Wikipedia ndswiki https://nds.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:H%C3%B6%C3%B6ftsiet MediaWiki 1.39.0-wmf.23 first-letter Media Spezial Diskuschoon Bruker Bruker Diskuschoon Wikipedia Wikipedia Diskuschoon Bild Bild Diskuschoon MediaWiki MediaWiki Diskuschoon Vörlaag Vörlaag Diskuschoon Hülp Hülp Diskuschoon Kategorie Kategorie Diskuschoon Portal Portal Diskuschoon TimedText TimedText talk Modul Modul Diskussion Gadget Gadget Diskussion Gadget-Definition Gadget-Definition Diskussion 0 215 992513 985636 2022-08-07T01:56:25Z 84.60.47.148 /* Weblenken */ wikitext text/x-wiki {{Infobox Spraak |Koort=Low Saxon dialects.png |Spraak=Plattdüütsch |Länner=[[Düütschland]], [[Nedderlannen (Europa)|Nedderlannen]] |Spreker=üm un bi 5 Millionen |Klassifikatschoon= * [[Indogermaansche Spraken]] *: [[Germaansche Spraken]] *:: [[Westgermaansche Spraken]] *::: [[Noordseegermaansche Spraken]] *:::: [[Nedderdüütsche Spraken]] |KSpraak=Plattdüütsch |Amtsspraak= |ISO1=- |ISO2=nds |ISO3=nds }} '''Plattdüütsch''' ('''Neddersassisch''') höört to de [[Westgermaansche Spraken|westgermaanschen Spraken]]. Se hett den [[Hoochdüütsch Luutwannel|tweten germaanschen Luutwannel]] nich mitmaakt un is dormit ene [[nedderdüütsch]]e Spraak. De Utdrück ''Nedderdüütsch'' un ''Neddersassisch'' (''Nedersaksisch'') warrt denn ok ganz faken jüst so bruukt as ''Plattdüütsch''. Plattdüütsch is in dat Königriek vun de Nedderlannen un in de Bundsrepublik [[Düütschland]] in de [[Europääsche Charta vun de Regional- oder Minnerheitenspraken]] opnahmen. == Historie == De jüngste gemeensame Vörlöper vun all plattdüütsche Dialekten is dat [[Westgermaansch]]e. Dat jüngere [[Ooltsassisch]]e, de Spraak vun de [[Sassen (Volk)|Sassen]], so as se uns opschreven nableven is, is keen direkten Vörlöper vun all plattdüütsche Dialekten. Welk Dialekten hebbt sik parallel to dat Ooltsassische entwickelt. Verwandt is dat Plattdüütsche mit dat [[Engelsch]]e, Sassen ut [[Noorddüütschland]] sünd bi dat Johr 450 na [[England]] röverseilt. Mit de [[Angeln (Volk)|Angeln]], [[Jüten]] un [[Fresen]] sünd da denn de [[Angelsassen]] ut worrn. De öllsten Texten in Ooltsassisch, de uns nableven sünd, stammt ut dat 9. Johrhunnert. In dat 12. Johrhunnert hett sik ut dat Ooltsassische dat [[Middelnedderdüütsch]]e (Middelsassisch) rutbillt. Disse Spraak weer de Hannelsspraak vun de [[Hanse]]. Mit de Hansekooplüüd hett sik dat Middelnedderdüütsche in ’n ganzen [[Noordsee|Noord-]] un [[Oostsee]]ruum utbreedt un weer dor de wichtigste Spraak. Vele middelnedderdüütsche Wöör hebbt dorbi Ingang in de skandinaavschen Spraken funnen. Doch as dat 16. Johrhunnert to Enn güng, weer de Tiet vun de Hanse meist vörbi. Bi de betern Lüüd weer nu dat [[Hoochdüütsch]]e un [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandsche]] de feinere Spraak. Tominnst bi Geschäftssaken. Tohuus weer ok dor Plattdüütsch noch begäng. De middelnedderdüütsche Utglieksspraak, de sik rutbillt harr, füll nu aver ahn de Klammer, de de Hansespraak billt harr, in enkelte Dialekten utenanner. Blot in ganz enkelte Ecken bleev dat Plattdüütsche noch in de Schrift bestahn. De Stadt Lübeck hett ehr 'Oberstadtbook' noch bet 1809 op Plattdüütsch opschreven. Eerst an ’t Enn vun dat 18. Johrhunnert füngen de eersten Schrievers wedder an, [[Plattdüütsch Literatur|Literatur in de Spraak]] optoschrieven, de middewiel den Naam Plattdüütsch annahmen harr. To de eersten höör [[Johann Hinrich Voss]]. Plattdüütsch in Schrift bröcht hebbt denn besünners [[Fritz Reuter]] un [[Klaus Groth]] in de Johren 1850. Toglieks is aver ok dat Hoochdüütsche in disse Tiet vun de böverste Schicht in de Stadt nich blot as Schriftspraak begäng wesen, man ok as Ümgangsspraak keem dat bi disse Lüüd nu ganz in Bruuk. Ok eerste Stimmen weren opkamen, de in’n Sinn vun de [[Opklärung]] Plattdüütsch as Hemmnis för de Bildung vun de eenfachen Lüüd ansehn deen. Dat Plattdüütsche hett vun dat 16. bet 20. Johrhunnert blots as 'Nahspraak' vun de eenfachen Lüüd deent. In School un Kark wöör jümmer mehr Hoochdüütsch oder Nedderlandsch de Spraak. Vun de Mitt vun dat 20. Johrhunnert an is dat Hoochdüütsche denn ok bi de eenfachen Lüüd mehr un mehr in den Nahberiek indrungen. Hoochdüütsch harr dat gröttere "Prestiesch". Dat leeg ünner annern dor an, dat sik de Verkehrsrüüm vergröttert hebbt. Vördem weer dat Dörp de wichtigste Levensmiddelpunkt un veel Lüüd harrn kuum Kuntakt na buten dat egene Dörp oder tominnst keen Kuntakt mit Lüüd vun wieder weg. Mit dat Opkamen vun de moderne Mobilität, mit Autos, mit dat Wegtrecken vun veel Dörpslüüd na de Städer ([[Industraliserung]]) un mit dat Opkamen vun de Massenmedien, de blot de Standardspraak bruukt, hett sik de Verkehrsruum för de Lüüd vergröttert un de Nahspraak Plattdüütsch hett nich mehr noog Kommunikatschoonsreckwiet för dissen groten Kommunikatschoonsruum. In welk Delen vun dat Spraakrebeet is dat Plattdüütsche in de Nutiet nu blot noch Spraak vun enkelte ole Lüüd un in welk folkloristische Nischen, annerwegens is Platt tominnst de normale private Ümgangsspraak bi de wat öllern Lüüd. === Spraakrebeet === Plattdüütsch (Neddersassisch, Neddersass’sch) warrt vör allen in ’n Noorden vun Middeleuropa snackt, in Noord[[düütschland]] un de [[Nedderlannen (Europa)|Nedderlannen]]. Aver ok buten Middeleuropa gifft dat dör Utwannerers Rebeden, in de Plattdüütsch snackt warrt oder snackt worrn is. De Grenz von Nedderdüütsch na Süüd hen is de 'Benrather Linie' - de 'maken/machen-Linie'. ==== Karnrebeet ==== De Grenz to dat [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandsch-Nedderfränksche]] un dat [[Westfreesch (Spraak)|Westfreesche]] liggt an de [[Noordsee]] bi ’t [[Lauwersmeer]]. Dat liggt an de Grenz vun de nedderlandschen Provinzen [[Provinz Grunneng|Grunneng]] (Groningen) un [[Provinz Freesland|Freesland]]. De Spraakgrenz folgt nu groff de Grenzen vun de Provinz Freesland. Op de ne’en [[Polder]] in dat [[Eisselmeer]] warrt kuum Plattdüütsch snackt. De Spraakgrenz folgt de ole Waterkant vun dat Eisselmeer. Blots dat fröhere Eiland [[Urk]], dat nu to ’n [[Noordoostpolder]] höört, höört to dat plattdüütsche Spraakrebeet. Dat Rebeet reckt bet an de Grenz na de [[Provinz Utrecht]] un löppt denn dör de Provinz [[Gelderlaand]] na de düütsche Grenz to. Twischen [[Emmerek|Emmerik]] un [[Bokelt]] löppt de Spraakgrenz över de Staatsgrenz. Se folgt nu de Süüdgrenz vun [[Westfalen]] bet na de Grenz to dat Bundsland [[Hessen]]. Dor löppt se nu, knapp op hess'sch Rebeet, langs na Noordoosten, knappt de süüdlichste Eck vun dat Bundsland [[Neddersassen]] af un löppt denn an de Grenz to [[Döringen]] lang, mit blots en poor Öörd vun Döringen op plattdüütsch Rebeet. In Neddersassen in ’n [[Hoort]] liggt en lütte [[Spraakinsel]], in de middeldüütsche Dialekten snackt warrt, de ut dat [[Arzgebirg]] inwannert sünd. De süüdliche Spraakgrenz löppt wieder dör dat Bundsland [[Sassen-Anholt]] an de Münn vun de [[Saale]] in de [[Elv]] langs na dat Bundsland [[Brannenborg]] rin. De Verloop vun de Spraakgrenz weer in Sassen-Anholt in fröhere Tieden en ganz Stück wieder in Süden, binah bet na [[Leipzig]] ran. Ut dit Rebeet is dat Plattdüütsche aver vun middeldüütsche Dialekten verdrängt. Ok in [[Wittenbarg]] warrt hüdigendaags Middeldüütsch snackt, aver op dat Rebeet vun Brannenborg kummt dat plattdüütsche Spraakrebeet noch meist wedder bet op de Hööcht vun Wittenbarg dal. Denn maakt de Grenz aver en groten Bagen na Noorden üm [[Berlin]] rüm un geiht denn Stück noorden vun [[Frankfort an de Oder]] an de [[Polen|poolsche]] Grenz ran. In meist dat ganze Brannenborger Rebeet is dat Plattdüütsche blots noch swack vertreden un nich mehr vital. In de Rebeden achter de Grenz na Polen to gifft dat, sietdem de Düütschen na ’n [[Tweet Weltkrieg|Tweten Weltkrieg]] verdreven worrn sünd, kuum mehr Plattdüütsche. De Spraakgrenz folgt nu de Staatsgrenz bet an de [[Oostsee]]. Ok vör 1945 geev dat achter de hüdige poolsche Grenz kene klore Spraakgrenz. Dat weer en groot Mischmasch ut düütsche un poolsche Spraakinseln. Bi [[Kulm]] geev dat ok ene böverdüütsche Spraakinsel un in dat Rebeet vun [[Marienborg]] un [[Allensteen]] in [[Oostpreußen]] ene middeldüütsche Spraakinsel. De Rest vun Oostpreußen un dat Rebeet vun [[Danzig]] weren Plattdüütsch. De Grenz to dat [[Däänsche Spraak|Däänsche]] is ok kene klore. In öllere Tieden weer [[Sleswig]] däänsch un in ’n Westen [[noordfreesch]]. Doch mit dat Middelnedderdüütsche hett sik dat Düütsche utbreedt. Hüüt is groff de Staatsgrenz de Spraakgrenz. Fröher weren ok de Freeslannen keen Deel vun dat plattdüütsche Spraakrebeet. In Oostfreesland hett dat Plattdüütsche dat Oostfreesche aver kumplett verdrängt. Blots dat [[Saterland]] is dor as freesche Spraakinsel nableven. In dat Saterland un Noordfreesland harr dat Plattdüütsche lang ene Opgaav as Spraak mit grötter Kommunikatschoonsreckwiet blangen dat freesche as [[Nahspraak]]. ==== Utwannerers ==== Mit Utwannerers is dat Plattdüütsche ok in annere Delen vun de Welt kamen un hett sik dor över mehr oder minner lange Tiet hollen. Vör allen de [[Mennoniten]], de den Dialekt [[Plautdietsch]] snacken doot, sünd hier vun Belang. Se leevt in Gegenden in [[Argentinien]], [[Brasilien]] (to ’n Bispeel in [[Fernheim]] un [[Curitiba]]), [[Kanada]], [[Mexiko]], [[Paraguay]] un de [[USA]]. Dat gifft aver ok Rebeden, in de kene Mennoniten leevt un in de sik Plattdüütsch hollen hett. Dorto höört to ’n Bispeel Rebeden in de USA un in Brasilien (to’n Bispeel [[Westfäälsch]] in [[Westfalia (Brasilien)|Westfalia]] un [[Pomerano]] (ok: ''Pommersch'') in [[Pomerode]] un [[Domingos Martins]])<!-- [[Kanada]] un [[Venezuela]]; hebbt wi dorto Quellen? -->. Ok vun de [[Bessarabiendüütsche]]n, de vun 1814 af an in [[Bessarabien]] inwannert sünd, keem en Deel ut Plattdüütschland, ut Pommern, dat [[Hartogdom Warschau]] un Mekelborg, un hett siene Spraak in Bessarabien bibehollen. De Siedlers ut Süüddüütschland, vör allen Swaben, weren aver in de Övertall un hebbt de plattdüütschen Mundoorden bedrängt. De Germanist Albert Eckert hett 1938 de Mundoorden in de 24 düütschen Moderkolonien ünnersöcht un de Mundoort vun de Kolonien [[Arzis (Bessarabien)|Arzis]], [[Neu-Arzis]], [[Paris (Bessarabien)|Paris]], [[Brienne (Bessarabien)|Brienne]], [[Leipzig (Bessarabien)|Leipzig]], [[Kulm (Bessarabien)|Kulm]] un [[Tarutino (Bessarabien)|Tarutino]] as Plattdüütsch vörfunnen. 1940 hebbt [[Adolf Hitler|Hitler]] un [[Josef Stalin|Stalin]] in’n [[Hitler-Stalin-Pakt]] beslaten, dat de Bessarabiendüütschen ümsiedelt warrt. De Bessarabiendüütschen kemen na dat besett Polen un sünd 1945 denn noch wedder verdreven worrn na de Rebeden vun dat hüdige Düütschland. De bessarabienplattdüütsche Spraakgemeenschop is to disse Tiet denn ganz uteneenfullen. 1858 sünd Lüüd ut de Ümgegend vun [[Ankum]] un [[Steiwelt]] na de Slowakei trocken un hebbt dor twee Adelsgöder köfft un sik mit mehr as 400 Lüüd in de Dörper [[Tscherman]] un [[Groß Rippen]] ansiedelt un ok jemehr plattdüütsche Spraak bibehollen. Disse Lüüd sünd na’n Tweten Weltkrieg verdreven worrn. Aver ok binnen Düütschland hett dat en lütt plattdüütsch Spraakeiland geven. De [[Gerresheimer Glashött|Glashött in Gerresheim]] hett vun 1864 af an siene Glasblasers vör allen in de plattdüütschen Rebeden oosten de [[Elv]] anworven. Un so keem dat, dat sik in de Arbeidersiedlungen op de Hött in [[Gerresheim]] en plattdüütschen Dialekt dörsett hett, dat [[Hötter Platt]]. Disse Dialekt is vundaag aver meist utstorven. ==== De Spraak gellt in dat egene Spraakrebeet nich vull ==== As Spraak mit grötter Kommunikatschoonsreckwied warrt nu all Delen vun Düütschland vun Sprekers vun dat Freesche jüst so as vun Sprekers vun dat Plattdüütsche dat Hoochdüütsche bruukt, in de Nedderlannen dat Nedderlandsche. Plattdüütsch is blots Nahspraak. Aver ok as Nahspraak hebbt vele Lüüd de Spraak opgeven, so dat in vele Delen vun dat Spraakrebeet de Lüüd, de Plattdüütsch snackt, in de Minnertall sünd. Ok för de Spraakinseln in annere Länner gellt dat to ’n Deel, dor hebbt dat vun de Utwannerers mitbröchte Hoochdüütsch oder de Landsspraken (mehrstendeels [[Engelsche Spraak|Engelsch]] oder [[Spaansche Spraak|Spaansch]]) disse Opgaven. ==== Fröher ==== De Oorsprung vun de Sassen liggt in Holsteen. Vun dor hett sik de Sassenstamm ok in dat hüdige Bundsland Neddersassen, in Westfalen, in Oostfalen un bet na dat Rebeet in’n Oosten vun de hüdigen Nedderlannen breed maakt. Wohrschienlich weer dat mehr so, dat sik de Stämm, de in disse Rebeden leevt hebbt, ünnern Naam ''Sassen'' vereenigt hebbt, as dat de holsteenschen Sassen sik utbreedt hebbt. In Oostholsteen, in dat Wendland un Oosten vun Oostfalen seten in disse Tied de Slaven. In Wursten, Grunneng un Oostfreesland weren de Fresen. Mit dat 9. Johrhunnert hett de [[Oostkolonisatschoon]] anfungen, de de Slawen jümmer wieder na Oosten wegdrängen dee. Dat güng bet in dat 15. Johrhunnert, as sik dat Plattdüütsche bet in dat Baltikum bet na Eestland utbreedt harr. In Eestland is de Spraak vör allen in de Städer bruukt worrn, denn düütsche Buurn harrn in Eestland kuum siedelt. Mit dat Enn vun de Hansetied is denn dat hoochdüütsche in Eestland an de Steed vun dat plattdüütsche treden. In dat 18. un 19. Johrhunnert dee de gröttste Deel vun de Düütschen in Eestland Hoochdüütsch snacken un blot noch wenig Lüüd Plattdüütsch. Welk slaavsche Spraakinseln sünd in de Rebeden vun de Oostkolonisatschoon aver noch bet in dat 18. Johrhunnert nableven, dat [[Polabsch]]e in’t Wendland to’n Bispeel is wohrschienlich in de Johren 1750 utstorven. Noch bet in de letzten Johren vör 1945 hett dat Plattdüütsche sik in’n Oosten utbreedt un to’n Bispeel dat [[Masuursch]]e oder dat [[Kuursch]]e verdrängt. Ok de Sprekers vun dat [[Kaschuubsch]]e twischen Westprüßen un Oostprüßen hebbt mehrsttiets beide Spraken snackt. Bi de Fresen güng de Spraakwessel besünners vun Grunneng ut. Vun dat 15. Johrhunnert af an hebbt de Fresen Plattdüütsch as Schriftspraak bruukt. In de oostlauwerschen Ommelanden hebbt de Lüüd temlich gau de plattdüütsche Spraak annahmen un sogor ehr freesche Identität afleggt. In Oostfreesland hebbt se ehr Spraak wat langsamer verloren, aver ok hier is vun dat Freesche nix nableven (vun dat Saterfreesche afsehn, dat aver egentlich al buten Oostfreesland liggt). Jemehr freesche Identität hebbt de Oostfresen aver behollen. Dat Jeverland hett dat Freesche mit dat 17. Johrhunnert verloren. In Wursten hett sik dat bet so üm un bi 1720 hollen un ok in dat Harlingerland hett dat Plattdüütsche dat Freesche mit dat 18. Johrhunnert verdrängt. Toletzt weren blot dat Saterland un [[Wangeroog]] nableven, aver ok dat Wangerooger Freesche is 1950 utstorven. Bi de westerlauwerschen Fresen kunn dat Plattdüütsche aver keen Foot faten. Ok gegenöver dat Noordfreesche un dat Plattdäänsche in Sleswig hett dat Plattdüütsche Land wunnen. En goden Deel vun Anhalt un ok vun Brannenborg, de vundaag en middeldüütschen Dialekt snackt, hett fröher ok en plattdüütschen Dialekt hatt. === Status === ==== Offiziellen Status ==== Dat Plattdüütsche warrt na de [[Europääsche Charta vun de Regional- oder Minnerheitenspraken]] siet 1998 in Düütschland un ok in de Nedderlannen schuult. In Düütschland warrt dat in de Bundslänner Bremen, Hamborg, Meckelnborg-Vörpommern, Neddersassen un Sleswig-Holsteen na Deel III vun de Sprakencharta schuult, in de Bundslänner Brannenborg, Noordrhien-Westfalen un Sassen-Anholt un in de Nedderlannen na Deel II. En wichtigen Fall to’n Status vun dat Plattdüütsche in’n Amtsgebruuk weer de [[Läägeünnerloage]], för de de Firma Twistringer RBM Dränfilter 2000 en Patent anmellt harr. De Patentschrift weer op Plattdüütsch schreven un dat [[Patentamt]] harr ehr dorvun trüchwiest. De Bundsgerichtshoff harr toletzt seggt, dat dat rechtens is, en Patent op Plattdüütsch intorecken, aver gellen deit dat blot, wenn en hoochdüütsch Översetten bigeven oder nareckt warrt.<ref>http://www.mpil.de/ww/en/pub/research/details/publications/institute/rspr/r01.cfm?fuseaction_rspr=act&act=r01_33</ref> ==== Bi de Plattdüütschen ==== De Status ünner de Lüüd, de de Spraak snacken doot, is ok verscheden. De Süden vun dat Spraakrebeet, mit West- un Oostfalen un de Brannenborgsche Mark, dor is de Willen, de Spraak to bewohren minn stark as in’n Noorden, woneem de [[Noordneddersassisch|noordneddersassische Dialekt]] spraken warrt. In Deelen vun Brannenborg is de Spraak meist ganz dood. Dor is keen Willen mehr vörhannen, de Spraak to bewohren, dat gifft keen Spraakvereens för Plattdüütsch un keen Speeldelen. Ganz anners süht dat to’n Bispeel in [[Oostfreesland]] ut. Dor is de Spraak noch op dat beste as Alldagsspraak bewohrt. Ok in Delen vun Sleswig-Holsteen un dat Dreeeck twischen Elv un Weser sünd dor noch Plattsnackers, de sik ok aktiv för dat Plegen vun de Spraak insetten doot. ==== Annerwegens ==== De Medien in Düütschland sünd hoochdüütsch domineert. In de Regionalmedien kummt Plattdüütsch as Nischenprogramm vör, in de landswieden Medien meist gornich. Noorddüütschland gellt dorvun bi veel Lüüd, de dat Land nich so kennt, as rein hoochdüütsch. De bairische Dialekt to’n Bispeel warrt vun de Medien bitieden noch geern as Stilmiddel opgrepen, dat för ''heile Welt'' steiht, wied af vun allens Moderne. De Medien gaht dorvun ut, dat de Dörsnittsdüütsche Bairisch kennt un grippt de Klischees över de Spraak op, zoomt op de Klischees noch en beten rop. Plattdüütsch gellt as en Saak, de bi’n Dörsnittsdüütschen kuum bekannt is un warrt dorvun vun de Medien noch duller utblennt. Buten Düütschland un de Nedderlannen is meist de Existenz vun Plattdüütsch al gornich bekannt. === Naams === De plattdüütschen Lüüd in dat Rebeed, dat vörnehmlich Hoochdüütsch as Schriftspraak hett oder harr, seggt ''Plattdüütsch'' to de Spraak (fakener ok afkört to ''Platt''). In dat Rebeed, in dat Nedderlandsch de vörnehmliche Schriftspraak is, hett sik de Naam ''Nedersaksisch'' dörsett. Vun Wetenschopslüüd warrt faken de Begreep ''Nedderdüütsch'' bruukt. Lüüd, de dat Woort ''düütsch'' in ''plattdüütsch'' ümgahn wüllt, dat de Lüüd buten Düütschland sik ok wohl föhlt, un de den gemeensamen Oorsprung vun de verschedenen Varianten vun de Spraak betonen wüllt, bruukt fakener den Utdruck ''Neddersassisch''. Ok de Naam ''Sassisch'', de sik op den olen Egennaam to Hansetieden betütt, warrt welk Tieden bruukt, hüüt aver weniger faken as in annere Tieden. Dat Woort Plattdüütsch keem toeerst bi [[Cornelis Lettersnijder]] in dat 16. Johrhunnert op. Vördem bruken de Minschen den Utdruck ''sassesch'' or, wenn se sik nich vun de annern düütschen Varianten afsetten möten, ok eenfach ''düdesch''. Bi de normalen Alldagssnackers is blot dat Woort ''Plattdüütsch'' in wieden Bruuk. All de annern Utdrück warrt blot in formalen Kontext bruukt. In de Nedderlannen bruukt de Lüüd in’n Alldag mehrsttiets de Naams vun de Dialekten vun jemehr Kuntrei. De Utdruck ''Nedersaksisch'' breedt sik aver jümmer mehr ut. Faken denkt de Lüüd, ''Plattdüütsch'' kummt vun dat platte Land, woneem dat snackt warrt. De Utdruck ''platt'' kummt aver vun de Nedderlannen weg un bedüüdt ''eenfache Spraak, de Spraak, de vun de normalen Lüüd spraken warrt''. Un so gifft dat ok welk Rebeden, de nich dat egentliche Plattdüütsch snackt un doch jemehr Spraak ''Platt'' nöömt (vör allen is Westdüütschland). De Utdruck is in dat 16. Johrhunnert opkamen. Anners as bi ''Plattdüütsch'' kummt de Utdruck ''Nedderdüütsch'' würklich vun de geograafsche Laag. Nedderdüütsch steiht in Gegensatz to dat Hoochdüütsch vun’n Süden, de veel höger liggt. De Utdruck is in dat 15. Johrhunnert opkamen. He hett sik in de hoochdüütsch präägte Wetenschop dörsett, denn he seggt dör dat ''düütsch'' ut, dat de Spraak nix Egenstännigs is un ünnermuurt so den hoochdüütschen Anspröök, dat Plattdüütsch blots en Dialekt is un gegenöver Hoochdüütsch minner gellt. ''Sassisch'' as Naam för de Spraak is al temlich oold un is siet de ole Sassentiet un de Hansetiet dör bruukt worrn. Al to Hansetieden hebbt sik de Plattdüütschen nich mehr as egen Volk, sonnern as Deel vun de Düütschen föhlt. Un so hebbt se jemehr Spraak denn faken ok eenfach ''düdesch'' nöömt. To de Tiet stünnen de beiden düütschen Hööftvarianten noch op glieke Ebene un dat weer noch nich nödig, sik vun de annere Variant aftosetten (hüüt denkt de Lüüd bi ''düütsch'' automaatsch an de hoochdüütsche Standardspraak, wenn de Kontext dat nich jüst utsluten deit, to de Tiet kunn ''düdesch'' aver noch för beide Spraken jüstso good stahn). Dat geev ok noch in de Tiet vun dat ne’e Plattdüütsch jümmer wedder Lüüd, de den Naam ''Sassisch'' wedder hebbt opleven laten (ünner annern [[Karl Friedrich Arend Scheller|Scheller]], [[Christian Hinrich Wolke|Wolke]], [[Georg Ruseler|Ruseler]], [[John Eimers|Eimers]], [[Reinhard Hahn|Hahn]]), aver dörsett hett he sik nich. ''Neddersassisch'' is nu en Utdruck, op halven Weg vun’n olen Naam ''Sassisch'' to ''Nedderdüütsch''. De Naam ''Sassen'', de vun öllers her för de Lüüd in’n Noorden stünn, is mit de Tiet dör dat Grötterwarrn vun dat Hartogdom Sassen na Süden wannert, hen na de Gegend, woneem hüüt dat Bundsland „[[Sassen (Bundsland)|Sassen]]“ liggt. Toeerst heet de Süden denn Böversassen un de Noorden Neddersassen. Mit de Tiet hett de Süden aver dat Övergewicht kregen (weer denn ja sogor Königriek) un heet denn blot noch Sassen. Bi Sassen hebbt de Lüüd denn an’n Süden dacht un för den Noorden hett sik so Neddersassen un Neddersassisch inbörgert. Dat Woort ''Nedersaksisch'' is nu en Variant vun Neddersassisch. Dat ''k'' in dat Woort is vun de Nedderlandschen utlehnt, de dat wedder vun de Hoochdüütschen un Latienschen hebbt. Normalerwies müet dat Nedderlannen-Neddersassisch un Nedderlandsch an de Steed vun dat ''ks'' na de Luudgesetten ok en ''ss'' hebben. En poor lüttje Rebeden in de Nedderlannen hebbt dat ok würklich so. Vun welk Lüüd warrt de Begreep ''Neddersassisch'' op dat ole Stammrebeed vun de Sassen inschränkt (also op den westen Deel, de Grenz löppt dör Holsteen, an de Elv langs un trennt denn Oostfäälsch vun Brannenbörgsch). Dat gifft aver jüstso Lüüd, de de kumplette Spraak vun Eestland bet Urk as ''Neddersassisch'' anspreken doot. === Sprekertall === Sprekertallen laat sik blot swoor angeven. In’n Zensus is faken de Moderspraak nich affraagt worrn un wenn se affraagt worrn is, denn hebbt de Behöörden keen Ünnerscheed maakt twischen Plattdüütsch un Hoochdüütsch oder Plattdüütsch un Nedderlandsch. För de öllere Tied lett sik aver dor von utgahn, dat so temlich all Minschen in Plattdüütschland ok Plattdüütsch snackt hebbt. Ganz groff lett sik de Tall also för 1800 mit 7 Millionen angeven un 1900 mag dat woll so knapp 20 Millionen Minschen geven hebben, de Plattdüütsch snackt hebbt. (Dit Rebeed hett vondaag en Inwahnertall von meist 30 Millionen Minschen.) Na 1900 un besünners na 1945 füng de Tall aver temlich an to dalen. Dat eerste Maal, dat een würklich versöcht hett, ruttokriegen, woveel Lüüd Plattdüütsch snacken doot, weer 1984 dat [[Institut för nedderdüütsche Spraak]], dat en repräsentative Ümfraag mit 2000 Lüüd maakt hett. Disse Ümfraag weer blot in de Bundsrepubliek Düütschland ahn de Düütsche Demokraatsche Republiek un ahn dat Königriek Nedderland. In dit Rebeed hebbt 20 % von de Lüüd sehr good Platt snackt, 15 % good un 21 % en beten.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''[[Wer spricht Platt?]]'' Schuster, Leer 1987, S. 95</ref> De aktuellsten Tallen stammt ut en Ümfraag 2007, de nu in ganz Düütschland maakt worrn is. Na disse Ümfraag kunnen 6 % sehr good Platt snacken, 8 % good un 23 % en beten.<ref>http://www.ahb-oldenburg.de/index.php?option=com_docman&task=doc_download&gid=14</ref> Dat sünd also so bi 3 Millionen Lüüd, de good oder sehr good Platt snackt. In Nedderland hett dat 2003 en Ümfraag geven. Bi disse Ümfraag is rutkamen, dat 1.616.000 Lüüd een von de nedderlandschen plattdüütschen Dialekten snackt.<ref>[[Henk Bloemhoff]]: ''[[Taaltelling Nedersaksisch]].''</ref> Den [[plautdietsch]]en Dialekt von de [[Mennoniten]] snackt ok noch wedder so bi 500.000 Minschen. Alltohoop gifft dat also in de Johren 2000 so üm un bi 5 Millionen Minschen, de Plattdüütsch snacken doot. == Grammatik == Kiek ünner [[Plattdüütsche Grammatik]] == Luudstand == Dat [[Kontinentalwestgermaansch]]e, dat op de Dialektebene ganz groff en Kontinuum billt, deelt sik op in dree Ünnerrebeden, de düüdliche Ünnerscheed’ in de Phonologie hebbt: Dat [[Nedderfränksch]], dat [[Hoochdüütsch]]e un dat Plattdüütsche. De Ünnerscheed to dat Hoochdüütsche kummt vör allen dör den [[Hoochdüütsche Luudwannel]] in de twete Hälft vun dat 1. Johrdusend tostann. Bi dissen Vörgang hebbt sik vun dat Germaansche (Luudstand jüst as bi’t Engelsche) över’t Plattdüütsche na’t Hoochdüütsche disse Luden ännert: {| class="Tabell" |- ! Luud || Engelsch || || Plattdüütsch || || Hoochdüütsch || || Nedderlandsch |- | th (överall) || th ''(that)'' || → || d ''(dat)'' || → || d ''(das)'' || → || d ''(dat)'' |- | d (överall) || d ''(door)'' || → || d ''(Döör)'' || → || t ''(Tür)'' || → || d ''(deur)'' |- | t (Woortmidd) || t ''(water)'' || → || t ''(Water)'' || → || ss ''(Wasser)'' || → || t ''(water)'' |- | t (Woortanfang) || t ''(to)'' || → || t ''(to)'' || → || z ''(zu)'' || → || t ''(te/toe)'' |- | t (Woortenn, deels Woortmidd) || t ''(sit)'' || → || t ''(sitten)'' || → || tz ''(sitzen)'' || → || t ''(zitten)'' |- | k (Woortmidd un Woortenn) || k ''(make)'' || → || k ''(maken)'' || → || ch ''(machen)'' || → || k ''(maken)'' |- | k (Woortanfang) || k ''(kettle)'' || → || k ''(Ketel)'' || → || k ''Kessel)'', blot Alemannsch: ch ''(Chessel)'' || → || k ''(ketel)'' |- | p (Woortanfang) || p ''(pan)'' || → || p ''(Pann)'' || → || pf ''(Pfanne)'' || → || p ''(pan)'' |- | p (Woortmidd un Woortenn) || p ''(ship)'' || → || p ''(Schipp)'' || → || f ''(Schiff)'' || → || p ''(schip)'' |} Nich direkt mit den Luudwannel tohoop hängt de Ünnerscheed bi b/v/f: Engelsch hett ''wives'', Hoochdüütsch ''Weiber'' un Plattdüütsch kennt ''Wiever'', aver ok ''Wieber''. De Eentall ''Wief'' warrt aver jümmer as ''f'' spraken (Hoochdüütsch ''b'', ''Weib''). Ok de Kumbinatschoon ''s+Konsonant'' an’n Woortanfang is en Ünnerscheed to dat Hoochdüütsche. ''Swien'' un ''slapen'' hebbt op Hoochdüütsch en ''sch'': ''Schwein'' un ''schlafen'' (allerdings warrt ''s+Konsonant'' ok in welk plattdüütsche Dialekten as ''sch+Konsonant'' utspraken). Bi de Konsonanten is also en groten Ünnerscheed twischen Hoochdüütsch un Plattdüütsch. Dat Nedderfränksche geiht bi de Konsonanten ganz mit dat Plattdüütsche. Ünnerscheed’ gifft dat aver deelwies bi Luden, de sik eerst in jüngere Tiet verännert hebbt. To’n Bispeel is de Övergang vun ''old'' na ''oud'' en wichtigen Ünnerscheed, de dat Nedderfränksche vun dat Plattdüütsche trennt. De Plattdüütschen hebbt ''oold'' un ''Woold'', de Nedderlandschen hebbt ''oud'' un ''woud''. Bi de Vokalen hängt de wichtigste Ünnerscheed mit den [[Neehoochdüütsch Luudwannel|neehoochdüütschen Luudwannel]] tohoop, de in dat 12. Johrhunnert sien Utgangspunkt hett. Ut en Reeg [[Monophthong]]en sünd dorbi [[Diphthong]]en worrn. Dat is nich alleen in dat Hoochdüütsche passeert, man ok in dat Nedderfränksche un Engelsche. Wo Plattdüütsch in ''Huus'' den Monophthong ''û'' hett, hett Hoochdüütsch den Diphthong ''au'' (''Haus''), dat Engelsche ''house'' hört sik jüstso so as dat Hoochdüütsche Woort; dat Nedderlansche Woort ''huis'' vörspeelt en Diphthong de en Beten anners is. Wenn Engelsch ''dike'' hett, sprickt Nedderlandsch ''dijk'' ok en Beten anners, dat höört sik mehr na ''Däik'' an. Beide Engelsch un Nedderlandsch spreekt nich as ''Diek'' in Plattdüütsch ut. Alleen dat Plattdüütsche is bi de olen Monophthongen bleven. == Vokabular (de Wöör) == Kiek ünner [[Plattdüütsch Vokabular]] == Schrievwies == Kiek ünner [[Plattdüütsche Orthographie]] == Dialekten == [[Bild:Plattdüütsche Dialektrebeden.png|duum|300px| {{Koortlegenn|KLÖÖR=#B0FF75|TEXT=Westfäälsch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#66CCFF|TEXT=Oostfäälsch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#99CC66|TEXT=Noordneddersassisch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#CCCC66|TEXT=Holsteensch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#FFFFCC|TEXT=Sleswigsch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#99CC33|TEXT=Brannenborgsch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#99FFCC|TEXT=Mekelbörgsch-Vörpommersch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#CCCC66|TEXT=Pommersch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#66CCCC|TEXT=Nedderpreußsch}}<br /> Stand vun vör 1945]] [[Bild:Isoglossen.svg|duum|300px|Poor vun de wichtigen Isoglossen vun dat Plattdüütsche<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#3afe33|TEXT=Apokoop vun dat e}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#0000ff|TEXT=Eenheitsplural -en/-t}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#ff9e00|TEXT=dat/det}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#ffff00|TEXT=Affall vun dat -n an’t Woortenn}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#17c1fc|TEXT=Eenheitsplural -et/-t}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#ff0000|TEXT=Partizip Verleden Tiet op e-}}]] Plattdüütsch kann eerstmal in twee Gruppen indeelt warrn: [[Neddersassisch]] ([[Westnedderdüütsch]]) westen vun de [[Elv]] un in Holsteen un [[Oostnedderdüütsch]] oosten vun de Elv. Neddersassisch is dorbi de Spraak, de vun dat [[Ooltsassisch]]e, de Spraak vun den olen [[Sassen (Volk)|Sassenstamm]], afstammt. Dat Oostnedderdüütsche dorgegen warrt in de Rebeden snackt, woneem vördem Slaven leevt hebbt (ünner annern [[Polaben]] un [[Sorben]]) un wo eerst later Düütsche henkamen sünd. De Minschen ut dat Sassenland hebbt dorbi mit Nedderlanners un Flamen tohoop siedelt un de Spraak hett dorüm vun de slaavschen Spraken un dat Nedderlandsche veel af. De Grenz löppt dör den Oosten vun [[Holsteen]], sniedt vun dat Bundsland [[Neddersassen]] dat [[Wendland]] af un löppt denn in de Neegd vun de Grenz vun de Bundslänner [[Sassen-Anholt]] un [[Brannenborg]] na Süden. De grote Ünnerscheed twischen disse beiden Gruppen is de [[Eenheitsplural]] op ''wi maakt'' gegenöver ''wi maken''. De wichtigsten Dialektrebeden sünd dat Westfäälsche, dat Oostfäälsche, dat Brannenbörgsche un dat Noordneddersassische. Bi dat Noordneddersassische höört ok dat Sleswigsche, dat Mekelbörgsche und dat Oostfreesche, de as Kolonialdialekte all den Eenheitsplural op ''wi maken'' hebbt. Dat [[Twentsch]]e höört bi dat Westfäälsche. In’t hüdige Polen geev dat denn noch as Hööftdialekten dat Pommersche un dat Nedderprüßische. En wichtigen Ünnerscheed is ok de twischen dat [[Nedderlandsch-Neddersassisch]]e un den Rest vun dat Plattdüütsche. Disse Verschääl is nich vun öllers her. De is eerst mit de letzten Johrhunnerten un besünners in dat 20. Johrhunnert dör den Influss vun de nedderlandsche und de hoochdüütsche Standardspraak kamen. De Dialekten in de Nedderlannen hebbt ne’e Wöör opnahmen, de ut dat Nedderlandsche stammt un de Dialekten in Düütschland hebbt disse ne’en Begrepen ut dat Hoochdüütsche övernahmen ([[Dackspraak]]). De Dialekten vun de Mennoniten hebbt ok Hoochdüütsch as Dackspraak hatt, hebbt aver tosätzlich ok noch Influss vun dat Russ’sche, Engelsche un Spaansche hatt un veel technische Begrepen sünd dorvun bi de Plautdietschen temlich verscheden. === Översicht === Kiek bi ''[[Düütsche Spraak#De düütschen Dialekten]]''. == Plattdüütsche Begrepen in annere Spraken == Kiek ok ünner [[Plattdüütsch Inwark op annere Spraken]] In de Hansetiet hett dat Plattdüütsche dull op de skandinaavschen Spraken (Sweedsch, Norweegsch, Däänsch) inwarkt. So gaht vele Skandinavisten dörvun ut, dat bet to de Half vun de sweedsche Woortschatt en plattdüütschen Ursprung hett. Dat Norweegsche hett to de Hansetiet nich so veel Wöör övernahmen, man de Grammatik worr bannig dull an de plattdüütsche anneegt. Ok na’t Baltikum, na Russland, na England un Iesland sünd dör de Hanse veel plattdüütsche Wöör kamen. Later sünd mit dat Opkamen vun de hoochdüütsche Standardspraak, an dat ok Lüüd ut plattdüütsche Rebeden Andeel harrn, dör Schrievers ut’n Noorden ok welk plattdüütsche Wöör Deel vun dat Hoochdüütsche worrn: ''dröge, Achterdeck'' to’n Bispeel. Annere Wöör ut dat Plattdüütsche sünd man nich Deel vun de Schriftspraak, aver vun de Ümgangsspraak vun Noorddüütschland worrn: ''schnacken, küern, Trecker, duun'' to’n Bispeel. == Kultur == * [[Plattdüütsch Literatur]] * [[Plattdüütsch Film]] * [[Plattdüütsch Musik]] * [[Plattdüütsch Theater]] === Musik === * [[De Tüdelband]] * [[Godewind]] * [[De Plattfööt]] * [[Speelwark]] * [[Timmerhorst]] * [[Knut Kiesewetter]] * [[Jan Willem]] („Löpt denn de ole Lanz Bulldog noch“) * [[Torfrock]] * [[De Wangeroogers]] * [[De Drangdüwels]] * dat Leed ''[[Hasch un Rock]]'' vun [[Fischmob]] * [[Liekedeler]] („Rotten op’n Böön“) * [[Hannes Flesner]] * [[De fofftig Penns]] * [[Rohrstock]] * [[Lars & Dixi]] * [[Ina Müller]] * [[Windspeel]] === Institute === * [http://www.ins-bremen.de/ Institut für niederdeutsche Sprache e.V.] (hoochdüütsch) == Weblenken == * [[Wikipedia:Wöörböker|List mit plattdüütsche Wöörböker]] * [https://plattmakers.de/nds Plattmakers-Wöörbook] (plattdüütsch) * [http://www.deutsch-plattdeutsch.de plattdüütsch Wöörbook] (hoochdüütsch, plattdüütsch) * [http://www.plattcast.de/ (plattdüütsch) * [http://www.plattmaster.de Plattmaster] (hoochdüütsch, plattdüütsch, engelsch) * [http://lowlands-l.net/plattewelt/ Nu is de Welt platt!], wat in de hele Welt för de Spraak bereten ward (mehrsprakig) * [http://lowlands-l.net/grammar/ Drempels un Tegels vun't Neddersassische (Nedderdüütsche, Plattdüütsche)], so wat as’n lütte Grammatik (düütsch, engelsch) * [http://nds.i18n.kde.org/ KDE op Platt] (plattdüütsch) * [http://nds.sourceforge.net GNOME op Platt] * [http://www.diesel-online.de/ Diesel, dat oostfreeske Bladd up Platt] (plattdüütsch) * [http://www.plattdeutsch.net/ Websteed vun Klaus-Werner Kahl mit Wöörböker un velen annern Kraam in Mönsterlänner Platt] (plattdüütsch) * [http://www.plattnet.de/ Webportal mit en List vun plattdüütsche Sieden in’t Internett un mit Narichten to plattdüütsche Themen] (plattdüütsch) * [http://www.sont.nl/ Streektaal-Organisatie in het Nedersaksisch Taalgebied] (nedderlandsch) * [http://niederdeutsch.bhu.de/niederdeutsch/content/de/bundesrat/start.html Bundesraat för Nedderdüütsch] (plattdüütsch) == Footnoten == <references/> [[Kategorie:Plattdüütsch]] [[Kategorie:Spraak]] 4wzkx7f2p4cr0n7w0bn8wt9ito29g12 992514 992513 2022-08-07T01:56:53Z 84.60.47.148 /* Weblenken */ wikitext text/x-wiki {{Infobox Spraak |Koort=Low Saxon dialects.png |Spraak=Plattdüütsch |Länner=[[Düütschland]], [[Nedderlannen (Europa)|Nedderlannen]] |Spreker=üm un bi 5 Millionen |Klassifikatschoon= * [[Indogermaansche Spraken]] *: [[Germaansche Spraken]] *:: [[Westgermaansche Spraken]] *::: [[Noordseegermaansche Spraken]] *:::: [[Nedderdüütsche Spraken]] |KSpraak=Plattdüütsch |Amtsspraak= |ISO1=- |ISO2=nds |ISO3=nds }} '''Plattdüütsch''' ('''Neddersassisch''') höört to de [[Westgermaansche Spraken|westgermaanschen Spraken]]. Se hett den [[Hoochdüütsch Luutwannel|tweten germaanschen Luutwannel]] nich mitmaakt un is dormit ene [[nedderdüütsch]]e Spraak. De Utdrück ''Nedderdüütsch'' un ''Neddersassisch'' (''Nedersaksisch'') warrt denn ok ganz faken jüst so bruukt as ''Plattdüütsch''. Plattdüütsch is in dat Königriek vun de Nedderlannen un in de Bundsrepublik [[Düütschland]] in de [[Europääsche Charta vun de Regional- oder Minnerheitenspraken]] opnahmen. == Historie == De jüngste gemeensame Vörlöper vun all plattdüütsche Dialekten is dat [[Westgermaansch]]e. Dat jüngere [[Ooltsassisch]]e, de Spraak vun de [[Sassen (Volk)|Sassen]], so as se uns opschreven nableven is, is keen direkten Vörlöper vun all plattdüütsche Dialekten. Welk Dialekten hebbt sik parallel to dat Ooltsassische entwickelt. Verwandt is dat Plattdüütsche mit dat [[Engelsch]]e, Sassen ut [[Noorddüütschland]] sünd bi dat Johr 450 na [[England]] röverseilt. Mit de [[Angeln (Volk)|Angeln]], [[Jüten]] un [[Fresen]] sünd da denn de [[Angelsassen]] ut worrn. De öllsten Texten in Ooltsassisch, de uns nableven sünd, stammt ut dat 9. Johrhunnert. In dat 12. Johrhunnert hett sik ut dat Ooltsassische dat [[Middelnedderdüütsch]]e (Middelsassisch) rutbillt. Disse Spraak weer de Hannelsspraak vun de [[Hanse]]. Mit de Hansekooplüüd hett sik dat Middelnedderdüütsche in ’n ganzen [[Noordsee|Noord-]] un [[Oostsee]]ruum utbreedt un weer dor de wichtigste Spraak. Vele middelnedderdüütsche Wöör hebbt dorbi Ingang in de skandinaavschen Spraken funnen. Doch as dat 16. Johrhunnert to Enn güng, weer de Tiet vun de Hanse meist vörbi. Bi de betern Lüüd weer nu dat [[Hoochdüütsch]]e un [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandsche]] de feinere Spraak. Tominnst bi Geschäftssaken. Tohuus weer ok dor Plattdüütsch noch begäng. De middelnedderdüütsche Utglieksspraak, de sik rutbillt harr, füll nu aver ahn de Klammer, de de Hansespraak billt harr, in enkelte Dialekten utenanner. Blot in ganz enkelte Ecken bleev dat Plattdüütsche noch in de Schrift bestahn. De Stadt Lübeck hett ehr 'Oberstadtbook' noch bet 1809 op Plattdüütsch opschreven. Eerst an ’t Enn vun dat 18. Johrhunnert füngen de eersten Schrievers wedder an, [[Plattdüütsch Literatur|Literatur in de Spraak]] optoschrieven, de middewiel den Naam Plattdüütsch annahmen harr. To de eersten höör [[Johann Hinrich Voss]]. Plattdüütsch in Schrift bröcht hebbt denn besünners [[Fritz Reuter]] un [[Klaus Groth]] in de Johren 1850. Toglieks is aver ok dat Hoochdüütsche in disse Tiet vun de böverste Schicht in de Stadt nich blot as Schriftspraak begäng wesen, man ok as Ümgangsspraak keem dat bi disse Lüüd nu ganz in Bruuk. Ok eerste Stimmen weren opkamen, de in’n Sinn vun de [[Opklärung]] Plattdüütsch as Hemmnis för de Bildung vun de eenfachen Lüüd ansehn deen. Dat Plattdüütsche hett vun dat 16. bet 20. Johrhunnert blots as 'Nahspraak' vun de eenfachen Lüüd deent. In School un Kark wöör jümmer mehr Hoochdüütsch oder Nedderlandsch de Spraak. Vun de Mitt vun dat 20. Johrhunnert an is dat Hoochdüütsche denn ok bi de eenfachen Lüüd mehr un mehr in den Nahberiek indrungen. Hoochdüütsch harr dat gröttere "Prestiesch". Dat leeg ünner annern dor an, dat sik de Verkehrsrüüm vergröttert hebbt. Vördem weer dat Dörp de wichtigste Levensmiddelpunkt un veel Lüüd harrn kuum Kuntakt na buten dat egene Dörp oder tominnst keen Kuntakt mit Lüüd vun wieder weg. Mit dat Opkamen vun de moderne Mobilität, mit Autos, mit dat Wegtrecken vun veel Dörpslüüd na de Städer ([[Industraliserung]]) un mit dat Opkamen vun de Massenmedien, de blot de Standardspraak bruukt, hett sik de Verkehrsruum för de Lüüd vergröttert un de Nahspraak Plattdüütsch hett nich mehr noog Kommunikatschoonsreckwiet för dissen groten Kommunikatschoonsruum. In welk Delen vun dat Spraakrebeet is dat Plattdüütsche in de Nutiet nu blot noch Spraak vun enkelte ole Lüüd un in welk folkloristische Nischen, annerwegens is Platt tominnst de normale private Ümgangsspraak bi de wat öllern Lüüd. === Spraakrebeet === Plattdüütsch (Neddersassisch, Neddersass’sch) warrt vör allen in ’n Noorden vun Middeleuropa snackt, in Noord[[düütschland]] un de [[Nedderlannen (Europa)|Nedderlannen]]. Aver ok buten Middeleuropa gifft dat dör Utwannerers Rebeden, in de Plattdüütsch snackt warrt oder snackt worrn is. De Grenz von Nedderdüütsch na Süüd hen is de 'Benrather Linie' - de 'maken/machen-Linie'. ==== Karnrebeet ==== De Grenz to dat [[Nedderlandsche Spraak|Nedderlandsch-Nedderfränksche]] un dat [[Westfreesch (Spraak)|Westfreesche]] liggt an de [[Noordsee]] bi ’t [[Lauwersmeer]]. Dat liggt an de Grenz vun de nedderlandschen Provinzen [[Provinz Grunneng|Grunneng]] (Groningen) un [[Provinz Freesland|Freesland]]. De Spraakgrenz folgt nu groff de Grenzen vun de Provinz Freesland. Op de ne’en [[Polder]] in dat [[Eisselmeer]] warrt kuum Plattdüütsch snackt. De Spraakgrenz folgt de ole Waterkant vun dat Eisselmeer. Blots dat fröhere Eiland [[Urk]], dat nu to ’n [[Noordoostpolder]] höört, höört to dat plattdüütsche Spraakrebeet. Dat Rebeet reckt bet an de Grenz na de [[Provinz Utrecht]] un löppt denn dör de Provinz [[Gelderlaand]] na de düütsche Grenz to. Twischen [[Emmerek|Emmerik]] un [[Bokelt]] löppt de Spraakgrenz över de Staatsgrenz. Se folgt nu de Süüdgrenz vun [[Westfalen]] bet na de Grenz to dat Bundsland [[Hessen]]. Dor löppt se nu, knapp op hess'sch Rebeet, langs na Noordoosten, knappt de süüdlichste Eck vun dat Bundsland [[Neddersassen]] af un löppt denn an de Grenz to [[Döringen]] lang, mit blots en poor Öörd vun Döringen op plattdüütsch Rebeet. In Neddersassen in ’n [[Hoort]] liggt en lütte [[Spraakinsel]], in de middeldüütsche Dialekten snackt warrt, de ut dat [[Arzgebirg]] inwannert sünd. De süüdliche Spraakgrenz löppt wieder dör dat Bundsland [[Sassen-Anholt]] an de Münn vun de [[Saale]] in de [[Elv]] langs na dat Bundsland [[Brannenborg]] rin. De Verloop vun de Spraakgrenz weer in Sassen-Anholt in fröhere Tieden en ganz Stück wieder in Süden, binah bet na [[Leipzig]] ran. Ut dit Rebeet is dat Plattdüütsche aver vun middeldüütsche Dialekten verdrängt. Ok in [[Wittenbarg]] warrt hüdigendaags Middeldüütsch snackt, aver op dat Rebeet vun Brannenborg kummt dat plattdüütsche Spraakrebeet noch meist wedder bet op de Hööcht vun Wittenbarg dal. Denn maakt de Grenz aver en groten Bagen na Noorden üm [[Berlin]] rüm un geiht denn Stück noorden vun [[Frankfort an de Oder]] an de [[Polen|poolsche]] Grenz ran. In meist dat ganze Brannenborger Rebeet is dat Plattdüütsche blots noch swack vertreden un nich mehr vital. In de Rebeden achter de Grenz na Polen to gifft dat, sietdem de Düütschen na ’n [[Tweet Weltkrieg|Tweten Weltkrieg]] verdreven worrn sünd, kuum mehr Plattdüütsche. De Spraakgrenz folgt nu de Staatsgrenz bet an de [[Oostsee]]. Ok vör 1945 geev dat achter de hüdige poolsche Grenz kene klore Spraakgrenz. Dat weer en groot Mischmasch ut düütsche un poolsche Spraakinseln. Bi [[Kulm]] geev dat ok ene böverdüütsche Spraakinsel un in dat Rebeet vun [[Marienborg]] un [[Allensteen]] in [[Oostpreußen]] ene middeldüütsche Spraakinsel. De Rest vun Oostpreußen un dat Rebeet vun [[Danzig]] weren Plattdüütsch. De Grenz to dat [[Däänsche Spraak|Däänsche]] is ok kene klore. In öllere Tieden weer [[Sleswig]] däänsch un in ’n Westen [[noordfreesch]]. Doch mit dat Middelnedderdüütsche hett sik dat Düütsche utbreedt. Hüüt is groff de Staatsgrenz de Spraakgrenz. Fröher weren ok de Freeslannen keen Deel vun dat plattdüütsche Spraakrebeet. In Oostfreesland hett dat Plattdüütsche dat Oostfreesche aver kumplett verdrängt. Blots dat [[Saterland]] is dor as freesche Spraakinsel nableven. In dat Saterland un Noordfreesland harr dat Plattdüütsche lang ene Opgaav as Spraak mit grötter Kommunikatschoonsreckwiet blangen dat freesche as [[Nahspraak]]. ==== Utwannerers ==== Mit Utwannerers is dat Plattdüütsche ok in annere Delen vun de Welt kamen un hett sik dor över mehr oder minner lange Tiet hollen. Vör allen de [[Mennoniten]], de den Dialekt [[Plautdietsch]] snacken doot, sünd hier vun Belang. Se leevt in Gegenden in [[Argentinien]], [[Brasilien]] (to ’n Bispeel in [[Fernheim]] un [[Curitiba]]), [[Kanada]], [[Mexiko]], [[Paraguay]] un de [[USA]]. Dat gifft aver ok Rebeden, in de kene Mennoniten leevt un in de sik Plattdüütsch hollen hett. Dorto höört to ’n Bispeel Rebeden in de USA un in Brasilien (to’n Bispeel [[Westfäälsch]] in [[Westfalia (Brasilien)|Westfalia]] un [[Pomerano]] (ok: ''Pommersch'') in [[Pomerode]] un [[Domingos Martins]])<!-- [[Kanada]] un [[Venezuela]]; hebbt wi dorto Quellen? -->. Ok vun de [[Bessarabiendüütsche]]n, de vun 1814 af an in [[Bessarabien]] inwannert sünd, keem en Deel ut Plattdüütschland, ut Pommern, dat [[Hartogdom Warschau]] un Mekelborg, un hett siene Spraak in Bessarabien bibehollen. De Siedlers ut Süüddüütschland, vör allen Swaben, weren aver in de Övertall un hebbt de plattdüütschen Mundoorden bedrängt. De Germanist Albert Eckert hett 1938 de Mundoorden in de 24 düütschen Moderkolonien ünnersöcht un de Mundoort vun de Kolonien [[Arzis (Bessarabien)|Arzis]], [[Neu-Arzis]], [[Paris (Bessarabien)|Paris]], [[Brienne (Bessarabien)|Brienne]], [[Leipzig (Bessarabien)|Leipzig]], [[Kulm (Bessarabien)|Kulm]] un [[Tarutino (Bessarabien)|Tarutino]] as Plattdüütsch vörfunnen. 1940 hebbt [[Adolf Hitler|Hitler]] un [[Josef Stalin|Stalin]] in’n [[Hitler-Stalin-Pakt]] beslaten, dat de Bessarabiendüütschen ümsiedelt warrt. De Bessarabiendüütschen kemen na dat besett Polen un sünd 1945 denn noch wedder verdreven worrn na de Rebeden vun dat hüdige Düütschland. De bessarabienplattdüütsche Spraakgemeenschop is to disse Tiet denn ganz uteneenfullen. 1858 sünd Lüüd ut de Ümgegend vun [[Ankum]] un [[Steiwelt]] na de Slowakei trocken un hebbt dor twee Adelsgöder köfft un sik mit mehr as 400 Lüüd in de Dörper [[Tscherman]] un [[Groß Rippen]] ansiedelt un ok jemehr plattdüütsche Spraak bibehollen. Disse Lüüd sünd na’n Tweten Weltkrieg verdreven worrn. Aver ok binnen Düütschland hett dat en lütt plattdüütsch Spraakeiland geven. De [[Gerresheimer Glashött|Glashött in Gerresheim]] hett vun 1864 af an siene Glasblasers vör allen in de plattdüütschen Rebeden oosten de [[Elv]] anworven. Un so keem dat, dat sik in de Arbeidersiedlungen op de Hött in [[Gerresheim]] en plattdüütschen Dialekt dörsett hett, dat [[Hötter Platt]]. Disse Dialekt is vundaag aver meist utstorven. ==== De Spraak gellt in dat egene Spraakrebeet nich vull ==== As Spraak mit grötter Kommunikatschoonsreckwied warrt nu all Delen vun Düütschland vun Sprekers vun dat Freesche jüst so as vun Sprekers vun dat Plattdüütsche dat Hoochdüütsche bruukt, in de Nedderlannen dat Nedderlandsche. Plattdüütsch is blots Nahspraak. Aver ok as Nahspraak hebbt vele Lüüd de Spraak opgeven, so dat in vele Delen vun dat Spraakrebeet de Lüüd, de Plattdüütsch snackt, in de Minnertall sünd. Ok för de Spraakinseln in annere Länner gellt dat to ’n Deel, dor hebbt dat vun de Utwannerers mitbröchte Hoochdüütsch oder de Landsspraken (mehrstendeels [[Engelsche Spraak|Engelsch]] oder [[Spaansche Spraak|Spaansch]]) disse Opgaven. ==== Fröher ==== De Oorsprung vun de Sassen liggt in Holsteen. Vun dor hett sik de Sassenstamm ok in dat hüdige Bundsland Neddersassen, in Westfalen, in Oostfalen un bet na dat Rebeet in’n Oosten vun de hüdigen Nedderlannen breed maakt. Wohrschienlich weer dat mehr so, dat sik de Stämm, de in disse Rebeden leevt hebbt, ünnern Naam ''Sassen'' vereenigt hebbt, as dat de holsteenschen Sassen sik utbreedt hebbt. In Oostholsteen, in dat Wendland un Oosten vun Oostfalen seten in disse Tied de Slaven. In Wursten, Grunneng un Oostfreesland weren de Fresen. Mit dat 9. Johrhunnert hett de [[Oostkolonisatschoon]] anfungen, de de Slawen jümmer wieder na Oosten wegdrängen dee. Dat güng bet in dat 15. Johrhunnert, as sik dat Plattdüütsche bet in dat Baltikum bet na Eestland utbreedt harr. In Eestland is de Spraak vör allen in de Städer bruukt worrn, denn düütsche Buurn harrn in Eestland kuum siedelt. Mit dat Enn vun de Hansetied is denn dat hoochdüütsche in Eestland an de Steed vun dat plattdüütsche treden. In dat 18. un 19. Johrhunnert dee de gröttste Deel vun de Düütschen in Eestland Hoochdüütsch snacken un blot noch wenig Lüüd Plattdüütsch. Welk slaavsche Spraakinseln sünd in de Rebeden vun de Oostkolonisatschoon aver noch bet in dat 18. Johrhunnert nableven, dat [[Polabsch]]e in’t Wendland to’n Bispeel is wohrschienlich in de Johren 1750 utstorven. Noch bet in de letzten Johren vör 1945 hett dat Plattdüütsche sik in’n Oosten utbreedt un to’n Bispeel dat [[Masuursch]]e oder dat [[Kuursch]]e verdrängt. Ok de Sprekers vun dat [[Kaschuubsch]]e twischen Westprüßen un Oostprüßen hebbt mehrsttiets beide Spraken snackt. Bi de Fresen güng de Spraakwessel besünners vun Grunneng ut. Vun dat 15. Johrhunnert af an hebbt de Fresen Plattdüütsch as Schriftspraak bruukt. In de oostlauwerschen Ommelanden hebbt de Lüüd temlich gau de plattdüütsche Spraak annahmen un sogor ehr freesche Identität afleggt. In Oostfreesland hebbt se ehr Spraak wat langsamer verloren, aver ok hier is vun dat Freesche nix nableven (vun dat Saterfreesche afsehn, dat aver egentlich al buten Oostfreesland liggt). Jemehr freesche Identität hebbt de Oostfresen aver behollen. Dat Jeverland hett dat Freesche mit dat 17. Johrhunnert verloren. In Wursten hett sik dat bet so üm un bi 1720 hollen un ok in dat Harlingerland hett dat Plattdüütsche dat Freesche mit dat 18. Johrhunnert verdrängt. Toletzt weren blot dat Saterland un [[Wangeroog]] nableven, aver ok dat Wangerooger Freesche is 1950 utstorven. Bi de westerlauwerschen Fresen kunn dat Plattdüütsche aver keen Foot faten. Ok gegenöver dat Noordfreesche un dat Plattdäänsche in Sleswig hett dat Plattdüütsche Land wunnen. En goden Deel vun Anhalt un ok vun Brannenborg, de vundaag en middeldüütschen Dialekt snackt, hett fröher ok en plattdüütschen Dialekt hatt. === Status === ==== Offiziellen Status ==== Dat Plattdüütsche warrt na de [[Europääsche Charta vun de Regional- oder Minnerheitenspraken]] siet 1998 in Düütschland un ok in de Nedderlannen schuult. In Düütschland warrt dat in de Bundslänner Bremen, Hamborg, Meckelnborg-Vörpommern, Neddersassen un Sleswig-Holsteen na Deel III vun de Sprakencharta schuult, in de Bundslänner Brannenborg, Noordrhien-Westfalen un Sassen-Anholt un in de Nedderlannen na Deel II. En wichtigen Fall to’n Status vun dat Plattdüütsche in’n Amtsgebruuk weer de [[Läägeünnerloage]], för de de Firma Twistringer RBM Dränfilter 2000 en Patent anmellt harr. De Patentschrift weer op Plattdüütsch schreven un dat [[Patentamt]] harr ehr dorvun trüchwiest. De Bundsgerichtshoff harr toletzt seggt, dat dat rechtens is, en Patent op Plattdüütsch intorecken, aver gellen deit dat blot, wenn en hoochdüütsch Översetten bigeven oder nareckt warrt.<ref>http://www.mpil.de/ww/en/pub/research/details/publications/institute/rspr/r01.cfm?fuseaction_rspr=act&act=r01_33</ref> ==== Bi de Plattdüütschen ==== De Status ünner de Lüüd, de de Spraak snacken doot, is ok verscheden. De Süden vun dat Spraakrebeet, mit West- un Oostfalen un de Brannenborgsche Mark, dor is de Willen, de Spraak to bewohren minn stark as in’n Noorden, woneem de [[Noordneddersassisch|noordneddersassische Dialekt]] spraken warrt. In Deelen vun Brannenborg is de Spraak meist ganz dood. Dor is keen Willen mehr vörhannen, de Spraak to bewohren, dat gifft keen Spraakvereens för Plattdüütsch un keen Speeldelen. Ganz anners süht dat to’n Bispeel in [[Oostfreesland]] ut. Dor is de Spraak noch op dat beste as Alldagsspraak bewohrt. Ok in Delen vun Sleswig-Holsteen un dat Dreeeck twischen Elv un Weser sünd dor noch Plattsnackers, de sik ok aktiv för dat Plegen vun de Spraak insetten doot. ==== Annerwegens ==== De Medien in Düütschland sünd hoochdüütsch domineert. In de Regionalmedien kummt Plattdüütsch as Nischenprogramm vör, in de landswieden Medien meist gornich. Noorddüütschland gellt dorvun bi veel Lüüd, de dat Land nich so kennt, as rein hoochdüütsch. De bairische Dialekt to’n Bispeel warrt vun de Medien bitieden noch geern as Stilmiddel opgrepen, dat för ''heile Welt'' steiht, wied af vun allens Moderne. De Medien gaht dorvun ut, dat de Dörsnittsdüütsche Bairisch kennt un grippt de Klischees över de Spraak op, zoomt op de Klischees noch en beten rop. Plattdüütsch gellt as en Saak, de bi’n Dörsnittsdüütschen kuum bekannt is un warrt dorvun vun de Medien noch duller utblennt. Buten Düütschland un de Nedderlannen is meist de Existenz vun Plattdüütsch al gornich bekannt. === Naams === De plattdüütschen Lüüd in dat Rebeed, dat vörnehmlich Hoochdüütsch as Schriftspraak hett oder harr, seggt ''Plattdüütsch'' to de Spraak (fakener ok afkört to ''Platt''). In dat Rebeed, in dat Nedderlandsch de vörnehmliche Schriftspraak is, hett sik de Naam ''Nedersaksisch'' dörsett. Vun Wetenschopslüüd warrt faken de Begreep ''Nedderdüütsch'' bruukt. Lüüd, de dat Woort ''düütsch'' in ''plattdüütsch'' ümgahn wüllt, dat de Lüüd buten Düütschland sik ok wohl föhlt, un de den gemeensamen Oorsprung vun de verschedenen Varianten vun de Spraak betonen wüllt, bruukt fakener den Utdruck ''Neddersassisch''. Ok de Naam ''Sassisch'', de sik op den olen Egennaam to Hansetieden betütt, warrt welk Tieden bruukt, hüüt aver weniger faken as in annere Tieden. Dat Woort Plattdüütsch keem toeerst bi [[Cornelis Lettersnijder]] in dat 16. Johrhunnert op. Vördem bruken de Minschen den Utdruck ''sassesch'' or, wenn se sik nich vun de annern düütschen Varianten afsetten möten, ok eenfach ''düdesch''. Bi de normalen Alldagssnackers is blot dat Woort ''Plattdüütsch'' in wieden Bruuk. All de annern Utdrück warrt blot in formalen Kontext bruukt. In de Nedderlannen bruukt de Lüüd in’n Alldag mehrsttiets de Naams vun de Dialekten vun jemehr Kuntrei. De Utdruck ''Nedersaksisch'' breedt sik aver jümmer mehr ut. Faken denkt de Lüüd, ''Plattdüütsch'' kummt vun dat platte Land, woneem dat snackt warrt. De Utdruck ''platt'' kummt aver vun de Nedderlannen weg un bedüüdt ''eenfache Spraak, de Spraak, de vun de normalen Lüüd spraken warrt''. Un so gifft dat ok welk Rebeden, de nich dat egentliche Plattdüütsch snackt un doch jemehr Spraak ''Platt'' nöömt (vör allen is Westdüütschland). De Utdruck is in dat 16. Johrhunnert opkamen. Anners as bi ''Plattdüütsch'' kummt de Utdruck ''Nedderdüütsch'' würklich vun de geograafsche Laag. Nedderdüütsch steiht in Gegensatz to dat Hoochdüütsch vun’n Süden, de veel höger liggt. De Utdruck is in dat 15. Johrhunnert opkamen. He hett sik in de hoochdüütsch präägte Wetenschop dörsett, denn he seggt dör dat ''düütsch'' ut, dat de Spraak nix Egenstännigs is un ünnermuurt so den hoochdüütschen Anspröök, dat Plattdüütsch blots en Dialekt is un gegenöver Hoochdüütsch minner gellt. ''Sassisch'' as Naam för de Spraak is al temlich oold un is siet de ole Sassentiet un de Hansetiet dör bruukt worrn. Al to Hansetieden hebbt sik de Plattdüütschen nich mehr as egen Volk, sonnern as Deel vun de Düütschen föhlt. Un so hebbt se jemehr Spraak denn faken ok eenfach ''düdesch'' nöömt. To de Tiet stünnen de beiden düütschen Hööftvarianten noch op glieke Ebene un dat weer noch nich nödig, sik vun de annere Variant aftosetten (hüüt denkt de Lüüd bi ''düütsch'' automaatsch an de hoochdüütsche Standardspraak, wenn de Kontext dat nich jüst utsluten deit, to de Tiet kunn ''düdesch'' aver noch för beide Spraken jüstso good stahn). Dat geev ok noch in de Tiet vun dat ne’e Plattdüütsch jümmer wedder Lüüd, de den Naam ''Sassisch'' wedder hebbt opleven laten (ünner annern [[Karl Friedrich Arend Scheller|Scheller]], [[Christian Hinrich Wolke|Wolke]], [[Georg Ruseler|Ruseler]], [[John Eimers|Eimers]], [[Reinhard Hahn|Hahn]]), aver dörsett hett he sik nich. ''Neddersassisch'' is nu en Utdruck, op halven Weg vun’n olen Naam ''Sassisch'' to ''Nedderdüütsch''. De Naam ''Sassen'', de vun öllers her för de Lüüd in’n Noorden stünn, is mit de Tiet dör dat Grötterwarrn vun dat Hartogdom Sassen na Süden wannert, hen na de Gegend, woneem hüüt dat Bundsland „[[Sassen (Bundsland)|Sassen]]“ liggt. Toeerst heet de Süden denn Böversassen un de Noorden Neddersassen. Mit de Tiet hett de Süden aver dat Övergewicht kregen (weer denn ja sogor Königriek) un heet denn blot noch Sassen. Bi Sassen hebbt de Lüüd denn an’n Süden dacht un för den Noorden hett sik so Neddersassen un Neddersassisch inbörgert. Dat Woort ''Nedersaksisch'' is nu en Variant vun Neddersassisch. Dat ''k'' in dat Woort is vun de Nedderlandschen utlehnt, de dat wedder vun de Hoochdüütschen un Latienschen hebbt. Normalerwies müet dat Nedderlannen-Neddersassisch un Nedderlandsch an de Steed vun dat ''ks'' na de Luudgesetten ok en ''ss'' hebben. En poor lüttje Rebeden in de Nedderlannen hebbt dat ok würklich so. Vun welk Lüüd warrt de Begreep ''Neddersassisch'' op dat ole Stammrebeed vun de Sassen inschränkt (also op den westen Deel, de Grenz löppt dör Holsteen, an de Elv langs un trennt denn Oostfäälsch vun Brannenbörgsch). Dat gifft aver jüstso Lüüd, de de kumplette Spraak vun Eestland bet Urk as ''Neddersassisch'' anspreken doot. === Sprekertall === Sprekertallen laat sik blot swoor angeven. In’n Zensus is faken de Moderspraak nich affraagt worrn un wenn se affraagt worrn is, denn hebbt de Behöörden keen Ünnerscheed maakt twischen Plattdüütsch un Hoochdüütsch oder Plattdüütsch un Nedderlandsch. För de öllere Tied lett sik aver dor von utgahn, dat so temlich all Minschen in Plattdüütschland ok Plattdüütsch snackt hebbt. Ganz groff lett sik de Tall also för 1800 mit 7 Millionen angeven un 1900 mag dat woll so knapp 20 Millionen Minschen geven hebben, de Plattdüütsch snackt hebbt. (Dit Rebeed hett vondaag en Inwahnertall von meist 30 Millionen Minschen.) Na 1900 un besünners na 1945 füng de Tall aver temlich an to dalen. Dat eerste Maal, dat een würklich versöcht hett, ruttokriegen, woveel Lüüd Plattdüütsch snacken doot, weer 1984 dat [[Institut för nedderdüütsche Spraak]], dat en repräsentative Ümfraag mit 2000 Lüüd maakt hett. Disse Ümfraag weer blot in de Bundsrepubliek Düütschland ahn de Düütsche Demokraatsche Republiek un ahn dat Königriek Nedderland. In dit Rebeed hebbt 20 % von de Lüüd sehr good Platt snackt, 15 % good un 21 % en beten.<ref>[[Dieter Stellmacher]]: ''[[Wer spricht Platt?]]'' Schuster, Leer 1987, S. 95</ref> De aktuellsten Tallen stammt ut en Ümfraag 2007, de nu in ganz Düütschland maakt worrn is. Na disse Ümfraag kunnen 6 % sehr good Platt snacken, 8 % good un 23 % en beten.<ref>http://www.ahb-oldenburg.de/index.php?option=com_docman&task=doc_download&gid=14</ref> Dat sünd also so bi 3 Millionen Lüüd, de good oder sehr good Platt snackt. In Nedderland hett dat 2003 en Ümfraag geven. Bi disse Ümfraag is rutkamen, dat 1.616.000 Lüüd een von de nedderlandschen plattdüütschen Dialekten snackt.<ref>[[Henk Bloemhoff]]: ''[[Taaltelling Nedersaksisch]].''</ref> Den [[plautdietsch]]en Dialekt von de [[Mennoniten]] snackt ok noch wedder so bi 500.000 Minschen. Alltohoop gifft dat also in de Johren 2000 so üm un bi 5 Millionen Minschen, de Plattdüütsch snacken doot. == Grammatik == Kiek ünner [[Plattdüütsche Grammatik]] == Luudstand == Dat [[Kontinentalwestgermaansch]]e, dat op de Dialektebene ganz groff en Kontinuum billt, deelt sik op in dree Ünnerrebeden, de düüdliche Ünnerscheed’ in de Phonologie hebbt: Dat [[Nedderfränksch]], dat [[Hoochdüütsch]]e un dat Plattdüütsche. De Ünnerscheed to dat Hoochdüütsche kummt vör allen dör den [[Hoochdüütsche Luudwannel]] in de twete Hälft vun dat 1. Johrdusend tostann. Bi dissen Vörgang hebbt sik vun dat Germaansche (Luudstand jüst as bi’t Engelsche) över’t Plattdüütsche na’t Hoochdüütsche disse Luden ännert: {| class="Tabell" |- ! Luud || Engelsch || || Plattdüütsch || || Hoochdüütsch || || Nedderlandsch |- | th (överall) || th ''(that)'' || → || d ''(dat)'' || → || d ''(das)'' || → || d ''(dat)'' |- | d (överall) || d ''(door)'' || → || d ''(Döör)'' || → || t ''(Tür)'' || → || d ''(deur)'' |- | t (Woortmidd) || t ''(water)'' || → || t ''(Water)'' || → || ss ''(Wasser)'' || → || t ''(water)'' |- | t (Woortanfang) || t ''(to)'' || → || t ''(to)'' || → || z ''(zu)'' || → || t ''(te/toe)'' |- | t (Woortenn, deels Woortmidd) || t ''(sit)'' || → || t ''(sitten)'' || → || tz ''(sitzen)'' || → || t ''(zitten)'' |- | k (Woortmidd un Woortenn) || k ''(make)'' || → || k ''(maken)'' || → || ch ''(machen)'' || → || k ''(maken)'' |- | k (Woortanfang) || k ''(kettle)'' || → || k ''(Ketel)'' || → || k ''Kessel)'', blot Alemannsch: ch ''(Chessel)'' || → || k ''(ketel)'' |- | p (Woortanfang) || p ''(pan)'' || → || p ''(Pann)'' || → || pf ''(Pfanne)'' || → || p ''(pan)'' |- | p (Woortmidd un Woortenn) || p ''(ship)'' || → || p ''(Schipp)'' || → || f ''(Schiff)'' || → || p ''(schip)'' |} Nich direkt mit den Luudwannel tohoop hängt de Ünnerscheed bi b/v/f: Engelsch hett ''wives'', Hoochdüütsch ''Weiber'' un Plattdüütsch kennt ''Wiever'', aver ok ''Wieber''. De Eentall ''Wief'' warrt aver jümmer as ''f'' spraken (Hoochdüütsch ''b'', ''Weib''). Ok de Kumbinatschoon ''s+Konsonant'' an’n Woortanfang is en Ünnerscheed to dat Hoochdüütsche. ''Swien'' un ''slapen'' hebbt op Hoochdüütsch en ''sch'': ''Schwein'' un ''schlafen'' (allerdings warrt ''s+Konsonant'' ok in welk plattdüütsche Dialekten as ''sch+Konsonant'' utspraken). Bi de Konsonanten is also en groten Ünnerscheed twischen Hoochdüütsch un Plattdüütsch. Dat Nedderfränksche geiht bi de Konsonanten ganz mit dat Plattdüütsche. Ünnerscheed’ gifft dat aver deelwies bi Luden, de sik eerst in jüngere Tiet verännert hebbt. To’n Bispeel is de Övergang vun ''old'' na ''oud'' en wichtigen Ünnerscheed, de dat Nedderfränksche vun dat Plattdüütsche trennt. De Plattdüütschen hebbt ''oold'' un ''Woold'', de Nedderlandschen hebbt ''oud'' un ''woud''. Bi de Vokalen hängt de wichtigste Ünnerscheed mit den [[Neehoochdüütsch Luudwannel|neehoochdüütschen Luudwannel]] tohoop, de in dat 12. Johrhunnert sien Utgangspunkt hett. Ut en Reeg [[Monophthong]]en sünd dorbi [[Diphthong]]en worrn. Dat is nich alleen in dat Hoochdüütsche passeert, man ok in dat Nedderfränksche un Engelsche. Wo Plattdüütsch in ''Huus'' den Monophthong ''û'' hett, hett Hoochdüütsch den Diphthong ''au'' (''Haus''), dat Engelsche ''house'' hört sik jüstso so as dat Hoochdüütsche Woort; dat Nedderlansche Woort ''huis'' vörspeelt en Diphthong de en Beten anners is. Wenn Engelsch ''dike'' hett, sprickt Nedderlandsch ''dijk'' ok en Beten anners, dat höört sik mehr na ''Däik'' an. Beide Engelsch un Nedderlandsch spreekt nich as ''Diek'' in Plattdüütsch ut. Alleen dat Plattdüütsche is bi de olen Monophthongen bleven. == Vokabular (de Wöör) == Kiek ünner [[Plattdüütsch Vokabular]] == Schrievwies == Kiek ünner [[Plattdüütsche Orthographie]] == Dialekten == [[Bild:Plattdüütsche Dialektrebeden.png|duum|300px| {{Koortlegenn|KLÖÖR=#B0FF75|TEXT=Westfäälsch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#66CCFF|TEXT=Oostfäälsch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#99CC66|TEXT=Noordneddersassisch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#CCCC66|TEXT=Holsteensch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#FFFFCC|TEXT=Sleswigsch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#99CC33|TEXT=Brannenborgsch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#99FFCC|TEXT=Mekelbörgsch-Vörpommersch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#CCCC66|TEXT=Pommersch}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#66CCCC|TEXT=Nedderpreußsch}}<br /> Stand vun vör 1945]] [[Bild:Isoglossen.svg|duum|300px|Poor vun de wichtigen Isoglossen vun dat Plattdüütsche<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#3afe33|TEXT=Apokoop vun dat e}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#0000ff|TEXT=Eenheitsplural -en/-t}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#ff9e00|TEXT=dat/det}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#ffff00|TEXT=Affall vun dat -n an’t Woortenn}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#17c1fc|TEXT=Eenheitsplural -et/-t}}<br /> {{Koortlegenn|KLÖÖR=#ff0000|TEXT=Partizip Verleden Tiet op e-}}]] Plattdüütsch kann eerstmal in twee Gruppen indeelt warrn: [[Neddersassisch]] ([[Westnedderdüütsch]]) westen vun de [[Elv]] un in Holsteen un [[Oostnedderdüütsch]] oosten vun de Elv. Neddersassisch is dorbi de Spraak, de vun dat [[Ooltsassisch]]e, de Spraak vun den olen [[Sassen (Volk)|Sassenstamm]], afstammt. Dat Oostnedderdüütsche dorgegen warrt in de Rebeden snackt, woneem vördem Slaven leevt hebbt (ünner annern [[Polaben]] un [[Sorben]]) un wo eerst later Düütsche henkamen sünd. De Minschen ut dat Sassenland hebbt dorbi mit Nedderlanners un Flamen tohoop siedelt un de Spraak hett dorüm vun de slaavschen Spraken un dat Nedderlandsche veel af. De Grenz löppt dör den Oosten vun [[Holsteen]], sniedt vun dat Bundsland [[Neddersassen]] dat [[Wendland]] af un löppt denn in de Neegd vun de Grenz vun de Bundslänner [[Sassen-Anholt]] un [[Brannenborg]] na Süden. De grote Ünnerscheed twischen disse beiden Gruppen is de [[Eenheitsplural]] op ''wi maakt'' gegenöver ''wi maken''. De wichtigsten Dialektrebeden sünd dat Westfäälsche, dat Oostfäälsche, dat Brannenbörgsche un dat Noordneddersassische. Bi dat Noordneddersassische höört ok dat Sleswigsche, dat Mekelbörgsche und dat Oostfreesche, de as Kolonialdialekte all den Eenheitsplural op ''wi maken'' hebbt. Dat [[Twentsch]]e höört bi dat Westfäälsche. In’t hüdige Polen geev dat denn noch as Hööftdialekten dat Pommersche un dat Nedderprüßische. En wichtigen Ünnerscheed is ok de twischen dat [[Nedderlandsch-Neddersassisch]]e un den Rest vun dat Plattdüütsche. Disse Verschääl is nich vun öllers her. De is eerst mit de letzten Johrhunnerten un besünners in dat 20. Johrhunnert dör den Influss vun de nedderlandsche und de hoochdüütsche Standardspraak kamen. De Dialekten in de Nedderlannen hebbt ne’e Wöör opnahmen, de ut dat Nedderlandsche stammt un de Dialekten in Düütschland hebbt disse ne’en Begrepen ut dat Hoochdüütsche övernahmen ([[Dackspraak]]). De Dialekten vun de Mennoniten hebbt ok Hoochdüütsch as Dackspraak hatt, hebbt aver tosätzlich ok noch Influss vun dat Russ’sche, Engelsche un Spaansche hatt un veel technische Begrepen sünd dorvun bi de Plautdietschen temlich verscheden. === Översicht === Kiek bi ''[[Düütsche Spraak#De düütschen Dialekten]]''. == Plattdüütsche Begrepen in annere Spraken == Kiek ok ünner [[Plattdüütsch Inwark op annere Spraken]] In de Hansetiet hett dat Plattdüütsche dull op de skandinaavschen Spraken (Sweedsch, Norweegsch, Däänsch) inwarkt. So gaht vele Skandinavisten dörvun ut, dat bet to de Half vun de sweedsche Woortschatt en plattdüütschen Ursprung hett. Dat Norweegsche hett to de Hansetiet nich so veel Wöör övernahmen, man de Grammatik worr bannig dull an de plattdüütsche anneegt. Ok na’t Baltikum, na Russland, na England un Iesland sünd dör de Hanse veel plattdüütsche Wöör kamen. Later sünd mit dat Opkamen vun de hoochdüütsche Standardspraak, an dat ok Lüüd ut plattdüütsche Rebeden Andeel harrn, dör Schrievers ut’n Noorden ok welk plattdüütsche Wöör Deel vun dat Hoochdüütsche worrn: ''dröge, Achterdeck'' to’n Bispeel. Annere Wöör ut dat Plattdüütsche sünd man nich Deel vun de Schriftspraak, aver vun de Ümgangsspraak vun Noorddüütschland worrn: ''schnacken, küern, Trecker, duun'' to’n Bispeel. == Kultur == * [[Plattdüütsch Literatur]] * [[Plattdüütsch Film]] * [[Plattdüütsch Musik]] * [[Plattdüütsch Theater]] === Musik === * [[De Tüdelband]] * [[Godewind]] * [[De Plattfööt]] * [[Speelwark]] * [[Timmerhorst]] * [[Knut Kiesewetter]] * [[Jan Willem]] („Löpt denn de ole Lanz Bulldog noch“) * [[Torfrock]] * [[De Wangeroogers]] * [[De Drangdüwels]] * dat Leed ''[[Hasch un Rock]]'' vun [[Fischmob]] * [[Liekedeler]] („Rotten op’n Böön“) * [[Hannes Flesner]] * [[De fofftig Penns]] * [[Rohrstock]] * [[Lars & Dixi]] * [[Ina Müller]] * [[Windspeel]] === Institute === * [http://www.ins-bremen.de/ Institut für niederdeutsche Sprache e.V.] (hoochdüütsch) == Weblenken == * [[Wikipedia:Wöörböker|List mit plattdüütsche Wöörböker]] * [https://plattmakers.de/nds Plattmakers-Wöörbook] (plattdüütsch) * [http://www.deutsch-plattdeutsch.de plattdüütsch Wöörbook] (hoochdüütsch, plattdüütsch) * [http://www.plattmaster.de Plattmaster] (hoochdüütsch, plattdüütsch, engelsch) * [http://lowlands-l.net/plattewelt/ Nu is de Welt platt!], wat in de hele Welt för de Spraak bereten ward (mehrsprakig) * [http://lowlands-l.net/grammar/ Drempels un Tegels vun't Neddersassische (Nedderdüütsche, Plattdüütsche)], so wat as’n lütte Grammatik (düütsch, engelsch) * [http://nds.i18n.kde.org/ KDE op Platt] (plattdüütsch) * [http://nds.sourceforge.net GNOME op Platt] * [http://www.diesel-online.de/ Diesel, dat oostfreeske Bladd up Platt] (plattdüütsch) * [http://www.plattdeutsch.net/ Websteed vun Klaus-Werner Kahl mit Wöörböker un velen annern Kraam in Mönsterlänner Platt] (plattdüütsch) * [http://www.plattnet.de/ Webportal mit en List vun plattdüütsche Sieden in’t Internett un mit Narichten to plattdüütsche Themen] (plattdüütsch) * [http://www.sont.nl/ Streektaal-Organisatie in het Nedersaksisch Taalgebied] (nedderlandsch) * [http://niederdeutsch.bhu.de/niederdeutsch/content/de/bundesrat/start.html Bundesraat för Nedderdüütsch] (plattdüütsch) == Footnoten == <references/> [[Kategorie:Plattdüütsch]] [[Kategorie:Spraak]] rdpeyu4rns2pqsv8jk8s4cmdnoi73ik 3 121119 992507 878655 2022-08-06T18:15:37Z Bencemac 37851 Bencemac hett de Siet [[Bruker Diskuschoon:Assaiki]] na [[Bruker Diskuschoon:UltimateChance]] verschaven: Seite während der Umbenennung des Benutzers „[[Special:CentralAuth/Assaiki|Assaiki]]“ in „[[Special:CentralAuth/UltimateChance|UltimateChance]]“ automatisch verschoben wikitext text/x-wiki {{Vörlaag:Moin!|realName=|name=Assaiki}} -- [[Bruker:Moin!|Moin!]] [[Bruker Diskuschoon:Moin!|✍]] 02:14, 31. Jul. 2019 (CEST) dkbkngpvg0novas2ol4ddrorl7wbow4 3 165185 992506 980133 2022-08-06T17:58:24Z Pathoschild 769 add talk page header ([[m:Synchbot|requested by MdsShakil]]) wikitext text/x-wiki {{User talk:MdsShakil/header}} {{Vörlaag:Moin!|realName=|name=MdsShakil}} -- [[Bruker:Moin!|Moin!]] [[Bruker Diskuschoon:Moin!|✍]] 20:25, 24. Mai 2021 (CEST) bp9prwu1ckd4h4jk75sjl3spp3h1kh3 0 171865 992515 992474 2022-08-07T03:44:59Z Holder 3486 wikitext text/x-wiki [[Datei:Aleksa Strikovic.jpg|rechts|duum|Aleksa Striković, 2008]] '''Aleksa Striković''' (''Aleksandar'', (serbsch-kyrillisch: Алекса Стриковић; * [[12. Mai]] [[1961]] in [[Skopje]]) is en [[Serbien|serbsch]] [[Schachspeel|Schach]]speler. ==Loopbahn== 1992 wurr he jugoslaawsch Meester un bleev dormit ünner annern vör [[Dragoljub Velimirovic]]. För Jugoslawien hett he an dree [[Schacholympiade]]n deelnommen: [[Schacholympiade 1990|1990]] (för de dart Mannschap), [[Schacholympiade 1996|1996]] un [[Schacholympiade 1998|1998]]. Buterdem hett he tweemal an de [[Schachbalkaniade]]n (1988 un1990) deelnommen. An den [[European Club Cup]] nehm he 1990 mit de ''SK Radnički Niš'' deel un 1999 mit den ''ŠK Montenegrobanka Podgorica''. 1986 kreeg he vun de [[FIDE]] den Titel [[Internaschonaler Meester]] (IM) verleeht, 1996 den [[Grootmeester (Schach)|Grootmeestertitel]] (GM). Sien hööchste [[Elo-Tall]] weer 2573, de he in’n Juli 2011 recken dee. == Weblinks == * [https://ratings.fide.com/profile/900150 FIDE-Koort] * [https://old.chesstempo.com/gamedb/player/205053 Indrag bi chesstempo.com] * [https://www.chessgames.com/perl/chessplayer?pid=13997 Indrag bi chessgames.com]] == Enkeld Nahwiesen == <references /> {{SORTIERUNG:Strikovic, Aleksa}} [[Kategorie:Mann]] [[Kategorie:Börger von Jugoslawien]] [[Kategorie:Börger von Serbien]] [[Kategorie:Boren 1961]] [[Kategorie:Schachspeler]] 25w5a7p0rcimrctpoidfhkh6vrm3yi4 3 171883 992503 2022-08-06T16:24:48Z Pathoschild 769 create header for talk page ([[m:Synchbot|requested by MdsShakil]]) wikitext text/x-wiki <div style="display: flex; flex-wrap: wrap; justify-content: center; align-items: center; margin: 16px 0; border: 1px solid #aaaaaa;"> <div style="padding: 12px;">[[File:Circle-icons-megaphone.svg|75px|link=[[m:User_talk:MdsShakil]]]]</div> <div style="flex: 1; padding: 12px; background-color: #dddddd; color: #555555;"> <div style="font-weight: bold; font-size: 150%; color: red; font-family: 'Comic Sans MS'">Welcome to my talk page!</div> <div style="max-width: 700px">Hey! I am Shakil Hosen. I patrol many projects, and where I don't know the language I only act in cases of serious vandalism. If you think I have done anything wrong, feel free to [[m:User talk:MdsShakil|message me]] on Meta wiki. If you don't like that you can leave me messages here too, but since I do not watch all of my talk pages, your message might not get a timely response. Thanks! [[File:Face-smile.svg|18px|link=[[m:User:MdsShakil]]]]</div> </div> </div> 6ns6eellkw7iqc4yteyjnszfjmo2yio 3 171884 992504 2022-08-06T16:53:06Z Moin! 1113 Willkamen op de plattdüütsche Wikipedia wikitext text/x-wiki {{Vörlaag:Moin!|realName=|name=Clemens Gaa}} -- [[Bruker:Moin!|Moin!]] [[Bruker Diskuschoon:Moin!|✍]] 18:53, 6. Aug. 2022 (CEST) 3hyfyviq3oro6kimwy1p4vcblrnvpwc 3 171885 992505 2022-08-06T16:59:55Z Moin! 1113 Willkamen op de plattdüütsche Wikipedia wikitext text/x-wiki {{Vörlaag:Moin!|realName=|name=SofiaChanUwU}} -- [[Bruker:Moin!|Moin!]] [[Bruker Diskuschoon:Moin!|✍]] 18:59, 6. Aug. 2022 (CEST) o9hc1jfqu3flsdyqxx10dm2qy4o9iey 3 171886 992508 2022-08-06T18:15:38Z Bencemac 37851 Bencemac hett de Siet [[Bruker Diskuschoon:Assaiki]] na [[Bruker Diskuschoon:UltimateChance]] verschaven: Seite während der Umbenennung des Benutzers „[[Special:CentralAuth/Assaiki|Assaiki]]“ in „[[Special:CentralAuth/UltimateChance|UltimateChance]]“ automatisch verschoben wikitext text/x-wiki #wiederleiden [[Bruker Diskuschoon:UltimateChance]] kd293fp78am2iiin79xprulj3aycdkk 3 171887 992509 2022-08-06T19:12:01Z Moin! 1113 Willkamen op de plattdüütsche Wikipedia wikitext text/x-wiki {{Vörlaag:Moin!|realName=|name=Svawt95}} -- [[Bruker:Moin!|Moin!]] [[Bruker Diskuschoon:Moin!|✍]] 21:12, 6. Aug. 2022 (CEST) 5nar6l6dqh9walh64uil45vw4353lmf 3 171888 992510 2022-08-06T20:25:46Z Moin! 1113 Willkamen op de plattdüütsche Wikipedia wikitext text/x-wiki {{Vörlaag:Moin!|realName=|name=Birkho}} -- [[Bruker:Moin!|Moin!]] [[Bruker Diskuschoon:Moin!|✍]] 22:25, 6. Aug. 2022 (CEST) nppx9mqmgpukh8e0hlqry1gqatm3rdc 3 171889 992511 2022-08-06T20:47:19Z Moin! 1113 Willkamen op de plattdüütsche Wikipedia wikitext text/x-wiki {{Vörlaag:Moin!|realName=|name=Dsuke1998AEOS}} -- [[Bruker:Moin!|Moin!]] [[Bruker Diskuschoon:Moin!|✍]] 22:47, 6. Aug. 2022 (CEST) k16rb6u1yq5pe2lwp4qiyijzbm040zt 3 171890 992512 2022-08-06T21:35:55Z Moin! 1113 Willkamen op de plattdüütsche Wikipedia wikitext text/x-wiki {{Vörlaag:Moin!|realName=|name=Jankeymeulen}} -- [[Bruker:Moin!|Moin!]] [[Bruker Diskuschoon:Moin!|✍]] 23:35, 6. Aug. 2022 (CEST) 3cee0vrthzbkyrlrb4gmiw9q5kv5fuw 3 171891 992516 2022-08-07T06:20:21Z Moin! 1113 Willkamen op de plattdüütsche Wikipedia wikitext text/x-wiki {{Vörlaag:Moin!|realName=|name=Boriaczek}} -- [[Bruker:Moin!|Moin!]] [[Bruker Diskuschoon:Moin!|✍]] 08:20, 7. Aug. 2022 (CEST) lpzvtfilvgsrhk6z0njsevuykjnvt46 3 171892 992517 2022-08-07T08:40:02Z Moin! 1113 Willkamen op de plattdüütsche Wikipedia wikitext text/x-wiki {{Vörlaag:Moin!|realName=|name=J-Passau}} -- [[Bruker:Moin!|Moin!]] [[Bruker Diskuschoon:Moin!|✍]] 10:40, 7. Aug. 2022 (CEST) onc5h6lu29ewlluh68pvyhn6y24lj9d 3 171893 992518 2022-08-07T09:57:30Z Moin! 1113 Willkamen op de plattdüütsche Wikipedia wikitext text/x-wiki {{Vörlaag:Moin!|realName=|name=Whiteblvck}} -- [[Bruker:Moin!|Moin!]] [[Bruker Diskuschoon:Moin!|✍]] 11:57, 7. Aug. 2022 (CEST) an47ajbpiast1bjjzmrilptkwwrgma4 3 171894 992519 2022-08-07T11:31:19Z Moin! 1113 Willkamen op de plattdüütsche Wikipedia wikitext text/x-wiki {{Vörlaag:Moin!|realName=|name=Buuur}} -- [[Bruker:Moin!|Moin!]] [[Bruker Diskuschoon:Moin!|✍]] 13:31, 7. Aug. 2022 (CEST) 6lh5730kw4y9t37086yjjv2yor8w98r