[Bild:Flag of France.svg|20px|Frankriek]] [[Laurent Fignon]] | valign=top width=33% align=left | * 1982 [[Bild:Flag of France.svg|20px|Frankriek]] [[Bernard Hinault]] * 1981 [[Bild:Flag of France.svg|20px|Frankriek]] [[Bernard Hinault]] * 1980 [[Bild:Flag of the Netherlands.svg|20px|Nedderlannen]] [[Joop Zoetemelk]] * 1979 [[Bild:Flag of France.svg|20px|Frankriek]] [[Bernard Hinault]] * 1978 [[Bild:Flag of France.svg|20px|Frankriek]] [[Bernard Hinault]] * 1977 [[Bild:Flag of France.svg|20px|Frankriek]] [[Bernard Thévenet]] * 1976 [[Bild:Flag of Belgium (civil).svg|20px|Belgien]] [[Lucien Van Impe]] * 1975 [[Bild:Flag of France.svg|20px|Frankriek]] [[Bernard Thévenet]] * 1974 [[Bild:Flag of Belgium (civil).svg|20px|Belgien]] [[Eddy Merckx]] * 1973 [[Bild:Flag of Spain 1945 1977.svg|20px|Spanien]] [[Luis Ocaña Pernía]] * 1972 [[Bild:Flag of Belgium (civil).svg|20px|Belgien]] [[Eddy Merckx]] * 1971 [[Bild:Flag of Belgium (civil).svg|20px|Belgien]] [[Eddy Merckx]] * 1970 [[Bild:Flag of Belgium (civil).svg|20px|Belgien]] [[Eddy Merckx]] * 1969 [[Bild:Flag of Belgium (civil).svg|20px|Belgien]] [[Eddy Merckx]] * 1968 [[Bild:Flag of the Netherlands.svg|20px|Nedderlannen]] [[Jan Janssen]] * 1967 [[Bild:Flag of France.svg|20px|Frankriek]] [[Roger Pingeon]] * 1966 [[Bild:Flag of France.svg|20px|Frankriek]] [[Lucien Aimar]] * 1965 [[Bild:Flag of Italy.svg|20px|Italien]] [[Felice Gimondi]] * 1964 [[Bild:Flag of France.svg|20px|Frankriek]] [[Jacques Anquetil]] * 1963 [[Bild:Flag of France.svg|20px|Frankriek]] [[Jacques Anquetil]] * 1962 [[Bild:Flag of France.svg|20px|Frankriek]] [[Jacques Anquetil]] * 1961 [[Bild:Flag of France.svg|20px|Frankriek]] [[Jacques Anquetil]] * 1960 [[Bild:Flag of Italy.svg|20px|Italien]] [[Gastone Nencini]] * 1959 [[Bild:Flag of Spain 1945 1977.svg|20px|Spanien]] [[Federico Bahamontes]] * 1958 [[Bild:Flag of Luxembourg.svg|20px|Luxemburg]] [[Charly Gaul]] * 1957 [[Bild:Flag of France.svg|20px|Frankriek]] [[Jacques Anquetil]] * 1956 [[Bild:Flag of France.svg|20px|Frankriek]] [[Roger Walkowiak]] * 1955 [[Bild:Flag of France.svg|20px|Frankriek]] [[Louison Bobet]] * 1954 [[Bild:Flag of France.svg|20px|Frankriek]] [[Louison Bobet]] * 1953 [[Bild:Flag of France.svg|20px|Frankriek]] [[Louison Bobet]] * 1952 [[Bild:Flag of Italy.svg|20px|Italien]] [[Fausto Coppi]] * 1951 [[Bild:Flag of Switzerland within 2to3.svg|20px|Swiez]] [[Hugo Koblet]] * 1950 [[Bild:Flag of Switzerland within 2to3.svg|20px|Swiez]] [[Ferdy Kübler]] * 1949 [[Bild:Flag of Italy.svg|20px|Italien]] [[Fausto Coppi]] * 1948 [[Bild:Flag of Italy.svg|20px|Italien]] [[Gino Bartali]] * 1947 [[Bild:Flag of France.svg|20px|Frankriek]] [[Jean Robic]] | valign=top width=33% align=left | * ''1940-1946 nich utdragen'' * 1939 [[Bild:Flag of Belgium (civil).svg|20px|Belgien]] [[Sylvère Maes]] * 1938 [[Bild:Flag of Italy (1861-1946).svg|20px|Italien]] [[Gino Bartali]] * 1937 [[Bild:Flag of France.svg|20px|Frankriek]] [[Roger Lapébie]] * 1936 [[Bild:Flag of Belgium (civil).svg|20px|Belgien]] [[Sylvère Maes]] * 1935 [[Bild:Flag of Belgium (civil).svg|20px|Belgien]] [[Romain Maes]] * 1934 [[Bild:Flag of France.svg|20px|Frankriek]] [[Antonin Magne]] * 1933 [[Bild:Flag of France.svg|20px|Frankriek]] [[Georges Speicher]] * 1932 [[Bild:Flag of France.svg|20px|Frankriek]] [[André Leducq]] * 1931 [[Bild:Flag of France.svg|20px|Frankriek]] [[Antonin Magne]] * 1930 [[Bild:Flag of France.svg|20px|Frankriek]] [[André Leducq]] * 1929 [[Bild:Flag of Belgium (civil).svg|20px|Belgien]] [[Maurice De Waele]] * 1928 [[Bild:Flag of Luxembourg.svg|20px|Luxemburg]] [[Nicolas Frantz]] * 1927 [[Bild:Flag of Luxembourg.svg|20px|Luxemburg]] [[Nicolas Frantz]] * 1926 [[Bild:Flag of Belgium (civil).svg|20px|Belgien]] [[Lucien Buysse]] * 1925 [[Bild:Flag of Italy (1861-1946).svg|20px|Italien]] [[Ottavio Bottecchia]] * 1924 [[Bild:Flag of Italy (1861-1946).svg|20px|Italien]] [[Ottavio Bottecchia]] * 1923 [[Bild:Flag of France.svg|20px|Frankriek]] [[Henri Pélissier]] * 1922 [[Bild:Flag of Belgium (civil).svg|20px|Belgien]] [[Firmin Lambot]] * 1921 [[Bild:Flag of Belgium (civil).svg|20px|Belgien]] [[Léon Scieur]] * 1920 [[Bild:Flag of Belgium (civil).svg|20px|Belgien]] [[Philippe Thys]] * 1919 [[Bild:Flag of Belgium (civil).svg|20px|Belgien]] [[Firmin Lambot]] * ''1915-1918 nich utdragen'' * 1914 [[Bild:Flag of Belgium (civil).svg|20px|Belgien]] [[Philippe Thys]] * 1913 [[Bild:Flag of Belgium (civil).svg|20px|Belgien]] [[Philippe Thys]] * 1912 [[Bild:Flag of Belgium (civil).svg|20px|Belgien]] [[Odiel Defraeye]] * 1911 [[Bild:Flag of France.svg|20px|Frankriek]] [[Gustave Garrigou]] * 1910 [[Bild:Flag of France.svg|20px|Frankriek]] [[Octave Lapize]] * 1909 [[Bild:Flag of Luxembourg.svg|20px|Luxemburg]] [[François Faber]] * 1908 [[Bild:Flag of France.svg|20px|Frankriek]] [[Lucien Petit-Breton]] * 1907 [[Bild:Flag of France.svg|20px|Frankriek]] [[Lucien Petit-Breton]] * 1906 [[Bild:Flag of France.svg|20px|Frankriek]] [[René Pottier]] * 1905 [[Bild:Flag of France.svg|20px|Frankriek]] [[Louis Trousselier]] * 1904 [[Bild:Flag of France.svg|20px|Frankriek]] [[Henri Cornet]] * 1903 [[Bild:Flag of France.svg|20px|Frankriek]] [[Maurice Garin]] |} == Anmarken == <references /> == Literatur == * ''100 Jahre Tour de France 1903–2003''. Delius Klasing, Bielefeld 2003. ISBN 3-89595-189-7 (Gekürzte deutsche Übersetzung einer dreibändigen Dokumentation aus dem Archiv der französischen Sportzeitung [[L'Équipe]], mit Zusammenfassungen, Statistiken, Fotos und Originalberichten der einzelnen Tour-Jahre bis 2002) * [[Roland Barthes]]: ''Die Tour de France als Epos''. in: Gunter Gebauer / Gerd Hortleder (Hrsg.): ''Sport - Eros - Tod''. Suhrkamp, Frankfurt am Main 1986 (Edition Suhrkamp 1335). ISBN 3-518-11335-6 (Original in französischer Sprache: ''Le Tour de France comme épopée''. In: ''Mythologies''. Éditions du Seuil, Paris 1957, pp. 110–121) (Philosophische Analyse der Tour als archaisch-heroisches Ereignis) * Kristian Bauer: ''Roadbook Tour de France''. Bruckmann, München 2006. ISBN 3-7654-4477-4 (Die Bergstrecken der Tour zum Nachfahren für Rennradfahrer) * [[Hans Blickensdörfer]]: ''Tour de France. Mythos und Geschichte eines Radrennens''. Sigloch Edition, Künzelsau 1997. ISBN 3-89393-160-0 (Schilderung der Tour de France aus der Sicht des Doyens der deutschen (Rad-)Sportberichterstattung, bis 1997) * Markus Bühler: ''Tour de France - Auf den Spuren eines Mythos''. AS Verlag, Zürich 1999. ISBN 3-905111-43-8 * Holger Ihle / Wilfried Scharf: [http://www.scoms.ch/current_issue/abstract.asp?id=342 ''Männer, Mythen, Medien - 'Tour de France'-Berichterstattung in Deutschland''], in: [http://www.scoms.ch Studies in Communication Sciences]. Journal of the Swiss Association of Communication and Media Research Vol. 7, N. 1, 2007, S. 203-229. * Holger Ihle: ''Die Tour de France in den deutschen Medien. Strukturen, Themen und Beispiele der Berichterstattung in Fernsehen und Presse''. VDM, Saarbrücken 2008. ISBN 3-8364-7779-3 * Ralf Schröder, Hubert Dahlkamp: ''Nicht alle Helden tragen Gelb. Die Geschichte der Tour de France''. Die Werkstatt, Göttingen 2003. ISBN 3-89533-406-5 (anekdotisch mit Hintergründen erzählte Geschichte der Tour) * Christopher S. Thompson: ''The Tour de France. A cultural history''. University of California Press, Berkeley 2006. ISBN 978-0-520-24760-4 * Les Woodland: ''Halbgötter in Gelb. Das Lesebuch zur Tour de France''. covadonga, Bielefeld 2003. ISBN 3-936973-00-8 (in Episoden erzähltes Lesebuch eines britischen Journalisten) == Weblenken == {{Commons|Category:Tour de France|Tour de France}} {{Wikiquote|Tour de France}} <!--Bitte ergänzt Zitate in der Wikiquote, anstatt Link zu löschen!--> * [http://www.letour.fr Offizielle Webseite der Tour de France] (frz., engl., span. und dt.) * [http://tour.ard.de Umfangreiche Seite der ARD zur Tour de France] * [http://www.memoire-du-cyclisme.net Alle Daten der einzelnen Rundfahrten] (frz.) * [http://www.gazzetta.cycling4fans.de/index.php?id=3466 Einige historische Berichte mit Bildern] (dt.) * [http://www.fahrradmonteur.de/tour-de-france.php Geschichte und Statistiken der Tour] (dt.) [[Kategorie:Radrennen]] p7fjiuym127oi9kccd7h7fgh0ykqs4k 0 81290 992281 991185 2022-07-24T16:07:47Z FMSky 43191 wikitext text/x-wiki [[Bild:Manuela Stellmach (cropped).jpg|rechts|duum|Stellmach bi de DDR-Swemmmeesterschapen in [[Erfurt]] (1987)]] '''Manuela Stellmach''' (* [[22. Februar]] [[1970]] in [[Berlin]]) is en ehmalge [[Düütschland|düütsch]] Swemmsportlerin, de sowohl för de [[DDR]] as ok nah de [[Düütsch Weddervereenigen|Weddervereenigen]] för Düütschland antreeden is. == Werdegang == [[Datei:Bundesarchiv Bild 183-1988-1220-033, Manuela Stellmach.jpg|miniatur|rechts|Manuela Stellmach bi de DDR-Wintermeesterschapen in [[Potsdam]] (1988)]] De gröttsten Erfolge harr de Freestilspezialistin mit den Staffeln. So wurr se 1985 mit de DDR-Staffel över 4×100&nbsp;Meter Freestil [[Swemmeuropameesterschapen 1985|Europameesterin]], 1986 [[Swemmweltmeesterschapen 1986|Weltmeesterin]] över 4×100&nbsp;Meter un 4×200&nbsp;Meter Freestil un [[Olympisch Sömmerspelen 1988/Swemmen|1988]] in [[Seoul]] tosommen mit [[Kristin Otto]], [[Katrin Meißner]] un [[Daniela Hunger]] [[Olympiasieger]]in mit de 4×100&nbsp;Meter Freestilstaffel. Up de Eenzelstrecken stunn se meestens in' Schadden vun [[Heike Friedrich]]. De eenzig Eenzelerfolg weer de Titel över 200&nbsp;m Freestil bi den [[Swemmeuropameesterschapen 1989|Europameesterschapen 1989]] in [[Bonn]]. Se kunn gemeensam mit de DDR-Freestilstaffel mehrfack de Weltrekord över 4×200&nbsp;Meter Freestil verbetern. Manuela Stellmach weer en vun de wenig Swemmsportlerinnen ut de DDR, de ok noch nah de Wende wiederhen spoodriek weern. Se wunn mit düütsch Staffeln noch Titel bi Welt- un Europameesterschapen. 1994 hett se hör Loopbahn aflsooten. 1986 wurr se mit den [[Vaterländischer Verdienstorden|Vaterländischen Verdienstorden]] in Sülver un 1988 in Gold uttekent.<ref>[[Neues Deutschland]], 15. Oktober 1986, S. 7</ref><ref>Neues Deutschland, 12./13. November 1988, S. 4</ref> === DDR-Doping === In' Toog vun den DDR-Dopingperzess, wo se vör dat [[Landgericht Berlin]] as Tüüg laden weer,<ref>[http://www.berliner-zeitung.de/archiv/ermittlungspannen-beim-doping-prozess-wichtige-protokolle-ohne-unterschrift,10810590,9440160.html „Wichtige Protokolle ohne Unterschrift“] in der [[Berliner Zeitung]], 9. Juni 1998; ''Stand: 7. Mai 2009''</ref> wurr ünner annern bekannt, dat [[Volker Frischke]], de in de 1980er Johren hör Trainer in' B-Natschonalkader vun de DDR weer, hör [[Anabolika|anabole]] [[Steroide]] verafreicht hett.<ref>[http://www.berliner-zeitung.de/archiv/die-meister-macher,10810590,9410326.html „Die Meister-Macher“] online bi de [[Berliner Zeitung]], 19. März 1998; ''Stand: 7. Mai 2009''.</ref> == Weblenken == *[ https://www.swimrankings.net/index.php?page=athleteDetail&athleteId=4042786 Manuela Stellmach in de Datenbank] vun Swimrankings.net (engelsch) *[http://www.sports-reference.com/olympics/athletes/st/manuela-stellmach-1.html Manuela Stellmach in de Datenbank] vun Sportsreference (engelsch) == Enkeld Nahwiesen == <references /> {{Normdaten}} {{SORTIERUNG:Stellmach, Manuela}} [[Kategorie:Fru]] [[Kategorie:Börger von de DDR]] [[Kategorie:Börger von Düütschland]] [[Kategorie:Swemmsportler]] [[Kategorie:Olympiadeelnehmer (Düütschland)]] [[Kategorie:Boren 1970]] c12cqzpabb8jo9a71yuodnka7sva5du 992287 992281 2022-07-24T17:54:36Z Eastfrisian 554 /* Weblenken */ wikitext text/x-wiki [[Bild:Manuela Stellmach (cropped).jpg|rechts|duum|Stellmach bi de DDR-Swemmmeesterschapen in [[Erfurt]] (1987)]] '''Manuela Stellmach''' (* [[22. Februar]] [[1970]] in [[Berlin]]) is en ehmalge [[Düütschland|düütsch]] Swemmsportlerin, de sowohl för de [[DDR]] as ok nah de [[Düütsch Weddervereenigen|Weddervereenigen]] för Düütschland antreeden is. == Werdegang == [[Datei:Bundesarchiv Bild 183-1988-1220-033, Manuela Stellmach.jpg|miniatur|rechts|Manuela Stellmach bi de DDR-Wintermeesterschapen in [[Potsdam]] (1988)]] De gröttsten Erfolge harr de Freestilspezialistin mit den Staffeln. So wurr se 1985 mit de DDR-Staffel över 4×100&nbsp;Meter Freestil [[Swemmeuropameesterschapen 1985|Europameesterin]], 1986 [[Swemmweltmeesterschapen 1986|Weltmeesterin]] över 4×100&nbsp;Meter un 4×200&nbsp;Meter Freestil un [[Olympisch Sömmerspelen 1988/Swemmen|1988]] in [[Seoul]] tosommen mit [[Kristin Otto]], [[Katrin Meißner]] un [[Daniela Hunger]] [[Olympiasieger]]in mit de 4×100&nbsp;Meter Freestilstaffel. Up de Eenzelstrecken stunn se meestens in' Schadden vun [[Heike Friedrich]]. De eenzig Eenzelerfolg weer de Titel över 200&nbsp;m Freestil bi den [[Swemmeuropameesterschapen 1989|Europameesterschapen 1989]] in [[Bonn]]. Se kunn gemeensam mit de DDR-Freestilstaffel mehrfack de Weltrekord över 4×200&nbsp;Meter Freestil verbetern. Manuela Stellmach weer en vun de wenig Swemmsportlerinnen ut de DDR, de ok noch nah de Wende wiederhen spoodriek weern. Se wunn mit düütsch Staffeln noch Titel bi Welt- un Europameesterschapen. 1994 hett se hör Loopbahn aflsooten. 1986 wurr se mit den [[Vaterländischer Verdienstorden|Vaterländischen Verdienstorden]] in Sülver un 1988 in Gold uttekent.<ref>[[Neues Deutschland]], 15. Oktober 1986, S. 7</ref><ref>Neues Deutschland, 12./13. November 1988, S. 4</ref> === DDR-Doping === In' Toog vun den DDR-Dopingperzess, wo se vör dat [[Landgericht Berlin]] as Tüüg laden weer,<ref>[http://www.berliner-zeitung.de/archiv/ermittlungspannen-beim-doping-prozess-wichtige-protokolle-ohne-unterschrift,10810590,9440160.html „Wichtige Protokolle ohne Unterschrift“] in der [[Berliner Zeitung]], 9. Juni 1998; ''Stand: 7. Mai 2009''</ref> wurr ünner annern bekannt, dat [[Volker Frischke]], de in de 1980er Johren hör Trainer in' B-Natschonalkader vun de DDR weer, hör [[Anabolika|anabole]] [[Steroide]] verafreicht hett.<ref>[http://www.berliner-zeitung.de/archiv/die-meister-macher,10810590,9410326.html „Die Meister-Macher“] online bi de [[Berliner Zeitung]], 19. März 1998; ''Stand: 7. Mai 2009''.</ref> == Weblenken == *[https://www.swimrankings.net/index.php?page=athleteDetail&athleteId=4042786 Manuela Stellmach in de Datenbank] vun Swimrankings.net (engelsch) *[http://www.sports-reference.com/olympics/athletes/st/manuela-stellmach-1.html Manuela Stellmach in de Datenbank] vun Sportsreference (engelsch) == Enkeld Nahwiesen == <references /> {{Normdaten}} {{SORTIERUNG:Stellmach, Manuela}} [[Kategorie:Fru]] [[Kategorie:Börger von de DDR]] [[Kategorie:Börger von Düütschland]] [[Kategorie:Swemmsportler]] [[Kategorie:Olympiadeelnehmer (Düütschland)]] [[Kategorie:Boren 1970]] 4xeur72lyilxd394yxc67oeao2x2hcp 3 93478 992279 925505 2022-07-24T14:46:55Z Céréales Killer 22974 Céréales Killer hett de Siet [[Bruker Diskuschoon:TaylorSnail]] na [[Bruker Diskuschoon:Morc'hast]] verschaven: Seite während der Umbenennung des Benutzers „[[Special:CentralAuth/TaylorSnail|TaylorSnail]]“ in „[[Special:CentralAuth/Morc'hast|Morc'hast]]“ automatisch verschoben wikitext text/x-wiki {{Vörlaag:Moin!|realName=|name=Goprake}} -- [[Bruker:Moin!|Moin!]] [[Bruker Diskuschoon:Moin!|✍]] 17:06, 3. Okt 2018 (CEST) lrhtla36i62spvaz13l9mijet9n09hg 0 97731 992293 834042 2022-07-25T06:44:12Z Gliwi 42503 ([[c:GR|GR]]) [[File:Wappen von Neufraunhofen.png]] → [[File:DEU Neufraunhofen COA.svg]] PNG → SVG wikitext text/x-wiki {{Infobox Gemeenverband in Düütschland |Oord = Verwaltungsgemeenschop |Naam = Velden (Vils) |Grünnt = |Wapen = |KOOR_NS = 48.36667 |KOOR_OW = 12.25000 |Laagplaan = Verwaltungsgemeinschaft Velden (Vils) in LA.svg |Bundsland = Bayern |Regerungsbezirk = [[Nedderbayern]] |Landkreis = Landshut |Gemeenslötel = 092745227 |NUTS = |Gemenen = 3 |Websteed = [http://www.vg-velden.info/ www.vg-velden.info] <br>[http://www.vg-velden.de/ www.vg-velden.de] |Organwalter = Ludwig Greimel |Organwaltertitel = Vörsitter |Partei = FW }} De '''[[Verwaltungsgemeenschop (Bayern)|Verwaltungsgemeenschop]] Velden''' liggt in’n [[Landkreis Landshut]], [[Nedderbayern]], [[Bayern]], un warrt von düsse Gemenen billt: [[Neufraunhofen]], [[Velden (Vils)|Velden]] un [[Wurmsham]]. == Geschicht == De Verwaltungsgemeenschop Velden is an’n 1.&nbsp;Mai 1978 grünnt worrn.<ref>Markt Velden: [http://www.vg-velden.de/index.php?id=217,27 ''Geschichte des Marktes Velden'']. Online op www.vg-velden.de, afropen an’n 19.&nbsp;Mai 2016</ref> == Politik == Seet von de Verwaltungsgemeenschop is Velden. Den Vörsitt hett Ludwig Greimel, 1.&nbsp;Börgermeester von Velden.<ref>Verwaltungsgemeenschop Velden: [http://www.vg-velden.de/index.php?id=27,9&suche=Vorsitz+der+Verwaltungsgemeenschop ''Impressum'']. Online op www.vg-velden.de, afropen an’n 19.&nbsp;Mai 2016.</ref> De Verwaltungsgemeenschop Velden is nich to verwesseln mit de [[Verwaltungsgemeenschop Velden (Pegnitz)|Verwaltungsgemeenschop Velden]] in [[Middelfranken]]. {| class="Tabell sortable" |+ Verwaltungsgemeenschop Velden ! Gemeen || Wapen || Rebeed<br /><small>km²</small> || Inwahners<br /><small>{{EWD|DE-BY}}</small> |- | '''[[Neufraunhofen]]''' || align="center" | [[Datei:DEU Neufraunhofen COA.svg|30px]] || {{FL|DE|09274154|2}} || align="center" | {{EWZ|DE|09274154}} |- || '''[[Velden (Vils)|Velden]]''' || align="center" | [[Datei:Velden_Vils_coat_of_arms.svg|30px]] || {{FL|DE|09274183|2}} || align="center" | {{EWZ|DE|09274183}} |- | '''[[Wurmsham]]''' || align="center" | [[Datei:DEU Wurmsham COA.svg|30px]] || {{FL|DE|09274193|2}} || align="center" | {{EWZ|DE|09274193}} |} == Footnoten == <references/> == Weblenken == * [http://www.vg-velden.de Websteed von de Verwaltungsgemeenschop Velden] (hoochdüütsch) {{Navigatschoonsliest Verwaltungsgemeenschoppen in’n Landkreis Landshut}} {{SORTIERUNG:Velden (Vils)}} [[Kategorie:Verwaltungsgemeenschop in Bayern]] e3ikaqyktkrfi8slpdd9v56vit8xmsg 0 97735 992295 834554 2022-07-25T07:20:29Z Gliwi 42503 ([[c:GR|GR]]) [[File:Wappen von Obersüßbach.png]] → [[File:DEU Obersüßbach COA.svg]] PNG → SVG wikitext text/x-wiki {{Infobox Gemeenverband in Düütschland |Oord = Verwaltungsgemeenschop |Naam = Furth |Grünnt = |Wapen = keen |KOOR_NS = 48.59028 |KOOR_OW = 12.02417 |Laagplaan = Verwaltungsgemeinschaft Furth in LA.svg |Bundsland = Bayern |Regerungsbezirk = [[Nedderbayern]] |Landkreis = Landshut |Gemeenslötel = 092745221 |NUTS = |Gemenen = 3 |Websteed = [http://www.vg-furth.de/ www.vg-furth.de] |Organwalter = Andreas Horsche (Furth) |Organwaltertitel = Gemeenschopsvörsitter |Partei = FW }} De '''[[Verwaltungsgemeenschop (Bayern)|Verwaltungsgemeenschop]] Furth''' liggt in’n [[Landkreis Landshut]], [[Nedderbayern]], [[Bayern]], un warrt von düsse Gemenen billt: [[Furth (Nedderbayern)|Furth]], [[Obersüßbach]] un [[Weihmichl]]. == Geschicht == De Verwaltungsgemeenschop Furth is an’n 1.&nbsp;Mai 1978 grünnt worrn. == Politik == Seet von de Verwaltungsgemeenschop is Furth. Den Vörsitt hett Andreas Horsche, 1.&nbsp;Börgermeester von Furth.<ref>Verwaltungsgemeenschop Furth: [http://www.vg-furth.de/vg/rathaus/vg-informationen/ ''Verwaltungsgemeenschop Furth'']. Online op www.vg-furth.de, afropen an’n 19.&nbsp;Juni 2016.</ref> {| class="Tabell sortable" |+ Verwaltungsgemeenschop Furth ! Gemeen || Wapen || Rebeed<br /><small>km²</small> || Inwahners<br /><small>{{EWD|DE-BY}}</small> |- | '''[[Furth (Nedderbayern)|Furth]]''' || align="center" | [[Datei:Wappen_von_Furth_(Niederbayern).svg|30px]] || {{FL|DE|09274132|2}} || align="center" | {{EWZ|DE|09274132}} |- | '''[[Obersüßbach]]''' || align="center" | [[Datei:DEU Obersüßbach COA.svg|30px]] || {{FL|DE|09274165|2}} || align="center" | {{EWZ|DE|09274165}} |- | '''[[Weihmichl]]''' || align="center" | [[Datei:Weihmichl_coat_of_arms.svg|30px]] || {{FL|DE|09274187|2}} || align="center" | {{EWZ|DE|09274187}} |} == Footnoten == <references/> {{Navigatschoonsliest Verwaltungsgemeenschoppen in’n Landkreis Landshut}} {{SORTIERUNG:Furth}} [[Kategorie:Verwaltungsgemeenschop in Bayern]] 3mh8tqnyjx7bh5qi7en66sove1njoup 10 102158 992289 880042 2022-07-24T21:10:52Z CommonsDelinker 542 Replacing Wappen_Landkreis_Schaumburg.svg with [[File:DEU_Landkreis_Schaumburg_COA.svg]] (by [[:c:User:CommonsDelinker|CommonsDelinker]] because: [[:c:COM:FR|File renamed]]: Reason 4: To harmonize the names of a set of images). wikitext text/x-wiki {{Navigatschoonsliest |BILD=DEU Landkreis Schaumburg COA.svg |TITEL=Samtgemenen in’n [[Landkreis Schaumborg]] |INHOLT= [[Samtgemeen Ahlsen|Ahlsen]]&nbsp;&#124; [[Samtgemeen Lindhoste|Lindhoste]]&nbsp;&#124; [[Samtgemeen Nenndörpe|Nenndörpe]]&nbsp;&#124; [[Samtgemeen Niernweuern|Niernweuern]]&nbsp;&#124; [[Samtgemeen Nienstie|Nienstie]]&nbsp;&#124; [[Samtgemeen Rommbarje|Rommbarje]]&nbsp;&#124; [[Samtgemeen Sassenhagen|Sassenhagen]] }}<noinclude> [[Kategorie:Wikipedia:Navigatschoonsliest (Düütschland)]] [[Kategorie:Wikipedia:Navigatschoonsliest Geografie]] </noinclude> 36hpbkve89lsysxcfmnqukqp86y6xk7 0 129130 992296 918930 2022-07-25T07:20:52Z 2001:9E8:2398:6200:F85A:EFDC:B7BD:81CB wikitext text/x-wiki [[Datei:Jim Peebles.jpg|mini|James Peebles]] '''Phillip James („Jim“) Edwin Peebles''' (* [[25. April]] [[1935]] in [[Saint-Boniface (Manitoba)|St Boniface]], Vöroort vun [[Winnipeg]], [[Manitoba]]) is en führend [[Kanada|kanaadsch]] un [[USA|US-amerikaansch]] [[Kosmoloog]]. He kreeg to Hälft den [[Nobelpries för Physik]] in dat Johr för sien grundleggend Bidrääg to de Kosmologie. De anner Hälft vun den Nobelpries för dat Johr gung an [[Michel Mayor]] un [[Didier Queloz]]. == Leven un Wark == Peebles hett an de [[University of Manitoba]] studeert (Bachelor-Afsluss 1958) un hett 1962 bi [[Robert Henry Dicke]] an de [[Princeton University]] sien Doktertitel maakt. Ünner den Infloot vun Dicke is he vun de Deelkenphysik to de Kosmologie wesselt. An de [[Princeton University]] bleev he sein ganz Karriere lang uni s hüüd emeritrert Perfesser. As Nahfolger vun Dicke wurr he dor ''Albert Einstein Professor of Science Emeritus''. Peebles hett wertvull Bidrääg to dat [[Oorknall]]-Modell leist un hett mit Dicke un annern in den 1960er Johren de 3K-[[Kosmischer Mikrowellenachtergrund|Achtergrundstrahlung]] vörut seggt, as all vörher [[George Anthony Gamow]] un Kollegen in den 1940er Johren, deren Vörherseggen weer aber weer in Vergeetenheit geraden. Peebles is en führend Autorität in Kosmologie un hett sück all düchtig mit dat Thema befaat, as dat noch lang nich „in Mood“ weer. He hett wichtige Bidrääg to de [[Primordiale Nukleosynthees|Urknall-Nukleosynthees]] (dat faken faststellen vun licht Elemente as Helium, wat 1966 de [[Oorknall]]-Theorie bestätigen dee), de Strukturbillen in dat fröh Universum (Statistisch Verdeelen vun dat ''Clustering'' vun [[Galaxie]]n un [[Galaxienhoopen]], wat af den 1970er Johren mit Computern nauer bestimmt wurrn kunn) un den Fragen to [[Dunkel Materie|dunkel Materie]] bzw. [[Dunkel Energie|dunkel Energie]] leefert. He hett all Enn‘ vun de 1970er Johren mit [[Jeremiah Paul Ostriker| Jerry Ostriker]] (Princeton) de Existenz vun dunkel Materie ünnersöcht un hett groot Mengen vun dunkel Materie in den [[Halo (Astronomie)|Halos]] vun Galaxien nahwiest. In den 1980er Johren weer he allerdings skeptisch tegenöver de – sien Meenen nah to licht övernommen – Annahm vun Dunkel Materie in kosmologischen Modellen to de Galaxienentstahn un hett nah Alternativen söcht.<ref>Autobiographie to’n Anlaat vun den Shaw Pries, kiek Weblinks</ref> Intüschen sücht he de Cold-Dark-Matter-Modelle (CDM) aber goot bestätigt, ok wenn he noch eenig apen Fragen, as to dat Phänomen vun [[Filamente un Voids|Blasen (Voids)]] in de Galaxienverdeelen, sücht.<ref>Homepage in Princeton, afropen in’n Juni 2010, kiek Weblinks</ref> He hett ok all fröh in den 1980er Johren up de Notwennigkeit vun en [[Kosmologische Konstante|kosmologische Konstante]] henwiest, sücht disse aber as ''Frömdkörper'' in dat gegenwärtigen Theoriegebäude an.<ref>Autobiographie to’n Anlaat vun den Shaw Pries: ''a term that makes no sense within physics as we understand it''</ref> Sien Book ''Principles of Physical Cosmology'' is en Standardwark, dat völ to dat Anerkennen vun de Kosmologie as wichtige Forschungsricht bidragen hett. De [[Asteroid]] [[(18242) Peebles]] is nah hüm nömmt wurrn. He is siet 1958 mit Alison Peebles verheiraadt un hett dree Kinner. Neben de kanaadsch hett he ok de amerikaansch Staatsbörgerschap.<ref>[https://edmontonjournal.com/news/national/canadian-born-james-peebles-wins-nobel-prize-in-physics/wcm/c440131b-1d99-49ee-8ded-208bbe34cf44 Canadian-born James Peebles wins Nobel prize in physics], Edmonton Journal, 8. Oktober 2019</ref> == Utteknungen == * 1968: [[Sloan Research Fellowship]] * 1977: A. C. Morrison Award * 1977: Liddmaat vun de [[American Academy of Arts and Sciences]] * 1981: [[Eddington-Medaille]] vun de Royal Astronomical Society * 1982: [[Dannie-Heineman-Pries för Astrophysik]] * 1988: Liddmaat [[National Academy of Sciences]] * 1989: [[Petrie Prize Lecture]] * 1993: [[Henry Norris Russell Lectureship]] * 1995: [[Bruce Medal]] * 1998: [[Goldmedaille vun de Royal Astronomical Society]] * 2000: [[Gruber-Pries fär Kosmologie]] * 2003: [[Tomalla-Pries]] * 2004: [[Shaw Prize]] in Astronomy * 2004: Liddmaat vun de [[American Philosophical Society]] * 2005: [[Crafoord-Pries]] mit [[James Edward Gunn]] un [[Martin Rees]] * 2013: [[Dirac-Medaille (ICTP)]] * 2019: [[Nobelpries för Physik]] He is Fellow vun de [[Royal Society of Canada]] un kreeg den [[Order of Manitoba]]. Todem is he mehrfack Ehrendokter. == Publikatschonen == === Böker === * P. J. E. Peebles: ''Principles of Physical Cosmology'', Princeton University Press, Princeton, 1993 (erste Auflage als ''Physical Cosmology'', Princeton University Press 1971). * P. J. E. Peebles: ''The large-scale structure of the universe'', Princeton University Press, Princeton, 1980. *P. J. E. Peebles: ''Quantum Mechanics'', Princeton UP 1992 *Lyman A. Page Jr., R. Bruce Partridge, P. J. E. Peebles (Hrsg.): ''Finding the Big Bang'', Cambridge UP 2009 === Upsätze (Utwahl) === * R. H. Dicke, P. J. E. Peebles, P. G. Roll, D. T. Wilkinson: ''Cosmic Black-Body Radiation''. Astrophys. J. 142, 414 (1965). * P. J. E. Peebles: ''Primordial Helium Abundance and the Primordial Fireball. II''. Astrophys. J. 146, 542 (1966). * P. J. E. Peebles: ''Primordial Helium Abundance and the Primordial Fireball. I'': Phys. Rev. Lett. 16, 410 (1966). * P. J. E. Peebles, [[Robert Henry Dicke|R. H. Dicke]]: ''Origin of the Globular Star Clusters''. Astrophys. J. 154, 891 (1968). * P. J. E. Peebles: ''Origin of the Angular Momentum of Galaxies''. Astrophys. J. 155, 393 (1969). * P. J. E. Peebles, J. T. Yu: ''Primeval adiabatic perturbation in an expanding universe''. Astrophys. J. 162, 815 (1970). * J. P. Ostriker, P. J. E. Peebles: ''A Numerical Study of the Stability of Flattened Galaxies: or, can Cold Galaxies Survive?''. Astrophys. J. 186, 467 (1973). * E. J. Groth, P. J. E. Peebles: ''Statistical Analysis Of Catalogs Of Extragalactic Objects. 7. Two And Three Point Correlation Functions For The High-Resolution Shane-Wirtanen Catalog Of Galaxies''. Astrophys. J. 217, 385 (1977). * P. J. E. Peebles: ''Large-scale background temperature and mass fluctuations due to scale-invariant primeval perturbations''. Astrophys. J. 263, L1 (1982). * M. Davis, P. J. E. Peebles: ''A survey of galaxy redshifts. V - The two-point position and velocity correlations''. Astrophys. J. 267, 465 (1983). * B. Rhatra, P. J. E. Peebles: ''Cosmological consequences of a rolling homogeneous scalar field''. Phys. Rev. D 37, 3406 (1988). * B. Rhatra, P. J. E. Peebles: ''Cosmology with a time-variable cosmological ‘constant’''. Astrophys. J. 325, L17 (1988). * M. Fukugita, C. J. Hogan, P. J. E. Peebles: ''The cosmic baryon budget''. Astrophys. J. 503, 518 (1998) {{arXiv|astro-ph/9712020}}. * B. Rhatra, P. J. E. Peebles: ''The cosmological constant and dark energy''. Rev. Mod. Phys. 75, 559 (2003) {{arXiv|astro-ph/0207347}}. * P. J. E. Peebles: ''Making sense of modern cosmology'', Scientific American Januar 2001 * P. J. E. Peebles: ''Cosmological tests'', Oskar Klein Memorial Lectures, 2001 == Literatur == * Interview mit Alan Lightman in Alan und Robert Brawer: Origins - the life and world of modern cosmologists, Harvard University Press, 1990 == Weblinks == * [https://phy.princeton.edu/people/p-james-peebles Homepage in Princeton] * [http://www.science.ca/scientists/scientistprofile.php?pID=205 Biographie bi Great Canadian Scientists] * [http://www.shawprize.org/en/laureates/2004/astronomy/Peebles/autobiography.html Autobiographie as he den Shaw Pries kreeg] * [http://www.phys-astro.sonoma.edu/BruceMedalists/Peebles/ Biographie to’n Anlaat vun de Bruce Medal] * [http://www.aip.org/history-programs/niels-bohr-library/oral-histories/25507-1 Oral History Interview] * [http://globetrotter.berkeley.edu/people6/Peebles/peebles-con0.html Interview mit Harry Kreisler] == Enkeld Nahwiesen == <references /> {{Normdaten|TYP=p|GND=140955194|LCCN=n/80/46463|VIAF=92359068}} {{SORTIERUNG:Peebles, James}} [[Kategorie:Mann]] [[Kategorie:Börger von Kanada]] [[Kategorie:Börger von de USA]] [[Kategorie:Boren 1935]] [[Kategorie:Nobelpriesdräger (Physik)]] sg0e8hmh9b8dt77icg1sb28voj1wh98 0 164934 992298 989997 2022-07-25T08:30:13Z Irgendeen 30888 wikitext text/x-wiki [[Bild:Inscope21 2016.jpg|duum|353x353px|Nicolas Lazaridis bi de Europa-Premiere van ''[[Sing]]'' (2016)]] '''Nicolas Lazaridis''' (* [[13. Dezember]] [[1994]] in [[Stuttgart]]; ok bekennt as '''inscope21''')<ref>{{Internetquelle |autor=Stuttgarter Nachrichten, Stuttgart Germany |url=https://www.stuttgarter-nachrichten.de/inhalt.stuttgarter-auf-youtube-zwei-freunde-drehen-comedy-fuer-das-netz.fbfd55df-b0f3-406a-980d-72918cba02ab.html |titel=Stuttgarter auf Youtube: Zwei Freunde drehen Comedy für das Netz |abruf=2021-05-07 |sprache=de}}</ref> is een düütschen Webvideoproduzent, de dör [[YouTube|YouTube-Videos]] bekennt wurr. == Allgemeen == Lazaridis erstellde sien YouTube-Kanaal an 9. Juni 2010. Daar laadt he Middeweek un Sönndag üm 18 Klock een Comedy-Video hoog.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.quotenmeter.de/n/116036/inscope21-verrueckter-comedy-youtuber-mit-abgedrehten-aktionen |titel=Inscope21 � Verrückter Comedy-Youtuber mit abgedrehten Aktionen |datum=2020-02-29 |abruf=2021-05-07 |sprache=de-DE}}</ref> Neben sien Hööftkanaal bedrifft Lazaridis siet den 6. Juli 2014 den Tweedkanaal ''InscopeLifestyle''. In den Videos vertellt he van Geschichten ur sien Leven of diskuteert över aktuell Themas. Siet Begünn 2020 is Lazaridis op de [[Twitch]] aktiv. Hier streamt he besünners Computerspillen, doch finnen daar ok stadig Talk-Formaten of Kochshows mit Gasten statt. De Highlights van den Streams warrt op den daarför maakde Kanalen ''Getaildetreu'' un ''Ardyt'' in geschnittener Form hochgeladen. Op sien Hööftkanaal ''inscope21'' bekwamm he in'n Harvst 2015 een Million Abonnenten, de Grenz van twee Millionen Abonnenten is in'n Harvst 2018 överschreeden worrn. Derzeit (Stand September 2020) hett de Kanaal mehr as 2,5 Millionen Abonnenten. Op [[Instagram]] harr Lazaridis Begünn September 2020 knapp 2 Millionen Follower.<ref>{{Internetquelle |url=https://de.wikipedia.org/wiki/Inscope21#cite_note-nindo-3 |titel=inscope21 |werk=nindo.de |abruf=2021-05-07}}</ref> In'n Animationsfilm ''Sing'' övernamm Lazaridis 2016 in de düütschen Fassuun de Spreekrull van ''Lance.''<ref>{{Internetquelle |url=https://www.synchronkartei.de/sprecher/9820/2 |titel=Deutsche Synchronkartei {{!}} Synchronsprecher {{!}} Nicolas Lazaridis |abruf=2021-05-07}}</ref><ref>{{Internetquelle |url=https://www.moviepilot.de/news/sing-wer-steckt-hinter-den-tierischen-charakteren-181878 |titel=Sing - Wer steckt hinter den tierischen Charakteren? |abruf=2021-05-07 |sprache=de}}</ref> De Radio-Jöögdsenner [[Dasding]] hett in'n Harvst 2018 över een Instagram-Video bericht, in de Lazaridis angeblich en Gericht ut en Babydefin tobereiten woll. Dat Video hett sück as Werbeaktschoon för den Bio-Eetwarkhersteller [[followfish]] entpuppt.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.dasding.de/lifestyle/essen-und-trinken/INSTAGRAM-Echt-oder-Fake,baby-delfin-inscope21-artikel-100.html |titel=INSTAGRAM: NUR EIN FAKE: INSCOPE21 ISST (K)EINEN BABY-DELFIN |werk=dasding.de |datum=2019-10-02 |abruf=2021-05-07}}</ref> Lazaridis is butendeem siet 2015 Geschäftföhrer de ''G-IN Fitness & Lifestyle GmbH'', de dat Modelabel ''OLA KALA'' bedrifft, welke ok Lazaridis höört.<ref>{{Internetquelle |url=https://www.olakala.de/ |titel=OLA KALA® SHOP |abruf=2021-05-07 |sprache=de}}</ref> == Weblenken == * '''[https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:inscope21?uselang=nds Commons: inscope21]''' – Sammlung van Biller * [https://www.youtube.com/channel/UCXDi1F7Q-cJQ4mGGavtfYRQ Kanaal van Inscope21] op YouTube == Nawiesen == {{SORTIERUNG:Lazaridis, Nicolas}} [[Kategorie:Boren 1994]] [[Kategorie:Mann]] 9rftiu9lhp4xzwhq7ukvrvxup80iw8h 3 171752 992280 2022-07-24T14:46:55Z Céréales Killer 22974 Céréales Killer hett de Siet [[Bruker Diskuschoon:TaylorSnail]] na [[Bruker Diskuschoon:Morc'hast]] verschaven: Seite während der Umbenennung des Benutzers „[[Special:CentralAuth/TaylorSnail|TaylorSnail]]“ in „[[Special:CentralAuth/Morc'hast|Morc'hast]]“ automatisch verschoben wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Bruker Diskuschoon:Morc'hast]] 0np6l1si5pcgk9idykod9b9bqw5hz73 3 171753 992282 2022-07-24T16:27:42Z Moin! 1113 Willkamen op de plattdüütsche Wikipedia wikitext text/x-wiki {{Vörlaag:Moin!|realName=|name=3PPYB6}} -- [[Bruker:Moin!|Moin!]] [[Bruker Diskuschoon:Moin!|✍]] 18:27, 24. Jul. 2022 (CEST) nb3xynmxfkb0mavsyr007ulafk36hqn 3 171754 992283 2022-07-24T16:36:39Z Moin! 1113 Willkamen op de plattdüütsche Wikipedia wikitext text/x-wiki {{Vörlaag:Moin!|realName=|name=Walter Spies}} -- [[Bruker:Moin!|Moin!]] [[Bruker Diskuschoon:Moin!|✍]] 18:36, 24. Jul. 2022 (CEST) 3r7b8qticem0pwwc66af5boxnrkhg86 3 171755 992284 2022-07-24T17:40:58Z Moin! 1113 Willkamen op de plattdüütsche Wikipedia wikitext text/x-wiki {{Vörlaag:Moin!|realName=|name=Laffyboi}} -- [[Bruker:Moin!|Moin!]] [[Bruker Diskuschoon:Moin!|✍]] 19:40, 24. Jul. 2022 (CEST) nfn3yipmw7kxdlrlia7z84019ivomfa 0 171756 992288 2022-07-24T18:23:39Z Slomox 125 [[WP:nds.wp Toolkit]]: [[WP:Mehrdüdig Begreep|MB]] översett ut de.wp wikitext text/x-wiki '''Wiebes''' is de Familiennaam von * [[Eric Wiebes]] (* 1963), nedderlandschen Politiker, * [[Jacobus Theodorus Wiebes]] (1931–1999), nedderlandschen Bioloog, * [[Lorena Wiebes]] (* 1999), nedderlandsche Radrennfohrerin. {{Mehrdüdig Begreep}} 8dwuvte87pgag1nbtlqqm9ahdzcsq2s 3 171757 992290 2022-07-24T22:09:17Z Moin! 1113 Willkamen op de plattdüütsche Wikipedia wikitext text/x-wiki {{Vörlaag:Moin!|realName=|name=Eragon Shadeslayer}} -- [[Bruker:Moin!|Moin!]] [[Bruker Diskuschoon:Moin!|✍]] 00:09, 25. Jul. 2022 (CEST) 4qbzamgbzj9x20rwjclkk4i8k9392tz 3 171758 992291 2022-07-25T00:08:18Z Moin! 1113 Willkamen op de plattdüütsche Wikipedia wikitext text/x-wiki {{Vörlaag:Moin!|realName=|name=Jeojio3}} -- [[Bruker:Moin!|Moin!]] [[Bruker Diskuschoon:Moin!|✍]] 02:08, 25. Jul. 2022 (CEST) b4xdilcro8hb0jvwbhva4xchv9f6etg 0 171759 992294 2022-07-25T07:15:17Z Slomox 125 [[WP:nds.wp Toolkit]]: [[WP:Mehrdüdig Begreep|MB]] översett ut de.wp wikitext text/x-wiki '''Friedrich Schwab''' is de Naam von <onlyinclude>* [[Friedrich Schwab (Antiquar)|Friedrich Schwab]] (1803–1869), Swiezer Antiquar un Sammler, * [[Friedrich Schwab (Ünnernehmer)|Friedrich Schwab]] (1912–1992), düütschen Ünnernehmer</onlyinclude>. Kiek ok bi: [[Fritz Schwab]]. {{Mehrdüdig Begreep}} k3mczh5mdxz25l7qknm7epmieyyta03 3 171760 992297 2022-07-25T08:15:55Z Moin! 1113 Willkamen op de plattdüütsche Wikipedia wikitext text/x-wiki {{Vörlaag:Moin!|realName=|name=Abization}} -- [[Bruker:Moin!|Moin!]] [[Bruker Diskuschoon:Moin!|✍]] 10:15, 25. Jul. 2022 (CEST) nykhktnz6ks0huzwbxroo8jhg4ucmfq 0 171761 992300 2022-07-25T11:28:30Z Slomox 125 [[WP:nds.wp Toolkit]]: [[WP:Mehrdüdig Begreep|MB]] översett ut de.wp wikitext text/x-wiki '''Doermer''' is de Familiennaam von * [[Christian Doermer]] (1935–2022), düütschen Schauspeler, Filmmaker, Speelbaas, Produzent un Dreihbookschriever, * [[Laura Doermer]] (1935–2000), düütsche Schrieversche, * [[Ludwig Doermer]] (1877–1952), düütschen Pädagoog. {{Mehrdüdig Begreep}} 05qofmdv0wbh3ymans2f3fzeccs778s