Wikipedia ndswiki https://nds.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:H%C3%B6%C3%B6ftsiet MediaWiki 1.39.0-wmf.23 first-letter Media Spezial Diskuschoon Bruker Bruker Diskuschoon Wikipedia Wikipedia Diskuschoon Bild Bild Diskuschoon MediaWiki MediaWiki Diskuschoon Vörlaag Vörlaag Diskuschoon Hülp Hülp Diskuschoon Kategorie Kategorie Diskuschoon Portal Portal Diskuschoon TimedText TimedText talk Modul Modul Diskussion Gadget Gadget Diskussion Gadget-Definition Gadget-Definition Diskussion 0 1567 992493 989557 2022-08-05T15:55:05Z Eastfrisian 554 /* Boren */ wikitext text/x-wiki De '''5. April''' is de 95. [[Dag]] in’n [[Gregoriaansch Klenner|Gregoriaanschen Klenner]] oder de 96. Dag, wenn en [[Schaltjohr]] is. {{Navigatschoonsliest Klenner Daag|April}} == Wat an dissen Dag passeert is == === Politik un Sellschap === * [[1614]]: [[Pocahontas]] heiraat den britschen Kolonisten [[John Rolfe]]. * [[1621]]: De [[Mayflower]] segelt trügg von [[Plymouth (Massachusetts|Plymouth]] no [[England]]. * [[1654]]: [[Freden vun Westminster (1654)|Freden vun Westminster]], de [[Eerste Engelsch-Nedderlannsche krieg]] geiht to Enn * [[1697]]: Throonwessel in [[Sweden]]. Up [[Karl XI. (Sweden)|Karl XI.]] folgt sien Söhn [[Karl XII. (Sweden)|Karl XII.]]. * [[1722]]: De nedderlannsche Seefohrer [[Jakob Roggeveen]] deckt de [[Oosterinsel]] op. * [[1829]]: Francesco Saverio Castiglioni wurrd to'n Paapst kröönt un nömmt sück [[Pius VIII.]] * [[1879]]: Anfang von den [[Salpeterkrieg]] twüschen [[Chile]] un de Verbündten [[Peru]] un [[Bolivien]]. * [[1930]]: [[Mahatma Gandhi]] kummt no sin [[Soltmarsch]] an de Küst an un brikt dat Soltmonopol von de Briten. * [[1953]]: As eerste düütsche Regierungsbaas besöcht [[Konrad Adenauer]] de [[USA]]. * [[1955]]: [[Winston Churchill]] gifftt ut gesundheitlichen Grünnen sin Posten as britschen Premierminister trügg. * [[1986]]: Anslag mit dree Doode op de Berliner Disco [[LaBelle]] * [[1989]]: In [[Polen]] warrt de verborden [[Gewerkschaft Solidarność]] wedder tolaaten. === Weertschop === * [[1877]]: [[Hermann Blohm]] un [[Ernst Voss]] grünnt in [[Hamborg]] de Schippwerft [[Blohm & Voss]]. * [[1923]]: De Firma [[Firestone Tire & Rubber Company]] fangt an, Gummireifen to maaken. === Kunst, Kultur un Bowark === * [[1803]]: [[Ludwig van Beethoven]]s ''[[3. Klavierkonzert (Beethoven)|Klavierkonzerts Nr. 3 c-Moll op. 37]]'' warrt uropführt. * [[1874]]: De Operette ''[[Die Fledermaus]]'' von [[Johann Strauß (Söhn)|Johann Strauß]] warrt in Wien uropführt. * [[1998]]: In Japan warrt de [[Akashi-Kaikyō-Brügg]] inweiht. Dat is de [[Hingbrügg]] mit dat weltwiet längste freehingend Middeldeel. === Weetenschoppen un Technik === * [[1935]]: De niege [[Universität]] in [[Köln]] warrt inweiht. == Boren == * [[1288]]: [[Go-Fushimi]], 93. Kaiser von Japan († [[1336]]) * [[1568]]: Maffeo Barberini, later [[Urban VIII.]], Paapst († [[1644]]) * [[1784]]: [[Louis Spohr]], düütsch Vigelienspeler, Komponist un Dirigent († [[1859]]) * [[1787]]: [[Caroline Lauska]], düütsch Malerin († [[1871]]) * [[1860]]: [[Harold Sibthorpe Barlow]], engelsch Tennisspeler († [[1917]]) * [[1867]]: [[Ernest Wool Lewis]], britisch Tennisspeler († [[1930]]) * [[1878]]: [[Albert Champion]], franzöösch-amerikaansch Radrennfohrer, Autorennfohrer un Konstrukteur († [[1927]]) * [[1893]]: [[Clas Thunberg]], finnisch Iesflinklöper († [[1973]]) * [[1896]]: [[Robert Tillmanns]], düütsch Politiker un Bundsminister († [[1955]]) * [[1897]]: [[Hans Schuberth]], düütsch Politiker un Bundsminister († [[1976]]) * [[1900]]: [[Johann Klindworth]], düütsch Politiker un Landdagsafordneter vun Neddersassen († [[1976]]) * [[1900]]: [[Spencer Tracy]], US-amerikaansch Schauspeler († [[1967]]) * [[1908]]: [[Bette Davis]], US-amerikaansch Schauspelerin († [[1989]]) * [[1908]]: [[Herbert von Karajan]], österrieksch Dirigent († [[1989]]). * [[1909]]: [[Albert R. Broccoli]], US-amerikaansch Filmproduzent († [[1996]]) * [[1909]]: [[Erwin Wegner]], düütsch Lichtathlet († [[1945]]) * [[1916]]: [[Gregory Peck]], US-amerikaansch Schauspeler († [[2003]]). * [[1934]]: [[Roman Herzog]], düütsch Jurist, Politiker un Bundspräsident († [[2017]]) * [[1934]]: [[Stanley Turrentine]], US-amerikaansch Jazzmusiker († [[2000]]) * [[1937]]: [[Colin Powell]], US-amerikaansch Politiker un ehemalger Butenminister. * [[1939]]: [[Moses Ali]], [[Uganda|ugandisch]] Politiker * [[1940]]: [[Wilhelm Schloz (Bargstieger)|Wilhelm Schloz]], düütsch Geoloog un Bargstieger * [[1942]]: [[Irmgard Adam-Schwaetzer]], düütsche Politikerin * [[1949]]: [[Judith Arlene Resnik]], US-amerikaansch Astronautin († [[1986]]) * [[1950]]: [[Agnetha Fältskog]], swedische Singerin in Grupp [[ABBA]]. * [[1950]]: [[Harpo]], swedischen Singer. * [[1958]]: [[Johan Kriek]], süüdafrikaansch-US-amerikaansch Tennisspeler * [[1961]]: [[Jan Tops]], nedderlannsch Springrieder * [[1970]]: [[Petar Genov]], bulgaarsch Schachspeler * [[1972]]: [[Alexander Enberg]], US-amerikaansch Schauspeler un Filmproduzent * [[1974]]: [[Katja Holanti]], finnisch Biathletin * [[1979]]: [[Timo Hildebrand]], düütsch Fotballnatschonalspeler * [[1982]]: [[Thomas Hitzlsperger]], düütsch Fotballnatschonalspeler * [[1989]]: [[Trevor Marsicano]], US-amerikaansch Iesflinklöper == Storven == * [[1078]]: [[Richard von Capua]], Fürst von de [[Normannen]] in Ünneritalien * [[1432]]: [[Francesco Bussone da Carmagnola]], italiensch Feldherr (* üm [[1390]]) * [[1751]]: [[Friedrich I. (Sweden)|Friedrich I.]], König von Sweden (* [[1676]]) * [[1828]]: [[Georg Joachim Göschen]], düütschen Verleger (* [[1752]]) * [[1885]]: [[Heinrich Köppen]], düütsch Bookhändler (* [[1796]]) * [[1891]]: [[Johann Hermann Bauer]], öösterrieksch Schachmeester (* [[1861]]) * [[1970]]: [[Therese Pöhler]], plattdüütsche Schreiversche (* [[1891]]) * [[1975]]: [[Chiang Kai-shek]], chines'schen Politiker un Präsident von de Republiek China (* [[1887]]) * [[1976]]: [[Han Sorya]], koreaansch Schriever (* [[1900]]) * [[1994]]: [[Kurt Cobain]], US-amerikaanschen Musiker un Singer (* [[1967]]) * [[2006]]: [[Gene Pitney]], US-amerikaanschen Musiker un Leederschriever (* [[1940]]) * [[2006]]: [[Rolf Recknagel]], düütsch Literaturwetenschapler (* [[1918]]) * [[2008]]: [[Charlton Heston]], US-amerikaansch Schauspeler, Börgerrechtler un Schriever (* [[1923]]) * [[2009]]: [[Irving John Good]], britsch Mathematiker un Kryptoloog (* [[1916]]) * [[2010]]: [[Gisela Trowe]], düütsch Schauspelerin un Synchroonsnackerin (* [[1922]]) * [[2010]]: [[Witali Iwanowitsch Sewastjanow]], sowjeetsch Kosmonaut und russisch Politiker (* [[1935]]) * [[2011]]: [[Baruch Samuel Blumberg]], US-amerikaansch Mediziner un Nobelpriesdräger (* [[1925]]) * [[2019]]: [[Sydney Brenner]], britisch Bioloog un Nobelpriesdräger (* [[1927]]) * [[2019]]: [[Albin Plank]], öösterrieksch Skispringer (* [[1931]]) [[Kategorie:Dag|April 05]] nhnfpgh9v0d470ge2qtka5i7r42xmqn 0 2109 992494 991147 2022-08-05T16:58:11Z Eastfrisian 554 /* Boren */ wikitext text/x-wiki {{Navigatschoonsliest Johr}} Dat [[Johr]] '''1974''' (MCMLXXIV): == Wat passeert is == === Politik === * [[21. Februar]]: Nee Verfaten in [[Jugoslawien]]. Josip Brosz [[Tito]] warrt Präsident up Levenstiet * [[11. April]]: [[Golda Meir]] gifft Bott as Premierministersche vun [[Israel]]. [[Jizhak Rabin]] folgt ehr up * [[24. April]]: Dat kümmt rut, datt [[Günter Guillaume]], de persönlich Referent vun Kanzler [[Willy Brandt]], een Spion vun de [[DDR]] is * [[25. April]]: In [[Portugal]] gifft dat een Revolution. De Diktatur is toenn * [[6. Mai]]: Willy Brand mutt Bott geben as Kanzler vun de [[BRD]] * [[16. Mai]]: [[Helmut Schmidt]] ([[SPD]]) ward de [[Bunnskanzler (Düütschland)|Bunnskanzler]] vun [[Düütschland]]. * [[19. Mai]]: [[Valery Giscard d'Estaing]] warrt Präsident vun [[Frankriek]] * [[1. Juli]]: [[Walter Scheel]] trett sien Amt as Bunnspräsident an * [[20. Juli]]: De [[Törkie]] breekt mit Suldaten up [[Zypern]] in * [[9. August]]: [[Richard Nixon]] mutt Bott geben as Präsident vun de [[USA]] vunwegen de [[Watergate-Schandaal]] * [[12. September]]: [[Haile Selassie]] I. warrt afsett as Kaiser vun [[Äthiopien]] * [[13. Dezember]]: [[Malta]] warrt een unafhängig Republik === Wetenschop un Kultur === * [[30. November]]: Dat Skelett vun [[Lucy (Australopithecus)|Lucy]] warrt funnen. Dor is en nee Aart vun den [[Australopithecus]] mit updeckt: De [[Australopithecus afarensis]]. He höört to de Vöröllern vun de Minschen un hett vör um un bi 3,2 Mio. Johren leevt. ==== Sport ==== * [[7. Juli]]: Düütschland warrt to'n tweeden Mal nah [[1954]] [[Football]]-Weltmeester * [[30. Oktober]]: De grote ''Rumble in the Jungle''. Boxwettstriet twüschen [[George Foreman]] un [[Muhammad Ali]] in [[Kinshasa]] in [[Zaire]] == Boren == * [[14. Januar]]: [[Kevin Durand]], kanaadsch Schauspeler * [[27. Januar]]: [[Ole Einar Bjørndalen]], norweegsch Biathlet un Skilanglöper * [[4. März]]: [[Andreas Stitzl]] düütsch Biathlet * [[8. März]]: [[Christiane Paul (Schauspelersche)|Christiane Paul]], düütsche Schauspelersche un Doktersche * [[13. März]]: [[Franziska Schenk]], düütsch Iesflinklöperin un Moderatorin * [[1. April]]: [[Paolo Bettini]], italieensch Radrennfohrer * [[5. April]]: [[Katja Holanti]], finnisch Biathletin * [[29. April]]: [[Anggun]], indoneesch-franzöösch Singerin * [[19. Mai]]: [[Emma Shapplin]], franzöösch Koloratursopran * [[23. Mai]]: [[Manuela Schwesig]], düütsch Politikerin un Bundsministerin * [[24. Mai]]: [[María Vento-Kabchi]], venezolaansch Tennisspelerin * [[13. Juni]]: [[Selma Björnsdóttir]], ieslännsch Singerin * [[20. Juni]]: [[Attila Czene]], ungaarsch Swemmsportler * [[6. Juli]]: [[Fortunato Baliani]], italieensch Radrennfohrer * [[22. Juli]]: [[Franka Potente]], düütsch Schauspelersche * [[9. August]]: [[Raphaël Poirée]] franzöösch Biathlet * [[14. August]]: [[Artur Balder]], düütsch-spaansch Schriever * [[23. August]]: [[Konstantin Novoselov]], russch-britisch Physiker un Nobelpriesdräger * [[24. August]]: [[Jennifer Lien]], US-amerikaansch Schauspelerin * [[28. August]]: [[Carsten Jancker]], düütsch Footballnatschonalspeler * [[9. Oktober]]: [[Nicole Brandebusemeyer]], düütsch Footballnatschonalspelerin * [[10. Oktober]]: [[Naike Rivelli]], italieensch Schauspelerin un Model * [[9. November]]: [[Sven Hannawald]], düütsch Skispringer * [[13. November]]: [[Erika Lahotska]], slowaaksch Biathletin * [[15. November]]: [[Oleksij Ajdarow]], wittrussisch un ukrainsch Biathlet * [[20. November]]: [[Daniela Anschütz-Thoms]], düütsch Iesflinklöperin * [[6. Dezember]]: [[Stéphane Augé]], franzöösch Radrennfohrer * [[18. Dezember]]: [[Bram de Groot]], nedderlannsch Radrennfohrer * [[24. Dezember]]: [[Henny Reents]], düütsch Schauspelerin * [[29. Dezember]]: [[Jewgeni Igorjewitsch Tarelkin]], russisch Kosmonaut * [[31. Dezember]]: [[Mario Aerts]], belgisch Radrennfohrer ===Boren ahn bekannt Datum === * [[Martina Nöth]], düütsch Schrieverin un Singerin * [[Thomas Stelljes]], plattdüütsch Schriever == Storven == * [[23. Januar]]: [[Eduard Wandrey]], düütsch Schauspeler un Synchroonsnacker (* [[1899]]) * [[15. Februar]]: [[Cyrille Van Hauwaert]], belgisch Radrennfohrer (* [[1883]]) * [[23. Februar]]: [[George Van Biesbroeck]], US-amerikaansch Astronom (* [[1880]]) * [[1. März]]: [[Bobby Timmons]], US-amerikaansch Jazzmusiker (* [[1935]]) * [[26. März]]: [[Werner Kohlmeyer]], düütsch Footballnatschonalspeler (* [[1924]]) * [[2. April]]: [[Georges Pompidou]], franzöösch Politiker (* [[1911]]) * [[17. April]]: [[Else Wüstemann]], düütsch Politikerin un Landdagsafordnete vun Neddersassen (* [[1896]]) * [[18. April]]: [[Betty Compson]], US-amerikaansch Schauspelerin (* [[1897]]) * [[18. Mai]]: [[Tyree Glenn]], US-amerikaansch Jazzmusiker (* [[1912]]) * [[24. Juni]]: [[Raymond Priestley]], britisch Geoloog un Polarforscher (* [[1886]]) * [[26. August]]: [[Walter Chales de Beaulieu]], düütsch Offizier un Schriever (* [[1898]]) * [[7. September]]: [[Konrad Wagner (Schauspeler)|Konrad Wagner]], düütsch Schauspeler, Filmschauspeler, Speelbaas un Synchroonsnacker (* [[1902]]) * [[18. September]]: [[Edna Best]], britisch Schauspelerin (* [[1900]]) * [[21. September]]: [[Walter Brennan]], US-amerikaansch Schauspeler (* [[1894]]) * [[5. Oktober]]: [[Robert Fiedler]], düütsch Politiker un Landdagsafordneter vun Neddersassen (* [[1905]]) * [[5. Oktober]]: [[Zalman Shazar]], israeelsch Politiker un Präsident (* [[1899]]) * [[9. Oktober]]: [[Oskar Schindler]], düütsch-mährisch Ünnernehmer un Gerechten mank de Völker (* [[1908]]) * [[18. Oktober]]: [[Anders Lange]], norweegsch Politiker (* [[1904]]) * [[11. November]]: [[Eberardo Pavesi]], italieensch Radrennfohrer (* [[1883]]) * [[25. November]]: [[U Thant]], drüdden Generalsekretär vun de [[Vereente Natschonen|Vereenten Natschonen]] (* [[1909]]) * [[5. Dezember]]: [[Hazel Hotchkiss Wightman]], US-amerikaansch Tennisspelerin (* [[1886]]) * [[19. Dezember]]: [[Anton Aulke]], plattdüütsch Schriever (* [[1887]]) * [[27. Dezember]]: [[Ned Madrell]], de leste Minsch, de [[Manx]] as [[Muddersprake]] snackt hett (* um [[1877]] rüm) [[Kategorie:Johr|1974]] [[Kategorie:20. Johrhunnert|74]] 9nb90u1oavqehmai3tqzyoppmz5wpqt 992495 992494 2022-08-05T16:58:42Z Eastfrisian 554 /* Boren */ wikitext text/x-wiki {{Navigatschoonsliest Johr}} Dat [[Johr]] '''1974''' (MCMLXXIV): == Wat passeert is == === Politik === * [[21. Februar]]: Nee Verfaten in [[Jugoslawien]]. Josip Brosz [[Tito]] warrt Präsident up Levenstiet * [[11. April]]: [[Golda Meir]] gifft Bott as Premierministersche vun [[Israel]]. [[Jizhak Rabin]] folgt ehr up * [[24. April]]: Dat kümmt rut, datt [[Günter Guillaume]], de persönlich Referent vun Kanzler [[Willy Brandt]], een Spion vun de [[DDR]] is * [[25. April]]: In [[Portugal]] gifft dat een Revolution. De Diktatur is toenn * [[6. Mai]]: Willy Brand mutt Bott geben as Kanzler vun de [[BRD]] * [[16. Mai]]: [[Helmut Schmidt]] ([[SPD]]) ward de [[Bunnskanzler (Düütschland)|Bunnskanzler]] vun [[Düütschland]]. * [[19. Mai]]: [[Valery Giscard d'Estaing]] warrt Präsident vun [[Frankriek]] * [[1. Juli]]: [[Walter Scheel]] trett sien Amt as Bunnspräsident an * [[20. Juli]]: De [[Törkie]] breekt mit Suldaten up [[Zypern]] in * [[9. August]]: [[Richard Nixon]] mutt Bott geben as Präsident vun de [[USA]] vunwegen de [[Watergate-Schandaal]] * [[12. September]]: [[Haile Selassie]] I. warrt afsett as Kaiser vun [[Äthiopien]] * [[13. Dezember]]: [[Malta]] warrt een unafhängig Republik === Wetenschop un Kultur === * [[30. November]]: Dat Skelett vun [[Lucy (Australopithecus)|Lucy]] warrt funnen. Dor is en nee Aart vun den [[Australopithecus]] mit updeckt: De [[Australopithecus afarensis]]. He höört to de Vöröllern vun de Minschen un hett vör um un bi 3,2 Mio. Johren leevt. ==== Sport ==== * [[7. Juli]]: Düütschland warrt to'n tweeden Mal nah [[1954]] [[Football]]-Weltmeester * [[30. Oktober]]: De grote ''Rumble in the Jungle''. Boxwettstriet twüschen [[George Foreman]] un [[Muhammad Ali]] in [[Kinshasa]] in [[Zaire]] == Boren == * [[14. Januar]]: [[Kevin Durand]], kanaadsch Schauspeler * [[27. Januar]]: [[Ole Einar Bjørndalen]], norweegsch Biathlet un Skilanglöper * [[4. März]]: [[Andreas Stitzl]] düütsch Biathlet * [[8. März]]: [[Christiane Paul (Schauspelersche)|Christiane Paul]], düütsche Schauspelersche un Doktersche * [[13. März]]: [[Franziska Schenk]], düütsch Iesflinklöperin un Moderatorin * [[1. April]]: [[Paolo Bettini]], italieensch Radrennfohrer * [[5. April]]: [[Katja Holanti]], finnisch Biathletin * [[29. April]]: [[Anggun]], indoneesch-franzöösch Singerin * [[19. Mai]]: [[Emma Shapplin]], franzöösch Koloratursopran * [[23. Mai]]: [[Manuela Schwesig]], düütsch Politikerin un Bundsministerin * [[24. Mai]]: [[María Vento-Kabchi]], venezolaansch Tennisspelerin * [[13. Juni]]: [[Selma Björnsdóttir]], ieslännsch Singerin * [[20. Juni]]: [[Attila Czene]], ungaarsch Swemmsportler * [[6. Juli]]: [[Fortunato Baliani]], italieensch Radrennfohrer * [[22. Juli]]: [[Franka Potente]], düütsch Schauspelersche * [[9. August]]: [[Raphaël Poirée]] franzöösch Biathlet * [[14. August]]: [[Artur Balder]], düütsch-spaansch Schriever * [[23. August]]: [[Konstantin Novoselov]], russch-britisch Physiker un Nobelpriesdräger * [[24. August]]: [[Jennifer Lien]], US-amerikaansch Schauspelerin * [[28. August]]: [[Carsten Jancker]], düütsch Footballnatschonalspeler * [[9. Oktober]]: [[Nicole Brandebusemeyer]], düütsch Footballnatschonalspelerin * [[10. Oktober]]: [[Naike Rivelli]], italieensch Schauspelerin un Model * [[9. November]]: [[Sven Hannawald]], düütsch Skispringer * [[13. November]]: [[Erika Lehotska]], slowaaksch Biathletin * [[15. November]]: [[Oleksij Ajdarow]], wittrussisch un ukrainsch Biathlet * [[20. November]]: [[Daniela Anschütz-Thoms]], düütsch Iesflinklöperin * [[6. Dezember]]: [[Stéphane Augé]], franzöösch Radrennfohrer * [[18. Dezember]]: [[Bram de Groot]], nedderlannsch Radrennfohrer * [[24. Dezember]]: [[Henny Reents]], düütsch Schauspelerin * [[29. Dezember]]: [[Jewgeni Igorjewitsch Tarelkin]], russisch Kosmonaut * [[31. Dezember]]: [[Mario Aerts]], belgisch Radrennfohrer ===Boren ahn bekannt Datum === * [[Martina Nöth]], düütsch Schrieverin un Singerin * [[Thomas Stelljes]], plattdüütsch Schriever == Storven == * [[23. Januar]]: [[Eduard Wandrey]], düütsch Schauspeler un Synchroonsnacker (* [[1899]]) * [[15. Februar]]: [[Cyrille Van Hauwaert]], belgisch Radrennfohrer (* [[1883]]) * [[23. Februar]]: [[George Van Biesbroeck]], US-amerikaansch Astronom (* [[1880]]) * [[1. März]]: [[Bobby Timmons]], US-amerikaansch Jazzmusiker (* [[1935]]) * [[26. März]]: [[Werner Kohlmeyer]], düütsch Footballnatschonalspeler (* [[1924]]) * [[2. April]]: [[Georges Pompidou]], franzöösch Politiker (* [[1911]]) * [[17. April]]: [[Else Wüstemann]], düütsch Politikerin un Landdagsafordnete vun Neddersassen (* [[1896]]) * [[18. April]]: [[Betty Compson]], US-amerikaansch Schauspelerin (* [[1897]]) * [[18. Mai]]: [[Tyree Glenn]], US-amerikaansch Jazzmusiker (* [[1912]]) * [[24. Juni]]: [[Raymond Priestley]], britisch Geoloog un Polarforscher (* [[1886]]) * [[26. August]]: [[Walter Chales de Beaulieu]], düütsch Offizier un Schriever (* [[1898]]) * [[7. September]]: [[Konrad Wagner (Schauspeler)|Konrad Wagner]], düütsch Schauspeler, Filmschauspeler, Speelbaas un Synchroonsnacker (* [[1902]]) * [[18. September]]: [[Edna Best]], britisch Schauspelerin (* [[1900]]) * [[21. September]]: [[Walter Brennan]], US-amerikaansch Schauspeler (* [[1894]]) * [[5. Oktober]]: [[Robert Fiedler]], düütsch Politiker un Landdagsafordneter vun Neddersassen (* [[1905]]) * [[5. Oktober]]: [[Zalman Shazar]], israeelsch Politiker un Präsident (* [[1899]]) * [[9. Oktober]]: [[Oskar Schindler]], düütsch-mährisch Ünnernehmer un Gerechten mank de Völker (* [[1908]]) * [[18. Oktober]]: [[Anders Lange]], norweegsch Politiker (* [[1904]]) * [[11. November]]: [[Eberardo Pavesi]], italieensch Radrennfohrer (* [[1883]]) * [[25. November]]: [[U Thant]], drüdden Generalsekretär vun de [[Vereente Natschonen|Vereenten Natschonen]] (* [[1909]]) * [[5. Dezember]]: [[Hazel Hotchkiss Wightman]], US-amerikaansch Tennisspelerin (* [[1886]]) * [[19. Dezember]]: [[Anton Aulke]], plattdüütsch Schriever (* [[1887]]) * [[27. Dezember]]: [[Ned Madrell]], de leste Minsch, de [[Manx]] as [[Muddersprake]] snackt hett (* um [[1877]] rüm) [[Kategorie:Johr|1974]] [[Kategorie:20. Johrhunnert|74]] 7rxtm237r5b1134xsj1aosnkeicckpy 0 66031 992499 979500 2022-08-05T22:36:49Z Flummiy 46167 /* Historie */Satzzeichen ergänzt wikitext text/x-wiki [[Bild:KrkHannover.png|duum|Koort von dat Königriek]] [[Bild:Flag of Hanover 1837-1866.svg|duum|Flagg von dat Königriek Hannover]] [[Bild:Hannover1837.jpg|duum|Wapen von dat Königriek Hannover]] [[Bild:Leineschloss Hannover Friederikenplatz Mike-Gehrke-Promenade Schlossbrücke um 1880.jpg|duum|[[Laaneslott]] in Hannover, Slott von de Könige von Hannover]] Dat '''Königriek Hannover''' weer en düütschen [[Staat]], de von 1814 bet 1866 bestahn hett. De [[Hööftstadt]] weer [[Hannober]]. == Historie == Dat [[Kurförstendom Bruunswiek-Lümborg]] (oder ok Kurförstendom Hannover) is 1810 Deel von dat [[Königriek Westfalen]] worrn. An’t Enn von dat Johr 1810 is en groten Deel denn von dat Königriek Westfalen an dat [[Kaiserriek Frankriek]] wesselt. As 1813/1814 de Franzosen wedder verdreven worrn sünd, hebbt sik de olen Staten wedder nee billt. Op’n [[Wiener Kungress]] is beslaten worrn, dat ut dat Kurförstendom Hannover en Königriek warrn schull. Op’n Wiener Kungress is bito beslaten worrn, dat dat Königriek de Rebeden von de [[Graafschop Lingen]], dat [[Hertogdom Arenberg-Meppen]], de [[Graafschop Bentem]], dat [[Hoogstift Hilmssen]], de Stadt [[Gosler]], Delen von dat [[Ünnereeksfeld]] un dat [[Förstendom Oostfreesland]] tokriggt. Bet to’n Dood von [[Willem IV. (Vereenigt Königriek)|Willem IV.]] weer Hannover mit [[Grootbritannien]] in [[Personalunion]] verbunnen. In’n [[Krieg von 1866]] stünn Hannover an de Sied von [[Öösterriek]]. Nadem [[Preußen (Staat)|Prüßen]] den Krieg wunnen harr, hebbt se dat Königriek Hannover annekteert. Hannover hett ophöört, as sülvsstännig Staat to existeren, un is ümwannelt worrn in de prüüßsche [[Provinz Hannover]]. === Könige === * 1814–1820: [[Georg III. (Vereenigt Königriek)|Georg III.]] * 1820–1830: [[Georg IV. (Vereenigt Königriek)|Georg IV.]] * 1830–1837: [[Wilhelm IV. (Vereenigt Königriek)|Willem IV.]] * 1837–1851: [[Ernst August I. (Hannover)|Ernst August I.]] * 1851–1866: [[Georg V. (Hannover)|Georg V.]] == Verwaltung == Dat Königriek Hannover weer siet 1823 in [[Landdrostie]]n indeelt un de füdder in [[Amt (Hannover)|Ämter]] un [[Stadt|Städer]]. bito geev dat de [[Barghauptmannschop Clausthal]]. * [[Landdrostie Auerk]] ([[Förstendom Oostfreesland|Förstendom Oostfreesland un Harlingerland]]) * [[Landdrostie Hannover]] ([[Förstendom Calenberg]], [[Graafschop Hoya]] un [[Graafschop Deefholt]]) * [[Landdrostie Hilmssen]] ([[Förstendom Göttingen]], [[Förstendom Grubenhagen]] (ahn den [[Oberharz]]), [[Förstendom Hildesheim]] un [[Graafschop Hohnstein]]) * [[Landdrostie Lümborg]] ([[Förstendom Lümborg]]) * [[Landdrostie Ossenbrügge]] ([[Förstendom Ossenbrügge]], [[Graafschop Bentem]], [[Graafschop Lingen|Neddergraafschop Lingen]], [[Hertogdom Arenberg-Meppen]] un de [[Kreis Emsbüren]]) * [[Landdrostie Stood]] ([[Hertogdom Bremen]], [[Hertogdom Verden]] un [[Land Hadeln]]) * [[Barghauptmannschop Clausthal]] == Literatur == * Mijndert Bertram: ''Das Königreich Hannover – Kleine Geschichte eines vergangenen deutschen Staates''. Hahn, Hannover 2003, ISBN 3-7752-6121-4 == Weblenken == {{Commons}} [[Kategorie:Staat]] [[Kategorie:Königriek Hannover]] [[Kategorie:Gifft dat nich mehr]] 7propcdfattkyw73etpwwlaz9uxece7 0 76993 992498 949289 2022-08-05T21:38:52Z CommonsDelinker 542 Dat Bild Tolkien_1916.jpg is op Commons vun Rosenzweig wegsmeten worrn. wikitext text/x-wiki '''John Ronald Reuel Tolkien''' [dʒɒn ˈɹɒnld ˈɹuːəl ˈtɒlkiːn] (* [[3. Januar]] [[1892]] in [[Bloemfontein]] in’n [[Oranje-Friestaat]]; † [[2. September]] [[1973]] in [[Bournemouth]] in [[England]]) was een engelsken [[Schriever]], Dichter, [[Philologie|Philoloog]] un Perfesser, de vill beropen is för siene Werke: ''[[The Hobbit]]'', ''[[The Lord of the Rings]]'' un ''[[The Silmarillion]]''. Tolkien, de 1925 bet 1945 Perfesser för [[Angelsassische Sprake|Angelsassisk]] an’n [[Pemborke College]] an’r [[University of Oxford]] un van 1945 bet 1959 Perfesser för Engelske Sproke un Literatur an’n [[Merton College]] was, werk al van sienen Jöögdjahren an an ene egene Mytholgoie un an [[J. R. R. Tolkien siene Spraken|konstrueerten Sproken]] för siene fiktive Welt, in den auk ''The Hobbit'' un ''The Lord of Rings'' in spillt. Vanwegen siene detailleert utklamüserte Welt dööt he för de Vadder van’r [[Fantasy|Fantasy-Literatur]], sünnerlik de [[High-Fantasy]]literatur<ref name="encyc">Clute, John; Grant, John (Ruutgevers): [[The Encyclopedia of Fantasy]], 1999, St. Martin's Press.</ref>, gellen.<ref>[http://www.veritas.org/media/talks/585 Mitchell,Christopher: J. R. R. Tolkien: Father of Modern Fantasy Literature, Veritas Forum; upropen den 2. März 2016 </ref><ref name="Oxford Companion">De ''Oxford companion to English Literature'' nöömt Tolkien "''the greatest influence within the fantasy genre'' (''de gröötste Inwerk binnen den Fantasygenre''). (Sesste Editschon, 2000, Siede 352. Ed. Margaret Drabble.)</ref> He was en goden Fründ van [[C.S. Lewis]]. Bede weern Liddmaten in’r informellen Schrieversgruppe ''The Inklings''. Man siene Arbeden un Bidräge as Sprook- un Literaturweetenskopler weern nich minner belangriek. So gillt sien Essay ''Beowulf: The Monsters and the Critics'' van 1936 as unwiese wichtig för de Utforsken van’n [[Beowulf]]. ==Leven== ===Afkumst van’r Familje un Etymologieje van’n Achternomen=== De Vöröllern van Tolkien sien Vadder weern Handwerkerlüde ut [[London]] un [[Birmingham]], de in’n 18. Johrhunnert van Düütskland na England utwannern, man sik swanke assimieleernn döön<ref>''Breve'', Nr. 165.</ref> De Familje sall in’r Tied van’n [[Sevenjöhriger Krieg|Sevenjöhrigen Krieg]]e, as Flüchtlinge för [[Frederik II. (Preußen)|Frederik II.]] siene Invaschoon up’t [[Körförstendoom Sassen]] na Englang kommen sien.<ref>''Biographie'', Sieden 18–19.</ref> Tolkien sümst ledde sienen Tonamen van’n düütschen Woord ''tollkühn'', wat up Platt sowat as „driest“ bedüüdt, af.<ref>[http://www.spiegel.de/spiegel/print/d-45548112.html [[Der Spiegel]]: Ash nazg gimbatul, Utgove 35/1969, 2. August 1969, upropen den 6. März 2016; Zitat:''„Professor Tolkien, der seinen Namen vom deutschen Wort 'tollkühn' ableitet,...“ (''„Perfesser Tolkien, de sienen Nomen van’n düütsken Woord ‘tollkühn‘ aflaid,...)“.] </ref> Man Georg Geullius sloog vör dat de Tonaam döö sik van’n [[Ooldprüsische Spraak|auldsprüüsken]] Dörpsnomen [[Tołkiny]] bi [[Rastenborg]] in [[Oostpreußen|Austprüsen]], auk wenn dat Dörp wied af is van missener Böversassen, aflaiden.<ref>Georg Gerullis: ''Die altpreußischen Ortsnamen'', o.v., Berlin/Leipzig 1922, p.&nbsp;184.</ref><ref>Max Mechow: ''Deutsche Familiennamen prussischer Herkunft'', Tolkemita, Dieburg 1994, S. 99.</ref> ===Kinnertied=== [[Bild:Mabel Suffield Christmas Card.jpg|De Familje up ene Wiehnachtskorte, de se Frünnen tostüür|duum]] John Ronald Reuel Tolkien worde den 3. Januar 1892 in [[Bloemfontein]] in’n [[Oranje-Friestaat]], wat vandage de Provinz [[Friestaat (Provinz)|Friestaat]] in [[Süüdafrika]] is, as de Suhne van ''Arthur Reuel Tolkien'' (*1857 – †1896), een engelsken Bankkaupmann, un den siene Fru ''Mabel Tolkien'' (Deernsnome: ''Suffield''; *1870 - †1904), boren. De Familje was ut England na Süüdafrika trecken, wiel dat de Vadder dor sien Professchoon as Bankkaupmann naging. Tolkien hadde enen jöngeren Broder ''Hilary Arthur Reuel'', de den 17. Februar 1894 boren worde.<ref>''Biographie'', S.&nbsp;14.</ref> As een lüttken Buttker worde Tolkien in’n Goorn dör ene Tarantel beten; een Beleevnis dat, so seggt männich een, up sien Geschichten, in denen auk graute, venienske Spinnen updükert, inwerkt hebben sall. Man Tolkien stond läter to sik up dat Begeevnis nich recht besinnen to können.<ref>''Biographie'', S.&nbsp;13.</ref> As Tolkien dree Johre auld was, dor trock siene Modder tohaupe mit enne un sienen Broder trügge na England. De Vadder solle in de eerst in Blomfontein bleven, man konn nemools nakumen, denn he ging, vanwegen rheumaatsk Fever, in Süüdafrika mit Daude af.<ref>''Biographie'', S.&nbsp;24.</ref> Sodennig hadde de Familje Tolkien nenne Inkummst mehr un Tolkien siene Modder was nich kumpabel alleen för de Nehren van ühre twee Söhnen to sorgen. Dorümme treck de Familje na de Öllern van Tolkien siene Modder in Kings Heath bi Birmingham in.<ref>''Biography'', Ch I, "Bloemfontein". At 9 Ashfield Road, King's Heath.</ref> Dor up treck de Familje in’n Johre 1896 na ''Sarehole'', een Dörp in’r [[Worcestershire]], dat vandage een Deel van Birmingham is.<ref>''Biographie'', S.&nbsp;27.</ref> Tolkien bröch de folgenden veer Johre van siene Kinnertied hür to un mügg et düht lieden de Landskop updecken un utforksen. Düsse ländlike, idylliske Landskop was de Born van Inspiratschoonen as he läter Giegenden as ''[[The Shire]]'' (Plattdüütsk: ''[[Go (Bezirk)|Go]]''), de Wonnsteed van’n [[Hobbit]]s in siene fiktive Werld ''[[Middle-earth]]'' (Plattdüütsk: ''Middeleerd''), kreeren deed.<ref>''Biographie'', S.&nbsp;113.</ref> Mabel Tolkien lehr ehre twee Sühne tohuus.<ref>''Biographie'', S.&nbsp;29.</ref> Tolkien siene leevsten Lexen weern de Lexen över Sproken, sodennig lehr de Modder Tolkien de Grundlagen van’r [[latiensche Spraak|latiensk]]en, [[Franzöösche Spraak|fransk]]en un [[Hoochdüütsch|haugdüütsken]] Sproke un föhr ehre Jungs al fröh an’t Lesen ran. Up düsse Maneer kamm Tolkien auk al fröh mit Geschichten, as [[Lewis Carrol]] siene ''[[Alice ẹhre Ẹventüürn in’t Wunnerland|Äventüürs in’n Wunnerland]]'', de Sage van [[König Arthus]], de Sage van [[Fafnir]] un den Märkenböker van [[Andrew Lang]], in de Möte. Düsse Vertellsels werken düchtig up Tolkien sien läteret Werk in.<ref name=DoughanBio>[Doughan, David: "JRR Tolkien Biography", Life of Tolkien, 2002; upropen den 1. März 2016]</ref> <ref>''Biographie'', S.&nbsp;22.</ref><ref>''Biograpie'', S.&nbsp;30.</ref> Mabel Tolkien treck ehre Kinner uterdem streng na den [[Röömsch-kathoolsche Kark|kathollsk]]en Glöven up, na den se 1900 konverteer. De Kathollske Glöven was leevdaags düht belangriek för Tolkien un wiest sik auk in sienen Werken. Twisken den Johren 1902 un 1904 trecken Tolkien, siene Modder un sien Border fäker binnen Birmingham üm, in de eerst in’n Stadtddeel Moseley, denn na Kins’s Geath un noch een poor wiedere Öörd. Den Anfang ging Tolkien denn na de ''King Edward’s School'', wessel 1902 na de ''St. Philips Grammar School'' un läter, in’n Johre 1903, mit’n Stipendium wedder trügge na de ''King Edward’s School''. Hier lehr he [[Ooldgreesksche Spraak|Auldgreeksk]] un dör een bannig engagierten [[Persepter]] sogor [[Middelengelsche Spraak|Middelengelsk]] un lehr de Vertellen van [[Sir Garwin and the Green Knight]], wo he läter auk ene wichtige akadeemske Publikatschoon över schreev, kennen. He kamm auk dat eerste Mool den [[Angelsassische Sprake|Angelsassisken]] in de Möte. Den 14. November 1904, as Tolkien twäälf Johre auld was, overleed Mabel Tolkien in’n Öller van 34 Johren; för den jungen Tolkien heel un deel unverwohrens, an’n Folgen van een diabetisk Koma. De fröhe Daud van süine Modder maak, dat sik Tolkien sien leevdage noch mehr mit den kathollsken Glöven verbunnen föhl. Vör ehren Daude hadde Mabel Tolkien dat Sorgerecht för ehre Söhne an Francis Xavier Morgan van’n Oratorium van Birmingham överdregen, de de Kinner to goden Kathliken uptrecken solle. Francis Morgan lööt de Kinner anfangs bi ehre Tante Beatrice Bartlett wohnen, läter wohnen Tolkien un sien Broder in’r Pangschoon van ene Weertsfru, de mit Francis Morgan en gode Fründin was. In düsse Pangschoon lehr Tolkien in’n Öller van sesstegen Johren, siene lätere Fru Edith Bratt kennen, de dree Johre öller was denn he. As sien Vormund Francis Morgan dat to weten kreeg, deed he Tolkien jede Foorm van Kontakt mit Edith Bratt verbeden, bet dat he mit eenuntwintig Johren vullwussen is. ===Jöögde=== In sienen Jöögdjohren fing Tolkien dat Utklamüsern un Kreeren van Kunstsproken an. Dor weern in de eerst een poor Sproken mank, de baseren up annere Sproke as Spaansk, doch fix ging Tolkien bi to versöken ene [[Gootsche Spraak|gootske]] Kunstsproke to kreeren, in dem dat he versöch de Lücken in’n gotsken Vokabular to füllen un boben up auk noch versöch dat Gootske van ene hypotheetske Oorsproke to deriveren. 1911, as he an’r <nowiki>''Kings Edward School''</nowiki> was, deden Tolkien un dree Frünne Rob Gilson, Geoffrey Bache Smith un Christopher Wiseman, den ''T.C.B.S'' grünnen. De Afkörten stund för ''Tea Club and Barrovian Society''. De T.C.B.S. was een Kring van Frünnen de sik regelmotig drappen över Literatur to diskuteren.<ref> Biographie, S. 53f. .</ref> De Tied twisken den Enne van siene Schooltied un den Anfang van’n Studium bröch Tolkien den Sommer een Verlööf mit sienen Broder un Frünnen in’r [[Swiez]] to. ===Studientied=== Den Oktober 1911 fing Tolkien mit’t Studeren an’n [[Exeter College]] in Oxford an. Tolkien studeer in de eerst klassiske Sproken un Literatur. Man 1913 wessel heu na Engelske Sproke un Literatur hen, wiel dat de germaansken Sproken för Tolkien interessanter weern. Den 3. Januar 1913, de Dag wo Tolkien vullwussen worde, schreev he dat eerste Mool wedder Edith, siene Leevde ut’r Jöögdtied. Man se hadde sik middelwiel mit een anneren keerl verloovt. Tolkien woll dat öwwer vandeswegen nich up de Braken hängen un fohr na Edith hen ehr to övetügen enne statts den anneren Keerl to freen. Een Johr läter verloven sik de twee un den 22. März 1916 fiern se Haugtied.<ref> Bibliographie S.89</ref> In siene Studientied ging et nadem he na Engelske Sproke un Literatut wesselt hadde recht sachte to. Faken drapp he sik noch mit sienen Frünnen van’n T.C.B.S.. In’n Johre 1915 was Tolkien kloor mit sienen Studium, dat he mit’r besten Note (''First Class Honour'') beennen deed. ===Eerste Weltkrieg=== Tolkien worde in’n eersten Weltkriege Offizier in’t 11. Bataillon van’n Regiment Lancashire Fusiliers beropen un focht den Sommer 1916 an’r Front bi’r [[Schlacht an de Somme|Schlacht an’r Somme]]. Den 27. Oktober 1916 infizeer Tolkien sik mit Fleckfever un worde den 8. November trügge na England schickt, dor behannelt to werrn. De Tied in’n Süükhuus begunn he siene egene Mythologie daal to schrieven. === Akadeemske Karriere un Schrieverieje === As Tolkien wedder up de Bene was, dor was al kloor dat de Krieg baule een Enne hett, so dat Tolkien sik up’r Söke na Arbeed an sienen vörmoligen Dozenten in Oxford wennen deed. New English Dictionary verschaffte, so dass Tolkien im November 1918 mit Frau und Kind nach Oxford umziehen konnte Den 3. November verlööt Tolkien de Armee.<ref>{{LondonGazette|issue=32110|supp=yes|startpage=10711|date=2 November 1920|accessdate=27 August 2015}}</ref> De werk nu mit an’t [[Oxford English Dictionary]]. He was to’ n grauten Deel an’r Etymologyje van germaansken Wörder, de mit’n Bookstoven "''W''" anfänget, togange.<ref name=":0" /> 1920 kreeg he enen Posten as Haugschoollehrer (engelsk: "''reader''") an’r [[University of Leeds]] un worde dor de jöngste Perfesser. In des siene Tied in [[Leeds]] broch he ''A Middle Englsih Vocabulary'' rut un ene Editschoon van ''[[Sir Gawain and the Green_Knight]]'' tohaupe mit [[E. V. Gordon]], worden de akadeemske Standard för de tokommen Dekaden. He översett auk ''Sir Gawain'', ''[[Pearl (poem)|Pearl]]'', un ''[[Sir Orfeo]]''. 1925 ging he as [[Rawlinson and Bosworth Professor of Anglo-Saxon]] trügge na Oxford an’t [[Pembroke College (Oxford)|Pembroke College]].<ref> Gilliver, Peter: The Ring of Words: Tolkien and the OED, OUP, 2006</ref> Unnertieds sien Posten as Perfesser in Oxford schreev Tolkien ''[[The Hobbit]]'' un de ersten twee Bänne van ''[[The Lord of the Rings]]''.[[Bild:2_Darnley_Road,_the_former_home_of_J.R.R._Tolkien_in_West_Park,_Leeds.jpg|duum|2 Darnley Road, dat vörmalige Huus van Tolkien in West Park, [[Leeds]]]][[Bild:20_Northmoor_Road,_Oxford.JPG|duum|20 [[Northmoor Road]], dat vörmalige Huus van Tolkien in [[North Oxford]]]] ====''Beowulf''==== In’n 20-er Johren, ging Tolkien bi an ene Översetten van den ''[[Beowulf]]'', de he 1926 afsluten döö. Man he broch ühr nemmols rut. Eerst 2014, mahr as veertig Johre na de Daud van Tolkien un bina negentig Johre sint de Översetten kloor worde.<ref>{{Cite magazine|last=Acocella|first=Joan|date=2 June 2014|title=Slaying Monsters: Tolkien's 'Beowulf'|url=http://www.newyorker.com/arts/critics/books/2014/06/02/140602crbo_books_acocella?currentPage=all|magazine=[[The New Yorker]]|accessdate=2 June 2014}}</ref> Teggen Johre na dem he Översetten ferg maken döö, broch Tolkien sien veel beropen Essay över den Beowulf rut: "[[Beowulf: The Monsters and the Critics]]". Düsse Essay hadde enen grauten Invlood up dat Utforsken van Beowulf. Tolkien sien Essay stuur de Fokus van de Beowulfforksen, de betto den Beowulf man ut sprookunngie Perspektive utforsken döö, hen na ene mahr litteraturkunnige Richte, de sik mit den Beowulf auk as litteraasket Werk, siene Geschichte un Riemschemata befaten döö.<ref>''Biography'', p. 143.</ref><ref>Ramey,Bill: (30 March 1998 [http://ourworld.compuserve.com/homepages/billramey/beowulf.htm The Unity of Beowulf: Tolkien and the Critics], uoropen den 16. Juli 2016 archiveert up https://web.archive.org/web/20060421094854/http://ourworld.compuserve.com/homepages/billramey/beowulf.htm</ref> Binnen sien Essay wisst Tolkien, dat he de Beowulf düchtig achten döit. Dat de Beowulf enen düchtigen Inflood up siene Schrieverieje hadde, kann man an Tolkien sien [[Middle-earth]] [[Legendarium]] sehen.<ref>Kennedy, Michael: 2001[www.triode.net.au/~dragon/tilkal/issue1/beowulf.html Tolkien and Beowulf&nbsp;– Warriors of Middle-earth], upropen den 18. Mai 2016 https://web.archive.org/web/20060509110607/http://www.triode.net.au/~dragon/tilkal/issue1/beowulf.html</ref> ===Familje=== Tolkien un siene Fru Edith hadden veer Kinner: ''John Francis Reuel Tolkien'' (* 17. November 1917 – † 22. January 2003), ''Michael Hilary Reuel Tolkien'' (* 22. October 1920 – † 27. February 1984), ''Christopher John Reuel Tolkien '' (* 21. November 1924) un ''Priscilla Mary Anne Reuel Tolkien'' (* 18. June 1929). ===Late Johre=== [[Bild:Oxford Tolkien.JPG|thumb|Büste vanTolkien in'r Kapelle van'n [[Exeter College]], [[Oxford]]]] In sienen laten Johren, kreeg steeds mehr un mehr publieke Rohm un Loov för sien schreven Werk. De Rohm worde so graut dat Tolien siene Nummer ut den publieken Telefoonbook nehmen mott. He un Edith trecken na [[Bournemouth]], wat dunnmools een Seekuroord was, wo sünnerlik Lüde ut de böveren Middelklasse för Verlööf hen fohren. === De letzten Johre un Tolkien sien Daud === Tolkien siene Fru Edith Tolkien overleed den 29. November 1971, in’n Öller van 82 Johen. De Daud van siene Fru was för Tolkien düht swoor. Sien Suhne Simon see dat siene Vadder siene letzen Johre faken wat trurig lööt.<ref>http://www.simontolkien.com/mygrandfather.html</ref> He treck tügge na Oxford un wohn in ene Wohnunge, de dat Merton College enne anboden hadde. Königin [[Elisabeth II.]] maak Tolkien 1972 to een ''Commander of the Order of the British Empire.'' Dat sülvige Johr kreeg Tolkien enen Ehrendoktertiel van’r Universität Oxford.<ref>https://web.archive.org/web/20120728154119/http://www3.shropshire-cc.gov.uk/tolkien.htm</ref> Tolkien leed den Nomen ''Lúthien'' up siene Fru Edith ehren Graffsteen graveren. Tolkien ging eenuntwintig Moonde läter den 2. September 1973 mit Daude af, as he 81 Johren auld was.<ref>http://www.nytimes.com/books/01/02/11/specials/tolkien-obit.html </ref> He liggt begroven in’n sülvigen Graff as siene Fru. Up den Graffsteen worde na Tolkien sien Daud auk noch de Nome ''Beren'' ingraveert. In Tolkien sien ''Middle-earth legendarium'', was Lúthien de schöönste van Ilúvatar siene Kinner, un gaff ehre Unstervlikeet up för den stervliken Strieder Beren, de ehre graute Leevde was. Nadem dat de düüster Mächte van Lord Morgoth up Beren daal gingen, reed Lúthien up den Wolfhund Huan hen na Lord Morgoth Beren to retten. An’n Enne, as Beren in’r Slacht tegen den dämoonsken Wolf Carcharoth daud bleev, maak sik Lúthien up den Padd na den Valar, wat Wesen ähnlik os Engel sind, ennen to övertügen ehre Leevde Beren wedder in’t Leven tügge to halen. ==Schrieverieje== ===Inwerken un Inflütt=== ====Schrievers==== De Schriever [[William Morris]] hadde graute Inflütt up Tolkien. He lööt sik van Morris siene Äventüürgeschichten inspireren. [[Edward Wyke-Smith]] sien ''Marvelous Land of the Snergs'' werk düht up Tolkien in un so auk up de Begeevnisse, Themen un auk up de Beschrieven van den Hobbits. Tolkien schreev dat he as Kind derbe fazineert was van [[S. R. Crockett]] histoorsken Roman ''The Black Douglas'' un dat [[Sauron]] up Crockett sienem Leeghold Gilles de Retz baseert. ====Europääske Mythologie==== Tolkien lööt sik inspireren van [[Germanen|germaanske]], sünnerlik [[Angelsassen|angelsassiske]], Literatur un Mytholgie, which were his chosen and much-loved areas of expertise. De Bornsöfr siene Inspiratschoen weern [[Angelsassische Sprake|angelsassiske Literatur]] as ''[[Beowulf]]'', noordske Sagen as de ''[[Völsunga saga]]'' un ''[[Hervarar saga]]'',<ref>As described by Christopher Tolkien in ''Hervarar Saga ok Heidreks Konung'' (Oxford University, Trinity College). B. Litt. thesis. 1953/4. [Year uncertain], ''The Battle of the Goths and the Huns'', in: Saga-Book (University College, London, for the Viking Society for Northern Research) 14, part 3 (1955–56) [http://www.tolkiensociety.org/tolkien/bibl4.html]</ref> de [[Edda]] un dat ''[[Nibelungenleed|Nibelungenlied]]''.<ref name="DayTolkiensRing">{{cite book|first=David|last=Day|authorlink=David Day (Canadian)|date=1 February 2002|title=[[Tolkien's Ring]]|location = New York|publisher=Barnes and Noble|isbn = 1-58663-527-1}}</ref> Despite the similarities of his work to the ''Volsunga saga'' and the ''Nibelungenlied'', which were the basis for [[Richard Wagner]]'s opera cycle ''[[Der Ring des Nibelungen]]'', Tolkien dismissed critics' direct comparisons to Wagner, telling his publisher, "Both rings were round, and there the resemblance ceases." However, some critics<ref>Alex Ross, [http://www.newyorker.com/archive/2003/12/22/031222crat_atlarge "The Ring and The Rings: Wagner vs. Tolkien"], ''The New Yorker'', 22 December 2003. Retrieved on 2 December 2011.</ref><ref>[[Spengler (pseudonym)|Spengler]], [http://www.atimes.com/atimes/Front_Page/EA11Aa02.html The 'Ring' and the remnants of the West], ''Asia Times'', 11 January 2003. Retrieved on 27 April 2009.</ref><ref>Spengler, [http://www.atimes.com/atimes/Front_Page/ID24Aa01.html Tolkien's Christianity and the pagan tragedy], ''Asia Times'', 11 January 2003. Retrieved on 27 April 2009.</ref> believe that Tolkien was, in fact, indebted to Wagner for elements such as the "concept of the Ring as giving the owner mastery of the world ..."<ref>[http://tolkienonline.de/etep/1ring5.html Tolkien's Ring and Der Ring des Nibelungen], Chapter 5 in Harvey, David (1995). ''[http://tolkienonline.de/etep/ring_toc.html One Ring to Rule them All]''. Updated 20 October 1995. Retrieved on 27 April 2009.</ref> Two of the characteristics possessed by the [[One Ring]], its inherent malevolence and corrupting power upon minds and wills, were not present in the mythical sources but have a central role in Wagner's opera. Tolkien stund auk to dat anneret as Germaanske Mytholgie up sien Werk inwerk. [[Sophokles]]''[[Oedipus the King|OsieneDrama Köning Ödipus]]''e nööm Tolkien as Inspiratsc oon för Geschichten in ''[[The Silmarillion]]'' un ''[[The Children of Húrin]]''. Boven up, Tolkien first read [[William Forsell Kirby]]'s translation of the Finnish [[national epic]], the ''[[Kalevala]]'', while attending King Edward’s School. He beschreev den Karakter [[Väinämöinen]] as ene van graute Inspiratschoon för [[Gandalf the Grey]] („Gandalf de Griese“). De ''Kalevala ühr'' [[Antiheld]] [[Kullervo]] sall ene inwerket hebben up Tolkien sien Karakter [[Túrin Turambar]].<ref>{{cite web|last=Handwerk|first=Brian|date=1 March 2004|url=http://news.nationalgeographic.com/news/2001/12/1219_tolkienroots.html| title=Lord of the Rings Inspired by an Ancient Epic|work = National Geographic News|accessdate =13 March 2006}}</ref> [[Dimitra Fimi]], [[Douglas A. Anderson]], John Garth, un mennje annere veel beropene Experten för sien Werk löven dat Tolkien auk Inspiratschoon fund in verschillen [[Kelten|keltisken]] Vertellen Legenden<ref>{{cite journal |last = Fimi|first = Dimitra|year = 2006|title = 'Mad' Elves and 'elusive beauty': some Celtic strands of Tolkien's mythology|journal = Folklore |volume = 117|issue = 2|pages = 156–170 |publisher = West Virginia University Press|issn = 1547-3155|doi = 10.1080/00155870600707847}}</ref><ref>{{cite journal | last = Fimi | first = Dimitra | year = 2007 | title = Tolkien's "'Celtic' type of legends": Merging Traditions | journal = [[Tolkien Studies]] | volume = 4 | pages = 51–71 | publisher = West Virginia University Press | issn = 1547-3155 | doi = 10.1353/tks.2007.0015 | url = http://muse.jhu.edu/login?uri=/journals/tolkien_studies/v004/4.1fimi.html | accessdate =25 April 2009}}</ref> ===Publikatschonen=== ====''Beowulf: The Monsters and the Critics''==== Justso as siene fiktschonalen Geschichten, was Tolkien ook een veelberopen Schriever van Literaturkritik. Sien Essay ''Beowulf: The Monsters and the Critics'' revolutschoneerde de Maneer, wat Literaturkunnige dat [[Angelsassische Sprake|angelsassiske]] Epos ''[[Beowulf]]'' bekieken. ''Beowulf'' is ook een van de werken, de up’t meest up Tolkien siene lätere werke inflood had hebt. ====Kinderböker un Kortgeschichten==== Tolkien hadde ook Vermaak an’n Schrieven van Kinnergeschichten, sunderlik för siene egenen Kinners.<ref>{{cite news|last=Phillip|first=Norman|year=2005|url= http://www.nytimes.com/books/01/02/11/specials/tolkien-mag67.html | title=The Prevalence of Hobbits|work = New York Times|accessdate =12 March 2006}}</ref> Elk Johr schreev he Breve van’n [[Wiehnachtsmann]] för ennen, de läter as ''[[The Father Christmas Letters]]'' unner de Lüde brocht worden. Andere Kindergeschihten sind ''[[Mr. Bliss]]'' and ''[[Roverandom]]''. Tolkien schreev ook wecke Kortgeschichten as ''[[The Adventures of Tom Bombadil]]'', ''[[On Fairy-Stories]]'', ''[[Smith of Wootton Major]]'' un ''[[Farmer Giles of Ham]]''. ''Roverandom'' un ''Smith of Wootton Major'', just sou as ''The Hobbit'', spillt in ''Middle-earth'', un bruukt Ideen ut dat ''legendarium''. ====''The Hobbit''==== Tolkien was sik nienich verwachten, dat he un siene Vertelsels so populäär un beropen werrt. Tolkien schreev düsse Geschichte in de eerst för siene Kinner. Eerst 1936 as he came Susan Dagnall, ene Mitarbederske van den Verlag [[George Allen & Unwin]], in Möte kamm, dee se enne överküren dat Book rut tobringen.<ref name="NYTimes obit"/> Man dat Book lesen nich blaut Kinner auk männje vullwussene Lüde funnen dt bannig dull. So worde ''The Hobbit'' so populäär dat de Verlag na wieder Böker leng, de in de Welt ''Middle-earth'' spillen. ====''The Lord of the Rings''==== Vanwegen de grote Nafrage na verderen Bökern van enne, schreev Tolkien sien beropenst Werk ''[[The Lord of the Rings]]'' (rutbrochtin dree Bännen van 1954–1955). Tolkien brochte mehr as teggen mit tou, bet de Geschichte kloor was. Undertiedens stöhnen de Liddmaten van Schrieversgruppe [[Inklings]] enne, sunderlik sien goden Fründ [[C.&nbsp;S.&nbsp;Lewis]], de Schriever van de ''[[The Chronicles of Narnia]]''. ''T'' Tolkien woll in de eerst ''The Lord of the Rings'' as ene Geschichte vör Kinner schrieven just as ''The Hobbit'', man swanke worde de Geschichte düüsterer, biesteriger un ernsthaftiger.<ref>{{cite news|author =Times Editorial Staff|date=5 June 1955|url=http://www.nytimes.com/books/01/02/11/specials/tolkien-oxford.html| title=Oxford Calling|work = New York Times|accessdate =12 March 2006}}</ref> Dorümme was ''The Lord of the Rings'' ehr der wat för vullwussen Lüde. Tolkien sien Inwerk up de Fantasyliteratur was unwiese groot. Na’n Spood, den ''The Lord of the Rings'' had hebt, grö dat Genre düchtig. ''The Lord of the Rings'' worde derbe populäär in den 1960-er un bleev dat van dor an af. ===Posthume Publikatschonen=== ====''The Silmarillion''==== Tolkien schreev man Notizen van siene Mythologie, dor mang dat Vertelssel van Beren un Lúthien un de Geschichte van Túrin; and that sketch eventually evolved into the ''[[Quenta Silmarillion]]'', an epic history that Tolkien started three times but never published. Tolkien desperately hoped to publish it along with ''The Lord of the Rings'', but publishers (both [[Allen & Unwin]] and [[HarperCollins|Collins]]) declined. Moreover, printing costs were very high in 1950s Britain, requiring ''The Lord of the Rings'' to be published in three volumes.<ref>[[Wayne G. Hammond]]: ''J.R.R. Tolkien: A Descriptive Bibliography'', London: January 1993, Saint Paul's Biographies, ISBN 1-873040-11-3, American edition ISBN 0-938768-42-5</ref> The story of this continuous redrafting is told in the posthumous series ''[[The History of Middle-earth]]'', edited by Tolkien's son, Christopher Tolkien. From around 1936, Tolkien began to extend this framework to include the tale of ''The Fall of [[Númenor]]'', which was inspired by the legend of [[Atlantis]]. Tolkien nööm sienen Suhn Christopher as de Verwalter van siene literarsken Werken. Christopher Tolkkien tohaupe mit [[Guy Gavriel Kay]] de Notizen van sienen Vadder, de man vördem ordnet un sorteert het, as vullstänniget Book mit’n Titel [[The Silmarillion]] ruut. ====''Unfinished Tales'' un ''The History of Middle-earth''==== 1980 publiceerte Christopher Tolkien ene Sammlunge van Geschichten, de Tolkien nich ferg maken döö. Düsse Sammlungekamm unner den Tittel: ''[[Unfinished Tales|Unfinished Tales of Númenor and Middle-earth]]'' ruut. In den tokommen Johren broch Christopher Tolkien auk noch verdere Materialen, de nau nich ferg weern, ruut. Alle düsse detailjerten Kommentare, Notitzen un verderet kamm as ene Serie mit twäälf Bännen ruut un het den Tittel: ''[[The History of Middle-earth]]''. ====''Mr. Bliss''==== Een Werk van Tolkien, dat blaut wenigen Lüden kunnig is, is dat Kinnerbouk ''[[Mr. Bliss]]'', dat 1982 ruutbrocht worde. Et vertellt de Geschichte van Mr. Bliss un siene eerste Fohrt in sienen nijjen Auto un unnertieds ville Äventüren beleevt: He kümmt exempelwiese enen Bären, pröttsken Novers, vertörnten Hökers un anneren to Möte. De Geschichte ennet mit een Malöör mit’t Auto. De Geschichte was inspireert van’t Malöör dat Tolkien sümst mit sien eerstet egenet Auto hadde, dat he 1932 koffte. ====''The Children of Húrin''==== ''[[The Children of Húrin]]'' vetellt de Geschichte van [[Túrin Turambar]] un siene Söster [[Nienor]], de Kinner van [[Húrin|Húrin Thalion]] sind. ====''The Legend of Sigurd and Gudrún''==== ''[[The Legend of Sigurd and Gudrún]]'' vertellt de Legenne van [[Sigurd]] un de [[Nibelungen]] ehr Daalgang. Et is in [[Staavriem|Staavriemen]] schreven un richt sik na den Stil van de auldnnordske Dichterieje in’r [[Edda]]. ====''The Fall of Arthur''==== ''[[The Fall of Arthur]]'', ruutbröcht den 23 Mai 2013, is ene Ballade, de Tolkien in den 30er Johren schreev. Dat Gedicht is schreven in [[Staavriem|Staavriemen]], het bina över dusend Verse un imiteert dat Versmaas van [[Beowulf]] , man in modernen Eneglsk. Auk wenn de Ballade inspireert is van den Köning Arthur uut’n Haugmiddelöller spillt Tolkien siene Ballade in’r Tied van de [[Völkerwannern]] un wieset Arthur os een britsken as een britsken Könning, de tegen de [[Angelsassen]] ehre Invaschoon fecht.<ref>announcing the 2013 edition, ''[[The Guardian (Grootbritannien)|The Guardian]]'' on 9 October 2012 published the poem's first nine verses; Alison Flood, [http://www.guardian.co.uk/books/2012/oct/09/jrr-tolkien-new-poem-king-arthur 'New' JRR Tolkien epic due out next year] guardian.co.uk, Tuesday 9 October 2012.</ref> ====''Beowulf: A Translation and Commentary''==== ''[[Beowulf: A Translation and Commentary]]'' ( ''„Beowulf: Ene Översetten un Kommentar“'') , publiceert den 22. Mai 2014, is ene Översetten in [[Prosa]] van den middelöllerigen Werk [[Beowulf]] uut’n [[Angelsassische Sprake|Angelsassisken]] in’t moderne [[Engelsche Spraak|Engelsk]]. Tolkien översett den Text van 1920 bet 1926. Mit büi de Översetten büi sind över 200 Sieden Kommentare to dat Gedicht; düsse Översetten mit Kommentaren was de Grundloge för Tolkien sien veel beropen Essay van 1936 ''"Beowulf: The Monsters and the Critics"''.<ref>{{cite news|url=http://www.bbc.com/news/uk-england-london-26662761 |title=JRR Tolkien's Beowulf translation to be published |work=[[BBC News]] |date=20 March 2014 |accessdate=8 June 2014}}</ref> In den Book steht auk de vördem nich publiceerte book "''Sellic Spell''" un twee Verschonen van de "''The Lay of Beowulf''".<ref>{{cite web|url=http://www.publishersweekly.com/978-0-544-44278-8 |title=Beowulf: A Translation and Commentary |work=[[Publishers Weekly]] |date=26 May 2014 |accessdate=5 September 2014}}</ref> ==Sproken un Philologie== ===Loobahn as Sprookwetenskopler=== Tolkien siene akadeemske Loopbahn as auk sien literaasket Werk kann man grauts scheden van siene Leevde un Vermaak för Sproken un de Philogie. Sien Speziaalrebeet was de de engelske Philologie. He arbeed för dat [[Oxford English Dictionary]] van 1918 an. He gaff Lexen över de Historie van'r engelsken Sproke un verschillen [[Angelsassische Sprake|angelsassisken]] un [[Middelengelsch|middelengelsken]] Texten justso as auld- un middelengelske Philogie un [[Germaansche Spraken|germaanske]] Philologie as auk [[Gootsche Spraak|Gootsk]], [[Ieslannsche Spraak|Auldiesländsch]] un [[Middelwalisische Spraak|Middelwalisisch]]. ===Sprookkonstruktschoon=== [[Image:Quenya Example.svg|thumb|280px|''Ach! As Gold fallt de Blädder in den Wind, lange Johre van keen een tellt as Böme ühr Telgen!'' De Anfang van den Gedicht [[Namárië]], schreven in [[Tengwar]] un in latienske Schrift.]] Blangen siene Proffeschoon as Philoge hadde Tolkien grauten Vermaak an den Uutfinnen van Sproken. Mang den villen Sproken, de Tolkien uutklamüser, sind [[Quenya]] un [[Sindarin]] de Sproken, de up dat uutwickelste sind. The etymoloogske Verwanskop un de sprookhistoorske Uutwickeln van de twee Sproken is in Tolkien sien ''Legendarium'' beschreven. Sproken un auk de Sproke ühre Grammatik mossten för Tolkien ästheetsk un euphoonsk sien. Sünnerlik Quenya kreeer Tolkien as ene "phonoästheetske Sproke". Se was dacht as een "Elvenlatien", un baseert phonoloogsk up [[Latiensche Spraak|Latien]], [[Finnsche Spraak|Finnsk]], [[Walisische Spraak|Walisisk]] un [[Ooltgreeksche Spraak|Auldgreeksk]].<ref name="letter144">''Letters'', no. 144.</ref> Tolkien was van Menen dat Sproken, Kultur un Mytholgie nich to scheden sind, sodennig was sien Verschel över [[Hölpspraken|Hölpsproken]] auk aflehnend.<ref name="letter180">''Letters'', no. 180.</ref> == Borns == <references/> ==Weblenken== {{Commons}} * [http://www.tolkienestate.com/home/ The Tolkien Estate Website] * [http://inklings-studies.org/ Journal of Inklings Studies] peer-reviewed journal on Tolkien and his literary circle, based at Oxford * [http://www.bbc.co.uk/archive/writers/12237.shtml BBC film (1968) featuring Tolkien] * [http://www.tolkien.co.uk/ HarperCollins Tolkien Website] * [http://www.tolkiensociety.org/author/biography/ Biography at the Tolkien Society] {{Normdaten}} {{DEFAULTSORT:Tolkien, J R R}} [[Kategorie:Schriever]] [[Kategorie:Dichter]] [[Kategorie:Mann]] [[Kategorie:Philoloog]] [[Kategorie:Röömsch-kathoolsche Kark]] [[Kategorie:Angelsassisch]] [[Kategorie:Fantasy]] [[Kategorie:Plaanspraak]] [[Kategorie:Boren 1892]] [[Kategorie:Storven 1973]] [[Kategorie:Börger von Grootbritannien]] 6hp3i9krzucw65lj1x0npwvbdx4mj6v 3 171876 992491 2022-08-05T12:19:48Z Moin! 1113 Willkamen op de plattdüütsche Wikipedia wikitext text/x-wiki {{Vörlaag:Moin!|realName=|name=VinnerUwU}} -- [[Bruker:Moin!|Moin!]] [[Bruker Diskuschoon:Moin!|✍]] 14:19, 5. Aug. 2022 (CEST) 6y59bwzj9mrrml77xav6mfmatngnqz5 3 171877 992492 2022-08-05T14:30:17Z Moin! 1113 Willkamen op de plattdüütsche Wikipedia wikitext text/x-wiki {{Vörlaag:Moin!|realName=|name=Kaltenmeyer}} -- [[Bruker:Moin!|Moin!]] [[Bruker Diskuschoon:Moin!|✍]] 16:30, 5. Aug. 2022 (CEST) qw6e3te1o4fuq0nxct0nz2gzpcj18x8 3 171878 992496 2022-08-05T17:28:24Z Moin! 1113 Willkamen op de plattdüütsche Wikipedia wikitext text/x-wiki {{Vörlaag:Moin!|realName=|name=Taranarmo}} -- [[Bruker:Moin!|Moin!]] [[Bruker Diskuschoon:Moin!|✍]] 19:28, 5. Aug. 2022 (CEST) omjfucj1dpx9d5oy25ubwv8npjgh1ze 3 171879 992497 2022-08-05T18:41:53Z Moin! 1113 Willkamen op de plattdüütsche Wikipedia wikitext text/x-wiki {{Vörlaag:Moin!|realName=|name=Atomchaos}} -- [[Bruker:Moin!|Moin!]] [[Bruker Diskuschoon:Moin!|✍]] 20:41, 5. Aug. 2022 (CEST) 8bvyy467xnyuxcig605wnw69j1t6cen 3 171880 992500 2022-08-06T06:51:04Z Moin! 1113 Willkamen op de plattdüütsche Wikipedia wikitext text/x-wiki {{Vörlaag:Moin!|realName=|name=Arecharhealthcare}} -- [[Bruker:Moin!|Moin!]] [[Bruker Diskuschoon:Moin!|✍]] 08:51, 6. Aug. 2022 (CEST) swkql7q57updz22biypcgc4mk3p5oi6 3 171881 992501 2022-08-06T09:57:51Z Moin! 1113 Willkamen op de plattdüütsche Wikipedia wikitext text/x-wiki {{Vörlaag:Moin!|realName=|name=MaximumGarlic}} -- [[Bruker:Moin!|Moin!]] [[Bruker Diskuschoon:Moin!|✍]] 11:57, 6. Aug. 2022 (CEST) 9m0mtc0ccq4fy1h4vqna4p07tu66joq 3 171882 992502 2022-08-06T11:50:18Z Moin! 1113 Willkamen op de plattdüütsche Wikipedia wikitext text/x-wiki {{Vörlaag:Moin!|realName=|name=Sartbaw}} -- [[Bruker:Moin!|Moin!]] [[Bruker Diskuschoon:Moin!|✍]] 13:50, 6. Aug. 2022 (CEST) qi4upibh7ea0kqejghbw02veberba8i