వికీసోర్స్ tewikisource https://te.wikisource.org/wiki/%E0%B0%AE%E0%B1%8A%E0%B0%A6%E0%B0%9F%E0%B0%BF_%E0%B0%AA%E0%B1%87%E0%B0%9C%E0%B1%80 MediaWiki 1.39.0-wmf.23 first-letter మీడియా ప్రత్యేక చర్చ వాడుకరి వాడుకరి చర్చ వికీసోర్స్ వికీసోర్స్ చర్చ దస్త్రం దస్త్రంపై చర్చ మీడియావికీ మీడియావికీ చర్చ మూస మూస చర్చ సహాయం సహాయం చర్చ వర్గం వర్గం చర్చ ద్వారము ద్వారము చర్చ రచయిత రచయిత చర్చ పుట పుట చర్చ సూచిక సూచిక చర్చ TimedText TimedText talk మాడ్యూల్ మాడ్యూల్ చర్చ Gadget Gadget talk Gadget definition Gadget definition talk 0 2075 397555 382580 2022-08-07T12:40:02Z 2409:4070:2E0F:D35C:B2DB:4920:681C:7626 wikitext text/x-wiki {{Migrate to|[[సూచిక:Sumati Shatakamu.pdf]]}} {{తలకట్టు | శీర్షిక = [[సుమతీ శతకము]] | రచయిత = బద్దెన | విభాగము = | ముందరి = | తదుపరి = [[సుమతీ శతకము - రెండవభాగం]] | వివరములు = |సంవత్సరం= }} __NOTOC__ ===001=== శ్రీ రాముని దయచేతను నారూఢిగ సకల జనులు నౌరా యనగా ధారాళమైన నీతులు నోరూరగ జవులు పుట్ట నుడివెద సుమతీ '''భావం:''' మంచి బుధ్ధిగలవాడా! శ్రీరాముని యొక్క దయవలన నిశ్చయముగా అందరు జనులను ఔరా అనునట్లుగా నోటినుండి నీళ్ళూరునట్లుగా రసములు పుట్టగా న్యాయమును భోధించు నీతులను చెప్పెదన్. ===002=== అక్కరకు రాని చుట్టము, మ్రొక్కిన వరమీని వేల్పు, మొహరమున దా నెక్కిన బారని గుర్రము గ్రక్కున విడవంగవలయు గదరా సుమతీ '''భావం:''' అవసరమునకు పనికిరాని చుట్టమును, నమస్కరించి వేడిననూ కోరిక నెఱవేర్చని భగవంతుని, యుద్ధసమయమున ఎక్కినప్పుడు ముందుకు పరుగు తీయని గుఱ్ఱమును వెంటనే విడిచిపెట్టవలయును. ===003=== అడిగిన జీతంబియ్యని మిడిమేలపు దొరను గొల్చి మిడుకుట కంటెన్‌ వడిగల యెద్దుల గట్టుక మడి దున్నుకు బ్రతుక వచ్చు మహిలో సుమతీ '''భావం:''' అడిగినప్పుడు జీతము ఈయని గర్వియైన ప్రభువును సేవించి జీవించుటకంటే, నాగలికి వేగముగా పోగల యెద్దులను కట్టుకొని పొలమును దున్నుకొని వ్యవసాయముచే జీవించుట మంచిది. ===004=== అడియాస కొలువు గొలువకు, గుడి మణియము సేయబోకు, కుజనుల తోడన్‌ విడువక కూరిమి సేయకు, మడవిని దో డరయ కొంటి నరుగకు సుమతీ '''భావం:''' వృధా ప్రయాసయగు సేవను చేయకుము. గుడి ధర్మకర్తుత్వము చేయకుము. చెడ్డవారితో స్నేహము చేయకుము. అడవిలో సహాయము లేక ఒంటరిగా పోకుము. ===005=== అధరము గదలియు, గదలక మధురములగు భాష లుడుగి మౌన వ్రతుడౌ అధికార రోగ పూరిత బధిరాంధక శవము జూడ బాపము సుమతీ '''భావం:''' పెదవి కదలీకదలకుండ తీయనైన మాటలు మాని, మాటలాడనను నియమము పూని, అధికార వ్యాధిచేనిండిన చెవిటి గ్రుడ్డి పీనుగును చూచుట పాపము. ===006=== అప్పు కొని చేయు విభవము, ముప్పున బ్రాయంపుటాలు, మూర్ఖుని తపమున్‌, దప్పరయని నృపు రాజ్యము దెప్పరమై మీద గీడు దెచ్చుర సుమతీ '''భావం:''' ఋణము దెచ్చుకొని అనుభవించు సౌఖ్యము, ముసలితనమందు పడుచు భార్య, తప్పిదములను కనిపెట్టని రాజు యొక్క రాజ్యము సహింపరానిదై చివరకు హానిని తెచ్చిపెట్టును. ===007=== అప్పిచ్చువాడు, వైద్యుడు నెప్పుడు నెడతెగక పారు నేరును, ద్విజుడున్‌ జొప్పడిన యూర నుండుము చొప్పడకున్నట్టి యూరు చొరకుము సుమతీ '''భావం:''' ఋణమునిచ్చువాడును, వైద్యుడును, ఎల్లప్పుడును ఆగకుండా ప్రవహించు నదియును, బ్రాహ్మణుడుగల గ్రామమునందు నివసింపుము. వారు లేనట్టి గ్రామమునందు నివసింపకుము. ===008=== అల్లుని మంచితనంబు, గొల్లని సాహిత్య విద్య, కోమలి నిజమున్‌, బొల్లున దంచిన బియ్యము, దెల్లని కాకులును లేవు తెలియుము సుమతీ '''భావం:''' అల్లుని మంచితనమును, గొల్లవాని పాండిత్య జ్ఞానమును, ఆడుదానియందు నిజమును, పొల్లు ధాన్యములో బియ్యమును, తెల్లని రంగు కాకులును లోకములో నుండవు. ===009=== ఆకొన్న కూడె యమృతము, తాకొందక నిచ్చువాడె దాత ధరిత్రిన్‌, సోకోర్చువాడె మనుజుడు, తేకువ గలవాడె వంశ తిలకుడు సుమతీ '''భావం:''' లోకమునందు ఆకలి సమయమున అన్నమే అమృతము. బాధ నొందకుండా నిచ్చువాడే దాత. ఆవేశమును ఓర్చుకొనువాడే మానవుడు. ధైర్యం కలవాడే వంశ శ్రేష్టుడు. ===010=== ఆకలి యుడుగని కడుపును, వేకటియగు లంజ పడుపు విడువని బ్రతుకున్‌, బ్రాకొన్న నూతి యుదకము, మేకల పాడియును రోత మేదిని సుమతీ '''భావం:''' భూమియందు ఆకలి తీరని భోజనం, గర్భము వచ్చిన జారస్త్రీ యొక్క వ్యభిచారమును విడువని బ్రతుకును, పాచిపట్టిన బావి నీళ్ళును, మేకల పాడియు రోత పుట్టించును. ===011=== ఇచ్చునదే విద్య, రణమున జొచ్చునదే మగతనంబు, సుకవీశ్వరులున్‌ మెచ్చునదే నేర్చు, వదుకు వచ్చునదే కీడు సుమ్ము వసుధను సుమతీ '''భావం:''' భూమియందు ధనము నొసగునదియే విద్య. యుద్ధభూమియందు ప్రవేశించునదే పౌరుషము. మంచి కవిశ్రేష్టులు మెచ్చుకున్నట్టిదే నేర్పరితనము. తగవునకు వచ్చునదియే హాని. ===012=== ఇమ్ముగ జదువని నోరును, నమ్మా యని బిలిచి యన్న మడుగని నోరున్‌, దమ్ముల బిలువని నోరును గుమ్మరి మను ద్రవ్వినట్టి గుంటర సుమతీ '''భావం:''' ఇంపుగా పఠింపని నోరును, అమ్మయని పిలచి అన్నము అడుగనినోరును, తమ్ముడాయని పిలువని నోరును, కుమ్మరివాడు మన్నుత్రవ్విన గోయీవంటిది సుమా. ===013=== ఉడుముండదె నూరేండ్లును, బడియుండదె పేర్మి బాము పదినూరేండ్లున్‌, మడువున గొక్కెర యుండదె, కడు నిల బురుషార్థ పరుడు గావలె సుమతీ '''భావం:''' ఉడుము నూరేండ్లును, పాము పదివందల ఏండ్లును, కొంగ చెరువులో చిరకాలము జీవించుచున్నవి. వాని జీవితములన్నియు నిరుపయోగములు. మానవుని జీవిత మట్టిదికాక ధర్మార్ధకామ మోక్షాసక్తితో కూడినది కావలెను. ===014=== ఉత్తమగుణములు నీచున కెత్తెఱగున గలుగ నేర్చు; నెయ్యెడలం దా నెత్తిచ్చి కరగి పోసిన నిత్తడి బంగారమగునె యిలలో సుమతీ? '''భావం:''' బంగారమునకు సమానమైన యెత్తు ఇత్తడిని తీసుకొని ఎన్నిసార్లు కరగించి పోసినను బంగారము ఎట్లు కానేరదో అదేవిధముగా లోకములో నీచునకు ఎక్కడను ఏవిధముగను మంచి గుణములు కలుగనేరవు. ===015=== ఉదకము ద్రావెడు హయమును, మదమున నుప్పొంగుచుండు మత్తేభంబున్‌, మొదవు కడ నున్న వృషభము, జదువని యానీచు గడకు జనకుర సుమతీ '''భావం:''' నీరు త్రాగెడు గుఱ్ఱము కడకును, క్రొవ్వుచే విజృంబించు మదపుటేనుగుకడకును, ఆవుకడనున్న ఆబోతు దగ్గరకును, విద్య నేర్వని అల్పుని కడకును వెళ్ళకుము. ===016=== ఉపకారికి kjhffhh విపరీతము గాదు సేయ వివరింపంగా; నపకారికి నుపకారము నెపమెన్నక సేయువాడు నేర్పరి సుమతీ '''భావం:''' మేలు చేసినవానికి తిరిగి మేలు చేయుట గొప్ప కాదు. హాని చేసిన వానికి లోగడ వాడు చేసిన దోషములు లెక్క చేయక ఉపకారము చేయువాడే నేర్పుగలవాడు. ===017=== ఉపమింప మొదలు తియ్యన కపటం బెడనెడను జెఱకు కై వడినే పో నెపములు వెదకును గడపట గపటపు దుర్జాతి పొందు గదరా సుమతీ '''భావం:''' చెఱకుగడ మొట్టమొదట తియ్యగానుండి, చివరకు పోయిన కొలది మధ్య మధ్య చప్పగా నేవిధమున నుండునో ఆ విధముగా పోల్చి చూడగా మోసగాడైన దుర్మార్గునితోడి స్నేహము మొదట ఇంపుగా నున్నను చివరకు తప్పులను వెదకుటకు ప్రారంభించునుగదా. ===018=== ఎప్పటి కెయ్యది ప్రస్తుత మప్పటికా మాటలాడి, యన్యుల మనముల్‌ నొప్పించక, తా నొవ్వక, తప్పించుక తిరుగువాడు ధన్యుడు సుమతీ '''భావం:''' ఏ సమయమునకు ఏదేది అవసరమో తెలుసుకొని, అప్పటికా మాటలు పల్కి ఇతరుల మనస్సులను బాధపెట్టక తాను బాధనుపడక తప్పించుకొని తిరుగువాడే సుమా ధన్యాత్ముడు. ===019=== ఎప్పుడు దప్పులు వెదకెడు నప్పురుషుని గొల్వగూడ దది యెట్లన్నన్‌ సర్పంబు పడగ నీడను గప్ప వసించిన విధంబు గదరా సుమతీ '''భావం:''' నల్లత్రాచుయొక్క పడగనీడను వసించు కప్ప బ్రతుకెంత అస్థిరమైనదో ఆ విధముగనే ఎల్లప్పుడు దోషములను వెదకు యజమానుని సేవించువాడి బ్రతుకును ప్రాణభయముతో కూడినది. ===020=== ఎప్పుడు సంపద కలిగిన నప్పుడు బంధువులు వత్తు రది యెట్లన్నన్‌ తెప్పలుగ జెఱువు నిండిన గప్పలు పదివేలు చేరు గదరా సుమతీ '''భావం''': చెరువునిండా నీరుచేరగనే వేలకొలది కప్పలందులోనికి ఏ విధముగా చేరుకొనునో, సంపద కలిగిన బంధువులెక్కువగా జేరుకొందురు. ===021=== ఏఱకుమీ కసుగాయలు, దూఱకుమీ బంధుజనుల దోషము సుమ్మీ, పాఱకుమీ రణమందున, మీఱకుమీ గురువు నాజ్ఞ మేదిని సుమతీ '''భావం:''' ఈ భూమి పైన పచ్చికాయలు ఏరి తినకుము, చుట్టములను ధూషింపకుము, యుధ్ధమునుండి వెనుదిరిగి పారిపోకుము, పెద్దల మాటను జవదాటకుము తప్పు సుమా. ===022=== ఒక యూరికి నొక కరణము, నొక తీర్పరియైన గాక, నొగి దఱుచైనన్‌, గకవికలు గాక యుండునె సకలంబును గొట్టువడక సహజము సుమతీ '''భావం:''' ఒక గ్రామమునకు ఒక లేఖరి, ఒక ధర్మాధికారి యుండవలెను. అట్లు కాక పైన చెప్పబడినవారు పెక్కుమందియైనచో అనేకమైన గంధరగోళములు పుట్టి సమస్తమును చెడిపోవుట సహజము. ===023=== ఒరు నాత్మ దలచు సతి విడు, మఱుమాటలు పలుకు సతుల మన్నింపకుమీ, వెఱ పెఱుగని భటునేలకు, తఱచుగ సతి గవయ బోకు, తగదుర సుమతీ ===024=== ఒల్లని సతి నొల్లని పతి, నొల్లని చెలికాని విడువ నొల్లని వాడే గొల్లండు, కాక ధరలో గొల్లండును గొల్లడౌనె గుణమున సుమతీ '''భావం:''' తన్ను ప్రేమించని భార్యను, యజమానుని, స్నేహితుని విడిచిపెట్టుటకు అంగీకరింపనివాడే వెర్రిగొల్లవాడు. కాని జాతిచేత గొల్లవాదైనంత మాత్రమున గుణములయందు వెర్రి గొల్లవాడు కాదు. ===025=== ఓడల బండ్లును వచ్చును, ఓడలు నాబండ్లమీద నొప్పుగ వచ్చున్‌, ఓడలు బండ్లును వలనే వాడంబడు గలిమి లేమి వసుధను సుమతీ '''భావం:''' నావలమీద బండ్లును, బండ్లమీద నావలును వచ్చునట్లుగనే భాగ్యవంతులకు దారిద్ర్యము, దరిద్రులకు భాగ్యమును పర్యాయముగా కలుగుచుండును. ===026=== కడు బలవంతుడైనను బుడమిని బ్రాయంపుటాలి బుట్టిన యింటన్‌ దడవుండ నిచ్చెనేనియు బడుపుగ నంగడికి దానె బంపుట సుమతీ '''భావం:''' ఎంత సమర్ధత కలవాడైనను యవ్వనమందున్న భార్యను చిరకాలము పుట్టినయింట నుండనిచ్చినచో తానే స్వయముగా భార్యను వ్యభిచార వృత్తికి దింపినవాడగును. ===027=== కనకపు సింహాసనమున శునకము గూర్చుండబెట్టి శుభ లగ్నమునం దొనరగ బట్టము గట్టిన వెనుకటి గుణమేల మాను వినరా సుమతీ '''భావం:''' కుక్కను తీసుకొని వచ్చి మంచి ముహూర్తమునందు బంగారు గద్దె మీద కూర్చుండబెట్టి పట్టాభిషేకము చేసినప్పటికి దాని నైజగుణము నేలాగున మానలేదో, ఆ విధముగనే అల్పుడైనవానికి ఎంత గౌరవము చేసి మంచి పదవొసంగినను తన నీచత్వమును వదలనేరడు. ===028=== కప్పకు నొరగాలైనను, సర్పమునకు రోగమైన, సతి తులువైనన్‌, ముప్పున దరిద్రుడైనను, తప్పదు మఱి దుఃఖ మగుట తథ్యము సుమతీ '''భావం:''' కప్పకు కాలు విఱిగినను, పాముకు రోగము కలిగినను, భార్య దుష్టురాలైనను, ముసలితనములో దారిద్ర్యము సంభవించినను, ఎక్కువ దుఖప్రదమగును తప్పదు. ===029=== కమలములు నీట బాసిన కమలాప్తుని రశ్మి సోకి కమలిన భంగిన్‌ తమ తమ నెలవులు దప్పిన తమ మిత్రులు శత్రులౌట తథ్యము సుమతీ '''భావం:''' కమలములు తమ నివాసమైన నీటిని విడిచిపెట్టిన తరువాత తమ మిత్రుడైన సూర్యుని యొక్క ఎండ తాకుడుకే కమలుచున్నవి. అట్లే మానవులు తమ తమ నివాసములను విడిచి పెట్టినచో తమ స్నేహితులే తమకు శత్రువులగుదురు. ===030=== కరణము గరణము నమ్మిన మరణాంతక మౌను గాని మనలేడు సుమీ; కరణము దన సరి కరణము మఱి నమ్మక మర్మ మీక మనవలె సుమతీ '''భావం:''' ఒక లేఖకుడు మఱియొక లేఖకుని నమ్మిన మరణముతో సమానమైన ఆపదను చెందును కావున లేఖకుడైనవాడు తనతో సమానుడైన మఱియొక లేఖరిని విశ్వసింపక తన గుట్టు ఈయక జీవింపవలయును. ===031=== కరణముల ననుసరింపక విరసంబున దిన్న తిండి వికటించు జుమీ యిరుసున కందెన బెట్టక పరమేశ్వరు బండి యైన బారదు సుమతీ '''భావం:''' బండి యిరుసునకు కందెన పెట్టకున్నచో భగవంతుని బండియైనను త్వరితంగా పరుగెత్తదు. అదే విధముగా లేఖకుడు చెప్పినట్లు విని అతని వెంబడింపక విరోధముతో మెలగినవారు సుఖముగా మన జాలరు. ===032=== కరణము సాదైయున్నను, గరి మద ముడిగినను, బాము గఱవక యున్నన్‌, ధర దేలు మీటకున్నను, గర మరుదుగ లెక్క గొనరు గదరా సుమతీ '''భావం:''' భూమియందు కరణము నెమ్మదివాడైనను, ఏనుగు మదము పోయినదైననూ, త్రాచు కఱవకున్నను, తేలు కుట్టకున్నను ఆశ్చర్యముతో మిక్కిలి తేలికగా చూతురు. ===033=== కసుగాయ గఱచి చూచిన మసలక పస యొగరు రాక మధురంబగునా; పస గలుగు యువతులుండగ పసి బాలల బొందువాడు పశువుర సుమతీ '''భావం:''' పక్వమునకు వచ్చిన పండ్లను వదలి పచ్చికాయలను కొఱికిన తీయదనము లేక ఒగరుగా దోచును. ఆ విధముగనే చాతుర్యము గల పడుచులుండంగా పసిపాపలను కూడెడువానికి సుఖము శూన్యము అట్టివాడు నిజముగా పశువే. ===034=== కవి కాని వాని వ్రాతయు, నవరస భావములు లేని నాతుల వలపున్‌, దవిలి చను పంది నేయని వివిధాయుధ కౌశలంబు వృధరా సుమతీ '''భావం:''' కవికానట్టివాడు వ్రాసిన రచనయును, తొమ్మిది రసముల యొక్క స్థితులు తెలియని స్త్రీలయొక్క ప్రేమయును, ముందు పోయెడి పందిని వెంబడించి కొట్టలేనివాని యొక్క ఆయుధవిద్యయందలి నేర్పరితనము వ్యర్ధము. ===035=== కాదు సుమీ దుస్సంగతి, పోదుసుమీ "కీర్తి" కాంత పొందిన పిదపన్‌, వాదు సుమీ యప్పిచ్చుట, లేదు సుమీ సతుల వలపు లేశము సుమతీ '''భావం:''' చెడ్డవారితోడ స్నేహము మంచిదికాదు. కీర్తి వచ్చిన పిదప నశించదు. అప్పొసంగుట తగవులకు మూలము. స్త్రీలకడ ప్రేమ శూన్యము. ===036=== కాముకుడు దనిసి విడిచిన కోమలి బరవిటుడు గవయ గోరుట యెల్లన్‌ బ్రేమమున జెఱకు పిప్పికి చీమలు వెస మూగినట్లు సిద్ధము సుమతీ '''భావం:''' ఒక విటుడు తృప్తియగునట్లుగా భోగించి విడచిన కాంతను మఱియొక జాఱుడు అనుభవింపగోరుట చెఱకునందలి రసమును సంపూర్ణముగా తీసివేసిన తరువాత ఆ పిప్పికై చీమలు ముసుకొన్నట్లుండును. ===037=== కారణము లేని నగవును, బేరణము లేని లేమ, పృథివీ స్థలిలో బూరణము లేని బూరెయు, వీరణము లేని పెండ్లి వృధరా సుమతీ '''భావం:''' కారణములేని నవ్వును, పేరణము(రవిక) లేని స్త్రీయును, పూరణములేని బూరెయును, వీరణములేని పెండ్లియును వ్యర్ధములు. ===038=== కులకాంత తోడ నెప్పుడు గలహింపకు, వట్టి తప్పు ఘటియింపకుమీ, కలకంఠి కంట కన్నీ రొలికిన సిరి యింట నుండ నొల్లదు సుమతీ '''భావం:''' భార్యతోడ నెప్పుడును జగడములాడవలదు. లేని నేరములు ఆరోపింపవలదు. ఉత్తమ ఇల్లాలియొక్క కంటనీరు క్రిందపడిన నాయింట లక్ష్మి నిలవదు. ===039=== కూరిమి గల దినములలో నేరము లెన్నడును గలుగ నేరవు మఱి యా కూరిమి విరసంబైనను నేరములే తోచు చుండు నిక్కము సుమతీ '''భావం:''' పరస్పరము స్నేహమున్న రోజులలో నేరములెప్పుడును కనుపించబోవు. ఆ స్నేహము చెడగానే అన్నియును తప్పులుగా కనపడుచుండును. ఇది నిజము. ===040=== కొంచెపు నరు సంగతిచే నంచితముగ గీడు వచ్చు నది యెట్లన్నన్‌ గించిత్తు నల్లి కుట్టిన మంచమునకు జేటు వచ్చు మహిలో సుమతీ '''భావం:''' చిన్న నల్లి కుట్టిన ఆ నల్లి యున్న మంచమును ఎండలో వేయుట కర్రతో కొట్టుట, మరుగునీళ్ళు పోయుట మొదలగు ఆపదలు కలుగును. ఆ విధముగనే అల్పుడైనవానితోడి స్నేహము ఎట్టివారికైనను ఆపదను తెచ్చిపెట్టును. ===041=== కొక్కోకమెల్ల జదివిన, చక్కనివాడైన, రాజ చంద్రుండైనన్‌, మిక్కిలి రొక్కము లియ్యక, చిక్కదురా వారకాంత సిద్ధము సుమతీ '''భావం:''' వెలయాలు పుష్కలముగా ధనమీయకున్న ఎంతగా రతిశాస్త్రమును చదివినవాడైనను, అందగాడైనను, గొప్ప రాజశ్రేష్టుడైనను, ప్రేమించి దగ్గరకు చేరదు. ===042=== కొఱ గాని కొడుకు బుట్టిన కొఱ గామియె కాదు, తండ్రి గుణముల జెఱచున్‌ చెఱకు తుద వెన్ను బుట్టిన జెఱకున తీపెల్ల జెఱచు సిద్ధము సుమతీ '''భావం:''' చెఱకుగడ చివర వెన్ను పుట్టినచో ఆ చెఱకునందలి తీయదనము నంతయు నేవిధముగ పాడుచేయునో ఆ విధముగనే అప్రయోజకుడైన కుమారుడు కలిగిన కుటుంబమునకుపయోగకారి కాకపోవుట యటుండగా తండ్రి మంచిగుణమును కూడా పాడుచేయును. ===043=== కోమలి విశ్వాసంబును, బాములతో జెలిమి, యన్య భామల వలపున్‌, వేముల తియ్యదనంబును, భూమీశుల నమ్మికలును బొంకుర సుమతీ '''భావం:''' స్త్రీలయందు విశ్వాసమును, పాములయందు స్నేహమును, పరస్త్రీలయందు ప్రేమయును, వేపచెట్లయందు తీయదనమును, రాజులయందు నమ్మకము వట్టి అసత్యములు. ===044=== గడన గల మగని జూచిన నడుగడుగున మడుగు లిడుదు రతివలు దమలో; గడ నుడుగు మగని జూచిన నడ పీనుగు వచ్చె నంచు నగుదురు సుమతీ '''భావం:''' స్త్రీలు సంపాదన కలిగిన భర్తను చూచిన అడుగులకు మడుగులొత్తుచు పూజింతురు. సంపాదనలేని మగనిని చూచినచో నడుచునట్టి శవము వచ్చెనని హీనముగా జూతురు. ===045=== చింతింపకు కడచిన పని, కింతులు వలతురని నమ్మ కెంతయు మదిలో, నంతఃపుర కాంతలతో మంతనముల మాను మిదియె మతముర సుమతీ '''భావం:''' జరిగిపోయిన దానిని గురించి ఆలోచించుటయు, స్త్రీలు తన్ను ప్రేమింతురని విశ్వసించుటయును, రాణీవాసపు స్త్రీలతో రహస్యములను విడిచిపెట్టుము. ఇదియే అనుసరించవలసిన మంచితనము. ===046=== చీమలు పెట్టిన పుట్టలు పాముల కిరవైనయట్లు పామరుడు దగన్‌ హేమంబు గూడ బెట్టిన భూమీశుల పాల జేరు భువిలో సుమతీ '''భావం:''' చీమలు పెట్టినటువంటి పుట్టలు పాములకు నివాసమైనంట్లు, అజ్ఞానుడు కూడబెట్టిన బంగారమంతయు రాజుల వశమైపోవును. ===047=== చుట్టములు గాని వారలు చుట్టములము నీకటంచు సొంపు దలిర్పన్‌ నెట్టుకొని యాశ్రయింతురు గట్టిగ ద్రవ్యంబు గలుగ గదరా సుమతీ '''భావం:''' ధనము కలిగిన యెడల ఏ సంబంధంలేని వారు కూడ, ఆ ధనము మీది ఆశతో, లేని సంబంధము కలుపుకొని మన కూడా ఉంటారు. ===048=== చేతులకు దొడవు దానము, భూతలనాథులకు దొడవు బొంకమి ధరలో, నీతియె తొడవెవ్వారికి, నాతికి మానంబు తొడవు నయముగ సుమతీ '''భావం:''' చేతులకు దానమును, పాలకులకు అసత్యమును పలుకకుండుటయును, అందరికినీ న్యాయమును, స్త్రీకి అభిమానమును అలంకారములు. ===049=== తడ వోర్వక, యొడ లోర్వక, కడు వేగం బడిచి పడిన గార్యం బగునే; తడ వోర్చిన, నొడ లోర్చిన, జెడిపోయిన కార్యమెల్ల జేకుఱు సుమతీ '''భావం:''' ఆలస్యమునకు, శరీర శ్రమకును సహింపక తొందరపడిన నేకార్యమును కానేరదు. ఆలస్యమునకును శరీర శ్రమకును ఓర్చుకొన్నప్పుడే చెడిపోయిన కార్యమంతయు నెఱవేరుచుండును. ===050=== తన కోపమె తన శత్రువు, తన శాంతమె తనకు రక్ష, దయ చుట్టంబౌ తన సంతోషమె స్వర్గము, తన దుఃఖమె నరక మండ్రు తథ్యము సుమతీ '''భావం:''' తన కోపమే తనను శత్రువులువలె బాధించును. తన శాంతమే తనను రక్షించును. తన దయయే తనకు చుట్టమువలె సహాయపడును. తన ఆనందమే తనకు ఇంద్రలోక సౌఖ్యము. తన దుఖమే తనకు నరకమగును. ఇది నిజము. ==వనరులు== {{వికీపీడియా|బద్దెన}} {{శతకములు}} {{PD-old}} [[వర్గం:13వ శతాబ్దం రచనలు]] kxl3a8yg4t5qnut8a2v4y7v8jeaf7hz 104 129367 397571 397073 2022-08-08T06:30:17Z Palakabalapam 5413 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Bvprasadtewiki" /></noinclude>{{rh||శాసన భాషా పరిణామం|201}} రూపాలు 15వ శతాబ్ది మొదటి నుంచీ కనిపిస్తున్నాయి. ఉదా: నడస్తా (SIZ 16 49.7.1612) (3) బేదర్థకం:- ఇవా (ను) ప్రాచీన ప్రత్యయం. ఇత్యేతే సమకాలీన ప్రత్యయాలు. ఉదా: తీసివేసినాను (NI 8 రాపూర్ 8,54,1888). చేస్తేను (SII 10.75132,1592 ) (4) అప్యర్థకం అన్నీ అప్యర్థకంగా -కనిపిస్తుంది. ఉదా: అయ్యి) (SII 10.759 24.1668). (5) తుమర్థకం: (ను) తుమర్థకం. ఉదా: సాయను (SII 19,759 24,1688) (8) అనంత ర్యార్థకం: -కా (ను) అనంతర్యార్థకం. ఉదా: తెలుపుకోగా (SII 10.768.14, 1858). (7)వ్యతిరే! క్యార్థకం:- ఆక. ఉదా: సాగక (SII 10,765 8,1804)– —కాకుండా చేరటంవల్ల ఏర్పడే ఆధునిక వ్యతిరేక క్యార్థకాలు 15వ శతాబ్ది నుంచీ కనిపిస్తున్నాయి. ఉదా: చెడకుండాను (NI 1 కందుకూరు 16.40,3430). 6.44. క్రియాజన్య విశేషణాలు: 1) భూతకాల విశేషణం :-ఇన చేరి ఏర్పడుతుంది. ఉదా: నిలిచిన (SII6.874. 17,1620). (2) వర్తమాన కాల విశేషణం:- చేయుచున్న (NI కందుకూరు 77.14-15,1528) (8) తద్ధర్మా -ర్థక విశేషణాలు: -ఎడి, ఎడు. - ప్రాచీన తర్ధర్మార్థక విశేషణ ప్రత్యయాలు, -ఏ (< -ఎరు/-ఎడి), వీటి ( వీట్టి (ఏ + అట్టి) ఆధునిక ప్రత్యయాలు. ఉదా: పట్టించు కానియెడు (SII 10.758.291600), సాగే (SII 10.771.11, 1682). చెల్లేటి (SII 4:802 20,1609). (4) వ్యతిరేకార్థక విశేషణం:- అని. కానరాని (5II 10:768.85,1663). 6.45- సముచ్చయాద్యర్థకాలు (1) సముచ్చయార్థకం:- న/-ని సముచ్చయార్థకంలోని సకారం ద్విరుక్తం కావటం కనిపిస్తుంది. ఉదా: చేనున్ను (SII 10.758.8.1819). సముచ్చయార్ధకానికి ముందు పదాంతంలోని అచ్చు దీర్ఘ కావడం కూడా ఇంతకు ముందు కాలం నుంచీ కనిపిస్తుంది. ఉదా: కోటాను (SI17.668.6577), ఆధునిక భాషలో లాగా వదంచివరి అచ్చు దీర్ఘంకావటం వల్ల సముచ్చయార్థం వ్యక్తం కావటం ఇంతకు ముందు శాసనాల్లోనే కనిపిస్తుంది. -ఉదా. కొదవా S11 8586.6,1685) ప్రాచీన ప్రయోగంగా- యు (5) కూడా సముద్చయార్థకంగా ఈ కాలంలో కనిపిస్తుంది. ఉదా: గురువులయుం (N 2 నెల్లూరు 46.471895), (2) ఏవార్థకం:- ప్రాచీన ప్రయోగాల్లోను, ఏ -సమకాలీన భాషలోను ఏవార్థకాలుగా కనిపిస్తున్నాయి. ఉదా. సముఖమంద్ద (N1 2 కందుకూరు 41.17.8,1888), వీండ్లే (NI 2 కందుకూరు 48,36,1650).<noinclude><references/></noinclude> dh1qrp6alp7o6b7k5vyewxl383lydyd 397572 397571 2022-08-08T06:30:42Z Palakabalapam 5413 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Bvprasadtewiki" /></noinclude>{{శాసన భాషా పరిణామం|201}} రూపాలు 15వ శతాబ్ది మొదటి నుంచీ కనిపిస్తున్నాయి. ఉదా: నడస్తా (SIZ 16 49.7.1612) (3) బేదర్థకం:- ఇవా (ను) ప్రాచీన ప్రత్యయం. ఇత్యేతే సమకాలీన ప్రత్యయాలు. ఉదా: తీసివేసినాను (NI 8 రాపూర్ 8,54,1888). చేస్తేను (SII 10.75132,1592 ) (4) అప్యర్థకం అన్నీ అప్యర్థకంగా -కనిపిస్తుంది. ఉదా: అయ్యి) (SII 10.759 24.1668). (5) తుమర్థకం: (ను) తుమర్థకం. ఉదా: సాయను (SII 19,759 24,1688) (8) అనంత ర్యార్థకం: -కా (ను) అనంతర్యార్థకం. ఉదా: తెలుపుకోగా (SII 10.768.14, 1858). (7)వ్యతిరే! క్యార్థకం:- ఆక. ఉదా: సాగక (SII 10,765 8,1804)– —కాకుండా చేరటంవల్ల ఏర్పడే ఆధునిక వ్యతిరేక క్యార్థకాలు 15వ శతాబ్ది నుంచీ కనిపిస్తున్నాయి. ఉదా: చెడకుండాను (NI 1 కందుకూరు 16.40,3430). 6.44. క్రియాజన్య విశేషణాలు: 1) భూతకాల విశేషణం :-ఇన చేరి ఏర్పడుతుంది. ఉదా: నిలిచిన (SII6.874. 17,1620). (2) వర్తమాన కాల విశేషణం:- చేయుచున్న (NI కందుకూరు 77.14-15,1528) (8) తద్ధర్మా -ర్థక విశేషణాలు: -ఎడి, ఎడు. - ప్రాచీన తర్ధర్మార్థక విశేషణ ప్రత్యయాలు, -ఏ (< -ఎరు/-ఎడి), వీటి ( వీట్టి (ఏ + అట్టి) ఆధునిక ప్రత్యయాలు. ఉదా: పట్టించు కానియెడు (SII 10.758.291600), సాగే (SII 10.771.11, 1682). చెల్లేటి (SII 4:802 20,1609). (4) వ్యతిరేకార్థక విశేషణం:- అని. కానరాని (5II 10:768.85,1663). 6.45- సముచ్చయాద్యర్థకాలు (1) సముచ్చయార్థకం:- న/-ని సముచ్చయార్థకంలోని సకారం ద్విరుక్తం కావటం కనిపిస్తుంది. ఉదా: చేనున్ను (SII 10.758.8.1819). సముచ్చయార్ధకానికి ముందు పదాంతంలోని అచ్చు దీర్ఘ కావడం కూడా ఇంతకు ముందు కాలం నుంచీ కనిపిస్తుంది. ఉదా: కోటాను (SI17.668.6577), ఆధునిక భాషలో లాగా వదంచివరి అచ్చు దీర్ఘంకావటం వల్ల సముచ్చయార్థం వ్యక్తం కావటం ఇంతకు ముందు శాసనాల్లోనే కనిపిస్తుంది. -ఉదా. కొదవా S11 8586.6,1685) ప్రాచీన ప్రయోగంగా- యు (5) కూడా సముద్చయార్థకంగా ఈ కాలంలో కనిపిస్తుంది. ఉదా: గురువులయుం (N 2 నెల్లూరు 46.471895), (2) ఏవార్థకం:- ప్రాచీన ప్రయోగాల్లోను, ఏ -సమకాలీన భాషలోను ఏవార్థకాలుగా కనిపిస్తున్నాయి. ఉదా. సముఖమంద్ద (N1 2 కందుకూరు 41.17.8,1888), వీండ్లే (NI 2 కందుకూరు 48,36,1650).<noinclude><references/></noinclude> c901y69dsyf35xd2bb1nqln3fb1rogd 397573 397572 2022-08-08T06:31:03Z Palakabalapam 5413 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Bvprasadtewiki" /></noinclude>{{l||శాసన భాషా పరిణామం|201}} రూపాలు 15వ శతాబ్ది మొదటి నుంచీ కనిపిస్తున్నాయి. ఉదా: నడస్తా (SIZ 16 49.7.1612) (3) బేదర్థకం:- ఇవా (ను) ప్రాచీన ప్రత్యయం. ఇత్యేతే సమకాలీన ప్రత్యయాలు. ఉదా: తీసివేసినాను (NI 8 రాపూర్ 8,54,1888). చేస్తేను (SII 10.75132,1592 ) (4) అప్యర్థకం అన్నీ అప్యర్థకంగా -కనిపిస్తుంది. ఉదా: అయ్యి) (SII 10.759 24.1668). (5) తుమర్థకం: (ను) తుమర్థకం. ఉదా: సాయను (SII 19,759 24,1688) (8) అనంత ర్యార్థకం: -కా (ను) అనంతర్యార్థకం. ఉదా: తెలుపుకోగా (SII 10.768.14, 1858). (7)వ్యతిరే! క్యార్థకం:- ఆక. ఉదా: సాగక (SII 10,765 8,1804)– —కాకుండా చేరటంవల్ల ఏర్పడే ఆధునిక వ్యతిరేక క్యార్థకాలు 15వ శతాబ్ది నుంచీ కనిపిస్తున్నాయి. ఉదా: చెడకుండాను (NI 1 కందుకూరు 16.40,3430). 6.44. క్రియాజన్య విశేషణాలు: 1) భూతకాల విశేషణం :-ఇన చేరి ఏర్పడుతుంది. ఉదా: నిలిచిన (SII6.874. 17,1620). (2) వర్తమాన కాల విశేషణం:- చేయుచున్న (NI కందుకూరు 77.14-15,1528) (8) తద్ధర్మా -ర్థక విశేషణాలు: -ఎడి, ఎడు. - ప్రాచీన తర్ధర్మార్థక విశేషణ ప్రత్యయాలు, -ఏ (< -ఎరు/-ఎడి), వీటి ( వీట్టి (ఏ + అట్టి) ఆధునిక ప్రత్యయాలు. ఉదా: పట్టించు కానియెడు (SII 10.758.291600), సాగే (SII 10.771.11, 1682). చెల్లేటి (SII 4:802 20,1609). (4) వ్యతిరేకార్థక విశేషణం:- అని. కానరాని (5II 10:768.85,1663). 6.45- సముచ్చయాద్యర్థకాలు (1) సముచ్చయార్థకం:- న/-ని సముచ్చయార్థకంలోని సకారం ద్విరుక్తం కావటం కనిపిస్తుంది. ఉదా: చేనున్ను (SII 10.758.8.1819). సముచ్చయార్ధకానికి ముందు పదాంతంలోని అచ్చు దీర్ఘ కావడం కూడా ఇంతకు ముందు కాలం నుంచీ కనిపిస్తుంది. ఉదా: కోటాను (SI17.668.6577), ఆధునిక భాషలో లాగా వదంచివరి అచ్చు దీర్ఘంకావటం వల్ల సముచ్చయార్థం వ్యక్తం కావటం ఇంతకు ముందు శాసనాల్లోనే కనిపిస్తుంది. -ఉదా. కొదవా S11 8586.6,1685) ప్రాచీన ప్రయోగంగా- యు (5) కూడా సముద్చయార్థకంగా ఈ కాలంలో కనిపిస్తుంది. ఉదా: గురువులయుం (N 2 నెల్లూరు 46.471895), (2) ఏవార్థకం:- ప్రాచీన ప్రయోగాల్లోను, ఏ -సమకాలీన భాషలోను ఏవార్థకాలుగా కనిపిస్తున్నాయి. ఉదా. సముఖమంద్ద (N1 2 కందుకూరు 41.17.8,1888), వీండ్లే (NI 2 కందుకూరు 48,36,1650).<noinclude><references/></noinclude> p4385qgvivy20e0w1v7g2ocxj8wz37i 397574 397573 2022-08-08T06:32:08Z Palakabalapam 5413 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Bvprasadtewiki" /></noinclude>శాసన భాషా పరిణామం 201 రూపాలు 15వ శతాబ్ది మొదటి నుంచీ కనిపిస్తున్నాయి. ఉదా: నడస్తా (SIZ 16 49.7.1612) (3) బేదర్థకం:- ఇవా (ను) ప్రాచీన ప్రత్యయం. ఇత్యేతే సమకాలీన ప్రత్యయాలు. ఉదా: తీసివేసినాను (NI 8 రాపూర్ 8,54,1888). చేస్తేను (SII 10.75132,1592 ) (4) అప్యర్థకం అన్నీ అప్యర్థకంగా -కనిపిస్తుంది. ఉదా: అయ్యి) (SII 10.759 24.1668). (5) తుమర్థకం: (ను) తుమర్థకం. ఉదా: సాయను (SII 19,759 24,1688) (8) అనంత ర్యార్థకం: -కా (ను) అనంతర్యార్థకం. ఉదా: తెలుపుకోగా (SII 10.768.14, 1858). (7)వ్యతిరే! క్యార్థకం:- ఆక. ఉదా: సాగక (SII 10,765 8,1804)– —కాకుండా చేరటంవల్ల ఏర్పడే ఆధునిక వ్యతిరేక క్యార్థకాలు 15వ శతాబ్ది నుంచీ కనిపిస్తున్నాయి. ఉదా: చెడకుండాను (NI 1 కందుకూరు 16.40,3430). 6.44. క్రియాజన్య విశేషణాలు: 1) భూతకాల విశేషణం :-ఇన చేరి ఏర్పడుతుంది. ఉదా: నిలిచిన (SII6.874. 17,1620). (2) వర్తమాన కాల విశేషణం:- చేయుచున్న (NI కందుకూరు 77.14-15,1528) (8) తద్ధర్మా -ర్థక విశేషణాలు: -ఎడి, ఎడు. - ప్రాచీన తర్ధర్మార్థక విశేషణ ప్రత్యయాలు, -ఏ (< -ఎరు/-ఎడి), వీటి ( వీట్టి (ఏ + అట్టి) ఆధునిక ప్రత్యయాలు. ఉదా: పట్టించు కానియెడు (SII 10.758.291600), సాగే (SII 10.771.11, 1682). చెల్లేటి (SII 4:802 20,1609). (4) వ్యతిరేకార్థక విశేషణం:- అని. కానరాని (5II 10:768.85,1663). 6.45- సముచ్చయాద్యర్థకాలు (1) సముచ్చయార్థకం:- న/-ని సముచ్చయార్థకంలోని సకారం ద్విరుక్తం కావటం కనిపిస్తుంది. ఉదా: చేనున్ను (SII 10.758.8.1819). సముచ్చయార్ధకానికి ముందు పదాంతంలోని అచ్చు దీర్ఘ కావడం కూడా ఇంతకు ముందు కాలం నుంచీ కనిపిస్తుంది. ఉదా: కోటాను (SI17.668.6577), ఆధునిక భాషలో లాగా వదంచివరి అచ్చు దీర్ఘంకావటం వల్ల సముచ్చయార్థం వ్యక్తం కావటం ఇంతకు ముందు శాసనాల్లోనే కనిపిస్తుంది. -ఉదా. కొదవా S11 8586.6,1685) ప్రాచీన ప్రయోగంగా- యు (5) కూడా సముద్చయార్థకంగా ఈ కాలంలో కనిపిస్తుంది. ఉదా: గురువులయుం (N 2 నెల్లూరు 46.471895), (2) ఏవార్థకం:- ప్రాచీన ప్రయోగాల్లోను, ఏ -సమకాలీన భాషలోను ఏవార్థకాలుగా కనిపిస్తున్నాయి. ఉదా. సముఖమంద్ద (N1 2 కందుకూరు 41.17.8,1888), వీండ్లే (NI 2 కందుకూరు 48,36,1650).<noinclude><references/></noinclude> al8fy9i1nnoeoq4n0501pi8t8raqpx1 104 129576 397557 397527 2022-08-07T22:02:14Z దేవీప్రసాదశాస్త్రి 4290 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="దేవీప్రసాదశాస్త్రి" /></noinclude>{{left margin|5em}}<poem> అహోబల పండితులవారు ఉయ్యల, పయ్యదకు ఆధర్వణ కారికే ప్రధా నము చేసి యకారములకు ఏత్వము లేదన్నారు. కాని తలకట్టుగలదని పరి శీలించినారు కారు. అప్పకవిగారికి నన్నయభట్టు గారి కారికలు ప్రధానము. ఆహోబల పండితులవారికి నన్నయభట్టుగారివి, అథర్వణాచార్యుల వారివి రెండును ప్రధానము. "డోలా భూషోత్తరీయాణి" అను అథర్వణాచార్యులవారి కారిక నెఱింగితే, ఆ కారికను తెలిగించిన ముద్దరాజు రామన్నగారి నప్పకవిగా రాక్షేపించరు. అంత కష్టపడి లేని పదద్వయ విభాగమును చెయ్యరు.{{float right|166}} ఇంచుకంత సంస్కృత మందు నించుకంత యాంధ్ర మందు తెలిసీ తెలియని పండితంమన్యులు నన్నయ భట్టుగారి సూత్రముల ననుసరించిన ప్రయోగములే సాధువులుగాని, సూత్రముల ననుసరించనివి అసాధువు లంటారు.{{float right|167}} పదాది యకారము లేదాయెను. పదాది వకారముకు వోఢ్ర శబ్దమందు నోత్వ ముండెను. పూంచెన్-దీర్ఘమందు పూర్ణబిందు వుండెను. 36 వర్ణ ములే కాకుండగా మఱియును గలిగి యుండెను.{{float right|168}} ఇటువలెనే సూత్ర మొకరీతినుంటే, మహాకవి ప్రయోగము లొకరీతి నున్నవి బహుళములు గలవు. ముందు ప్రసక్తమైనచోట వ్రాసుతాము.{{float right|169}} ఆంధ్ర వ్యాకరణ మందేకాదు, పాణినీయ వ్యాకరణమందును కొన్ని సూత్రములు ప్రవర్తించవు. అంత మాత్రమున వారి మహత్వమునకు లోపము రాదు.{{float right|170}} సంస్కృతాంధ్ర వర్ణనిర్ణయము సేయుటకునై యిదివరకే గ్రంథవిస్తర మైనందున (ఇక) ప్రాస నిర్ణయమును చేయుచున్నాము.{{float right|171}}</poem> </div> {{p|ac|fs125}}ప్రాసములు</p> {{p|al|fwb}}1. ఉభయప్రాసము</p> {{Telugu poem|type=గీ.|lines=<poem>శసలు నొకదాని కొకటి బొల్పెసఁగు, నటుల నణలు రెండుఁ బ్రాసంబులై దనరుచుండు సత్కవీశ్వర కావ్యాలిఁ జంద్రమౌళి పృథు దయాపాంగ! శ్రీ కుక్కుటేశ లింగ!</poem>|ref=172}}<noinclude><references/></noinclude> nw1ztkcsey1wz71elevxso81pob0gia 104 129586 397562 397542 2022-08-07T23:53:19Z శ్రీరామమూర్తి 1517 /* సమస్యాత్మకం */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="2" user="శ్రీరామమూర్తి" />{{rh|(20)|కౌశికుని కథ|153}}</noinclude>జామున లేచి స్నానముఁజేసి యొడలెల్ల విభూతిరేఖలు మెరయఁ బరమ శ్రోత్రియుండువోలె నొప్పుచు గర్దముని యిల్లెక్కడనిన యక్కడ నక్కడ నడుగుచు వచ్చి వచ్చి తుదకుఁ గర్దనుం గాంచి సాదరముగాఁ జూచుచు అయ్యా! గర్దముఁడవు నీవేనా? పెద్దదూరమునుండి మీ యగ్రహారమును నిన్నును నడిగికొనుచు వచ్చితిని. నిన్నుఁ గాంచితిని. కృతకృత్యుండ నై తినని పలికిన విని యాకర్దముఁడు విస్మయఁ పడుచు నతని కతిధిసత్కారములు దీర్చి సుఖోపవిష్టుండైయున్న యా పూజ్యునకు నమస్కరింపుచు నిట్లనియె. అయ్యా! నేను కర్దముఁడనే ! నా పేరు మా గ్రామము పేరును స్మరించుచు వెదకి యింతదూరము రానేల ? మీ రూపము కడు తేజోవంతముగాఁ గనంబడుచున్నది. ఈ యల్పునిపై మీ యట్టివారి కంత యనుగ్రహము కలుగుటకుఁ గారణము వినఁగోరుచున్నాను. అని యెంతయో వినయముతో నడిగిన నా కౌళికుం డిట్ల నియె. పెండ్లి చేయవలసిన పుత్రిక నీకుఁ గలదా ? లేదా? నా మాటఁ జెప్పుము. పి‌మ్మట నీ కుత్తరముఁ జెప్పుదు ననుటయు ఆ ! యున్నదని పలికెను. అట్ట యిన నీవే ? సందియములేదు. వినుము నేను పశ్చిమదేశ వాసుఁడను. నా పేరు కౌశికుఁ డందురు నేనుఁ జిన్నతనములో వేదశాస్త్రములఁ జదివితిని. రామాయణములోఁ గౌశికునిచరిత్రము జదివి తపంబున నెట్టికార్యము సఫలమగుననినిశ్చయించి యుత్తరకురు దేశమున కరిగి యిరువదియేండ్లు మహారణ్యములో నివసించి కందమూలం౦బులం దినుచు నిరువదియేండ్లు ఘోరతపముఁ గావించితిని. నా దపమునకు మెచ్చికొనుచు శంకరుఁడు ప్రత్యక్షమై నీకేమి కావలయునని యడిగిన నప్రయత్నముగా నా నోటినుండి చక్రవర్తి యగు కొడుకు కలుగవలయునని వాక్కు వెడలినది.‌. నా మాటవిని చంద్రచూఁడుడు మందహాసము గావింపుచు వత్సా! ద్రవిడ దేశములోఁ దామ్రచూడమను నగ్రహారము గలదు. అందు ----- యను శ్రోత్రియుఁడు కాపురము చేయుచున్నాఁడు. వాని పుత్రిక వివాహయోగములో నున్నది. నా మాటగాఁజెప్పి యా కన్నియ నడుగుము. వారు నీకిచ్చి వివాహము సేయుదురు. ఆ బాలికకు సార్వభౌముం డుదయింపఁ గలడు. అంతకమున్న యా పట్టి కట్టి వరమున్నది. దానంబట్టి నీ కోరిక సిద్దింపఁ గలదు. వేగఁబొమ్ము. పెండ్లియైన వత్సరములోనే నీకుఁ గొమరుఁ డుదయించునని తానతిచ్చిన విని నేను గోరిన కోరికఁ దలంచుకొని నాకు నేను నిందించుకొనుచు నిట్లంటిని. దేవా! సకల బ్రహ్మాండములకు హేతుభూతుండవగు నీవు ప్రత్యక్షమై గామన్తేనువను వదెళు భఖ ఎప్పు. లోదులు యం. తు నాము ఏ ళు తున్భవాం ౧తవంల సుతః డక్కర ఫ్‌! ప్ర లన లను. గోరిరినం యంఠి స్టైంచిని ననుమతింపక గంగొంముంటు పుం<noinclude><references/></noinclude> de81rjgxkeem6psburacx3mfsw6pquf 104 129587 397566 397543 2022-08-08T01:34:47Z శ్రీరామమూర్తి 1517 /* అచ్చుదిద్దబడిన */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="శ్రీరామమూర్తి" />{{rh|154|కాశీమజిలీ కథలు - ఆఱవ భాగము|}}</noinclude>పొమ్ము. ఆ విప్రపుత్రిక కడు నుత్తమురాలు. కాలిలో శంఖచక్రము లున్నవి. దానివలన నన్నికోరికలు తీరఁగలవని పలుకుచునే యంతర్దానము నొందెను. నే నప్పు డేమిచేయటకుం దోచక మీ యగ్రహారము పేరును మీపేరును వర్ణించుకొనుచు నట గదలి తిరిగి తిరిగి నేటికి మీ యూరు చేరితిని. మిమ్ముఁ బొడగంటి నిదియే నా వృత్తాంతమని యా కథయంతయుం జెప్పెను. అప్పుడు కర్దముఁ డుబ్బుచు భార్యను బిలచి సాధ్వీ! నీ మాటలన్నియు బూటకములని పాటించితినిగాని. సత్యములేయైనవి. అమ్మాయికి సార్వభౌముఁడగు కొడుకు పుట్టునని శంకరులే యానతిచ్చిరఁట వింటివా ? అన్నన్నా! హయగ్రీవ సోమయాజి యింత‌ నిదర్శనముగాఁ జెప్పునని యెన్నఁడు నెరుంగనే. అని మెచ్చుచు భార్య కావృత్తాంతమంతయుఁ జెప్పెను. ఆ యిల్లాలు తన మనుమఁ డప్పుడే చక్రవర్తి యైనట్లుఁ జెలఁగుచు మీకు నా మాటలన్నియుఁ బూటకములుగనే తోఁచును. ఇప్పుడైన‌ నమ్మితిరా ? అమ్మాయి కాలిలో శంఖచక్రములున్నవి. చూడుఁడని నాఁడు జెప్పినమాట జ్ఞాపకమున్నదియా ? కాళ్లు పగిలి యిట్లున్నవి. బీటలుగాని చిహ్నములుకావని మీ రనలేదా ? నన్నును బిడ్డనుజూచిన మీ కొకప్పు దిష్టమున్నదియ? యని యెత్తి పొడుచుటయు నతండు పోనిమ్ము. నీ మాటలన్నియు నమ్మితిని. ఇఁక ముందరికార్యయు చూడుము. మన పిల్ల నీతని కీయవలసినదేనాయని యడిగిన నామె యిట్లనియె. దాని యౌన్నత్యము చూడలేక మీ కిష్టముకాకున్న లేకపోవచ్చునుంగాని నాకేల యభిమతము కాకుండెడిది. ఇన్ని దినము లాపినది యిందులకే కాదా ? ఇప్పుడు శీఘ్రముగాఁ బెండ్లి చేయఁదగినదియే యని పలికెను. శంకరుఁడు పంపె ననియుఁ దన పుత్రికకుఁ జక్రవర్తి పుట్టునను సంతోషమేకాని యా వార్త నిజమా ? దబ్బరా యను విషయ మించుకయుఁ దలంచినదికాదు. ఆ దంపతులు పొందెడు సంతసముఁ జూచి కౌశికుఁడు దాపునకువచ్చి మీతో నొండు చెప్పమరచితిని. నా వివాహమైన తరువాతకాని యీ రహస్య మొరుల కెరింగింపరాదని శంకరులు నుడివి యున్నారు. మీరు తొందరపడి యెవ్వరి వద్దనైన నీ మాట వెల్లడింతురు సుమీ! ప్రమాదము జరుగునట అనుడు నా యిల్లాలిట్లనియె. అవును. ఆ మాటయు నిజమే! మా యిరుగుపొరుగువారలే మమ్ముఁజూచి యోర్వలేకున్నారు. ఈ మాట తెలిసినఁ గన్నుల నిప్పులు గ్రక్కుకొని కార్యముఁ జెడదీయఁ గలరు. ఈ నడుమ రెండు మూడు సంబంధములు వారి మూలముననే తిరిగిపోయినవి. నెవ్వరికిఁ దెలియకుండ రహస్యముగా జరిగించుటయే యుచితము. శంకరులు సర్వాంతర్యాములు గనుకనే యిక్కడి యసూయయు<noinclude><references/></noinclude> amlc84762h5dlib353cd0p4i85it9xa 104 129597 397556 2022-08-07T21:59:33Z దేవీప్రసాదశాస్త్రి 4290 /* అచ్చుదిద్దబడిన */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="దేవీప్రసాదశాస్త్రి" /></noinclude>{{left margin|5em}}<poem>ముల (నుండి ఇతరత్రయు) లక్ష్యములు వ్రాసిరి. ఈ పద్యముల నుదాహ రించక పోవుటకు కారణము తెలియదు.{{float right|202}}</poem> </div> {{left margin|5em}}<poem>(ఇక) శబ్దశాస్త్రమున సకారము చెడిన షకారము సకార, షకారములకు ప్రాసమగును. లక్ష్యములు—</poem> </div> {{left margin|2em}}'''త్రైశంకోపాఖ్యానము '''—</div> {{Telugu poem|type=క.|lines=<poem>ఝుషకేతు ద్విషునకు కి ల్బిష పర్వత వృషున కమృత విషనిధి జామా త్రిషునకు ఋషి పూజితునకు విషమాక్షున కింద్రముఖ దివిజ పక్షునకున్.</poem>|ref=203}} {{left margin|2em}}'''సాంబవిలాసము '''—</div> {{Telugu poem|type=క.|lines=<poem>వసుధా కలత్రునకు సా రసదలనేత్రునకు మరుదరాతి మదతమో విసరాంబుజ మిత్రునకున్ విషమ శిలీముఖ సహస్ర నిభ గాత్రునకున్.</poem>|ref=204}} {{Telugu poem|type=|lines=<poem>ఇది "ఉభయప్రాస" మంటారు.</poem>|ref=205}} {{p|al|fwb}}2. ఋప్రాసము</p> {{left margin|5em}}లక్షణము— రేఫ ఋకారములకు ప్రాసమగును. {{float right|206}}</div> {{left margin|2em}}'''తిమ్మకవిగారి లక్షణసారసంగ్రహము (2-68) '''—</div> {{Telugu poem|type=క.|lines=<poem>స్వరగణ మయ్యు ఋకారము పరికింపఁగ రేఫతోడఁ బ్రాసం బగుచున్ గర మొప్పు వట్రసుడి య క్కరమును బ్రాసమగు హల్లుగదిసి మహేశా!</poem>|ref=207}} {{left margin|2em}}'''లక్ష్యములు:- ఆరణ్యపర్వము (8-104) '''—</div> {{Telugu poem|type=క.|lines=<poem>ఆ ఋషికుమారు గట్టిన చీరలు మృదులములు కడువిచిత్రములు మనో హారము లుడని బృహత్కటి భారమునం దొక్క కనక పట్టము వ్రేలున్.</poem>|ref=208}}<noinclude><references/></noinclude> eal13ua4ma9a53zr418xuwdtqkfewsb 104 129598 397558 2022-08-07T22:13:06Z దేవీప్రసాదశాస్త్రి 4290 /* అచ్చుదిద్దబడిన */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="దేవీప్రసాదశాస్త్రి" /></noinclude>{{left margin|5em}}<poem> (మొదటి పాదమున) “కుమారుడు" అని "డు" వర్ణము లేదు గాన, నసాధువనుకొని “పుత్రుఁడు" అని కొన్ని పుస్తకము లందున్నది. డు వర్ణము లేకుండుటకు చతుర్థాశ్వాసమందు తెలియపరచుతున్నాము.{{float right|209}}</poem> </div> {{left margin|5em}}<poem> లాక్షణికు లందఱు (లక్ష్యముగా) పై పద్యమే వ్రాసినారు. (కాని) ఋషి పదము రేఫమున్ను గలదు. ద్విరూపకోశమందు - ఋషిః, రుషి అని యున్నది.</poem> </div> {{Center|“విద్యా విదగ్ధమతయః రుషయః ప్రబుద్ధాః"}} {{left margin|5em}}<poem> అని "భాకందుని" ప్రయోగమని గురుబాల(ప్రబోధిక) ఋషిః = మునీశ్వరుడు. రుషిః = మునీశ్వరుడున్ను, దిగంబరుడున్ను, వేదమందున్ను, జ్ఞానవృద్ధునియందున్ను, ఋషి మతప్రవర్తకుని యందున్ను అర్థము గల దని "శబ్దార్థకల్పతరు” వందున్నది. కావుని నీ పద్యముచేత చెల్లదు.{{float right|210}}</poem> </div> {{left margin|2em}}'''హరిశ్చంద్రోపాఖ్యానము (4-230) '''—</div> {{Telugu poem|type=ఉ.|lines=<poem>నీ ఋణ మెల్లఁ దీర్చి యవనీపతిఁ గింకరుగాగ నేలుదున్ కోరుము నీదు విత్తమునకు న్మితమెయ్యది, యన్న, సమ్మదం బారగ వల్కె మౌనినుతుఁ డంత్యజుఁ గన్గొని యెంతవట్టు నీ పేరుగఁజేసి నామదికి ప్రీతియొనర్పుము నీవు దాతవై.</poem>|ref=211}} {{left margin|5em}} —ఈ లక్ష్యముచేత చెల్లును. </div> {{left margin|2em}}'''కాకునూరి అప్పకవిగారు 'ఆంధ్రశబ్దచింతామణి' (2-72) యందు '''—</div> {{Telugu poem|type=సీ.|lines=<poem>ఋష్యమూకాద్రియు ఋశ్యశృంగుండును ఋక్ష మృగేంద్రుడు ఋక్షపదము ఋతము ఋత్విక్కు నైఋతి ఋతుషట్కము ఋతుపర్ణ భూపతి ఋతుమతియును ఋషభవాహుండును ఋషియు ఋగ్వేదంబు ఋధురాజు ఋణమును ఋద్ధి ఋజువు నను నీపదంబుల కాదివర్ణంబులు సప్తమస్వరమునై జగతిఁ బరఁగుఁ</poem>|ref=}}<noinclude><references/></noinclude> rmgf4no7yvnehraoi41rfpzjtb8ykzd 104 129599 397559 2022-08-07T23:29:03Z దేవీప్రసాదశాస్త్రి 4290 /* అచ్చుదిద్దబడిన */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="దేవీప్రసాదశాస్త్రి" /></noinclude>{{Telugu poem|type=|lines=<poem>(గృష్ణ వృత్తాంతకా హృషీకేశ మదన జనక పృథ్వీకుమారభంజన యటంచు హల్లులందును వట్రువ లమరియుండు సంస్కృతంబున యదువంశసార్వభౌమ!)</poem>|ref=}} {{left margin|5em}}<poem>అని నిశ్చయించినారు కాని, ఇందులో ఋషిః = రుషిః, ఋశ్యః = రిశ్యః అని రెండును గలవు. మఱియునుగలవు. ఋష్టిః = రిష్టిః = ఖడ్గమును, సమృద్ధియును, ఋక్థం = రిక్థం = సొమ్ము.{{float right|214}}</poem> </div> {{left margin|5em}}<poem> కొందఱు లాక్షణికులు ఋత్వముగల హల్లులు మూడు, లేని హల్లు ఒకటి, లేనివి మూడు, కలది ఒకటి అని చెప్పినారు. కాని,{{float right|215}}</poem> </div> {{left margin|2em}}'''ఉద్యోగపర్వము: (3–351) '''—</div> {{Telugu poem|type=క.|lines=<poem>ఈ కృష్ణుని సారథ్యము నా కృష్ణుని గాండివంబునై దోఁపక ము న్నీకొలఁది చక్కబడి నీ వీకురువంశంబు నిలుపు మిభపురనాథా!</poem>|ref=216}} {{left margin|5em}}అని యున్నది గావున తన్నియమము లేదు. {{float right|217}}</div> {{p|al|fwb}}3. సంయుతాసంయుతప్రాసము</p> {{left margin|5em}} ఇది ఋప్రాస మంటారు. {{float right|218}}</div> {{left margin|5em}}<poem> లక్షణము : క్రాముడి గల హల్లులకు, వట్రసుడిగల హల్లులకు ప్రాస మగును.{{float right|219}}</poem> </div> {{left margin|2em}}'''లక్ష్యములు-ఆదిపర్వము (2-175) '''—</div> {{Telugu poem|type=ఉ.|lines=<poem>క్షత్రియవంశ్యులై ధరణి గానఁగఁ బుట్టినవారు బ్రాహ్మణ క్షత్రియ వైశ్య శూద్రులనఁగాఁ దగు నాలుగుజాతులన్ స్వచా రిత్రము దప్పకుండఁగఁ బరీక్షితుఁ గాచిన యట్ల రామ మాం ధాతృ రఘుక్షితీశులు ముదంబునఁ గాచిరె యేయుగంబునన్.</poem>|ref=220}}<noinclude><references/></noinclude> tfwf8815huj8wk11rex3h6jtrfgpviq 104 129600 397560 2022-08-07T23:37:02Z దేవీప్రసాదశాస్త్రి 4290 /* అచ్చుదిద్దబడిన */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="దేవీప్రసాదశాస్త్రి" /></noinclude>{{left margin|2em}}'''శాంతిపర్వము (4-374) '''—</div> {{Telugu poem|type=క.|lines=<poem>శత్రుజనులఁ జెఱచుటయును మిత్రులఁ బ్రతికించుటయును మిన్నక యాస త్పాత్రక సంపదయనఁగ వి ధాతృఁడు చెందించుఁజూవె తఱితోఁ బురుషున్.</poem>|ref=221}} {{left margin|5em}}క్రాముడి గల హల్లులు లేని హల్లులు ప్రాసమగును.{{float right|222}}</div> {{left margin|2em}}'''లక్ష్యములు - భాస్కర రామాయణము '''—</div> {{Telugu poem|type=క.|lines=<poem>నాకింకను దిక్కెవ్వరు శోకాంబుధి నెట్లు గడతు శూరతమై భూ లోకాధిపసుతు ననిలో నే క్రియ నిర్జించువాఁడ నెట్టిది వెఱవో?</poem>|ref=223}} {{left margin|2em}}'''నాచన సోముని హరివంశము '''—</div> {{Telugu poem|type=శా.|lines=<poem>నాతో మార్కొనలేరు నిర్జరపురీ నాగేంద్ర బృందారకా రాతుల్ మున్నుగ దేవసంఘములు బోరం ధీర సాంగ్రామికుం డీ త్రైలోక్యమునందు గల్గఁడు రణం బెచ్చోట లేకుండఁగా చేతుల్ వేయు వృథాభరంబగుచు వచ్చెన్ దేవ యీ మేనికిన్.</poem>|ref=224}} {{left margin|2em}}'''ఎఱ్ఱాప్రెగ్గడ హరివంశము '''—</div> {{Telugu poem|type=క.|lines=<poem>భూపతివై యటఁ బుట్టిన నీ ప్రెగడల మగుట మాకు నిక్కము వాంఛా రూపం బని వలుక తదా లాపం బా పక్షి సముపలాలన జేసెన్.</poem>|ref=225}} {{left margin|2em}}'''దేవీవిజయము '''—</div> {{Telugu poem|type=గీ.|lines=<poem>వాక్త్రినేత్రాంగనా శచీ శక్తు లధిక సంభ్రమంబున కుంభి నికుంభ దైత్య హంత్రిఁ బూజింపుదురు త్రయీ మంత్రములను (స్తోత్రములు చేసి మంగళారాత్రిక లిడి.)</poem>|ref=226}}<noinclude><references/></noinclude> elujfmpvb99mb2ni8ui1bfvcbmdkrw3 104 129601 397561 2022-08-07T23:48:56Z దేవీప్రసాదశాస్త్రి 4290 /* అచ్చుదిద్దబడిన */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="దేవీప్రసాదశాస్త్రి" /></noinclude>{{left margin|5em}} ఇది సంయుతా సంయుత ప్రాసమంటారు.{{float right|227}}</div> {{left margin|5em}}(అయితే) కాకునూరి అప్పకవిగారు 'ఆంధ్రశబ్దచింతామణి'యందు : </div> {{Telugu poem|type=గీ.|lines=<poem>రలలు తమక్రింద జడ్డలై గ్రాలు వ్రాలు ప్రాసవర్ణంబులై వానిఁ బాసియైన గూడియైననుఁ బెఱయడుగులను నిలుచు నవని సంయుతాసంయుతప్రాస మనఁగ.</poem>|ref=228}} {{Telugu poem|type=గీ.|lines=<poem>పాఁడి ద్రచ్చఁగనిమ్ము నా తండ్రి కృష్ణ వేఁడుకొనియెద నందాక పండ్లు దినుము దుండగపుచేష్టలును నోటి గాంద్రతనము మెండుగాజొచ్చె నీకు నైదేండ్ల కనఁగ. (3-314, 315)</poem>|ref=229}} {{left margin|5em}}<poem> —అని లక్షణము చెప్పినారు. ఇందులో, 'దుండ-గాండ్ర' - ఇది మాత్రము బాగున్నది. 'వేడు - పండ్లు' ఇది మంచిదిగాదు. 'పాడి - తండ్రి' 'పాండి' అని పదమునందు బిందువులేదు. తండ్రి బిందువున్నది. ప్రాస మెక్కడ నుండదు. అర్ధబిందుప్రాసముకు భారతాది లక్ష్యము లనేకములు, పనిలేనిది వ్రాసిరి. అర్ధబిందు వున్నదానికి, లేనిదానికి సాధారణముగా ప్రాస ములు గలవు. "మేండు - ఏండ్లు', ఎక్కడను లకారమున్నదానికి, లేనిదానికి ప్రాసములేదు. 'మెండు' బిందువు. 'ఏఁడ్లు' అర్ధబిందువు. బిందువుకు నర్ధ బిందువుకు (ప్రాసము)లేదు. రెండు పొరపాటులు కౢప్తపదమందున్న ఌకారమును లకార మనుకొని భ్రాంతత్వమొంది యీ లక్ష్యము వ్రాసినారు. ఇది యనగా {{float right|230}}</poem> </div> {{left margin|2em}}'''లకార శ్లిష్టమునకు రాఘవపాండవీయము (1 - 3) '''—</div> {{Telugu poem|type=|lines=<poem>లోకత్రాణరతిం దదాదిమ మహీలోక ప్రవేశోత్క భా షాకౢప్త ప్రథమ ద్వితీయ పదగుంజ న్మంజుమంజీరగ ర్జాకల్పామల రామభారతకథాసర్గంబులన్ మించు వా ల్మీకి వ్యాసులఁ గొల్చెదన్ దదుభయశ్లేషార్థసంసిద్ధికిన్.</poem>|ref=231}}<noinclude><references/></noinclude> pfgt7mlfhd8qi3yhghym8n9h65r20cc 397563 397561 2022-08-08T00:53:39Z దేవీప్రసాదశాస్త్రి 4290 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="దేవీప్రసాదశాస్త్రి" /></noinclude>{{left margin|5em}} ఇది సంయుతా సంయుత ప్రాసమంటారు.{{float right|227}}</div> {{left margin|5em}}(అయితే) కాకునూరి అప్పకవిగారు 'ఆంధ్రశబ్దచింతామణి'యందు : </div> {{Telugu poem|type=గీ.|lines=<poem>రలలు తమక్రింద జడ్డలై గ్రాలు వ్రాలు ప్రాసవర్ణంబులై వానిఁ బాసియైన గూడియైననుఁ బెఱయడుగులను నిలుచు నవని సంయుతాసంయుతప్రాస మనఁగ.</poem>|ref=228}} {{Telugu poem|type=గీ.|lines=<poem>పాఁడి ద్రచ్చఁగనిమ్ము నా తండ్రి కృష్ణ వేఁడుకొనియెద నందాక పండ్లు దినుము దుండగపుచేష్టలును నోటి గాంద్రతనము మెండుగాజొచ్చె నీకు నైదేండ్ల కనఁగ. (3-314, 315)</poem>|ref=229}} {{left margin|5em}}<poem> —అని లక్షణము చెప్పినారు. ఇందులో, 'దుండ-గాండ్ర' - ఇది మాత్రము బాగున్నది. 'వేడు - పండ్లు' ఇది మంచిదిగాదు. 'పాడి - తండ్రి' 'పాండి' అని పదమునందు బిందువులేదు. తండ్రి బిందువున్నది. ప్రాస మెక్కడ నుండదు. అర్ధబిందుప్రాసముకు భారతాది లక్ష్యము లనేకములు, పనిలేనిది వ్రాసిరి. అర్ధబిందు వున్నదానికి, లేనిదానికి సాధారణముగా ప్రాస ములు గలవు. "మేండు - ఏండ్లు', ఎక్కడను లకారమున్నదానికి, లేనిదానికి ప్రాసములేదు. 'మెండు' బిందువు. 'ఏఁడ్లు' అర్ధబిందువు. బిందువుకు నర్ధ బిందువుకు (ప్రాసము)లేదు. రెండు పొరపాటులు కౢప్తపదమందున్న ఌకారమును లకార మనుకొని భ్రాంతత్వమొంది యీ లక్ష్యము వ్రాసినారు. ఇది యనగా {{float right|230}}</poem> </div> {{left margin|2em}}'''లకార శ్లిష్టమునకు రాఘవపాండవీయము (1 - 3) '''—</div> {{Telugu poem|type=శా.|lines=<poem>లోకత్రాణరతిం దదాదిమ మహీలోక ప్రవేశోత్క భా షాకౢప్త ప్రథమ ద్వితీయ పదగుంజ న్మంజుమంజీరగ ర్జాకల్పామల రామభారతకథాసర్గంబులన్ మించు వా ల్మీకి వ్యాసులఁ గొల్చెదన్ దదుభయశ్లేషార్థసంసిద్ధికిన్.</poem>|ref=231}}<noinclude><references/></noinclude> gu5epk9nofamenxtmgj372u2lt18bug 104 129602 397564 2022-08-08T01:09:02Z దేవీప్రసాదశాస్త్రి 4290 /* అచ్చుదిద్దబడిన */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="దేవీప్రసాదశాస్త్రి" /></noinclude>{{left margin|5em}}<poem> —కౢప్త పదమందున్నది, శుక్ల - విక్షణ - శ్లేషాది పదములందున్న లకారము వంటిది గాదు. లాక్షణికులందఱు—</poem> </div> {{Telugu poem|type=గీ.|lines=<poem>కబ్బముల కౢప్తియను స్వరల్కార మితర హల్లుతోఁ బ్రాసముల గూర్పఁజెల్లు...</poem>|ref=}} {{left margin|5em}}<poem>నని లక్షణము చెప్పి, లక్ష్య మీపద్యమే వ్రాసినారు. అప్పకవిగారు మాత్రమే లకార మన్నారు. 'కౢప్తిపదము లకారమేమో? ఆ లాక్షణికులకే భ్రాంతత్వ మనుకోరాదా :'- అంటే,</poem> </div> {{left margin|2em}}'''చేమకూరవారి విజయవిలాసము (1 – 43) '''—</div> {{Telugu poem|type=మ.|lines=<poem>ఒక భూమీదివిజుండు చోరహృతధేనూత్తంసుఁడై వేఁడుకొం టకుఁ దా ధర్మజు కేలిమందిరము దండంబోయె కోదండసా యకము ల్దెచ్చుట, పూర్వకౢప్తసమయన్యాయానుకూలంబుగా నొకయే డుర్విప్రదక్షిణం బరుగు నుద్యోగంబు వాటిల్లఁగన్.</poem>|ref=}} {{left margin|5em}}'కౢ' లకారమైతే 'ర్వ' గురువుకావలె. ఛందోభంగమగును. </div> {{left margin|2em}}'''కావ్యప్రకాశిక '''—</div> {{Telugu poem|type=|lines=<poem>కర్పూరధూలిధవలద్యుతిపూరధౌత దిఙ్మండలే శిశిరరోచిషి తస్య యూనః లీలా శిరాంశుక నివేళ విశేష కౢప్తి వ్యక్తస్తనోన్నతి రభూ...నా ననేసా.</poem>|ref=}} {{left margin|5em}}.. ‘విశేష' యనుచోట షకారము గురువుకావలె. </div> {{left margin|2em}}'''శ్రీనాథుని కాశీఖండము (5-281) '''—</div> {{Telugu poem|type=సీ.|lines=<poem>ఘృతపయోరాశి సంకౢప్తావధికమైన చంచత్కుశద్వీపజగతిఁ జేరి—</poem>|ref=}}<noinclude><references/></noinclude> 1j39etszdokhlobc73d773av1rxdm0q 104 129603 397565 2022-08-08T01:18:36Z దేవీప్రసాదశాస్త్రి 4290 /* అచ్చుదిద్దబడిన */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="దేవీప్రసాదశాస్త్రి" /></noinclude>{{left margin|5em}}<poem> —లకారమైతే యతిభంగము కావలె. కాముడిగల హల్లుకు దాపలి వర్ణము లఘువున్ను నగుటవలన, క్రాముడిగల వర్ణము లేని వర్ణము ప్రాస మగును. స్వరమైనప్పటికిన్నీ ఋకారము మాత్రము వ్యంజనమైన రేఫముతో యతి ప్రాసములు చెల్లును. స్వరమైన ఌ కారమును వ్యంజనమైన లకార మనుకొనుట మాత్రమే భ్రాంతత్వముగాదు. బిందువున్న వర్ణముకు లేని వర్ణ ముకు ప్రాసము గూర్చుట —ఇది శుద్ధ ఛాందసత్వము. ఈ గ్రంథమందు నెవరును శంకలు లేకుండగా భగవంతుడుగూడా తమకు సహాయుడై చెప్పినట్లు మొదటనే (అప్పకవిగారు) చెప్పినారు. మరియును ( తమ 'ఆం.శ.చి.' యందు){{float right|233}}</poem> </div> {{Telugu poem|type=క.|lines=<poem>ఇది చదివిన పిమ్మట మరి యెదియేనియుఁ జదువుబుద్ధి యేలా పొడమున్? పదపడి గ్రంథము లన్నియు వెదకి వెదకి సారమెల్ల వివరింపంగన్?</poem>|ref=234}} {{Telugu poem|type=గీ.|lines=<poem>పర్వతము లెల్ల నొక్క దర్పణమునందు చూపడు తెఱంగునను కవిత్వోపయోగ లక్షణము లన్నియును సరలంబుగాగ నెఱుఁగఁబడు నిఁదు తెలియ నూహించిరేని.</poem>|ref=235}} {{Telugu poem|type=గీ.|lines=<poem>సౌరభాషకు శబ్దశాస్త్రంబు పగిది తెనుఁగునకు నవశ్యంబిది దీనిఁ జదివి జెప్పిన ప్రబంధము జగత్ప్రసిద్ధి నొందు నుఱక రచియించినది యప్రయోజకమగు. (1.7-9) </poem>|ref=236}} {{left margin|5em}}<poem> —(అని) తమ మహిమను, తమ గ్రంథమహిమను విశేషముగా (అప్పకవిగారు) ప్రకటము జేసినారు.{{float right|237}}</poem> </div> {{p|al|fwb}}4. ప్రాసమైత్రి ప్రాసము</p> {{left margin|5em}}<poem> లక్షణము: క్ష కారము దాపల బిందువు గలిగి ద్విత్వ మకారముకు ప్రాసమగును.{{float right|238}}</poem> </div><noinclude><references/></noinclude> nl10ns9xtj3b2yuemlfoa2klfufn13q 397567 397565 2022-08-08T02:50:57Z దేవీప్రసాదశాస్త్రి 4290 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="దేవీప్రసాదశాస్త్రి" /></noinclude>{{left margin|5em}}<poem> —లకారమైతే యతిభంగము కావలె. క్రాముడిగల హల్లుకు దాపలి వర్ణము లఘువున్ను నగుటవలన, క్రాముడిగల వర్ణము లేని వర్ణము ప్రాస మగును. స్వరమైనప్పటికిన్నీ ఋకారము మాత్రము వ్యంజనమైన రేఫముతో యతి ప్రాసములు చెల్లును. స్వరమైన ఌ కారమును వ్యంజనమైన లకార మనుకొనుట మాత్రమే భ్రాంతత్వముగాదు. బిందువున్న వర్ణముకు లేని వర్ణ ముకు ప్రాసము గూర్చుట —ఇది శుద్ధ ఛాందసత్వము. ఈ గ్రంథమందు నెవరును శంకలు లేకుండగా భగవంతుడుగూడా తమకు సహాయుడై చెప్పినట్లు మొదటనే (అప్పకవిగారు) చెప్పినారు. మరియును ( తమ 'ఆం.శ.చి.' యందు){{float right|233}}</poem> </div> {{Telugu poem|type=క.|lines=<poem>ఇది చదివిన పిమ్మట మరి యెదియేనియుఁ జదువుబుద్ధి యేలా పొడమున్? పదపడి గ్రంథము లన్నియు వెదకి వెదకి సారమెల్ల వివరింపంగన్?</poem>|ref=234}} {{Telugu poem|type=గీ.|lines=<poem>పర్వతము లెల్ల నొక్క దర్పణమునందు చూపడు తెఱంగునను కవిత్వోపయోగ లక్షణము లన్నియును సరలంబుగాగ నెఱుఁగఁబడు నిఁదు తెలియ నూహించిరేని.</poem>|ref=235}} {{Telugu poem|type=గీ.|lines=<poem>సౌరభాషకు శబ్దశాస్త్రంబు పగిది తెనుఁగునకు నవశ్యంబిది దీనిఁ జదివి జెప్పిన ప్రబంధము జగత్ప్రసిద్ధి నొందు నుఱక రచియించినది యప్రయోజకమగు. (1.7-9) </poem>|ref=236}} {{left margin|5em}}<poem> —(అని) తమ మహిమను, తమ గ్రంథమహిమను విశేషముగా (అప్పకవిగారు) ప్రకటము జేసినారు.{{float right|237}}</poem> </div> {{p|al|fwb}}4. ప్రాసమైత్రి ప్రాసము</p> {{left margin|5em}}<poem> లక్షణము: క్ష కారము దాపల బిందువు గలిగి ద్విత్వ మకారముకు ప్రాసమగును.{{float right|238}}</poem> </div><noinclude><references/></noinclude> ey2lyhrx4dlqx4yje81pdrwjo2q0q2x 104 129604 397568 2022-08-08T03:08:03Z దేవీప్రసాదశాస్త్రి 4290 /* అచ్చుదిద్దబడిన */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="దేవీప్రసాదశాస్త్రి" /></noinclude>{{left margin|2em}}'''లక్ష్యములు: ఆదిపర్వము (1–77) '''—</div> {{Telugu poem|type=ఉ.|lines=<poem>ఇమ్ముగ సర్వలోకజను లెవ్వనియేని ముఖామృతాశుబిం బమ్మున నుద్భవంబయిన భారతవాగమృతంబు కర్ణరం ధమ్మను నంజలిం ధవిలి ద్రావుదు రట్టిమునీంద్రలోకవం ద్యుం బరముం బరాశరసుతుం బ్రణమిల్లి కరంబు భక్తితోన్.</poem>|ref=239}} {{left margin|2em}}'''పినవీరభద్రుని జైమినీభారతము (7-145) '''—</div> {{Telugu poem|type=ఉ.|lines=<poem>అమ్మఖవాజి పాండుతనయాధ్వరవాహ మెదిర్చి మోముమో వం బసివెట్టి ఘోషితరవంబున (వక్షముఁ బూర్వపత్ఖురా గ్రంబున వ్రేయఱేసి మది కందము వట్టి విదల్పఁబో నమి త్రంబయి కేలికిం గడఁగి దంతములన్ గళ మప్పళింపఁగన్.)</poem>|ref=240}} {{left margin|5em}}ఇది ప్రాసమైత్రి ప్రాస మంటారు. </div> {{left margin|2em}}'''(అయితే) కాకునూరి అప్పకవిగారి "ఆంధ్రశబ్దచింతామణి" (3-343) యందు '''—{{float right|241}}</div> {{Telugu poem|type=గీ.|lines=<poem>గట్టి బిందువుమీది బకారమునకు జమిలి మా ప్రాసమైత్రినాఁ బరగుచుండు కమ్మతావులు వెదజల్లు నంబుజములు శంబరారాతి చేతివాలమ్ము లనఁగ.</poem>|ref=242}} {{left margin|2em}}'''(కాని) లక్షణసారసంగ్రహమందు (2-78) '''—</div> {{Telugu poem|type=గీ.|lines=<poem>బమలు బిందుపూర్వకముగ, బ్రాసంబుల నిలుపఁజెల్లు, ల ళల కిల నభేద మొదవుచుండుఁ గృతుల నుడురాజకోటీర దురితదూర! పీఠపురవిహార!</poem>|ref=243}} {{left margin|5em}}<poem>—అని తిమ్మకవి సార్వభౌముడుగారు చెప్పినారు. కావున బిందువు లేకపోతే జమిలి మా లేదు. కంమ్మ, ఇంమ్మ, అంమ్ము —ఈ మొదలైనవి బిందు పులు గలవని తెలియవలయును.{{float right|244}}</poem> </div><noinclude><references/></noinclude> o65vnvyqq2fdggi49lf1vkc5shly046 104 129605 397569 2022-08-08T06:07:51Z దేవీప్రసాదశాస్త్రి 4290 /* అచ్చుదిద్దబడిన */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="దేవీప్రసాదశాస్త్రి" /></noinclude>{{p|al|fwb}}5. స్వవర్గజప్రాసము</p> {{left margin|2em}}'''లక్షణము '''—</div> {{Telugu poem|type=గీ.|lines=<poem>వర్గు మొదటి వర్ణము మూఁడవదియు నైన వర్ణమును మఱియును రెండవదియు నైన వర్ణము చతుర్థ వర్ణంబు ప్రాసమగు స్వ వర్గజ ప్రాసమన, రిపువర్గశమన!</poem>|ref=245}} {{left margin|2em}}'''ప్రథమ తృతీయ వర్ణములకు లక్ష్యములు''' : </div> {{left margin|2em}}'''ఆది పర్వము (8-259) '''—</div> {{Telugu poem|type=చ.|lines=<poem>పెటిలి సువర్ణపర్వతము పెక్కుతెఱంగుల వ్రయ్యునట్టు ల ప్పుడు వివిధప్రకారముల భూరిశిథావలి ఖాండవంబు న ల్గడఁ గడుఁ బర్వఁగాఁ బెరసి కాల్పఁదొడంగె హుతాశనుండు చే ట్పడఁగ వనంబులోని మృగపక్షిభుజంగమభూతసంఘముల్.</poem>|ref=246}} {{left margin|2em}}'''విరాట పర్వము (1-135) '''—</div> {{Telugu poem|type=ఉ.|lines=<poem>ఎండకు వానకోర్చి తన యిల్లు ప్రవాసపు చోటునాక నా కొంటి నఱంగితిన్ నిదురకుం దఱి తప్పెను డప్పివుట్టె నొ క్కండును నెల్లరో యనఁగ కార్యముగల్గిన నేలనేలు నా తం డొకచాయ జూపినను దత్పరతం బని సేయు టొప్పగున్.</poem>|ref=247}} {{left margin|5em}}<poem>—అచ్చుపుస్తకములందు 'నా, కొండు నలంగుదు' అని వ్రాసినారు. స్వవర్గజ ప్రాసముకు లక్ష్యము వ్రాసిన పద్యము (ఇది,) నాలుగు చరణములందు డకార ములే ఉంటే యీ పద్యము లక్ష్యము (గా) వ్రాయ పని లేదు.{{float right|248}}</poem> </div> {{left margin|2em}}'''ద్రోణపర్వము: (4-89) '''—</div> {{Telugu poem|type=క.|lines=<poem>అటుకులు తిన్నట్లగునే కడుపున కుట్లెత్తినపుడు కడు బఱచితి నా డొడ లెఱుఁగక పాండుసుతుల నుడిగి నుడుగ వలసే నిప్పు డొక సాత్యకిచేన్.</poem>|ref=249}}<noinclude><references/></noinclude> 17xz1p3yxa06k8upzexnpdav5ws8qkq 397575 397569 2022-08-08T06:56:04Z దేవీప్రసాదశాస్త్రి 4290 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="దేవీప్రసాదశాస్త్రి" /></noinclude>{{p|al|fwb}}5. స్వవర్గజప్రాసము</p> {{left margin|2em}}'''లక్షణము '''—</div> {{Telugu poem|type=గీ.|lines=<poem>వర్గు మొదటి వర్ణము మూఁడవదియు నైన వర్ణమును మఱియును రెండవదియు నైన వర్ణము చతుర్థ వర్ణంబు ప్రాసమగు స్వ వర్గజ ప్రాసమన, రిపువర్గశమన!</poem>|ref=245}} {{left margin|2em}}'''ప్రథమ తృతీయ వర్ణములకు లక్ష్యములు''' : </div> {{left margin|2em}}'''ఆది పర్వము (8-259) '''—</div> {{Telugu poem|type=చ.|lines=<poem>పెటిలి సువర్ణపర్వతము పెక్కుతెఱంగుల వ్రయ్యునట్టు ల ప్పుడు వివిధప్రకారముల భూరిశిథావలి ఖాండవంబు న ల్గడఁ గడుఁ బర్వఁగాఁ బెరసి కాల్పఁదొడంగె హుతాశనుండు చే ట్పడఁగ వనంబులోని మృగపక్షిభుజంగమభూతసంఘముల్.</poem>|ref=246}} {{left margin|2em}}'''విరాట పర్వము (1-135) '''—</div> {{Telugu poem|type=ఉ.|lines=<poem>ఎండకు వానకోర్చి తన యిల్లు ప్రవాసపు చోటునాక నా కొంటి నఱంగితిన్ నిదురకుం దఱి తప్పెను డప్పివుట్టె నొ క్కండును నెల్లరో యనఁగ కార్యముగల్గిన నేలనేలు నా తం డొకచాయ జూపినను దత్పరతం బని సేయు టొప్పగున్.</poem>|ref=247}} {{left margin|5em}}<poem>—అచ్చుపుస్తకములందు 'నా, కొండు నలంగుదు' అని వ్రాసినారు. స్వవర్గజ ప్రాసముకు లక్ష్యము వ్రాసిన పద్యము (ఇది,) నాలుగు చరణములందు డకార ములే ఉంటే యీ పద్యము లక్ష్యము (గా) వ్రాయ పని లేదు.{{float right|248}}</poem> </div> {{left margin|2em}}'''ద్రోణపర్వము: (4-89) '''—</div> {{Telugu poem|type=క.|lines=<poem>అటుకులు తిన్నట్లగునే కడుపున కుట్లెత్తినపుడు కడు బఱచితి నా డొడ లెఱుఁగక పాండుసుతుల నుడిగి నుడుగ వలసె నిప్పు డొకసాత్యకిచేన్.</poem>|ref=249}}<noinclude><references/></noinclude> 7jhkkjo9f5v5eoiqe7numzl9pa0jb7d 104 129606 397570 2022-08-08T06:28:20Z Palakabalapam 5413 /* అచ్చుదిద్దబడని */ [[WP:AES|←]]Created page with 'శాసన భాషా పరిణామం ॥| లి0ల్‌ ల్లోని [క్రియ నామవదానికి విశేషణంగా మారటంవల్డ ఏర్పడ [కియాజన్య విశేష జాలతో తెలుగులో సంబంధ బోధక వాళ్యాలేర్పడతాయి. ఉదా: యీ తిష చేసినవారు గౌతమ గోత్కల...' proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="1" user="Palakabalapam" /></noinclude>శాసన భాషా పరిణామం ॥| లి0ల్‌ ల్లోని [క్రియ నామవదానికి విశేషణంగా మారటంవల్డ ఏర్పడ [కియాజన్య విశేష జాలతో తెలుగులో సంబంధ బోధక వాళ్యాలేర్పడతాయి. ఉదా: యీ తిష చేసినవారు గౌతమ గోత్కలు (212 8 ఒంగోలు 18.12 1778). 6.50. నామ్నీకరణాలు : ఒక వాక్యం కొన్ని మార్పులు చెందటంవళ్రి మరొక వాక్యంలో క_ర్పృస్థానాన్ని వహంచటాన్నే నామ్నీకరణం అంటారు. * సంబంధార్థక నామ్నీకరణం : వాక్యంలోని సమాసక [క్రియ నామపదానికి విశేషణంగా మారటమే నందింధార్థక నామ్నీకరణం. ఉదా. పాపయ చెక్కిన శాసనం (౯ పాపయ కాసనం చెక్కిన్నాడు) (571 5.1282 21,1879). సంబంధ బోధక వాక్యాలలో కర్హృస్టానం వహించే [కియాజన్య విశేషణాలు ఇలాంటివే ($ 649). ఆటం:- అటం చేరటంవల్ది కొన్ని వాక్యాలు వ్యాపార బోధక నామాలుగా మారుతున్నాయి. ఉదా. ఈ శిలాశాసనం. చెక్కించడం ( 222 2 కందుకూరు 48.45,1050). _ ఆదిః అది చేర్చడంవల్ల కూడా కొన్ని వాక్యాలు నామ్నీకృతా లవుళున్నాయి. ఉదా. *..-.. ఆ పరిమివారు తాండి కొండ పొలము గరకసా చేసేది యేమిపని (52 10,759.26-27, 1668). 6.51. అనుకృతి : (ప్రత్యక్ష, పరోక్ష భేదాలతో అనుకృతి వాక్యాలు ఈ కాలపు కాసనాల్లో చాలా ఆరుడు ,.. సీవు ... కీర్తిచర్యదుడితో ... వివాదకు వచ్చినావా? అని కోపంచేసి -- (58 6.18.14,1796) అని (పళ్నవాశ్యాన్ని చేర్చుకున్న అనుకృతి వాళ్యం ఒకటి కనిపిస్తుంది. ఈ కింది వాక్యంలో “అని” విషయార్థ బోధకం. ఊళవారు ఆపరిమివారు లేని గరకసా చేస్తున్నారని మాల్ము చేసిరి (512 10.759.19-29,1668). 6.58. నంయు క్త వాక్యాలు: సమప్రాధాన్యం గల రెండు గానీ, అంతకంటె ఎక్కువగానీ సామాన్య వాక్యాల కలయికవల్ద ఏర్పడే సంయుక్ష వాక్యాలు +44-.- మర్లిరసున్ను ..... ్రీపతిన్ని యీ కాసనం వ్రాసిరి (వ 8.485.6,1616) వంటివి ఇంతకు ముందు కాలంలోని కాసనాల్లో దొరుకుతున్నా ఈ కాలపు కాసనాల్లో వాటికి ఉదాహరణలు కనిపించడం లేదు, పై వాక్యంలో సముచ్చయార్థకం-న్ను|-న్ని రెండు వాక్యాలను సంయోజనం చేయటాన్ని, రెండు వాక్యాల్లోను సమాన వ్యాపారాన్ని సూచించే [క్రియలలో ఒకటి లోపించటాన్ని చూడవచ్చు.<noinclude><references/></noinclude> kwy66ikuptpyvas8mpoje6lvlscv0gg 104 129607 397576 2022-08-08T07:06:42Z దేవీప్రసాదశాస్త్రి 4290 /* అచ్చుదిద్దబడిన */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="దేవీప్రసాదశాస్త్రి" /></noinclude>{{left margin|2em}}''' '''—</div>(ఇక) ద్వితీయ చతుర్థ వర్ణములకు లక్ష్యములు : {{left margin|2em}}''' '''—</div>ఆదిపర్వము (2-201) {{Telugu poem|type=ఉ.|lines=<poem>కాదన కిట్టిపాటి యపకారము తక్షకుఁ డేకవిప్రసం బోధనఁ జేసిచేసి నృపపుంగవ! నీవు ననేకభూసురా సాదితసర్పయాగమున భస్మము సేయుము తక్షకాదికా కోదరసంహతిన్ హుతవహోగ్రసమగ్రశిఖాచయంబులన్.</poem>|ref=250}} {{left margin|2em}}'''విరాటపర్వము (1-301) '''—</div> {{Telugu poem|type=క.|lines=<poem>ముదమొదవ రమ్యహర్మ్యము మదినిలుపున నిష్టసఖులతోడ విహారా స్పదమగు నెలవున మెలఁగెడు సుధేష్ణ తజ్జాలకములఁ జూచెం బ్రీతిన్.</poem>|ref=251}} {{left margin|2em}}'''ద్రోణపర్వము (5-170) '''—</div> {{Telugu poem|type=క.|lines=<poem>వింధ్యాద్రిఁ బోలు నా ప్రతి వింద్యుఁ డచలితోగ్రమూర్తి వెలయ నిలచి గ ర్వాంధ్య మెడలఁగను దీప్తా వంధ్యాస్త్రము లక్కుమారవరుపైఁ బఱపెన్.</poem>|ref=252}} {{left margin|2em}}'''అలసాని పెద్దకవి హరికథాసారము (ఆనందరంగరాట్ఛందము 3-66)'''—</div> {{Telugu poem|type=క.|lines=<poem>ఆదేవోత్తముఁడు సుధాం భోధి వటైకాగ్రిమదలమున బాలుండై చేదోయిచేత దక్షిణ పాదము గొని నోటఁ జేర్చి పకపకనగుచున్.</poem>|ref=253}} {{left margin|2em}}'''ఎఱ్ఱాప్రెగడ సంక్షేపరామాయణము '''—</div> {{Telugu poem|type=క.|lines=<poem>ఆ దశరథసూనుండు ప యోధిజలం బింకఁ జేసి యొకశరమునఁ గ్ర వ్యాదవిభుఁ దునిమి సీతను మోదంబునఁ జేకొనె సురపుంగవు లెన్నన్.</poem>|ref=254}}<noinclude><references/></noinclude> oqnnmn62juud0m5law38q4rfe5snhwj 397577 397576 2022-08-08T07:07:21Z దేవీప్రసాదశాస్త్రి 4290 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="దేవీప్రసాదశాస్త్రి" /></noinclude>{{left margin|2em}}'''(ఇక) ద్వితీయ చతుర్థ వర్ణములకు లక్ష్యములు '''—</div> {{left margin|2em}}'''ఆదిపర్వము (2-201) '''—</div> {{Telugu poem|type=ఉ.|lines=<poem>కాదన కిట్టిపాటి యపకారము తక్షకుఁ డేకవిప్రసం బోధనఁ జేసిచేసి నృపపుంగవ! నీవు ననేకభూసురా సాదితసర్పయాగమున భస్మము సేయుము తక్షకాదికా కోదరసంహతిన్ హుతవహోగ్రసమగ్రశిఖాచయంబులన్.</poem>|ref=250}} {{left margin|2em}}'''విరాటపర్వము (1-301) '''—</div> {{Telugu poem|type=క.|lines=<poem>ముదమొదవ రమ్యహర్మ్యము మదినిలుపున నిష్టసఖులతోడ విహారా స్పదమగు నెలవున మెలఁగెడు సుధేష్ణ తజ్జాలకములఁ జూచెం బ్రీతిన్.</poem>|ref=251}} {{left margin|2em}}'''ద్రోణపర్వము (5-170) '''—</div> {{Telugu poem|type=క.|lines=<poem>వింధ్యాద్రిఁ బోలు నా ప్రతి వింద్యుఁ డచలితోగ్రమూర్తి వెలయ నిలచి గ ర్వాంధ్య మెడలఁగను దీప్తా వంధ్యాస్త్రము లక్కుమారవరుపైఁ బఱపెన్.</poem>|ref=252}} {{left margin|2em}}'''అలసాని పెద్దకవి హరికథాసారము (ఆనందరంగరాట్ఛందము 3-66)'''—</div> {{Telugu poem|type=క.|lines=<poem>ఆదేవోత్తముఁడు సుధాం భోధి వటైకాగ్రిమదలమున బాలుండై చేదోయిచేత దక్షిణ పాదము గొని నోటఁ జేర్చి పకపకనగుచున్.</poem>|ref=253}} {{left margin|2em}}'''ఎఱ్ఱాప్రెగడ సంక్షేపరామాయణము '''—</div> {{Telugu poem|type=క.|lines=<poem>ఆ దశరథసూనుండు ప యోధిజలం బింకఁ జేసి యొకశరమునఁ గ్ర వ్యాదవిభుఁ దునిమి సీతను మోదంబునఁ జేకొనె సురపుంగవు లెన్నన్.</poem>|ref=254}}<noinclude><references/></noinclude> q60tutebf60wmrqzrxp8gx67ymxoeez 104 129608 397578 2022-08-08T07:16:34Z దేవీప్రసాదశాస్త్రి 4290 /* అచ్చుదిద్దబడిన */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="దేవీప్రసాదశాస్త్రి" /></noinclude>{{left margin|5em}}(అయితే) కొందఱు లాక్షణికులు </div> {{left margin|2em}}'''ఆదిపర్వము (1-70) నందలి '''—</div> {{Telugu poem|type=శా.|lines=<poem>ఏ డక్షోహిణు లెన్నఁ బాండవబలం బేకాదశాక్షోహిణుల్ రూడిం గౌరవసైన్య మీ యుభయమున్ రోషాహితాన్యోన్యమై (యీడన్బోవక వీఁకమైఁ బొడువఁగా నేపారు ఘోరాజి న ల్లాడెన్ రాత్రి శమంతపంచకమునం దష్టాదశాహంబులున్.)</poem>|ref=255}} {{left margin|2em}}'''అంగర బసవయ్య ఇందుమతీకల్యాణము నందలి '''—</div> {{Telugu poem|type=ఉ.|lines=<poem>బీదశచీవిభుండు దితిబిడ్డ లవార్యులు వారు పల్మరున్ బాదలు పెట్టఁగాఁ జెఱలువట్టఁగ నుండుట భారమంచు రం బాది మరున్నివాసలసదప్సరసల్ చనుదెంచి వచ్చిరో నా, దతఫుల్లపద్మవదనల్ విహరింపుదు రప్పురంబునన్.</poem>|ref=256}} {{left margin|2em}}'''కర్ణపర్వము (3-55) నందలి '''—</div> {{Telugu poem|type=క.|lines=<poem>కాదేని బిరుసులాడక సాదులమై వినయమొప్పఁ జని కురునాథుం డేది పనిచినం జేసి ద యాదృష్టి నతండు సూచు నట్లుండదగున్.</poem>|ref=257}} {{left margin|2em}}'''స్త్రీపర్వము (2-40) నందలి '''—</div> {{Telugu poem|type=క.|lines=<poem>విదురుఁడు తండ్రియుఁ దనకుం బది వేల్విధములను జెప్పఁ బాటింపఁడు దు ర్మదమునఁ దగియెడు బుద్ధులు విది మూడిన మర్త్యుఁ డేల వినును హితోక్తుల్?</poem>|ref=258}} {{left margin|5em}}<poem>—అని యీ పద్యములందు, రూడి, బీద, సాదు, విది —యీ పదములు తద్భవములని తద్భవప్రకరణమందు వ్రాసినారు.<ref>వీటిని తద్భవములందు వ్రాసినవాడు కూచిమంచి తిమ్మన. (లక్షణసారసంగ్రహము 1.80-84 )</ref></poem> </div><noinclude><references/></noinclude> f2o91kovjoqueppdo9lgzpyxn16ij1s 104 129609 397579 2022-08-08T07:26:41Z దేవీప్రసాదశాస్త్రి 4290 /* అచ్చుదిద్దబడిన */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="దేవీప్రసాదశాస్త్రి" /></noinclude>{{left margin|5em}}<poem> అంతేకాని, ప్రాసప్రకరణమఁదు తృతీయ చతుర్థ వర్గములు, కూడదని వారి తాత్పర్యము. దిద్దశక్యముగాని లక్ష్యములు వ్రాసినాము గావున ప్రాసము లందు నుంచవలసిన వవును.{{float right|259}}</poem> </div> {{left margin|5em}}(ఇక) ద్వితీయ చతుర్ధ వర్ణములు ప్రాసములకు లక్ష్యములు : </div> {{left margin|2em}}'''అరణ్యపర్వము (4–159) '''—</div> {{Telugu poem|type=ఉ.|lines=<poem>అంధక వృష్ణిభోజ కుకురాన్వయ భూపతులెల్ల నీదెసన్ బాంధవ సౌహృదప్రణయ భక్తివిశేషము లొప్ప నీ మనో గ్రంథి యడంగఁజేయు నెసకంబునఁ బూనినవారు లోభమో హాంధులు ధార్తరాష్ట్రులు నయంబు మెయి న్మన కుర్వి యిత్తురే?</poem>|ref=260}} {{left margin|5em}}గంధిశబ్దము (నందు) ద్వితీయ వర్ణము </div> {{left margin|2em}}'''విరాటపర్వము (1-333) '''—</div> {{Telugu poem|type=ఉ.|lines=<poem>భాంధవ శాత్రవాకలిత భావభవా భవపాశ బంధ సం బంధి విరామ కామపరిపక్వ వివేక నిరూఢభక్తి హృ ద్గ్రంథి విభేదనా పరమ కారుణికా పరిమాణదూర దుః ఖేంధన పావకాయిత సమీక్షణ శైత్య మహాధ్భుతాత్మకా!</poem>|ref=261}} {{left margin|2em}}'''ద్రోణపర్వము (1–38) '''—</div> {{Telugu poem|type=క.|lines=<poem>సింధురము మహోద్రేకమ దాంధంబై వచ్చునోజ నాచార్యునిపై గంధవహసుతుఁడు గవయఁగ మంథరగతి నెవ్వఁడాగు మనయోధులలోన్?</poem>|ref=262}} {{left margin|5em}}మంథర శబ్దము (నందు) ద్వితీయవర్ణము, మరియును బహులములుగలవు. {{float right|263}} </div> {{p|al|fwb}}3. బిందుప్రాసము</p> {{left margin|5em}}<poem>లక్షణము : నకారము గలిపిన హల్లున్ను బిందువు దాపలగల హల్లున్ను ప్రాసమగును.{{float right|264}}</poem> </div><noinclude><references/></noinclude> k1wl2iz9snk3w94wx96y7odumzujp7g 397580 397579 2022-08-08T07:27:49Z దేవీప్రసాదశాస్త్రి 4290 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="దేవీప్రసాదశాస్త్రి" /></noinclude>{{left margin|5em}}<poem> అంతేకాని, ప్రాసప్రకరణమందు తృతీయ చతుర్థ వర్గములు, కూడదని వారి తాత్పర్యము. దిద్దశక్యముగాని లక్ష్యములు వ్రాసినాము గావున ప్రాసము లందు నుంచవలసిన వవును.{{float right|259}}</poem> </div> {{left margin|5em}}(ఇక) ద్వితీయ చతుర్ధ వర్ణములు ప్రాసములకు లక్ష్యములు : </div> {{left margin|2em}}'''అరణ్యపర్వము (4–159) '''—</div> {{Telugu poem|type=ఉ.|lines=<poem>అంధక వృష్ణిభోజ కుకురాన్వయ భూపతులెల్ల నీదెసన్ బాంధవ సౌహృదప్రణయ భక్తివిశేషము లొప్ప నీ మనో గ్రంథి యడంగఁజేయు నెసకంబునఁ బూనినవారు లోభమో హాంధులు ధార్తరాష్ట్రులు నయంబు మెయి న్మన కుర్వి యిత్తురే?</poem>|ref=260}} {{left margin|5em}}గంధిశబ్దము (నందు) ద్వితీయ వర్ణము </div> {{left margin|2em}}'''విరాటపర్వము (1-333) '''—</div> {{Telugu poem|type=ఉ.|lines=<poem>భాంధవ శాత్రవాకలిత భావభవా భవపాశ బంధ సం బంధి విరామ కామపరిపక్వ వివేక నిరూఢభక్తి హృ ద్గ్రంథి విభేదనా పరమ కారుణికా పరిమాణదూర దుః ఖేంధన పావకాయిత సమీక్షణ శైత్య మహాధ్భుతాత్మకా!</poem>|ref=261}} {{left margin|2em}}'''ద్రోణపర్వము (1–38) '''—</div> {{Telugu poem|type=క.|lines=<poem>సింధురము మహోద్రేకమ దాంధంబై వచ్చునోజ నాచార్యునిపై గంధవహసుతుఁడు గవయఁగ మంథరగతి నెవ్వఁడాగు మనయోధులలోన్?</poem>|ref=262}} {{left margin|5em}}మంథర శబ్దము (నందు) ద్వితీయవర్ణము, మరియును బహులములుగలవు. {{float right|263}} </div> {{p|al|fwb}}3. బిందుప్రాసము</p> {{left margin|5em}}<poem>లక్షణము : నకారము గలిపిన హల్లున్ను బిందువు దాపలగల హల్లున్ను ప్రాసమగును.{{float right|264}}</poem> </div><noinclude><references/></noinclude> 42jqmy5w8o5r9vrjlpaq3zs2ohf7u3k 104 129610 397581 2022-08-08T07:40:32Z దేవీప్రసాదశాస్త్రి 4290 /* అచ్చుదిద్దబడిన */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="దేవీప్రసాదశాస్త్రి" /></noinclude>{{left margin|2em}}'''లక్ష్యములు : చేమకూరవారి సారంగధరచరిత్ర (3-15) '''—</div> {{Telugu poem|type=క.|lines=<poem>కన్దోయి చల్లఁగా నిడు కన్దోయి నృపాల లెస్సఁగా నిఁక నౌక మా టందఱ ముందఱ నీవని చిందఱ వందఱల గుట్టు చిట్టాడంగన్.</poem>|ref=265}} {{left margin|2em}}'''ఆంధ్రలక్షణచక్రవర్తి బమ్మెర పోతరాజుగారి దశమస్కంధము: (పూర్వభాగము) '''—</div> {{Telugu poem|type=ఉ.|lines=<poem>కిన్కలు ముద్దుపల్కులును గెంపుగనుంగవ తీయమోవియున్ జంకెన దేరుచూపు లెకసక్కెములు న్నెలవంక బొమ్మలున్ గొంకక వీడనాడుటలు కూరిమియుంగల కాంతఁ గూడుటల్ అంకిలిలేక జన్మఫలమబ్బుట కాదె కురంగలోచనా!</poem>|ref=266}} {{left margin|2em}}'''రంగరాట్ఛంధము (3-39) '''—</div> {{Telugu poem|type=గీ.|lines=<poem>రహినిఁ బ్రాసాక్షరాది వర్ణంబు గిలుక (పొల్లు) నమరియుండిన నది బిందువగును, బిందు వర్ణములఁ జేరి ప్రాసమై వన్నెకెక్కు సున్దరీమోహనాంగ యానందరంగ.</poem>|ref=267}} {{left margin|2em}}'''అనంతుని చంధము (1-51) '''—</div> {{Telugu poem|type=గీ.|lines=<poem>పేర్చి పొల్లు నకారంబు బిందువగుట మీఁదిసున్న ధకారంబు నూది ప్రాస బంధమగుఁ గృష్ణుఁ డుదయించిన న్ధరిత్రి యంతయును నిరుపద్రవంబయ్యె ననఁగ.</poem>|ref=268}} {{left margin|2em}}''' '''—</div>ఆరణ్యపర్వము (3-113) {{Telugu poem|type=మత్త.|lines=<poem>అమ్మునీంద్రు నివాసశక్తిఁ దదంగరాజ్యమునందు మే ఘమ్ము లెల్లఁ గెలంకులం గడు గ్రమ్మీ సర్వజనప్రమో దమ్ముగాఁ బ్రచలద్ బృహజ్జలధార లొప్పఁగ వృష్టిచే సెం మహానదులుం మహాసరసీచయంబులు నిండఁగాన్. </poem>|ref=269}}<noinclude><references/></noinclude> b2jpmnjvaumeruygbv69xx9mjwn613y 397582 397581 2022-08-08T07:41:26Z దేవీప్రసాదశాస్త్రి 4290 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="దేవీప్రసాదశాస్త్రి" /></noinclude>{{left margin|2em}}'''లక్ష్యములు : చేమకూరవారి సారంగధరచరిత్ర (3-15) '''—</div> {{Telugu poem|type=క.|lines=<poem>కన్దోయి చల్లఁగా నిడు కన్దోయి నృపాల లెస్సఁగా నిఁక నౌక మా టందఱ ముందఱ నీవని చిందఱ వందఱల గుట్టు చిట్టాడంగన్.</poem>|ref=265}} {{left margin|2em}}'''ఆంధ్రలక్షణచక్రవర్తి బమ్మెర పోతరాజుగారి దశమస్కంధము: (పూర్వభాగము) '''—</div> {{Telugu poem|type=ఉ.|lines=<poem>కిన్కలు ముద్దుపల్కులును గెంపుగనుంగవ తీయమోవియున్ జంకెన దేరుచూపు లెకసక్కెములు న్నెలవంక బొమ్మలున్ గొంకక వీడనాడుటలు కూరిమియుంగల కాంతఁ గూడుటల్ అంకిలిలేక జన్మఫలమబ్బుట కాదె కురంగలోచనా!</poem>|ref=266}} {{left margin|2em}}'''రంగరాట్ఛంధము (3-39) '''—</div> {{Telugu poem|type=గీ.|lines=<poem>రహినిఁ బ్రాసాక్షరాది వర్ణంబు గిలుక (పొల్లు) నమరియుండిన నది బిందువగును, బిందు వర్ణములఁ జేరి ప్రాసమై వన్నెకెక్కు సున్దరీమోహనాంగ యానందరంగ.</poem>|ref=267}} {{left margin|2em}}'''అనంతుని చంధము (1-51) '''—</div> {{Telugu poem|type=గీ.|lines=<poem>పేర్చి పొల్లు నకారంబు బిందువగుట మీఁదిసున్న ధకారంబు నూది ప్రాస బంధమగుఁ గృష్ణుఁ డుదయించిన న్ధరిత్రి యంతయును నిరుపద్రవంబయ్యె ననఁగ.</poem>|ref=268}} {{left margin|2em}}'''ఆరణ్యపర్వము (3-113) '''—</div> {{Telugu poem|type=మత్త.|lines=<poem>అమ్మునీంద్రు నివాసశక్తిఁ దదంగరాజ్యమునందు మే ఘమ్ము లెల్లఁ గెలంకులం గడు గ్రమ్మీ సర్వజనప్రమో దమ్ముగాఁ బ్రచలద్ బృహజ్జలధార లొప్పఁగ వృష్టిచే సెం మహానదులుం మహాసరసీచయంబులు నిండఁగాన్.</poem>|ref=269}}<noinclude><references/></noinclude> pt67gne8u78uxa2l1o3iesqndoqfb35 104 129611 397583 2022-08-08T08:14:34Z దేవీప్రసాదశాస్త్రి 4290 /* అచ్చుదిద్దబడిన */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="దేవీప్రసాదశాస్త్రి" /></noinclude>{{left margin|5em}}ఇది బిందుప్రాస మన్నారు. {{float right|270}}</div> {{p|ac|fwb}}ప్రాసభేద విమర్శ</p> {{left margin|2em}}'''కాకునూరి అప్పకవిగారు ఆంధ్రశబ్దచింతామణియందు '''—</div> {{Telugu poem|type=శా.|lines=<poem>సింగం బాకటితో గుహాంతరమునం జేడ్పాటు మైనొంది మా తఁగ స్పూర్జిత యూధ దర్శన సముద్యత్క్రోధమై వచ్చునో జం గాంతార నివాస ఖిన్నమతి యస్మత్సేనపై వీఁడె వ చ్చెం గుంతీసుతమధ్యముండు సమరస్థేమాభిరామాకృతిన్.</poem>|ref=271}} {{left margin|5em}}<poem>(అని విరాటపర్వము నందలి (4-95) పద్యమందు సంధిగత ప్రాసమని వ్రాసి నారు. (మఱియు)</poem> </div> {{Telugu poem|type=సీ.|lines=<poem>అర్ధబిందు సమాహ్వయము, పూర్ణబిందు, ఖం డాఖండములు, సంయుతాక్షరంబు, ధర సంయుతాసంయుతము రేఫయుత, లఘు ద్విత్వ, వికల్పముల్, వెస నుభయము ననునాసిక ప్రాసమును, బ్రాసమైత్రియుఁ, బ్రాసవైరంబు, స్వవర్గజంబు, ఋప్రాస, లఘు యకారప్రాసములు, నభే దంబును, సంధిగతంబు ననఁగ బదియు నేడు దెఱంగులఁ బరిఢవిల్లు ప్రాసములు పూర్వసుకవిప్రబంధములను గ్రమత లక్షణ లక్ష్యయుక్తంబుగాఁగ దేటపఱచెద వాని నిశాటదమన! (కా. ఆం. 3-298)</poem>|ref=272}} {{left margin|5em}}<poem>అవి 17 విధములు చెప్పినారు. వీటిలో ప్రాసమైత్రి, స్వవర్గజము, ఋప్రాసము— ఈ మూడున్ను భేదములు కనుపించుచున్నవి గాన గ్రాహ్యంబులు. ప్రాసవైర మని పేరుమాత్రమేకాని, యొక్కడనైనను లేనందుననున్ను, తమరు లక్ష్య మొకటైనా వ్రాయనందుననున్ను, పూర్వసుకవిప్రబంధములయందు నున్నవన్ని</poem> </div><noinclude><references/></noinclude> 3159y9k3oqueyj0u73rbi6ulb1hhoty 104 129612 397584 2022-08-08T08:28:42Z దేవీప్రసాదశాస్త్రి 4290 /* అచ్చుదిద్దబడిన */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="దేవీప్రసాదశాస్త్రి" /></noinclude>{{left margin|5em}}<poem>చెప్పుటవలన నున్ను- ఇంత సందర్భముగా రచించుటకు గగనారవింద, శశి విషాణ, వంధ్యాపుత్రుల వంటిదిగా నెంచి సంతోషించినాము. విశ్రమ ప్రకరణ మందును 'విశ్రమవైర' విశ్రమమని చెప్పవలసినదౌను. పరాకు నొందినారని తోచుచున్నది. (ఇక) సంయుతాసంయుత ప్రాసములో రేఫశ్లిష్టమునకు మహా కవి ప్రయోగములు గలవు. లకారశ్లిష్టములకు లేవు. ఉభయప్రాసమందు విషమపదము సషలకు రెంటి(కిని ప్రయోగ) ములున్నవి. చెప్పవలసినదౌను. నణలకును సాధారణముగా నున్నవాటికి నకారముకు వచ్చిన ణత్వము మాత్రమే ఉభయములకు చెల్లుననుట పరిశీలించనిమాట. వీఁక దాఁకి ఇది అర్ధబిందు ప్రాసము. పొందింప బృందావనము - ఇది బిందుప్రాసము, నాకొఱత- చీఁకటి - ఇది ఖండాఖండప్రాసము.{{float right|273}}</poem> </div> {{Telugu poem|type=క.|lines=<poem>సంగ్రామరంగమున పెలు చం గ్రుమ్మరుచున్న సాల్వజగతీపతి మే నం గుచ్చి పార నాటిం చెం గ్రూరాస్త్రములు నాల్గు శ్రీకృష్ణుఁ డొగిన్. (కా. ఆం. 3-324)</poem>|ref=274}} {{left margin|5em}}—ఇది రేఫయుత ప్రాసము. </div> {{Telugu poem|type='గీతపాదము.|lines=<poem>విద్రుచె వినతాత్మజుండు దిక్కు లద్రువ ననఁగ' (కా. అం. 3-326)</poem>|ref=275}} {{left margin|5em}}—ఇది లఘుద్విత్వ ప్రాసము. </div> {{Telugu poem|type='గీ.|lines=<poem>ప్రాఙ్నగ సమానధృతి సుధారుఙ్నిభాస్య...' (కా. ఆం. 8-328)</poem>|ref=276}} {{left margin|5em}}—ఇది వికల్పప్రాసము </div> {{Telugu poem|type='క.|lines=<poem>మిన్నేఱు పాదమున ధా తం నాభిని, (గుసుమశరు నెదఁ గాంచిన నీ సాంనిధ్యము దొరకుటకై సంనుతి సేయుదురు నిన్ను సనకాదు లజా!)'</poem>|ref=277}}<noinclude><references/></noinclude> b2lx17xxenp23i3it82gxxbnqxlh52t 397585 397584 2022-08-08T08:29:13Z దేవీప్రసాదశాస్త్రి 4290 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="దేవీప్రసాదశాస్త్రి" /></noinclude>{{left margin|5em}}<poem>చెప్పుటవలన నున్ను- ఇంత సందర్భముగా రచించుటకు గగనారవింద, శశి విషాణ, వంధ్యాపుత్రుల వంటిదిగా నెంచి సంతోషించినాము. విశ్రమ ప్రకరణ మందును 'విశ్రమవైర' విశ్రమమని చెప్పవలసినదౌను. పరాకు నొందినారని తోచుచున్నది. (ఇక) సంయుతాసంయుత ప్రాసములో రేఫశ్లిష్టమునకు మహా కవి ప్రయోగములు గలవు. లకారశ్లిష్టములకు లేవు. ఉభయప్రాసమందు విషమపదము సషలకు రెంటి(కిని ప్రయోగ) ములున్నవి. చెప్పవలసినదౌను. నణలకును సాధారణముగా నున్నవాటికి నకారముకు వచ్చిన ణత్వము మాత్రమే ఉభయములకు చెల్లుననుట పరిశీలించనిమాట. వీఁక దాఁకి ఇది అర్ధబిందు ప్రాసము. పొందింప బృందావనము - ఇది బిందుప్రాసము, నాకొఱత- చీఁకటి - ఇది ఖండాఖండప్రాసము.{{float right|273}}</poem> </div> {{Telugu poem|type=క.|lines=<poem>సంగ్రామరంగమున పెలు చం గ్రుమ్మరుచున్న సాల్వజగతీపతి మే నం గుచ్చి పార నాటిం చెం గ్రూరాస్త్రములు నాల్గు శ్రీకృష్ణుఁ డొగిన్. (కా. ఆం. 3-324)</poem>|ref=274}} {{left margin|5em}}—ఇది రేఫయుత ప్రాసము. </div> {{Telugu poem|type='గీతపాదము.|lines=<poem>విద్రుచె వినతాత్మజుండు దిక్కు లద్రువ ననఁగ' (కా. అం. 3-326)</poem>|ref=275}} {{left margin|5em}}—ఇది లఘుద్విత్వ ప్రాసము. </div> {{Telugu poem|type='గీ.|lines=<poem>ప్రాఙ్నగ సమానధృతి సుధారుఙ్నిభాస్య...' (కా. ఆం. 3-328)</poem>|ref=276}} {{left margin|5em}}—ఇది వికల్పప్రాసము </div> {{Telugu poem|type='క.|lines=<poem>మిన్నేఱు పాదమున ధా తం నాభిని, (గుసుమశరు నెదఁ గాంచిన నీ సాంనిధ్యము దొరకుటకై సంనుతి సేయుదురు నిన్ను సనకాదు లజా!)'</poem>|ref=277}}<noinclude><references/></noinclude> 2zqxon0lfdtx49q8yl3wu2y8gcvqw8h 104 129613 397586 2022-08-08T09:38:41Z దేవీప్రసాదశాస్త్రి 4290 /* అచ్చుదిద్దబడిన */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="దేవీప్రసాదశాస్త్రి" /></noinclude>{{left margin|5em}}—ఇదియును </div> {{Telugu poem|type='క.|lines=<poem>తమ్ములను మల్లికాకుసు మమ్ముల మరువాది పత్రమాలికలను భ క్తిం మురహరు (పూజలు సంమదమున సలుపఁగలుగు సకలార్థంబుల్.)' (కా. ఆం. 3-341, 2)</poem>|ref=278}} {left margin|5em}}<poem>—ఇదియును అనునాసికప్రాసము. ఏయెడ — ఆయత = ఇది లఘు యకార ప్రాసము. 'శా. సింగం బాఁకటితో...వ, చ్చెం గుంతీసుత...' = ఇది సంధిగత ప్రాసము — ఈతొమ్మిది విధములును సాధారణమైనవి గనుక నామనిర్దేశము మాత్రమే ఫలము. ఇన్ని ప్రాసము లప్పకవిగారు చెప్పినారను గొప్పకేకాని, మరేమియు లేదు.{{float right|279}}</poem> </div> {{left margin|5em}}(ఇక) అభేదప్రాసముకు చెప్పిన లక్ష్య లక్షణములు :— </div> {{left margin|2em}}'''లక్షణము '''—</div> {{Telugu poem|type=గీ.|lines=<poem>పెద్దలాకుఁను దనకు నభేదమగుట లళలకు నభేదమట్లును గలుగుకతన క్షితిని మూఁడవ సరళంబు యతులఁ బ్రాస ములను లఘ్వలఘు లకారములకు నిలుచు. (కా. ఆం. 3-386)</poem>|ref=280}} {{left margin|2em}}'''లక్ష్యములు, ప్రభావతీప్రద్యుమ్నము (1-57) '''—</div> {{Telugu poem|type=క.|lines=<poem>జలనిధియను తెరమఱు గటు వెడలి నిలిచినట్టి యాటవెలదియపోలెన్ గడు నింపులు గులుకుచుఁ దన రెడు పురలక్ష్మి నవధరించితె యధిపా!</poem>|ref=281}} {{left margin|5em}}4వ చరణమందు లక్షణభంగము. 'పురవరలక్ష్మి' సుష్ఠు {{float right|282}}</div><noinclude><references/></noinclude> 34k4j7q93addlrdah1nzubtmoxedje2 397587 397586 2022-08-08T09:39:07Z దేవీప్రసాదశాస్త్రి 4290 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="దేవీప్రసాదశాస్త్రి" /></noinclude>{{left margin|5em}}—ఇదియును </div> {{Telugu poem|type='క.|lines=<poem>తమ్ములను మల్లికాకుసు మమ్ముల మరువాది పత్రమాలికలను భ క్తిం మురహరు (పూజలు సంమదమున సలుపఁగలుగు సకలార్థంబుల్.)' (కా. ఆం. 3-341, 2)</poem>|ref=278}} {{left margin|5em}}<poem>—ఇదియును అనునాసికప్రాసము. ఏయెడ — ఆయత = ఇది లఘు యకార ప్రాసము. 'శా. సింగం బాఁకటితో...వ, చ్చెం గుంతీసుత...' = ఇది సంధిగత ప్రాసము — ఈతొమ్మిది విధములును సాధారణమైనవి గనుక నామనిర్దేశము మాత్రమే ఫలము. ఇన్ని ప్రాసము లప్పకవిగారు చెప్పినారను గొప్పకేకాని, మరేమియు లేదు.{{float right|279}}</poem> </div> {{left margin|5em}}(ఇక) అభేదప్రాసముకు చెప్పిన లక్ష్య లక్షణములు :— </div> {{left margin|2em}}'''లక్షణము '''—</div> {{Telugu poem|type=గీ.|lines=<poem>పెద్దలాకుఁను దనకు నభేదమగుట లళలకు నభేదమట్లును గలుగుకతన క్షితిని మూఁడవ సరళంబు యతులఁ బ్రాస ములను లఘ్వలఘు లకారములకు నిలుచు. (కా. ఆం. 3-386)</poem>|ref=280}} {{left margin|2em}}'''లక్ష్యములు, ప్రభావతీప్రద్యుమ్నము (1-57) '''—</div> {{Telugu poem|type=క.|lines=<poem>జలనిధియను తెరమఱు గటు వెడలి నిలిచినట్టి యాటవెలదియపోలెన్ గడు నింపులు గులుకుచుఁ దన రెడు పురలక్ష్మి నవధరించితె యధిపా!</poem>|ref=281}} {{left margin|5em}}4వ చరణమందు లక్షణభంగము. 'పురవరలక్ష్మి' సుష్ఠు {{float right|282}}</div><noinclude><references/></noinclude> g9kr6tbht2lvyv6a17u8k4jtorlt1mc 104 129614 397588 2022-08-08T09:49:54Z దేవీప్రసాదశాస్త్రి 4290 /* అచ్చుదిద్దబడిన */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="దేవీప్రసాదశాస్త్రి" /></noinclude>{{left margin|2em}}'''భీష్మపర్వము (1-93) '''—</div> {{Telugu poem|type=క.|lines=<poem>కొడుకులు దానును గుఱ్ఱపు దళములు కరిఘటలు భట రథ వ్రాతములుం బుడమి చలింపఁగ ద్రుపదుఁడు గడు వేడుకఁ దోడుసూపె కౌరవ్యునకున్.</poem>|ref=283}} {{left margin|5em}}<poem>—అని లడలకు, ళడలకు, లక్ష్యములు వ్రాసినారు. అచ్చు పుస్తకములందు, 'జడనిధి'—'దడములు' అని వ్రాసినారు కవిత్వ మచ్చుపుస్తకములందున్నటులనే సుష్ఠువు, అప్పకవిగారి మత మదికాదు. 'జలనిధి' - 'దళములు' అని నిశ్చయము. అటులనే కాకపోతే లక్షణ లక్ష్యములకు విరోధము. నిశ్చయించుట అప్పకవి గారిదిన్ని, వ్రాసుట అచ్చువేసిన వారిదిన్ని పొరపాటు.{{float right|284}}</poem> </div> {{left margin|2em}}'''నైషధము (4-24) '''—</div> {{Telugu poem|type=చ.|lines=<poem>చిలుకలు కూయునో చెవులు చిల్లులువోవఁగ నంచు నెన్నడున్ వెడలఁడు నందనోపనన వీథులకై యట, మౌలిభాగ ని ర్మల శశిరేఖచేయు నపరాధమునన్ గజదైత్యశాసనున్ గొలువఁడు పాకశాసనుఁడు కోమలి నీదెసఁ గూర్కియెట్టిదో.</poem>|ref=285}} {{left margin|2em}}'''కూర్మపురాణము '''—</div> {{Telugu poem|type=తోటక.|lines=<poem>తాలిమి దూలిన తాపసపత్నుల్ వ్రీడ మనంబున వీడ్కొని జాఱున్ లోల మదాలస లోచన పఙ్తుల్ జాల దలర్చిరి శంకరులీలన్.</poem>|ref=286}} {{left margin|5em}}అని (అప్పకవిగారు) వ్రాసినారు </div> {{left margin|5em}}<poem> (అయితే) తిమ్మకవి సార్వభౌముడుగారు లక్షణసారసంగ్రహము నందు (2-82)</poem> </div> {{Telugu poem|type=క.|lines=<poem>లడలకు నభేద మనుచున్ వెడఁగులు గడు ప్రాసములను విశ్రమముల ను బ్బడరఁగఁ గలుపుదు రది యె య్యెడలను సౌష్ఠవముగాదు హిమకరమకుటా!</poem>|ref=287}}<noinclude><references/></noinclude> 3xq26rbzz66ksj1wzd98ckl11bsjteu 104 129615 397589 2022-08-08T09:59:24Z దేవీప్రసాదశాస్త్రి 4290 /* అచ్చుదిద్దబడిన */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="దేవీప్రసాదశాస్త్రి" /></noinclude>{{Telugu poem|type=ఆ.|lines=<poem>మొసలి మొసడి వ్యాళమును వ్యాడమును వ్రీళ వ్రీడ వెలుడుటయును వెడలుటయును దళము దడము నాఁగ జలము జడము నాఁగ లడలు రెండుఁ జెల్లు నుడుపభూష! (2-83)</poem>|ref=288}} {{Telugu poem|type=ఆ.|lines=<poem>వెలుడె నన్పదంబు వెడలుటయంచు ల క్ష్యంబు నైషధమున నరసి లడల కిల నభేదమనుచు నల ముద్దరాజు రా మన్న వలికెఁ దలఁప నది హుళక్కి. (2-84)</poem>|ref=289}} {{left margin|2em}}'''ఆంధ్రనామసంగ్రహము (నందు) '''—</div> {{Telugu poem|type=క.|lines=<poem>కలవు వివరింపఁగా నా ఖ్యలు వరుస న్నిర్గమించె ననుటకు ధరలో వెలువడియె, వెళ్లె, వెడలెను వెలుడెననం జిత్ప్రకాశ విశ్వాధీశా (మానవ. 63)</poem>|ref=290}} {{left margin|5em}}అని పైడిపాటి లక్ష్మణకవి చెప్పినాడు గనుక 'వెలుడె' ననిన్ని కలదు. </div> {{left margin|2em}}'''ఉదాహరణము - నైషధము '''—</div> {{Telugu poem|type=|lines=<poem>"చిలుకలు కూయునో...................</poem>|ref=291}} {{left margin|2em}}'''రామాభ్యుదయము (8–54) '''—</div> {{Telugu poem|type=క.|lines=<poem>వెలుడి చనుదెంచె నపుడ ప్పలభుక్కుల కన్యవన్యఫలభుక్కులకుం గలనయ్యెఁ నందుఁ జేకొని గెలుపున గపివీరు లొడ్డగిల దొరకొనినన్.</poem>|ref=292}} {{left margin|2em}}'''దడమనుటకు భీష్మపర్వము '''—</div> {{Telugu poem|type='క.|lines=<poem>కొడుకులు దానును.................</poem>|ref=293}}<noinclude><references/></noinclude> m65o8b4o4kkr6zb5a9t6ul5bl4y3ur8 104 129616 397590 2022-08-08T10:31:01Z దేవీప్రసాదశాస్త్రి 4290 /* అచ్చుదిద్దబడిన */ proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="దేవీప్రసాదశాస్త్రి" /></noinclude>{{p|a|fs150}}సుకవి మనోరంజనము</p> {{p|ac|fs125}}ద్వితీయాశ్వాసము</p> {{Telugu poem|type=|lines=<poem>శ్రీ రమణిప్రియ శయనా గార నిషంగా కరాబ్జ కలిత కురంగా [గౌరీ కలితోత్సంగా] క్రూరాహితపటలభంగ కుక్కుటలింగా!</poem>|ref=1}} {{p|ac|fwb}}యతిభేదవిచారము</p> {{left margin|5em}}అవధరింపుము, విశ్రమనిర్ణయం బెఱింగించెద : {{float right|2}}</div> {{left margin|2em}}'''కాకునూరు అప్పకవిగారు తమ ఆంధ్రశబ్దచింతామణి యందు '''—</div> {{Telugu poem|type=గీ.|lines=<poem>విరతి విశ్రాంతి విశ్రామ విశ్రమములు శ్రాంతి విరమణ విరమ విరామ యతులు ననఁగ నివి తొమ్మిదియు వలి కాఖ్యలయ్యె భవ్య సక్తుఫలాయామ్యభాగగేహ!</poem>|ref=3}} {{Telugu poem|type=క.|lines=<poem>భీమన పది చెప్పె, ననం తామాత్యుఁడుఁ జేసె వెనుక యతు లిరువదినా ల్గామీఁద గొందఱు కవి గ్రామణు లిరువదియు నేడు గావించి రొగిన్.</poem>|ref=4}}<noinclude><references/></noinclude> a9dglf4r1bjat6gqdzynckkh8bb4ef5 397591 397590 2022-08-08T10:31:43Z దేవీప్రసాదశాస్త్రి 4290 proofread-page text/x-wiki <noinclude><pagequality level="3" user="దేవీప్రసాదశాస్త్రి" /></noinclude>{{p|ac|fs150}}సుకవి మనోరంజనము</p> {{p|ac|fs125}}ద్వితీయాశ్వాసము</p> {{Telugu poem|type=|lines=<poem>శ్రీ రమణిప్రియ శయనా గార నిషంగా కరాబ్జ కలిత కురంగా [గౌరీ కలితోత్సంగా] క్రూరాహితపటలభంగ కుక్కుటలింగా!</poem>|ref=1}} {{p|ac|fwb}}యతిభేదవిచారము</p> {{left margin|5em}}అవధరింపుము, విశ్రమనిర్ణయం బెఱింగించెద : {{float right|2}}</div> {{left margin|2em}}'''కాకునూరు అప్పకవిగారు తమ ఆంధ్రశబ్దచింతామణి యందు '''—</div> {{Telugu poem|type=గీ.|lines=<poem>విరతి విశ్రాంతి విశ్రామ విశ్రమములు శ్రాంతి విరమణ విరమ విరామ యతులు ననఁగ నివి తొమ్మిదియు వలి కాఖ్యలయ్యె భవ్య సక్తుఫలాయామ్యభాగగేహ!</poem>|ref=3}} {{Telugu poem|type=క.|lines=<poem>భీమన పది చెప్పె, ననం తామాత్యుఁడుఁ జేసె వెనుక యతు లిరువదినా ల్గామీఁద గొందఱు కవి గ్రామణు లిరువదియు నేడు గావించి రొగిన్.</poem>|ref=4}}<noinclude><references/></noinclude> g40dzak3esxljyz0ozvhe33f1tbr6va