Википедиа tgwiki https://tg.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%B0%D2%B3%D0%B8%D1%84%D0%B0%D0%B8_%D0%B0%D1%81%D0%BB%D3%A3 MediaWiki 1.39.0-wmf.22 first-letter Медиа Вижа Баҳс Корбар Баҳси корбар Википедиа Баҳси Википедиа Акс Баҳси акс Медиавики Баҳси медиавики Шаблон Баҳси шаблон Роҳнамо Баҳси роҳнамо Гурӯҳ Баҳси гурӯҳ Портал Баҳси портал Лоиҳа Баҳси Лоиҳа TimedText TimedText talk Модул Баҳси Модул Gadget Gadget talk Gadget definition Gadget definition talk 0 1030 1308771 1304183 2022-08-03T06:30:33Z Farorud 26988 wikitext text/x-wiki {{Равонакунӣ|Тоҷикистон|Тоҷикистон (мазмунҳо)}} {{Давлат |Мақом = |Номи тоҷикӣ = Ҷумҳурии Тоҷикистон |Номи аслӣ = {{lang-fa|جمهوری تاجیکستان}} {{lang-ru|Республика Таджикистан}} |Номи одӣ = Тоҷикистон |Парчам = Flag of Tajikistan.svg |Нишон = Coat of arms of Tajikistan.svg |Ба ҷои нишон = |Шиор = |Тарҷумаи шиор = |Номи суруди миллӣ = Суруди миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон |Аудио = Tajikistan anthem.ogg |Шакли ҳукумат = [[ҷумҳурии президентӣ]]<ref name="atlas">{{книга|заглавие=Атлас мира: Максимально подробная информация|ответственный=Руководители проекта: А. Н. Бушнев, А. П. Притворов|место=Москва|издательство=АСТ|год=2017|страницы=40|страниц=96|isbn=978-5-17-10261-4}}</ref> |Дини давлатӣ = [[давлати дунявӣ]]<ref>{{cite web|url = http://www.president.tj/taxonomy/term/5/111|title = Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон|accessdate = 2018-02-14}} <blockquote> Моддаи 1 Ҷумҳурии Тоҷикистон давлати соҳибихтиёр, демократӣ, ҳуқуқбунёд, дунявӣ ва ягона мебошад.</blockquote></ref> |lat_dir =N |lat_deg =38 |lat_min =46 |lat_sec = 0 |lon_dir = E|lon_deg =71 |lon_min =17 |lon_sec =0 |region = TJ |CoordScale = 6000000 |Дар харита = Tajikistan (orthographic projection).svg |зернавис ба харита = |Дар харита2 = |Забон = [[Забони тоҷикӣ|тоҷикӣ]] ([[форсӣ]] <small>(давлатӣ)</small><br> [[Забони русӣ|русӣ]] <small>(забони муоширати байни миллатҳо)</small> |Таъсис = |Санаи истиқлол = [[9 сентябр]]и [[1991]] |Истиқлол аз = [[Иттиҳоди Шӯравӣ]] |Пойтахт = [[Душанбе]] |Шаҳрҳои калонтарин = [[Душанбе]], [[Хуҷанд]], [[Бохтар]], [[Кӯлоб]], [[Истаравшан]] |Вазифаи роҳбар 1 = [[Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон|Президент]] |Роҳбар 1 = [[Эмомалӣ Раҳмон]] |Вазифаи роҳбар 2 = [[Сарвазири Ҷумҳурии Тоҷикистон|Сарвазир]] |Роҳбар 2 = [[Қоҳир Расулзода]] |Вазифаи роҳбар 3 = [[Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон|Раиси Маҷлиси Олӣ]] |Роҳбар 3 = [[Маҳмадсаид Убайдуллоев]] |Ҷой аз рӯи масоҳат = 93 |Масоҳат = {{nts|141.400}}<ref>{{Cite web|url=https://www.worldometers.info/world-population/tajikistan-population/|title= tajikistan-population аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон то 1 январи соли 2020|author=|website=stat.tj|date= 2021|publisher= |lang=tg|accessdate=2021-03-26}}</ref> |Фоизи об = 0,3 |Этнохороним = Тоҷикистонӣ, Тоҷикистониҳо |Ҷой аз рӯи аҳолӣ = 95 |Аҳолӣ = {{афзоиш}}{{nts|9,537,645}}<ref>{{Cite web|url=https://www.worldometers.info/world-population/tajikistan-population/|title= tajikistan-population аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон то 1 январи соли 2020|author=|website=stat.tj|date= 2021|publisher= |lang=tg|accessdate=2021-03-26}}</ref> |Соли баҳодиҳӣ = [[2020]] |Аҳолӣ аз рӯи барӯйхатгирӣ = {{nts|7417400}} |Соли барӯйхатгирӣ = 2010 |Зичии аҳолӣ = |Ҷой аз рӯи зичӣ = |ММД (БҚХ) = 27,802 млрд<ref>{{cite web|url = http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2017/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=38&pr.y=11&sy=2017&ey=2020&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=923&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&grp=0&a=|title = Tajikistan|publisher = International Monetary Fund website}}</ref> |Соли ҳисоби ММД (БҚХ) = 2017 |Ҷой аз рӯи ММД (БҚХ) = 128 |ММД (БҚХ) ба сари аҳолӣ = 3,146 |Ҷой аз рӯи ММД (БҚХ) ба сари аҳолӣ = |ММД (номинал) = 7,342 млрд |Соли ҳисоби ММД (номинал) = 2017 |Ҷой аз рӯи ММД (номинал) = 147 |ММД (номинал) ба сари аҳолӣ = 819 |Ҷой аз рӯи ММД (номинал) ба сари аҳолӣ = |ШРИ = {{афзоиш}}0,627<ref>http://hdr.undp.org/sites/default/files/2016_human_development_report.pdf</ref> |Соли ҳисоби ШРИ = 2018 |Ҷой аз рӯи ШРИ = 129 |Сатҳи ШРИ = <span style="color:#fc0;">миёна</span> |Воҳиди пул = [[сомонӣ]] ([[ISO 4217|TJS, рамз 972]]) |Домен = [[.tj]] |ISO = TJ |Пешшумораи телефон = 992 |Минтақаи замонӣ = [[UTC+5]] |Тавзеҳот = }} '''Тоҷикистон''' ({{lang-fa|تاجیکستان}}) — кишваре дар [[Осиёи Марказӣ]] аст. Номи расмии кишвар '''Ҷумҳурии Тоҷикистон''' ({{lang-fa|جمهوری تاجیکستان}}) ва [[пойтахт]]аш шаҳри [[Душанбе]] аст. Тоҷикистон дар шимолу ғарб бо [[Ӯзбекистон]] (1161 км), дар шимолу шарқ бо [[Қирғизистон]] (870 км), дар шарқ бо [[Чин]] (414 км) ва дар ҷануб бо [[Афғонистон]] (1206 км) марз дорад. Марзҳои Тоҷикистон бисёр печдор буда дар тӯли чандин аср ташаккул ёфтаанд. Марзи Тоҷикистон бо Афғонистон [[соли 1885]] таъйин шудааст ва он аз рӯдҳои [[Панҷ]] ва [[Дарёи Аму|Омударё]] мегузарад. Тоҷикистон кишвари кӯҳсор ва пурбориш аст ва манобеъи фаровони зеризаминиву об дорад. Ин кишвар ба дарёҳои озод дастрас надорад. Паҳноварии ин кишвар 141 400 км² (93-ум дар ҷаҳон)<ref>[https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_sovereign_states_and_dependencies_by_area List of sovereign states and dependencies by area]</ref> аст ва бино бар додаҳои саршумории январи соли 2020 дар Тоҷикистон 9,537,645 нафар аҳолӣ буд,аз он ҷумла дар шаҳрҳо 2,606,273 нафар ва деҳот 6 931 372 нафар аҳолӣ зиндагӣ доштанд <ref>{{Cite web|url=https://www.worldometers.info/world-population/tajikistan-population/|title= tajikistan-population аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон то 1 январи соли 2020|author=|website=stat.tj|date= 2021|publisher= |lang=tg|accessdate=2021-03-26}}</ref> Тибқи иттилои Агентии омори назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, бозҳисобкунии аҳолӣ оид ба муайян намудани таърихи таваллуди шаҳрванде, ки аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистонро ба 9 миллион расонид, 26 майи соли 2018 муқаррар карда шудааст<ref name="9-million">{{Cite web|url=http://khovar.tj/2018/05/imr-z-sokini-9-millionai-to-ikiston-ba-dunyo-omad-peshvoi-millat-padaru-modari-k-daki-navzod-va-tamomi-a-olii-mamlakatro-bo-in-r-jdodi-fara-bahsh-tabrik-namudand/|title=Имрӯз сокини 9-миллионаи Тоҷикистон ба дунё омад!|author=|website=khovar.tj|date=2018-05-26|publisher=АМИТ "Ховар"|lang=tg|accessdate=2018-07-09}}</ref>. == Идҳои расмии Тоҷикистон == {{асосӣ|Идҳои Тоҷикистон}} * [[1 январ]] — [[Соли нави мелодӣ]] * [[23 феврал]] — [[Рӯзи Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон]] * [[8 март]] — [[Рӯзи модар]] * [[21 март|21]] — [[24 март]] — [[Иди байналмилалии Наврӯз]] * [[9 май]] — [[Рӯзи Ғалабaи халқҳо дар ҶБВ (1941-1945)]] * [[27 июн]] — [[Рӯзи ваҳдати миллӣ]] * [[1 сентябр]] — Рӯзи дониш * [[9 сентябр]] — [[Рӯзи истиқлоли давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон]] * [[5 октябр]] — [[Рӯзи забони давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон]] * [[8 октябр]] — Иди [[Меҳргон]] * [[6 ноябр]] — [[Рӯзи Сарқонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон]] * [[24 ноябр]] — Рӯзи [[Парчами миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон]] * [[Иди Рамазон]] — 1 рӯз — ҳар сол (мутобиқи тақвим) * [[Иди Қурбон]] — 1 рӯз — ҳар сол (мутобиқи тақвим) * [[Иди Сада]]<ref>'''Ахбори Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон''', соли 1995, № 21, мод. 237; соли 1998, № 10, мод.125, № 23-24, мод. 338; соли 1999, № 5, мод.76, № 12, мод.308; соли 2002, № 4, қ-1, мод.191, мод.194, мод.197; соли 2003, № 4, мод.132, № 8, мод. 449, № 12, мод. 678; соли 2004, № 5, мод. 350, № 12, қ-1, мод. 697; соли 2005, № 3, мод. 131, № 12, мод. 658; соли 2008, № 1, қ-2, мод. 9, № 3, мод.188, № 12, қ-1, мод. 988; соли 2009, № 5, мод.319, № 7-8, мод. 493, № 11, мод. 698, мод. 699; соли 2010, № 7, мод. 544, мод. 548.</ref> == Таърих == {{асосӣ|Таърихи Тоҷикистон}} Таъриху фарҳанги Тоҷикистон бо [[Афғонистон]]у [[Эрон]] яксону монанд аст. Кӯҳантарин номе, ки ниёгони мардуми эронитабор, яъне [[Ориёӣ|ориёиҳо]], бар сарзамини худ ниҳода буданд, '''''Airyānǝm Vaējah''''' буда, ки аз он дар [[Авесто]] ёд шудааст. Ҷойгоҳи ин сарзамин ҳануз дуруст ошкор нашудааст. Дертар сарзамини [[Ориёӣ]] ба 16 подшоҳӣ ҷудо гардид, ки аз онҳо дар [[Авесто]] бо номи '''''Airyānǝm Dahyunam''''' ёд шудааст. Ҳамин ном дертар '''''Airyānǝm Xšaθram''''', '''''Aryānšaθr''''' ва '''''Ērānšahr''''' гашт ва [[Эрон]] шуд. Яке аз он 16 '''''dahyu''''' ё [[деҳа]] (дар [[Авесто]] ба маънии сарзамин ва подшоҳист) [[Суғд]] ва дигаре [[Бохтар]] ё [[Балх]] буд, ки бахше аз сарзамини кунунии Тоҷикистонро дарбар мегиранд. Суғду [[Бохтар]] ([[Балх]]) дар замони ҳукуматдории [[Давлати Ҳахоманишиҳо|Ҳахоманишиҳо]] (558—330 то милод) — яке аз '''''хšaθra''''' ё шаҳрҳои (кишварҳои) [[Ориёно]] шудаанд. Ба кишвари [[Ориёно]] — [[Давлати Пешдодиён]]у [[Давлати Каёниён]] ва [[Тӯрон]] — Давлати Афросиёб, [[Подшоҳии Бохтари қадим]], [[Давлати Суғди қадим]], [[Давлати Хоразми Бузург]], Порсу [[Давлати Мод]] ва [[Хуросон]] дохил буданд. Дар он замон сарзамини миёни [[Дарёи Аму|Омударё]] ва [[Сирдарё]]ро, ки як [[шаҳр]] (дар порсии бостон ба маънии подшоҳист) ба шумор мерафт, '''''Парадрая''''' низ мехонданд, ки маънояш [[Вароруд (Варазруд)|Вар аз руд]] аст. Дар «[[Шоҳнома]]» — и А. [[Фирдавсӣ]] ин сарзамин [[Тӯрон]] хонда шудааст. Дар бораи шаҳрдории ниёгони халқи тоҷик бозёфти шаҳркадаи [[Саразм]] (аз калимаи тоҷикии «сарзамин») шаҳодат медиҳад, ки ҳазорсолаҳои IV—II то милод рушду нумуъ дошт. Шаҳркадаи [[Саразм]] аввалин мероси таърихии Тоҷикистон аст, ки соли [[2010]] ба [[Феҳристи мероси фарҳангии умумибашарии ЮНЕСКО]] дохил шудааст. Пас аз лашкаркашии [[Искандари Мақдунӣ]] ин сарзамин бахше аз подшоҳии [[Искандар]] (330—323 то милод) ва [[Селевкиён]] (312—150 то милод), подшоҳии [[Юнону Бохтар]] (250—125 то милод), шоҳаншоҳии [[Ашкониён]] (250 то милод — 224 милодӣ), шоҳаншоҳии [[Кушониён]] (садаҳои I то милод- IV милоди), [[Давлати Сосониён]] (224—651), шоҳаншоҳии Ҳайтолиён (садаҳои IV—VI) ва шоҳаншоҳии Ҳоконии турк (551—741) шуд. (Нигаред:[[Давлатҳои ниёгони халқи тоҷик]]) Дар замони [[Давлати Сосониён|Сосониён]] ([[224]]—[[651]]) ин сарзамин дар маводҳои таърихӣ [[Вароруд (Варазруд)]] ва [[Хуросон]] хонда мешуд ва чанд подшоҳии ҷудогона дошт. Дар нахустин садаҳои исломӣ, дар солҳои [[705]]—[[715]], ки сулолаи Умавиён бар [[Хилофати Араб]] фармон меронданд, арабҳо бар [[Давлати Сосониён|Сосониён]] тохтанд ва онро гирифтанду мардумашро мусулмон карданд. Аз он пас ин макон ном ба арабӣ баргардон шуд ва [[Мовароуннаҳр]] хонда шуд ва бахше аз вилояти [[Хуросон]] гашт. Пас аз густариши Ислом дар [[Эрон]]у [[Тӯрон]], вилояти [[Хуросон]], аз ҷумла [[Мовароуннаҳр]] ([[Вароруд (Варазруд)]]), зиндакунандаи фарҳанги эронӣ ва офаринандаи забони порсӣ-дарӣ буд, ки ҷонишини забони паҳлавӣ, суғдӣ, тахорӣ, хутану сакоӣ шуд. Нахустин шоирони порсигӯй аз ин сарзамин бархостанд, ба вижа [[Рӯдакӣ]], ки падари шеъри порсӣ (форсӣ) шинохта шудааст. Дар нахустин садаҳои исломӣ, [[Хуросон]] ва [[Мовароуннаҳр]] гаҳвораи фарҳангу дониши исломӣ буданд ва бузургоне чун [[Имоми Аъзам]], [[Имом ал-Бухорӣ]], [[Закариёи Розӣ]], [[Ибни Сино]] ва нафарони дигар дар худ парвариданд. {{main| Давлати Сомониён}} Дар садаи X милодӣ, дар замони хилофати сулолаи Аббосиён, амирони [[Хонадони Сомониён|сулолаи Сомониён]], ки аз хонаводае тоҷик буданд бархоста, бар [[Вароруд (Варазруд)]]у ([[Мовароуннаҳр]]у) [[Хуросон]] фаромонраво гаштанд. [[Давлати Сомониён]] ([[819]]—[[999]]) — нахустин давлати миллии [[Мардуми тоҷик|тоҷикон]] гардид. Ду давлати дигари [[Мардуми тоҷик|тоҷикон]] — давлати [[Ғуриён]] ([[1150]]—[[1215]]) ва давлати Куртҳои Ҳирот ([[1245]]—[[1381]]) дар [[Хуросон]] ва Шимоли [[Ҳиндустон]] муддате арзи ҳастӣ намуданд. (Нигаред:[[Давлатҳои сулолаҳои форисзабон (тоҷикон)]]) Пас аз [[Хонадони Сомониён|сулолаи Сомониён]] ([[819]]—[[999]]) бар ин сарзамин султону хонҳои турку муғултабор аз силсилаҳои хонадони Ғазнавиён ([[998]]—[[1187]]), Қарохониён ([[1005]]—[[1141]]), Қарохитоиён ([[1141]]—[[1212]]), Салҷуқиён ([[1037]]—[[1194]]), Хоразмшоҳиён ([[1077]]—[[1231]]), Чингизиён ([[1220]]—[[1370]]), Темуриён ([[1370]]—[[1501]]), Шайбониён ([[1501]]—[[1599]]), Аштархониён ([[1599]]—[[1753]]) ва [[Манғития|Манғитиён]] ([[1753]]—[[1920]]) фармон рондаанд (Нигаред: [[Халқи тоҷик дар ҳайати давлатҳои сулолаҳои турку муғулнажод]]). Дар солҳои [[1864]]—[[1895]] ин сарзаминро, ки дар дасти [[Манғития|амирони манғитияи Бухоро]] ва хони Хӯканд буд, русҳо гирифтанд ва бахше аз сарзамини мустамликадории Империяи [[Русия]] карданд. Дар солҳои [[1917]]—[[1921]] дар ин кишвар муборизаи хунин барои пойдор намудани тартиботи шӯравии коммунистӣ шуда гузашт, ки боиси хиҷрати қисми ахолӣ аз Ватан гардид. Пас аз шикасти [[Амир|амири]] [[Бухоро]] аз шӯришчиёни инқилобӣ дар [[2 сентябр]]и соли [[1920]], дар сарзамини ин аморат [[Ҷумҳурии Халқии Шӯравии Бухоро]] бунёд ёфт. == Тоҷикистон дар низоми Иттиҳоди Шӯравӣ == {{main| Республикаи Советии Социалистии Тоҷикистон|Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон}} Соли [[1924]] дар натиҷаи гузаронидани тақсимоти миллии худудӣ дар Иттиҳоди Шӯравӣ, ин кишварро ба чанд ҷумҳурӣ ҷудо карданд ва дар бахшҳои шарқии он [[Ҷумҳурии Мухтори Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон]] дар таркиби [[Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Ӯзбекистон]] сохта шуд. Зодгоҳи тамаддуну фарҳанг ва офаринандагони забони форсӣ-тоҷикӣ дар натиҷаи ин амали сунъӣ парешон гардиданд. Танҳо, соли [[1929]] [[Ҷумҳурии Мухтори Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон]] аз Ӯзбекистон ҷудо шуд ва [[Республикаи Советии Социалистии Тоҷикистон|Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон]] ном гирифт. Дар [[ҶШС Тоҷикистон]] идеологияи коммунистӣ ҳукумрон гардида, дини ислом ба зери таъқиб қарор гирифта буд, Қисми мардуми кишвар тартибу низоми шуравиро рад намуда бо Ҳукумати шуравӣ ҷангиданд (ҷанги шаҳрвандии соли 1921—1924). Аммо ба максади хеш нарасида Ватанашонро тарк намуданд. Дар солҳои 30-40 асри XX асосҳои нави истеҳсолоти саноатӣ дар ҶШС Тоҷикистон гузошта шуданд. Дар деҳот коллективонии хоҷагидории деҳқонӣ анҷом ёфта, боиси аз байн рафтани деҳқонони соҳибмулк гардид. Инқилоби маданӣ ба ҳаёти тоҷикон мактабҳои навъи шуравӣ (мактаби маҳви бесаводии калонсолон, кӯдакистон, мактаби миёнаи наврасон, мактаб-интернат, омузишгоҳи касбӣ, мактаби олӣ) муассисаҳои илмиву фарҳангӣ (театр, китобхона, клуб, чойхонаи сурх-қироатхона, осорхона, боғи истироҳат, кинотеатр, варзишгоҳ)-ро ворид намуд. Тоҷикистон комилан ба муҷтамаъи ягонаи умумииттифоқии хоҷагии халқ ҳамроҳ гардида, пурра тобеи Марказ (Иттиҳоди Шӯравӣ) гардид. Солҳои 50-80 асри XX баъд аз ба сари давлат таъйин гардидани сарварони таҳҷойӣ ба монанди [[Бобоҷон Ғафуров]], [[Турсун Ӯлҷабоев]], [[Ҷаббор Расулов]] ва [[Қаҳҳор Махкамов]] иқтисодиёти Тоҷикистон рушд меёфт. Тоҷикистон ба мамлакати хоҷагидориаш индустриалӣ — аграрӣ табдил ёфт, фарҳангу санъати миллӣ эҳё гардид. Сатҳи зиндагии мардум баҳтар мегардид. Вале, бо вуҷуди он, Тоҷикистон нисбат ба дигар ҷумҳуриҳои шӯравӣ аз ҷиҳати таъмини манзили истиқомат, музди миёнаи маош, муассисаҳои илмӣ, маориф, фарҳанг, шумораи бекорон ва диг. дар ҷойи охирон қарор дошт. Иқтисодиёти Тоҷикистон асосан барои таъмини корхонаҳои марказии Иттиҳоди Шӯравӣ бо ашёи хом (неруи барқ, пахта, канданиҳои фоиданок, уран ва диг.) нигаронида шуда буд. Дар давраи мавҷудияти [[Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон]] (солҳои 1924—1991) халки тоҷик аз нав тамаддуну фарҳанг ва забони форсӣ-тоҷикиро дар каламрави хеш эҳё намуд. Сутуни ояндаи давлатдории соҳибистиқлоли Тоҷикистон гузошта шуд. [[24 августи соли 1990]] ичлосияи дуюми Шӯрои Олии ҶШС Тоҷикистон, Эъломияи истиқлоли [[Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон]] дар ҳайати Иттиҳоди Шӯравӣ (ИҶШС) қабул намуд. Пас аз «табадуллот»-и (ГКЧП) коммунистони тундрав 19-21 августи соли 1991 дар Москва, ки бемуваффақият анҷом ёфт, Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон (даъвати 12) [[9 сентябр]]и соли [[1991]] Изҳорот «Дар бораи истиқлоли давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон»-ро эълон дошт. Дар асоси ин Изҳорот Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон қарори махсуси хешро '''«Дар бораи эълон шудани истиқлоли давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон»''' қабул намуд. == Ҷумҳурии Тоҷикистон == Ҳарчанд эълони истиқлол ҳамаи азҳоби сиёсиро қонеъ гардонида буд, вай натавонист пеши роҳи муқовимати сиёсӣ ва маҳалбозии қавмиро бигирад. Аз ҷониби азҳоби ба ҳукумат мухолифи сиёсӣ эътироф нашудани [[Қаҳҳор Махкамов]] ҳамчун Президенти ҶТ (аз 29 ноябри соли 1990), паи ҳам иваз шудани раисони Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон (Қ. Аслонов, С. Кенҷаев, А. Искандаров) мақомоти кишварро водор сохтанд, ки зери фишори тазоҳуркунандагони мухолифин ва барои ба эътидол овардани вазъи сиёсӣ интихоботи умумихалқии Президенти ҶТ баргузор намоянд. Маъракаи интихобот ба зиддиятҳои нави сиёсию идеолужӣ, мазҳабию маҳалгароӣ ва қавмию инфиродӣ боис гардид. Вазъи иҷчтимоию иқтисодии ҷумҳурӣ рӯз ба рӯз бад мегардид. Пас аз ба вазифаи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон интихоб гардидани [[Раҳмон Набиев]] (58,6 % овозҳо) неруи мухолифин бо баҳонаҳои гуногун фаъолияти ҳукумати навро сарзаниш менамуданд. Соли 1992 аз моҳи март то ибтидои май тазоҳуроти пай дар пайи ҳизбу ҳаракатҳои ба ҳукумат мухолифин ва ҷонибдорони ҳукумат дар шаҳру ноҳияҳои Тоҷикистон, махсусан Душанбе ба фалаҷ шудани мақомоти иҷроиия ва қонунгузории марказӣ ва маҳаллӣ сабаб шуд. Таъсисёбии [[Ҷумҳурии Тоҷикистон]] ба давлатдории соҳибистиқлоли халки тоҷик ва эҳёи навини тамаддуну фарҳанг ва забони форсӣ-тоҷикӣ дар каламрави хеш асос гашт. Вале низоми давлатдории тоҷикон бо амри таърих боз ба душвориҳои нав рӯбарӯ омад. Зиддиятҳои аз давраи давлати шӯравӣ мерос монда ва дахолати душманони истиқлоли миллати тамаддунофари тоҷик, халқро ба вартаи ҷанги бародаркуш, [[Ҷанги шаҳрвандии Тоҷикистон|ҷанги шаҳрвандӣ]] гирифтор намуданд. Воқеоти май — ноябри соли 1992 пояи далатдории Тоҷикистонро заиф сохта, кишварро ба қисматҳо тақсим кард ва хавфи аз байн рафтани давлат ба миён омад. Маҳз дар чунин шароити сангин [[16 ноябр]]и [[соли 1992]] иҷлосияи XVI Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар Хуҷанд баргузор гардид, ки дар он [[Эмомалӣ Раҳмон]] Раиси Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон интихоб гардид. Дар иҷлосияи таърихӣ дар қатори ҳукумати тозаинтихобгардида, масоили хотима додани муқовимати сиёсӣ-низомии байни ҳукумати расмӣ ва неруҳои мухолифин, ба эътидол овардани ҳаёти иҷтимоӣ-иқтисодӣ, ба Ватан баргардонидани гурезагон ва муҳоҷирони иҷборӣ мавриди муҳокима қарор гирифтанд. Вале, масъалаи асосии ҳаёти ҷамъиятӣ-сиёсии Тоҷикистон — хотима додани муқовимати сиёсӣ — низомии байни ҳукумати расмӣ ва неруҳои мухолифин ҳалли мусбати хешро танҳо соли 1997 ёфт. Дар натиҷаи музокироти байни тоҷикон оид ба сулҳ ва оштии миллӣ солҳои 1994—1997 дар шаҳри Москва [[27 июн]]и [[соли 1997]] '''«Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ дар Тоҷикистон»''' ба имзо расид. Ҳукумати Тоҷикистон минбаъд ба амалӣ сохтани барномаи ислоҳоти иқтисодӣ барои солҳои 1995—2004 ва барномаҳои дигар шурӯъ намуд. Барои аз хатари гуруснагӣ эмин доштани аҳолӣ ва бо озуқа таъмин намудани бозори дохилӣ Фармонҳои Президенти ҶТ Э. Раҳмон аз [[9 октябр]]и [[соли 1995]] «Дар бораи 50 000 га замин ҷудо намудан барои хоҷагии назди ҳавлигӣ» ва [[1 декабр]]и [[соли 1997]] иловатан ҷудо намудани боз 25 000 га замин аҳамияти калон дошта буд. Дар натиҷаи ислоҳотҳои иқтисодии дар ҷумҳурӣ амалӣ гардида муносибатҳои нави иқтисоди бозорӣ, ки асоси онро моликияти хусусӣ, ҷамъиятҳои саҳомӣ, хоҷагиҳои деҳқонӣ ва инфиродӣ ташкил медиҳад, ҷорӣ шуда истодаанд. Вале иқтисодиёти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар айни замон бе кумаки молиявии хориҷӣ лоиҳаҳои бунёдиро амалӣ карда наметавонад. Дар ибтидои асри XXI барномаҳои рушди стратегии кишвар муайян карда шудаанд. Истиқлоли озуқаворӣ, амнияти энергетикӣ ва раҳоёбӣ аз бунбасти коммуникатсионӣ — ҳадафҳои стратегии сиёсати дохилии Ҷумҳурии Тоҷикистон мебошанд. Ҳамин ҳадафҳои бунёдӣ тадриҷан дар амал татбиқ шуда истодаанд. (ниг. Иқтисод, Нақлиёт) Қабули Конститутсияи ҷумҳурӣ ва интихоботҳои умумихалқии [[Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон]] ([[6 ноябр]]и [[1994]], [[1999]], [[2006]], [[2013]]) боз як қадами устувор дар давлатдории кишвар гардид. Тағйироту иловаҳо ба [[Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон]] аз ([[26 сентябр]]и [[соли 1999]], [[22 июн]]и [[соли 2003]] ва [[22 май]]и [[соли 2016]], интихоботҳои вакилон ба [[Маҷлиси Олӣ|Маҷлиси Олии]] (2 палатагии) Ҷумҳурии Тоҷикистон чорабиниҳои навбатӣ дар такмили сохтори сиёсии ҷумҳурӣ гаштанд. [[Ҷумҳурии Тоҷикистон]] дар замони истиқлол дар доираи [[Созмони Милали Муттаҳид]] (СММ — ООН), [[Созмони амният ва ҳамкорӣ дар Аврупо]] (САҲА — ОБСЕ), [[Созмони ҳамкории Шанхай]] (СҲШ — ШОС) ва дигар созмонҳои байналмилалӣ ҳамкорӣ намуда истодааст. Ҳамкории Тоҷикистон бо давлатҳои ИДМ ва мамлакатҳои дигари ҷаҳон пайваста рушд меёбад.<ref>Кофронси илмӣ — назариявӣ, базшида ба 20 солагии Истиқлоли миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон. — Душанбе, 2011, с.29 — 30, 66 — 70, 71 — 75</ref> == Ҳокимияти давлатӣ == Ҳокимияти давлатӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон дар асоси тақсими он ба ҳокимияти қонунгузор. иҷроия ва судӣ амалӣ мегардад. Дар боби сеюм, чаҳорум, панҷӯм, шашӯм, ҳафтӯм, ҳаштӯм [[Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон]] ([[1994]]) сухан оид ба ҳокимияти қонунгузор, иҷроия ва судӣ дар Тоҷикистон меравад. == Парлумони Тоҷикистон == {{асосӣ|Порлумони Тоҷикистон}} Дар боби сеюми [[Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон]] қоидаҳои умумии фаъолияти Парлумони Тоҷикистон — [[Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон]] навишта шудааст. [[Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон]] мақоми олии намояндагӣ ва қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон мебошад. Маҷлиси Олӣ аз ду Маҷлис — [[Маҷлиси миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон|Маҷлиси миллӣ]] ва [[Маҷлиси намояндагони Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон|Маҷлиси намояндагон]] иборат аст (Маҷлиси ду палатагӣ баъд аз ворид гардидани тағйироту иловаҳои раъйпурсии уммумихалқии соли 1999 ба Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон ворид карда шудааст). Мӯҳлати ваколати Маҷлиси миллӣ ва Маҷлиси намояндагон 5 сол аст. Ташкил ва фаъолияти Маҷлиси Олиро қонуни конститутсионӣ танзим мекунад. [[1 март]]и [[соли 2015]] интихоботи Маҷлиси намояндагони Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон баргузор гардид. Аз ҳавзаи ягонаи умумиҷумҳуриявӣ ба ҷонибдории рӯйхати * [[Ҳизби халқии демократии Тоҷикистон]] (ҲХДТ) — 65,4 %, * [[Ҳизби аграрии Тоҷикистон]] (ҲАТ) — 11,7 %, * [[Ҳизби ислоҳоти иқтисодии Тоҷикистон]] (ҲИИТ) — 7,5 %, * [[Ҳизби сотсиалистии Тоҷикистон]] (ҲСТ) — 5,5 % * [[Ҳизби коммунистии Тоҷикистон]] (ҲКТ) — 2,2 %, * [[Ҳизби демократии Тоҷикистон]] (ҲДТ) — 1,7 % * [[Ҳизби наҳзати исломии Тоҷикистон]] (ҲНИТ) — 1,6 %, * [[Ҳизби сотсиал-демократии Тоҷикистон]] (ҲСДТ) — 0,5%-и раъйи интихобкунандагонро касб намуданд. Ҳамин тариқ, тибқи рӯйхати ҳизбӣ дар парлумони нав ҲХДТ-ро 16 нафар, ҲАТ-ро — 3 нафар, ҲИИТ-ро 2 нафар ва ҲСТ-ро 1 нафар вакил намояндагӣ мекунанд. Тибқи натиҷаҳои ниҳоии интихобот дар 41 ҳавзаи якмандатии интихоботӣ 35 нафар номзадҳои ҲХДТ, 2 номзади ҲАТ, 2 намояндаи ҲКТ ва 1 нафарӣ номзадҳои ҲДТ ва ҲИИТ пирӯзӣ ба даст оварда, ба парлумон роҳ ёфтанд.<ref>{{Cite web |url=http://www.news.tj/tj/news/kmir-nati-oi-ni-oii-intikhobotro-elon-kard |title=КМИР натиҷаҳои ниҳоии интихоботро эълон кард |accessdate=2016-07-21 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150323102808/http://news.tj/tj/news/kmir-nati-oi-ni-oii-intikhobotro-elon-kard |archivedate=2015-03-23 }}</ref> === Президент === {{main| Президенти Тоҷикистон}} Дар боби чаҳоруми [[Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон]] қоидаҳои умумии фаъолияти [[Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон]] навишта шудааст. Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон сарвари давлат ва ҳокимияти олии иҷроия мебошад. Президент дар доираи салоҳияти худ фармон мебарорад ва амр медиҳад, дар бораи вазъи кишвар бп ҷаласаи яаҷояи Маҷлиси Миллӣ ва Маҷлиси Намояндагон маълумот медиҳад, масъалаҳоеро, ки заруру муҳим мешуморад, ба муҳокимаи ҷаласаи якҷояи Маҷлиси Миллӣ ва Маҷлиси Намояндагон пешниҳод менамояд. * [[6 ноябр]]и соли [[1994]] [[Эмомалӣ Раҳмон]] бо роҳи овоздиҳии умумихалқӣ Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон интихоб шудааст. * 6 ноябри соли [[1999]] Эмомалӣ Раҳмон аз нав дар асоси алтернативӣ ва бо овоздиҳии умумихалқӣ бори дуюм ба муҳлати ҳафт сол Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон интихоб гардид. * 6 ноябри соли [[2006]] Эмомалӣ Раҳмон дар интихоботи озоду шаффофи демократӣ дар асоси алтернативӣ бори сеюм ба муҳлати ҳафт сол Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон интихоб шуд. * Охирон ''Интихоботи президентӣ'' дар Тоҷикистон 6 ноябри соли [[2013]] баргузор шуд. Дар натиҷа Президент [[Эмомалӣ Раҳмон]] барои давраи чорӯм баъд аз дарёфти 83,92 % овозҳо ғолиб омад<ref>{{Cite web |url=http://www.khovar.tj/elections/30493-intihobi-emomal1251-ra1203mon-ba-mansabi-prezidenti-to1207ikiston.html |title=7 ноябр/АМИТ «Лоиқ» |accessdate=2016-07-21 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131110011016/http://www.khovar.tj/elections/30493-intihobi-emomal1251-ra1203mon-ba-mansabi-prezidenti-to1207ikiston.html |archivedate=2013-11-10 }}</ref>. Рамзҳои Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон аз Ливо ва Нишони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон иборат мебошанд. Ливо ва Нишон рамзҳои расмии ҳокимияти президентӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон мебошанд. === Ҳукумат === {{main| Ҳокимияти иҷроияи Ҷумҳурии Тоҷикистон}} Дар боби панҷуми [[Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон]] қоидаҳои умумии фаъолияти [[Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон]] навишта шудааст. Ҳукумати ҷумҳурӣ аз сарвазир, муовини якум ва муовини ӯ, вазирони, раисони кумитаҳои давлатӣ иборат аст. Ҳукумати ҷумҳурӣ роҳбарии самараноки соҳаҳои иҷктисодӣ, иҷтимоӣ, фарҳангӣ ва иҷрои қонунҳо, қарорҳои якҷояи Маҷлиси Миллӣ ва Маҷлиси Намояндагон, қарорҳои Маҷлиси Миллӣ, қарорҳои Маҷлиси Намояндагон, фармону амрҳои Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистонро таъмин мекунад (Ниг. Бобби 5 [[Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон]]). === Ҳокимияти маҳаллӣ === Дар боби шашуми [[Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон]] қоидаҳои умумии фаъолияти [[Ҳокимияти маҳаллӣ]] навишта шудааст. Ҳокимияти маҳаллӣ аз мақомоти намояндагӣ ва иҷроия иборат буда дар доираи салоҳияти худ амал мекунад. Онҳо иҷрои Конститутсия, қонунҳо, қарорҳои якҷояи Маҷлиси Миллӣ ва Маҷлиси Намояндагон, қарорҳои Маҷлиси Миллӣ, қарорҳои Маҷлиси Намояндагон, санадҳои Президент ва Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистонро таъмин менамоянд. Мақомоти намояндагии маҳаллӣ дар вилоят, шаҳр ва ноҳияҳо Маҷлиси намояндагони халқ аст, ки онро раис роҳбарӣ мекунад. Муҳлати ваколати Маҷлиси намояндагони халқ 5 сол аст (Ниг. Бобби 6 [[Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон]]). == Низоми сиёсӣ == {{main| Низоми сиёсии Тоҷикистон}} Дар Ҷумҳурии Тоҷикистон то соли [[1990]] танҳо як ҳизби сиёсӣ — [[ҳизби Коммунистии Тоҷикистон]] ҳамчун ҷузъи таркибии ҲКИШ фаълият дошт, ки он асоси низоми сиёсии тоталитарии ҶШС Тоҷикистонро ташкил мекард ва ҳокимияти мутлақ дар дасти он буд. Ин ҳизби сиёсӣ сатҳ ва усули иштироки шаҳрвандиро дар кулли ҳокимияти давлати ба фоидаи худ ҳал мекард. Дар Ҷумҳурии соҳибистиқлоли Тоҷикистон шаҳрвандон ширкат варзида, метавонанд ба дигаргунишавии самти инкишофи сиёсат таъсир расонанд. Шаҳрвандони Ҷумҳурии Тоҷикистон дар асоси муқарароти [[Конститутсия ва Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи ҳизбҳои сиёсӣ» (соли 1998)]] фаъолияти сиёсии хешро истифода карда метавонанд. Шаклҳои асосии иштироки мардум дар ҳаёти сиёсӣ тариқи аъзогӣ дар ҳизби сиёсӣ ва иштирок дар интихобот амалӣ карда мешавад. Тарзи таъсис фаъолият ва дохилшавии шаҳрвандон ба ҳизбҳои сиёсӣ дар Қонуни конститутсионии Ҷумҳурии Тоҷикистон [[«Дар бораи ҳизбҳои сиёсӣ» (соли 1998)]] муқарар шудааст<ref>Конститутсияи ҶТ. Қонунҳо ва қарорҳо. [http://www.parlament.tj Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон]</ref>. === [[Ҳизбҳои сиёсии Ҷумҳурии Тоҷикистон:]] === Дар Ҷумҳурии Тоҷикистон [[8 ҳизби сиёсӣ]] фаъолият дошта, қисми муҳими низоми сиёсии Тоҷикистонро ташкил менамоянд. * [[Ҳизби Аграрии Тоҷикистон]] * [[Ҳизби Демократии Тоҷикистон]] * [[Ҳизби ислоҳоти иқтисодии Тоҷикистон]] * [[Ҳизби Коммунистии Тоҷикистон]] * [[Ҳизби Наҳзати Исломии Тоҷикистон]] ([[29 сентябр]]и [[2016]] фаъолияташ қатъ карда шуд)<ref>[http://sputnik-tj.com/Tajikistan/20150930/1016934598.html ҲНИТ созмони террористӣ эълом шуд — http://sputnik-tj.com]</ref> * [[Ҳизби Сотсиалистии Тоҷикистон]] * [[Ҳизби Сотсиал - Демократии Тоҷикистон|Ҳизби Сотсиал — Демократии Тоҷикистон]] * [[Ҳизби Халқӣ - Демократии Тоҷикистон|Ҳизби Халқӣ — Демократии Тоҷикистон]] == Тақсимоти маъмурӣ == {{асосӣ|Тақсимоти маъмурии Тоҷикистон}} {|style="float:right; margin-left:1em" |{{Харитаи Тоҷикистон||float=right}} |} {{асосӣ|Вилоятҳои Тоҷикистон}} Дар асоси Қонуни конститутсионии Ҷумҳурии Тоҷикистон № 100 аз 4 ноябри соли 1995 «Дар бораи тартиби ҳалли масъалаҳои сохти марзиву маъмурии Ҷумҳурии Тоҷикистон»<ref>Ахбори Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, соли 1995, № 21, мод. 239; соли 2000, № 11, мод. 513; соли 2003, № 4, мод.153; соли 2008, № 3, мод. 182; соли 2009, № 7-8, мод.489; № 12, мод.</ref>, воҳидҳои марзиву маъмурӣ ва маҳалҳои аҳолишини Ҷумҳурии Тоҷикистон [[Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон]], [[вилоят]], [[шаҳр]], [[ноҳия]], [[шаҳрак]], [[ҷамоат]] ва [[деҳа]] мебошанд. Ноҳияҳо деҳавӣ ва шаҳрӣ буда, дар итоати [[ҷумҳурӣ]], [[вилоят]] ё [[шаҳр]] шуда метавонанд. Дар таърихи [[1 январ]]и [[соли 2010]] [[Ҷумҳурии Тоҷикистон]] иборат аз [[Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон]] (ВМКБ); [[Вилояти Суғд]]; [[Вилояти Хатлон]]; 17 [[шаҳр]], 62 [[ноҳия]] (ҳамчунин, 13 ноҳияҳои тобеи ҷумҳурӣ, ки дар маркази мамлакат ҷойгир шудаанд), 57 [[шаҳрак]] ва 368 [[ҷамоат]] иборат аст<ref>{{Cite web |url=http://www.stat.tj/russian_database/socio-demographic_sector/administrative-area_units.xls |title=нусхаи бойгонӣ |accessdate=2012-02-17 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100816013937/http://www.stat.tj/russian_database/socio-demographic_sector/administrative-area_units.xls |archivedate=2010-08-16 }}</ref>. Дар таърихи [[1 январ]]и [[соли 2018]] [[Ҷумҳурии Тоҷикистон]] иборат аз [[Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон]] (ВМКБ); [[Вилояти Суғд]]; [[Вилояти Хатлон]]; 18 [[шаҳр]], 58 [[ноҳия]] (ҳамчунин, 13 ноҳияҳои тобеи ҷумҳурӣ, ки дар маркази мамлакат ҷойгир шудаанд), 57 [[шаҳрак]] ва 370 [[ҷамоат]] иборат аст<ref>{{Cite web|url=https://www.stat.tj/ru|title= Шумораи аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон то 1 январи соли 2018 Ахбороти Агентии омори назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон|author=|website=stat.tj|date= 2018|publisher= |lang=tg|accessdate=2019-04-27}}</ref>. Ҳамакнун сарзамини Тоҷикистон (1.01.2018) ба чунин воҳидҳо бахш карда шудааст: {| class="standard" |- ! Ном ! Аҳолӣ<br>(1.01.2018)<br>ҳазор тан <ref>{{Cite web|url=https://www.stat.tj/ru|title= Шумораи аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон то 1 январи соли 2018 Ахбороти Агентии омори назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон|author=|website=stat.tj|date= 2018|publisher= |lang=tg|accessdate=2019-04-27}}</ref> ! Паҳноварӣ,<br>ҳазор км² ! Зичии аҳолӣ,<br>кас/дар 1 км² ! Шумораи<br>ноҳияҳо ! Марказ<br> | |- class="shadow" | [[Душанбе]] | align=right|831,4 | align=right| 0,126 | align=right|8314,0 | align=right| 4 | |- | [[Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон]] | align=right|223,6 | align=right|62,9 | align=right|3,5 | align=right| 7 | [[Хоруғ]] |- | [[Вилояти Суғд]] | align=right|2 608,5 | align=right|25,2 | align=right|103,5 | align=right| 14 | [[Хуҷанд]] |- | [[Вилояти Хатлон]] | align=right| 3 198,5 | align=right|24,7 | align=right|129,5 | align=right| 24 | [[Бохтар]] |- | [[Ноҳияҳои тобеи ҷумҳурӣ]] | align=right|2 069,2 | align=right|28,5 | align=right|72,6 | align=right| 13 | [[Душанбе]] |} == Шаҳрҳои Тоҷикистон == {{асосӣ|Шаҳрҳои Тоҷикистон}} Тоҷикистон аз рӯйи ахбороти омории [[соли 2016]] дорои 18 шаҳр аст. Яке аз онҳо пойтахти мамлакат шаҳри [[Душанбе]] аст, ки мақоми воҳиди олии маъмурӣ-ҳудудиро дорад, 4 шаҳр мақоми тобеи ҷумхурӣ, 7 шаҳр макоми тобеи вилоят ва 6 шаҳр мақоми тобеи ноҳия мебошанд.<ref>{{Cite web |url=http://www.stat.tj/ru/img/7a20337ca019c92e18235196b4e62aaa_1470198679.pdf |title=Шумораи аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон то 1 январи соли 2016 Ахбороти Агентии омори назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон |accessdate=2016-08-16 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20170810004846/http://www.stat.tj/ru/img/7a20337ca019c92e18235196b4e62aaa_1470198679.pdf |archivedate=2017-08-10 }}</ref> {|class="standard sortable" !Номгузорӣ !Тобеъияти<br />маъмурӣ !Аҳолӣ,<br />ҳаз. наф. !Сурат !Номгузории пешина |- |Бӯстон |шаҳр, тобеи вилоят <br />тобеияти <br />[[вилояти Суғд]] |33,5 |align="center"|[[Акс:Chkalovsk, Tajikistan - panoramio (5).jpg|150px]] |аз [[1956]] то соли [[2016]] — [[Чкаловск]], ба заб. тоҷикӣ - [[Чкалов]]<ref>{{Cite web |url=http://news.tj/tj/news/ta-iiri-nomi-yak-sha-r-dar-ikiston-ch-arzish-dorad |title=Тағйири номи як шаҳр дар Тоҷикистон чӣ арзиш дорад? |accessdate=2016-07-17 |archiveurl=https://archive.today/20160308115206/http://news.tj/tj/news/ta-iiri-nomi-yak-sha-r-dar-ikiston-ch-arzish-dorad |archivedate=2016-03-08 }}</ref> |- |[[Ваҳдат]] |шаҳр, тобеи ҷумҳурӣ |42,4 |align="center" |[[Акс:Ваҳдат. Муҷассамаи Модар.tif|150px]] |то соли 1936 — Янги-Бозор <br /> аз 1936 то 1992 — Орҷоникидзеобод <br /> 1992—2003 — Кофарниҳон |- |Гулистон |шаҳр, тобеи вилоят <br />тобеияти <br />[[вилояти Суғд]] |45,1 |align="center" |[[Акс:Taboshar,mainroad1.jpg|150px]] |аз [[1957]] то [[1962]] — Хуҷанд, аз [[1963]] то [[2016]] [[Қайроққум]] |- |[[Душанбе]] |Пойтахт |802,7 |align="center" |[[Акс:National Library of Tajikistan.JPG|150px]] | то соли [[1925]] деҳаи Душанбе, аз 1929 то 1961 Сталинобод |- |[[Истаравшан]] |шаҳр, тобеи ноҳия <br /> тобеияти <br />[[ноҳияи Истаравшан]] <br />[[вилояти Суғд]] |61,2 |align="center" |[[Акс:Istaravshan,MugTeppe1.jpg|150px]] |дар гузашта — Курушкада<br />асри VIII — Вагат<br />аз асри XV то соли 2000 — Уротеппа |- |Истиқлол |шаҳр, тобеи вилоят <br />тобеияти <br />[[вилояти Суғд]] |16,4 | |то соли [[2012]] — [[Табошар]] |- |[[Исфара]] |шаҳр, тобеи ноҳия <br /> тобеияти <br />[[ноҳияи Исфара]] <br />[[вилояти Суғд]] |47,8 |align="center" |[[Акс:Tea House Sino.jpg|150px]] |то асри X — Асбара, Исфаранг |- |[[Конибодом]] |шаҳр, тобеи ноҳия <br /> тобеияти <br />[[ноҳияи Конибодом]] <br />[[вилояти Суғд]] |50,4 |align="center"|[[Акс:Konibodom,Oim2.jpg|150px]] | |- |[[Кӯлоб]] |шаҳр, тобеи вилоят <br />тобеияти <br />[[вилояти Хатлон]] |102,4 |align="center" |[[Акс:Kulob welcome-2.JPG|150px]] | |- |[[Бохтар]] |шаҳр, тобеи вилоят <br />тобеияти <br />[[вилояти Хатлон]] |105,4 |align="center" |[[Акс:Qurghonteppa 2010 02.jpg|150px]] | |- |[[Норак]] |шаҳр, тобеи вилоят <br /> тобеияти <br />[[вилояти Хатлон]] |29,1 |align="center" |[[Акс:Нурекская ГЭС, Таджикистан.JPG|150px]] | |- |[[Панҷакент]] |шаҳр, тобеи ноҳия <br /> тобеияти <br />[[ноҳияи Панҷакент]] <br />[[вилояти Суғд]] |41,2 |align="center" |[[Акс:Здание хукумата (мерии) г. Панджакента.jpg|150px]] |дар асри VI—VIII |- |[[Роғун]] |шаҳр, тобеи ҷумхурӣ <br /> тобеияти <br /> <br /> |15,0 |align="center" |[[Акс:Шаҳри Роғун.jpg |150px]] | |- |[[Леваканд]] |шаҳр, тобеи ноҳия <br /> тобеияти <br />[[ноҳияи Сарбанд]] <br />[[вилояти Хатлон]] |17,3 | |то соли [[1996]] — Калининобод, [[1996]] — [[2018]] Сарбанд |- |Турсунзода | шаҳр, тобеи ҷумҳурӣ |52,8 |align="center" |[[Акс:Tursunzoda GovtHouse.jpg|150px]] |то соли 1977 — Регар |- |[[Хуҷанд]] |шаҳр, тобеи вилоят <br />тобеияти <br />[[вилояти Суғд]] |175,4 |align="center" |[[Акс:Мечеть и голуби 1.JPG|150px]] |дар гузашта — Александрия Эсхата<br />асри VII — 1936 — Хуҷанд<br />1936—1991 — Ленинобод |- |[[Хоруғ]] |шаҳр, тобеи вилоят <br />тобеияти <br />[[Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон]] |29,2 |align="center" |[[Акс:Chorog.JPG|150px]] | |- |[[Ҳисор]] |шаҳр, тобеи ҷумҳурӣ |27,4 |align="center" |[[Акс:Hisor Fort 20141006 Tajikistan 1018 Hisor (16072348167).jpg|150px]] | |- |} == Иқтисод == {{асосӣ|Иқтисоди Тоҷикистон}} * Ҳаҷми қарзи давлатии Тоҷикистон: Дар соли 2009 қарзи давлатӣ 1 милиларду 691,3 миллион доллар буд, дар [[соли 2018]] ҳаҷми он ба 2 миллиарду 873 миллион доллар расид. Аз ҷумла, қарз аз Чин дар соли 2009 630 миллион доллар буд, ки дар поёни соли 2018 он ба 1,2 миллиард доллар баробар шуд<ref>{{Cite web|url=https://www.ozodi.org/a/ten-years-challenge-tajikistan/29747422.html|title=Дар 10 сол дар Тоҷикистон чӣ тағйир кард?|author=ozodi.org|publisher=ozodi.org|lang=tg|accessdate=2019-04-18}}</ref>. * Сандуқи байналмилалии пул (СБП) пешгӯӣ намудааст, ки ММД (маҷмаъи маҳсулоти дохилӣ) — и Тоҷикистон дар соли равон 5 дарсад ва дар соли 2020 4,5 дарсад рушд хоҳад кард, гуфта шудааст дар гузориши моҳи апрели иқтисоди ҷаҳонӣ "''World Economic Outlook''"<ref>{{Cite web|url=https://sputnik-tj.com/Tajikistan/20190411/1028643755/MVF-durnamo-rushdi-MMD-Tojikiston-2019-peshgui-kardan-.html|title=СБП дурнамои рушди ММД-и Тоҷикистонро дар соли 2019 пешгӯӣ кард|author=sputnik-tj.com|publisher=sputnik-tj.com|lang=tg|accessdate=2019-04-18}}</ref>. * Пас аз натиҷаҳои соли гузашта, Тоҷикистон ҳаҷми қарзи хориҷии худро зиёд кард. Дар аввали моҳи январи соли 2021 ин рақам 3,2 миллиард доллар буд. Бояд қайд кард, ки ин 43,8 фоизи маҷмӯи маҳсулоти дохилии ҷумҳурӣ (ММД)-ро ташкил медиҳад. Ҳамин тариқ, барои ҳар як шаҳрванди кишвар 339 доллар рост меояд.<ref>[https://tj.sputniknews.ru/economy/20210226/1032894307/Kazhdyy-zhitel-Tadzhikistana-dolzhen-339-dollarov.html /sputniknews.ru/ 26.02.2021]</ref> * Вазири рушди иқтисод ва савдои Тоҷикистон Завқӣ Завқизода нишасти матбуотии солонаи вазорат фаъолияти Минтақаҳои озодии иқтисодии Тоҷикистонро баррась намуд. Гуфта шуд, ки то ҳоли ҳозир (январи соли 2021) ҳамагӣ 72 ширкатҳои саноатӣ номанвис шудаанд. 30 субъект дар [[Минтақаи озоди иқтисодии «Суғд»]], 25 субъект дар [[Минтақаи озоди иқтисодии «Данғара»]], 11 субъект дар [[Минтақаи озоди иқтисодии «Панҷ»]], 5 субъект дар [[Минтақаи озоди иқтисодии «Ишкошим»]] ва 1 себъект дар МОИ-и навтаъсиси “Кулоб”.<ref>[https://halva.tj/tj/news/dar_minta_a_oi_ozodi_i_tisodi_oi_to_ikiston_72_korkhona_faoliyat_mekunand/ Дар минтақаҳои озоди иқтисодиҳои Тоҷикистон 72 корхона фаъолият мекунанд /halva.tj/ 19.02.2021]</ref> * Мувофиқи маълумоти БМТ, давоми соли 2020 барориши кортҳои пардохтии бонкӣ ба таври назаррас афзоиш ёфт: шумораи умумии кортҳои аз ҷониби бонкҳои ватанӣ баровардашуда то охири соли 2020 зиёда аз 3,2 миллион ададро ташкил дод. То ҳолати 31 декабри соли 2020 шумораи банкоматҳо ва терминалҳои электронӣ дар Тоҷикистон мутаносибан, ба 1281 ва 5710 адад расидааст. Шумораи банкоматҳо давоми соли 2020 ба миқдори 403 адад ва шумораи терминалҳои электронӣ — 362 адад зиёд шудааст.<ref>[https://khovar.tj/2021/02/dar-to-ikiston-tedodi-amyon-oi-elektron-ta-riban-5-marotiba-afzoish-yoftaast/Дар Тоҷикистон теъдоди ҳамёнҳои электронӣ * тақрибан 5 маротиба афзоиш ёфтааст /khovar.tj/ 15.02.2021]{{Пайванди мурда|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> === Саноат === {{main|Саноати Тоҷикистон}} [[File:Talco.jpg|250px|right]] Ҷанги шаҳрвандӣ (1992—1997) ба фаъолияти саноати Ҷумҳурии Тоҷикистон нақши манфӣ гузошт. Корхонаҳои саноатии Тоҷикистон аз соли 1996 инҷониб аксар зараровар ҳисоб мешаванд. Зеро, аз ин сол сар карда ба ҷумҳурӣ воридоти молҳои саноатии хориҷӣ хело афзуд. Дар натиҷа аз як тараф аксарияти корхонаҳои саноатӣ фаъолият намекарданд, аз тарафи дигар, он корхонаҳое, ки фаъолият менамоянд, маҳсулоташон бо молҳои ба ҷумҳурӣ ворид шудаи хориҷӣ рақобат карда наметавонанд. Корхонаҳои муштараки саноатии Тоҷикистон дар натиҷаи инвеститсияҳои хориҷӣ ба миён омада фаъолият (асосан соҳаи саноати сабук) мебаранд. Дар соли 2011 дар Ҷумҳурии Тоҷикистон 952 корхонаи саноатӣ арзи вуҷуд мекард (аз байни онҳо 10,2 % кор намекарданд). Маҳсулоти истеҳсолнамудаи корхонаи саноатӣ дар 9 моҳи соли 2012 — $1,4 млрд ташкил мекард<ref>http://www.regnum.ru/news/1582915.html</ref>. Мувофиқи ахбороти Вазорати энергетика ва саноати Ҷумҳурии Тоҷикистон дар ҷумҳурӣ чунин соҳаҳои асосии саноат арзи вуҷуд доранд: * коркарди маъданҳои кӯҳӣ ва металҳои нодир; * истеҳсоли ангишт (дар кони ангишти Шӯроб, Фон-Яғноб (кокс) ва Назаргиёҳ (антрасит)); * истеҳсоли газ ва нафт (дар водии Вахш, [[Ҳисор]], Хоҷа Сартез дар [[Кӯлоб]] ва [[вилояти Суғд]]); * истеҳсоли металҳои ранга (арзиз, тило, нукра, сурб, цинк, висмут, ртуть, вольфрам, молибден); * саноати сабук (асосан коркарди пахта ва хуроквори); * саноати кимиё (Комбинати кимиёи [[Ёвон]], Заводи азотбарории Вахш); * саноати масолеҳи сохтумонӣ; * саноати мошинасозӣ; * саноати пилла.<ref>{{Cite web |url=http://www.minenergoprom.tj/ |title=нусхаи бойгонӣ |accessdate=2021-08-09 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20170814123031/http://www.minenergoprom.tj/ |archivedate=2017-08-14 }}</ref> Дар Ҷумҳурии Тоҷикистон [[соли 2019]] дар соҳаи саноат — 219 корхонаи нави саноатӣ бо таъсиси 2942 ҷойи корӣ, аз ҷумла, дар [[вилояти Суғд]] — 59 бо 969 ҷойҳои кории нав, [[вилояти Хатлон]] — 57 корхона бо 678 ҷойҳои кории нав, [[ВМКБ]] — 3 корхона бо 87 ҷойҳои кории нав, шаҳри [[Душанбе]] — 60 корхона бо 812 ҷойҳои кории нав ва [[НТҶ]] — 40 корхона бо 386 ҷойҳои кории нав сохта ба истифода дода шуд. Аз шумораи умумии корхонаҳои нав: 38 — корхона ба соҳаи мошинсозӣ, 53 — корхона ба саноати сабук, 50 — корхона ба соҳаи масолеҳи сохтмон, 62 — корхона ба саноати хӯрокворӣ, 2 —корхона ба саноати маъдан, 1 — корхона ба саноати ангишт, 5 — корхона ба соҳаи табъу нашр ва 8 — корхона ба дигар соҳаҳо рост меояд.<ref>{{cite web|url=http://sanoat.tj/?p=5344|title=Натиҷаи воридоти технологияҳои муосир ва татбиқи он дар истеҳсолоти ватанӣ|author= |date=|publisher=sanoat.tj|accessdate=2020-01-22}}</ref>. === Захираҳои канданиҳои фоиданок === Дар шимоли Тоҷикистон, дар вилояти Суғд, яке аз бузургтарин дар ҷаҳон кони нуқра — Конимансури Калон мавҷуд аст. Тоҷикистон инчунин захираҳои бойи сангҳои қиматбаҳо, уран (аз рӯи баъзе маълумотҳо, 16 % захираи ҷаҳонӣ), тило, ангишт, ва захираҳои арзӣ (алюминий) ва полиметаллӣ дорад. Дар Тоҷикистон ҳоло 28 конҳои нафт ва газ ба қайд гирифта шудааст. Дар ин конҳо захираи нафт 2,2 млн. тонна ва газ – 3,4 миллиард метри кубиро ташкил медиҳанд. Дар айни замон дар Тоҷикистон 40 конҳои тилои амалкунанда ва қариб 85 конҳои ояндадори тило муайян шудаанд.<ref>[http://avesta.tj/2021/02/03/v-tadzhikistane-zaregistrirovano-28-mestorozhdenij-nefti-i-gaza/ В Таджикистане зарегистрировано 28 месторождений нефти и газа]{{Пайванди мурда|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Барои баргардонидани хароҷоти ширкати ТВЕА-и Чин дар сохтмони [[МБГ-2 ш. Душанбе]] (Иқтидори умумии нерӯгоҳи когенераторӣ ба 400 МВт), вай ҳуқуқи истихроҷи тилоро аз конҳои «Кумарғи Боло» ва «Дуоба» гирифтааст, ки дар [[ноҳияи Айнӣ]] [[вилояти Суғд]] мебошанд. Дар шимоли Тоҷикистон, майдони умумии конҳо 15,4 км² ва захираҳо 51,7 тонна тило ташкил медиҳанд<ref name="spu">{{Cite web|url=https://tj.sputniknews.ru/country/20191128/1030299133/tajikistan-kitay-dobycha-zolota.html|title=ТЭЦ-2 на вес золота: Китай «вернёт» свои инвестиции на рудниках Таджикистана|date=2019-11-28|publisher=[[Sputnik]]|accessdate=2019-11-28}}</ref>. [[15 декабр]]и [[соли 2017]] “Талко” ва “Ширкати саноати куҳии Ҳуаюй” (Tibet Hua Yu Mining Co., Ltd) – и Чин “Созишнома дар бораи ширкати муштарак” – ро имзо карданд, ки дар пайи он “Талко Голд” бо саҳми 50 ба 50 ба ширкати муштараки тоҷикиву чинӣ табдил ёфт. [[Кони "Кончоч"]] минтақаест, ки дар 7 километрии [[Искандаркӯл]] воқест. Қаблан расонаҳо аз қавли манобеъи гуногун захоири [[Кони "Кончоч"]] ро аз 32 то 60 тон тилову то 300 ҳазор тон сурма ҳисоб карда буданд. Ҳамчунин аз истеҳсоли нуқра, симоб, сафедаи симоб ва флюорит низ дар назар аст. Дар миёни тамоми корхонаҳои маъдани фаъол дар саросари кишвар, аз қабили “Зарафшон”, “Анзоб”, “Апрелевка”, “Пакрут” ва ғайра “Талко Голд” танҳо ширкате хоҳад буд, ки Тоҷикистон дар он 50 дарсад саҳм дорад. Бақия ҳама бо саҳми 75 то 100% мутааллиқи ширкатҳои хориҷиянд.<ref>{{Cite web|url= https://sputnik-tj.com/industry/20200829/1031812135/Talko-gold---nozanini-sanoat-dar-osguhi-kuhhoi-Fon--guzorishi-tasviri.html|title=“Талко голд” - "нозанини саноатӣ" дар оғӯши куҳҳои Фон – гузориши тасвирӣ|author=|website=www.sputnik-tj.com|date=|publisher= |lang=tg|accessdate=202о-08-29}}</ref> === Бонкҳо ва ташкилотҳои қарзӣ === Низоми молиявии мамлакатро [[Бонки миллии Тоҷикистон]] ба танзим медарорад. Дар ҷумҳурӣ 13 бонк ва ташкилотҳои қарзӣ аъзои Ассотсиатсияи бонкҳои Тоҷикистон (АБТ) мебошанд: * БДА ҶТ «[[Амонатбонк]]»; * ҶСК «[[Ориёнбонк]]»; * ҶСК «[[Агроинвестбонк]]»; * ҶСК «[[Тоҷиксодиротбонк]]»; * «БСТ ТИСТ Тоҷпромбонк»; * ҶСК «[[Бонки Эсхата]]»; * ҶСП «Фононбонк»; * ҶСК «Соҳибкорбонк»; * ҶСК «''Accessbank Tajikistan''»; * ҶСП ТҚХ «ФИНКА»; * ҶСП «Аввалин Бонки Молиявии хурд»; * ҶДММ ТҚХ «ИМОН ИНТЕРНЕШНЛ» * ҶСП ТҚХА «Боварӣ ва ҳамкорӣ».<ref>{{Cite web |url=http://news.tj/tj/news/amirsho-miraliev-ro-bari-abt-intikhob-shud |title=Амиршо Миралиев роҳбари АБТ интихоб шуд |accessdate=2016-04-26 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160426133020/http://news.tj/tj/news/amirsho-miraliev-ro-bari-abt-intikhob-shud |archivedate=2016-04-26 }}</ref> == Бекорӣ ва муҳоҷирати меҳнатӣ == Ҷанги шаҳрвандӣ (1992—1997) боиси харобии иқтисод ва баста шудани корхонаву муассисаҳои давлатӣ гардид. Корхонаҳои саноатии истеҳсолӣ ва диг. ширкатҳои хурду миёнаи хидматрасони асосан 10-15 % қавваи кории ҷумҳуриро бо кор таъмин мекунанд. Бинобар ин шумораи мардуми қобили кор ба сафи муҳоҷирони меҳнатӣ тахминан ба 1 000 000 нафар расидааст. Саҳми онҳо дар иқтисодиёт меафзояд. Бар асоси гузоришҳои расмӣ, дар Русия ва кишварҳои дигари хориҷӣ беш аз як милюн муҳоҷири кории тоҷик фаъъолият мекунанд, ки ағлаби онҳо ҳамасола сармояи зарурӣ барои таъмини рӯзгори хонаводаҳоро ба Тоҷикистон интиқол медиҳанд. Дар соли 2012 муҳоҷирони корӣ ба Тоҷикистон ҳудуди 3,6,млрд доллар пул (47 % ММД и ҷумҳурӣ) интиқол додаанд. Дар миёни кишварҳое, ки иқтисодашон ба маболиғи интиқолии муҳоҷирони корӣ вобаста аст, Тоҷикистон ҳамчунон болотарин ҷойгоҳро ба худ ихтисос медиҳад.<ref>http://www.bbc.co.uk/tajik/news/2012/11/121121_zkh_worldbank_report.shtml</ref> === Хоҷагии кишоварзӣ === '''Маҳсулоти асосии кишоварзӣ:''' * [[пахта]] * [[ғалла]] * [[абрешим]] * [[сабзавот]] * [[мева]] * [[токпарварӣ]] * [[тамоку]] * [[меваи хушк]] * [[cоҳаи чорводорӣ]] (дар [[ноҳия]]ҳои [[кӯҳ]]ӣ) == Энергетика == [[File:Un-Tajikistan.svg|thumb|Харитаи Ҷумҳурии Тоҷикистон]] Мақолаи асосӣ: [[Энергетикаи Тоҷикистон]] Дар Тоҷикистон ҳоло чунин Нерӯгоҳҳои барқии обӣ амал мекунанд: Нерӯи асоси энергетикаи Тоҷикистонро Нерӯгоҳҳои барқии обӣ истеҳсол мекунанд. Ҳаҷми умумии муайяншудаи иқтидори Нерӯгоҳҳои барқии обӣ — 4070 МВт аст. Тоҷикистон дорои захираҳои ғании гидроэнергетикӣ мебошад. Ҳаҷми умумии захираҳои гидроэнергетикӣ — 527 млрд кВт. соатро ташкил медиҳад. Аз рӯи ҳаҷми умумии захираҳои гидроэнергетикӣ Тоҷикистон дар ҷаҳон ҷойи ҳаштумро ишғол мекунад. Дар Тоҷикистон ҳоло чунин Нерӯгоҳҳои барқии обӣ амал мекунанд: 1.1. [[НБО Норак]] — бо иқтидори 3000 МВт; 1.2. [[НБО Бойғозӣ]] — бо иқтидори 600 МВт; 1.3. [[Нерӯгоҳи барқи обии Сангтӯда-1|НБО Сангтӯда–1]] — бо иқтидори 670 МВт; 1.4. [[Нерӯгоҳи барқи обии Сангтӯда-2|НБО Сангтӯда–2]] — бо иқтидори 220 МВт; 1.5. [[НБО Сарбанд]] — бо иқтидори 240 МВт; 1.5. [[НБО Шаршара]] — бо иқтидори 29,9 МВт; 1.7. [[НБО Марказӣ]] — бо иқтидори 15,1 МВт; 1.8. [[НБО Қайроққум]] — бо иқтидори 126 МВт дар Сирдарё; 1.9 Силсилаи НБО Варзоб ([[НБО Варзоб-1,Варзоб-2 ва Варзоб-3]]) — бо иқтидори умумии 25,7 МВт.; 1.10. [[Нерӯгоҳи Помир-1]]; 1.11. [[Нерӯгоҳи барқи обии Роғун]] — [[16 ноябр]]и [[соли 2018]] агрегати якуми НБО Роғун бо иқтидори 600 МВт ба кор дароварда шуд; иқтидори лоиҳавии НБО Роғун ба 3600 МВт баробар буда, он аз 6 агрегати 600 МВт ва баландии сарбанди он 335 метр муайян шудааст<ref>{{Cite web|url=http://www.president.tj/node/18897|title=Маросими ба кор даровардани агрегати якуми Неругоҳи барқи обии “Роғун”|author=|website=president.tj|date=2018-11-16|publisher= |lang=tg|accessdate=2018-12-27}}</ref>; 1.12. Силсилаи НБО — и хурд. Ба истифода додани НБО «Сангтӯда — 1» ва «Сангтӯда — 2», Маркази барқу гармидиҳии «Душанбе — 2», хатҳои интиқоли барқи баландшиддати «Ҷануб-Шимол», «Лолазор-Хатлон», «Хуҷанд-Айнӣ», «Сангтӯда — Лолазор», «Сангтӯда – НБО-и Сарбанд», «Қайроққум-Ашт», «Айнӣ –Панҷакент», «НБО-и Роғун» -Зеристгоҳи «Душанбе-500», таҷдид ва иваз намудани зеристгоҳҳо ба зеристгоҳҳои пурқудрат, таҷдид ва барқарорсозии неругоҳҳо ва шабакаҳои барқӣ сабаби таҳкими иқтидору эътимоднокии таъминоти энергияи барқ дар ҷумҳурӣ гардид. Ду сол боз (аз соли 2018) дар натиҷаи мулоқоту гуфтушунидҳои сатҳи олии Сарони ду давлат — Тоҷикистон ва [[Ӯзбекистон]] ҳамкории энергетикҳои тоҷику ӯзбек боз барқарор гардид, ки ин барои ҳарду тараф манфиати хеле калонеро молик аст. Баъди зиёда аз 9 соли ҷудо будани низоми энергетикии Тоҷикистон аз [[Осиёи Марказӣ]] додугирифти неруи барқ байни ин ду ҷумҳурии ҳамсоя оғоз ёфт. Дар давраи Истиқлол иқтидори истеҳсолии соҳаи энергетика, бе назардошти НБО «Роғун», ба миқдори 1520 МВт зиёд шуд.<ref>{{Cite web|url=http://khovar.tj/2019/12/imr-z-r-zi-energetik-o-dar-davrai-isti-loliyat-i-tidori-iste-solii-so-a-be-nazardoshti-nbo-ro-un-1520-mvt-ziyod-shud/|title=Дар давраи Истиқлол иқтидори истеҳсолии соҳа бе назардошти НБО «Роғун» 1520 МВт зиёд шуд|author=|website=www.khovar.tj|date=|publisher= |lang=tg|accessdate=2019-12-22}}</ref> [[8 декабр]]и [[соли 2016]] [[МБГ-2 ш. Душанбе|Маркази барқу гармидиҳии Душанбе-2]] бо иқтидори 300 МВт ва 167 Гкал гармӣ бо иштироки Президенти кишвар Эмомалӣ Раҳмон сурат гирифт. Боз ду агрегат ба кор дароварда шуд<ref name="spu"/>.. Иқтидори умумии нерӯгоҳи когенераторӣ ба 400 МВт расид. [[20 март]]и [[соли 2019]] Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар шаҳри Норак ба татбиқи лоиҳаи «Барқарорсозии НБО «Норак» оғози расмӣ бахшиданд. Дар натиҷаи татбиқи ин лоиҳа НБО «Норак» таҷдид ва эътимодноктар гардида, иқтидори лоиҳавияш аз 3000 ба 3300 МВт бардошта хоҳад шуд. [[23 август]]и [[соли 2019]] ба татбиқи лоиҳаи «Таҷдиди НБО «Қайроққум» оғози расмӣ бахшида шуд. Баъди татбиқи лоиҳа тавоноии НБО «Қайроққум аз 126 мегаватт ба 176 мегаватт расонида мешавад.<ref>{{Cite web|url=http://khovar.tj/2019/12/imr-z-r-zi-energetik-o-dar-davrai-isti-loliyat-i-tidori-iste-solii-so-a-be-nazardoshti-nbo-ro-un-1520-mvt-ziyod-shud/|title=Дар давраи Истиқлол иқтидори истеҳсолии соҳа бе назардошти НБО «Роғун» 1520 МВт зиёд шуд|author=|website=www.khovar.tj|date=|publisher= |lang=tg|accessdate=2019-12-22}}</ref> [[20 январ]]и [[соли 2020]] [https://sputnik-tj.com/docs/about/index.html Оҷонсии иттилоотии Sputnik] {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20191208092124/https://sputnik-tj.com/docs/about/index.html |date=2019-12-08 }} гузорише овардааст, ки Маҷлиси намояндагони Ҷумҳури Тоҷикистон ҳафтаи пеш пазируфт (соли 2020), аз моддаи 9-и Қонун “Дар бораи хусусигардонии моликияти давлатӣ”, калимаҳои [[НБО Роғун|Неругоҳи барқи обии “Роғун”]] ва Корхонаи воҳиди давлатии “[[Ширкати Алюминийи Тоҷик]]” хориҷ карда шуданд. Моддаи 9-и қонуни мазкур дар бораи объектҳоест, ки хусусӣ гардонида намешаванд ва дар он таъкид шудаст, “амволи нерӯгоҳи барқи обии “Норак”, нерӯгоҳи барқи обии “Роғун” ва корхонаи воҳиди давлатии “[[Ширкати Алюминийи Тоҷик]]” хусусӣ гардонида намешаванд”.<ref>{{Cite web|url=https://sputnik-tj.com/industry/20200120/1030566842/Ijozati-khususi-kardani-Rogun-va-Talko.html|title=Иҷозати хусусӣ кардани амволи “Роғун” ва “Талко”: Ҳукумату парлумон пазируфтанд|author=|website=www.sputnik-tj.com|date=|publisher= |lang=tg|accessdate=2020-01-22}}</ref> Дар соли 2020 дар Тоҷикистон ба ҳисоби умумӣ 19 миллиард 770,5 миллион кВт⋅соат нерӯи барқ истеҳсол карда шудааст. Тоҷикистон дар соли 2020 зиеда аз 1,5 миллиард кВт⋅соат нерӯи барқ ба кишварҳои ҳамсоя содирот кардааст. Аз рӯи маълумотҳо ҷумҳурӣ дар маҷмӯъ 1 миллиард 528,4 миллион кВт⋅соат қувваи барқ ба маблағи зиеда аз 56,4 миллион доллар содирот намудааст.<ref>{{Cite web|url=https://tj.sputniknews.ru/energetics/20210201/1032739925/tajikistan-eksport-elektroenergii.html?utm_source=yxnews&utm_medium=desktop|title=В Таджикистане рассказали, сколько электроэнергии экспортировано за рубеж|author=|website=www.sputnik-tj.com|date=|publisher= |lang=tg|accessdate=2021-02-01}}</ref> === Лоиҳаи минтақавии «CASA-1000» === {{Main|Лоиҳаҳои муштараки иқтисодӣ дар Тоҷикистон}} [[12 май]]и [[соли 2016]] ифтитоҳи лоиҳаи сохтмони хати баландшиддати барқии «CASA-1000» (ЛЭП — 1000 кВт) баргузор гардид. «CASA-1000» интиқоли барқи Тоҷикистон ва Қирғизистонро ба Афғонистону Покистон таъмин мекунад<ref>[http://www.asiaplus.tj/news/tajikistan/economic/201605 Оғози расмии амалисозии лоиҳаи CASA-1000]{{Пайванди мурда|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. == Нақлиёт == {{асосӣ|Нақлиёт дар Тоҷикистон}} Дар солҳои истиқлол дар Тоҷикистон таъмиру азнавсозии роҳи автомобилгарди Душанбе — [[Айнӣ]] — [[Шаҳристон]] — [[Истаравшан]] — [[Хуҷанд]] — [[Бӯстон]] — Чанак (сарҳади [[Ӯзбекистон]]), ки 411 км дарозӣ дорад бо ёрдами давлати Чин соли 2006 амалӣ гардид. Роҳи мошингард тамоми сол пойтахти мамлакат Душанберо бо ноҳияҳои Тоҷикистони Шимолӣ мепайвандад. [[18 октябр]]и [[соли 2015]] — дар [[ноҳияи Айнӣ]] [[Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон]] [[Эмомалӣ Раҳмон]] роҳи мошингарди Айнӣ — Панҷакентро ифтитоҳ намуд. Роҳи мошингарди Айнӣ — Панҷакент 112,6 километрро ташкил медиҳад. Корҳои сохтмонӣ моҳи октябри соли 2012 оғоз гардида, моҳи октябри [[соли 2015]] ба охир расид. Навсозии роҳ бо маблағи 115 миллион доллари амрикоӣ аз ҳисоби ҷалби сармояи хориҷию ватанӣ иҷро карда шудааст.<ref>[http://khovar.tj/2015/10/iftito-i-ro-i-moshingardi-ajn-pan-akent/ Ифтитоҳи роҳи мошингарди Айнӣ — Панҷакент]</ref> [[Сохтмони роҳи мошингарди Исфара-Конибодом- Ҷаббор Расулов|Сохтмони роҳи мошингарди Исфара-Конибодом — Ҷаббор Расулов]] соли 2016 дар [[вилояти Суғд]] оғоз шуда буд. Анҷоми корҳои таҷдиду барқарорсозии роҳ ду сол муайян шуда буд ва соли 2019 ӣа истифода супорида шуд.<ref>[http://khovar.tj/2016/03/o-ozi-kor-oi-aznavsozii-sho-ro-i-isfara-konibodom-abbor-rasulov/ Оғози корҳои навсозии шоҳроҳи Исфара-Конибодом-Ҷаббор Расулов]</ref> Дар соҳаи нақлиёти роҳи оҳан бошад дастоварди назаррас [[24 август]]и [[соли 2016]] расман мавриди баҳрабардорӣ қарор додани роҳи оҳани Душанбе-Қурғонтеппа-Кӯлобро гардид. Ин роҳи оҳан шаҳри [[Душанбе]]ро бо [[Вилояти Хатлон]] пайваст мекунад. Сохтмони хати роҳи оҳани Душанбе-Қурғонтеппа-Кӯлоб, ки аҳамияти минтақавию байналмилалӣ дорад, ҳанӯз моҳи марти соли 2009 шурӯъ шуда буд. Масофаи умумии он дар қитъаи Ваҳдат-Ёвон 41 км буда, дар ин масир 3 нақб ва 8 адад пули калону миёна сохта шудааст.<ref>[http://www.president.tj/node/12777 Истиқбол дар истгоҳи роҳи оҳани ноҳияи Ёвон]</ref> === Боз нигаред === * [[Нақби автомобилгарди «Истиқлол»]] * [[Нақби автомобилгарди «Озодӣ»]] * [[Нақби автомобилгарди Чормағзак]] * [[Нақби автомобилгарди "Шаҳристон"]] == Ҷуғрофиё == {{асосӣ|Ҷуғрофиёи Тоҷикистон}} [[File:Tajik mountains edit.jpg|thumb|Кӯҳсори Тоҷикистон]] Тоҷикистон кишваре кӯҳистонӣ буда ва 93 дарсади сарзамини он аз 300 то 7495 м баландтар аз сатҳи дарё аст. Кӯҳсори Тоҷикистон бахше аз кӯҳистонҳои Тиён-Шон ва Помир ҳастанд. Баландтарин қуллаҳои Тоҷикистон инҳоянд: {|style="border:1px solid #8888aa; background-color:#f7f8ff; padding:5px; font-size:85%;" align=center |- |style="text-align: center;" |Кӯҳ |style="text-align: center; background-color: rgb(204, 153, 51);" colspan=2 align="center"|Баландӣ |style="text-align: center; background-color: rgb(204, 153, 51);" colspan=2 align="center"|Ҷойгоҳ |- |[[Қуллаи Истиқлол]] |style="text-align: center;" |7,174 [[метр|м]] |style="text-align: center;" |23,537 [[foot (unit of length)|ft]] |style="text-align: center;" | [[кӯҳсори Олой]] |- | [[Кӯтали Қизиларт]] |style="text-align: center; background-color: rgb(192, 154, 124);" |4,280 м |style="text-align: center; background-color: rgb(192, 154, 124);" |14,042&nbsp;ft |style="text-align: center; background-color: rgb(192, 154, 124);" | [[кӯҳсори Олой]] |- | [[Қуллаи Исмоили Сомонӣ]] (аз ҳама баландтарин) |style="text-align: center; background-color: rgb(143, 177, 172);" |7,495 м |style="text-align: center; background-color: rgb(143, 177, 172);" |24,590&nbsp;ft |style="text-align: center; background-color: rgb(143, 177, 172);" | [[Помир]] |- |[[Қуллаи Абуалӣ ибни Сино]] |style="text-align: center; background-color: rgb(188, 137, 190);" |6,974 м |style="text-align: center; background-color: rgb(188, 137, 190);" |22,881&nbsp;ft |style="text-align: center; background-color: rgb(188, 137, 190);" | шимолтар аз [[Қуллаи Исмоили Сомонӣ]], дар марзи Тоҷикистону Қирғизистон |- |[[Қуллаи Корженевскӣ]] |style="text-align: center; background-color: rgb(201, 185, 116);" |7,105 m |style="text-align: center; background-color: rgb(201, 185, 116);" |23,310&nbsp;ft |style="text-align: center; background-color: rgb(201, 185, 116);" | [[Помир]] |- |[[Қаторкӯҳи Академияи Фанҳо]] |style="text-align: center; background-color: rgb(151, 199, 137);" |6,785 м |style="text-align: center; background-color: rgb(151, 199, 137);" |22,260&nbsp;ft |style="text-align: center; background-color: rgb(151, 199, 137);" | [[Помир]] |- |[[Қуллаи Конкорд]] |style="text-align: center; background-color: rgb(208, 172, 132);" |5,469 м |style="text-align: center; background-color: rgb(208, 172, 132);" |17,943&nbsp;ft |style="text-align: center; background-color: rgb(208, 172, 132);" | [[кӯҳсори Қарақорум]] |- |[[Қуллаи Карл Маркс]] |style="text-align: center;" |6,726 м |style="text-align: center;" |22,067&nbsp;ft |style="text-align: center;" | [[кӯҳсори Қарақорум]] |- |[[Қуллаи Маяковскӣ]] |style="text-align: center; background-color: rgb(192, 154, 124);" |6,096 м |style="text-align: center; background-color: rgb(192, 154, 124);" |20,000&nbsp;ft |style="text-align: center; background-color: rgb(192, 154, 124);" | марз бо [[Афғонистон]]. |} === Пиряхҳои Тоҷикистон === Дар Тоҷикистон зиёда аз 8 ҳазор пиряхҳо мавҷуданд, ки тақрибан 8% масоҳати умумии кишварро ишғол мекунанд. Дар пиряхҳо тақрибан 550 метри мукааб оби ошомиданӣ ҷамъ шудааст ва онҳо маҷрои тақрибан нисфи дарёҳои Тоҷикистонро ташкил медиҳанд. Тоҷикистон маркази бузургтарини яхбандии муосир дар [[Осиёи Марказӣ]] буда, пиряхҳои воқеъ дар қаламрави он на танҳо махзанҳои об, балки танзимкунандаи маҷрои дарёҳо ва иқлим низ мебошанд. Тибқи маълумоти охирин, аз 14 ҳазор пиряхҳои Тоҷикистон, ки барои тамоми минтақа аҳамияти ҳаётӣ доранд, дар тӯли 30 соли охир беш аз 1000 пирях нобуд шудаанд.<ref>[https://khovar.tj/2021/02/to-ikiston-baroi-om-zishi-piryah-o-besh-az-choryak-million-somon-udo-kard/ Тоҷикистон барои омӯзиши пиряхҳо беш аз чоряк миллион сомонӣ ҷудо кард]</ref> == Иқлим == Иқлими Тоҷикистон гарму хушк аст ва [[зимистон]]аш кӯтоҳу серун ва [[тобистон]]аш дарозу гарм аст. Дар моҳи январ дамои ҳаво аз +22&nbsp;°C (дар [[ноҳияи Панҷ]]) то −61&nbsp;°C (дар [[Булункӯл]]), дар моҳи июл дамои ҳаво аз −8&nbsp;°C (дар Булункӯл) то +50&nbsp;°C (дар ноҳияи Панҷ) тағйир меёбад. Вобаста аз пастиву баландии маҳалл аз сатҳи дарё, дар Тоҷикистон чанд навъи иқлим ташаккул меёбад: * Иқлими хушки субтропикӣ (дар водиҳои [[Вахш]] ва [[Ҳисор]]) ки тобистон тӯлониву гарм ва зимистон кӯтоҳу нарм ва мизони бориш кам (150—200 мм) аст. * Иқлими мӯътадил дар минтақаҳои миёнакӯҳ ки тобистон серун ва зимистон сард буда мизони бориш бисёр (то 1550 мм) аст. [[File:USSR-Tajikistan-Peak Communism.jpg|thumb|270px|Акси [[Қуллаи Исмоили Сомонӣ]] (дар гузашта бо номи ''Пики Коммунизм'') вақте ки Тоҷикистон қисми [[Иттиҳоди Шӯравӣ]] буд.]] == Аҳолӣ == {{асосӣ|Аҳолии Тоҷикистон}} Дар Тоҷикистон баъди ба даст даровардани истиқлол ду дафъа барӯйхатгирии аҳолӣ баргузор шудааст. Бори якум мувофиқи Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 22 майи 1998 «Дар бораи барӯйхатгирии аҳолӣ» 20–27 январи 2000 доир шуда буд. Дар он давра мувофиқи маълумоти оморӣ шумораи аҳолии доимии шаҳрҳо нисбат ба соли 1989 (тибқи Барӯйхатгирии аҳоли пешина) аз 1 млн 668 ҳазор то 1623 ҳазор нафар кам шуда, шумораи аҳолии доимии деҳот баръакс аз 3441 ҳазор то 4504 ҳазор нафар зиёд шудааст. Ҳамин тарз, дар давоми 11 сол (1989—2000) ҳиссаи аҳолии доимии шаҳрҳои Тоҷикистон аз 32,5 дарсад то 26,5 дарсад кам шуда, аҳолии доимии деҳот, баръакс, аз 67,5 дарсад то 73,5 дарсад афзудааст. Бори дуюм мувофиқи Фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 29 августи 2009, № 685 «Дар бораи гузаронидани барӯйхатгирии аҳолӣ» аз 21 то 30 сентябри 2010 дар қаламрави ҷумҳурӣ Барӯйхатгирии аҳоли ва фонди манзил баргузор шуд. Аз рӯйи маълумоти пешакии Агентии омори назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон оид ба Барӯйхатгирии аҳоли ва фонди манзил, шумораи аҳолии доимии мамлакат ба ҳолати 21 сентиябри 2010-ум 7 565 ҳазор нафарро ташкил кард. Шумораи аҳолии ҷумҳурӣ (дар январи 2010) нисбат ба соли 2000-ум 1 438 ҳазор нафар ё 23 дарсад, дар муқоиса бо ҳисобу китоби маълумоти аввали соли 2010, 35,4 ҳазор нафар ё 0,5 дарсад зиёд шудааст. Ин зиёдшавии шумораи аҳолӣ дар ҷумҳурӣ аз ҳисоби афзоиши табиӣ ва пеш аз ҳама, аз ҳисоби нишондиҳандаҳои баланди таваллуд ва болоравии шумораи таваллуд нисбат ба фавт ба вуҷуд меояд. Сарфи назар аз муҳоҷирати аҳолӣ ба хориҷи ҷумҳурӣ, дар соли 2010 нисбат ба соли 2000 шумораи аҳолии шаҳрҳо 379 ҳазор нафар ё 23,3 дарсад, аҳолии деҳот 1 059 ҳазор нафар ё 23,5 дарсад афзудааст. Ҷараёни шаҳришавӣ (урбанизатсия), ки то соли 2000 дар сатҳи ҷумҳурӣ дар авҷ буд, мувофиқи ҷамъбасти пешакии Барӯйхатгирии аҳоли ва фонди манзили соли 2010 муътадил гашта, таносуби аҳолии шаҳру деҳот 27 дарсади аҳолии шаҳр ва 73 дарсади аҳолии деҳотро ташкил кард. [[26 май]]и [[соли 2018]] шумораи аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон ба 9 миллион нафар расид<ref name="9-million" />. {{Wikidata/Population}} == Расонаҳои ҳамагонӣ == Расман оғози таърихи матбуоти тоҷик ба нашри аввалин шумораи [[Бухорои Шариф (рӯзнома)|«Бухорои шариф»]] дар [[11 март]]и соли [[1912]] нисбат дода мешавад. Биноба он ҳар сол дар [[11]]-уми март [[Рӯзи матбуот]] ҷашн гирифта мешавад. Вале пажӯҳишгарон тазкира ва осори насри қадимии тоҷикиро зинаи аввали журналистикаи тоҷик мешумуранд. Чунончӣ, муаллифони китоби „Таърихи матбуоти тоҷик“ И. Усмонов ва Д. Давронов корбурди жанрҳои хабар, гузориш, мусоҳиба ва ғайраро дар солнома ва таърихнигориҳои садаҳои 10 то 15 тазаккур медиҳанд. Дар нимаҳои дуввуми садаи XIX ва оғози садаи XX бархе аз нашрияҳо чоп шудаанд, ки матолиберо ба тоҷикӣ нашр кардаанд. Дар давраи [[ИҶШС|шӯравӣ]] матбуот зери назорати шадиди давлат қарор дошт, вале дар ин давра низ аз талошҳои озодбаёнӣ дар бархе аз онҳо ба мушоҳида расидааст. Ибтидои солҳои 90-уми садаи 20 давраи шукуфоии матбуоти озоди Тоҷикистон шуморида мешавад, ки ба нашрияҳое монанди «Чароғи рӯз», «Растохез», «Сухан», «Адолат» ва монанди инҳо нисбат дода мешавад. Дар солҳои [[Ҷанги шаҳрвандии Тоҷикистон]] [[1992]] то [[1997]] даҳҳо рӯзноманигори тоҷик кушта ва аксари журналистони боҳунар кишварро тарк кардаанд. Ҳоло матбуоти мустақили Тоҷикистон аз нав ҷон мегирад ва чанд нашрия, хабаргузорӣ, радио ва телевизионҳои мустақил талош доранд, бо истифода аз озодии матбуот рисолати худро амалӣ кунанд. Дар Тоҷикистон 4 нашрияҳои давлатӣ: [[Рӯзномаи «Ҷумҳурият»|«Ҷумҳурият»]], [[Рӯзномаи «Садои мардум»|«Садои мардум»]], [[Рӯзномаи «Народная газета»|«Народная газета»]] ба забони русӣ ва [[Рӯзномаи «Халқ овозӣ»|« Халқ овозӣ»]] ба забони узбекӣ нашр мешаванд. Инчунин, нашрияҳои ғайридавлатӣ; [[Ҳафтаномаи «Тоҷикистон»]], Ҳафтаномаи «Миллат», Ҳафтаномаи «СССР» , Ҳафтаномаи «Азия-плюс» ва диг. ба забонҳои гуногун нашр мешаванд. Тибқи Қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи тартиби баҳисобгирии давлатии фаъолияти ноширӣ, корхонаҳои полиграфӣ ва пешбурди Феҳристи ягонаи давлатӣ» дар вазорат 376 рӯзнома, аз инҳо 112 адад давлатӣ ва 264 адад мустақил , 245 маҷалла, аз инҳо 114-тояш давлатӣ ва 131 адад мустақил, 319 матбаа- 37 давлатӣ ва 282 мустақил, 48 нуқтаи фурӯши китоб- 3 давлатӣ ва 45 мустақил, 71 нашриёт, аз инҳо 10 давлатӣ ва 61 мустақил, 11 агентии иттилоотӣ, аз инҳо 1 давлатӣ ва 10 мустақил ба қайд гирифта шудаанд. Ин маълумот то [[25 декабр]]и [[соли 2021]] ба ҳисоб гирифта шудааст.<ref> {{Cite web|url=https://khovar.tj/2022/03/pago-dar-osorhonai-millii-to-ikiston-110-solagii-r-zi-matbuoti-to-ik-ta-lil-meshavad/|title=Пагоҳ дар Осорхонаи миллии Тоҷикистон 110-солагии Рӯзи матбуоти тоҷик таҷлил мегардад|author=|website=www.khovar.tj|date=2022-03-10|publisher= |lang=tg|accessdate=2022-03-10}} </ref> Ба воситаи спутники ABS-1 (75.0°E) шабакаҳои телевизиони Тоҷикистон — [[Телевизиони Тоҷикистон (Шабакаи 1)]], [[ТВ Ҷаҳоннамо]], [[ТВ Баҳористон]], [[ТВ Сафина]], [[Варзиш ТВ]], [[ТВ Футбол (Тоҷикистон)]], [[ТВ Синамо]], [[ТВ Шаҳнавоз]], [[ТВ Илм ва табиат]] намоишҳои хешро омодаи тамошобинон мекунанд. Инчунин, [[Ширкатҳои телевизионии давлатии умумиҷумҳуриявӣ ва минтақавӣ (Тоҷикистон)]] фаъолият карда истодаанд. Аз рӯи раддабандӣ (соли 2018) аз ҳама нашрияи серхонандатарин нашрияи расмии Ҷумҳурии Тоҷикистон [[Рӯзномаи «Ҷумҳурият»|«Ҷумҳурият»]] (34 %) мебошад. Сипас, бо фосилаи камтар нашрияи Вазорати маориф ва илми Тоҷикистон «Омӯзгор» (23,8 %) ва нашрияи марказии ҲХДТ рӯзномаи «Минбари халқ» (22,2 %) ҷойгир шудаанд. Тадқиқоте, ки аз ҷониби Маркази тадқиқоти сотсиологии „Зеркало“ гузаронида шуд, ба ин натиҷа расидааст.<ref>[http://khovar.tj/2018/04/um-uriyat-nashriyai-serhonandatarini-to-ikiston-dar-dushanbe-nati-a-oi-tad-i-otii-markazi-zerkalo-muarrif-gardidand// khovar.tj/ 06.04.2018]</ref> Омори мазкур имрӯз зимни муаррифии Ҳисоботи тадқиқотии „Муайян намудани афзалиятҳои медиавии аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон: ТВ, радио, нашрияҳои чопӣ, сомонаҳо, шабакаҳои иҷтимоӣ ва мессенҷерҳо“, ки дар шаҳри Душанбе баргузор шуд, зикр гардид. Раддабандии маҷаллаҳо ба раддабандии рӯзномаҳо монанд аст, яъне дар қатори аввал маҷаллаҳои давлатӣ қарор доранд. Аз ҳама теъдоди зиёди нашрро маҷаллаи занон - «Бонувони Тоҷикистон» (44,9 %) дорад. Маҷаллаи дуюми маъруф маҷаллаи Кумитаи оид ба корҳои дин, танзими анъана ва ҷашну маросимҳои миллии назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дин ва ҷомеа» (10,4 %) ва дар ҷойи сеюм маҷаллаи Вазорати фарҳанг бо номи «Фирӯза» (5,2 %) меистанд. Тамошобинони тоҷик аз ҳама бештар [[ТВ Сафина|шабакаи телевизионии Сафина]]ро тамошо мекунанд. Инро 60,1%-и пурсидашудагон дар тадқиқоте, ки аз ҷониби Маркази тадқиқоти сотсиологии „Зеркало“ гузаронида шуд, тасдиқ кардаанд. Ин омор имрӯз зимни муаррифии Ҳисоботи тадқиқотии „Муайян намудани афзалиятҳои медиавии аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон: ТВ, радио, нашрияҳои чопӣ, сомонаҳо, шабакаҳои иҷтимоӣ ва мессенҷерҳо“, ки дар шаҳри Душанбе баргузор шуд, зикр гардид. Аз рӯи натиҷаҳои тадқиқот, дар ҷойи дуюм шабакаи телевизионии [[Телевизиони Тоҷикистон (Шабакаи якум)]], бо 50,1 % ва дар ҷойи сеюм [[ТВ Баҳористон]] бо 30,5 % қарор гирифтаанд. Пас аз шабакаҳои телевизионии ватанӣ дар ҷои аввал шабакаҳои телевизионии Россия меистанд, ки дар ҷадвали афзалиятҳо 18,3%-ро ишғол менамоянд. Бояд зикр намуд, ки шабакаҳои телевизионии Россия на танҳо дар Тоҷикистон, балки дар тамоми фазои пасошӯравӣ рейтинги баланд ишғол мекунанд. Пас аз Россия бо 9,7 % шабакаҳои телевизионии ӯзбекӣ қарор гирифтаанд. Тибқи тадқиқоти ин марказ, дар миёни радиоҳои маҳбубтарин радиои Радиои «Садои Душанбе» (28 %) мавқеи аввалро касб карда, дар ҷойи дуюм Радиои Тоҷикистон (17,4 %) ва дар ҷойи сеюм Радиои фарҳанг (5,3 %) қарор гирифтаанд. Шумораи шабакаҳои гирифтани иттилоот, ғайр аз ВАО-и анъанавӣ рӯз аз рӯз меафзояд. Дар ҷойи аввал ТВ ватанӣ (57,2 %), дар ҷойи дуюм интернет (11,5 %) қарор дорад. 38,4 фоизи пурсидашудагон аз интернет истифода мебаранд. Интернетро аз ҳама бештар сокинони ВМКБ-60,6 фоиз истифода мебаранд. Ин нишондиҳанда дар миёни сокинони Душанбе 56,3 фоизро ташкил дод.<ref>{{Cite web|url=http://khovar.tj/2018/04/um-uriyat-nashriyai-serhonandatarini-to-ikiston-dar-dushanbe-nati-a-oi-tad-i-otii-markazi-zerkalo-muarrif-gardidand|title=Натиҷаҳои тадқиқоти маркази "Зеркало" муарриф гардиданд|author=|website=|date=|publisher=khovar.tj|lang=tg|accessdate=2018-06-18}}</ref>. == Оҷонсиҳои Иттилоотии Тоҷикистон == Дар солҳои истиқлол таъсис ва рушди Оҷонсиҳои Иттилоотии Тоҷикистон ба назар мерасад. Имрӯз дар ҷумҳури 8 Оҷонсиҳои Иттилоотӣ амал карда истодаанд: * [[Оҷонсии иттилоотии «СИМОНЮС»]], * [[Оҷонсии иттилоотии «АВЕСТО»]], * [[Оҷонсии иттилоотии «Азия-Плюс»]], * [[АМИТ «ХОВАР»]], * [[Оҷонсии Иттилоотии «Хатлон-пресс»]], * [[Оҷонсии иттилоотии «Помир Медиа»]], * [[Оҷонсии умумимиллии иттилоот «ТОҶНЮС»(«TOJNEWS»)]] ([[14 ноябр]]и [[соли 2016]] фаъолияташро дар шабакаи [[Интернет]] қатъ намудааст)<ref>{{Cite web |url=https://www.asiaplus.tj/ru/news/tajikistan/society/20161114/v-tadzhikistane-zakrilos-nezavisimoe-agentstvo-tojnews |title=В Таджикистане закрылось независимое агентство TojNews |accessdate=2017-01-16 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20161115122428/http://www.asiaplus.tj/ru/news/tajikistan/society/20161114/v-tadzhikistane-zakrilos-nezavisimoe-agentstvo-tojnews |archivedate=2016-11-15 }}</ref>. == Воситаҳои алоқа, технология ва инноватсия == {{Асосӣ|Алоқа дар Тоҷикистон}} Дар солҳои 90 асри XX истифодаи алоқаи телефонӣ барои аз 2 то 8 % ба 100 нафар аҳолӣ дастрас буд. Баъд аз ба охир расидани ҷанги шаҳрвандии Тоҷикистон аввалин қадамҳо барои азнав кардани системаи алоқаи телефонӣ ва рақами (цифровая) намудани он гузошта шуд. Соли 1998 аввалин маротиба дар [[Душанбе]] пайвасткунаки рақамӣ (цифровой комутатор) барои 2500 муштарӣ ва соли 1999 ба 10000 муштариён ба кор даромад. Соли 2003 стансияи телефонии Қургонтеппа, соли 2004 [[Хуҷанд]] ва соли 2005 [[Хоруғ]], [[Кӯлоб]], [[Турсунзода]] ва дигар минтақаҳои Тоҷикистон ба системаи пайвасткунаки рақамӣ гузаштаанд. Соли 2020 шумораи дастгоҳҳои телефонии системаи ШСКТ «Тоҷиктелеком» 279 ҳазор ададро ташкил дод, ки 84,7% онҳо телефонҳои хонагӣ мебошанд.<ref>[https://khovar.tj/2021/03/dar-to-ikiston-soli-guzashta-daromadi-operatoroni-hususii-alo-a-afzoish-yoft/ Дар Тоҷикистон соли гузашта даромади операторони хусусии алоқа афзоиш ёфт]</ref> === Алоқаи телефони мобилӣ === Системаи мобилии алоқаи телефонӣ дар Тоҷикистон аз [[соли 1996]] инкишоф меёбад. Аввалин ширкате, ки ба бозори алоқаи мобилии телефонии Тоҷикистон дохил шуд ин ҶСП „ТоҷикТел“ буд. Соли 1998 дар Хуҷанд ҶСП „Сомонком“ хидматрасониро дар бозори алоқаи мобилии телефонии Тоҷикистон бо стадарти GSM сар кард. Соли 2013 дар ҷумҳурӣ шумораи ширкатҳои хидматрасонии нави алоқа ба 17 адад, шумораи умумии муштариёни алоқаи мобилӣ ба 10 912 080 адад ва шумораи муштариёни интернет ба 3 800 453 адад расид. Шумораи муштариёни алоқаи мобилии ҶДММ „Вавилон-Мобайл“ аз ҳама зиёд 3 425 509 адад, шумораи муштариёни интернет аз ҳама зиёд — ҶДММ „Таком“ — 1 138 626 адад расиданд<ref>Омори солонаи Ҷумҳурии Тоҷикистон. Соли 2014. — С. 314.</ref>. Солҳои охир, дар Тоҷикистон ширкатҳои гуногун — ҶСП «Индиго Тоҷикистон» («Tcell»), ҶСП «ТТ-Мобайл» («МегаФон Тоҷикистон»), ҶСП «Вавилон Мобайл» ва ҶДММ «Таком» («ZetMobile», собиқ Beeline»), «Таджиктелеком», «Телеком-технолоджи», хидматрасониро дар бозори алоқаи мобилии телефонӣ ба сомон расонида истодаанд. Тибқи маълумоти [[соли 2017]] дар Тоҷикистон шумораи муштариёни алоқаи мобилӣ 7 млн. 353 ҳазору 192 нафарро ташкил дод, ки аз онҳо 4 млн. 371 ҳазору 817 нафарашон муштариёни фаъол мебошанд. Ба ҳар 100 нафар шаҳрванди ҷумҳурӣ 5,5 адад дастгоҳи телефонии собит рост меояд. Шумораи истифодабарандагони [[Интернет дар Тоҷикистон|Интернет]] дар якҷоягӣ бо истифодабарандагони интернети мобилӣ ва маҳаллӣ дар Тоҷикистон 2,3 млн нафарро ташкил мекард.<ref>{{Cite web|url=http://khovar.tj/2017/08/il-om-on-atoev-tedodi-istifodabarandagoni-intnrnet-dar-to-ikiston-ba-2-3-mln-nafar-rasid/|title=Илҳомҷон Атоев: «Теъдоди истифодабарандагони Интернет дар Тоҷикистон ба 2,3 млн. нафар расид» {{!}} АМИТ "Ховар"|author=|website=|date=|publisher=khovar.tj|lang=tg|accessdate=2018-02-12}}</ref>. Тибқи маълумоти [[соли 2020]] вазни қиёсии операторони хусусӣ дар бозори алоқаи ҷумҳурӣ 93,4% -ро ташкил дод. Теъдоди корбарони [[Интернет дар Тоҷикистон|Интернет]] аввали [[соли 2021]] беш аз 3,3 млн ва муштариёни мобилӣ беш аз 6 млн нафарро ташкил намуд.<ref>{{Cite web|url=https://khovar.tj/2021/03/dar-to-ikiston-soli-guzashta-daromadi-operatoroni-hususii-alo-a-afzoish-yoft/|title= Дар Тоҷикистон соли гузашта даромади операторони хусусии алоқа афзоиш ёфт|author=|website=khovar.tj |date=|publisher=|lang=tg|accessdate=2020-03-05}}</ref>. Бино ба далели маълумотҳои раддабандии глобалии Speedtest, моҳи январи [[соли 2021]] Тоҷикистон байни 140 кишвари дунё ҷои 129-умро гирифтааст ва дар натиҷа дар як моҳ панҷ зина поён рафтааст. Суръати боркунии маълумот дар Тоҷикистон моҳи январи соли 2021 — 13,8 Мб/сонияро ташкил дод.<ref name="sputnik-tj.com">{{Cite web|url=https://sputnik-tj.com/Tajikistan/20210227/1032900621/tojikiston-internet-surat.html|title= Мавқеи Тоҷикистон дар раддабандии суръати интернет боз пасттар шуд |author= sputnik-tj.com|website=|date=|publisher= sputnik-tj.com|lang=tg|accessdate=2020-03-05}}</ref>. Аз нигоҳи суръати интернети симӣ низ, тибқи ҳисобҳои моҳи январи [[соли 2021]], Тоҷикистон низ мавқеъро аз даст дод ва дар байни 175 кишвар дар ҷои 99-ум қарор гирифт.<ref name="sputnik-tj.com"/>. === Омодагӣ ба рушди технологияҳои пешрафта === Дар Конфронси [[Созмони Милали Муттаҳид]] оид ба савдо ва рушд (UNCTAD) "Ҳисоботи технология ва инноватсия 2021" аз чоп баромад. Аз ҷиҳати омодагӣ ба рушди технологияҳои пешрафта, Тоҷикистон дар байни Тимори Шарқӣ ва Иттиҳоди Комор ҷойгир аст ва дар байни 158 кишвари дар рейтинги зикршуда ҷои 143-ро ишғол мекунад. Аз кишварҳои [[ИДМ]] — [[Русия]] дар ҷои 27, [[Беларус]] дар ҷои 59, [[Қазоқистон]] дар ҷои 62, [[Арманистон]] дар ҷои 83, [[Озарбойҷон]] дар ҷои 100, [[Қирғизистон]] дар ҷои 115 мебошанд.<ref>{{Cite web |url=http://avesta.tj/2021/02/26/tadzhikistan-okazalsya-v-kontse-rejtinga-po-gotovnosti-k-razvitiyu-novyh-tehnologij/ |title=Таджикистан оказался в конце рейтинга по готовности к развитию новых технологий /avesta.tj/2021/02/26/ |accessdate=2021-02-27 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20210226064932/http://avesta.tj/2021/02/26/tadzhikistan-okazalsya-v-kontse-rejtinga-po-gotovnosti-k-razvitiyu-novyh-tehnologij/ |archivedate=2021-02-26 }}</ref> == Адабиёт == [[File:Rudaki Park, Dushanbe, Tajikistan.JPG|thumb|250px|Рӯдакӣ-асосгузори адабиёти форсу-тоҷик]] === Адабиёти тоҷик дар асрҳои миёна === Назму насри форсу тоҷик тӯли чандин асрҳо тараққӣ мекард. Давраи нашъунамои адабиёти форсу тоҷик ба асрҳои миёна рост меояд, вақте ки дар Осиёи Миёна аввалин давлати тоҷикон — [[Давлати Сомониён]] (874—1005) арзи ҳастӣ намуда буд. Сомониён ба илм ва адабиёт диққати махсус зоҳир мекарданд. Шоирон ва олимони ҳамон давра ба монанди [[Рӯдакӣ]], [[Ибни Сино]], [[Фирдавсӣ]], [[Унсурӣ]], [[Дақиқӣ]] дар даргоҳи шоҳони Сомониён кор ва фаъолият мекарданд. Эрониён ва тоҷикон он вақтҳо як қавмро бо решаҳои бо ҳам пайваст ташкил мекарданд ва адабиёт, санъат, илм ҳам дастраси ҳама буд. [[Рӯдакӣ]] асосгузори адабиёти форсу тоҷик мебошад. Истилои арабҳо ба Осиёи Миёна дигаргуниҳои зиёде овард. Фарҳанги бой ва меьмории тоисломии тоҷикон нест карда мешуд, китобҳо сӯзонида мешуданд. Дар Осиёи Миёна дини ислом ҷорӣ шуда забони арабӣ умумӣ гардид. Забони нави адабӣ — забони форсу-тоҷик дар асрҳои IX—X ташаккул ёфт. Рӯдакӣ — шоири барҷаста, асосгузори адабиёти форсу тоҷик, аввалин шуда забонро ташаккул дод ва онро дар назми худ истифода бурда, якчанд жанрҳои адабии он замонро ба вукуъ овард. Маҳз аз ҳамон давра сар карда адабиёти форсу-тоҷик ташаккул ёфта дар тамоми олам машҳур гардид. Дар охири асри X [[Фирдавсӣ]] [[«Шоҳнома»]]-и безаволи худро эҷод кард, ки аз ҷихати маъно ва ҳаҷм дар адабиёти умумибашарӣ ҳамтоё надорад. Асри XI бо ба вукӯъ омадани эпосҳои романтикӣ машҳур шудааст. Маҳз дар ҳамин жанр силсилаи достонҳои [[Унсурӣ]], [[Айюкӣ]], [[Гунгурӣ]], [[Умари Хайём]] мебошанд, вале [[«Хамса»]]-и [[Низомии Ганҷавӣ]] намунаи беҳтарин маҳсуб мешавад, ки асри XII эҷод карда шудааст. Дар асри XIII [[«Бӯстон»]] ва [[«Гулистон»]]- и [[Саъдӣ]], дар асри XIV достонҳои [[Амир Хусрави Дехлавӣ]] ва [[Хоҷа Кирмонӣ]], [[Камоли Хуҷандӣ]] ва ғазалҳои [[Ҳофизи Шерозӣ]] эҷод шудаанд. Асри XV бошад бо назми [[Ҷомӣ]] машҳур гардидааст. === Адабиёти тоҷик дар асри XX === {{асос|Адабиёти тоҷик дар асри XX }} Ғалабаи Инқилоби Октябру истиқрори низоми шӯравӣ дар Осиёи Миёна боъис гардиданд, ки миллати азийяткашидаи тоҷик дигарбора самандарвор аз хокистари зиллат бархоста, бар минбари иззату шарофат барнишинад ва дар баробари соҳати дигари ҳаёту иқтисоди кишвар ба соҳаи фарҳангу адаби деринасоли худ сару сомони наву матлубе бахшад. Ба иборати дигар, баъди таъсиси [[Ҷумҳурии Мухтори Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон]] ([[1924]])) ва [[Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон]] ([[1929]]) ниҳоди ҷадиди нависандагони Тоҷикистон арзи ҳастӣ намудааст, ки гурӯҳу дастаҳои парешони суханварони диёрамонро ҷамъ оварда, фаъолияташонро ба талаботи замони инқилобӣ мутобиқу мувофиқ гардонидааст. [[Иттифоқи нависандагони Тоҷикистон]] моҳи майи [[соли 1934]] ҳамчун қисми таркибии Иттифоқи нависандагони ИҶШС ташкил ёфт. Дар асри XX, эҷодиёти адибони Тоҷикистон боиси рушди насру назми тоҷик, ташаккули [[Тарҷумаи бадеӣ дар адабиёт|тарҷумаи адабиёти ҷаҳон]], [[Драматургияи тоҷик|драматургия]], адабиёти кӯдакону наврасон, адабиётшиносӣ ва танқиди тоҷик гардид. Адибони Тоҷикистон бо асарҳои эҷоднамудаи хеш адабиёт ва забони тоҷикиро ба пояи нав бароварда дар адабиёти башар ҳиссагузор шудаанд. Эҷодиёти адибон ба садҳо забонҳои дунё тарҷума шуда дастраси хонандагон гардидааст. == Маориф == {{асосӣ|Маориф дар Тоҷикистон}} Дар гузаштаи таърихи тоҷикон, дар давраҳои гуногуни рушди ҷомеъа масъалаи инкишофи муассисаҳои парваришу маориф аз сарварони давлату ҳомиёни дин вобаста буд. Доир ба гузаштаи мактабу мадрасаҳо баъзе маълумотҳо дар асарҳои муаррихону адибон боқӣ мондаанд, ки ҳоло мавриди тадқиқи олимон мебошанд. Аз нигоришоти ниёкон, иқдоми маорифпарварӣ танҳо дар охири садаи XIX аз ҷониби [[Аҳмади Дониш]] ва маорифпарварони тоҷик барои оммаи заҳматкаш мавриди тарғибу ташвиқ қарор гирифта будааст. Намояндагони [[Ҳаракати ҷадидия]] ба мислӣ [[Айнӣ]], [[Мунзим]], [[Беҳбудӣ Маҳмудхоҷа|Беҳбудӣ]] ва диг. давомдиҳандагони ин раванди равшанфикрӣ ва муассисони нахустини [[Мактабҳои усули нав]] гардиданд. Баъд аз таъсис ёфтани [[ҶМШС Тоҷикистон]] [[соли 1924]] зиммаи таъсиси соҳаи парваришу маориф ба давлати тоҷик гузашт, ки аз намояндагони табақаҳои заҳматкаш иборат буд. [[14 декабр]]и [[1924]] Комиссариати маорифи халқи ҶХШС Тоҷикистон ташкил гардид, ки он 11 феврали 1925 дар шаҳри Душанбе ба фаъолият шурӯъ намуд. Комиссариати маорифи халқ баъд ба Вазорати маорифи халқи ҶШС Тоҷикистон (1946—1978: 1988—1992), Вазорати маълумоти олӣ ва миёнаи махсуси [[ҶШС Тоҷикистон]] (1978—1988) табдили ном кард. Соли 1992 [[Вазорати маориф ва илми Ҷумҳурии Тоҷикистон|Вазорати маорифи Ҷумҳурии Тоҷикистон]] ном гирифт.<ref>[[Энсиклопедияи Миллии Тоҷик]], Ҷилди 3. БОЗ-ВИЧКУТ — Душанбе: Сарредаксияи илмии Энсиклопедияи Миллии Тоҷик, 2014, — с.381-387</ref> Дар замони шӯравӣ маҳви бесаводӣ бартараф, таҳсилоти ройгон ҷорӣ гардида муассисаҳои гуногуни маърифатӣ аз ҷониби давлат бунёд ёфтанд. Имрӯз, дар ҷумҳурӣ муассисаҳои гуногуни парваришу омӯзиш рушд меёбад. Дар замони истиқлол маориф як рукни иҷтимоии давлат гардидааст. Президенти Тоҷикистон дар суханорониаш ба ифтихори 25 — солагии истиқлоли давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 08.09.2016 зикр намудааст: {{аввали иқтибос}}Дар зарфи 25 соли истиқлол маблағгузории соҳаи маориф садҳо баробар зиёд карда шуд. Агар соли 2000-ум барои маориф ҳамагӣ 41 миллион сомонӣ ҷудо гардида бошад, пас соли 2016 барои ин соҳаи ҳаётан муҳим зиёда аз 3 миллиард сомонӣ пешбинӣ шудааст. Имрӯз дар кишвар 161 муассисаи типи нав, аз ҷумла 85 гимназия ва 65 литсей фаъолият дорад. Инчунин, дар ин давра 9 мактаби президентӣ барои хонандагони болаёқат бунёд ва мавриди истифода қарор дода шуд, ки дар онҳо ҳамаи шароити муосири таълиму тарбия муҳайё карда шудааст. Афзоиши шумораи муассисаҳои таҳсилоти олии касбӣ дар даврони истиқлоли давлатӣ яке аз дастовардҳои соҳаи маорифи мамлакат мебошад. Агар соли 1991 дар мамлакат 13 муассисаи таҳсилоти олӣ бо шумораи умумии 70 000 нафар донишҷӯ фаъолият карда бошад, пас соли 2016 шумораи муассисаҳои таҳсилоти олии касбӣ ба 39 ва донишҷӯён ба 170 000 нафар расид.{{охири иқтибос|сарчашма=[http://president.tj/node/12943 Эмомалӣ Раҳмон. Суханронӣ ба ифтихори 25 - солагии истиқлоли давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон]}} Сатҳи саводнокии аҳолии Тоҷикистон низ тадриҷан баландшуда истодааст. Аз рӯи омори „Департаменти СММ оид ба масъалаҳои иқтисодӣ ва иҷтимоӣ:Шуъбаи аҳолӣ“ доир ба саводнокӣ, дар Тоҷикистон тахминан 5 781 203 наф дар синни 15 сола ва боло, ба забонҳои гуногун хонда ва навишта метавонанд. Ин шумора, 99,77 % аз ҳаҷми умумии аҳолии калонсолро дар бар мегирад. Яъне, тахминан 13 147 нафар сокинон ҳоло ҳам бесавод мебошанд.<ref>[http://countrymeters.info/ru/Tajikistan Население Таджикистана. Грамотность населения]</ref> == Мусиқӣ ва театр == Дар Тоҷикистон 15 муассисаҳои театрӣ ва 5 консертӣ фаъолият доранд. * [[Театри давлатии академии опера ва балети ба номи С. Айнӣ]], * [[Театри давлатии академии драмавии ба номи А. Лоҳутӣ]], * [[Театри давлатии ҷавонон ба номи М. Воҳидов]], * [[Театри давлатии драмаи русии ба номи Вл. Маяковский]], * [[Театри давлатии лӯхтак]], * [[Театри давлатии мусиқӣ-мазҳакавии ба номи К. Хуҷандӣ]], * [[Театри давлатии мусиқӣ -драмавии ба номи Т. Фозиловаи шаҳри Конибодом|Театри давлатии мусиқӣ-драмавии ба номи Т. Фозиловаи шаҳри Конибодом]], * [[Театри давлатии узбекии мусиқӣ -драмавии ба номи Ш. Бурҳонови н. Спитамен|Театри давлатии узбекии мусиқӣ-драмавии ба номи Ш. Бурҳонови н. Спитамен]], * [[Театри давлатии драмаи русии ба номи А.С. Пушкини шаҳри Чкалов|Театри давлатии драмаи русии ба номи А. С. Пушкини шаҳри Чкалов]], * [[Театри давлатии мусиқии тамошобини ҷавони шаҳри Хуҷанд]], * [[Театри давлатии лӯхтаки шаҳри Чкалов]], * [[Театри давлатии мусиқӣ - мазҳакавии ба номи С. Вализодаи шаҳри Кӯлоб|Театри давлатии мусиқӣ-мазҳакавии ба номи С. Вализодаи шаҳри Кӯлоб]], * [[Театри давлатии мусиқӣ - мазҳакавии ба номи А. Муҳаммадҷонови шаҳри Қӯрғонтеппа|Театри давлатии мусиқӣ-мазҳакавии ба номи А. Муҳаммадҷонови шаҳри Қӯрғонтеппа]], * [[Театри давлатии мусиқӣ - мазҳакавии ба номи М. Назарови шаҳри Хоруғ|Театри давлатии мусиқӣ-мазҳакавии ба номи М. Назарови шаҳри Хоруғ]], * [[Театри ҷумҳуриявии мусиқӣ -драмавии н. Данғара|Театри ҷумҳуриявии мусиқӣ-драмавии н. Данғара]]. * [[Филармонияи давлатии Тоҷикистон ба номи А. Ҷӯраев]], * [[Иттиҳодияи давлатии гурӯҳҳои эҷодию консертӣ]], * [[Ансамбли давлатии рақсии «Лола» ба номи Ғ. Валаматзода]], * [[Ансамбли «Сомон»]], * [[Маркази эҷодии «Илҳом»]], * [[Муассисаи давлатии сафарию ҳунарии «Базморо»]] ва [[Сирки давлатии Тоҷикистон]]. * == Варзиш == {{асосӣ|Варзиш дар Тоҷикистон}} Варзишгарони тоҷик новобаста ба мушкилиҳои молиявӣ дар бисёр мусобиқаҳо байналмилалӣ иштирок карда, ҷойҳои намоёнро ишғол мекунанд. Варзишгарони беҳтарин ба монанди: [[Расул Боқиев]], [[Мавзуна Чориева]], [[Дилшод Назаров]], [[Гулов Алишер]], [[Акмалиддин Каримов]] ва дигарон шаъну шарафи варзиши Тоҷикистонро баланд бардошта истодаанд. Cоли 2013 дар чумҳури 7564 иншооти варзишӣ, аз ҷумла 164 стадион, 1893 толорҳои варзиш, 64 ҳавзи шиноварӣ фаъолият мекард.<ref>Саидова М. Х. Экономические аспекты функционирования и развития физической культуры и спорта в структуре сферы услуг Республики Таджикистан // Наука и спорт: современные тенденции. — 2015. — Т. 7. — № 2. — С. 94</ref>. Дар Тоҷикистон 3 стадиони ғунҷоишаш 25 ҳазор тамошобин ва боз як стадион барои 25 000, чор стадион барои 20 000 ва 15 000 сохта ба истифода супорида шудаанд. Варзишгоҳҳои бузург: # Қасри варзиши „Тоҷикистон“ # Варзишгоҳи „Спитамен“ (собиқ стадиони „Спартак“) # [[Варзишгоҳи марказии Тоҷикистон|Варзишгоҳи марказии ҷумҳуриявӣ]] (клуби футболи „Истиқлол“) # Толори „Қасри теннис“ # Ҳавзи шиноварӣ дар шаҳрҳои Душанбе, Хуҷанд, Гулистон, Панҷакент ва диг. # Қасри варзиши Кумитаи андози ҶТ ва диг. Дар федератсияи [[Тхэквондо]] ИТФ имрӯз 36 қаҳрамонҳои ҷаҳон тарбия ёфтаанд<ref>{{Cite web |url=http://www.taekwon-do.tj/ |title=Национальная Федерация Тхэквондо и Кикбоксинга Республики Таджикистан |accessdate=2021-08-09 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20161218013352/http://www.taekwon-do.tj/ |archivedate=2016-12-18 }}</ref>, ки якчанд маротиба ғолиби мусобиқаҳо гардида буданд. Ин ягона федератсияи варзишгарони Тоҷикистон аст, ки солҳои истиқлол бо саъю кӯшиши Раиси федератсия [[Мирсаид Яҳёев]] ва кумаки молиявии корхонаҳову шахсони алоҳида дар мусобиқаҳо фаъол аст. Дигар комёбии назаррас дар бозиҳои олимпиӣ соли 2012 ба медали биринҷии олимпиада сазовор шудани муштзани тоҷик [[Мавзуна Чориева]] мебошад. Сентябри соли 2014 дар Бозиҳои тобистонаи Осиё варзишгарони тоҷик соҳиби 5 медал, аз ҷумла як медали тилоӣ аз рӯи намуди гурзпартоӣ, ки соҳибаш [[Дилшод Назаров]] шуданд. [[Дилшод Назаров]] ягона варзишгарест, ки се маротиба дар Олимпиадаҳо иштирок намуда, ду карат ғолиби Бозиҳои Осиёӣ шудааст. В Августи соли 2015 ӯ соҳиби медали нуқра дар чемпионати ҷаҳон оид ба варзиши сабук дар шаҳри [[Пекин]] гардидааст. [[Дилшод Назаров]] аввалин варзишгари тоҷикистонӣ мебошад, ки дар Бозиҳои олимпии [[Рио-де-Жанейро]] ([[Бразилия]]) соҳиби медали тило шудааст. Варзишгари 22-солаи тоҷик [[Беҳрӯз Хоҷазода]], ки моҳи ноябри соли 2017 дар Чемпионати ҷаҳон оид ба самбо дар шаҳри Сочии [[Русия]] дар вазни 74 кг ба унвони қаҳрамонӣ даст ёфт, бо медали тило мукофотонида шуд. Вай инчунин дар чемпионати Осиё дар [[Тошканд]] дар вазни 68 кг медали тило, дар Бозиҳои V осиёӣ дар иншооти сарпӯшида ва ҳунарҳои размӣ дар [[Ашқобод]] дар намуди самбои варзишӣ дар вазни 74 кг медали тило ва дар намуди куштии кураш дар вазни 73 кг медали нуқра гирифтааст. Ӯ дар рӯйхати даҳ варзишгари беҳтарини Тоҷикистон дар соли 2017, ки онро Ассотсиатсияи журналистони риштаи варзиши Тоҷикистон (АЖРВТ) аз рӯи натиҷагирии пурсиши хабарнигорон тартиб додааст, дар ҷойи аввал мебошад.<ref>{{Cite web |url=http://www.jahonnamo.tj/varzish/35908-behruzi-khojazoda-varzishgari-sol-e-lon-shud.html |title=Беҳрӯзи Хоҷазода варзишгари сол эълон шуд! |accessdate=2017-12-29 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20171223223619/http://jahonnamo.tj/varzish/35908-behruzi-khojazoda-varzishgari-sol-e-lon-shud.html |archivedate=2017-12-23 }}</ref> == Муассисаҳои фарҳангӣ == {{асосӣ|Фарҳанги Тоҷикистон}} [[File:Китобхонаи миллии Тоҷикистон.jpg|right|thumb|Китобхонаи миллии Тоҷикистон]] Соли [[2012]] дар [[Душанбе]] бузургтарин дар [[Осиёи Марказӣ]] [[Китобхонаи миллии Тоҷикистон]] бунёд ва ба истифода дода шудааст. Теъдоди хазинаи Китобхонаи миллии Тоҷикистон зиёда аз 6 миллион нусха китобро ташкил медиҳад.<ref>[http://www.kmt.tj/?category=2&article_id=1 ТАЪРИХИ КИТОБХОНАИ МИЛЛӢ]</ref>. Аз соли 2008 ҳамасола рӯзҳои 2–9 апрел дар саросари ҷумҳурӣ Фестивали ҷумҳуриявии «Ҳафтаи китоби кӯдакону наврасони Тоҷикис тон» баргузор мегардад ва 4 сентябр ҳамчун «Рӯзи китоб» таҷлил мешавад. Аз соли 2007 Ҳаракати «Корвони китоб» ташкил карда шуд, ки ҳар сол як маротиба китобҳои тозанашрро ба китобхонаҳои тамоми шаҳру ноҳияҳо ба таври ройгон дастрас менамояд. Солҳои 2011, 2012 ва 2013 Намоиши байналхалқии китоби Душанбе ташкил карда шуд. Ифтитоҳи осорхонаи миллӣ аз ҷумлаи рӯйдодҳои таърихӣ ва дастовардҳои муҳими фарҳангии даврони Истиқлоли Тоҷикистон мебошад. [[20 март]]и соли [[2013]] дар [[Душанбе]] расми кушодашавии бинои нави Осорхонаи миллии Тоҷикистон баргузор гардид. Дар маросими кушодашавии осорхона Президенти Тоҷикистон [[Эмомалӣ Раҳмон]] ва сокинони шаҳри [[Душанбе]] иштирок намудаанд. [[File:Площадь, г. Худжанд 04.jpg|thumb|Осорхонаи таърихӣ-кишваршиноси вилояти Суғд, Қалъаи Хуҷанд]] Дар толори бузурги Осорхонаи миллии Тоҷикистон Президенти кишвар Эмомалӣ Раҳмон бо намояндагони сершумори зиёиёни эҷодкори ҷумҳурӣ мулоқот намуд.<ref>{{Cite web |url=http://safina.tj/president/2481-ishtiroki-ye-ra1203mon-dar-marosimi-iftito1203i.html |title=ИШТИРОКИ Э. РАҲМОН ДАР МАРОСИМИ ИФТИТОҲИ ОСОРХОНАИ МИЛЛӢ ВА МУЛОҚОТ БО ЗИЁИЁНИ КИШВАР |accessdate=2014-07-10 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160305031817/http://safina.tj/president/2481-ishtiroki-ye-ra1203mon-dar-marosimi-iftito1203i.html |archivedate=2016-03-05 }}</ref> Айни замон (1.01.2017), дар ҷумҳурӣ 2 ҳазору 320 муассисаи иҷтимоию фарҳангӣ, аз ҷумла 1 ҳазору 354 китобхонаи давлатию оммавӣ, 332 қаср ва хонаҳои фарҳанг, 415 клуб, 48 клуби сайёр, 14 маркази фарҳангу фароғатӣ, 7 филармонияи халқӣ, 62 боғи фарҳангию фароғатӣ, 22 театри халқӣ, 54 осорхона, 24 ансамбли тарона ва рақс, 16 ансамбли шашмақом, 7 ансамбли фалак, 6 ансамбли эстрадӣ ва 16 ансамбли фолклорию этнографӣ фаъолият доранд.<ref>{{Cite web |url=http://www.jahonnamo.tj/farhang/32508-vazorati-farhang-dar-hamohangi-bo-yunesko-3-filmi-mustanad-ba-navor-girift.html |title=Вазорати фарҳанг дар ҳамоҳангӣ бо ЮНЕСКО 3 филми мустанад ба навор гирифт |accessdate=2017-02-02 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20170125231520/http://jahonnamo.tj/farhang/32508-vazorati-farhang-dar-hamohangi-bo-yunesko-3-filmi-mustanad-ba-navor-girift.html |archivedate=2017-01-25 }}</ref> == Ҷозибаҳои гардишгарӣ == {{асосӣ|Сайёҳӣ дар Тоҷикистон}} Узвияти Ҷумҳурии Тоҷикистон ба Созмони ҷаҳонии сайёҳӣ, пазируфта шудани пойтахти Ватанамон - шаҳри Душанбе ба узвияти Федератсияи ҷаҳонии шаҳрҳои сайёҳӣ, эълон гардидани шаҳри Душанбе - пойтахти сайёҳии кишварҳои Созмони ҳамкории иқтисодӣ барои солҳои 2020 – 2021 симои сайёҳии Тоҷикистон ба ҷаҳониён муаррифӣ ва машҳур намуд. Дар сафи 10 кишвари ҷолибтарин барои боздиди сайёҳон эълон шудани ҷумҳурӣ, дар сархати даҳгонаи кишварҳои ҷолиб барои сайёҳони саргузаштӣ ҷой додани Тоҷикистон, ба 10 роҳи зеботарини дунё шомил гаштани шоҳроҳи Помир, ҳамчун даҳгонаи мавзеъҳои бехатар аз рӯи таъмини амнияти шабона, инчунин, ба қатори 10 шаҳри дар айёми баҳор ва тирамоҳ барои сайёҳӣ муносиби Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил эътироф шудани шаҳри Душанбе, ба даҳгонаи кишварҳои беҳтарин аз рӯи сайёҳии пиёдагардӣ ва саргузаштӣ шомил шудани Тоҷикистон ва ба панҷгонаи беҳтарин аз рӯи низоми содаи пешниҳоди раводид ворид шудани ҷумҳурӣ шаҳодати аз ҷониби ҷомеаи ҷаҳонӣ эътироф гаштани сайёҳии мамлакат ва дар ин росто касб намудани мавқеи намоён дар арсаи байналмилалӣ мебошад. Мувофиқи маълумоти оморӣ [[соли 2020]] ба Ҷумҳурии Тоҷикистон 350 ҳазор нафар сайёҳ ташриф овард, ки нисбат ба соли пешин 72,2 дарсад кам мебошад. Тибқи арзёбиҳои Кумитаи омор ва Созмони ҷаҳонии сайёҳӣ даромади соҳа то давраи беморӣ тақрибан 2,5 дарсади ММД -ро ташкил медод. Ин ҳудудан 230-250 миллион доллари ИМА-ро дар бар мегирад. [[Cоли 2020]] ин рақам хеле кам шуда, тахминан ба 72,6 миллион доллари ИМА баробар гардид, ки тахмин 1 фоизи маҷмӯи маҳсулоти дохилӣ дониста мешавад. <ref name="www.jumhuriyat.tj"/>. Дар ҷаҳони муосир ба бунёди инфрасохтори сайёҳӣ таваҷҷуҳи зиёд зоҳир мегардад. Дар доираи омодагиҳо ба Ҷашни 30 - солагии Истиқлолияти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон ва дар ҳошияи "Солҳои рушди деҳот, сайёҳӣ ва ҳунарҳои мардумӣ" дар ҷумҳурӣ иншооти муосири хидматрасонӣ бунёду мавриди истифода қарор гирифта истодаанд, ки ҳамаи ин ҷузъи муҳими инфрасохтори сайёҳӣ маҳсуб меёбанд. Масалан, мавриди баҳрабардорӣ қарор додани меҳмонхонаҳои “Чорчаман Хилс” дар [[ноҳияи Дарвоз]], “Саразм плаза” дар шаҳри [[Панҷакент]], “Манзара” дар [[ноҳияи Ховалинг]] ва “Чилдухтарон” дар [[ноҳияи Муъминобод]] имкон медиҳад, ки мо дар дурдасттарин минтақаи ҷумҳурӣ ба сайёҳон дар шароити хубу мусоид хидмат мерасонад. Бо мақсади пиёда намудани тарҳи рушди деҳот, бозсозии роҳҳои назди [[ёдгориҳои таърихӣ]], бунёди хонаҳои қабули сайёҳон, меҳмонхонаҳои хурд ва дигар хидматрасониҳои муосир дар [[соли 2021]], дар заминаи ҳамкориҳои мутақобилан судманд чор мавзеи таърихию сайёҳии ҷумҳурӣ - “[[Чилучорчашма]]”, “[[Аҷинатеппа]]”, “[[Ҳулбук]]” ва “[[Ямчун]]” дар ҳамкорӣ бо Бонки ҷаҳонӣ бозсозӣ ва ба сатҳи байналмилалӣ мешаванд.<ref name="www.jumhuriyat.tj"/>. == Тоҷикистон дар радабандиҳои ҷаҳонӣ == * Дар ҳисоботи «Пешбурди соҳибкорӣ-и [[Бонки ҷаҳонӣ]], ки танзими давлатии фаъолияти соҳибкориро дар кишварҳои ҷаҳон арзёбӣ менамояд, соли 2020 мавқеи Ҷумҳурии Тоҷикистон 20 зина баланд рафта, дар байни 190 давлати ҷаҳон ҷои 106-ум–ро ишғол намуда, бори дигар ба даҳгонаи кишварҳои пешқадами ислоҳотгари ҷаҳон шомил шуд.<ref>{{cite web|url=https://khovar.tj/2019/10/to-ikiston-ba-da-gonai-davlat-oi-pesh-adami-islo-otgari-a-on-shomil-shud/|title=Тоҷикистон ба даҳгонаи давлатҳои пешқадами ислоҳотгари ҷаҳон шомил шуд|author= |date=28 октябри 2019|publisher=khovar.tj|accessdate=2019-11-15}}</ref>. * Дар радабандии кишварҳои хушбахти дунё (''World Happiness Report'') (соли 2018), ки бахши [[Созмони Милали Муттаҳид]] дар умури ҷустуҷӯи роҳи босубот таҳия кард, ки Тоҷикистон дар ҷойи 74 қарор дорад.<ref>{{Cite web|url=https://www.ozodi.org/a/29831835.html|title=Финландия хушбахттарин кишвари дунё. Тоҷикистон дар ҷойи 74-ум аст|author=ozodi.org|publisher=ozodi.org|lang=tg|accessdate=2019-04-18}}</ref>. * Тоҷикистон дар гузориши Forbes аз рӯи озодии тиҷорат дар мақоми 118, озодии монетарӣ — 131, навоварӣ — 116, технология — 108, ҳифзи сармоягузор — 37, фасод — 148, озодии шахсӣ — 142 ва аз рӯи сарбории андоз дар мақоми 114-ум қарор гирифтааст.<ref>{{Cite web|url=https://sputnik-tj.com/economy/20181221/1027790822/Bahoi-Forbes-ba-andoz-fasod-hifzi-sarmoyaguzori-va-sharoiti-sohibkori-dar-Tojikiston.html|title=Баҳои Forbes ба андоз, фасод, ҳифзи сармоягузор ва шароити соҳибкорӣ дар Тоҷикистон|author=sputnik-tj.com|publisher=sputnik-tj.com|lang=tg|accessdate=2019-04-18}}</ref>. * Коршиносони Форуми ҷаҳонии иқтисодӣ (WEF), Ҷумҳурии Тоҷикистонро амнтарин кишвари [[Осиёи Марказӣ]] дар [[соли 2017]] донистаанд. Дар ин радабандӣ Тоҷикистон миёни 136 кишвар мақоми 49-умро касб кард.<ref>{{Cite web |url=http://www.jahonnamo.tj/iqtisod/35180-tojikiston-dar-soli-2017-bekhavftarin-kishvari-osijoi-markazi-nomida-shud.html |title=Тоҷикистон дар соли 2017 бехавфтарин кишвари Осиёи Марказӣ номида шуд |accessdate=2017-12-29 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20171224111236/http://jahonnamo.tj/iqtisod/35180-tojikiston-dar-soli-2017-bekhavftarin-kishvari-osijoi-markazi-nomida-shud.html |archivedate=2017-12-24 }}</ref> * Ҷумҳурии Тоҷикистон дар радабандии «Шохиси ҳуқуқи кӯдак-2017», ки соли 2017 созмони «Бунёди ҳуқуқи кӯдак» дар ҳамкорӣ бо Донишгоҳи Ерасмуси Роттердам дар самтҳои ҳуқуқи кӯдак ба ҳаёт, саломатӣ, маориф ва ҳифзи муҳити зист баргузор кард, дар миёни 165 кишвари узви Конвенсияи ҳуқуқи кӯдаки Созмони Милали Муттаҳид мақоми 55-умро касб намуд. Тоҷикистон миёни кишварҳои [[Осиёи Марказӣ]] пас аз Ҷумҳурии [[Қазоқистон]] (ҷойи 22) ва [[Туркманистон]] (ҷойи 42) дар ҷойи сеюм қарор дорад. Пас аз Тоҷикистон кишварҳои [[Озарбойҷон]] (ҷойи 66), [[Беларус]] (ҷойи 78), [[Қирғизистон]] (ҷойи 81), [[Ӯзбекистон]] (ҷойи 85), [[Русия]] (ҷойи 86) ва [[Арманистон]] дар ҷойи 106 қарор гирифтаанд».<ref>{{Cite web |url=http://www.jahonnamo.tj/ijtimo/35927-tojikiston-dar-raddabandii-shokhisi-huquqi-kudak-2017-maqomi-55-umro-kasb-kard.html |title=Тоҷикистон дар радабандии «Шохиси ҳуқуқи кӯдак-2017» мақоми 55-умро касб кард |accessdate=2018-01-23 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20180126222847/http://jahonnamo.tj/ijtimo/35927-tojikiston-dar-raddabandii-shokhisi-huquqi-kudak-2017-maqomi-55-umro-kasb-kard.html |archivedate=2018-01-26 }}</ref> * Бино бар иттилои ''Internet Live Stats'' соли 2016 Тоҷикистон аз ҷиҳати шумораи корбарони интернет дар мақоми 114-ум қарор дошт.<ref>{{Cite web|url=http://www.internetlivestats.com/internet-users-by-country/|title=Internet Users by Country (2016) - Internet Live Stats|publisher=www.internetlivestats.com|lang=en|accessdate=2018-02-12}}</ref> ва дар қаламрави Тоҷикистон шумораи корбарони интернет ба 1,6 миллион нафар расида ин адад 18,7 % аз шумораи умумии аҳолиии кишварро ташкил медиҳад. Дар муқоиса бо соли 2015 шумораи корбарони интернет 4,3 % афзудааст<ref>{{Cite web|url=https://sputnik-tj.com/science/20160728/1020366412.html|title=Тоҷикистон аз ҷиҳати истифодабарандагони интернет дар ҷои 114 қарор гирифт|author=Sputnik|publisher=sputnik-tj.com|lang=tg|accessdate=2018-02-12}}</ref>. == Боз нигаред == * [http://traveltotajikistan.org/cities-of-tajikistan/dushanbe Dushanbe travel guide] {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20141009033605/http://traveltotajikistan.org/cities-of-tajikistan/dushanbe |date=2014-10-09 }} * [http://traveltotajikistan.org/cities-of-tajikistan/khujand Khujand travel guide] {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20120727203329/http://www.traveltotajikistan.org/cities-of-tajikistan/khujand |date=2012-07-27 }} * [http://traveltotajikistan.org/cities-of-tajikistan/qurghonteppa Qurghonteppa travel guide] * [http://traveltotajikistan.org/cities-of-tajikistan/kulob Kulob travel guide] {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20141008083733/http://traveltotajikistan.org/cities-of-tajikistan/kulob |date=2014-10-08 }} * [http://traveltotajikistan.org/tajikistan/regions-of-tajikistan Badakhshan travel guide] {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20141008143730/http://traveltotajikistan.org/tajikistan/regions-of-tajikistan |date=2014-10-08 }} * [http://traveltotajikistan.org/cities-of-tajikistan/khorog Khorogtravel guide] {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20141008013817/http://traveltotajikistan.org/cities-of-tajikistan/khorog |date=2014-10-08 }} * [http://www.openstreetmap.org/search?query=Tajikistan#map=12/37.9409/71.9625&layers=T Тоҷикистон] * [http://www.openstreetmap.org/#map=12/38.5358/68.7790 OpenStreetMap Душанбе] * [http://www.openstreetmap.org/?lat=40.275&lon=69.6427&zoom=13&layers=B000FTF OpenStreetMap Хуҷанд] * [http://www.flickr.com/search/?q=Khudjand шаҳри Хуҷанд] * http://www.angelfire.com/pe/rudaki/khujand.html == Аксҳои Тоҷикистон == <gallery> National Museum of Tajikistan Национальный музей Таджикистана(0) Осорхонаи милли.jpg |Осорхонаи миллии Тоҷикистон Dushanbe Presidential Palace 01.jpg |Маҷмааи Президенти Тоҷикистон Душанбинский котёл.jpg|Иншооти гармидиҳӣ дар ш. Душанбе National Library of Tajikistan, Dushanbe (8).jpg |Китобхонаи миллии Тоҷикистон Ismaili Center, Dushanbe.jpg| Маркази исмоилӣ дар ш. Душанбе Горная река..jpg|Дарёҳои Тоҷикистон Монументальный ансамбль.JPG |Пайкараи устод Рӯдакӣ, дар Боғи А. Рӯдакӣ, ш. Душанбе Цитадель Мугтеппа,.jpg |Қаълъаи Муғтеппа, ш. Истаравшан The courtyard of the Grand Masjid Imam Tirmizi.jpg | Масҷиди марказии б аноми Эмом Тирмизӣ Вышивальщицы.jpg|Дӯзандаҳои кашидаҳои миллӣ Guliston Fort, Khatlon, Tajikistan.JPG|Қалъаи Хулбук, Хатлон Kulyab Museum, Kulyab, Tajikistan.JPG|Осорхонаи шаҳри Кулоб, деҳаи Хоҷаисоқи хоҷагии «Ҳамадонӣ»-и ноҳияи Кӯлоб Tomb of Mir Sayyid Ali Hamadani.jpg|Мақбараи Мир Сайид Алии Ҳамадонӣ, деҳаи Хоҷаисоқи хоҷагии «Ҳамадонӣ»-и ноҳияи Кӯлоб Historical Museum of Sughd.jpg|Осорхонаи таърихӣ-кишваршиносии вилояти Суғд, шаҳри Хуҷанд Манора дар Хуҷанд.jpg|Тахтасанг дар шафати Манораи масҷиди Шайх Муслиҳиддин ш. Хуҷанд Мечеть шейха Муслихиддина.jpg|Маҷмааи таърихӣ - меъмории (масҷиди) Шайх Муслиҳиддин, ш. Хуҷанд Hisor, Tajikistan - panoramio - Zack Knowles (4).jpg|Маҷмааи таърихӣ - меъмории Ҳисор Mosque Grand Masjid, Dushanbe 02.jpg|Масҷиди исломӣ (соли 2020) дар ш. Душанбе </gallery> == Омӯзишу парвариш ва фарҳанг == * [[Ислом дар Тоҷикистон]] * [[Идҳои Тоҷикистон]] * [[Ёдгориҳои фарҳангии умумиҷаҳонии ЮНЕСКО дар Тоҷикистон]] == Эзоҳ == {{эзоҳ|2}} == Видео == * [http://www.1tv.ru/news/2017-02-27/320640-vladimir_putin_vstretilsya_s_kollegami_iz_kazahstana_i_tadzhikistana Ташрифи Владимир Путин ба Тоҷикистон ва Қазоқистон.1tv.ru] == Пайвандҳо == {{Commons|Тоҷикистон}} * [http://www.parlament.tj Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон] * [http://www.majmilli.tj Дастгоҳи Маҷлиси Миллии Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон] * [http://www.mmk.tj Маркази Миллии Конунгузори] * [http://www.president.tj Сомонаи Расмии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон] * [http://www.president.tj Президенти Тоҷикистон] * [http://www.tarih.tj/ Таърихи Тоҷикистон] {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20070928044602/http://www.tarih.tj/ |date=2007-09-28 }} * [https://archive.is/20130707023608/www.bbc.co.uk/persian/tajikistan/story/2007/03/070321_er_name_change_cyr.shtml Дарбораи тағйири ном ва барандохтани «ов»] {{ПБ}} {{Тоҷикистон}} {{Осиёи Марказӣ}} {{Мамлакатҳои Осиё}} {{ИДМ}} {{СҲШ}} {{ИИЕ}} [[Гурӯҳ:Давлатҳо аз рӯи алифбо]] [[Гурӯҳ:Давлатҳои Осиё]] [[Гурӯҳ:Осиёи Миёна]] [[Гурӯҳ:Осиёи Марказӣ]] [[Гурӯҳ:Тоҷикистон]] [[Гурӯҳ:Мақолаҳои лоиҳаи Тоҷикистон олӣ муҳимӣ]] [[Гурӯҳ:Кишварҳои Осиёи Марказӣ]] 18fduhez3lkm7y7j3vhsfvo30bmennd 1308772 1308771 2022-08-03T06:39:12Z Farorud 26988 /* Преамбула */ илова wikitext text/x-wiki {{Равонакунӣ|Тоҷикистон|Тоҷикистон (мазмунҳо)}} {{Давлат |Мақом = |Номи тоҷикӣ = Ҷумҳурии Тоҷикистон |Номи аслӣ = {{lang-fa|جمهوری تاجیکستان}} {{lang-ru|Республика Таджикистан}} |Номи одӣ = Тоҷикистон |Парчам = Flag of Tajikistan.svg |Нишон = Coat of arms of Tajikistan.svg |Ба ҷои нишон = |Шиор = |Тарҷумаи шиор = |Номи суруди миллӣ = Суруди миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон |Аудио = Tajikistan anthem.ogg | sovereignty_type = [[Таърихи Тоҷикистон|Таъсис]]<small> | Марҳала1 = [[Ҷумҳурии Мухтори Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон|ҶМШС Тоҷикистон]] | Сана1 = 14 октябри соли 1924 | Марҳала2 = [[Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон|ҶШС Тоҷикистон]] | Сана2 = 5 декабри соли 1929 | Марҳала3 = Эъломи истиқлол аз [[СССР]] | Сана3 = 9 сентябри соли 1991 | Марҳала4 = [[Эъломияи Алма-Ато (1991)|Пайвастшавӣ ба ИДМ]] | Сана4 = 21 декабри соли 1991 | Марҳала5 = Қабулшавӣ ба [[Созмони Милали Муттаҳид]] | Сана5 = 2 марти соли 1992 | Марҳала6 = Қабули [[Конститутсияи Тоҷикистон|Конститутсияи]] кунунӣ | Сана6 = 6 ноябри 1994 |Шакли ҳукумат = [[ҷумҳурии президентӣ]]<ref name="atlas">{{книга|заглавие=Атлас мира: Максимально подробная информация|ответственный=Руководители проекта: А. Н. Бушнев, А. П. Притворов|место=Москва|издательство=АСТ|год=2017|страницы=40|страниц=96|isbn=978-5-17-10261-4}}</ref> |Дини давлатӣ = [[давлати дунявӣ]]<ref>{{cite web|url = http://www.president.tj/taxonomy/term/5/111|title = Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон|accessdate = 2018-02-14}} <blockquote> Моддаи 1 Ҷумҳурии Тоҷикистон давлати соҳибихтиёр, демократӣ, ҳуқуқбунёд, дунявӣ ва ягона мебошад.</blockquote></ref> |lat_dir =N |lat_deg =38 |lat_min =46 |lat_sec = 0 |lon_dir = E|lon_deg =71 |lon_min =17 |lon_sec =0 |region = TJ |CoordScale = 6000000 |Дар харита = Tajikistan (orthographic projection).svg |зернавис ба харита = |Дар харита2 = |Забон = [[Забони тоҷикӣ|тоҷикӣ]] ([[форсӣ]] <small>(давлатӣ)</small><br> [[Забони русӣ|русӣ]] <small>(забони муоширати байни миллатҳо)</small> |Таъсис = |Санаи истиқлол = [[9 сентябр]]и [[1991]] |Истиқлол аз = [[Иттиҳоди Шӯравӣ]] |Пойтахт = [[Душанбе]] |Шаҳрҳои калонтарин = [[Душанбе]], [[Хуҷанд]], [[Бохтар]], [[Кӯлоб]], [[Истаравшан]] |Вазифаи роҳбар 1 = [[Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон|Президент]] |Роҳбар 1 = [[Эмомалӣ Раҳмон]] |Вазифаи роҳбар 2 = [[Сарвазири Ҷумҳурии Тоҷикистон|Сарвазир]] |Роҳбар 2 = [[Қоҳир Расулзода]] |Вазифаи роҳбар 3 = [[Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон|Раиси Маҷлиси Олӣ]] |Роҳбар 3 = [[Маҳмадсаид Убайдуллоев]] |Ҷой аз рӯи масоҳат = 93 |Масоҳат = {{nts|141.400}}<ref>{{Cite web|url=https://www.worldometers.info/world-population/tajikistan-population/|title= tajikistan-population аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон то 1 январи соли 2020|author=|website=stat.tj|date= 2021|publisher= |lang=tg|accessdate=2021-03-26}}</ref> |Фоизи об = 0,3 |Этнохороним = Тоҷикистонӣ, Тоҷикистониҳо |Ҷой аз рӯи аҳолӣ = 95 |Аҳолӣ = {{афзоиш}}{{nts|9,537,645}}<ref>{{Cite web|url=https://www.worldometers.info/world-population/tajikistan-population/|title= tajikistan-population аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон то 1 январи соли 2020|author=|website=stat.tj|date= 2021|publisher= |lang=tg|accessdate=2021-03-26}}</ref> |Соли баҳодиҳӣ = [[2020]] |Аҳолӣ аз рӯи барӯйхатгирӣ = {{nts|7417400}} |Соли барӯйхатгирӣ = 2010 |Зичии аҳолӣ = |Ҷой аз рӯи зичӣ = |ММД (БҚХ) = 27,802 млрд<ref>{{cite web|url = http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2017/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=38&pr.y=11&sy=2017&ey=2020&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=923&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&grp=0&a=|title = Tajikistan|publisher = International Monetary Fund website}}</ref> |Соли ҳисоби ММД (БҚХ) = 2017 |Ҷой аз рӯи ММД (БҚХ) = 128 |ММД (БҚХ) ба сари аҳолӣ = 3,146 |Ҷой аз рӯи ММД (БҚХ) ба сари аҳолӣ = |ММД (номинал) = 7,342 млрд |Соли ҳисоби ММД (номинал) = 2017 |Ҷой аз рӯи ММД (номинал) = 147 |ММД (номинал) ба сари аҳолӣ = 819 |Ҷой аз рӯи ММД (номинал) ба сари аҳолӣ = |ШРИ = {{афзоиш}}0,627<ref>http://hdr.undp.org/sites/default/files/2016_human_development_report.pdf</ref> |Соли ҳисоби ШРИ = 2018 |Ҷой аз рӯи ШРИ = 129 |Сатҳи ШРИ = <span style="color:#fc0;">миёна</span> |Воҳиди пул = [[сомонӣ]] ([[ISO 4217|TJS, рамз 972]]) |Домен = [[.tj]] |ISO = TJ |Пешшумораи телефон = 992 |Минтақаи замонӣ = [[UTC+5]] |Тавзеҳот = }} '''Тоҷикистон''' ({{lang-fa|تاجیکستان}}) — кишваре дар [[Осиёи Марказӣ]] аст. Номи расмии кишвар '''Ҷумҳурии Тоҷикистон''' ({{lang-fa|جمهوری تاجیکستان}}) ва [[пойтахт]]аш шаҳри [[Душанбе]] аст. Тоҷикистон дар шимолу ғарб бо [[Ӯзбекистон]] (1161 км), дар шимолу шарқ бо [[Қирғизистон]] (870 км), дар шарқ бо [[Чин]] (414 км) ва дар ҷануб бо [[Афғонистон]] (1206 км) марз дорад. Марзҳои Тоҷикистон бисёр печдор буда дар тӯли чандин аср ташаккул ёфтаанд. Марзи Тоҷикистон бо Афғонистон [[соли 1885]] таъйин шудааст ва он аз рӯдҳои [[Панҷ]] ва [[Дарёи Аму|Омударё]] мегузарад. Тоҷикистон кишвари кӯҳсор ва пурбориш аст ва манобеъи фаровони зеризаминиву об дорад. Ин кишвар ба дарёҳои озод дастрас надорад. Паҳноварии ин кишвар 141 400 км² (93-ум дар ҷаҳон)<ref>[https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_sovereign_states_and_dependencies_by_area List of sovereign states and dependencies by area]</ref> аст ва бино бар додаҳои саршумории январи соли 2020 дар Тоҷикистон 9,537,645 нафар аҳолӣ буд,аз он ҷумла дар шаҳрҳо 2,606,273 нафар ва деҳот 6 931 372 нафар аҳолӣ зиндагӣ доштанд <ref>{{Cite web|url=https://www.worldometers.info/world-population/tajikistan-population/|title= tajikistan-population аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон то 1 январи соли 2020|author=|website=stat.tj|date= 2021|publisher= |lang=tg|accessdate=2021-03-26}}</ref> Тибқи иттилои Агентии омори назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, бозҳисобкунии аҳолӣ оид ба муайян намудани таърихи таваллуди шаҳрванде, ки аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистонро ба 9 миллион расонид, 26 майи соли 2018 муқаррар карда шудааст<ref name="9-million">{{Cite web|url=http://khovar.tj/2018/05/imr-z-sokini-9-millionai-to-ikiston-ba-dunyo-omad-peshvoi-millat-padaru-modari-k-daki-navzod-va-tamomi-a-olii-mamlakatro-bo-in-r-jdodi-fara-bahsh-tabrik-namudand/|title=Имрӯз сокини 9-миллионаи Тоҷикистон ба дунё омад!|author=|website=khovar.tj|date=2018-05-26|publisher=АМИТ "Ховар"|lang=tg|accessdate=2018-07-09}}</ref>. == Идҳои расмии Тоҷикистон == {{асосӣ|Идҳои Тоҷикистон}} * [[1 январ]] — [[Соли нави мелодӣ]] * [[23 феврал]] — [[Рӯзи Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон]] * [[8 март]] — [[Рӯзи модар]] * [[21 март|21]] — [[24 март]] — [[Иди байналмилалии Наврӯз]] * [[9 май]] — [[Рӯзи Ғалабaи халқҳо дар ҶБВ (1941-1945)]] * [[27 июн]] — [[Рӯзи ваҳдати миллӣ]] * [[1 сентябр]] — Рӯзи дониш * [[9 сентябр]] — [[Рӯзи истиқлоли давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон]] * [[5 октябр]] — [[Рӯзи забони давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон]] * [[8 октябр]] — Иди [[Меҳргон]] * [[6 ноябр]] — [[Рӯзи Сарқонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон]] * [[24 ноябр]] — Рӯзи [[Парчами миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон]] * [[Иди Рамазон]] — 1 рӯз — ҳар сол (мутобиқи тақвим) * [[Иди Қурбон]] — 1 рӯз — ҳар сол (мутобиқи тақвим) * [[Иди Сада]]<ref>'''Ахбори Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон''', соли 1995, № 21, мод. 237; соли 1998, № 10, мод.125, № 23-24, мод. 338; соли 1999, № 5, мод.76, № 12, мод.308; соли 2002, № 4, қ-1, мод.191, мод.194, мод.197; соли 2003, № 4, мод.132, № 8, мод. 449, № 12, мод. 678; соли 2004, № 5, мод. 350, № 12, қ-1, мод. 697; соли 2005, № 3, мод. 131, № 12, мод. 658; соли 2008, № 1, қ-2, мод. 9, № 3, мод.188, № 12, қ-1, мод. 988; соли 2009, № 5, мод.319, № 7-8, мод. 493, № 11, мод. 698, мод. 699; соли 2010, № 7, мод. 544, мод. 548.</ref> == Таърих == {{асосӣ|Таърихи Тоҷикистон}} Таъриху фарҳанги Тоҷикистон бо [[Афғонистон]]у [[Эрон]] яксону монанд аст. Кӯҳантарин номе, ки ниёгони мардуми эронитабор, яъне [[Ориёӣ|ориёиҳо]], бар сарзамини худ ниҳода буданд, '''''Airyānǝm Vaējah''''' буда, ки аз он дар [[Авесто]] ёд шудааст. Ҷойгоҳи ин сарзамин ҳануз дуруст ошкор нашудааст. Дертар сарзамини [[Ориёӣ]] ба 16 подшоҳӣ ҷудо гардид, ки аз онҳо дар [[Авесто]] бо номи '''''Airyānǝm Dahyunam''''' ёд шудааст. Ҳамин ном дертар '''''Airyānǝm Xšaθram''''', '''''Aryānšaθr''''' ва '''''Ērānšahr''''' гашт ва [[Эрон]] шуд. Яке аз он 16 '''''dahyu''''' ё [[деҳа]] (дар [[Авесто]] ба маънии сарзамин ва подшоҳист) [[Суғд]] ва дигаре [[Бохтар]] ё [[Балх]] буд, ки бахше аз сарзамини кунунии Тоҷикистонро дарбар мегиранд. Суғду [[Бохтар]] ([[Балх]]) дар замони ҳукуматдории [[Давлати Ҳахоманишиҳо|Ҳахоманишиҳо]] (558—330 то милод) — яке аз '''''хšaθra''''' ё шаҳрҳои (кишварҳои) [[Ориёно]] шудаанд. Ба кишвари [[Ориёно]] — [[Давлати Пешдодиён]]у [[Давлати Каёниён]] ва [[Тӯрон]] — Давлати Афросиёб, [[Подшоҳии Бохтари қадим]], [[Давлати Суғди қадим]], [[Давлати Хоразми Бузург]], Порсу [[Давлати Мод]] ва [[Хуросон]] дохил буданд. Дар он замон сарзамини миёни [[Дарёи Аму|Омударё]] ва [[Сирдарё]]ро, ки як [[шаҳр]] (дар порсии бостон ба маънии подшоҳист) ба шумор мерафт, '''''Парадрая''''' низ мехонданд, ки маънояш [[Вароруд (Варазруд)|Вар аз руд]] аст. Дар «[[Шоҳнома]]» — и А. [[Фирдавсӣ]] ин сарзамин [[Тӯрон]] хонда шудааст. Дар бораи шаҳрдории ниёгони халқи тоҷик бозёфти шаҳркадаи [[Саразм]] (аз калимаи тоҷикии «сарзамин») шаҳодат медиҳад, ки ҳазорсолаҳои IV—II то милод рушду нумуъ дошт. Шаҳркадаи [[Саразм]] аввалин мероси таърихии Тоҷикистон аст, ки соли [[2010]] ба [[Феҳристи мероси фарҳангии умумибашарии ЮНЕСКО]] дохил шудааст. Пас аз лашкаркашии [[Искандари Мақдунӣ]] ин сарзамин бахше аз подшоҳии [[Искандар]] (330—323 то милод) ва [[Селевкиён]] (312—150 то милод), подшоҳии [[Юнону Бохтар]] (250—125 то милод), шоҳаншоҳии [[Ашкониён]] (250 то милод — 224 милодӣ), шоҳаншоҳии [[Кушониён]] (садаҳои I то милод- IV милоди), [[Давлати Сосониён]] (224—651), шоҳаншоҳии Ҳайтолиён (садаҳои IV—VI) ва шоҳаншоҳии Ҳоконии турк (551—741) шуд. (Нигаред:[[Давлатҳои ниёгони халқи тоҷик]]) Дар замони [[Давлати Сосониён|Сосониён]] ([[224]]—[[651]]) ин сарзамин дар маводҳои таърихӣ [[Вароруд (Варазруд)]] ва [[Хуросон]] хонда мешуд ва чанд подшоҳии ҷудогона дошт. Дар нахустин садаҳои исломӣ, дар солҳои [[705]]—[[715]], ки сулолаи Умавиён бар [[Хилофати Араб]] фармон меронданд, арабҳо бар [[Давлати Сосониён|Сосониён]] тохтанд ва онро гирифтанду мардумашро мусулмон карданд. Аз он пас ин макон ном ба арабӣ баргардон шуд ва [[Мовароуннаҳр]] хонда шуд ва бахше аз вилояти [[Хуросон]] гашт. Пас аз густариши Ислом дар [[Эрон]]у [[Тӯрон]], вилояти [[Хуросон]], аз ҷумла [[Мовароуннаҳр]] ([[Вароруд (Варазруд)]]), зиндакунандаи фарҳанги эронӣ ва офаринандаи забони порсӣ-дарӣ буд, ки ҷонишини забони паҳлавӣ, суғдӣ, тахорӣ, хутану сакоӣ шуд. Нахустин шоирони порсигӯй аз ин сарзамин бархостанд, ба вижа [[Рӯдакӣ]], ки падари шеъри порсӣ (форсӣ) шинохта шудааст. Дар нахустин садаҳои исломӣ, [[Хуросон]] ва [[Мовароуннаҳр]] гаҳвораи фарҳангу дониши исломӣ буданд ва бузургоне чун [[Имоми Аъзам]], [[Имом ал-Бухорӣ]], [[Закариёи Розӣ]], [[Ибни Сино]] ва нафарони дигар дар худ парвариданд. {{main| Давлати Сомониён}} Дар садаи X милодӣ, дар замони хилофати сулолаи Аббосиён, амирони [[Хонадони Сомониён|сулолаи Сомониён]], ки аз хонаводае тоҷик буданд бархоста, бар [[Вароруд (Варазруд)]]у ([[Мовароуннаҳр]]у) [[Хуросон]] фаромонраво гаштанд. [[Давлати Сомониён]] ([[819]]—[[999]]) — нахустин давлати миллии [[Мардуми тоҷик|тоҷикон]] гардид. Ду давлати дигари [[Мардуми тоҷик|тоҷикон]] — давлати [[Ғуриён]] ([[1150]]—[[1215]]) ва давлати Куртҳои Ҳирот ([[1245]]—[[1381]]) дар [[Хуросон]] ва Шимоли [[Ҳиндустон]] муддате арзи ҳастӣ намуданд. (Нигаред:[[Давлатҳои сулолаҳои форисзабон (тоҷикон)]]) Пас аз [[Хонадони Сомониён|сулолаи Сомониён]] ([[819]]—[[999]]) бар ин сарзамин султону хонҳои турку муғултабор аз силсилаҳои хонадони Ғазнавиён ([[998]]—[[1187]]), Қарохониён ([[1005]]—[[1141]]), Қарохитоиён ([[1141]]—[[1212]]), Салҷуқиён ([[1037]]—[[1194]]), Хоразмшоҳиён ([[1077]]—[[1231]]), Чингизиён ([[1220]]—[[1370]]), Темуриён ([[1370]]—[[1501]]), Шайбониён ([[1501]]—[[1599]]), Аштархониён ([[1599]]—[[1753]]) ва [[Манғития|Манғитиён]] ([[1753]]—[[1920]]) фармон рондаанд (Нигаред: [[Халқи тоҷик дар ҳайати давлатҳои сулолаҳои турку муғулнажод]]). Дар солҳои [[1864]]—[[1895]] ин сарзаминро, ки дар дасти [[Манғития|амирони манғитияи Бухоро]] ва хони Хӯканд буд, русҳо гирифтанд ва бахше аз сарзамини мустамликадории Империяи [[Русия]] карданд. Дар солҳои [[1917]]—[[1921]] дар ин кишвар муборизаи хунин барои пойдор намудани тартиботи шӯравии коммунистӣ шуда гузашт, ки боиси хиҷрати қисми ахолӣ аз Ватан гардид. Пас аз шикасти [[Амир|амири]] [[Бухоро]] аз шӯришчиёни инқилобӣ дар [[2 сентябр]]и соли [[1920]], дар сарзамини ин аморат [[Ҷумҳурии Халқии Шӯравии Бухоро]] бунёд ёфт. == Тоҷикистон дар низоми Иттиҳоди Шӯравӣ == {{main| Республикаи Советии Социалистии Тоҷикистон|Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон}} Соли [[1924]] дар натиҷаи гузаронидани тақсимоти миллии худудӣ дар Иттиҳоди Шӯравӣ, ин кишварро ба чанд ҷумҳурӣ ҷудо карданд ва дар бахшҳои шарқии он [[Ҷумҳурии Мухтори Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон]] дар таркиби [[Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Ӯзбекистон]] сохта шуд. Зодгоҳи тамаддуну фарҳанг ва офаринандагони забони форсӣ-тоҷикӣ дар натиҷаи ин амали сунъӣ парешон гардиданд. Танҳо, соли [[1929]] [[Ҷумҳурии Мухтори Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон]] аз Ӯзбекистон ҷудо шуд ва [[Республикаи Советии Социалистии Тоҷикистон|Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон]] ном гирифт. Дар [[ҶШС Тоҷикистон]] идеологияи коммунистӣ ҳукумрон гардида, дини ислом ба зери таъқиб қарор гирифта буд, Қисми мардуми кишвар тартибу низоми шуравиро рад намуда бо Ҳукумати шуравӣ ҷангиданд (ҷанги шаҳрвандии соли 1921—1924). Аммо ба максади хеш нарасида Ватанашонро тарк намуданд. Дар солҳои 30-40 асри XX асосҳои нави истеҳсолоти саноатӣ дар ҶШС Тоҷикистон гузошта шуданд. Дар деҳот коллективонии хоҷагидории деҳқонӣ анҷом ёфта, боиси аз байн рафтани деҳқонони соҳибмулк гардид. Инқилоби маданӣ ба ҳаёти тоҷикон мактабҳои навъи шуравӣ (мактаби маҳви бесаводии калонсолон, кӯдакистон, мактаби миёнаи наврасон, мактаб-интернат, омузишгоҳи касбӣ, мактаби олӣ) муассисаҳои илмиву фарҳангӣ (театр, китобхона, клуб, чойхонаи сурх-қироатхона, осорхона, боғи истироҳат, кинотеатр, варзишгоҳ)-ро ворид намуд. Тоҷикистон комилан ба муҷтамаъи ягонаи умумииттифоқии хоҷагии халқ ҳамроҳ гардида, пурра тобеи Марказ (Иттиҳоди Шӯравӣ) гардид. Солҳои 50-80 асри XX баъд аз ба сари давлат таъйин гардидани сарварони таҳҷойӣ ба монанди [[Бобоҷон Ғафуров]], [[Турсун Ӯлҷабоев]], [[Ҷаббор Расулов]] ва [[Қаҳҳор Махкамов]] иқтисодиёти Тоҷикистон рушд меёфт. Тоҷикистон ба мамлакати хоҷагидориаш индустриалӣ — аграрӣ табдил ёфт, фарҳангу санъати миллӣ эҳё гардид. Сатҳи зиндагии мардум баҳтар мегардид. Вале, бо вуҷуди он, Тоҷикистон нисбат ба дигар ҷумҳуриҳои шӯравӣ аз ҷиҳати таъмини манзили истиқомат, музди миёнаи маош, муассисаҳои илмӣ, маориф, фарҳанг, шумораи бекорон ва диг. дар ҷойи охирон қарор дошт. Иқтисодиёти Тоҷикистон асосан барои таъмини корхонаҳои марказии Иттиҳоди Шӯравӣ бо ашёи хом (неруи барқ, пахта, канданиҳои фоиданок, уран ва диг.) нигаронида шуда буд. Дар давраи мавҷудияти [[Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон]] (солҳои 1924—1991) халки тоҷик аз нав тамаддуну фарҳанг ва забони форсӣ-тоҷикиро дар каламрави хеш эҳё намуд. Сутуни ояндаи давлатдории соҳибистиқлоли Тоҷикистон гузошта шуд. [[24 августи соли 1990]] ичлосияи дуюми Шӯрои Олии ҶШС Тоҷикистон, Эъломияи истиқлоли [[Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон]] дар ҳайати Иттиҳоди Шӯравӣ (ИҶШС) қабул намуд. Пас аз «табадуллот»-и (ГКЧП) коммунистони тундрав 19-21 августи соли 1991 дар Москва, ки бемуваффақият анҷом ёфт, Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон (даъвати 12) [[9 сентябр]]и соли [[1991]] Изҳорот «Дар бораи истиқлоли давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон»-ро эълон дошт. Дар асоси ин Изҳорот Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон қарори махсуси хешро '''«Дар бораи эълон шудани истиқлоли давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон»''' қабул намуд. == Ҷумҳурии Тоҷикистон == Ҳарчанд эълони истиқлол ҳамаи азҳоби сиёсиро қонеъ гардонида буд, вай натавонист пеши роҳи муқовимати сиёсӣ ва маҳалбозии қавмиро бигирад. Аз ҷониби азҳоби ба ҳукумат мухолифи сиёсӣ эътироф нашудани [[Қаҳҳор Махкамов]] ҳамчун Президенти ҶТ (аз 29 ноябри соли 1990), паи ҳам иваз шудани раисони Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон (Қ. Аслонов, С. Кенҷаев, А. Искандаров) мақомоти кишварро водор сохтанд, ки зери фишори тазоҳуркунандагони мухолифин ва барои ба эътидол овардани вазъи сиёсӣ интихоботи умумихалқии Президенти ҶТ баргузор намоянд. Маъракаи интихобот ба зиддиятҳои нави сиёсию идеолужӣ, мазҳабию маҳалгароӣ ва қавмию инфиродӣ боис гардид. Вазъи иҷчтимоию иқтисодии ҷумҳурӣ рӯз ба рӯз бад мегардид. Пас аз ба вазифаи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон интихоб гардидани [[Раҳмон Набиев]] (58,6 % овозҳо) неруи мухолифин бо баҳонаҳои гуногун фаъолияти ҳукумати навро сарзаниш менамуданд. Соли 1992 аз моҳи март то ибтидои май тазоҳуроти пай дар пайи ҳизбу ҳаракатҳои ба ҳукумат мухолифин ва ҷонибдорони ҳукумат дар шаҳру ноҳияҳои Тоҷикистон, махсусан Душанбе ба фалаҷ шудани мақомоти иҷроиия ва қонунгузории марказӣ ва маҳаллӣ сабаб шуд. Таъсисёбии [[Ҷумҳурии Тоҷикистон]] ба давлатдории соҳибистиқлоли халки тоҷик ва эҳёи навини тамаддуну фарҳанг ва забони форсӣ-тоҷикӣ дар каламрави хеш асос гашт. Вале низоми давлатдории тоҷикон бо амри таърих боз ба душвориҳои нав рӯбарӯ омад. Зиддиятҳои аз давраи давлати шӯравӣ мерос монда ва дахолати душманони истиқлоли миллати тамаддунофари тоҷик, халқро ба вартаи ҷанги бародаркуш, [[Ҷанги шаҳрвандии Тоҷикистон|ҷанги шаҳрвандӣ]] гирифтор намуданд. Воқеоти май — ноябри соли 1992 пояи далатдории Тоҷикистонро заиф сохта, кишварро ба қисматҳо тақсим кард ва хавфи аз байн рафтани давлат ба миён омад. Маҳз дар чунин шароити сангин [[16 ноябр]]и [[соли 1992]] иҷлосияи XVI Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар Хуҷанд баргузор гардид, ки дар он [[Эмомалӣ Раҳмон]] Раиси Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон интихоб гардид. Дар иҷлосияи таърихӣ дар қатори ҳукумати тозаинтихобгардида, масоили хотима додани муқовимати сиёсӣ-низомии байни ҳукумати расмӣ ва неруҳои мухолифин, ба эътидол овардани ҳаёти иҷтимоӣ-иқтисодӣ, ба Ватан баргардонидани гурезагон ва муҳоҷирони иҷборӣ мавриди муҳокима қарор гирифтанд. Вале, масъалаи асосии ҳаёти ҷамъиятӣ-сиёсии Тоҷикистон — хотима додани муқовимати сиёсӣ — низомии байни ҳукумати расмӣ ва неруҳои мухолифин ҳалли мусбати хешро танҳо соли 1997 ёфт. Дар натиҷаи музокироти байни тоҷикон оид ба сулҳ ва оштии миллӣ солҳои 1994—1997 дар шаҳри Москва [[27 июн]]и [[соли 1997]] '''«Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ дар Тоҷикистон»''' ба имзо расид. Ҳукумати Тоҷикистон минбаъд ба амалӣ сохтани барномаи ислоҳоти иқтисодӣ барои солҳои 1995—2004 ва барномаҳои дигар шурӯъ намуд. Барои аз хатари гуруснагӣ эмин доштани аҳолӣ ва бо озуқа таъмин намудани бозори дохилӣ Фармонҳои Президенти ҶТ Э. Раҳмон аз [[9 октябр]]и [[соли 1995]] «Дар бораи 50 000 га замин ҷудо намудан барои хоҷагии назди ҳавлигӣ» ва [[1 декабр]]и [[соли 1997]] иловатан ҷудо намудани боз 25 000 га замин аҳамияти калон дошта буд. Дар натиҷаи ислоҳотҳои иқтисодии дар ҷумҳурӣ амалӣ гардида муносибатҳои нави иқтисоди бозорӣ, ки асоси онро моликияти хусусӣ, ҷамъиятҳои саҳомӣ, хоҷагиҳои деҳқонӣ ва инфиродӣ ташкил медиҳад, ҷорӣ шуда истодаанд. Вале иқтисодиёти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар айни замон бе кумаки молиявии хориҷӣ лоиҳаҳои бунёдиро амалӣ карда наметавонад. Дар ибтидои асри XXI барномаҳои рушди стратегии кишвар муайян карда шудаанд. Истиқлоли озуқаворӣ, амнияти энергетикӣ ва раҳоёбӣ аз бунбасти коммуникатсионӣ — ҳадафҳои стратегии сиёсати дохилии Ҷумҳурии Тоҷикистон мебошанд. Ҳамин ҳадафҳои бунёдӣ тадриҷан дар амал татбиқ шуда истодаанд. (ниг. Иқтисод, Нақлиёт) Қабули Конститутсияи ҷумҳурӣ ва интихоботҳои умумихалқии [[Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон]] ([[6 ноябр]]и [[1994]], [[1999]], [[2006]], [[2013]]) боз як қадами устувор дар давлатдории кишвар гардид. Тағйироту иловаҳо ба [[Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон]] аз ([[26 сентябр]]и [[соли 1999]], [[22 июн]]и [[соли 2003]] ва [[22 май]]и [[соли 2016]], интихоботҳои вакилон ба [[Маҷлиси Олӣ|Маҷлиси Олии]] (2 палатагии) Ҷумҳурии Тоҷикистон чорабиниҳои навбатӣ дар такмили сохтори сиёсии ҷумҳурӣ гаштанд. [[Ҷумҳурии Тоҷикистон]] дар замони истиқлол дар доираи [[Созмони Милали Муттаҳид]] (СММ — ООН), [[Созмони амният ва ҳамкорӣ дар Аврупо]] (САҲА — ОБСЕ), [[Созмони ҳамкории Шанхай]] (СҲШ — ШОС) ва дигар созмонҳои байналмилалӣ ҳамкорӣ намуда истодааст. Ҳамкории Тоҷикистон бо давлатҳои ИДМ ва мамлакатҳои дигари ҷаҳон пайваста рушд меёбад.<ref>Кофронси илмӣ — назариявӣ, базшида ба 20 солагии Истиқлоли миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон. — Душанбе, 2011, с.29 — 30, 66 — 70, 71 — 75</ref> == Ҳокимияти давлатӣ == Ҳокимияти давлатӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон дар асоси тақсими он ба ҳокимияти қонунгузор. иҷроия ва судӣ амалӣ мегардад. Дар боби сеюм, чаҳорум, панҷӯм, шашӯм, ҳафтӯм, ҳаштӯм [[Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон]] ([[1994]]) сухан оид ба ҳокимияти қонунгузор, иҷроия ва судӣ дар Тоҷикистон меравад. == Парлумони Тоҷикистон == {{асосӣ|Порлумони Тоҷикистон}} Дар боби сеюми [[Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон]] қоидаҳои умумии фаъолияти Парлумони Тоҷикистон — [[Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон]] навишта шудааст. [[Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон]] мақоми олии намояндагӣ ва қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон мебошад. Маҷлиси Олӣ аз ду Маҷлис — [[Маҷлиси миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон|Маҷлиси миллӣ]] ва [[Маҷлиси намояндагони Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон|Маҷлиси намояндагон]] иборат аст (Маҷлиси ду палатагӣ баъд аз ворид гардидани тағйироту иловаҳои раъйпурсии уммумихалқии соли 1999 ба Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон ворид карда шудааст). Мӯҳлати ваколати Маҷлиси миллӣ ва Маҷлиси намояндагон 5 сол аст. Ташкил ва фаъолияти Маҷлиси Олиро қонуни конститутсионӣ танзим мекунад. [[1 март]]и [[соли 2015]] интихоботи Маҷлиси намояндагони Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон баргузор гардид. Аз ҳавзаи ягонаи умумиҷумҳуриявӣ ба ҷонибдории рӯйхати * [[Ҳизби халқии демократии Тоҷикистон]] (ҲХДТ) — 65,4 %, * [[Ҳизби аграрии Тоҷикистон]] (ҲАТ) — 11,7 %, * [[Ҳизби ислоҳоти иқтисодии Тоҷикистон]] (ҲИИТ) — 7,5 %, * [[Ҳизби сотсиалистии Тоҷикистон]] (ҲСТ) — 5,5 % * [[Ҳизби коммунистии Тоҷикистон]] (ҲКТ) — 2,2 %, * [[Ҳизби демократии Тоҷикистон]] (ҲДТ) — 1,7 % * [[Ҳизби наҳзати исломии Тоҷикистон]] (ҲНИТ) — 1,6 %, * [[Ҳизби сотсиал-демократии Тоҷикистон]] (ҲСДТ) — 0,5%-и раъйи интихобкунандагонро касб намуданд. Ҳамин тариқ, тибқи рӯйхати ҳизбӣ дар парлумони нав ҲХДТ-ро 16 нафар, ҲАТ-ро — 3 нафар, ҲИИТ-ро 2 нафар ва ҲСТ-ро 1 нафар вакил намояндагӣ мекунанд. Тибқи натиҷаҳои ниҳоии интихобот дар 41 ҳавзаи якмандатии интихоботӣ 35 нафар номзадҳои ҲХДТ, 2 номзади ҲАТ, 2 намояндаи ҲКТ ва 1 нафарӣ номзадҳои ҲДТ ва ҲИИТ пирӯзӣ ба даст оварда, ба парлумон роҳ ёфтанд.<ref>{{Cite web |url=http://www.news.tj/tj/news/kmir-nati-oi-ni-oii-intikhobotro-elon-kard |title=КМИР натиҷаҳои ниҳоии интихоботро эълон кард |accessdate=2016-07-21 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150323102808/http://news.tj/tj/news/kmir-nati-oi-ni-oii-intikhobotro-elon-kard |archivedate=2015-03-23 }}</ref> === Президент === {{main| Президенти Тоҷикистон}} Дар боби чаҳоруми [[Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон]] қоидаҳои умумии фаъолияти [[Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон]] навишта шудааст. Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон сарвари давлат ва ҳокимияти олии иҷроия мебошад. Президент дар доираи салоҳияти худ фармон мебарорад ва амр медиҳад, дар бораи вазъи кишвар бп ҷаласаи яаҷояи Маҷлиси Миллӣ ва Маҷлиси Намояндагон маълумот медиҳад, масъалаҳоеро, ки заруру муҳим мешуморад, ба муҳокимаи ҷаласаи якҷояи Маҷлиси Миллӣ ва Маҷлиси Намояндагон пешниҳод менамояд. * [[6 ноябр]]и соли [[1994]] [[Эмомалӣ Раҳмон]] бо роҳи овоздиҳии умумихалқӣ Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон интихоб шудааст. * 6 ноябри соли [[1999]] Эмомалӣ Раҳмон аз нав дар асоси алтернативӣ ва бо овоздиҳии умумихалқӣ бори дуюм ба муҳлати ҳафт сол Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон интихоб гардид. * 6 ноябри соли [[2006]] Эмомалӣ Раҳмон дар интихоботи озоду шаффофи демократӣ дар асоси алтернативӣ бори сеюм ба муҳлати ҳафт сол Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон интихоб шуд. * Охирон ''Интихоботи президентӣ'' дар Тоҷикистон 6 ноябри соли [[2013]] баргузор шуд. Дар натиҷа Президент [[Эмомалӣ Раҳмон]] барои давраи чорӯм баъд аз дарёфти 83,92 % овозҳо ғолиб омад<ref>{{Cite web |url=http://www.khovar.tj/elections/30493-intihobi-emomal1251-ra1203mon-ba-mansabi-prezidenti-to1207ikiston.html |title=7 ноябр/АМИТ «Лоиқ» |accessdate=2016-07-21 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131110011016/http://www.khovar.tj/elections/30493-intihobi-emomal1251-ra1203mon-ba-mansabi-prezidenti-to1207ikiston.html |archivedate=2013-11-10 }}</ref>. Рамзҳои Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон аз Ливо ва Нишони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон иборат мебошанд. Ливо ва Нишон рамзҳои расмии ҳокимияти президентӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон мебошанд. === Ҳукумат === {{main| Ҳокимияти иҷроияи Ҷумҳурии Тоҷикистон}} Дар боби панҷуми [[Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон]] қоидаҳои умумии фаъолияти [[Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон]] навишта шудааст. Ҳукумати ҷумҳурӣ аз сарвазир, муовини якум ва муовини ӯ, вазирони, раисони кумитаҳои давлатӣ иборат аст. Ҳукумати ҷумҳурӣ роҳбарии самараноки соҳаҳои иҷктисодӣ, иҷтимоӣ, фарҳангӣ ва иҷрои қонунҳо, қарорҳои якҷояи Маҷлиси Миллӣ ва Маҷлиси Намояндагон, қарорҳои Маҷлиси Миллӣ, қарорҳои Маҷлиси Намояндагон, фармону амрҳои Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистонро таъмин мекунад (Ниг. Бобби 5 [[Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон]]). === Ҳокимияти маҳаллӣ === Дар боби шашуми [[Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон]] қоидаҳои умумии фаъолияти [[Ҳокимияти маҳаллӣ]] навишта шудааст. Ҳокимияти маҳаллӣ аз мақомоти намояндагӣ ва иҷроия иборат буда дар доираи салоҳияти худ амал мекунад. Онҳо иҷрои Конститутсия, қонунҳо, қарорҳои якҷояи Маҷлиси Миллӣ ва Маҷлиси Намояндагон, қарорҳои Маҷлиси Миллӣ, қарорҳои Маҷлиси Намояндагон, санадҳои Президент ва Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистонро таъмин менамоянд. Мақомоти намояндагии маҳаллӣ дар вилоят, шаҳр ва ноҳияҳо Маҷлиси намояндагони халқ аст, ки онро раис роҳбарӣ мекунад. Муҳлати ваколати Маҷлиси намояндагони халқ 5 сол аст (Ниг. Бобби 6 [[Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон]]). == Низоми сиёсӣ == {{main| Низоми сиёсии Тоҷикистон}} Дар Ҷумҳурии Тоҷикистон то соли [[1990]] танҳо як ҳизби сиёсӣ — [[ҳизби Коммунистии Тоҷикистон]] ҳамчун ҷузъи таркибии ҲКИШ фаълият дошт, ки он асоси низоми сиёсии тоталитарии ҶШС Тоҷикистонро ташкил мекард ва ҳокимияти мутлақ дар дасти он буд. Ин ҳизби сиёсӣ сатҳ ва усули иштироки шаҳрвандиро дар кулли ҳокимияти давлати ба фоидаи худ ҳал мекард. Дар Ҷумҳурии соҳибистиқлоли Тоҷикистон шаҳрвандон ширкат варзида, метавонанд ба дигаргунишавии самти инкишофи сиёсат таъсир расонанд. Шаҳрвандони Ҷумҳурии Тоҷикистон дар асоси муқарароти [[Конститутсия ва Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи ҳизбҳои сиёсӣ» (соли 1998)]] фаъолияти сиёсии хешро истифода карда метавонанд. Шаклҳои асосии иштироки мардум дар ҳаёти сиёсӣ тариқи аъзогӣ дар ҳизби сиёсӣ ва иштирок дар интихобот амалӣ карда мешавад. Тарзи таъсис фаъолият ва дохилшавии шаҳрвандон ба ҳизбҳои сиёсӣ дар Қонуни конститутсионии Ҷумҳурии Тоҷикистон [[«Дар бораи ҳизбҳои сиёсӣ» (соли 1998)]] муқарар шудааст<ref>Конститутсияи ҶТ. Қонунҳо ва қарорҳо. [http://www.parlament.tj Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон]</ref>. === [[Ҳизбҳои сиёсии Ҷумҳурии Тоҷикистон:]] === Дар Ҷумҳурии Тоҷикистон [[8 ҳизби сиёсӣ]] фаъолият дошта, қисми муҳими низоми сиёсии Тоҷикистонро ташкил менамоянд. * [[Ҳизби Аграрии Тоҷикистон]] * [[Ҳизби Демократии Тоҷикистон]] * [[Ҳизби ислоҳоти иқтисодии Тоҷикистон]] * [[Ҳизби Коммунистии Тоҷикистон]] * [[Ҳизби Наҳзати Исломии Тоҷикистон]] ([[29 сентябр]]и [[2016]] фаъолияташ қатъ карда шуд)<ref>[http://sputnik-tj.com/Tajikistan/20150930/1016934598.html ҲНИТ созмони террористӣ эълом шуд — http://sputnik-tj.com]</ref> * [[Ҳизби Сотсиалистии Тоҷикистон]] * [[Ҳизби Сотсиал - Демократии Тоҷикистон|Ҳизби Сотсиал — Демократии Тоҷикистон]] * [[Ҳизби Халқӣ - Демократии Тоҷикистон|Ҳизби Халқӣ — Демократии Тоҷикистон]] == Тақсимоти маъмурӣ == {{асосӣ|Тақсимоти маъмурии Тоҷикистон}} {|style="float:right; margin-left:1em" |{{Харитаи Тоҷикистон||float=right}} |} {{асосӣ|Вилоятҳои Тоҷикистон}} Дар асоси Қонуни конститутсионии Ҷумҳурии Тоҷикистон № 100 аз 4 ноябри соли 1995 «Дар бораи тартиби ҳалли масъалаҳои сохти марзиву маъмурии Ҷумҳурии Тоҷикистон»<ref>Ахбори Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, соли 1995, № 21, мод. 239; соли 2000, № 11, мод. 513; соли 2003, № 4, мод.153; соли 2008, № 3, мод. 182; соли 2009, № 7-8, мод.489; № 12, мод.</ref>, воҳидҳои марзиву маъмурӣ ва маҳалҳои аҳолишини Ҷумҳурии Тоҷикистон [[Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон]], [[вилоят]], [[шаҳр]], [[ноҳия]], [[шаҳрак]], [[ҷамоат]] ва [[деҳа]] мебошанд. Ноҳияҳо деҳавӣ ва шаҳрӣ буда, дар итоати [[ҷумҳурӣ]], [[вилоят]] ё [[шаҳр]] шуда метавонанд. Дар таърихи [[1 январ]]и [[соли 2010]] [[Ҷумҳурии Тоҷикистон]] иборат аз [[Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон]] (ВМКБ); [[Вилояти Суғд]]; [[Вилояти Хатлон]]; 17 [[шаҳр]], 62 [[ноҳия]] (ҳамчунин, 13 ноҳияҳои тобеи ҷумҳурӣ, ки дар маркази мамлакат ҷойгир шудаанд), 57 [[шаҳрак]] ва 368 [[ҷамоат]] иборат аст<ref>{{Cite web |url=http://www.stat.tj/russian_database/socio-demographic_sector/administrative-area_units.xls |title=нусхаи бойгонӣ |accessdate=2012-02-17 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100816013937/http://www.stat.tj/russian_database/socio-demographic_sector/administrative-area_units.xls |archivedate=2010-08-16 }}</ref>. Дар таърихи [[1 январ]]и [[соли 2018]] [[Ҷумҳурии Тоҷикистон]] иборат аз [[Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон]] (ВМКБ); [[Вилояти Суғд]]; [[Вилояти Хатлон]]; 18 [[шаҳр]], 58 [[ноҳия]] (ҳамчунин, 13 ноҳияҳои тобеи ҷумҳурӣ, ки дар маркази мамлакат ҷойгир шудаанд), 57 [[шаҳрак]] ва 370 [[ҷамоат]] иборат аст<ref>{{Cite web|url=https://www.stat.tj/ru|title= Шумораи аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон то 1 январи соли 2018 Ахбороти Агентии омори назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон|author=|website=stat.tj|date= 2018|publisher= |lang=tg|accessdate=2019-04-27}}</ref>. Ҳамакнун сарзамини Тоҷикистон (1.01.2018) ба чунин воҳидҳо бахш карда шудааст: {| class="standard" |- ! Ном ! Аҳолӣ<br>(1.01.2018)<br>ҳазор тан <ref>{{Cite web|url=https://www.stat.tj/ru|title= Шумораи аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон то 1 январи соли 2018 Ахбороти Агентии омори назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон|author=|website=stat.tj|date= 2018|publisher= |lang=tg|accessdate=2019-04-27}}</ref> ! Паҳноварӣ,<br>ҳазор км² ! Зичии аҳолӣ,<br>кас/дар 1 км² ! Шумораи<br>ноҳияҳо ! Марказ<br> | |- class="shadow" | [[Душанбе]] | align=right|831,4 | align=right| 0,126 | align=right|8314,0 | align=right| 4 | |- | [[Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон]] | align=right|223,6 | align=right|62,9 | align=right|3,5 | align=right| 7 | [[Хоруғ]] |- | [[Вилояти Суғд]] | align=right|2 608,5 | align=right|25,2 | align=right|103,5 | align=right| 14 | [[Хуҷанд]] |- | [[Вилояти Хатлон]] | align=right| 3 198,5 | align=right|24,7 | align=right|129,5 | align=right| 24 | [[Бохтар]] |- | [[Ноҳияҳои тобеи ҷумҳурӣ]] | align=right|2 069,2 | align=right|28,5 | align=right|72,6 | align=right| 13 | [[Душанбе]] |} == Шаҳрҳои Тоҷикистон == {{асосӣ|Шаҳрҳои Тоҷикистон}} Тоҷикистон аз рӯйи ахбороти омории [[соли 2016]] дорои 18 шаҳр аст. Яке аз онҳо пойтахти мамлакат шаҳри [[Душанбе]] аст, ки мақоми воҳиди олии маъмурӣ-ҳудудиро дорад, 4 шаҳр мақоми тобеи ҷумхурӣ, 7 шаҳр макоми тобеи вилоят ва 6 шаҳр мақоми тобеи ноҳия мебошанд.<ref>{{Cite web |url=http://www.stat.tj/ru/img/7a20337ca019c92e18235196b4e62aaa_1470198679.pdf |title=Шумораи аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон то 1 январи соли 2016 Ахбороти Агентии омори назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон |accessdate=2016-08-16 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20170810004846/http://www.stat.tj/ru/img/7a20337ca019c92e18235196b4e62aaa_1470198679.pdf |archivedate=2017-08-10 }}</ref> {|class="standard sortable" !Номгузорӣ !Тобеъияти<br />маъмурӣ !Аҳолӣ,<br />ҳаз. наф. !Сурат !Номгузории пешина |- |Бӯстон |шаҳр, тобеи вилоят <br />тобеияти <br />[[вилояти Суғд]] |33,5 |align="center"|[[Акс:Chkalovsk, Tajikistan - panoramio (5).jpg|150px]] |аз [[1956]] то соли [[2016]] — [[Чкаловск]], ба заб. тоҷикӣ - [[Чкалов]]<ref>{{Cite web |url=http://news.tj/tj/news/ta-iiri-nomi-yak-sha-r-dar-ikiston-ch-arzish-dorad |title=Тағйири номи як шаҳр дар Тоҷикистон чӣ арзиш дорад? |accessdate=2016-07-17 |archiveurl=https://archive.today/20160308115206/http://news.tj/tj/news/ta-iiri-nomi-yak-sha-r-dar-ikiston-ch-arzish-dorad |archivedate=2016-03-08 }}</ref> |- |[[Ваҳдат]] |шаҳр, тобеи ҷумҳурӣ |42,4 |align="center" |[[Акс:Ваҳдат. Муҷассамаи Модар.tif|150px]] |то соли 1936 — Янги-Бозор <br /> аз 1936 то 1992 — Орҷоникидзеобод <br /> 1992—2003 — Кофарниҳон |- |Гулистон |шаҳр, тобеи вилоят <br />тобеияти <br />[[вилояти Суғд]] |45,1 |align="center" |[[Акс:Taboshar,mainroad1.jpg|150px]] |аз [[1957]] то [[1962]] — Хуҷанд, аз [[1963]] то [[2016]] [[Қайроққум]] |- |[[Душанбе]] |Пойтахт |802,7 |align="center" |[[Акс:National Library of Tajikistan.JPG|150px]] | то соли [[1925]] деҳаи Душанбе, аз 1929 то 1961 Сталинобод |- |[[Истаравшан]] |шаҳр, тобеи ноҳия <br /> тобеияти <br />[[ноҳияи Истаравшан]] <br />[[вилояти Суғд]] |61,2 |align="center" |[[Акс:Istaravshan,MugTeppe1.jpg|150px]] |дар гузашта — Курушкада<br />асри VIII — Вагат<br />аз асри XV то соли 2000 — Уротеппа |- |Истиқлол |шаҳр, тобеи вилоят <br />тобеияти <br />[[вилояти Суғд]] |16,4 | |то соли [[2012]] — [[Табошар]] |- |[[Исфара]] |шаҳр, тобеи ноҳия <br /> тобеияти <br />[[ноҳияи Исфара]] <br />[[вилояти Суғд]] |47,8 |align="center" |[[Акс:Tea House Sino.jpg|150px]] |то асри X — Асбара, Исфаранг |- |[[Конибодом]] |шаҳр, тобеи ноҳия <br /> тобеияти <br />[[ноҳияи Конибодом]] <br />[[вилояти Суғд]] |50,4 |align="center"|[[Акс:Konibodom,Oim2.jpg|150px]] | |- |[[Кӯлоб]] |шаҳр, тобеи вилоят <br />тобеияти <br />[[вилояти Хатлон]] |102,4 |align="center" |[[Акс:Kulob welcome-2.JPG|150px]] | |- |[[Бохтар]] |шаҳр, тобеи вилоят <br />тобеияти <br />[[вилояти Хатлон]] |105,4 |align="center" |[[Акс:Qurghonteppa 2010 02.jpg|150px]] | |- |[[Норак]] |шаҳр, тобеи вилоят <br /> тобеияти <br />[[вилояти Хатлон]] |29,1 |align="center" |[[Акс:Нурекская ГЭС, Таджикистан.JPG|150px]] | |- |[[Панҷакент]] |шаҳр, тобеи ноҳия <br /> тобеияти <br />[[ноҳияи Панҷакент]] <br />[[вилояти Суғд]] |41,2 |align="center" |[[Акс:Здание хукумата (мерии) г. Панджакента.jpg|150px]] |дар асри VI—VIII |- |[[Роғун]] |шаҳр, тобеи ҷумхурӣ <br /> тобеияти <br /> <br /> |15,0 |align="center" |[[Акс:Шаҳри Роғун.jpg |150px]] | |- |[[Леваканд]] |шаҳр, тобеи ноҳия <br /> тобеияти <br />[[ноҳияи Сарбанд]] <br />[[вилояти Хатлон]] |17,3 | |то соли [[1996]] — Калининобод, [[1996]] — [[2018]] Сарбанд |- |Турсунзода | шаҳр, тобеи ҷумҳурӣ |52,8 |align="center" |[[Акс:Tursunzoda GovtHouse.jpg|150px]] |то соли 1977 — Регар |- |[[Хуҷанд]] |шаҳр, тобеи вилоят <br />тобеияти <br />[[вилояти Суғд]] |175,4 |align="center" |[[Акс:Мечеть и голуби 1.JPG|150px]] |дар гузашта — Александрия Эсхата<br />асри VII — 1936 — Хуҷанд<br />1936—1991 — Ленинобод |- |[[Хоруғ]] |шаҳр, тобеи вилоят <br />тобеияти <br />[[Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон]] |29,2 |align="center" |[[Акс:Chorog.JPG|150px]] | |- |[[Ҳисор]] |шаҳр, тобеи ҷумҳурӣ |27,4 |align="center" |[[Акс:Hisor Fort 20141006 Tajikistan 1018 Hisor (16072348167).jpg|150px]] | |- |} == Иқтисод == {{асосӣ|Иқтисоди Тоҷикистон}} * Ҳаҷми қарзи давлатии Тоҷикистон: Дар соли 2009 қарзи давлатӣ 1 милиларду 691,3 миллион доллар буд, дар [[соли 2018]] ҳаҷми он ба 2 миллиарду 873 миллион доллар расид. Аз ҷумла, қарз аз Чин дар соли 2009 630 миллион доллар буд, ки дар поёни соли 2018 он ба 1,2 миллиард доллар баробар шуд<ref>{{Cite web|url=https://www.ozodi.org/a/ten-years-challenge-tajikistan/29747422.html|title=Дар 10 сол дар Тоҷикистон чӣ тағйир кард?|author=ozodi.org|publisher=ozodi.org|lang=tg|accessdate=2019-04-18}}</ref>. * Сандуқи байналмилалии пул (СБП) пешгӯӣ намудааст, ки ММД (маҷмаъи маҳсулоти дохилӣ) — и Тоҷикистон дар соли равон 5 дарсад ва дар соли 2020 4,5 дарсад рушд хоҳад кард, гуфта шудааст дар гузориши моҳи апрели иқтисоди ҷаҳонӣ "''World Economic Outlook''"<ref>{{Cite web|url=https://sputnik-tj.com/Tajikistan/20190411/1028643755/MVF-durnamo-rushdi-MMD-Tojikiston-2019-peshgui-kardan-.html|title=СБП дурнамои рушди ММД-и Тоҷикистонро дар соли 2019 пешгӯӣ кард|author=sputnik-tj.com|publisher=sputnik-tj.com|lang=tg|accessdate=2019-04-18}}</ref>. * Пас аз натиҷаҳои соли гузашта, Тоҷикистон ҳаҷми қарзи хориҷии худро зиёд кард. Дар аввали моҳи январи соли 2021 ин рақам 3,2 миллиард доллар буд. Бояд қайд кард, ки ин 43,8 фоизи маҷмӯи маҳсулоти дохилии ҷумҳурӣ (ММД)-ро ташкил медиҳад. Ҳамин тариқ, барои ҳар як шаҳрванди кишвар 339 доллар рост меояд.<ref>[https://tj.sputniknews.ru/economy/20210226/1032894307/Kazhdyy-zhitel-Tadzhikistana-dolzhen-339-dollarov.html /sputniknews.ru/ 26.02.2021]</ref> * Вазири рушди иқтисод ва савдои Тоҷикистон Завқӣ Завқизода нишасти матбуотии солонаи вазорат фаъолияти Минтақаҳои озодии иқтисодии Тоҷикистонро баррась намуд. Гуфта шуд, ки то ҳоли ҳозир (январи соли 2021) ҳамагӣ 72 ширкатҳои саноатӣ номанвис шудаанд. 30 субъект дар [[Минтақаи озоди иқтисодии «Суғд»]], 25 субъект дар [[Минтақаи озоди иқтисодии «Данғара»]], 11 субъект дар [[Минтақаи озоди иқтисодии «Панҷ»]], 5 субъект дар [[Минтақаи озоди иқтисодии «Ишкошим»]] ва 1 себъект дар МОИ-и навтаъсиси “Кулоб”.<ref>[https://halva.tj/tj/news/dar_minta_a_oi_ozodi_i_tisodi_oi_to_ikiston_72_korkhona_faoliyat_mekunand/ Дар минтақаҳои озоди иқтисодиҳои Тоҷикистон 72 корхона фаъолият мекунанд /halva.tj/ 19.02.2021]</ref> * Мувофиқи маълумоти БМТ, давоми соли 2020 барориши кортҳои пардохтии бонкӣ ба таври назаррас афзоиш ёфт: шумораи умумии кортҳои аз ҷониби бонкҳои ватанӣ баровардашуда то охири соли 2020 зиёда аз 3,2 миллион ададро ташкил дод. То ҳолати 31 декабри соли 2020 шумораи банкоматҳо ва терминалҳои электронӣ дар Тоҷикистон мутаносибан, ба 1281 ва 5710 адад расидааст. Шумораи банкоматҳо давоми соли 2020 ба миқдори 403 адад ва шумораи терминалҳои электронӣ — 362 адад зиёд шудааст.<ref>[https://khovar.tj/2021/02/dar-to-ikiston-tedodi-amyon-oi-elektron-ta-riban-5-marotiba-afzoish-yoftaast/Дар Тоҷикистон теъдоди ҳамёнҳои электронӣ * тақрибан 5 маротиба афзоиш ёфтааст /khovar.tj/ 15.02.2021]{{Пайванди мурда|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> === Саноат === {{main|Саноати Тоҷикистон}} [[File:Talco.jpg|250px|right]] Ҷанги шаҳрвандӣ (1992—1997) ба фаъолияти саноати Ҷумҳурии Тоҷикистон нақши манфӣ гузошт. Корхонаҳои саноатии Тоҷикистон аз соли 1996 инҷониб аксар зараровар ҳисоб мешаванд. Зеро, аз ин сол сар карда ба ҷумҳурӣ воридоти молҳои саноатии хориҷӣ хело афзуд. Дар натиҷа аз як тараф аксарияти корхонаҳои саноатӣ фаъолият намекарданд, аз тарафи дигар, он корхонаҳое, ки фаъолият менамоянд, маҳсулоташон бо молҳои ба ҷумҳурӣ ворид шудаи хориҷӣ рақобат карда наметавонанд. Корхонаҳои муштараки саноатии Тоҷикистон дар натиҷаи инвеститсияҳои хориҷӣ ба миён омада фаъолият (асосан соҳаи саноати сабук) мебаранд. Дар соли 2011 дар Ҷумҳурии Тоҷикистон 952 корхонаи саноатӣ арзи вуҷуд мекард (аз байни онҳо 10,2 % кор намекарданд). Маҳсулоти истеҳсолнамудаи корхонаи саноатӣ дар 9 моҳи соли 2012 — $1,4 млрд ташкил мекард<ref>http://www.regnum.ru/news/1582915.html</ref>. Мувофиқи ахбороти Вазорати энергетика ва саноати Ҷумҳурии Тоҷикистон дар ҷумҳурӣ чунин соҳаҳои асосии саноат арзи вуҷуд доранд: * коркарди маъданҳои кӯҳӣ ва металҳои нодир; * истеҳсоли ангишт (дар кони ангишти Шӯроб, Фон-Яғноб (кокс) ва Назаргиёҳ (антрасит)); * истеҳсоли газ ва нафт (дар водии Вахш, [[Ҳисор]], Хоҷа Сартез дар [[Кӯлоб]] ва [[вилояти Суғд]]); * истеҳсоли металҳои ранга (арзиз, тило, нукра, сурб, цинк, висмут, ртуть, вольфрам, молибден); * саноати сабук (асосан коркарди пахта ва хуроквори); * саноати кимиё (Комбинати кимиёи [[Ёвон]], Заводи азотбарории Вахш); * саноати масолеҳи сохтумонӣ; * саноати мошинасозӣ; * саноати пилла.<ref>{{Cite web |url=http://www.minenergoprom.tj/ |title=нусхаи бойгонӣ |accessdate=2021-08-09 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20170814123031/http://www.minenergoprom.tj/ |archivedate=2017-08-14 }}</ref> Дар Ҷумҳурии Тоҷикистон [[соли 2019]] дар соҳаи саноат — 219 корхонаи нави саноатӣ бо таъсиси 2942 ҷойи корӣ, аз ҷумла, дар [[вилояти Суғд]] — 59 бо 969 ҷойҳои кории нав, [[вилояти Хатлон]] — 57 корхона бо 678 ҷойҳои кории нав, [[ВМКБ]] — 3 корхона бо 87 ҷойҳои кории нав, шаҳри [[Душанбе]] — 60 корхона бо 812 ҷойҳои кории нав ва [[НТҶ]] — 40 корхона бо 386 ҷойҳои кории нав сохта ба истифода дода шуд. Аз шумораи умумии корхонаҳои нав: 38 — корхона ба соҳаи мошинсозӣ, 53 — корхона ба саноати сабук, 50 — корхона ба соҳаи масолеҳи сохтмон, 62 — корхона ба саноати хӯрокворӣ, 2 —корхона ба саноати маъдан, 1 — корхона ба саноати ангишт, 5 — корхона ба соҳаи табъу нашр ва 8 — корхона ба дигар соҳаҳо рост меояд.<ref>{{cite web|url=http://sanoat.tj/?p=5344|title=Натиҷаи воридоти технологияҳои муосир ва татбиқи он дар истеҳсолоти ватанӣ|author= |date=|publisher=sanoat.tj|accessdate=2020-01-22}}</ref>. === Захираҳои канданиҳои фоиданок === Дар шимоли Тоҷикистон, дар вилояти Суғд, яке аз бузургтарин дар ҷаҳон кони нуқра — Конимансури Калон мавҷуд аст. Тоҷикистон инчунин захираҳои бойи сангҳои қиматбаҳо, уран (аз рӯи баъзе маълумотҳо, 16 % захираи ҷаҳонӣ), тило, ангишт, ва захираҳои арзӣ (алюминий) ва полиметаллӣ дорад. Дар Тоҷикистон ҳоло 28 конҳои нафт ва газ ба қайд гирифта шудааст. Дар ин конҳо захираи нафт 2,2 млн. тонна ва газ – 3,4 миллиард метри кубиро ташкил медиҳанд. Дар айни замон дар Тоҷикистон 40 конҳои тилои амалкунанда ва қариб 85 конҳои ояндадори тило муайян шудаанд.<ref>[http://avesta.tj/2021/02/03/v-tadzhikistane-zaregistrirovano-28-mestorozhdenij-nefti-i-gaza/ В Таджикистане зарегистрировано 28 месторождений нефти и газа]{{Пайванди мурда|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Барои баргардонидани хароҷоти ширкати ТВЕА-и Чин дар сохтмони [[МБГ-2 ш. Душанбе]] (Иқтидори умумии нерӯгоҳи когенераторӣ ба 400 МВт), вай ҳуқуқи истихроҷи тилоро аз конҳои «Кумарғи Боло» ва «Дуоба» гирифтааст, ки дар [[ноҳияи Айнӣ]] [[вилояти Суғд]] мебошанд. Дар шимоли Тоҷикистон, майдони умумии конҳо 15,4 км² ва захираҳо 51,7 тонна тило ташкил медиҳанд<ref name="spu">{{Cite web|url=https://tj.sputniknews.ru/country/20191128/1030299133/tajikistan-kitay-dobycha-zolota.html|title=ТЭЦ-2 на вес золота: Китай «вернёт» свои инвестиции на рудниках Таджикистана|date=2019-11-28|publisher=[[Sputnik]]|accessdate=2019-11-28}}</ref>. [[15 декабр]]и [[соли 2017]] “Талко” ва “Ширкати саноати куҳии Ҳуаюй” (Tibet Hua Yu Mining Co., Ltd) – и Чин “Созишнома дар бораи ширкати муштарак” – ро имзо карданд, ки дар пайи он “Талко Голд” бо саҳми 50 ба 50 ба ширкати муштараки тоҷикиву чинӣ табдил ёфт. [[Кони "Кончоч"]] минтақаест, ки дар 7 километрии [[Искандаркӯл]] воқест. Қаблан расонаҳо аз қавли манобеъи гуногун захоири [[Кони "Кончоч"]] ро аз 32 то 60 тон тилову то 300 ҳазор тон сурма ҳисоб карда буданд. Ҳамчунин аз истеҳсоли нуқра, симоб, сафедаи симоб ва флюорит низ дар назар аст. Дар миёни тамоми корхонаҳои маъдани фаъол дар саросари кишвар, аз қабили “Зарафшон”, “Анзоб”, “Апрелевка”, “Пакрут” ва ғайра “Талко Голд” танҳо ширкате хоҳад буд, ки Тоҷикистон дар он 50 дарсад саҳм дорад. Бақия ҳама бо саҳми 75 то 100% мутааллиқи ширкатҳои хориҷиянд.<ref>{{Cite web|url= https://sputnik-tj.com/industry/20200829/1031812135/Talko-gold---nozanini-sanoat-dar-osguhi-kuhhoi-Fon--guzorishi-tasviri.html|title=“Талко голд” - "нозанини саноатӣ" дар оғӯши куҳҳои Фон – гузориши тасвирӣ|author=|website=www.sputnik-tj.com|date=|publisher= |lang=tg|accessdate=202о-08-29}}</ref> === Бонкҳо ва ташкилотҳои қарзӣ === Низоми молиявии мамлакатро [[Бонки миллии Тоҷикистон]] ба танзим медарорад. Дар ҷумҳурӣ 13 бонк ва ташкилотҳои қарзӣ аъзои Ассотсиатсияи бонкҳои Тоҷикистон (АБТ) мебошанд: * БДА ҶТ «[[Амонатбонк]]»; * ҶСК «[[Ориёнбонк]]»; * ҶСК «[[Агроинвестбонк]]»; * ҶСК «[[Тоҷиксодиротбонк]]»; * «БСТ ТИСТ Тоҷпромбонк»; * ҶСК «[[Бонки Эсхата]]»; * ҶСП «Фононбонк»; * ҶСК «Соҳибкорбонк»; * ҶСК «''Accessbank Tajikistan''»; * ҶСП ТҚХ «ФИНКА»; * ҶСП «Аввалин Бонки Молиявии хурд»; * ҶДММ ТҚХ «ИМОН ИНТЕРНЕШНЛ» * ҶСП ТҚХА «Боварӣ ва ҳамкорӣ».<ref>{{Cite web |url=http://news.tj/tj/news/amirsho-miraliev-ro-bari-abt-intikhob-shud |title=Амиршо Миралиев роҳбари АБТ интихоб шуд |accessdate=2016-04-26 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160426133020/http://news.tj/tj/news/amirsho-miraliev-ro-bari-abt-intikhob-shud |archivedate=2016-04-26 }}</ref> == Бекорӣ ва муҳоҷирати меҳнатӣ == Ҷанги шаҳрвандӣ (1992—1997) боиси харобии иқтисод ва баста шудани корхонаву муассисаҳои давлатӣ гардид. Корхонаҳои саноатии истеҳсолӣ ва диг. ширкатҳои хурду миёнаи хидматрасони асосан 10-15 % қавваи кории ҷумҳуриро бо кор таъмин мекунанд. Бинобар ин шумораи мардуми қобили кор ба сафи муҳоҷирони меҳнатӣ тахминан ба 1 000 000 нафар расидааст. Саҳми онҳо дар иқтисодиёт меафзояд. Бар асоси гузоришҳои расмӣ, дар Русия ва кишварҳои дигари хориҷӣ беш аз як милюн муҳоҷири кории тоҷик фаъъолият мекунанд, ки ағлаби онҳо ҳамасола сармояи зарурӣ барои таъмини рӯзгори хонаводаҳоро ба Тоҷикистон интиқол медиҳанд. Дар соли 2012 муҳоҷирони корӣ ба Тоҷикистон ҳудуди 3,6,млрд доллар пул (47 % ММД и ҷумҳурӣ) интиқол додаанд. Дар миёни кишварҳое, ки иқтисодашон ба маболиғи интиқолии муҳоҷирони корӣ вобаста аст, Тоҷикистон ҳамчунон болотарин ҷойгоҳро ба худ ихтисос медиҳад.<ref>http://www.bbc.co.uk/tajik/news/2012/11/121121_zkh_worldbank_report.shtml</ref> === Хоҷагии кишоварзӣ === '''Маҳсулоти асосии кишоварзӣ:''' * [[пахта]] * [[ғалла]] * [[абрешим]] * [[сабзавот]] * [[мева]] * [[токпарварӣ]] * [[тамоку]] * [[меваи хушк]] * [[cоҳаи чорводорӣ]] (дар [[ноҳия]]ҳои [[кӯҳ]]ӣ) == Энергетика == [[File:Un-Tajikistan.svg|thumb|Харитаи Ҷумҳурии Тоҷикистон]] Мақолаи асосӣ: [[Энергетикаи Тоҷикистон]] Дар Тоҷикистон ҳоло чунин Нерӯгоҳҳои барқии обӣ амал мекунанд: Нерӯи асоси энергетикаи Тоҷикистонро Нерӯгоҳҳои барқии обӣ истеҳсол мекунанд. Ҳаҷми умумии муайяншудаи иқтидори Нерӯгоҳҳои барқии обӣ — 4070 МВт аст. Тоҷикистон дорои захираҳои ғании гидроэнергетикӣ мебошад. Ҳаҷми умумии захираҳои гидроэнергетикӣ — 527 млрд кВт. соатро ташкил медиҳад. Аз рӯи ҳаҷми умумии захираҳои гидроэнергетикӣ Тоҷикистон дар ҷаҳон ҷойи ҳаштумро ишғол мекунад. Дар Тоҷикистон ҳоло чунин Нерӯгоҳҳои барқии обӣ амал мекунанд: 1.1. [[НБО Норак]] — бо иқтидори 3000 МВт; 1.2. [[НБО Бойғозӣ]] — бо иқтидори 600 МВт; 1.3. [[Нерӯгоҳи барқи обии Сангтӯда-1|НБО Сангтӯда–1]] — бо иқтидори 670 МВт; 1.4. [[Нерӯгоҳи барқи обии Сангтӯда-2|НБО Сангтӯда–2]] — бо иқтидори 220 МВт; 1.5. [[НБО Сарбанд]] — бо иқтидори 240 МВт; 1.5. [[НБО Шаршара]] — бо иқтидори 29,9 МВт; 1.7. [[НБО Марказӣ]] — бо иқтидори 15,1 МВт; 1.8. [[НБО Қайроққум]] — бо иқтидори 126 МВт дар Сирдарё; 1.9 Силсилаи НБО Варзоб ([[НБО Варзоб-1,Варзоб-2 ва Варзоб-3]]) — бо иқтидори умумии 25,7 МВт.; 1.10. [[Нерӯгоҳи Помир-1]]; 1.11. [[Нерӯгоҳи барқи обии Роғун]] — [[16 ноябр]]и [[соли 2018]] агрегати якуми НБО Роғун бо иқтидори 600 МВт ба кор дароварда шуд; иқтидори лоиҳавии НБО Роғун ба 3600 МВт баробар буда, он аз 6 агрегати 600 МВт ва баландии сарбанди он 335 метр муайян шудааст<ref>{{Cite web|url=http://www.president.tj/node/18897|title=Маросими ба кор даровардани агрегати якуми Неругоҳи барқи обии “Роғун”|author=|website=president.tj|date=2018-11-16|publisher= |lang=tg|accessdate=2018-12-27}}</ref>; 1.12. Силсилаи НБО — и хурд. Ба истифода додани НБО «Сангтӯда — 1» ва «Сангтӯда — 2», Маркази барқу гармидиҳии «Душанбе — 2», хатҳои интиқоли барқи баландшиддати «Ҷануб-Шимол», «Лолазор-Хатлон», «Хуҷанд-Айнӣ», «Сангтӯда — Лолазор», «Сангтӯда – НБО-и Сарбанд», «Қайроққум-Ашт», «Айнӣ –Панҷакент», «НБО-и Роғун» -Зеристгоҳи «Душанбе-500», таҷдид ва иваз намудани зеристгоҳҳо ба зеристгоҳҳои пурқудрат, таҷдид ва барқарорсозии неругоҳҳо ва шабакаҳои барқӣ сабаби таҳкими иқтидору эътимоднокии таъминоти энергияи барқ дар ҷумҳурӣ гардид. Ду сол боз (аз соли 2018) дар натиҷаи мулоқоту гуфтушунидҳои сатҳи олии Сарони ду давлат — Тоҷикистон ва [[Ӯзбекистон]] ҳамкории энергетикҳои тоҷику ӯзбек боз барқарор гардид, ки ин барои ҳарду тараф манфиати хеле калонеро молик аст. Баъди зиёда аз 9 соли ҷудо будани низоми энергетикии Тоҷикистон аз [[Осиёи Марказӣ]] додугирифти неруи барқ байни ин ду ҷумҳурии ҳамсоя оғоз ёфт. Дар давраи Истиқлол иқтидори истеҳсолии соҳаи энергетика, бе назардошти НБО «Роғун», ба миқдори 1520 МВт зиёд шуд.<ref>{{Cite web|url=http://khovar.tj/2019/12/imr-z-r-zi-energetik-o-dar-davrai-isti-loliyat-i-tidori-iste-solii-so-a-be-nazardoshti-nbo-ro-un-1520-mvt-ziyod-shud/|title=Дар давраи Истиқлол иқтидори истеҳсолии соҳа бе назардошти НБО «Роғун» 1520 МВт зиёд шуд|author=|website=www.khovar.tj|date=|publisher= |lang=tg|accessdate=2019-12-22}}</ref> [[8 декабр]]и [[соли 2016]] [[МБГ-2 ш. Душанбе|Маркази барқу гармидиҳии Душанбе-2]] бо иқтидори 300 МВт ва 167 Гкал гармӣ бо иштироки Президенти кишвар Эмомалӣ Раҳмон сурат гирифт. Боз ду агрегат ба кор дароварда шуд<ref name="spu"/>.. Иқтидори умумии нерӯгоҳи когенераторӣ ба 400 МВт расид. [[20 март]]и [[соли 2019]] Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар шаҳри Норак ба татбиқи лоиҳаи «Барқарорсозии НБО «Норак» оғози расмӣ бахшиданд. Дар натиҷаи татбиқи ин лоиҳа НБО «Норак» таҷдид ва эътимодноктар гардида, иқтидори лоиҳавияш аз 3000 ба 3300 МВт бардошта хоҳад шуд. [[23 август]]и [[соли 2019]] ба татбиқи лоиҳаи «Таҷдиди НБО «Қайроққум» оғози расмӣ бахшида шуд. Баъди татбиқи лоиҳа тавоноии НБО «Қайроққум аз 126 мегаватт ба 176 мегаватт расонида мешавад.<ref>{{Cite web|url=http://khovar.tj/2019/12/imr-z-r-zi-energetik-o-dar-davrai-isti-loliyat-i-tidori-iste-solii-so-a-be-nazardoshti-nbo-ro-un-1520-mvt-ziyod-shud/|title=Дар давраи Истиқлол иқтидори истеҳсолии соҳа бе назардошти НБО «Роғун» 1520 МВт зиёд шуд|author=|website=www.khovar.tj|date=|publisher= |lang=tg|accessdate=2019-12-22}}</ref> [[20 январ]]и [[соли 2020]] [https://sputnik-tj.com/docs/about/index.html Оҷонсии иттилоотии Sputnik] {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20191208092124/https://sputnik-tj.com/docs/about/index.html |date=2019-12-08 }} гузорише овардааст, ки Маҷлиси намояндагони Ҷумҳури Тоҷикистон ҳафтаи пеш пазируфт (соли 2020), аз моддаи 9-и Қонун “Дар бораи хусусигардонии моликияти давлатӣ”, калимаҳои [[НБО Роғун|Неругоҳи барқи обии “Роғун”]] ва Корхонаи воҳиди давлатии “[[Ширкати Алюминийи Тоҷик]]” хориҷ карда шуданд. Моддаи 9-и қонуни мазкур дар бораи объектҳоест, ки хусусӣ гардонида намешаванд ва дар он таъкид шудаст, “амволи нерӯгоҳи барқи обии “Норак”, нерӯгоҳи барқи обии “Роғун” ва корхонаи воҳиди давлатии “[[Ширкати Алюминийи Тоҷик]]” хусусӣ гардонида намешаванд”.<ref>{{Cite web|url=https://sputnik-tj.com/industry/20200120/1030566842/Ijozati-khususi-kardani-Rogun-va-Talko.html|title=Иҷозати хусусӣ кардани амволи “Роғун” ва “Талко”: Ҳукумату парлумон пазируфтанд|author=|website=www.sputnik-tj.com|date=|publisher= |lang=tg|accessdate=2020-01-22}}</ref> Дар соли 2020 дар Тоҷикистон ба ҳисоби умумӣ 19 миллиард 770,5 миллион кВт⋅соат нерӯи барқ истеҳсол карда шудааст. Тоҷикистон дар соли 2020 зиеда аз 1,5 миллиард кВт⋅соат нерӯи барқ ба кишварҳои ҳамсоя содирот кардааст. Аз рӯи маълумотҳо ҷумҳурӣ дар маҷмӯъ 1 миллиард 528,4 миллион кВт⋅соат қувваи барқ ба маблағи зиеда аз 56,4 миллион доллар содирот намудааст.<ref>{{Cite web|url=https://tj.sputniknews.ru/energetics/20210201/1032739925/tajikistan-eksport-elektroenergii.html?utm_source=yxnews&utm_medium=desktop|title=В Таджикистане рассказали, сколько электроэнергии экспортировано за рубеж|author=|website=www.sputnik-tj.com|date=|publisher= |lang=tg|accessdate=2021-02-01}}</ref> === Лоиҳаи минтақавии «CASA-1000» === {{Main|Лоиҳаҳои муштараки иқтисодӣ дар Тоҷикистон}} [[12 май]]и [[соли 2016]] ифтитоҳи лоиҳаи сохтмони хати баландшиддати барқии «CASA-1000» (ЛЭП — 1000 кВт) баргузор гардид. «CASA-1000» интиқоли барқи Тоҷикистон ва Қирғизистонро ба Афғонистону Покистон таъмин мекунад<ref>[http://www.asiaplus.tj/news/tajikistan/economic/201605 Оғози расмии амалисозии лоиҳаи CASA-1000]{{Пайванди мурда|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. == Нақлиёт == {{асосӣ|Нақлиёт дар Тоҷикистон}} Дар солҳои истиқлол дар Тоҷикистон таъмиру азнавсозии роҳи автомобилгарди Душанбе — [[Айнӣ]] — [[Шаҳристон]] — [[Истаравшан]] — [[Хуҷанд]] — [[Бӯстон]] — Чанак (сарҳади [[Ӯзбекистон]]), ки 411 км дарозӣ дорад бо ёрдами давлати Чин соли 2006 амалӣ гардид. Роҳи мошингард тамоми сол пойтахти мамлакат Душанберо бо ноҳияҳои Тоҷикистони Шимолӣ мепайвандад. [[18 октябр]]и [[соли 2015]] — дар [[ноҳияи Айнӣ]] [[Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон]] [[Эмомалӣ Раҳмон]] роҳи мошингарди Айнӣ — Панҷакентро ифтитоҳ намуд. Роҳи мошингарди Айнӣ — Панҷакент 112,6 километрро ташкил медиҳад. Корҳои сохтмонӣ моҳи октябри соли 2012 оғоз гардида, моҳи октябри [[соли 2015]] ба охир расид. Навсозии роҳ бо маблағи 115 миллион доллари амрикоӣ аз ҳисоби ҷалби сармояи хориҷию ватанӣ иҷро карда шудааст.<ref>[http://khovar.tj/2015/10/iftito-i-ro-i-moshingardi-ajn-pan-akent/ Ифтитоҳи роҳи мошингарди Айнӣ — Панҷакент]</ref> [[Сохтмони роҳи мошингарди Исфара-Конибодом- Ҷаббор Расулов|Сохтмони роҳи мошингарди Исфара-Конибодом — Ҷаббор Расулов]] соли 2016 дар [[вилояти Суғд]] оғоз шуда буд. Анҷоми корҳои таҷдиду барқарорсозии роҳ ду сол муайян шуда буд ва соли 2019 ӣа истифода супорида шуд.<ref>[http://khovar.tj/2016/03/o-ozi-kor-oi-aznavsozii-sho-ro-i-isfara-konibodom-abbor-rasulov/ Оғози корҳои навсозии шоҳроҳи Исфара-Конибодом-Ҷаббор Расулов]</ref> Дар соҳаи нақлиёти роҳи оҳан бошад дастоварди назаррас [[24 август]]и [[соли 2016]] расман мавриди баҳрабардорӣ қарор додани роҳи оҳани Душанбе-Қурғонтеппа-Кӯлобро гардид. Ин роҳи оҳан шаҳри [[Душанбе]]ро бо [[Вилояти Хатлон]] пайваст мекунад. Сохтмони хати роҳи оҳани Душанбе-Қурғонтеппа-Кӯлоб, ки аҳамияти минтақавию байналмилалӣ дорад, ҳанӯз моҳи марти соли 2009 шурӯъ шуда буд. Масофаи умумии он дар қитъаи Ваҳдат-Ёвон 41 км буда, дар ин масир 3 нақб ва 8 адад пули калону миёна сохта шудааст.<ref>[http://www.president.tj/node/12777 Истиқбол дар истгоҳи роҳи оҳани ноҳияи Ёвон]</ref> === Боз нигаред === * [[Нақби автомобилгарди «Истиқлол»]] * [[Нақби автомобилгарди «Озодӣ»]] * [[Нақби автомобилгарди Чормағзак]] * [[Нақби автомобилгарди "Шаҳристон"]] == Ҷуғрофиё == {{асосӣ|Ҷуғрофиёи Тоҷикистон}} [[File:Tajik mountains edit.jpg|thumb|Кӯҳсори Тоҷикистон]] Тоҷикистон кишваре кӯҳистонӣ буда ва 93 дарсади сарзамини он аз 300 то 7495 м баландтар аз сатҳи дарё аст. Кӯҳсори Тоҷикистон бахше аз кӯҳистонҳои Тиён-Шон ва Помир ҳастанд. Баландтарин қуллаҳои Тоҷикистон инҳоянд: {|style="border:1px solid #8888aa; background-color:#f7f8ff; padding:5px; font-size:85%;" align=center |- |style="text-align: center;" |Кӯҳ |style="text-align: center; background-color: rgb(204, 153, 51);" colspan=2 align="center"|Баландӣ |style="text-align: center; background-color: rgb(204, 153, 51);" colspan=2 align="center"|Ҷойгоҳ |- |[[Қуллаи Истиқлол]] |style="text-align: center;" |7,174 [[метр|м]] |style="text-align: center;" |23,537 [[foot (unit of length)|ft]] |style="text-align: center;" | [[кӯҳсори Олой]] |- | [[Кӯтали Қизиларт]] |style="text-align: center; background-color: rgb(192, 154, 124);" |4,280 м |style="text-align: center; background-color: rgb(192, 154, 124);" |14,042&nbsp;ft |style="text-align: center; background-color: rgb(192, 154, 124);" | [[кӯҳсори Олой]] |- | [[Қуллаи Исмоили Сомонӣ]] (аз ҳама баландтарин) |style="text-align: center; background-color: rgb(143, 177, 172);" |7,495 м |style="text-align: center; background-color: rgb(143, 177, 172);" |24,590&nbsp;ft |style="text-align: center; background-color: rgb(143, 177, 172);" | [[Помир]] |- |[[Қуллаи Абуалӣ ибни Сино]] |style="text-align: center; background-color: rgb(188, 137, 190);" |6,974 м |style="text-align: center; background-color: rgb(188, 137, 190);" |22,881&nbsp;ft |style="text-align: center; background-color: rgb(188, 137, 190);" | шимолтар аз [[Қуллаи Исмоили Сомонӣ]], дар марзи Тоҷикистону Қирғизистон |- |[[Қуллаи Корженевскӣ]] |style="text-align: center; background-color: rgb(201, 185, 116);" |7,105 m |style="text-align: center; background-color: rgb(201, 185, 116);" |23,310&nbsp;ft |style="text-align: center; background-color: rgb(201, 185, 116);" | [[Помир]] |- |[[Қаторкӯҳи Академияи Фанҳо]] |style="text-align: center; background-color: rgb(151, 199, 137);" |6,785 м |style="text-align: center; background-color: rgb(151, 199, 137);" |22,260&nbsp;ft |style="text-align: center; background-color: rgb(151, 199, 137);" | [[Помир]] |- |[[Қуллаи Конкорд]] |style="text-align: center; background-color: rgb(208, 172, 132);" |5,469 м |style="text-align: center; background-color: rgb(208, 172, 132);" |17,943&nbsp;ft |style="text-align: center; background-color: rgb(208, 172, 132);" | [[кӯҳсори Қарақорум]] |- |[[Қуллаи Карл Маркс]] |style="text-align: center;" |6,726 м |style="text-align: center;" |22,067&nbsp;ft |style="text-align: center;" | [[кӯҳсори Қарақорум]] |- |[[Қуллаи Маяковскӣ]] |style="text-align: center; background-color: rgb(192, 154, 124);" |6,096 м |style="text-align: center; background-color: rgb(192, 154, 124);" |20,000&nbsp;ft |style="text-align: center; background-color: rgb(192, 154, 124);" | марз бо [[Афғонистон]]. |} === Пиряхҳои Тоҷикистон === Дар Тоҷикистон зиёда аз 8 ҳазор пиряхҳо мавҷуданд, ки тақрибан 8% масоҳати умумии кишварро ишғол мекунанд. Дар пиряхҳо тақрибан 550 метри мукааб оби ошомиданӣ ҷамъ шудааст ва онҳо маҷрои тақрибан нисфи дарёҳои Тоҷикистонро ташкил медиҳанд. Тоҷикистон маркази бузургтарини яхбандии муосир дар [[Осиёи Марказӣ]] буда, пиряхҳои воқеъ дар қаламрави он на танҳо махзанҳои об, балки танзимкунандаи маҷрои дарёҳо ва иқлим низ мебошанд. Тибқи маълумоти охирин, аз 14 ҳазор пиряхҳои Тоҷикистон, ки барои тамоми минтақа аҳамияти ҳаётӣ доранд, дар тӯли 30 соли охир беш аз 1000 пирях нобуд шудаанд.<ref>[https://khovar.tj/2021/02/to-ikiston-baroi-om-zishi-piryah-o-besh-az-choryak-million-somon-udo-kard/ Тоҷикистон барои омӯзиши пиряхҳо беш аз чоряк миллион сомонӣ ҷудо кард]</ref> == Иқлим == Иқлими Тоҷикистон гарму хушк аст ва [[зимистон]]аш кӯтоҳу серун ва [[тобистон]]аш дарозу гарм аст. Дар моҳи январ дамои ҳаво аз +22&nbsp;°C (дар [[ноҳияи Панҷ]]) то −61&nbsp;°C (дар [[Булункӯл]]), дар моҳи июл дамои ҳаво аз −8&nbsp;°C (дар Булункӯл) то +50&nbsp;°C (дар ноҳияи Панҷ) тағйир меёбад. Вобаста аз пастиву баландии маҳалл аз сатҳи дарё, дар Тоҷикистон чанд навъи иқлим ташаккул меёбад: * Иқлими хушки субтропикӣ (дар водиҳои [[Вахш]] ва [[Ҳисор]]) ки тобистон тӯлониву гарм ва зимистон кӯтоҳу нарм ва мизони бориш кам (150—200 мм) аст. * Иқлими мӯътадил дар минтақаҳои миёнакӯҳ ки тобистон серун ва зимистон сард буда мизони бориш бисёр (то 1550 мм) аст. [[File:USSR-Tajikistan-Peak Communism.jpg|thumb|270px|Акси [[Қуллаи Исмоили Сомонӣ]] (дар гузашта бо номи ''Пики Коммунизм'') вақте ки Тоҷикистон қисми [[Иттиҳоди Шӯравӣ]] буд.]] == Аҳолӣ == {{асосӣ|Аҳолии Тоҷикистон}} Дар Тоҷикистон баъди ба даст даровардани истиқлол ду дафъа барӯйхатгирии аҳолӣ баргузор шудааст. Бори якум мувофиқи Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 22 майи 1998 «Дар бораи барӯйхатгирии аҳолӣ» 20–27 январи 2000 доир шуда буд. Дар он давра мувофиқи маълумоти оморӣ шумораи аҳолии доимии шаҳрҳо нисбат ба соли 1989 (тибқи Барӯйхатгирии аҳоли пешина) аз 1 млн 668 ҳазор то 1623 ҳазор нафар кам шуда, шумораи аҳолии доимии деҳот баръакс аз 3441 ҳазор то 4504 ҳазор нафар зиёд шудааст. Ҳамин тарз, дар давоми 11 сол (1989—2000) ҳиссаи аҳолии доимии шаҳрҳои Тоҷикистон аз 32,5 дарсад то 26,5 дарсад кам шуда, аҳолии доимии деҳот, баръакс, аз 67,5 дарсад то 73,5 дарсад афзудааст. Бори дуюм мувофиқи Фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 29 августи 2009, № 685 «Дар бораи гузаронидани барӯйхатгирии аҳолӣ» аз 21 то 30 сентябри 2010 дар қаламрави ҷумҳурӣ Барӯйхатгирии аҳоли ва фонди манзил баргузор шуд. Аз рӯйи маълумоти пешакии Агентии омори назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон оид ба Барӯйхатгирии аҳоли ва фонди манзил, шумораи аҳолии доимии мамлакат ба ҳолати 21 сентиябри 2010-ум 7 565 ҳазор нафарро ташкил кард. Шумораи аҳолии ҷумҳурӣ (дар январи 2010) нисбат ба соли 2000-ум 1 438 ҳазор нафар ё 23 дарсад, дар муқоиса бо ҳисобу китоби маълумоти аввали соли 2010, 35,4 ҳазор нафар ё 0,5 дарсад зиёд шудааст. Ин зиёдшавии шумораи аҳолӣ дар ҷумҳурӣ аз ҳисоби афзоиши табиӣ ва пеш аз ҳама, аз ҳисоби нишондиҳандаҳои баланди таваллуд ва болоравии шумораи таваллуд нисбат ба фавт ба вуҷуд меояд. Сарфи назар аз муҳоҷирати аҳолӣ ба хориҷи ҷумҳурӣ, дар соли 2010 нисбат ба соли 2000 шумораи аҳолии шаҳрҳо 379 ҳазор нафар ё 23,3 дарсад, аҳолии деҳот 1 059 ҳазор нафар ё 23,5 дарсад афзудааст. Ҷараёни шаҳришавӣ (урбанизатсия), ки то соли 2000 дар сатҳи ҷумҳурӣ дар авҷ буд, мувофиқи ҷамъбасти пешакии Барӯйхатгирии аҳоли ва фонди манзили соли 2010 муътадил гашта, таносуби аҳолии шаҳру деҳот 27 дарсади аҳолии шаҳр ва 73 дарсади аҳолии деҳотро ташкил кард. [[26 май]]и [[соли 2018]] шумораи аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон ба 9 миллион нафар расид<ref name="9-million" />. {{Wikidata/Population}} == Расонаҳои ҳамагонӣ == Расман оғози таърихи матбуоти тоҷик ба нашри аввалин шумораи [[Бухорои Шариф (рӯзнома)|«Бухорои шариф»]] дар [[11 март]]и соли [[1912]] нисбат дода мешавад. Биноба он ҳар сол дар [[11]]-уми март [[Рӯзи матбуот]] ҷашн гирифта мешавад. Вале пажӯҳишгарон тазкира ва осори насри қадимии тоҷикиро зинаи аввали журналистикаи тоҷик мешумуранд. Чунончӣ, муаллифони китоби „Таърихи матбуоти тоҷик“ И. Усмонов ва Д. Давронов корбурди жанрҳои хабар, гузориш, мусоҳиба ва ғайраро дар солнома ва таърихнигориҳои садаҳои 10 то 15 тазаккур медиҳанд. Дар нимаҳои дуввуми садаи XIX ва оғози садаи XX бархе аз нашрияҳо чоп шудаанд, ки матолиберо ба тоҷикӣ нашр кардаанд. Дар давраи [[ИҶШС|шӯравӣ]] матбуот зери назорати шадиди давлат қарор дошт, вале дар ин давра низ аз талошҳои озодбаёнӣ дар бархе аз онҳо ба мушоҳида расидааст. Ибтидои солҳои 90-уми садаи 20 давраи шукуфоии матбуоти озоди Тоҷикистон шуморида мешавад, ки ба нашрияҳое монанди «Чароғи рӯз», «Растохез», «Сухан», «Адолат» ва монанди инҳо нисбат дода мешавад. Дар солҳои [[Ҷанги шаҳрвандии Тоҷикистон]] [[1992]] то [[1997]] даҳҳо рӯзноманигори тоҷик кушта ва аксари журналистони боҳунар кишварро тарк кардаанд. Ҳоло матбуоти мустақили Тоҷикистон аз нав ҷон мегирад ва чанд нашрия, хабаргузорӣ, радио ва телевизионҳои мустақил талош доранд, бо истифода аз озодии матбуот рисолати худро амалӣ кунанд. Дар Тоҷикистон 4 нашрияҳои давлатӣ: [[Рӯзномаи «Ҷумҳурият»|«Ҷумҳурият»]], [[Рӯзномаи «Садои мардум»|«Садои мардум»]], [[Рӯзномаи «Народная газета»|«Народная газета»]] ба забони русӣ ва [[Рӯзномаи «Халқ овозӣ»|« Халқ овозӣ»]] ба забони узбекӣ нашр мешаванд. Инчунин, нашрияҳои ғайридавлатӣ; [[Ҳафтаномаи «Тоҷикистон»]], Ҳафтаномаи «Миллат», Ҳафтаномаи «СССР» , Ҳафтаномаи «Азия-плюс» ва диг. ба забонҳои гуногун нашр мешаванд. Тибқи Қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи тартиби баҳисобгирии давлатии фаъолияти ноширӣ, корхонаҳои полиграфӣ ва пешбурди Феҳристи ягонаи давлатӣ» дар вазорат 376 рӯзнома, аз инҳо 112 адад давлатӣ ва 264 адад мустақил , 245 маҷалла, аз инҳо 114-тояш давлатӣ ва 131 адад мустақил, 319 матбаа- 37 давлатӣ ва 282 мустақил, 48 нуқтаи фурӯши китоб- 3 давлатӣ ва 45 мустақил, 71 нашриёт, аз инҳо 10 давлатӣ ва 61 мустақил, 11 агентии иттилоотӣ, аз инҳо 1 давлатӣ ва 10 мустақил ба қайд гирифта шудаанд. Ин маълумот то [[25 декабр]]и [[соли 2021]] ба ҳисоб гирифта шудааст.<ref> {{Cite web|url=https://khovar.tj/2022/03/pago-dar-osorhonai-millii-to-ikiston-110-solagii-r-zi-matbuoti-to-ik-ta-lil-meshavad/|title=Пагоҳ дар Осорхонаи миллии Тоҷикистон 110-солагии Рӯзи матбуоти тоҷик таҷлил мегардад|author=|website=www.khovar.tj|date=2022-03-10|publisher= |lang=tg|accessdate=2022-03-10}} </ref> Ба воситаи спутники ABS-1 (75.0°E) шабакаҳои телевизиони Тоҷикистон — [[Телевизиони Тоҷикистон (Шабакаи 1)]], [[ТВ Ҷаҳоннамо]], [[ТВ Баҳористон]], [[ТВ Сафина]], [[Варзиш ТВ]], [[ТВ Футбол (Тоҷикистон)]], [[ТВ Синамо]], [[ТВ Шаҳнавоз]], [[ТВ Илм ва табиат]] намоишҳои хешро омодаи тамошобинон мекунанд. Инчунин, [[Ширкатҳои телевизионии давлатии умумиҷумҳуриявӣ ва минтақавӣ (Тоҷикистон)]] фаъолият карда истодаанд. Аз рӯи раддабандӣ (соли 2018) аз ҳама нашрияи серхонандатарин нашрияи расмии Ҷумҳурии Тоҷикистон [[Рӯзномаи «Ҷумҳурият»|«Ҷумҳурият»]] (34 %) мебошад. Сипас, бо фосилаи камтар нашрияи Вазорати маориф ва илми Тоҷикистон «Омӯзгор» (23,8 %) ва нашрияи марказии ҲХДТ рӯзномаи «Минбари халқ» (22,2 %) ҷойгир шудаанд. Тадқиқоте, ки аз ҷониби Маркази тадқиқоти сотсиологии „Зеркало“ гузаронида шуд, ба ин натиҷа расидааст.<ref>[http://khovar.tj/2018/04/um-uriyat-nashriyai-serhonandatarini-to-ikiston-dar-dushanbe-nati-a-oi-tad-i-otii-markazi-zerkalo-muarrif-gardidand// khovar.tj/ 06.04.2018]</ref> Омори мазкур имрӯз зимни муаррифии Ҳисоботи тадқиқотии „Муайян намудани афзалиятҳои медиавии аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон: ТВ, радио, нашрияҳои чопӣ, сомонаҳо, шабакаҳои иҷтимоӣ ва мессенҷерҳо“, ки дар шаҳри Душанбе баргузор шуд, зикр гардид. Раддабандии маҷаллаҳо ба раддабандии рӯзномаҳо монанд аст, яъне дар қатори аввал маҷаллаҳои давлатӣ қарор доранд. Аз ҳама теъдоди зиёди нашрро маҷаллаи занон - «Бонувони Тоҷикистон» (44,9 %) дорад. Маҷаллаи дуюми маъруф маҷаллаи Кумитаи оид ба корҳои дин, танзими анъана ва ҷашну маросимҳои миллии назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дин ва ҷомеа» (10,4 %) ва дар ҷойи сеюм маҷаллаи Вазорати фарҳанг бо номи «Фирӯза» (5,2 %) меистанд. Тамошобинони тоҷик аз ҳама бештар [[ТВ Сафина|шабакаи телевизионии Сафина]]ро тамошо мекунанд. Инро 60,1%-и пурсидашудагон дар тадқиқоте, ки аз ҷониби Маркази тадқиқоти сотсиологии „Зеркало“ гузаронида шуд, тасдиқ кардаанд. Ин омор имрӯз зимни муаррифии Ҳисоботи тадқиқотии „Муайян намудани афзалиятҳои медиавии аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон: ТВ, радио, нашрияҳои чопӣ, сомонаҳо, шабакаҳои иҷтимоӣ ва мессенҷерҳо“, ки дар шаҳри Душанбе баргузор шуд, зикр гардид. Аз рӯи натиҷаҳои тадқиқот, дар ҷойи дуюм шабакаи телевизионии [[Телевизиони Тоҷикистон (Шабакаи якум)]], бо 50,1 % ва дар ҷойи сеюм [[ТВ Баҳористон]] бо 30,5 % қарор гирифтаанд. Пас аз шабакаҳои телевизионии ватанӣ дар ҷои аввал шабакаҳои телевизионии Россия меистанд, ки дар ҷадвали афзалиятҳо 18,3%-ро ишғол менамоянд. Бояд зикр намуд, ки шабакаҳои телевизионии Россия на танҳо дар Тоҷикистон, балки дар тамоми фазои пасошӯравӣ рейтинги баланд ишғол мекунанд. Пас аз Россия бо 9,7 % шабакаҳои телевизионии ӯзбекӣ қарор гирифтаанд. Тибқи тадқиқоти ин марказ, дар миёни радиоҳои маҳбубтарин радиои Радиои «Садои Душанбе» (28 %) мавқеи аввалро касб карда, дар ҷойи дуюм Радиои Тоҷикистон (17,4 %) ва дар ҷойи сеюм Радиои фарҳанг (5,3 %) қарор гирифтаанд. Шумораи шабакаҳои гирифтани иттилоот, ғайр аз ВАО-и анъанавӣ рӯз аз рӯз меафзояд. Дар ҷойи аввал ТВ ватанӣ (57,2 %), дар ҷойи дуюм интернет (11,5 %) қарор дорад. 38,4 фоизи пурсидашудагон аз интернет истифода мебаранд. Интернетро аз ҳама бештар сокинони ВМКБ-60,6 фоиз истифода мебаранд. Ин нишондиҳанда дар миёни сокинони Душанбе 56,3 фоизро ташкил дод.<ref>{{Cite web|url=http://khovar.tj/2018/04/um-uriyat-nashriyai-serhonandatarini-to-ikiston-dar-dushanbe-nati-a-oi-tad-i-otii-markazi-zerkalo-muarrif-gardidand|title=Натиҷаҳои тадқиқоти маркази "Зеркало" муарриф гардиданд|author=|website=|date=|publisher=khovar.tj|lang=tg|accessdate=2018-06-18}}</ref>. == Оҷонсиҳои Иттилоотии Тоҷикистон == Дар солҳои истиқлол таъсис ва рушди Оҷонсиҳои Иттилоотии Тоҷикистон ба назар мерасад. Имрӯз дар ҷумҳури 8 Оҷонсиҳои Иттилоотӣ амал карда истодаанд: * [[Оҷонсии иттилоотии «СИМОНЮС»]], * [[Оҷонсии иттилоотии «АВЕСТО»]], * [[Оҷонсии иттилоотии «Азия-Плюс»]], * [[АМИТ «ХОВАР»]], * [[Оҷонсии Иттилоотии «Хатлон-пресс»]], * [[Оҷонсии иттилоотии «Помир Медиа»]], * [[Оҷонсии умумимиллии иттилоот «ТОҶНЮС»(«TOJNEWS»)]] ([[14 ноябр]]и [[соли 2016]] фаъолияташро дар шабакаи [[Интернет]] қатъ намудааст)<ref>{{Cite web |url=https://www.asiaplus.tj/ru/news/tajikistan/society/20161114/v-tadzhikistane-zakrilos-nezavisimoe-agentstvo-tojnews |title=В Таджикистане закрылось независимое агентство TojNews |accessdate=2017-01-16 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20161115122428/http://www.asiaplus.tj/ru/news/tajikistan/society/20161114/v-tadzhikistane-zakrilos-nezavisimoe-agentstvo-tojnews |archivedate=2016-11-15 }}</ref>. == Воситаҳои алоқа, технология ва инноватсия == {{Асосӣ|Алоқа дар Тоҷикистон}} Дар солҳои 90 асри XX истифодаи алоқаи телефонӣ барои аз 2 то 8 % ба 100 нафар аҳолӣ дастрас буд. Баъд аз ба охир расидани ҷанги шаҳрвандии Тоҷикистон аввалин қадамҳо барои азнав кардани системаи алоқаи телефонӣ ва рақами (цифровая) намудани он гузошта шуд. Соли 1998 аввалин маротиба дар [[Душанбе]] пайвасткунаки рақамӣ (цифровой комутатор) барои 2500 муштарӣ ва соли 1999 ба 10000 муштариён ба кор даромад. Соли 2003 стансияи телефонии Қургонтеппа, соли 2004 [[Хуҷанд]] ва соли 2005 [[Хоруғ]], [[Кӯлоб]], [[Турсунзода]] ва дигар минтақаҳои Тоҷикистон ба системаи пайвасткунаки рақамӣ гузаштаанд. Соли 2020 шумораи дастгоҳҳои телефонии системаи ШСКТ «Тоҷиктелеком» 279 ҳазор ададро ташкил дод, ки 84,7% онҳо телефонҳои хонагӣ мебошанд.<ref>[https://khovar.tj/2021/03/dar-to-ikiston-soli-guzashta-daromadi-operatoroni-hususii-alo-a-afzoish-yoft/ Дар Тоҷикистон соли гузашта даромади операторони хусусии алоқа афзоиш ёфт]</ref> === Алоқаи телефони мобилӣ === Системаи мобилии алоқаи телефонӣ дар Тоҷикистон аз [[соли 1996]] инкишоф меёбад. Аввалин ширкате, ки ба бозори алоқаи мобилии телефонии Тоҷикистон дохил шуд ин ҶСП „ТоҷикТел“ буд. Соли 1998 дар Хуҷанд ҶСП „Сомонком“ хидматрасониро дар бозори алоқаи мобилии телефонии Тоҷикистон бо стадарти GSM сар кард. Соли 2013 дар ҷумҳурӣ шумораи ширкатҳои хидматрасонии нави алоқа ба 17 адад, шумораи умумии муштариёни алоқаи мобилӣ ба 10 912 080 адад ва шумораи муштариёни интернет ба 3 800 453 адад расид. Шумораи муштариёни алоқаи мобилии ҶДММ „Вавилон-Мобайл“ аз ҳама зиёд 3 425 509 адад, шумораи муштариёни интернет аз ҳама зиёд — ҶДММ „Таком“ — 1 138 626 адад расиданд<ref>Омори солонаи Ҷумҳурии Тоҷикистон. Соли 2014. — С. 314.</ref>. Солҳои охир, дар Тоҷикистон ширкатҳои гуногун — ҶСП «Индиго Тоҷикистон» («Tcell»), ҶСП «ТТ-Мобайл» («МегаФон Тоҷикистон»), ҶСП «Вавилон Мобайл» ва ҶДММ «Таком» («ZetMobile», собиқ Beeline»), «Таджиктелеком», «Телеком-технолоджи», хидматрасониро дар бозори алоқаи мобилии телефонӣ ба сомон расонида истодаанд. Тибқи маълумоти [[соли 2017]] дар Тоҷикистон шумораи муштариёни алоқаи мобилӣ 7 млн. 353 ҳазору 192 нафарро ташкил дод, ки аз онҳо 4 млн. 371 ҳазору 817 нафарашон муштариёни фаъол мебошанд. Ба ҳар 100 нафар шаҳрванди ҷумҳурӣ 5,5 адад дастгоҳи телефонии собит рост меояд. Шумораи истифодабарандагони [[Интернет дар Тоҷикистон|Интернет]] дар якҷоягӣ бо истифодабарандагони интернети мобилӣ ва маҳаллӣ дар Тоҷикистон 2,3 млн нафарро ташкил мекард.<ref>{{Cite web|url=http://khovar.tj/2017/08/il-om-on-atoev-tedodi-istifodabarandagoni-intnrnet-dar-to-ikiston-ba-2-3-mln-nafar-rasid/|title=Илҳомҷон Атоев: «Теъдоди истифодабарандагони Интернет дар Тоҷикистон ба 2,3 млн. нафар расид» {{!}} АМИТ "Ховар"|author=|website=|date=|publisher=khovar.tj|lang=tg|accessdate=2018-02-12}}</ref>. Тибқи маълумоти [[соли 2020]] вазни қиёсии операторони хусусӣ дар бозори алоқаи ҷумҳурӣ 93,4% -ро ташкил дод. Теъдоди корбарони [[Интернет дар Тоҷикистон|Интернет]] аввали [[соли 2021]] беш аз 3,3 млн ва муштариёни мобилӣ беш аз 6 млн нафарро ташкил намуд.<ref>{{Cite web|url=https://khovar.tj/2021/03/dar-to-ikiston-soli-guzashta-daromadi-operatoroni-hususii-alo-a-afzoish-yoft/|title= Дар Тоҷикистон соли гузашта даромади операторони хусусии алоқа афзоиш ёфт|author=|website=khovar.tj |date=|publisher=|lang=tg|accessdate=2020-03-05}}</ref>. Бино ба далели маълумотҳои раддабандии глобалии Speedtest, моҳи январи [[соли 2021]] Тоҷикистон байни 140 кишвари дунё ҷои 129-умро гирифтааст ва дар натиҷа дар як моҳ панҷ зина поён рафтааст. Суръати боркунии маълумот дар Тоҷикистон моҳи январи соли 2021 — 13,8 Мб/сонияро ташкил дод.<ref name="sputnik-tj.com">{{Cite web|url=https://sputnik-tj.com/Tajikistan/20210227/1032900621/tojikiston-internet-surat.html|title= Мавқеи Тоҷикистон дар раддабандии суръати интернет боз пасттар шуд |author= sputnik-tj.com|website=|date=|publisher= sputnik-tj.com|lang=tg|accessdate=2020-03-05}}</ref>. Аз нигоҳи суръати интернети симӣ низ, тибқи ҳисобҳои моҳи январи [[соли 2021]], Тоҷикистон низ мавқеъро аз даст дод ва дар байни 175 кишвар дар ҷои 99-ум қарор гирифт.<ref name="sputnik-tj.com"/>. === Омодагӣ ба рушди технологияҳои пешрафта === Дар Конфронси [[Созмони Милали Муттаҳид]] оид ба савдо ва рушд (UNCTAD) "Ҳисоботи технология ва инноватсия 2021" аз чоп баромад. Аз ҷиҳати омодагӣ ба рушди технологияҳои пешрафта, Тоҷикистон дар байни Тимори Шарқӣ ва Иттиҳоди Комор ҷойгир аст ва дар байни 158 кишвари дар рейтинги зикршуда ҷои 143-ро ишғол мекунад. Аз кишварҳои [[ИДМ]] — [[Русия]] дар ҷои 27, [[Беларус]] дар ҷои 59, [[Қазоқистон]] дар ҷои 62, [[Арманистон]] дар ҷои 83, [[Озарбойҷон]] дар ҷои 100, [[Қирғизистон]] дар ҷои 115 мебошанд.<ref>{{Cite web |url=http://avesta.tj/2021/02/26/tadzhikistan-okazalsya-v-kontse-rejtinga-po-gotovnosti-k-razvitiyu-novyh-tehnologij/ |title=Таджикистан оказался в конце рейтинга по готовности к развитию новых технологий /avesta.tj/2021/02/26/ |accessdate=2021-02-27 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20210226064932/http://avesta.tj/2021/02/26/tadzhikistan-okazalsya-v-kontse-rejtinga-po-gotovnosti-k-razvitiyu-novyh-tehnologij/ |archivedate=2021-02-26 }}</ref> == Адабиёт == [[File:Rudaki Park, Dushanbe, Tajikistan.JPG|thumb|250px|Рӯдакӣ-асосгузори адабиёти форсу-тоҷик]] === Адабиёти тоҷик дар асрҳои миёна === Назму насри форсу тоҷик тӯли чандин асрҳо тараққӣ мекард. Давраи нашъунамои адабиёти форсу тоҷик ба асрҳои миёна рост меояд, вақте ки дар Осиёи Миёна аввалин давлати тоҷикон — [[Давлати Сомониён]] (874—1005) арзи ҳастӣ намуда буд. Сомониён ба илм ва адабиёт диққати махсус зоҳир мекарданд. Шоирон ва олимони ҳамон давра ба монанди [[Рӯдакӣ]], [[Ибни Сино]], [[Фирдавсӣ]], [[Унсурӣ]], [[Дақиқӣ]] дар даргоҳи шоҳони Сомониён кор ва фаъолият мекарданд. Эрониён ва тоҷикон он вақтҳо як қавмро бо решаҳои бо ҳам пайваст ташкил мекарданд ва адабиёт, санъат, илм ҳам дастраси ҳама буд. [[Рӯдакӣ]] асосгузори адабиёти форсу тоҷик мебошад. Истилои арабҳо ба Осиёи Миёна дигаргуниҳои зиёде овард. Фарҳанги бой ва меьмории тоисломии тоҷикон нест карда мешуд, китобҳо сӯзонида мешуданд. Дар Осиёи Миёна дини ислом ҷорӣ шуда забони арабӣ умумӣ гардид. Забони нави адабӣ — забони форсу-тоҷик дар асрҳои IX—X ташаккул ёфт. Рӯдакӣ — шоири барҷаста, асосгузори адабиёти форсу тоҷик, аввалин шуда забонро ташаккул дод ва онро дар назми худ истифода бурда, якчанд жанрҳои адабии он замонро ба вукуъ овард. Маҳз аз ҳамон давра сар карда адабиёти форсу-тоҷик ташаккул ёфта дар тамоми олам машҳур гардид. Дар охири асри X [[Фирдавсӣ]] [[«Шоҳнома»]]-и безаволи худро эҷод кард, ки аз ҷихати маъно ва ҳаҷм дар адабиёти умумибашарӣ ҳамтоё надорад. Асри XI бо ба вукӯъ омадани эпосҳои романтикӣ машҳур шудааст. Маҳз дар ҳамин жанр силсилаи достонҳои [[Унсурӣ]], [[Айюкӣ]], [[Гунгурӣ]], [[Умари Хайём]] мебошанд, вале [[«Хамса»]]-и [[Низомии Ганҷавӣ]] намунаи беҳтарин маҳсуб мешавад, ки асри XII эҷод карда шудааст. Дар асри XIII [[«Бӯстон»]] ва [[«Гулистон»]]- и [[Саъдӣ]], дар асри XIV достонҳои [[Амир Хусрави Дехлавӣ]] ва [[Хоҷа Кирмонӣ]], [[Камоли Хуҷандӣ]] ва ғазалҳои [[Ҳофизи Шерозӣ]] эҷод шудаанд. Асри XV бошад бо назми [[Ҷомӣ]] машҳур гардидааст. === Адабиёти тоҷик дар асри XX === {{асос|Адабиёти тоҷик дар асри XX }} Ғалабаи Инқилоби Октябру истиқрори низоми шӯравӣ дар Осиёи Миёна боъис гардиданд, ки миллати азийяткашидаи тоҷик дигарбора самандарвор аз хокистари зиллат бархоста, бар минбари иззату шарофат барнишинад ва дар баробари соҳати дигари ҳаёту иқтисоди кишвар ба соҳаи фарҳангу адаби деринасоли худ сару сомони наву матлубе бахшад. Ба иборати дигар, баъди таъсиси [[Ҷумҳурии Мухтори Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон]] ([[1924]])) ва [[Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон]] ([[1929]]) ниҳоди ҷадиди нависандагони Тоҷикистон арзи ҳастӣ намудааст, ки гурӯҳу дастаҳои парешони суханварони диёрамонро ҷамъ оварда, фаъолияташонро ба талаботи замони инқилобӣ мутобиқу мувофиқ гардонидааст. [[Иттифоқи нависандагони Тоҷикистон]] моҳи майи [[соли 1934]] ҳамчун қисми таркибии Иттифоқи нависандагони ИҶШС ташкил ёфт. Дар асри XX, эҷодиёти адибони Тоҷикистон боиси рушди насру назми тоҷик, ташаккули [[Тарҷумаи бадеӣ дар адабиёт|тарҷумаи адабиёти ҷаҳон]], [[Драматургияи тоҷик|драматургия]], адабиёти кӯдакону наврасон, адабиётшиносӣ ва танқиди тоҷик гардид. Адибони Тоҷикистон бо асарҳои эҷоднамудаи хеш адабиёт ва забони тоҷикиро ба пояи нав бароварда дар адабиёти башар ҳиссагузор шудаанд. Эҷодиёти адибон ба садҳо забонҳои дунё тарҷума шуда дастраси хонандагон гардидааст. == Маориф == {{асосӣ|Маориф дар Тоҷикистон}} Дар гузаштаи таърихи тоҷикон, дар давраҳои гуногуни рушди ҷомеъа масъалаи инкишофи муассисаҳои парваришу маориф аз сарварони давлату ҳомиёни дин вобаста буд. Доир ба гузаштаи мактабу мадрасаҳо баъзе маълумотҳо дар асарҳои муаррихону адибон боқӣ мондаанд, ки ҳоло мавриди тадқиқи олимон мебошанд. Аз нигоришоти ниёкон, иқдоми маорифпарварӣ танҳо дар охири садаи XIX аз ҷониби [[Аҳмади Дониш]] ва маорифпарварони тоҷик барои оммаи заҳматкаш мавриди тарғибу ташвиқ қарор гирифта будааст. Намояндагони [[Ҳаракати ҷадидия]] ба мислӣ [[Айнӣ]], [[Мунзим]], [[Беҳбудӣ Маҳмудхоҷа|Беҳбудӣ]] ва диг. давомдиҳандагони ин раванди равшанфикрӣ ва муассисони нахустини [[Мактабҳои усули нав]] гардиданд. Баъд аз таъсис ёфтани [[ҶМШС Тоҷикистон]] [[соли 1924]] зиммаи таъсиси соҳаи парваришу маориф ба давлати тоҷик гузашт, ки аз намояндагони табақаҳои заҳматкаш иборат буд. [[14 декабр]]и [[1924]] Комиссариати маорифи халқи ҶХШС Тоҷикистон ташкил гардид, ки он 11 феврали 1925 дар шаҳри Душанбе ба фаъолият шурӯъ намуд. Комиссариати маорифи халқ баъд ба Вазорати маорифи халқи ҶШС Тоҷикистон (1946—1978: 1988—1992), Вазорати маълумоти олӣ ва миёнаи махсуси [[ҶШС Тоҷикистон]] (1978—1988) табдили ном кард. Соли 1992 [[Вазорати маориф ва илми Ҷумҳурии Тоҷикистон|Вазорати маорифи Ҷумҳурии Тоҷикистон]] ном гирифт.<ref>[[Энсиклопедияи Миллии Тоҷик]], Ҷилди 3. БОЗ-ВИЧКУТ — Душанбе: Сарредаксияи илмии Энсиклопедияи Миллии Тоҷик, 2014, — с.381-387</ref> Дар замони шӯравӣ маҳви бесаводӣ бартараф, таҳсилоти ройгон ҷорӣ гардида муассисаҳои гуногуни маърифатӣ аз ҷониби давлат бунёд ёфтанд. Имрӯз, дар ҷумҳурӣ муассисаҳои гуногуни парваришу омӯзиш рушд меёбад. Дар замони истиқлол маориф як рукни иҷтимоии давлат гардидааст. Президенти Тоҷикистон дар суханорониаш ба ифтихори 25 — солагии истиқлоли давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 08.09.2016 зикр намудааст: {{аввали иқтибос}}Дар зарфи 25 соли истиқлол маблағгузории соҳаи маориф садҳо баробар зиёд карда шуд. Агар соли 2000-ум барои маориф ҳамагӣ 41 миллион сомонӣ ҷудо гардида бошад, пас соли 2016 барои ин соҳаи ҳаётан муҳим зиёда аз 3 миллиард сомонӣ пешбинӣ шудааст. Имрӯз дар кишвар 161 муассисаи типи нав, аз ҷумла 85 гимназия ва 65 литсей фаъолият дорад. Инчунин, дар ин давра 9 мактаби президентӣ барои хонандагони болаёқат бунёд ва мавриди истифода қарор дода шуд, ки дар онҳо ҳамаи шароити муосири таълиму тарбия муҳайё карда шудааст. Афзоиши шумораи муассисаҳои таҳсилоти олии касбӣ дар даврони истиқлоли давлатӣ яке аз дастовардҳои соҳаи маорифи мамлакат мебошад. Агар соли 1991 дар мамлакат 13 муассисаи таҳсилоти олӣ бо шумораи умумии 70 000 нафар донишҷӯ фаъолият карда бошад, пас соли 2016 шумораи муассисаҳои таҳсилоти олии касбӣ ба 39 ва донишҷӯён ба 170 000 нафар расид.{{охири иқтибос|сарчашма=[http://president.tj/node/12943 Эмомалӣ Раҳмон. Суханронӣ ба ифтихори 25 - солагии истиқлоли давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон]}} Сатҳи саводнокии аҳолии Тоҷикистон низ тадриҷан баландшуда истодааст. Аз рӯи омори „Департаменти СММ оид ба масъалаҳои иқтисодӣ ва иҷтимоӣ:Шуъбаи аҳолӣ“ доир ба саводнокӣ, дар Тоҷикистон тахминан 5 781 203 наф дар синни 15 сола ва боло, ба забонҳои гуногун хонда ва навишта метавонанд. Ин шумора, 99,77 % аз ҳаҷми умумии аҳолии калонсолро дар бар мегирад. Яъне, тахминан 13 147 нафар сокинон ҳоло ҳам бесавод мебошанд.<ref>[http://countrymeters.info/ru/Tajikistan Население Таджикистана. Грамотность населения]</ref> == Мусиқӣ ва театр == Дар Тоҷикистон 15 муассисаҳои театрӣ ва 5 консертӣ фаъолият доранд. * [[Театри давлатии академии опера ва балети ба номи С. Айнӣ]], * [[Театри давлатии академии драмавии ба номи А. Лоҳутӣ]], * [[Театри давлатии ҷавонон ба номи М. Воҳидов]], * [[Театри давлатии драмаи русии ба номи Вл. Маяковский]], * [[Театри давлатии лӯхтак]], * [[Театри давлатии мусиқӣ-мазҳакавии ба номи К. Хуҷандӣ]], * [[Театри давлатии мусиқӣ -драмавии ба номи Т. Фозиловаи шаҳри Конибодом|Театри давлатии мусиқӣ-драмавии ба номи Т. Фозиловаи шаҳри Конибодом]], * [[Театри давлатии узбекии мусиқӣ -драмавии ба номи Ш. Бурҳонови н. Спитамен|Театри давлатии узбекии мусиқӣ-драмавии ба номи Ш. Бурҳонови н. Спитамен]], * [[Театри давлатии драмаи русии ба номи А.С. Пушкини шаҳри Чкалов|Театри давлатии драмаи русии ба номи А. С. Пушкини шаҳри Чкалов]], * [[Театри давлатии мусиқии тамошобини ҷавони шаҳри Хуҷанд]], * [[Театри давлатии лӯхтаки шаҳри Чкалов]], * [[Театри давлатии мусиқӣ - мазҳакавии ба номи С. Вализодаи шаҳри Кӯлоб|Театри давлатии мусиқӣ-мазҳакавии ба номи С. Вализодаи шаҳри Кӯлоб]], * [[Театри давлатии мусиқӣ - мазҳакавии ба номи А. Муҳаммадҷонови шаҳри Қӯрғонтеппа|Театри давлатии мусиқӣ-мазҳакавии ба номи А. Муҳаммадҷонови шаҳри Қӯрғонтеппа]], * [[Театри давлатии мусиқӣ - мазҳакавии ба номи М. Назарови шаҳри Хоруғ|Театри давлатии мусиқӣ-мазҳакавии ба номи М. Назарови шаҳри Хоруғ]], * [[Театри ҷумҳуриявии мусиқӣ -драмавии н. Данғара|Театри ҷумҳуриявии мусиқӣ-драмавии н. Данғара]]. * [[Филармонияи давлатии Тоҷикистон ба номи А. Ҷӯраев]], * [[Иттиҳодияи давлатии гурӯҳҳои эҷодию консертӣ]], * [[Ансамбли давлатии рақсии «Лола» ба номи Ғ. Валаматзода]], * [[Ансамбли «Сомон»]], * [[Маркази эҷодии «Илҳом»]], * [[Муассисаи давлатии сафарию ҳунарии «Базморо»]] ва [[Сирки давлатии Тоҷикистон]]. * == Варзиш == {{асосӣ|Варзиш дар Тоҷикистон}} Варзишгарони тоҷик новобаста ба мушкилиҳои молиявӣ дар бисёр мусобиқаҳо байналмилалӣ иштирок карда, ҷойҳои намоёнро ишғол мекунанд. Варзишгарони беҳтарин ба монанди: [[Расул Боқиев]], [[Мавзуна Чориева]], [[Дилшод Назаров]], [[Гулов Алишер]], [[Акмалиддин Каримов]] ва дигарон шаъну шарафи варзиши Тоҷикистонро баланд бардошта истодаанд. Cоли 2013 дар чумҳури 7564 иншооти варзишӣ, аз ҷумла 164 стадион, 1893 толорҳои варзиш, 64 ҳавзи шиноварӣ фаъолият мекард.<ref>Саидова М. Х. Экономические аспекты функционирования и развития физической культуры и спорта в структуре сферы услуг Республики Таджикистан // Наука и спорт: современные тенденции. — 2015. — Т. 7. — № 2. — С. 94</ref>. Дар Тоҷикистон 3 стадиони ғунҷоишаш 25 ҳазор тамошобин ва боз як стадион барои 25 000, чор стадион барои 20 000 ва 15 000 сохта ба истифода супорида шудаанд. Варзишгоҳҳои бузург: # Қасри варзиши „Тоҷикистон“ # Варзишгоҳи „Спитамен“ (собиқ стадиони „Спартак“) # [[Варзишгоҳи марказии Тоҷикистон|Варзишгоҳи марказии ҷумҳуриявӣ]] (клуби футболи „Истиқлол“) # Толори „Қасри теннис“ # Ҳавзи шиноварӣ дар шаҳрҳои Душанбе, Хуҷанд, Гулистон, Панҷакент ва диг. # Қасри варзиши Кумитаи андози ҶТ ва диг. Дар федератсияи [[Тхэквондо]] ИТФ имрӯз 36 қаҳрамонҳои ҷаҳон тарбия ёфтаанд<ref>{{Cite web |url=http://www.taekwon-do.tj/ |title=Национальная Федерация Тхэквондо и Кикбоксинга Республики Таджикистан |accessdate=2021-08-09 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20161218013352/http://www.taekwon-do.tj/ |archivedate=2016-12-18 }}</ref>, ки якчанд маротиба ғолиби мусобиқаҳо гардида буданд. Ин ягона федератсияи варзишгарони Тоҷикистон аст, ки солҳои истиқлол бо саъю кӯшиши Раиси федератсия [[Мирсаид Яҳёев]] ва кумаки молиявии корхонаҳову шахсони алоҳида дар мусобиқаҳо фаъол аст. Дигар комёбии назаррас дар бозиҳои олимпиӣ соли 2012 ба медали биринҷии олимпиада сазовор шудани муштзани тоҷик [[Мавзуна Чориева]] мебошад. Сентябри соли 2014 дар Бозиҳои тобистонаи Осиё варзишгарони тоҷик соҳиби 5 медал, аз ҷумла як медали тилоӣ аз рӯи намуди гурзпартоӣ, ки соҳибаш [[Дилшод Назаров]] шуданд. [[Дилшод Назаров]] ягона варзишгарест, ки се маротиба дар Олимпиадаҳо иштирок намуда, ду карат ғолиби Бозиҳои Осиёӣ шудааст. В Августи соли 2015 ӯ соҳиби медали нуқра дар чемпионати ҷаҳон оид ба варзиши сабук дар шаҳри [[Пекин]] гардидааст. [[Дилшод Назаров]] аввалин варзишгари тоҷикистонӣ мебошад, ки дар Бозиҳои олимпии [[Рио-де-Жанейро]] ([[Бразилия]]) соҳиби медали тило шудааст. Варзишгари 22-солаи тоҷик [[Беҳрӯз Хоҷазода]], ки моҳи ноябри соли 2017 дар Чемпионати ҷаҳон оид ба самбо дар шаҳри Сочии [[Русия]] дар вазни 74 кг ба унвони қаҳрамонӣ даст ёфт, бо медали тило мукофотонида шуд. Вай инчунин дар чемпионати Осиё дар [[Тошканд]] дар вазни 68 кг медали тило, дар Бозиҳои V осиёӣ дар иншооти сарпӯшида ва ҳунарҳои размӣ дар [[Ашқобод]] дар намуди самбои варзишӣ дар вазни 74 кг медали тило ва дар намуди куштии кураш дар вазни 73 кг медали нуқра гирифтааст. Ӯ дар рӯйхати даҳ варзишгари беҳтарини Тоҷикистон дар соли 2017, ки онро Ассотсиатсияи журналистони риштаи варзиши Тоҷикистон (АЖРВТ) аз рӯи натиҷагирии пурсиши хабарнигорон тартиб додааст, дар ҷойи аввал мебошад.<ref>{{Cite web |url=http://www.jahonnamo.tj/varzish/35908-behruzi-khojazoda-varzishgari-sol-e-lon-shud.html |title=Беҳрӯзи Хоҷазода варзишгари сол эълон шуд! |accessdate=2017-12-29 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20171223223619/http://jahonnamo.tj/varzish/35908-behruzi-khojazoda-varzishgari-sol-e-lon-shud.html |archivedate=2017-12-23 }}</ref> == Муассисаҳои фарҳангӣ == {{асосӣ|Фарҳанги Тоҷикистон}} [[File:Китобхонаи миллии Тоҷикистон.jpg|right|thumb|Китобхонаи миллии Тоҷикистон]] Соли [[2012]] дар [[Душанбе]] бузургтарин дар [[Осиёи Марказӣ]] [[Китобхонаи миллии Тоҷикистон]] бунёд ва ба истифода дода шудааст. Теъдоди хазинаи Китобхонаи миллии Тоҷикистон зиёда аз 6 миллион нусха китобро ташкил медиҳад.<ref>[http://www.kmt.tj/?category=2&article_id=1 ТАЪРИХИ КИТОБХОНАИ МИЛЛӢ]</ref>. Аз соли 2008 ҳамасола рӯзҳои 2–9 апрел дар саросари ҷумҳурӣ Фестивали ҷумҳуриявии «Ҳафтаи китоби кӯдакону наврасони Тоҷикис тон» баргузор мегардад ва 4 сентябр ҳамчун «Рӯзи китоб» таҷлил мешавад. Аз соли 2007 Ҳаракати «Корвони китоб» ташкил карда шуд, ки ҳар сол як маротиба китобҳои тозанашрро ба китобхонаҳои тамоми шаҳру ноҳияҳо ба таври ройгон дастрас менамояд. Солҳои 2011, 2012 ва 2013 Намоиши байналхалқии китоби Душанбе ташкил карда шуд. Ифтитоҳи осорхонаи миллӣ аз ҷумлаи рӯйдодҳои таърихӣ ва дастовардҳои муҳими фарҳангии даврони Истиқлоли Тоҷикистон мебошад. [[20 март]]и соли [[2013]] дар [[Душанбе]] расми кушодашавии бинои нави Осорхонаи миллии Тоҷикистон баргузор гардид. Дар маросими кушодашавии осорхона Президенти Тоҷикистон [[Эмомалӣ Раҳмон]] ва сокинони шаҳри [[Душанбе]] иштирок намудаанд. [[File:Площадь, г. Худжанд 04.jpg|thumb|Осорхонаи таърихӣ-кишваршиноси вилояти Суғд, Қалъаи Хуҷанд]] Дар толори бузурги Осорхонаи миллии Тоҷикистон Президенти кишвар Эмомалӣ Раҳмон бо намояндагони сершумори зиёиёни эҷодкори ҷумҳурӣ мулоқот намуд.<ref>{{Cite web |url=http://safina.tj/president/2481-ishtiroki-ye-ra1203mon-dar-marosimi-iftito1203i.html |title=ИШТИРОКИ Э. РАҲМОН ДАР МАРОСИМИ ИФТИТОҲИ ОСОРХОНАИ МИЛЛӢ ВА МУЛОҚОТ БО ЗИЁИЁНИ КИШВАР |accessdate=2014-07-10 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160305031817/http://safina.tj/president/2481-ishtiroki-ye-ra1203mon-dar-marosimi-iftito1203i.html |archivedate=2016-03-05 }}</ref> Айни замон (1.01.2017), дар ҷумҳурӣ 2 ҳазору 320 муассисаи иҷтимоию фарҳангӣ, аз ҷумла 1 ҳазору 354 китобхонаи давлатию оммавӣ, 332 қаср ва хонаҳои фарҳанг, 415 клуб, 48 клуби сайёр, 14 маркази фарҳангу фароғатӣ, 7 филармонияи халқӣ, 62 боғи фарҳангию фароғатӣ, 22 театри халқӣ, 54 осорхона, 24 ансамбли тарона ва рақс, 16 ансамбли шашмақом, 7 ансамбли фалак, 6 ансамбли эстрадӣ ва 16 ансамбли фолклорию этнографӣ фаъолият доранд.<ref>{{Cite web |url=http://www.jahonnamo.tj/farhang/32508-vazorati-farhang-dar-hamohangi-bo-yunesko-3-filmi-mustanad-ba-navor-girift.html |title=Вазорати фарҳанг дар ҳамоҳангӣ бо ЮНЕСКО 3 филми мустанад ба навор гирифт |accessdate=2017-02-02 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20170125231520/http://jahonnamo.tj/farhang/32508-vazorati-farhang-dar-hamohangi-bo-yunesko-3-filmi-mustanad-ba-navor-girift.html |archivedate=2017-01-25 }}</ref> == Ҷозибаҳои гардишгарӣ == {{асосӣ|Сайёҳӣ дар Тоҷикистон}} Узвияти Ҷумҳурии Тоҷикистон ба Созмони ҷаҳонии сайёҳӣ, пазируфта шудани пойтахти Ватанамон - шаҳри Душанбе ба узвияти Федератсияи ҷаҳонии шаҳрҳои сайёҳӣ, эълон гардидани шаҳри Душанбе - пойтахти сайёҳии кишварҳои Созмони ҳамкории иқтисодӣ барои солҳои 2020 – 2021 симои сайёҳии Тоҷикистон ба ҷаҳониён муаррифӣ ва машҳур намуд. Дар сафи 10 кишвари ҷолибтарин барои боздиди сайёҳон эълон шудани ҷумҳурӣ, дар сархати даҳгонаи кишварҳои ҷолиб барои сайёҳони саргузаштӣ ҷой додани Тоҷикистон, ба 10 роҳи зеботарини дунё шомил гаштани шоҳроҳи Помир, ҳамчун даҳгонаи мавзеъҳои бехатар аз рӯи таъмини амнияти шабона, инчунин, ба қатори 10 шаҳри дар айёми баҳор ва тирамоҳ барои сайёҳӣ муносиби Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил эътироф шудани шаҳри Душанбе, ба даҳгонаи кишварҳои беҳтарин аз рӯи сайёҳии пиёдагардӣ ва саргузаштӣ шомил шудани Тоҷикистон ва ба панҷгонаи беҳтарин аз рӯи низоми содаи пешниҳоди раводид ворид шудани ҷумҳурӣ шаҳодати аз ҷониби ҷомеаи ҷаҳонӣ эътироф гаштани сайёҳии мамлакат ва дар ин росто касб намудани мавқеи намоён дар арсаи байналмилалӣ мебошад. Мувофиқи маълумоти оморӣ [[соли 2020]] ба Ҷумҳурии Тоҷикистон 350 ҳазор нафар сайёҳ ташриф овард, ки нисбат ба соли пешин 72,2 дарсад кам мебошад. Тибқи арзёбиҳои Кумитаи омор ва Созмони ҷаҳонии сайёҳӣ даромади соҳа то давраи беморӣ тақрибан 2,5 дарсади ММД -ро ташкил медод. Ин ҳудудан 230-250 миллион доллари ИМА-ро дар бар мегирад. [[Cоли 2020]] ин рақам хеле кам шуда, тахминан ба 72,6 миллион доллари ИМА баробар гардид, ки тахмин 1 фоизи маҷмӯи маҳсулоти дохилӣ дониста мешавад. <ref name="www.jumhuriyat.tj"/>. Дар ҷаҳони муосир ба бунёди инфрасохтори сайёҳӣ таваҷҷуҳи зиёд зоҳир мегардад. Дар доираи омодагиҳо ба Ҷашни 30 - солагии Истиқлолияти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон ва дар ҳошияи "Солҳои рушди деҳот, сайёҳӣ ва ҳунарҳои мардумӣ" дар ҷумҳурӣ иншооти муосири хидматрасонӣ бунёду мавриди истифода қарор гирифта истодаанд, ки ҳамаи ин ҷузъи муҳими инфрасохтори сайёҳӣ маҳсуб меёбанд. Масалан, мавриди баҳрабардорӣ қарор додани меҳмонхонаҳои “Чорчаман Хилс” дар [[ноҳияи Дарвоз]], “Саразм плаза” дар шаҳри [[Панҷакент]], “Манзара” дар [[ноҳияи Ховалинг]] ва “Чилдухтарон” дар [[ноҳияи Муъминобод]] имкон медиҳад, ки мо дар дурдасттарин минтақаи ҷумҳурӣ ба сайёҳон дар шароити хубу мусоид хидмат мерасонад. Бо мақсади пиёда намудани тарҳи рушди деҳот, бозсозии роҳҳои назди [[ёдгориҳои таърихӣ]], бунёди хонаҳои қабули сайёҳон, меҳмонхонаҳои хурд ва дигар хидматрасониҳои муосир дар [[соли 2021]], дар заминаи ҳамкориҳои мутақобилан судманд чор мавзеи таърихию сайёҳии ҷумҳурӣ - “[[Чилучорчашма]]”, “[[Аҷинатеппа]]”, “[[Ҳулбук]]” ва “[[Ямчун]]” дар ҳамкорӣ бо Бонки ҷаҳонӣ бозсозӣ ва ба сатҳи байналмилалӣ мешаванд.<ref name="www.jumhuriyat.tj"/>. == Тоҷикистон дар радабандиҳои ҷаҳонӣ == * Дар ҳисоботи «Пешбурди соҳибкорӣ-и [[Бонки ҷаҳонӣ]], ки танзими давлатии фаъолияти соҳибкориро дар кишварҳои ҷаҳон арзёбӣ менамояд, соли 2020 мавқеи Ҷумҳурии Тоҷикистон 20 зина баланд рафта, дар байни 190 давлати ҷаҳон ҷои 106-ум–ро ишғол намуда, бори дигар ба даҳгонаи кишварҳои пешқадами ислоҳотгари ҷаҳон шомил шуд.<ref>{{cite web|url=https://khovar.tj/2019/10/to-ikiston-ba-da-gonai-davlat-oi-pesh-adami-islo-otgari-a-on-shomil-shud/|title=Тоҷикистон ба даҳгонаи давлатҳои пешқадами ислоҳотгари ҷаҳон шомил шуд|author= |date=28 октябри 2019|publisher=khovar.tj|accessdate=2019-11-15}}</ref>. * Дар радабандии кишварҳои хушбахти дунё (''World Happiness Report'') (соли 2018), ки бахши [[Созмони Милали Муттаҳид]] дар умури ҷустуҷӯи роҳи босубот таҳия кард, ки Тоҷикистон дар ҷойи 74 қарор дорад.<ref>{{Cite web|url=https://www.ozodi.org/a/29831835.html|title=Финландия хушбахттарин кишвари дунё. Тоҷикистон дар ҷойи 74-ум аст|author=ozodi.org|publisher=ozodi.org|lang=tg|accessdate=2019-04-18}}</ref>. * Тоҷикистон дар гузориши Forbes аз рӯи озодии тиҷорат дар мақоми 118, озодии монетарӣ — 131, навоварӣ — 116, технология — 108, ҳифзи сармоягузор — 37, фасод — 148, озодии шахсӣ — 142 ва аз рӯи сарбории андоз дар мақоми 114-ум қарор гирифтааст.<ref>{{Cite web|url=https://sputnik-tj.com/economy/20181221/1027790822/Bahoi-Forbes-ba-andoz-fasod-hifzi-sarmoyaguzori-va-sharoiti-sohibkori-dar-Tojikiston.html|title=Баҳои Forbes ба андоз, фасод, ҳифзи сармоягузор ва шароити соҳибкорӣ дар Тоҷикистон|author=sputnik-tj.com|publisher=sputnik-tj.com|lang=tg|accessdate=2019-04-18}}</ref>. * Коршиносони Форуми ҷаҳонии иқтисодӣ (WEF), Ҷумҳурии Тоҷикистонро амнтарин кишвари [[Осиёи Марказӣ]] дар [[соли 2017]] донистаанд. Дар ин радабандӣ Тоҷикистон миёни 136 кишвар мақоми 49-умро касб кард.<ref>{{Cite web |url=http://www.jahonnamo.tj/iqtisod/35180-tojikiston-dar-soli-2017-bekhavftarin-kishvari-osijoi-markazi-nomida-shud.html |title=Тоҷикистон дар соли 2017 бехавфтарин кишвари Осиёи Марказӣ номида шуд |accessdate=2017-12-29 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20171224111236/http://jahonnamo.tj/iqtisod/35180-tojikiston-dar-soli-2017-bekhavftarin-kishvari-osijoi-markazi-nomida-shud.html |archivedate=2017-12-24 }}</ref> * Ҷумҳурии Тоҷикистон дар радабандии «Шохиси ҳуқуқи кӯдак-2017», ки соли 2017 созмони «Бунёди ҳуқуқи кӯдак» дар ҳамкорӣ бо Донишгоҳи Ерасмуси Роттердам дар самтҳои ҳуқуқи кӯдак ба ҳаёт, саломатӣ, маориф ва ҳифзи муҳити зист баргузор кард, дар миёни 165 кишвари узви Конвенсияи ҳуқуқи кӯдаки Созмони Милали Муттаҳид мақоми 55-умро касб намуд. Тоҷикистон миёни кишварҳои [[Осиёи Марказӣ]] пас аз Ҷумҳурии [[Қазоқистон]] (ҷойи 22) ва [[Туркманистон]] (ҷойи 42) дар ҷойи сеюм қарор дорад. Пас аз Тоҷикистон кишварҳои [[Озарбойҷон]] (ҷойи 66), [[Беларус]] (ҷойи 78), [[Қирғизистон]] (ҷойи 81), [[Ӯзбекистон]] (ҷойи 85), [[Русия]] (ҷойи 86) ва [[Арманистон]] дар ҷойи 106 қарор гирифтаанд».<ref>{{Cite web |url=http://www.jahonnamo.tj/ijtimo/35927-tojikiston-dar-raddabandii-shokhisi-huquqi-kudak-2017-maqomi-55-umro-kasb-kard.html |title=Тоҷикистон дар радабандии «Шохиси ҳуқуқи кӯдак-2017» мақоми 55-умро касб кард |accessdate=2018-01-23 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20180126222847/http://jahonnamo.tj/ijtimo/35927-tojikiston-dar-raddabandii-shokhisi-huquqi-kudak-2017-maqomi-55-umro-kasb-kard.html |archivedate=2018-01-26 }}</ref> * Бино бар иттилои ''Internet Live Stats'' соли 2016 Тоҷикистон аз ҷиҳати шумораи корбарони интернет дар мақоми 114-ум қарор дошт.<ref>{{Cite web|url=http://www.internetlivestats.com/internet-users-by-country/|title=Internet Users by Country (2016) - Internet Live Stats|publisher=www.internetlivestats.com|lang=en|accessdate=2018-02-12}}</ref> ва дар қаламрави Тоҷикистон шумораи корбарони интернет ба 1,6 миллион нафар расида ин адад 18,7 % аз шумораи умумии аҳолиии кишварро ташкил медиҳад. Дар муқоиса бо соли 2015 шумораи корбарони интернет 4,3 % афзудааст<ref>{{Cite web|url=https://sputnik-tj.com/science/20160728/1020366412.html|title=Тоҷикистон аз ҷиҳати истифодабарандагони интернет дар ҷои 114 қарор гирифт|author=Sputnik|publisher=sputnik-tj.com|lang=tg|accessdate=2018-02-12}}</ref>. == Боз нигаред == * [http://traveltotajikistan.org/cities-of-tajikistan/dushanbe Dushanbe travel guide] {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20141009033605/http://traveltotajikistan.org/cities-of-tajikistan/dushanbe |date=2014-10-09 }} * [http://traveltotajikistan.org/cities-of-tajikistan/khujand Khujand travel guide] {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20120727203329/http://www.traveltotajikistan.org/cities-of-tajikistan/khujand |date=2012-07-27 }} * [http://traveltotajikistan.org/cities-of-tajikistan/qurghonteppa Qurghonteppa travel guide] * [http://traveltotajikistan.org/cities-of-tajikistan/kulob Kulob travel guide] {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20141008083733/http://traveltotajikistan.org/cities-of-tajikistan/kulob |date=2014-10-08 }} * [http://traveltotajikistan.org/tajikistan/regions-of-tajikistan Badakhshan travel guide] {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20141008143730/http://traveltotajikistan.org/tajikistan/regions-of-tajikistan |date=2014-10-08 }} * [http://traveltotajikistan.org/cities-of-tajikistan/khorog Khorogtravel guide] {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20141008013817/http://traveltotajikistan.org/cities-of-tajikistan/khorog |date=2014-10-08 }} * [http://www.openstreetmap.org/search?query=Tajikistan#map=12/37.9409/71.9625&layers=T Тоҷикистон] * [http://www.openstreetmap.org/#map=12/38.5358/68.7790 OpenStreetMap Душанбе] * [http://www.openstreetmap.org/?lat=40.275&lon=69.6427&zoom=13&layers=B000FTF OpenStreetMap Хуҷанд] * [http://www.flickr.com/search/?q=Khudjand шаҳри Хуҷанд] * http://www.angelfire.com/pe/rudaki/khujand.html == Аксҳои Тоҷикистон == <gallery> National Museum of Tajikistan Национальный музей Таджикистана(0) Осорхонаи милли.jpg |Осорхонаи миллии Тоҷикистон Dushanbe Presidential Palace 01.jpg |Маҷмааи Президенти Тоҷикистон Душанбинский котёл.jpg|Иншооти гармидиҳӣ дар ш. Душанбе National Library of Tajikistan, Dushanbe (8).jpg |Китобхонаи миллии Тоҷикистон Ismaili Center, Dushanbe.jpg| Маркази исмоилӣ дар ш. Душанбе Горная река..jpg|Дарёҳои Тоҷикистон Монументальный ансамбль.JPG |Пайкараи устод Рӯдакӣ, дар Боғи А. Рӯдакӣ, ш. Душанбе Цитадель Мугтеппа,.jpg |Қаълъаи Муғтеппа, ш. Истаравшан The courtyard of the Grand Masjid Imam Tirmizi.jpg | Масҷиди марказии б аноми Эмом Тирмизӣ Вышивальщицы.jpg|Дӯзандаҳои кашидаҳои миллӣ Guliston Fort, Khatlon, Tajikistan.JPG|Қалъаи Хулбук, Хатлон Kulyab Museum, Kulyab, Tajikistan.JPG|Осорхонаи шаҳри Кулоб, деҳаи Хоҷаисоқи хоҷагии «Ҳамадонӣ»-и ноҳияи Кӯлоб Tomb of Mir Sayyid Ali Hamadani.jpg|Мақбараи Мир Сайид Алии Ҳамадонӣ, деҳаи Хоҷаисоқи хоҷагии «Ҳамадонӣ»-и ноҳияи Кӯлоб Historical Museum of Sughd.jpg|Осорхонаи таърихӣ-кишваршиносии вилояти Суғд, шаҳри Хуҷанд Манора дар Хуҷанд.jpg|Тахтасанг дар шафати Манораи масҷиди Шайх Муслиҳиддин ш. Хуҷанд Мечеть шейха Муслихиддина.jpg|Маҷмааи таърихӣ - меъмории (масҷиди) Шайх Муслиҳиддин, ш. Хуҷанд Hisor, Tajikistan - panoramio - Zack Knowles (4).jpg|Маҷмааи таърихӣ - меъмории Ҳисор Mosque Grand Masjid, Dushanbe 02.jpg|Масҷиди исломӣ (соли 2020) дар ш. Душанбе </gallery> == Омӯзишу парвариш ва фарҳанг == * [[Ислом дар Тоҷикистон]] * [[Идҳои Тоҷикистон]] * [[Ёдгориҳои фарҳангии умумиҷаҳонии ЮНЕСКО дар Тоҷикистон]] == Эзоҳ == {{эзоҳ|2}} == Видео == * [http://www.1tv.ru/news/2017-02-27/320640-vladimir_putin_vstretilsya_s_kollegami_iz_kazahstana_i_tadzhikistana Ташрифи Владимир Путин ба Тоҷикистон ва Қазоқистон.1tv.ru] == Пайвандҳо == {{Commons|Тоҷикистон}} * [http://www.parlament.tj Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон] * [http://www.majmilli.tj Дастгоҳи Маҷлиси Миллии Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон] * [http://www.mmk.tj Маркази Миллии Конунгузори] * [http://www.president.tj Сомонаи Расмии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон] * [http://www.president.tj Президенти Тоҷикистон] * [http://www.tarih.tj/ Таърихи Тоҷикистон] {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20070928044602/http://www.tarih.tj/ |date=2007-09-28 }} * [https://archive.is/20130707023608/www.bbc.co.uk/persian/tajikistan/story/2007/03/070321_er_name_change_cyr.shtml Дарбораи тағйири ном ва барандохтани «ов»] {{ПБ}} {{Тоҷикистон}} {{Осиёи Марказӣ}} {{Мамлакатҳои Осиё}} {{ИДМ}} {{СҲШ}} {{ИИЕ}} [[Гурӯҳ:Давлатҳо аз рӯи алифбо]] [[Гурӯҳ:Давлатҳои Осиё]] [[Гурӯҳ:Осиёи Миёна]] [[Гурӯҳ:Осиёи Марказӣ]] [[Гурӯҳ:Тоҷикистон]] [[Гурӯҳ:Мақолаҳои лоиҳаи Тоҷикистон олӣ муҳимӣ]] [[Гурӯҳ:Кишварҳои Осиёи Марказӣ]] 9z4krrqfva9t4r46rc4tgrx6grdod97 1308773 1308772 2022-08-03T06:40:59Z Farorud 26988 /* Преамбула */ wikitext text/x-wiki {{Равонакунӣ|Тоҷикистон|Тоҷикистон (мазмунҳо)}} {{Давлат |Мақом = |Номи тоҷикӣ = Ҷумҳурии Тоҷикистон |Номи аслӣ = {{lang-fa|جمهوری تاجیکستان}} {{lang-ru|Республика Таджикистан}} |Номи одӣ = Тоҷикистон |Парчам = Flag of Tajikistan.svg |Нишон = Coat of arms of Tajikistan.svg |Ба ҷои нишон = |Шиор = |Тарҷумаи шиор = |Номи суруди миллӣ = Суруди миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон |Аудио = Tajikistan anthem.ogg | sovereignty_type = [[Таърихи Тоҷикистон|Таъсис]]<small> | Марҳала1 = [[Ҷумҳурии Мухтори Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон|ҶМШС Тоҷикистон]] | Сана1 = 14 октябри соли 1924 | Марҳала2 = [[Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон|ҶШС Тоҷикистон]] | Сана2 = 5 декабри соли 1929 | Марҳала3 = Эъломи истиқлол аз [[СССР]] | Сана3 = 9 сентябри соли 1991 | Марҳала4 = [[Эъломияи Алма-Ато (1991)|Пайвастшавӣ ба ИДМ]] | Сана4 = 21 декабри соли 1991 | Марҳала5 = Қабулшавӣ ба [[Созмони Милали Муттаҳид]] | Сана5 = 2 марти соли 1992 | Марҳала6 = Қабули [[Конститутсияи Тоҷикистон|Конститутсияи]] кунунӣ | Сана6 = 6 ноябри 1994 |Шакли ҳукумат = [[ҷумҳурии президентӣ]]<ref name="atlas">{{книга|заглавие=Атлас мира: Максимально подробная информация|ответственный=Руководители проекта: А. Н. Бушнев, А. П. Притворов|место=Москва|издательство=АСТ|год=2017|страницы=40|страниц=96|isbn=978-5-17-10261-4}}</ref> |Дини давлатӣ = [[давлати дунявӣ]]<ref>{{cite web|url = http://www.president.tj/taxonomy/term/5/111|title = Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон|accessdate = 2018-02-14}} <blockquote> Моддаи 1 Ҷумҳурии Тоҷикистон давлати соҳибихтиёр, демократӣ, ҳуқуқбунёд, дунявӣ ва ягона мебошад.</blockquote></ref> |lat_dir =N |lat_deg =38 |lat_min =46 |lat_sec = 0 |lon_dir = E|lon_deg =71 |lon_min =17 |lon_sec =0 |region = TJ |CoordScale = 6000000 |Дар харита = Tajikistan (orthographic projection).svg |зернавис ба харита = |Дар харита2 = |Забон = [[Забони тоҷикӣ|тоҷикӣ]] (давлатӣ)<br> [[Забони русӣ|русӣ]] <small>(забони муоширати байни миллатҳо)</small> |Таъсис = |Санаи истиқлол = [[9 сентябр]]и [[1991]] |Истиқлол аз = [[Иттиҳоди Шӯравӣ]] |Пойтахт = [[Душанбе]] |Шаҳрҳои калонтарин = [[Душанбе]], [[Хуҷанд]], [[Бохтар]], [[Кӯлоб]], [[Истаравшан]] |Вазифаи роҳбар 1 = [[Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон|Президент]] |Роҳбар 1 = [[Эмомалӣ Раҳмон]] |Вазифаи роҳбар 2 = [[Сарвазири Ҷумҳурии Тоҷикистон|Сарвазир]] |Роҳбар 2 = [[Қоҳир Расулзода]] |Вазифаи роҳбар 3 = [[Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон|Раиси Маҷлиси Олӣ]] |Роҳбар 3 = [[Маҳмадсаид Убайдуллоев]] |Ҷой аз рӯи масоҳат = 93 |Масоҳат = {{nts|141.400}}<ref>{{Cite web|url=https://www.worldometers.info/world-population/tajikistan-population/|title= tajikistan-population аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон то 1 январи соли 2020|author=|website=stat.tj|date= 2021|publisher= |lang=tg|accessdate=2021-03-26}}</ref> |Фоизи об = 0,3 |Этнохороним = Тоҷикистонӣ, Тоҷикистониҳо |Ҷой аз рӯи аҳолӣ = 95 |Аҳолӣ = {{афзоиш}}{{nts|9,537,645}}<ref>{{Cite web|url=https://www.worldometers.info/world-population/tajikistan-population/|title= tajikistan-population аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон то 1 январи соли 2020|author=|website=stat.tj|date= 2021|publisher= |lang=tg|accessdate=2021-03-26}}</ref> |Соли баҳодиҳӣ = [[2020]] |Аҳолӣ аз рӯи барӯйхатгирӣ = {{nts|7417400}} |Соли барӯйхатгирӣ = 2010 |Зичии аҳолӣ = |Ҷой аз рӯи зичӣ = |ММД (БҚХ) = 27,802 млрд<ref>{{cite web|url = http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2017/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=38&pr.y=11&sy=2017&ey=2020&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=923&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&grp=0&a=|title = Tajikistan|publisher = International Monetary Fund website}}</ref> |Соли ҳисоби ММД (БҚХ) = 2017 |Ҷой аз рӯи ММД (БҚХ) = 128 |ММД (БҚХ) ба сари аҳолӣ = 3,146 |Ҷой аз рӯи ММД (БҚХ) ба сари аҳолӣ = |ММД (номинал) = 7,342 млрд |Соли ҳисоби ММД (номинал) = 2017 |Ҷой аз рӯи ММД (номинал) = 147 |ММД (номинал) ба сари аҳолӣ = 819 |Ҷой аз рӯи ММД (номинал) ба сари аҳолӣ = |ШРИ = {{афзоиш}}0,627<ref>http://hdr.undp.org/sites/default/files/2016_human_development_report.pdf</ref> |Соли ҳисоби ШРИ = 2018 |Ҷой аз рӯи ШРИ = 129 |Сатҳи ШРИ = <span style="color:#fc0;">миёна</span> |Воҳиди пул = [[сомонӣ]] ([[ISO 4217|TJS, рамз 972]]) |Домен = [[.tj]] |ISO = TJ |Пешшумораи телефон = 992 |Минтақаи замонӣ = [[UTC+5]] |Тавзеҳот = }} '''Тоҷикистон''' ({{lang-fa|تاجیکستان}}) — кишваре дар [[Осиёи Марказӣ]] аст. Номи расмии кишвар '''Ҷумҳурии Тоҷикистон''' ({{lang-fa|جمهوری تاجیکستان}}) ва [[пойтахт]]аш шаҳри [[Душанбе]] аст. Тоҷикистон дар шимолу ғарб бо [[Ӯзбекистон]] (1161 км), дар шимолу шарқ бо [[Қирғизистон]] (870 км), дар шарқ бо [[Чин]] (414 км) ва дар ҷануб бо [[Афғонистон]] (1206 км) марз дорад. Марзҳои Тоҷикистон бисёр печдор буда дар тӯли чандин аср ташаккул ёфтаанд. Марзи Тоҷикистон бо Афғонистон [[соли 1885]] таъйин шудааст ва он аз рӯдҳои [[Панҷ]] ва [[Дарёи Аму|Омударё]] мегузарад. Тоҷикистон кишвари кӯҳсор ва пурбориш аст ва манобеъи фаровони зеризаминиву об дорад. Ин кишвар ба дарёҳои озод дастрас надорад. Паҳноварии ин кишвар 141 400 км² (93-ум дар ҷаҳон)<ref>[https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_sovereign_states_and_dependencies_by_area List of sovereign states and dependencies by area]</ref> аст ва бино бар додаҳои саршумории январи соли 2020 дар Тоҷикистон 9,537,645 нафар аҳолӣ буд,аз он ҷумла дар шаҳрҳо 2,606,273 нафар ва деҳот 6 931 372 нафар аҳолӣ зиндагӣ доштанд <ref>{{Cite web|url=https://www.worldometers.info/world-population/tajikistan-population/|title= tajikistan-population аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон то 1 январи соли 2020|author=|website=stat.tj|date= 2021|publisher= |lang=tg|accessdate=2021-03-26}}</ref> Тибқи иттилои Агентии омори назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, бозҳисобкунии аҳолӣ оид ба муайян намудани таърихи таваллуди шаҳрванде, ки аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистонро ба 9 миллион расонид, 26 майи соли 2018 муқаррар карда шудааст<ref name="9-million">{{Cite web|url=http://khovar.tj/2018/05/imr-z-sokini-9-millionai-to-ikiston-ba-dunyo-omad-peshvoi-millat-padaru-modari-k-daki-navzod-va-tamomi-a-olii-mamlakatro-bo-in-r-jdodi-fara-bahsh-tabrik-namudand/|title=Имрӯз сокини 9-миллионаи Тоҷикистон ба дунё омад!|author=|website=khovar.tj|date=2018-05-26|publisher=АМИТ "Ховар"|lang=tg|accessdate=2018-07-09}}</ref>. == Идҳои расмии Тоҷикистон == {{асосӣ|Идҳои Тоҷикистон}} * [[1 январ]] — [[Соли нави мелодӣ]] * [[23 феврал]] — [[Рӯзи Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон]] * [[8 март]] — [[Рӯзи модар]] * [[21 март|21]] — [[24 март]] — [[Иди байналмилалии Наврӯз]] * [[9 май]] — [[Рӯзи Ғалабaи халқҳо дар ҶБВ (1941-1945)]] * [[27 июн]] — [[Рӯзи ваҳдати миллӣ]] * [[1 сентябр]] — Рӯзи дониш * [[9 сентябр]] — [[Рӯзи истиқлоли давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон]] * [[5 октябр]] — [[Рӯзи забони давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон]] * [[8 октябр]] — Иди [[Меҳргон]] * [[6 ноябр]] — [[Рӯзи Сарқонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон]] * [[24 ноябр]] — Рӯзи [[Парчами миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон]] * [[Иди Рамазон]] — 1 рӯз — ҳар сол (мутобиқи тақвим) * [[Иди Қурбон]] — 1 рӯз — ҳар сол (мутобиқи тақвим) * [[Иди Сада]]<ref>'''Ахбори Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон''', соли 1995, № 21, мод. 237; соли 1998, № 10, мод.125, № 23-24, мод. 338; соли 1999, № 5, мод.76, № 12, мод.308; соли 2002, № 4, қ-1, мод.191, мод.194, мод.197; соли 2003, № 4, мод.132, № 8, мод. 449, № 12, мод. 678; соли 2004, № 5, мод. 350, № 12, қ-1, мод. 697; соли 2005, № 3, мод. 131, № 12, мод. 658; соли 2008, № 1, қ-2, мод. 9, № 3, мод.188, № 12, қ-1, мод. 988; соли 2009, № 5, мод.319, № 7-8, мод. 493, № 11, мод. 698, мод. 699; соли 2010, № 7, мод. 544, мод. 548.</ref> == Таърих == {{асосӣ|Таърихи Тоҷикистон}} Таъриху фарҳанги Тоҷикистон бо [[Афғонистон]]у [[Эрон]] яксону монанд аст. Кӯҳантарин номе, ки ниёгони мардуми эронитабор, яъне [[Ориёӣ|ориёиҳо]], бар сарзамини худ ниҳода буданд, '''''Airyānǝm Vaējah''''' буда, ки аз он дар [[Авесто]] ёд шудааст. Ҷойгоҳи ин сарзамин ҳануз дуруст ошкор нашудааст. Дертар сарзамини [[Ориёӣ]] ба 16 подшоҳӣ ҷудо гардид, ки аз онҳо дар [[Авесто]] бо номи '''''Airyānǝm Dahyunam''''' ёд шудааст. Ҳамин ном дертар '''''Airyānǝm Xšaθram''''', '''''Aryānšaθr''''' ва '''''Ērānšahr''''' гашт ва [[Эрон]] шуд. Яке аз он 16 '''''dahyu''''' ё [[деҳа]] (дар [[Авесто]] ба маънии сарзамин ва подшоҳист) [[Суғд]] ва дигаре [[Бохтар]] ё [[Балх]] буд, ки бахше аз сарзамини кунунии Тоҷикистонро дарбар мегиранд. Суғду [[Бохтар]] ([[Балх]]) дар замони ҳукуматдории [[Давлати Ҳахоманишиҳо|Ҳахоманишиҳо]] (558—330 то милод) — яке аз '''''хšaθra''''' ё шаҳрҳои (кишварҳои) [[Ориёно]] шудаанд. Ба кишвари [[Ориёно]] — [[Давлати Пешдодиён]]у [[Давлати Каёниён]] ва [[Тӯрон]] — Давлати Афросиёб, [[Подшоҳии Бохтари қадим]], [[Давлати Суғди қадим]], [[Давлати Хоразми Бузург]], Порсу [[Давлати Мод]] ва [[Хуросон]] дохил буданд. Дар он замон сарзамини миёни [[Дарёи Аму|Омударё]] ва [[Сирдарё]]ро, ки як [[шаҳр]] (дар порсии бостон ба маънии подшоҳист) ба шумор мерафт, '''''Парадрая''''' низ мехонданд, ки маънояш [[Вароруд (Варазруд)|Вар аз руд]] аст. Дар «[[Шоҳнома]]» — и А. [[Фирдавсӣ]] ин сарзамин [[Тӯрон]] хонда шудааст. Дар бораи шаҳрдории ниёгони халқи тоҷик бозёфти шаҳркадаи [[Саразм]] (аз калимаи тоҷикии «сарзамин») шаҳодат медиҳад, ки ҳазорсолаҳои IV—II то милод рушду нумуъ дошт. Шаҳркадаи [[Саразм]] аввалин мероси таърихии Тоҷикистон аст, ки соли [[2010]] ба [[Феҳристи мероси фарҳангии умумибашарии ЮНЕСКО]] дохил шудааст. Пас аз лашкаркашии [[Искандари Мақдунӣ]] ин сарзамин бахше аз подшоҳии [[Искандар]] (330—323 то милод) ва [[Селевкиён]] (312—150 то милод), подшоҳии [[Юнону Бохтар]] (250—125 то милод), шоҳаншоҳии [[Ашкониён]] (250 то милод — 224 милодӣ), шоҳаншоҳии [[Кушониён]] (садаҳои I то милод- IV милоди), [[Давлати Сосониён]] (224—651), шоҳаншоҳии Ҳайтолиён (садаҳои IV—VI) ва шоҳаншоҳии Ҳоконии турк (551—741) шуд. (Нигаред:[[Давлатҳои ниёгони халқи тоҷик]]) Дар замони [[Давлати Сосониён|Сосониён]] ([[224]]—[[651]]) ин сарзамин дар маводҳои таърихӣ [[Вароруд (Варазруд)]] ва [[Хуросон]] хонда мешуд ва чанд подшоҳии ҷудогона дошт. Дар нахустин садаҳои исломӣ, дар солҳои [[705]]—[[715]], ки сулолаи Умавиён бар [[Хилофати Араб]] фармон меронданд, арабҳо бар [[Давлати Сосониён|Сосониён]] тохтанд ва онро гирифтанду мардумашро мусулмон карданд. Аз он пас ин макон ном ба арабӣ баргардон шуд ва [[Мовароуннаҳр]] хонда шуд ва бахше аз вилояти [[Хуросон]] гашт. Пас аз густариши Ислом дар [[Эрон]]у [[Тӯрон]], вилояти [[Хуросон]], аз ҷумла [[Мовароуннаҳр]] ([[Вароруд (Варазруд)]]), зиндакунандаи фарҳанги эронӣ ва офаринандаи забони порсӣ-дарӣ буд, ки ҷонишини забони паҳлавӣ, суғдӣ, тахорӣ, хутану сакоӣ шуд. Нахустин шоирони порсигӯй аз ин сарзамин бархостанд, ба вижа [[Рӯдакӣ]], ки падари шеъри порсӣ (форсӣ) шинохта шудааст. Дар нахустин садаҳои исломӣ, [[Хуросон]] ва [[Мовароуннаҳр]] гаҳвораи фарҳангу дониши исломӣ буданд ва бузургоне чун [[Имоми Аъзам]], [[Имом ал-Бухорӣ]], [[Закариёи Розӣ]], [[Ибни Сино]] ва нафарони дигар дар худ парвариданд. {{main| Давлати Сомониён}} Дар садаи X милодӣ, дар замони хилофати сулолаи Аббосиён, амирони [[Хонадони Сомониён|сулолаи Сомониён]], ки аз хонаводае тоҷик буданд бархоста, бар [[Вароруд (Варазруд)]]у ([[Мовароуннаҳр]]у) [[Хуросон]] фаромонраво гаштанд. [[Давлати Сомониён]] ([[819]]—[[999]]) — нахустин давлати миллии [[Мардуми тоҷик|тоҷикон]] гардид. Ду давлати дигари [[Мардуми тоҷик|тоҷикон]] — давлати [[Ғуриён]] ([[1150]]—[[1215]]) ва давлати Куртҳои Ҳирот ([[1245]]—[[1381]]) дар [[Хуросон]] ва Шимоли [[Ҳиндустон]] муддате арзи ҳастӣ намуданд. (Нигаред:[[Давлатҳои сулолаҳои форисзабон (тоҷикон)]]) Пас аз [[Хонадони Сомониён|сулолаи Сомониён]] ([[819]]—[[999]]) бар ин сарзамин султону хонҳои турку муғултабор аз силсилаҳои хонадони Ғазнавиён ([[998]]—[[1187]]), Қарохониён ([[1005]]—[[1141]]), Қарохитоиён ([[1141]]—[[1212]]), Салҷуқиён ([[1037]]—[[1194]]), Хоразмшоҳиён ([[1077]]—[[1231]]), Чингизиён ([[1220]]—[[1370]]), Темуриён ([[1370]]—[[1501]]), Шайбониён ([[1501]]—[[1599]]), Аштархониён ([[1599]]—[[1753]]) ва [[Манғития|Манғитиён]] ([[1753]]—[[1920]]) фармон рондаанд (Нигаред: [[Халқи тоҷик дар ҳайати давлатҳои сулолаҳои турку муғулнажод]]). Дар солҳои [[1864]]—[[1895]] ин сарзаминро, ки дар дасти [[Манғития|амирони манғитияи Бухоро]] ва хони Хӯканд буд, русҳо гирифтанд ва бахше аз сарзамини мустамликадории Империяи [[Русия]] карданд. Дар солҳои [[1917]]—[[1921]] дар ин кишвар муборизаи хунин барои пойдор намудани тартиботи шӯравии коммунистӣ шуда гузашт, ки боиси хиҷрати қисми ахолӣ аз Ватан гардид. Пас аз шикасти [[Амир|амири]] [[Бухоро]] аз шӯришчиёни инқилобӣ дар [[2 сентябр]]и соли [[1920]], дар сарзамини ин аморат [[Ҷумҳурии Халқии Шӯравии Бухоро]] бунёд ёфт. == Тоҷикистон дар низоми Иттиҳоди Шӯравӣ == {{main| Республикаи Советии Социалистии Тоҷикистон|Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон}} Соли [[1924]] дар натиҷаи гузаронидани тақсимоти миллии худудӣ дар Иттиҳоди Шӯравӣ, ин кишварро ба чанд ҷумҳурӣ ҷудо карданд ва дар бахшҳои шарқии он [[Ҷумҳурии Мухтори Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон]] дар таркиби [[Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Ӯзбекистон]] сохта шуд. Зодгоҳи тамаддуну фарҳанг ва офаринандагони забони форсӣ-тоҷикӣ дар натиҷаи ин амали сунъӣ парешон гардиданд. Танҳо, соли [[1929]] [[Ҷумҳурии Мухтори Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон]] аз Ӯзбекистон ҷудо шуд ва [[Республикаи Советии Социалистии Тоҷикистон|Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон]] ном гирифт. Дар [[ҶШС Тоҷикистон]] идеологияи коммунистӣ ҳукумрон гардида, дини ислом ба зери таъқиб қарор гирифта буд, Қисми мардуми кишвар тартибу низоми шуравиро рад намуда бо Ҳукумати шуравӣ ҷангиданд (ҷанги шаҳрвандии соли 1921—1924). Аммо ба максади хеш нарасида Ватанашонро тарк намуданд. Дар солҳои 30-40 асри XX асосҳои нави истеҳсолоти саноатӣ дар ҶШС Тоҷикистон гузошта шуданд. Дар деҳот коллективонии хоҷагидории деҳқонӣ анҷом ёфта, боиси аз байн рафтани деҳқонони соҳибмулк гардид. Инқилоби маданӣ ба ҳаёти тоҷикон мактабҳои навъи шуравӣ (мактаби маҳви бесаводии калонсолон, кӯдакистон, мактаби миёнаи наврасон, мактаб-интернат, омузишгоҳи касбӣ, мактаби олӣ) муассисаҳои илмиву фарҳангӣ (театр, китобхона, клуб, чойхонаи сурх-қироатхона, осорхона, боғи истироҳат, кинотеатр, варзишгоҳ)-ро ворид намуд. Тоҷикистон комилан ба муҷтамаъи ягонаи умумииттифоқии хоҷагии халқ ҳамроҳ гардида, пурра тобеи Марказ (Иттиҳоди Шӯравӣ) гардид. Солҳои 50-80 асри XX баъд аз ба сари давлат таъйин гардидани сарварони таҳҷойӣ ба монанди [[Бобоҷон Ғафуров]], [[Турсун Ӯлҷабоев]], [[Ҷаббор Расулов]] ва [[Қаҳҳор Махкамов]] иқтисодиёти Тоҷикистон рушд меёфт. Тоҷикистон ба мамлакати хоҷагидориаш индустриалӣ — аграрӣ табдил ёфт, фарҳангу санъати миллӣ эҳё гардид. Сатҳи зиндагии мардум баҳтар мегардид. Вале, бо вуҷуди он, Тоҷикистон нисбат ба дигар ҷумҳуриҳои шӯравӣ аз ҷиҳати таъмини манзили истиқомат, музди миёнаи маош, муассисаҳои илмӣ, маориф, фарҳанг, шумораи бекорон ва диг. дар ҷойи охирон қарор дошт. Иқтисодиёти Тоҷикистон асосан барои таъмини корхонаҳои марказии Иттиҳоди Шӯравӣ бо ашёи хом (неруи барқ, пахта, канданиҳои фоиданок, уран ва диг.) нигаронида шуда буд. Дар давраи мавҷудияти [[Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон]] (солҳои 1924—1991) халки тоҷик аз нав тамаддуну фарҳанг ва забони форсӣ-тоҷикиро дар каламрави хеш эҳё намуд. Сутуни ояндаи давлатдории соҳибистиқлоли Тоҷикистон гузошта шуд. [[24 августи соли 1990]] ичлосияи дуюми Шӯрои Олии ҶШС Тоҷикистон, Эъломияи истиқлоли [[Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон]] дар ҳайати Иттиҳоди Шӯравӣ (ИҶШС) қабул намуд. Пас аз «табадуллот»-и (ГКЧП) коммунистони тундрав 19-21 августи соли 1991 дар Москва, ки бемуваффақият анҷом ёфт, Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон (даъвати 12) [[9 сентябр]]и соли [[1991]] Изҳорот «Дар бораи истиқлоли давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон»-ро эълон дошт. Дар асоси ин Изҳорот Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон қарори махсуси хешро '''«Дар бораи эълон шудани истиқлоли давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон»''' қабул намуд. == Ҷумҳурии Тоҷикистон == Ҳарчанд эълони истиқлол ҳамаи азҳоби сиёсиро қонеъ гардонида буд, вай натавонист пеши роҳи муқовимати сиёсӣ ва маҳалбозии қавмиро бигирад. Аз ҷониби азҳоби ба ҳукумат мухолифи сиёсӣ эътироф нашудани [[Қаҳҳор Махкамов]] ҳамчун Президенти ҶТ (аз 29 ноябри соли 1990), паи ҳам иваз шудани раисони Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон (Қ. Аслонов, С. Кенҷаев, А. Искандаров) мақомоти кишварро водор сохтанд, ки зери фишори тазоҳуркунандагони мухолифин ва барои ба эътидол овардани вазъи сиёсӣ интихоботи умумихалқии Президенти ҶТ баргузор намоянд. Маъракаи интихобот ба зиддиятҳои нави сиёсию идеолужӣ, мазҳабию маҳалгароӣ ва қавмию инфиродӣ боис гардид. Вазъи иҷчтимоию иқтисодии ҷумҳурӣ рӯз ба рӯз бад мегардид. Пас аз ба вазифаи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон интихоб гардидани [[Раҳмон Набиев]] (58,6 % овозҳо) неруи мухолифин бо баҳонаҳои гуногун фаъолияти ҳукумати навро сарзаниш менамуданд. Соли 1992 аз моҳи март то ибтидои май тазоҳуроти пай дар пайи ҳизбу ҳаракатҳои ба ҳукумат мухолифин ва ҷонибдорони ҳукумат дар шаҳру ноҳияҳои Тоҷикистон, махсусан Душанбе ба фалаҷ шудани мақомоти иҷроиия ва қонунгузории марказӣ ва маҳаллӣ сабаб шуд. Таъсисёбии [[Ҷумҳурии Тоҷикистон]] ба давлатдории соҳибистиқлоли халки тоҷик ва эҳёи навини тамаддуну фарҳанг ва забони форсӣ-тоҷикӣ дар каламрави хеш асос гашт. Вале низоми давлатдории тоҷикон бо амри таърих боз ба душвориҳои нав рӯбарӯ омад. Зиддиятҳои аз давраи давлати шӯравӣ мерос монда ва дахолати душманони истиқлоли миллати тамаддунофари тоҷик, халқро ба вартаи ҷанги бародаркуш, [[Ҷанги шаҳрвандии Тоҷикистон|ҷанги шаҳрвандӣ]] гирифтор намуданд. Воқеоти май — ноябри соли 1992 пояи далатдории Тоҷикистонро заиф сохта, кишварро ба қисматҳо тақсим кард ва хавфи аз байн рафтани давлат ба миён омад. Маҳз дар чунин шароити сангин [[16 ноябр]]и [[соли 1992]] иҷлосияи XVI Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар Хуҷанд баргузор гардид, ки дар он [[Эмомалӣ Раҳмон]] Раиси Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон интихоб гардид. Дар иҷлосияи таърихӣ дар қатори ҳукумати тозаинтихобгардида, масоили хотима додани муқовимати сиёсӣ-низомии байни ҳукумати расмӣ ва неруҳои мухолифин, ба эътидол овардани ҳаёти иҷтимоӣ-иқтисодӣ, ба Ватан баргардонидани гурезагон ва муҳоҷирони иҷборӣ мавриди муҳокима қарор гирифтанд. Вале, масъалаи асосии ҳаёти ҷамъиятӣ-сиёсии Тоҷикистон — хотима додани муқовимати сиёсӣ — низомии байни ҳукумати расмӣ ва неруҳои мухолифин ҳалли мусбати хешро танҳо соли 1997 ёфт. Дар натиҷаи музокироти байни тоҷикон оид ба сулҳ ва оштии миллӣ солҳои 1994—1997 дар шаҳри Москва [[27 июн]]и [[соли 1997]] '''«Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ дар Тоҷикистон»''' ба имзо расид. Ҳукумати Тоҷикистон минбаъд ба амалӣ сохтани барномаи ислоҳоти иқтисодӣ барои солҳои 1995—2004 ва барномаҳои дигар шурӯъ намуд. Барои аз хатари гуруснагӣ эмин доштани аҳолӣ ва бо озуқа таъмин намудани бозори дохилӣ Фармонҳои Президенти ҶТ Э. Раҳмон аз [[9 октябр]]и [[соли 1995]] «Дар бораи 50 000 га замин ҷудо намудан барои хоҷагии назди ҳавлигӣ» ва [[1 декабр]]и [[соли 1997]] иловатан ҷудо намудани боз 25 000 га замин аҳамияти калон дошта буд. Дар натиҷаи ислоҳотҳои иқтисодии дар ҷумҳурӣ амалӣ гардида муносибатҳои нави иқтисоди бозорӣ, ки асоси онро моликияти хусусӣ, ҷамъиятҳои саҳомӣ, хоҷагиҳои деҳқонӣ ва инфиродӣ ташкил медиҳад, ҷорӣ шуда истодаанд. Вале иқтисодиёти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар айни замон бе кумаки молиявии хориҷӣ лоиҳаҳои бунёдиро амалӣ карда наметавонад. Дар ибтидои асри XXI барномаҳои рушди стратегии кишвар муайян карда шудаанд. Истиқлоли озуқаворӣ, амнияти энергетикӣ ва раҳоёбӣ аз бунбасти коммуникатсионӣ — ҳадафҳои стратегии сиёсати дохилии Ҷумҳурии Тоҷикистон мебошанд. Ҳамин ҳадафҳои бунёдӣ тадриҷан дар амал татбиқ шуда истодаанд. (ниг. Иқтисод, Нақлиёт) Қабули Конститутсияи ҷумҳурӣ ва интихоботҳои умумихалқии [[Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон]] ([[6 ноябр]]и [[1994]], [[1999]], [[2006]], [[2013]]) боз як қадами устувор дар давлатдории кишвар гардид. Тағйироту иловаҳо ба [[Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон]] аз ([[26 сентябр]]и [[соли 1999]], [[22 июн]]и [[соли 2003]] ва [[22 май]]и [[соли 2016]], интихоботҳои вакилон ба [[Маҷлиси Олӣ|Маҷлиси Олии]] (2 палатагии) Ҷумҳурии Тоҷикистон чорабиниҳои навбатӣ дар такмили сохтори сиёсии ҷумҳурӣ гаштанд. [[Ҷумҳурии Тоҷикистон]] дар замони истиқлол дар доираи [[Созмони Милали Муттаҳид]] (СММ — ООН), [[Созмони амният ва ҳамкорӣ дар Аврупо]] (САҲА — ОБСЕ), [[Созмони ҳамкории Шанхай]] (СҲШ — ШОС) ва дигар созмонҳои байналмилалӣ ҳамкорӣ намуда истодааст. Ҳамкории Тоҷикистон бо давлатҳои ИДМ ва мамлакатҳои дигари ҷаҳон пайваста рушд меёбад.<ref>Кофронси илмӣ — назариявӣ, базшида ба 20 солагии Истиқлоли миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон. — Душанбе, 2011, с.29 — 30, 66 — 70, 71 — 75</ref> == Ҳокимияти давлатӣ == Ҳокимияти давлатӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон дар асоси тақсими он ба ҳокимияти қонунгузор. иҷроия ва судӣ амалӣ мегардад. Дар боби сеюм, чаҳорум, панҷӯм, шашӯм, ҳафтӯм, ҳаштӯм [[Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон]] ([[1994]]) сухан оид ба ҳокимияти қонунгузор, иҷроия ва судӣ дар Тоҷикистон меравад. == Парлумони Тоҷикистон == {{асосӣ|Порлумони Тоҷикистон}} Дар боби сеюми [[Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон]] қоидаҳои умумии фаъолияти Парлумони Тоҷикистон — [[Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон]] навишта шудааст. [[Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон]] мақоми олии намояндагӣ ва қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон мебошад. Маҷлиси Олӣ аз ду Маҷлис — [[Маҷлиси миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон|Маҷлиси миллӣ]] ва [[Маҷлиси намояндагони Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон|Маҷлиси намояндагон]] иборат аст (Маҷлиси ду палатагӣ баъд аз ворид гардидани тағйироту иловаҳои раъйпурсии уммумихалқии соли 1999 ба Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон ворид карда шудааст). Мӯҳлати ваколати Маҷлиси миллӣ ва Маҷлиси намояндагон 5 сол аст. Ташкил ва фаъолияти Маҷлиси Олиро қонуни конститутсионӣ танзим мекунад. [[1 март]]и [[соли 2015]] интихоботи Маҷлиси намояндагони Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон баргузор гардид. Аз ҳавзаи ягонаи умумиҷумҳуриявӣ ба ҷонибдории рӯйхати * [[Ҳизби халқии демократии Тоҷикистон]] (ҲХДТ) — 65,4 %, * [[Ҳизби аграрии Тоҷикистон]] (ҲАТ) — 11,7 %, * [[Ҳизби ислоҳоти иқтисодии Тоҷикистон]] (ҲИИТ) — 7,5 %, * [[Ҳизби сотсиалистии Тоҷикистон]] (ҲСТ) — 5,5 % * [[Ҳизби коммунистии Тоҷикистон]] (ҲКТ) — 2,2 %, * [[Ҳизби демократии Тоҷикистон]] (ҲДТ) — 1,7 % * [[Ҳизби наҳзати исломии Тоҷикистон]] (ҲНИТ) — 1,6 %, * [[Ҳизби сотсиал-демократии Тоҷикистон]] (ҲСДТ) — 0,5%-и раъйи интихобкунандагонро касб намуданд. Ҳамин тариқ, тибқи рӯйхати ҳизбӣ дар парлумони нав ҲХДТ-ро 16 нафар, ҲАТ-ро — 3 нафар, ҲИИТ-ро 2 нафар ва ҲСТ-ро 1 нафар вакил намояндагӣ мекунанд. Тибқи натиҷаҳои ниҳоии интихобот дар 41 ҳавзаи якмандатии интихоботӣ 35 нафар номзадҳои ҲХДТ, 2 номзади ҲАТ, 2 намояндаи ҲКТ ва 1 нафарӣ номзадҳои ҲДТ ва ҲИИТ пирӯзӣ ба даст оварда, ба парлумон роҳ ёфтанд.<ref>{{Cite web |url=http://www.news.tj/tj/news/kmir-nati-oi-ni-oii-intikhobotro-elon-kard |title=КМИР натиҷаҳои ниҳоии интихоботро эълон кард |accessdate=2016-07-21 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150323102808/http://news.tj/tj/news/kmir-nati-oi-ni-oii-intikhobotro-elon-kard |archivedate=2015-03-23 }}</ref> === Президент === {{main| Президенти Тоҷикистон}} Дар боби чаҳоруми [[Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон]] қоидаҳои умумии фаъолияти [[Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон]] навишта шудааст. Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон сарвари давлат ва ҳокимияти олии иҷроия мебошад. Президент дар доираи салоҳияти худ фармон мебарорад ва амр медиҳад, дар бораи вазъи кишвар бп ҷаласаи яаҷояи Маҷлиси Миллӣ ва Маҷлиси Намояндагон маълумот медиҳад, масъалаҳоеро, ки заруру муҳим мешуморад, ба муҳокимаи ҷаласаи якҷояи Маҷлиси Миллӣ ва Маҷлиси Намояндагон пешниҳод менамояд. * [[6 ноябр]]и соли [[1994]] [[Эмомалӣ Раҳмон]] бо роҳи овоздиҳии умумихалқӣ Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон интихоб шудааст. * 6 ноябри соли [[1999]] Эмомалӣ Раҳмон аз нав дар асоси алтернативӣ ва бо овоздиҳии умумихалқӣ бори дуюм ба муҳлати ҳафт сол Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон интихоб гардид. * 6 ноябри соли [[2006]] Эмомалӣ Раҳмон дар интихоботи озоду шаффофи демократӣ дар асоси алтернативӣ бори сеюм ба муҳлати ҳафт сол Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон интихоб шуд. * Охирон ''Интихоботи президентӣ'' дар Тоҷикистон 6 ноябри соли [[2013]] баргузор шуд. Дар натиҷа Президент [[Эмомалӣ Раҳмон]] барои давраи чорӯм баъд аз дарёфти 83,92 % овозҳо ғолиб омад<ref>{{Cite web |url=http://www.khovar.tj/elections/30493-intihobi-emomal1251-ra1203mon-ba-mansabi-prezidenti-to1207ikiston.html |title=7 ноябр/АМИТ «Лоиқ» |accessdate=2016-07-21 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131110011016/http://www.khovar.tj/elections/30493-intihobi-emomal1251-ra1203mon-ba-mansabi-prezidenti-to1207ikiston.html |archivedate=2013-11-10 }}</ref>. Рамзҳои Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон аз Ливо ва Нишони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон иборат мебошанд. Ливо ва Нишон рамзҳои расмии ҳокимияти президентӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон мебошанд. === Ҳукумат === {{main| Ҳокимияти иҷроияи Ҷумҳурии Тоҷикистон}} Дар боби панҷуми [[Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон]] қоидаҳои умумии фаъолияти [[Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон]] навишта шудааст. Ҳукумати ҷумҳурӣ аз сарвазир, муовини якум ва муовини ӯ, вазирони, раисони кумитаҳои давлатӣ иборат аст. Ҳукумати ҷумҳурӣ роҳбарии самараноки соҳаҳои иҷктисодӣ, иҷтимоӣ, фарҳангӣ ва иҷрои қонунҳо, қарорҳои якҷояи Маҷлиси Миллӣ ва Маҷлиси Намояндагон, қарорҳои Маҷлиси Миллӣ, қарорҳои Маҷлиси Намояндагон, фармону амрҳои Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистонро таъмин мекунад (Ниг. Бобби 5 [[Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон]]). === Ҳокимияти маҳаллӣ === Дар боби шашуми [[Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон]] қоидаҳои умумии фаъолияти [[Ҳокимияти маҳаллӣ]] навишта шудааст. Ҳокимияти маҳаллӣ аз мақомоти намояндагӣ ва иҷроия иборат буда дар доираи салоҳияти худ амал мекунад. Онҳо иҷрои Конститутсия, қонунҳо, қарорҳои якҷояи Маҷлиси Миллӣ ва Маҷлиси Намояндагон, қарорҳои Маҷлиси Миллӣ, қарорҳои Маҷлиси Намояндагон, санадҳои Президент ва Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистонро таъмин менамоянд. Мақомоти намояндагии маҳаллӣ дар вилоят, шаҳр ва ноҳияҳо Маҷлиси намояндагони халқ аст, ки онро раис роҳбарӣ мекунад. Муҳлати ваколати Маҷлиси намояндагони халқ 5 сол аст (Ниг. Бобби 6 [[Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон]]). == Низоми сиёсӣ == {{main| Низоми сиёсии Тоҷикистон}} Дар Ҷумҳурии Тоҷикистон то соли [[1990]] танҳо як ҳизби сиёсӣ — [[ҳизби Коммунистии Тоҷикистон]] ҳамчун ҷузъи таркибии ҲКИШ фаълият дошт, ки он асоси низоми сиёсии тоталитарии ҶШС Тоҷикистонро ташкил мекард ва ҳокимияти мутлақ дар дасти он буд. Ин ҳизби сиёсӣ сатҳ ва усули иштироки шаҳрвандиро дар кулли ҳокимияти давлати ба фоидаи худ ҳал мекард. Дар Ҷумҳурии соҳибистиқлоли Тоҷикистон шаҳрвандон ширкат варзида, метавонанд ба дигаргунишавии самти инкишофи сиёсат таъсир расонанд. Шаҳрвандони Ҷумҳурии Тоҷикистон дар асоси муқарароти [[Конститутсия ва Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи ҳизбҳои сиёсӣ» (соли 1998)]] фаъолияти сиёсии хешро истифода карда метавонанд. Шаклҳои асосии иштироки мардум дар ҳаёти сиёсӣ тариқи аъзогӣ дар ҳизби сиёсӣ ва иштирок дар интихобот амалӣ карда мешавад. Тарзи таъсис фаъолият ва дохилшавии шаҳрвандон ба ҳизбҳои сиёсӣ дар Қонуни конститутсионии Ҷумҳурии Тоҷикистон [[«Дар бораи ҳизбҳои сиёсӣ» (соли 1998)]] муқарар шудааст<ref>Конститутсияи ҶТ. Қонунҳо ва қарорҳо. [http://www.parlament.tj Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон]</ref>. === [[Ҳизбҳои сиёсии Ҷумҳурии Тоҷикистон:]] === Дар Ҷумҳурии Тоҷикистон [[8 ҳизби сиёсӣ]] фаъолият дошта, қисми муҳими низоми сиёсии Тоҷикистонро ташкил менамоянд. * [[Ҳизби Аграрии Тоҷикистон]] * [[Ҳизби Демократии Тоҷикистон]] * [[Ҳизби ислоҳоти иқтисодии Тоҷикистон]] * [[Ҳизби Коммунистии Тоҷикистон]] * [[Ҳизби Наҳзати Исломии Тоҷикистон]] ([[29 сентябр]]и [[2016]] фаъолияташ қатъ карда шуд)<ref>[http://sputnik-tj.com/Tajikistan/20150930/1016934598.html ҲНИТ созмони террористӣ эълом шуд — http://sputnik-tj.com]</ref> * [[Ҳизби Сотсиалистии Тоҷикистон]] * [[Ҳизби Сотсиал - Демократии Тоҷикистон|Ҳизби Сотсиал — Демократии Тоҷикистон]] * [[Ҳизби Халқӣ - Демократии Тоҷикистон|Ҳизби Халқӣ — Демократии Тоҷикистон]] == Тақсимоти маъмурӣ == {{асосӣ|Тақсимоти маъмурии Тоҷикистон}} {|style="float:right; margin-left:1em" |{{Харитаи Тоҷикистон||float=right}} |} {{асосӣ|Вилоятҳои Тоҷикистон}} Дар асоси Қонуни конститутсионии Ҷумҳурии Тоҷикистон № 100 аз 4 ноябри соли 1995 «Дар бораи тартиби ҳалли масъалаҳои сохти марзиву маъмурии Ҷумҳурии Тоҷикистон»<ref>Ахбори Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, соли 1995, № 21, мод. 239; соли 2000, № 11, мод. 513; соли 2003, № 4, мод.153; соли 2008, № 3, мод. 182; соли 2009, № 7-8, мод.489; № 12, мод.</ref>, воҳидҳои марзиву маъмурӣ ва маҳалҳои аҳолишини Ҷумҳурии Тоҷикистон [[Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон]], [[вилоят]], [[шаҳр]], [[ноҳия]], [[шаҳрак]], [[ҷамоат]] ва [[деҳа]] мебошанд. Ноҳияҳо деҳавӣ ва шаҳрӣ буда, дар итоати [[ҷумҳурӣ]], [[вилоят]] ё [[шаҳр]] шуда метавонанд. Дар таърихи [[1 январ]]и [[соли 2010]] [[Ҷумҳурии Тоҷикистон]] иборат аз [[Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон]] (ВМКБ); [[Вилояти Суғд]]; [[Вилояти Хатлон]]; 17 [[шаҳр]], 62 [[ноҳия]] (ҳамчунин, 13 ноҳияҳои тобеи ҷумҳурӣ, ки дар маркази мамлакат ҷойгир шудаанд), 57 [[шаҳрак]] ва 368 [[ҷамоат]] иборат аст<ref>{{Cite web |url=http://www.stat.tj/russian_database/socio-demographic_sector/administrative-area_units.xls |title=нусхаи бойгонӣ |accessdate=2012-02-17 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100816013937/http://www.stat.tj/russian_database/socio-demographic_sector/administrative-area_units.xls |archivedate=2010-08-16 }}</ref>. Дар таърихи [[1 январ]]и [[соли 2018]] [[Ҷумҳурии Тоҷикистон]] иборат аз [[Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон]] (ВМКБ); [[Вилояти Суғд]]; [[Вилояти Хатлон]]; 18 [[шаҳр]], 58 [[ноҳия]] (ҳамчунин, 13 ноҳияҳои тобеи ҷумҳурӣ, ки дар маркази мамлакат ҷойгир шудаанд), 57 [[шаҳрак]] ва 370 [[ҷамоат]] иборат аст<ref>{{Cite web|url=https://www.stat.tj/ru|title= Шумораи аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон то 1 январи соли 2018 Ахбороти Агентии омори назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон|author=|website=stat.tj|date= 2018|publisher= |lang=tg|accessdate=2019-04-27}}</ref>. Ҳамакнун сарзамини Тоҷикистон (1.01.2018) ба чунин воҳидҳо бахш карда шудааст: {| class="standard" |- ! Ном ! Аҳолӣ<br>(1.01.2018)<br>ҳазор тан <ref>{{Cite web|url=https://www.stat.tj/ru|title= Шумораи аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон то 1 январи соли 2018 Ахбороти Агентии омори назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон|author=|website=stat.tj|date= 2018|publisher= |lang=tg|accessdate=2019-04-27}}</ref> ! Паҳноварӣ,<br>ҳазор км² ! Зичии аҳолӣ,<br>кас/дар 1 км² ! Шумораи<br>ноҳияҳо ! Марказ<br> | |- class="shadow" | [[Душанбе]] | align=right|831,4 | align=right| 0,126 | align=right|8314,0 | align=right| 4 | |- | [[Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон]] | align=right|223,6 | align=right|62,9 | align=right|3,5 | align=right| 7 | [[Хоруғ]] |- | [[Вилояти Суғд]] | align=right|2 608,5 | align=right|25,2 | align=right|103,5 | align=right| 14 | [[Хуҷанд]] |- | [[Вилояти Хатлон]] | align=right| 3 198,5 | align=right|24,7 | align=right|129,5 | align=right| 24 | [[Бохтар]] |- | [[Ноҳияҳои тобеи ҷумҳурӣ]] | align=right|2 069,2 | align=right|28,5 | align=right|72,6 | align=right| 13 | [[Душанбе]] |} == Шаҳрҳои Тоҷикистон == {{асосӣ|Шаҳрҳои Тоҷикистон}} Тоҷикистон аз рӯйи ахбороти омории [[соли 2016]] дорои 18 шаҳр аст. Яке аз онҳо пойтахти мамлакат шаҳри [[Душанбе]] аст, ки мақоми воҳиди олии маъмурӣ-ҳудудиро дорад, 4 шаҳр мақоми тобеи ҷумхурӣ, 7 шаҳр макоми тобеи вилоят ва 6 шаҳр мақоми тобеи ноҳия мебошанд.<ref>{{Cite web |url=http://www.stat.tj/ru/img/7a20337ca019c92e18235196b4e62aaa_1470198679.pdf |title=Шумораи аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон то 1 январи соли 2016 Ахбороти Агентии омори назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон |accessdate=2016-08-16 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20170810004846/http://www.stat.tj/ru/img/7a20337ca019c92e18235196b4e62aaa_1470198679.pdf |archivedate=2017-08-10 }}</ref> {|class="standard sortable" !Номгузорӣ !Тобеъияти<br />маъмурӣ !Аҳолӣ,<br />ҳаз. наф. !Сурат !Номгузории пешина |- |Бӯстон |шаҳр, тобеи вилоят <br />тобеияти <br />[[вилояти Суғд]] |33,5 |align="center"|[[Акс:Chkalovsk, Tajikistan - panoramio (5).jpg|150px]] |аз [[1956]] то соли [[2016]] — [[Чкаловск]], ба заб. тоҷикӣ - [[Чкалов]]<ref>{{Cite web |url=http://news.tj/tj/news/ta-iiri-nomi-yak-sha-r-dar-ikiston-ch-arzish-dorad |title=Тағйири номи як шаҳр дар Тоҷикистон чӣ арзиш дорад? |accessdate=2016-07-17 |archiveurl=https://archive.today/20160308115206/http://news.tj/tj/news/ta-iiri-nomi-yak-sha-r-dar-ikiston-ch-arzish-dorad |archivedate=2016-03-08 }}</ref> |- |[[Ваҳдат]] |шаҳр, тобеи ҷумҳурӣ |42,4 |align="center" |[[Акс:Ваҳдат. Муҷассамаи Модар.tif|150px]] |то соли 1936 — Янги-Бозор <br /> аз 1936 то 1992 — Орҷоникидзеобод <br /> 1992—2003 — Кофарниҳон |- |Гулистон |шаҳр, тобеи вилоят <br />тобеияти <br />[[вилояти Суғд]] |45,1 |align="center" |[[Акс:Taboshar,mainroad1.jpg|150px]] |аз [[1957]] то [[1962]] — Хуҷанд, аз [[1963]] то [[2016]] [[Қайроққум]] |- |[[Душанбе]] |Пойтахт |802,7 |align="center" |[[Акс:National Library of Tajikistan.JPG|150px]] | то соли [[1925]] деҳаи Душанбе, аз 1929 то 1961 Сталинобод |- |[[Истаравшан]] |шаҳр, тобеи ноҳия <br /> тобеияти <br />[[ноҳияи Истаравшан]] <br />[[вилояти Суғд]] |61,2 |align="center" |[[Акс:Istaravshan,MugTeppe1.jpg|150px]] |дар гузашта — Курушкада<br />асри VIII — Вагат<br />аз асри XV то соли 2000 — Уротеппа |- |Истиқлол |шаҳр, тобеи вилоят <br />тобеияти <br />[[вилояти Суғд]] |16,4 | |то соли [[2012]] — [[Табошар]] |- |[[Исфара]] |шаҳр, тобеи ноҳия <br /> тобеияти <br />[[ноҳияи Исфара]] <br />[[вилояти Суғд]] |47,8 |align="center" |[[Акс:Tea House Sino.jpg|150px]] |то асри X — Асбара, Исфаранг |- |[[Конибодом]] |шаҳр, тобеи ноҳия <br /> тобеияти <br />[[ноҳияи Конибодом]] <br />[[вилояти Суғд]] |50,4 |align="center"|[[Акс:Konibodom,Oim2.jpg|150px]] | |- |[[Кӯлоб]] |шаҳр, тобеи вилоят <br />тобеияти <br />[[вилояти Хатлон]] |102,4 |align="center" |[[Акс:Kulob welcome-2.JPG|150px]] | |- |[[Бохтар]] |шаҳр, тобеи вилоят <br />тобеияти <br />[[вилояти Хатлон]] |105,4 |align="center" |[[Акс:Qurghonteppa 2010 02.jpg|150px]] | |- |[[Норак]] |шаҳр, тобеи вилоят <br /> тобеияти <br />[[вилояти Хатлон]] |29,1 |align="center" |[[Акс:Нурекская ГЭС, Таджикистан.JPG|150px]] | |- |[[Панҷакент]] |шаҳр, тобеи ноҳия <br /> тобеияти <br />[[ноҳияи Панҷакент]] <br />[[вилояти Суғд]] |41,2 |align="center" |[[Акс:Здание хукумата (мерии) г. Панджакента.jpg|150px]] |дар асри VI—VIII |- |[[Роғун]] |шаҳр, тобеи ҷумхурӣ <br /> тобеияти <br /> <br /> |15,0 |align="center" |[[Акс:Шаҳри Роғун.jpg |150px]] | |- |[[Леваканд]] |шаҳр, тобеи ноҳия <br /> тобеияти <br />[[ноҳияи Сарбанд]] <br />[[вилояти Хатлон]] |17,3 | |то соли [[1996]] — Калининобод, [[1996]] — [[2018]] Сарбанд |- |Турсунзода | шаҳр, тобеи ҷумҳурӣ |52,8 |align="center" |[[Акс:Tursunzoda GovtHouse.jpg|150px]] |то соли 1977 — Регар |- |[[Хуҷанд]] |шаҳр, тобеи вилоят <br />тобеияти <br />[[вилояти Суғд]] |175,4 |align="center" |[[Акс:Мечеть и голуби 1.JPG|150px]] |дар гузашта — Александрия Эсхата<br />асри VII — 1936 — Хуҷанд<br />1936—1991 — Ленинобод |- |[[Хоруғ]] |шаҳр, тобеи вилоят <br />тобеияти <br />[[Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон]] |29,2 |align="center" |[[Акс:Chorog.JPG|150px]] | |- |[[Ҳисор]] |шаҳр, тобеи ҷумҳурӣ |27,4 |align="center" |[[Акс:Hisor Fort 20141006 Tajikistan 1018 Hisor (16072348167).jpg|150px]] | |- |} == Иқтисод == {{асосӣ|Иқтисоди Тоҷикистон}} * Ҳаҷми қарзи давлатии Тоҷикистон: Дар соли 2009 қарзи давлатӣ 1 милиларду 691,3 миллион доллар буд, дар [[соли 2018]] ҳаҷми он ба 2 миллиарду 873 миллион доллар расид. Аз ҷумла, қарз аз Чин дар соли 2009 630 миллион доллар буд, ки дар поёни соли 2018 он ба 1,2 миллиард доллар баробар шуд<ref>{{Cite web|url=https://www.ozodi.org/a/ten-years-challenge-tajikistan/29747422.html|title=Дар 10 сол дар Тоҷикистон чӣ тағйир кард?|author=ozodi.org|publisher=ozodi.org|lang=tg|accessdate=2019-04-18}}</ref>. * Сандуқи байналмилалии пул (СБП) пешгӯӣ намудааст, ки ММД (маҷмаъи маҳсулоти дохилӣ) — и Тоҷикистон дар соли равон 5 дарсад ва дар соли 2020 4,5 дарсад рушд хоҳад кард, гуфта шудааст дар гузориши моҳи апрели иқтисоди ҷаҳонӣ "''World Economic Outlook''"<ref>{{Cite web|url=https://sputnik-tj.com/Tajikistan/20190411/1028643755/MVF-durnamo-rushdi-MMD-Tojikiston-2019-peshgui-kardan-.html|title=СБП дурнамои рушди ММД-и Тоҷикистонро дар соли 2019 пешгӯӣ кард|author=sputnik-tj.com|publisher=sputnik-tj.com|lang=tg|accessdate=2019-04-18}}</ref>. * Пас аз натиҷаҳои соли гузашта, Тоҷикистон ҳаҷми қарзи хориҷии худро зиёд кард. Дар аввали моҳи январи соли 2021 ин рақам 3,2 миллиард доллар буд. Бояд қайд кард, ки ин 43,8 фоизи маҷмӯи маҳсулоти дохилии ҷумҳурӣ (ММД)-ро ташкил медиҳад. Ҳамин тариқ, барои ҳар як шаҳрванди кишвар 339 доллар рост меояд.<ref>[https://tj.sputniknews.ru/economy/20210226/1032894307/Kazhdyy-zhitel-Tadzhikistana-dolzhen-339-dollarov.html /sputniknews.ru/ 26.02.2021]</ref> * Вазири рушди иқтисод ва савдои Тоҷикистон Завқӣ Завқизода нишасти матбуотии солонаи вазорат фаъолияти Минтақаҳои озодии иқтисодии Тоҷикистонро баррась намуд. Гуфта шуд, ки то ҳоли ҳозир (январи соли 2021) ҳамагӣ 72 ширкатҳои саноатӣ номанвис шудаанд. 30 субъект дар [[Минтақаи озоди иқтисодии «Суғд»]], 25 субъект дар [[Минтақаи озоди иқтисодии «Данғара»]], 11 субъект дар [[Минтақаи озоди иқтисодии «Панҷ»]], 5 субъект дар [[Минтақаи озоди иқтисодии «Ишкошим»]] ва 1 себъект дар МОИ-и навтаъсиси “Кулоб”.<ref>[https://halva.tj/tj/news/dar_minta_a_oi_ozodi_i_tisodi_oi_to_ikiston_72_korkhona_faoliyat_mekunand/ Дар минтақаҳои озоди иқтисодиҳои Тоҷикистон 72 корхона фаъолият мекунанд /halva.tj/ 19.02.2021]</ref> * Мувофиқи маълумоти БМТ, давоми соли 2020 барориши кортҳои пардохтии бонкӣ ба таври назаррас афзоиш ёфт: шумораи умумии кортҳои аз ҷониби бонкҳои ватанӣ баровардашуда то охири соли 2020 зиёда аз 3,2 миллион ададро ташкил дод. То ҳолати 31 декабри соли 2020 шумораи банкоматҳо ва терминалҳои электронӣ дар Тоҷикистон мутаносибан, ба 1281 ва 5710 адад расидааст. Шумораи банкоматҳо давоми соли 2020 ба миқдори 403 адад ва шумораи терминалҳои электронӣ — 362 адад зиёд шудааст.<ref>[https://khovar.tj/2021/02/dar-to-ikiston-tedodi-amyon-oi-elektron-ta-riban-5-marotiba-afzoish-yoftaast/Дар Тоҷикистон теъдоди ҳамёнҳои электронӣ * тақрибан 5 маротиба афзоиш ёфтааст /khovar.tj/ 15.02.2021]{{Пайванди мурда|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> === Саноат === {{main|Саноати Тоҷикистон}} [[File:Talco.jpg|250px|right]] Ҷанги шаҳрвандӣ (1992—1997) ба фаъолияти саноати Ҷумҳурии Тоҷикистон нақши манфӣ гузошт. Корхонаҳои саноатии Тоҷикистон аз соли 1996 инҷониб аксар зараровар ҳисоб мешаванд. Зеро, аз ин сол сар карда ба ҷумҳурӣ воридоти молҳои саноатии хориҷӣ хело афзуд. Дар натиҷа аз як тараф аксарияти корхонаҳои саноатӣ фаъолият намекарданд, аз тарафи дигар, он корхонаҳое, ки фаъолият менамоянд, маҳсулоташон бо молҳои ба ҷумҳурӣ ворид шудаи хориҷӣ рақобат карда наметавонанд. Корхонаҳои муштараки саноатии Тоҷикистон дар натиҷаи инвеститсияҳои хориҷӣ ба миён омада фаъолият (асосан соҳаи саноати сабук) мебаранд. Дар соли 2011 дар Ҷумҳурии Тоҷикистон 952 корхонаи саноатӣ арзи вуҷуд мекард (аз байни онҳо 10,2 % кор намекарданд). Маҳсулоти истеҳсолнамудаи корхонаи саноатӣ дар 9 моҳи соли 2012 — $1,4 млрд ташкил мекард<ref>http://www.regnum.ru/news/1582915.html</ref>. Мувофиқи ахбороти Вазорати энергетика ва саноати Ҷумҳурии Тоҷикистон дар ҷумҳурӣ чунин соҳаҳои асосии саноат арзи вуҷуд доранд: * коркарди маъданҳои кӯҳӣ ва металҳои нодир; * истеҳсоли ангишт (дар кони ангишти Шӯроб, Фон-Яғноб (кокс) ва Назаргиёҳ (антрасит)); * истеҳсоли газ ва нафт (дар водии Вахш, [[Ҳисор]], Хоҷа Сартез дар [[Кӯлоб]] ва [[вилояти Суғд]]); * истеҳсоли металҳои ранга (арзиз, тило, нукра, сурб, цинк, висмут, ртуть, вольфрам, молибден); * саноати сабук (асосан коркарди пахта ва хуроквори); * саноати кимиё (Комбинати кимиёи [[Ёвон]], Заводи азотбарории Вахш); * саноати масолеҳи сохтумонӣ; * саноати мошинасозӣ; * саноати пилла.<ref>{{Cite web |url=http://www.minenergoprom.tj/ |title=нусхаи бойгонӣ |accessdate=2021-08-09 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20170814123031/http://www.minenergoprom.tj/ |archivedate=2017-08-14 }}</ref> Дар Ҷумҳурии Тоҷикистон [[соли 2019]] дар соҳаи саноат — 219 корхонаи нави саноатӣ бо таъсиси 2942 ҷойи корӣ, аз ҷумла, дар [[вилояти Суғд]] — 59 бо 969 ҷойҳои кории нав, [[вилояти Хатлон]] — 57 корхона бо 678 ҷойҳои кории нав, [[ВМКБ]] — 3 корхона бо 87 ҷойҳои кории нав, шаҳри [[Душанбе]] — 60 корхона бо 812 ҷойҳои кории нав ва [[НТҶ]] — 40 корхона бо 386 ҷойҳои кории нав сохта ба истифода дода шуд. Аз шумораи умумии корхонаҳои нав: 38 — корхона ба соҳаи мошинсозӣ, 53 — корхона ба саноати сабук, 50 — корхона ба соҳаи масолеҳи сохтмон, 62 — корхона ба саноати хӯрокворӣ, 2 —корхона ба саноати маъдан, 1 — корхона ба саноати ангишт, 5 — корхона ба соҳаи табъу нашр ва 8 — корхона ба дигар соҳаҳо рост меояд.<ref>{{cite web|url=http://sanoat.tj/?p=5344|title=Натиҷаи воридоти технологияҳои муосир ва татбиқи он дар истеҳсолоти ватанӣ|author= |date=|publisher=sanoat.tj|accessdate=2020-01-22}}</ref>. === Захираҳои канданиҳои фоиданок === Дар шимоли Тоҷикистон, дар вилояти Суғд, яке аз бузургтарин дар ҷаҳон кони нуқра — Конимансури Калон мавҷуд аст. Тоҷикистон инчунин захираҳои бойи сангҳои қиматбаҳо, уран (аз рӯи баъзе маълумотҳо, 16 % захираи ҷаҳонӣ), тило, ангишт, ва захираҳои арзӣ (алюминий) ва полиметаллӣ дорад. Дар Тоҷикистон ҳоло 28 конҳои нафт ва газ ба қайд гирифта шудааст. Дар ин конҳо захираи нафт 2,2 млн. тонна ва газ – 3,4 миллиард метри кубиро ташкил медиҳанд. Дар айни замон дар Тоҷикистон 40 конҳои тилои амалкунанда ва қариб 85 конҳои ояндадори тило муайян шудаанд.<ref>[http://avesta.tj/2021/02/03/v-tadzhikistane-zaregistrirovano-28-mestorozhdenij-nefti-i-gaza/ В Таджикистане зарегистрировано 28 месторождений нефти и газа]{{Пайванди мурда|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Барои баргардонидани хароҷоти ширкати ТВЕА-и Чин дар сохтмони [[МБГ-2 ш. Душанбе]] (Иқтидори умумии нерӯгоҳи когенераторӣ ба 400 МВт), вай ҳуқуқи истихроҷи тилоро аз конҳои «Кумарғи Боло» ва «Дуоба» гирифтааст, ки дар [[ноҳияи Айнӣ]] [[вилояти Суғд]] мебошанд. Дар шимоли Тоҷикистон, майдони умумии конҳо 15,4 км² ва захираҳо 51,7 тонна тило ташкил медиҳанд<ref name="spu">{{Cite web|url=https://tj.sputniknews.ru/country/20191128/1030299133/tajikistan-kitay-dobycha-zolota.html|title=ТЭЦ-2 на вес золота: Китай «вернёт» свои инвестиции на рудниках Таджикистана|date=2019-11-28|publisher=[[Sputnik]]|accessdate=2019-11-28}}</ref>. [[15 декабр]]и [[соли 2017]] “Талко” ва “Ширкати саноати куҳии Ҳуаюй” (Tibet Hua Yu Mining Co., Ltd) – и Чин “Созишнома дар бораи ширкати муштарак” – ро имзо карданд, ки дар пайи он “Талко Голд” бо саҳми 50 ба 50 ба ширкати муштараки тоҷикиву чинӣ табдил ёфт. [[Кони "Кончоч"]] минтақаест, ки дар 7 километрии [[Искандаркӯл]] воқест. Қаблан расонаҳо аз қавли манобеъи гуногун захоири [[Кони "Кончоч"]] ро аз 32 то 60 тон тилову то 300 ҳазор тон сурма ҳисоб карда буданд. Ҳамчунин аз истеҳсоли нуқра, симоб, сафедаи симоб ва флюорит низ дар назар аст. Дар миёни тамоми корхонаҳои маъдани фаъол дар саросари кишвар, аз қабили “Зарафшон”, “Анзоб”, “Апрелевка”, “Пакрут” ва ғайра “Талко Голд” танҳо ширкате хоҳад буд, ки Тоҷикистон дар он 50 дарсад саҳм дорад. Бақия ҳама бо саҳми 75 то 100% мутааллиқи ширкатҳои хориҷиянд.<ref>{{Cite web|url= https://sputnik-tj.com/industry/20200829/1031812135/Talko-gold---nozanini-sanoat-dar-osguhi-kuhhoi-Fon--guzorishi-tasviri.html|title=“Талко голд” - "нозанини саноатӣ" дар оғӯши куҳҳои Фон – гузориши тасвирӣ|author=|website=www.sputnik-tj.com|date=|publisher= |lang=tg|accessdate=202о-08-29}}</ref> === Бонкҳо ва ташкилотҳои қарзӣ === Низоми молиявии мамлакатро [[Бонки миллии Тоҷикистон]] ба танзим медарорад. Дар ҷумҳурӣ 13 бонк ва ташкилотҳои қарзӣ аъзои Ассотсиатсияи бонкҳои Тоҷикистон (АБТ) мебошанд: * БДА ҶТ «[[Амонатбонк]]»; * ҶСК «[[Ориёнбонк]]»; * ҶСК «[[Агроинвестбонк]]»; * ҶСК «[[Тоҷиксодиротбонк]]»; * «БСТ ТИСТ Тоҷпромбонк»; * ҶСК «[[Бонки Эсхата]]»; * ҶСП «Фононбонк»; * ҶСК «Соҳибкорбонк»; * ҶСК «''Accessbank Tajikistan''»; * ҶСП ТҚХ «ФИНКА»; * ҶСП «Аввалин Бонки Молиявии хурд»; * ҶДММ ТҚХ «ИМОН ИНТЕРНЕШНЛ» * ҶСП ТҚХА «Боварӣ ва ҳамкорӣ».<ref>{{Cite web |url=http://news.tj/tj/news/amirsho-miraliev-ro-bari-abt-intikhob-shud |title=Амиршо Миралиев роҳбари АБТ интихоб шуд |accessdate=2016-04-26 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160426133020/http://news.tj/tj/news/amirsho-miraliev-ro-bari-abt-intikhob-shud |archivedate=2016-04-26 }}</ref> == Бекорӣ ва муҳоҷирати меҳнатӣ == Ҷанги шаҳрвандӣ (1992—1997) боиси харобии иқтисод ва баста шудани корхонаву муассисаҳои давлатӣ гардид. Корхонаҳои саноатии истеҳсолӣ ва диг. ширкатҳои хурду миёнаи хидматрасони асосан 10-15 % қавваи кории ҷумҳуриро бо кор таъмин мекунанд. Бинобар ин шумораи мардуми қобили кор ба сафи муҳоҷирони меҳнатӣ тахминан ба 1 000 000 нафар расидааст. Саҳми онҳо дар иқтисодиёт меафзояд. Бар асоси гузоришҳои расмӣ, дар Русия ва кишварҳои дигари хориҷӣ беш аз як милюн муҳоҷири кории тоҷик фаъъолият мекунанд, ки ағлаби онҳо ҳамасола сармояи зарурӣ барои таъмини рӯзгори хонаводаҳоро ба Тоҷикистон интиқол медиҳанд. Дар соли 2012 муҳоҷирони корӣ ба Тоҷикистон ҳудуди 3,6,млрд доллар пул (47 % ММД и ҷумҳурӣ) интиқол додаанд. Дар миёни кишварҳое, ки иқтисодашон ба маболиғи интиқолии муҳоҷирони корӣ вобаста аст, Тоҷикистон ҳамчунон болотарин ҷойгоҳро ба худ ихтисос медиҳад.<ref>http://www.bbc.co.uk/tajik/news/2012/11/121121_zkh_worldbank_report.shtml</ref> === Хоҷагии кишоварзӣ === '''Маҳсулоти асосии кишоварзӣ:''' * [[пахта]] * [[ғалла]] * [[абрешим]] * [[сабзавот]] * [[мева]] * [[токпарварӣ]] * [[тамоку]] * [[меваи хушк]] * [[cоҳаи чорводорӣ]] (дар [[ноҳия]]ҳои [[кӯҳ]]ӣ) == Энергетика == [[File:Un-Tajikistan.svg|thumb|Харитаи Ҷумҳурии Тоҷикистон]] Мақолаи асосӣ: [[Энергетикаи Тоҷикистон]] Дар Тоҷикистон ҳоло чунин Нерӯгоҳҳои барқии обӣ амал мекунанд: Нерӯи асоси энергетикаи Тоҷикистонро Нерӯгоҳҳои барқии обӣ истеҳсол мекунанд. Ҳаҷми умумии муайяншудаи иқтидори Нерӯгоҳҳои барқии обӣ — 4070 МВт аст. Тоҷикистон дорои захираҳои ғании гидроэнергетикӣ мебошад. Ҳаҷми умумии захираҳои гидроэнергетикӣ — 527 млрд кВт. соатро ташкил медиҳад. Аз рӯи ҳаҷми умумии захираҳои гидроэнергетикӣ Тоҷикистон дар ҷаҳон ҷойи ҳаштумро ишғол мекунад. Дар Тоҷикистон ҳоло чунин Нерӯгоҳҳои барқии обӣ амал мекунанд: 1.1. [[НБО Норак]] — бо иқтидори 3000 МВт; 1.2. [[НБО Бойғозӣ]] — бо иқтидори 600 МВт; 1.3. [[Нерӯгоҳи барқи обии Сангтӯда-1|НБО Сангтӯда–1]] — бо иқтидори 670 МВт; 1.4. [[Нерӯгоҳи барқи обии Сангтӯда-2|НБО Сангтӯда–2]] — бо иқтидори 220 МВт; 1.5. [[НБО Сарбанд]] — бо иқтидори 240 МВт; 1.5. [[НБО Шаршара]] — бо иқтидори 29,9 МВт; 1.7. [[НБО Марказӣ]] — бо иқтидори 15,1 МВт; 1.8. [[НБО Қайроққум]] — бо иқтидори 126 МВт дар Сирдарё; 1.9 Силсилаи НБО Варзоб ([[НБО Варзоб-1,Варзоб-2 ва Варзоб-3]]) — бо иқтидори умумии 25,7 МВт.; 1.10. [[Нерӯгоҳи Помир-1]]; 1.11. [[Нерӯгоҳи барқи обии Роғун]] — [[16 ноябр]]и [[соли 2018]] агрегати якуми НБО Роғун бо иқтидори 600 МВт ба кор дароварда шуд; иқтидори лоиҳавии НБО Роғун ба 3600 МВт баробар буда, он аз 6 агрегати 600 МВт ва баландии сарбанди он 335 метр муайян шудааст<ref>{{Cite web|url=http://www.president.tj/node/18897|title=Маросими ба кор даровардани агрегати якуми Неругоҳи барқи обии “Роғун”|author=|website=president.tj|date=2018-11-16|publisher= |lang=tg|accessdate=2018-12-27}}</ref>; 1.12. Силсилаи НБО — и хурд. Ба истифода додани НБО «Сангтӯда — 1» ва «Сангтӯда — 2», Маркази барқу гармидиҳии «Душанбе — 2», хатҳои интиқоли барқи баландшиддати «Ҷануб-Шимол», «Лолазор-Хатлон», «Хуҷанд-Айнӣ», «Сангтӯда — Лолазор», «Сангтӯда – НБО-и Сарбанд», «Қайроққум-Ашт», «Айнӣ –Панҷакент», «НБО-и Роғун» -Зеристгоҳи «Душанбе-500», таҷдид ва иваз намудани зеристгоҳҳо ба зеристгоҳҳои пурқудрат, таҷдид ва барқарорсозии неругоҳҳо ва шабакаҳои барқӣ сабаби таҳкими иқтидору эътимоднокии таъминоти энергияи барқ дар ҷумҳурӣ гардид. Ду сол боз (аз соли 2018) дар натиҷаи мулоқоту гуфтушунидҳои сатҳи олии Сарони ду давлат — Тоҷикистон ва [[Ӯзбекистон]] ҳамкории энергетикҳои тоҷику ӯзбек боз барқарор гардид, ки ин барои ҳарду тараф манфиати хеле калонеро молик аст. Баъди зиёда аз 9 соли ҷудо будани низоми энергетикии Тоҷикистон аз [[Осиёи Марказӣ]] додугирифти неруи барқ байни ин ду ҷумҳурии ҳамсоя оғоз ёфт. Дар давраи Истиқлол иқтидори истеҳсолии соҳаи энергетика, бе назардошти НБО «Роғун», ба миқдори 1520 МВт зиёд шуд.<ref>{{Cite web|url=http://khovar.tj/2019/12/imr-z-r-zi-energetik-o-dar-davrai-isti-loliyat-i-tidori-iste-solii-so-a-be-nazardoshti-nbo-ro-un-1520-mvt-ziyod-shud/|title=Дар давраи Истиқлол иқтидори истеҳсолии соҳа бе назардошти НБО «Роғун» 1520 МВт зиёд шуд|author=|website=www.khovar.tj|date=|publisher= |lang=tg|accessdate=2019-12-22}}</ref> [[8 декабр]]и [[соли 2016]] [[МБГ-2 ш. Душанбе|Маркази барқу гармидиҳии Душанбе-2]] бо иқтидори 300 МВт ва 167 Гкал гармӣ бо иштироки Президенти кишвар Эмомалӣ Раҳмон сурат гирифт. Боз ду агрегат ба кор дароварда шуд<ref name="spu"/>.. Иқтидори умумии нерӯгоҳи когенераторӣ ба 400 МВт расид. [[20 март]]и [[соли 2019]] Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар шаҳри Норак ба татбиқи лоиҳаи «Барқарорсозии НБО «Норак» оғози расмӣ бахшиданд. Дар натиҷаи татбиқи ин лоиҳа НБО «Норак» таҷдид ва эътимодноктар гардида, иқтидори лоиҳавияш аз 3000 ба 3300 МВт бардошта хоҳад шуд. [[23 август]]и [[соли 2019]] ба татбиқи лоиҳаи «Таҷдиди НБО «Қайроққум» оғози расмӣ бахшида шуд. Баъди татбиқи лоиҳа тавоноии НБО «Қайроққум аз 126 мегаватт ба 176 мегаватт расонида мешавад.<ref>{{Cite web|url=http://khovar.tj/2019/12/imr-z-r-zi-energetik-o-dar-davrai-isti-loliyat-i-tidori-iste-solii-so-a-be-nazardoshti-nbo-ro-un-1520-mvt-ziyod-shud/|title=Дар давраи Истиқлол иқтидори истеҳсолии соҳа бе назардошти НБО «Роғун» 1520 МВт зиёд шуд|author=|website=www.khovar.tj|date=|publisher= |lang=tg|accessdate=2019-12-22}}</ref> [[20 январ]]и [[соли 2020]] [https://sputnik-tj.com/docs/about/index.html Оҷонсии иттилоотии Sputnik] {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20191208092124/https://sputnik-tj.com/docs/about/index.html |date=2019-12-08 }} гузорише овардааст, ки Маҷлиси намояндагони Ҷумҳури Тоҷикистон ҳафтаи пеш пазируфт (соли 2020), аз моддаи 9-и Қонун “Дар бораи хусусигардонии моликияти давлатӣ”, калимаҳои [[НБО Роғун|Неругоҳи барқи обии “Роғун”]] ва Корхонаи воҳиди давлатии “[[Ширкати Алюминийи Тоҷик]]” хориҷ карда шуданд. Моддаи 9-и қонуни мазкур дар бораи объектҳоест, ки хусусӣ гардонида намешаванд ва дар он таъкид шудаст, “амволи нерӯгоҳи барқи обии “Норак”, нерӯгоҳи барқи обии “Роғун” ва корхонаи воҳиди давлатии “[[Ширкати Алюминийи Тоҷик]]” хусусӣ гардонида намешаванд”.<ref>{{Cite web|url=https://sputnik-tj.com/industry/20200120/1030566842/Ijozati-khususi-kardani-Rogun-va-Talko.html|title=Иҷозати хусусӣ кардани амволи “Роғун” ва “Талко”: Ҳукумату парлумон пазируфтанд|author=|website=www.sputnik-tj.com|date=|publisher= |lang=tg|accessdate=2020-01-22}}</ref> Дар соли 2020 дар Тоҷикистон ба ҳисоби умумӣ 19 миллиард 770,5 миллион кВт⋅соат нерӯи барқ истеҳсол карда шудааст. Тоҷикистон дар соли 2020 зиеда аз 1,5 миллиард кВт⋅соат нерӯи барқ ба кишварҳои ҳамсоя содирот кардааст. Аз рӯи маълумотҳо ҷумҳурӣ дар маҷмӯъ 1 миллиард 528,4 миллион кВт⋅соат қувваи барқ ба маблағи зиеда аз 56,4 миллион доллар содирот намудааст.<ref>{{Cite web|url=https://tj.sputniknews.ru/energetics/20210201/1032739925/tajikistan-eksport-elektroenergii.html?utm_source=yxnews&utm_medium=desktop|title=В Таджикистане рассказали, сколько электроэнергии экспортировано за рубеж|author=|website=www.sputnik-tj.com|date=|publisher= |lang=tg|accessdate=2021-02-01}}</ref> === Лоиҳаи минтақавии «CASA-1000» === {{Main|Лоиҳаҳои муштараки иқтисодӣ дар Тоҷикистон}} [[12 май]]и [[соли 2016]] ифтитоҳи лоиҳаи сохтмони хати баландшиддати барқии «CASA-1000» (ЛЭП — 1000 кВт) баргузор гардид. «CASA-1000» интиқоли барқи Тоҷикистон ва Қирғизистонро ба Афғонистону Покистон таъмин мекунад<ref>[http://www.asiaplus.tj/news/tajikistan/economic/201605 Оғози расмии амалисозии лоиҳаи CASA-1000]{{Пайванди мурда|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. == Нақлиёт == {{асосӣ|Нақлиёт дар Тоҷикистон}} Дар солҳои истиқлол дар Тоҷикистон таъмиру азнавсозии роҳи автомобилгарди Душанбе — [[Айнӣ]] — [[Шаҳристон]] — [[Истаравшан]] — [[Хуҷанд]] — [[Бӯстон]] — Чанак (сарҳади [[Ӯзбекистон]]), ки 411 км дарозӣ дорад бо ёрдами давлати Чин соли 2006 амалӣ гардид. Роҳи мошингард тамоми сол пойтахти мамлакат Душанберо бо ноҳияҳои Тоҷикистони Шимолӣ мепайвандад. [[18 октябр]]и [[соли 2015]] — дар [[ноҳияи Айнӣ]] [[Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон]] [[Эмомалӣ Раҳмон]] роҳи мошингарди Айнӣ — Панҷакентро ифтитоҳ намуд. Роҳи мошингарди Айнӣ — Панҷакент 112,6 километрро ташкил медиҳад. Корҳои сохтмонӣ моҳи октябри соли 2012 оғоз гардида, моҳи октябри [[соли 2015]] ба охир расид. Навсозии роҳ бо маблағи 115 миллион доллари амрикоӣ аз ҳисоби ҷалби сармояи хориҷию ватанӣ иҷро карда шудааст.<ref>[http://khovar.tj/2015/10/iftito-i-ro-i-moshingardi-ajn-pan-akent/ Ифтитоҳи роҳи мошингарди Айнӣ — Панҷакент]</ref> [[Сохтмони роҳи мошингарди Исфара-Конибодом- Ҷаббор Расулов|Сохтмони роҳи мошингарди Исфара-Конибодом — Ҷаббор Расулов]] соли 2016 дар [[вилояти Суғд]] оғоз шуда буд. Анҷоми корҳои таҷдиду барқарорсозии роҳ ду сол муайян шуда буд ва соли 2019 ӣа истифода супорида шуд.<ref>[http://khovar.tj/2016/03/o-ozi-kor-oi-aznavsozii-sho-ro-i-isfara-konibodom-abbor-rasulov/ Оғози корҳои навсозии шоҳроҳи Исфара-Конибодом-Ҷаббор Расулов]</ref> Дар соҳаи нақлиёти роҳи оҳан бошад дастоварди назаррас [[24 август]]и [[соли 2016]] расман мавриди баҳрабардорӣ қарор додани роҳи оҳани Душанбе-Қурғонтеппа-Кӯлобро гардид. Ин роҳи оҳан шаҳри [[Душанбе]]ро бо [[Вилояти Хатлон]] пайваст мекунад. Сохтмони хати роҳи оҳани Душанбе-Қурғонтеппа-Кӯлоб, ки аҳамияти минтақавию байналмилалӣ дорад, ҳанӯз моҳи марти соли 2009 шурӯъ шуда буд. Масофаи умумии он дар қитъаи Ваҳдат-Ёвон 41 км буда, дар ин масир 3 нақб ва 8 адад пули калону миёна сохта шудааст.<ref>[http://www.president.tj/node/12777 Истиқбол дар истгоҳи роҳи оҳани ноҳияи Ёвон]</ref> === Боз нигаред === * [[Нақби автомобилгарди «Истиқлол»]] * [[Нақби автомобилгарди «Озодӣ»]] * [[Нақби автомобилгарди Чормағзак]] * [[Нақби автомобилгарди "Шаҳристон"]] == Ҷуғрофиё == {{асосӣ|Ҷуғрофиёи Тоҷикистон}} [[File:Tajik mountains edit.jpg|thumb|Кӯҳсори Тоҷикистон]] Тоҷикистон кишваре кӯҳистонӣ буда ва 93 дарсади сарзамини он аз 300 то 7495 м баландтар аз сатҳи дарё аст. Кӯҳсори Тоҷикистон бахше аз кӯҳистонҳои Тиён-Шон ва Помир ҳастанд. Баландтарин қуллаҳои Тоҷикистон инҳоянд: {|style="border:1px solid #8888aa; background-color:#f7f8ff; padding:5px; font-size:85%;" align=center |- |style="text-align: center;" |Кӯҳ |style="text-align: center; background-color: rgb(204, 153, 51);" colspan=2 align="center"|Баландӣ |style="text-align: center; background-color: rgb(204, 153, 51);" colspan=2 align="center"|Ҷойгоҳ |- |[[Қуллаи Истиқлол]] |style="text-align: center;" |7,174 [[метр|м]] |style="text-align: center;" |23,537 [[foot (unit of length)|ft]] |style="text-align: center;" | [[кӯҳсори Олой]] |- | [[Кӯтали Қизиларт]] |style="text-align: center; background-color: rgb(192, 154, 124);" |4,280 м |style="text-align: center; background-color: rgb(192, 154, 124);" |14,042&nbsp;ft |style="text-align: center; background-color: rgb(192, 154, 124);" | [[кӯҳсори Олой]] |- | [[Қуллаи Исмоили Сомонӣ]] (аз ҳама баландтарин) |style="text-align: center; background-color: rgb(143, 177, 172);" |7,495 м |style="text-align: center; background-color: rgb(143, 177, 172);" |24,590&nbsp;ft |style="text-align: center; background-color: rgb(143, 177, 172);" | [[Помир]] |- |[[Қуллаи Абуалӣ ибни Сино]] |style="text-align: center; background-color: rgb(188, 137, 190);" |6,974 м |style="text-align: center; background-color: rgb(188, 137, 190);" |22,881&nbsp;ft |style="text-align: center; background-color: rgb(188, 137, 190);" | шимолтар аз [[Қуллаи Исмоили Сомонӣ]], дар марзи Тоҷикистону Қирғизистон |- |[[Қуллаи Корженевскӣ]] |style="text-align: center; background-color: rgb(201, 185, 116);" |7,105 m |style="text-align: center; background-color: rgb(201, 185, 116);" |23,310&nbsp;ft |style="text-align: center; background-color: rgb(201, 185, 116);" | [[Помир]] |- |[[Қаторкӯҳи Академияи Фанҳо]] |style="text-align: center; background-color: rgb(151, 199, 137);" |6,785 м |style="text-align: center; background-color: rgb(151, 199, 137);" |22,260&nbsp;ft |style="text-align: center; background-color: rgb(151, 199, 137);" | [[Помир]] |- |[[Қуллаи Конкорд]] |style="text-align: center; background-color: rgb(208, 172, 132);" |5,469 м |style="text-align: center; background-color: rgb(208, 172, 132);" |17,943&nbsp;ft |style="text-align: center; background-color: rgb(208, 172, 132);" | [[кӯҳсори Қарақорум]] |- |[[Қуллаи Карл Маркс]] |style="text-align: center;" |6,726 м |style="text-align: center;" |22,067&nbsp;ft |style="text-align: center;" | [[кӯҳсори Қарақорум]] |- |[[Қуллаи Маяковскӣ]] |style="text-align: center; background-color: rgb(192, 154, 124);" |6,096 м |style="text-align: center; background-color: rgb(192, 154, 124);" |20,000&nbsp;ft |style="text-align: center; background-color: rgb(192, 154, 124);" | марз бо [[Афғонистон]]. |} === Пиряхҳои Тоҷикистон === Дар Тоҷикистон зиёда аз 8 ҳазор пиряхҳо мавҷуданд, ки тақрибан 8% масоҳати умумии кишварро ишғол мекунанд. Дар пиряхҳо тақрибан 550 метри мукааб оби ошомиданӣ ҷамъ шудааст ва онҳо маҷрои тақрибан нисфи дарёҳои Тоҷикистонро ташкил медиҳанд. Тоҷикистон маркази бузургтарини яхбандии муосир дар [[Осиёи Марказӣ]] буда, пиряхҳои воқеъ дар қаламрави он на танҳо махзанҳои об, балки танзимкунандаи маҷрои дарёҳо ва иқлим низ мебошанд. Тибқи маълумоти охирин, аз 14 ҳазор пиряхҳои Тоҷикистон, ки барои тамоми минтақа аҳамияти ҳаётӣ доранд, дар тӯли 30 соли охир беш аз 1000 пирях нобуд шудаанд.<ref>[https://khovar.tj/2021/02/to-ikiston-baroi-om-zishi-piryah-o-besh-az-choryak-million-somon-udo-kard/ Тоҷикистон барои омӯзиши пиряхҳо беш аз чоряк миллион сомонӣ ҷудо кард]</ref> == Иқлим == Иқлими Тоҷикистон гарму хушк аст ва [[зимистон]]аш кӯтоҳу серун ва [[тобистон]]аш дарозу гарм аст. Дар моҳи январ дамои ҳаво аз +22&nbsp;°C (дар [[ноҳияи Панҷ]]) то −61&nbsp;°C (дар [[Булункӯл]]), дар моҳи июл дамои ҳаво аз −8&nbsp;°C (дар Булункӯл) то +50&nbsp;°C (дар ноҳияи Панҷ) тағйир меёбад. Вобаста аз пастиву баландии маҳалл аз сатҳи дарё, дар Тоҷикистон чанд навъи иқлим ташаккул меёбад: * Иқлими хушки субтропикӣ (дар водиҳои [[Вахш]] ва [[Ҳисор]]) ки тобистон тӯлониву гарм ва зимистон кӯтоҳу нарм ва мизони бориш кам (150—200 мм) аст. * Иқлими мӯътадил дар минтақаҳои миёнакӯҳ ки тобистон серун ва зимистон сард буда мизони бориш бисёр (то 1550 мм) аст. [[File:USSR-Tajikistan-Peak Communism.jpg|thumb|270px|Акси [[Қуллаи Исмоили Сомонӣ]] (дар гузашта бо номи ''Пики Коммунизм'') вақте ки Тоҷикистон қисми [[Иттиҳоди Шӯравӣ]] буд.]] == Аҳолӣ == {{асосӣ|Аҳолии Тоҷикистон}} Дар Тоҷикистон баъди ба даст даровардани истиқлол ду дафъа барӯйхатгирии аҳолӣ баргузор шудааст. Бори якум мувофиқи Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 22 майи 1998 «Дар бораи барӯйхатгирии аҳолӣ» 20–27 январи 2000 доир шуда буд. Дар он давра мувофиқи маълумоти оморӣ шумораи аҳолии доимии шаҳрҳо нисбат ба соли 1989 (тибқи Барӯйхатгирии аҳоли пешина) аз 1 млн 668 ҳазор то 1623 ҳазор нафар кам шуда, шумораи аҳолии доимии деҳот баръакс аз 3441 ҳазор то 4504 ҳазор нафар зиёд шудааст. Ҳамин тарз, дар давоми 11 сол (1989—2000) ҳиссаи аҳолии доимии шаҳрҳои Тоҷикистон аз 32,5 дарсад то 26,5 дарсад кам шуда, аҳолии доимии деҳот, баръакс, аз 67,5 дарсад то 73,5 дарсад афзудааст. Бори дуюм мувофиқи Фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 29 августи 2009, № 685 «Дар бораи гузаронидани барӯйхатгирии аҳолӣ» аз 21 то 30 сентябри 2010 дар қаламрави ҷумҳурӣ Барӯйхатгирии аҳоли ва фонди манзил баргузор шуд. Аз рӯйи маълумоти пешакии Агентии омори назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон оид ба Барӯйхатгирии аҳоли ва фонди манзил, шумораи аҳолии доимии мамлакат ба ҳолати 21 сентиябри 2010-ум 7 565 ҳазор нафарро ташкил кард. Шумораи аҳолии ҷумҳурӣ (дар январи 2010) нисбат ба соли 2000-ум 1 438 ҳазор нафар ё 23 дарсад, дар муқоиса бо ҳисобу китоби маълумоти аввали соли 2010, 35,4 ҳазор нафар ё 0,5 дарсад зиёд шудааст. Ин зиёдшавии шумораи аҳолӣ дар ҷумҳурӣ аз ҳисоби афзоиши табиӣ ва пеш аз ҳама, аз ҳисоби нишондиҳандаҳои баланди таваллуд ва болоравии шумораи таваллуд нисбат ба фавт ба вуҷуд меояд. Сарфи назар аз муҳоҷирати аҳолӣ ба хориҷи ҷумҳурӣ, дар соли 2010 нисбат ба соли 2000 шумораи аҳолии шаҳрҳо 379 ҳазор нафар ё 23,3 дарсад, аҳолии деҳот 1 059 ҳазор нафар ё 23,5 дарсад афзудааст. Ҷараёни шаҳришавӣ (урбанизатсия), ки то соли 2000 дар сатҳи ҷумҳурӣ дар авҷ буд, мувофиқи ҷамъбасти пешакии Барӯйхатгирии аҳоли ва фонди манзили соли 2010 муътадил гашта, таносуби аҳолии шаҳру деҳот 27 дарсади аҳолии шаҳр ва 73 дарсади аҳолии деҳотро ташкил кард. [[26 май]]и [[соли 2018]] шумораи аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон ба 9 миллион нафар расид<ref name="9-million" />. {{Wikidata/Population}} == Расонаҳои ҳамагонӣ == Расман оғози таърихи матбуоти тоҷик ба нашри аввалин шумораи [[Бухорои Шариф (рӯзнома)|«Бухорои шариф»]] дар [[11 март]]и соли [[1912]] нисбат дода мешавад. Биноба он ҳар сол дар [[11]]-уми март [[Рӯзи матбуот]] ҷашн гирифта мешавад. Вале пажӯҳишгарон тазкира ва осори насри қадимии тоҷикиро зинаи аввали журналистикаи тоҷик мешумуранд. Чунончӣ, муаллифони китоби „Таърихи матбуоти тоҷик“ И. Усмонов ва Д. Давронов корбурди жанрҳои хабар, гузориш, мусоҳиба ва ғайраро дар солнома ва таърихнигориҳои садаҳои 10 то 15 тазаккур медиҳанд. Дар нимаҳои дуввуми садаи XIX ва оғози садаи XX бархе аз нашрияҳо чоп шудаанд, ки матолиберо ба тоҷикӣ нашр кардаанд. Дар давраи [[ИҶШС|шӯравӣ]] матбуот зери назорати шадиди давлат қарор дошт, вале дар ин давра низ аз талошҳои озодбаёнӣ дар бархе аз онҳо ба мушоҳида расидааст. Ибтидои солҳои 90-уми садаи 20 давраи шукуфоии матбуоти озоди Тоҷикистон шуморида мешавад, ки ба нашрияҳое монанди «Чароғи рӯз», «Растохез», «Сухан», «Адолат» ва монанди инҳо нисбат дода мешавад. Дар солҳои [[Ҷанги шаҳрвандии Тоҷикистон]] [[1992]] то [[1997]] даҳҳо рӯзноманигори тоҷик кушта ва аксари журналистони боҳунар кишварро тарк кардаанд. Ҳоло матбуоти мустақили Тоҷикистон аз нав ҷон мегирад ва чанд нашрия, хабаргузорӣ, радио ва телевизионҳои мустақил талош доранд, бо истифода аз озодии матбуот рисолати худро амалӣ кунанд. Дар Тоҷикистон 4 нашрияҳои давлатӣ: [[Рӯзномаи «Ҷумҳурият»|«Ҷумҳурият»]], [[Рӯзномаи «Садои мардум»|«Садои мардум»]], [[Рӯзномаи «Народная газета»|«Народная газета»]] ба забони русӣ ва [[Рӯзномаи «Халқ овозӣ»|« Халқ овозӣ»]] ба забони узбекӣ нашр мешаванд. Инчунин, нашрияҳои ғайридавлатӣ; [[Ҳафтаномаи «Тоҷикистон»]], Ҳафтаномаи «Миллат», Ҳафтаномаи «СССР» , Ҳафтаномаи «Азия-плюс» ва диг. ба забонҳои гуногун нашр мешаванд. Тибқи Қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи тартиби баҳисобгирии давлатии фаъолияти ноширӣ, корхонаҳои полиграфӣ ва пешбурди Феҳристи ягонаи давлатӣ» дар вазорат 376 рӯзнома, аз инҳо 112 адад давлатӣ ва 264 адад мустақил , 245 маҷалла, аз инҳо 114-тояш давлатӣ ва 131 адад мустақил, 319 матбаа- 37 давлатӣ ва 282 мустақил, 48 нуқтаи фурӯши китоб- 3 давлатӣ ва 45 мустақил, 71 нашриёт, аз инҳо 10 давлатӣ ва 61 мустақил, 11 агентии иттилоотӣ, аз инҳо 1 давлатӣ ва 10 мустақил ба қайд гирифта шудаанд. Ин маълумот то [[25 декабр]]и [[соли 2021]] ба ҳисоб гирифта шудааст.<ref> {{Cite web|url=https://khovar.tj/2022/03/pago-dar-osorhonai-millii-to-ikiston-110-solagii-r-zi-matbuoti-to-ik-ta-lil-meshavad/|title=Пагоҳ дар Осорхонаи миллии Тоҷикистон 110-солагии Рӯзи матбуоти тоҷик таҷлил мегардад|author=|website=www.khovar.tj|date=2022-03-10|publisher= |lang=tg|accessdate=2022-03-10}} </ref> Ба воситаи спутники ABS-1 (75.0°E) шабакаҳои телевизиони Тоҷикистон — [[Телевизиони Тоҷикистон (Шабакаи 1)]], [[ТВ Ҷаҳоннамо]], [[ТВ Баҳористон]], [[ТВ Сафина]], [[Варзиш ТВ]], [[ТВ Футбол (Тоҷикистон)]], [[ТВ Синамо]], [[ТВ Шаҳнавоз]], [[ТВ Илм ва табиат]] намоишҳои хешро омодаи тамошобинон мекунанд. Инчунин, [[Ширкатҳои телевизионии давлатии умумиҷумҳуриявӣ ва минтақавӣ (Тоҷикистон)]] фаъолият карда истодаанд. Аз рӯи раддабандӣ (соли 2018) аз ҳама нашрияи серхонандатарин нашрияи расмии Ҷумҳурии Тоҷикистон [[Рӯзномаи «Ҷумҳурият»|«Ҷумҳурият»]] (34 %) мебошад. Сипас, бо фосилаи камтар нашрияи Вазорати маориф ва илми Тоҷикистон «Омӯзгор» (23,8 %) ва нашрияи марказии ҲХДТ рӯзномаи «Минбари халқ» (22,2 %) ҷойгир шудаанд. Тадқиқоте, ки аз ҷониби Маркази тадқиқоти сотсиологии „Зеркало“ гузаронида шуд, ба ин натиҷа расидааст.<ref>[http://khovar.tj/2018/04/um-uriyat-nashriyai-serhonandatarini-to-ikiston-dar-dushanbe-nati-a-oi-tad-i-otii-markazi-zerkalo-muarrif-gardidand// khovar.tj/ 06.04.2018]</ref> Омори мазкур имрӯз зимни муаррифии Ҳисоботи тадқиқотии „Муайян намудани афзалиятҳои медиавии аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон: ТВ, радио, нашрияҳои чопӣ, сомонаҳо, шабакаҳои иҷтимоӣ ва мессенҷерҳо“, ки дар шаҳри Душанбе баргузор шуд, зикр гардид. Раддабандии маҷаллаҳо ба раддабандии рӯзномаҳо монанд аст, яъне дар қатори аввал маҷаллаҳои давлатӣ қарор доранд. Аз ҳама теъдоди зиёди нашрро маҷаллаи занон - «Бонувони Тоҷикистон» (44,9 %) дорад. Маҷаллаи дуюми маъруф маҷаллаи Кумитаи оид ба корҳои дин, танзими анъана ва ҷашну маросимҳои миллии назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дин ва ҷомеа» (10,4 %) ва дар ҷойи сеюм маҷаллаи Вазорати фарҳанг бо номи «Фирӯза» (5,2 %) меистанд. Тамошобинони тоҷик аз ҳама бештар [[ТВ Сафина|шабакаи телевизионии Сафина]]ро тамошо мекунанд. Инро 60,1%-и пурсидашудагон дар тадқиқоте, ки аз ҷониби Маркази тадқиқоти сотсиологии „Зеркало“ гузаронида шуд, тасдиқ кардаанд. Ин омор имрӯз зимни муаррифии Ҳисоботи тадқиқотии „Муайян намудани афзалиятҳои медиавии аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон: ТВ, радио, нашрияҳои чопӣ, сомонаҳо, шабакаҳои иҷтимоӣ ва мессенҷерҳо“, ки дар шаҳри Душанбе баргузор шуд, зикр гардид. Аз рӯи натиҷаҳои тадқиқот, дар ҷойи дуюм шабакаи телевизионии [[Телевизиони Тоҷикистон (Шабакаи якум)]], бо 50,1 % ва дар ҷойи сеюм [[ТВ Баҳористон]] бо 30,5 % қарор гирифтаанд. Пас аз шабакаҳои телевизионии ватанӣ дар ҷои аввал шабакаҳои телевизионии Россия меистанд, ки дар ҷадвали афзалиятҳо 18,3%-ро ишғол менамоянд. Бояд зикр намуд, ки шабакаҳои телевизионии Россия на танҳо дар Тоҷикистон, балки дар тамоми фазои пасошӯравӣ рейтинги баланд ишғол мекунанд. Пас аз Россия бо 9,7 % шабакаҳои телевизионии ӯзбекӣ қарор гирифтаанд. Тибқи тадқиқоти ин марказ, дар миёни радиоҳои маҳбубтарин радиои Радиои «Садои Душанбе» (28 %) мавқеи аввалро касб карда, дар ҷойи дуюм Радиои Тоҷикистон (17,4 %) ва дар ҷойи сеюм Радиои фарҳанг (5,3 %) қарор гирифтаанд. Шумораи шабакаҳои гирифтани иттилоот, ғайр аз ВАО-и анъанавӣ рӯз аз рӯз меафзояд. Дар ҷойи аввал ТВ ватанӣ (57,2 %), дар ҷойи дуюм интернет (11,5 %) қарор дорад. 38,4 фоизи пурсидашудагон аз интернет истифода мебаранд. Интернетро аз ҳама бештар сокинони ВМКБ-60,6 фоиз истифода мебаранд. Ин нишондиҳанда дар миёни сокинони Душанбе 56,3 фоизро ташкил дод.<ref>{{Cite web|url=http://khovar.tj/2018/04/um-uriyat-nashriyai-serhonandatarini-to-ikiston-dar-dushanbe-nati-a-oi-tad-i-otii-markazi-zerkalo-muarrif-gardidand|title=Натиҷаҳои тадқиқоти маркази "Зеркало" муарриф гардиданд|author=|website=|date=|publisher=khovar.tj|lang=tg|accessdate=2018-06-18}}</ref>. == Оҷонсиҳои Иттилоотии Тоҷикистон == Дар солҳои истиқлол таъсис ва рушди Оҷонсиҳои Иттилоотии Тоҷикистон ба назар мерасад. Имрӯз дар ҷумҳури 8 Оҷонсиҳои Иттилоотӣ амал карда истодаанд: * [[Оҷонсии иттилоотии «СИМОНЮС»]], * [[Оҷонсии иттилоотии «АВЕСТО»]], * [[Оҷонсии иттилоотии «Азия-Плюс»]], * [[АМИТ «ХОВАР»]], * [[Оҷонсии Иттилоотии «Хатлон-пресс»]], * [[Оҷонсии иттилоотии «Помир Медиа»]], * [[Оҷонсии умумимиллии иттилоот «ТОҶНЮС»(«TOJNEWS»)]] ([[14 ноябр]]и [[соли 2016]] фаъолияташро дар шабакаи [[Интернет]] қатъ намудааст)<ref>{{Cite web |url=https://www.asiaplus.tj/ru/news/tajikistan/society/20161114/v-tadzhikistane-zakrilos-nezavisimoe-agentstvo-tojnews |title=В Таджикистане закрылось независимое агентство TojNews |accessdate=2017-01-16 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20161115122428/http://www.asiaplus.tj/ru/news/tajikistan/society/20161114/v-tadzhikistane-zakrilos-nezavisimoe-agentstvo-tojnews |archivedate=2016-11-15 }}</ref>. == Воситаҳои алоқа, технология ва инноватсия == {{Асосӣ|Алоқа дар Тоҷикистон}} Дар солҳои 90 асри XX истифодаи алоқаи телефонӣ барои аз 2 то 8 % ба 100 нафар аҳолӣ дастрас буд. Баъд аз ба охир расидани ҷанги шаҳрвандии Тоҷикистон аввалин қадамҳо барои азнав кардани системаи алоқаи телефонӣ ва рақами (цифровая) намудани он гузошта шуд. Соли 1998 аввалин маротиба дар [[Душанбе]] пайвасткунаки рақамӣ (цифровой комутатор) барои 2500 муштарӣ ва соли 1999 ба 10000 муштариён ба кор даромад. Соли 2003 стансияи телефонии Қургонтеппа, соли 2004 [[Хуҷанд]] ва соли 2005 [[Хоруғ]], [[Кӯлоб]], [[Турсунзода]] ва дигар минтақаҳои Тоҷикистон ба системаи пайвасткунаки рақамӣ гузаштаанд. Соли 2020 шумораи дастгоҳҳои телефонии системаи ШСКТ «Тоҷиктелеком» 279 ҳазор ададро ташкил дод, ки 84,7% онҳо телефонҳои хонагӣ мебошанд.<ref>[https://khovar.tj/2021/03/dar-to-ikiston-soli-guzashta-daromadi-operatoroni-hususii-alo-a-afzoish-yoft/ Дар Тоҷикистон соли гузашта даромади операторони хусусии алоқа афзоиш ёфт]</ref> === Алоқаи телефони мобилӣ === Системаи мобилии алоқаи телефонӣ дар Тоҷикистон аз [[соли 1996]] инкишоф меёбад. Аввалин ширкате, ки ба бозори алоқаи мобилии телефонии Тоҷикистон дохил шуд ин ҶСП „ТоҷикТел“ буд. Соли 1998 дар Хуҷанд ҶСП „Сомонком“ хидматрасониро дар бозори алоқаи мобилии телефонии Тоҷикистон бо стадарти GSM сар кард. Соли 2013 дар ҷумҳурӣ шумораи ширкатҳои хидматрасонии нави алоқа ба 17 адад, шумораи умумии муштариёни алоқаи мобилӣ ба 10 912 080 адад ва шумораи муштариёни интернет ба 3 800 453 адад расид. Шумораи муштариёни алоқаи мобилии ҶДММ „Вавилон-Мобайл“ аз ҳама зиёд 3 425 509 адад, шумораи муштариёни интернет аз ҳама зиёд — ҶДММ „Таком“ — 1 138 626 адад расиданд<ref>Омори солонаи Ҷумҳурии Тоҷикистон. Соли 2014. — С. 314.</ref>. Солҳои охир, дар Тоҷикистон ширкатҳои гуногун — ҶСП «Индиго Тоҷикистон» («Tcell»), ҶСП «ТТ-Мобайл» («МегаФон Тоҷикистон»), ҶСП «Вавилон Мобайл» ва ҶДММ «Таком» («ZetMobile», собиқ Beeline»), «Таджиктелеком», «Телеком-технолоджи», хидматрасониро дар бозори алоқаи мобилии телефонӣ ба сомон расонида истодаанд. Тибқи маълумоти [[соли 2017]] дар Тоҷикистон шумораи муштариёни алоқаи мобилӣ 7 млн. 353 ҳазору 192 нафарро ташкил дод, ки аз онҳо 4 млн. 371 ҳазору 817 нафарашон муштариёни фаъол мебошанд. Ба ҳар 100 нафар шаҳрванди ҷумҳурӣ 5,5 адад дастгоҳи телефонии собит рост меояд. Шумораи истифодабарандагони [[Интернет дар Тоҷикистон|Интернет]] дар якҷоягӣ бо истифодабарандагони интернети мобилӣ ва маҳаллӣ дар Тоҷикистон 2,3 млн нафарро ташкил мекард.<ref>{{Cite web|url=http://khovar.tj/2017/08/il-om-on-atoev-tedodi-istifodabarandagoni-intnrnet-dar-to-ikiston-ba-2-3-mln-nafar-rasid/|title=Илҳомҷон Атоев: «Теъдоди истифодабарандагони Интернет дар Тоҷикистон ба 2,3 млн. нафар расид» {{!}} АМИТ "Ховар"|author=|website=|date=|publisher=khovar.tj|lang=tg|accessdate=2018-02-12}}</ref>. Тибқи маълумоти [[соли 2020]] вазни қиёсии операторони хусусӣ дар бозори алоқаи ҷумҳурӣ 93,4% -ро ташкил дод. Теъдоди корбарони [[Интернет дар Тоҷикистон|Интернет]] аввали [[соли 2021]] беш аз 3,3 млн ва муштариёни мобилӣ беш аз 6 млн нафарро ташкил намуд.<ref>{{Cite web|url=https://khovar.tj/2021/03/dar-to-ikiston-soli-guzashta-daromadi-operatoroni-hususii-alo-a-afzoish-yoft/|title= Дар Тоҷикистон соли гузашта даромади операторони хусусии алоқа афзоиш ёфт|author=|website=khovar.tj |date=|publisher=|lang=tg|accessdate=2020-03-05}}</ref>. Бино ба далели маълумотҳои раддабандии глобалии Speedtest, моҳи январи [[соли 2021]] Тоҷикистон байни 140 кишвари дунё ҷои 129-умро гирифтааст ва дар натиҷа дар як моҳ панҷ зина поён рафтааст. Суръати боркунии маълумот дар Тоҷикистон моҳи январи соли 2021 — 13,8 Мб/сонияро ташкил дод.<ref name="sputnik-tj.com">{{Cite web|url=https://sputnik-tj.com/Tajikistan/20210227/1032900621/tojikiston-internet-surat.html|title= Мавқеи Тоҷикистон дар раддабандии суръати интернет боз пасттар шуд |author= sputnik-tj.com|website=|date=|publisher= sputnik-tj.com|lang=tg|accessdate=2020-03-05}}</ref>. Аз нигоҳи суръати интернети симӣ низ, тибқи ҳисобҳои моҳи январи [[соли 2021]], Тоҷикистон низ мавқеъро аз даст дод ва дар байни 175 кишвар дар ҷои 99-ум қарор гирифт.<ref name="sputnik-tj.com"/>. === Омодагӣ ба рушди технологияҳои пешрафта === Дар Конфронси [[Созмони Милали Муттаҳид]] оид ба савдо ва рушд (UNCTAD) "Ҳисоботи технология ва инноватсия 2021" аз чоп баромад. Аз ҷиҳати омодагӣ ба рушди технологияҳои пешрафта, Тоҷикистон дар байни Тимори Шарқӣ ва Иттиҳоди Комор ҷойгир аст ва дар байни 158 кишвари дар рейтинги зикршуда ҷои 143-ро ишғол мекунад. Аз кишварҳои [[ИДМ]] — [[Русия]] дар ҷои 27, [[Беларус]] дар ҷои 59, [[Қазоқистон]] дар ҷои 62, [[Арманистон]] дар ҷои 83, [[Озарбойҷон]] дар ҷои 100, [[Қирғизистон]] дар ҷои 115 мебошанд.<ref>{{Cite web |url=http://avesta.tj/2021/02/26/tadzhikistan-okazalsya-v-kontse-rejtinga-po-gotovnosti-k-razvitiyu-novyh-tehnologij/ |title=Таджикистан оказался в конце рейтинга по готовности к развитию новых технологий /avesta.tj/2021/02/26/ |accessdate=2021-02-27 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20210226064932/http://avesta.tj/2021/02/26/tadzhikistan-okazalsya-v-kontse-rejtinga-po-gotovnosti-k-razvitiyu-novyh-tehnologij/ |archivedate=2021-02-26 }}</ref> == Адабиёт == [[File:Rudaki Park, Dushanbe, Tajikistan.JPG|thumb|250px|Рӯдакӣ-асосгузори адабиёти форсу-тоҷик]] === Адабиёти тоҷик дар асрҳои миёна === Назму насри форсу тоҷик тӯли чандин асрҳо тараққӣ мекард. Давраи нашъунамои адабиёти форсу тоҷик ба асрҳои миёна рост меояд, вақте ки дар Осиёи Миёна аввалин давлати тоҷикон — [[Давлати Сомониён]] (874—1005) арзи ҳастӣ намуда буд. Сомониён ба илм ва адабиёт диққати махсус зоҳир мекарданд. Шоирон ва олимони ҳамон давра ба монанди [[Рӯдакӣ]], [[Ибни Сино]], [[Фирдавсӣ]], [[Унсурӣ]], [[Дақиқӣ]] дар даргоҳи шоҳони Сомониён кор ва фаъолият мекарданд. Эрониён ва тоҷикон он вақтҳо як қавмро бо решаҳои бо ҳам пайваст ташкил мекарданд ва адабиёт, санъат, илм ҳам дастраси ҳама буд. [[Рӯдакӣ]] асосгузори адабиёти форсу тоҷик мебошад. Истилои арабҳо ба Осиёи Миёна дигаргуниҳои зиёде овард. Фарҳанги бой ва меьмории тоисломии тоҷикон нест карда мешуд, китобҳо сӯзонида мешуданд. Дар Осиёи Миёна дини ислом ҷорӣ шуда забони арабӣ умумӣ гардид. Забони нави адабӣ — забони форсу-тоҷик дар асрҳои IX—X ташаккул ёфт. Рӯдакӣ — шоири барҷаста, асосгузори адабиёти форсу тоҷик, аввалин шуда забонро ташаккул дод ва онро дар назми худ истифода бурда, якчанд жанрҳои адабии он замонро ба вукуъ овард. Маҳз аз ҳамон давра сар карда адабиёти форсу-тоҷик ташаккул ёфта дар тамоми олам машҳур гардид. Дар охири асри X [[Фирдавсӣ]] [[«Шоҳнома»]]-и безаволи худро эҷод кард, ки аз ҷихати маъно ва ҳаҷм дар адабиёти умумибашарӣ ҳамтоё надорад. Асри XI бо ба вукӯъ омадани эпосҳои романтикӣ машҳур шудааст. Маҳз дар ҳамин жанр силсилаи достонҳои [[Унсурӣ]], [[Айюкӣ]], [[Гунгурӣ]], [[Умари Хайём]] мебошанд, вале [[«Хамса»]]-и [[Низомии Ганҷавӣ]] намунаи беҳтарин маҳсуб мешавад, ки асри XII эҷод карда шудааст. Дар асри XIII [[«Бӯстон»]] ва [[«Гулистон»]]- и [[Саъдӣ]], дар асри XIV достонҳои [[Амир Хусрави Дехлавӣ]] ва [[Хоҷа Кирмонӣ]], [[Камоли Хуҷандӣ]] ва ғазалҳои [[Ҳофизи Шерозӣ]] эҷод шудаанд. Асри XV бошад бо назми [[Ҷомӣ]] машҳур гардидааст. === Адабиёти тоҷик дар асри XX === {{асос|Адабиёти тоҷик дар асри XX }} Ғалабаи Инқилоби Октябру истиқрори низоми шӯравӣ дар Осиёи Миёна боъис гардиданд, ки миллати азийяткашидаи тоҷик дигарбора самандарвор аз хокистари зиллат бархоста, бар минбари иззату шарофат барнишинад ва дар баробари соҳати дигари ҳаёту иқтисоди кишвар ба соҳаи фарҳангу адаби деринасоли худ сару сомони наву матлубе бахшад. Ба иборати дигар, баъди таъсиси [[Ҷумҳурии Мухтори Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон]] ([[1924]])) ва [[Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон]] ([[1929]]) ниҳоди ҷадиди нависандагони Тоҷикистон арзи ҳастӣ намудааст, ки гурӯҳу дастаҳои парешони суханварони диёрамонро ҷамъ оварда, фаъолияташонро ба талаботи замони инқилобӣ мутобиқу мувофиқ гардонидааст. [[Иттифоқи нависандагони Тоҷикистон]] моҳи майи [[соли 1934]] ҳамчун қисми таркибии Иттифоқи нависандагони ИҶШС ташкил ёфт. Дар асри XX, эҷодиёти адибони Тоҷикистон боиси рушди насру назми тоҷик, ташаккули [[Тарҷумаи бадеӣ дар адабиёт|тарҷумаи адабиёти ҷаҳон]], [[Драматургияи тоҷик|драматургия]], адабиёти кӯдакону наврасон, адабиётшиносӣ ва танқиди тоҷик гардид. Адибони Тоҷикистон бо асарҳои эҷоднамудаи хеш адабиёт ва забони тоҷикиро ба пояи нав бароварда дар адабиёти башар ҳиссагузор шудаанд. Эҷодиёти адибон ба садҳо забонҳои дунё тарҷума шуда дастраси хонандагон гардидааст. == Маориф == {{асосӣ|Маориф дар Тоҷикистон}} Дар гузаштаи таърихи тоҷикон, дар давраҳои гуногуни рушди ҷомеъа масъалаи инкишофи муассисаҳои парваришу маориф аз сарварони давлату ҳомиёни дин вобаста буд. Доир ба гузаштаи мактабу мадрасаҳо баъзе маълумотҳо дар асарҳои муаррихону адибон боқӣ мондаанд, ки ҳоло мавриди тадқиқи олимон мебошанд. Аз нигоришоти ниёкон, иқдоми маорифпарварӣ танҳо дар охири садаи XIX аз ҷониби [[Аҳмади Дониш]] ва маорифпарварони тоҷик барои оммаи заҳматкаш мавриди тарғибу ташвиқ қарор гирифта будааст. Намояндагони [[Ҳаракати ҷадидия]] ба мислӣ [[Айнӣ]], [[Мунзим]], [[Беҳбудӣ Маҳмудхоҷа|Беҳбудӣ]] ва диг. давомдиҳандагони ин раванди равшанфикрӣ ва муассисони нахустини [[Мактабҳои усули нав]] гардиданд. Баъд аз таъсис ёфтани [[ҶМШС Тоҷикистон]] [[соли 1924]] зиммаи таъсиси соҳаи парваришу маориф ба давлати тоҷик гузашт, ки аз намояндагони табақаҳои заҳматкаш иборат буд. [[14 декабр]]и [[1924]] Комиссариати маорифи халқи ҶХШС Тоҷикистон ташкил гардид, ки он 11 феврали 1925 дар шаҳри Душанбе ба фаъолият шурӯъ намуд. Комиссариати маорифи халқ баъд ба Вазорати маорифи халқи ҶШС Тоҷикистон (1946—1978: 1988—1992), Вазорати маълумоти олӣ ва миёнаи махсуси [[ҶШС Тоҷикистон]] (1978—1988) табдили ном кард. Соли 1992 [[Вазорати маориф ва илми Ҷумҳурии Тоҷикистон|Вазорати маорифи Ҷумҳурии Тоҷикистон]] ном гирифт.<ref>[[Энсиклопедияи Миллии Тоҷик]], Ҷилди 3. БОЗ-ВИЧКУТ — Душанбе: Сарредаксияи илмии Энсиклопедияи Миллии Тоҷик, 2014, — с.381-387</ref> Дар замони шӯравӣ маҳви бесаводӣ бартараф, таҳсилоти ройгон ҷорӣ гардида муассисаҳои гуногуни маърифатӣ аз ҷониби давлат бунёд ёфтанд. Имрӯз, дар ҷумҳурӣ муассисаҳои гуногуни парваришу омӯзиш рушд меёбад. Дар замони истиқлол маориф як рукни иҷтимоии давлат гардидааст. Президенти Тоҷикистон дар суханорониаш ба ифтихори 25 — солагии истиқлоли давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 08.09.2016 зикр намудааст: {{аввали иқтибос}}Дар зарфи 25 соли истиқлол маблағгузории соҳаи маориф садҳо баробар зиёд карда шуд. Агар соли 2000-ум барои маориф ҳамагӣ 41 миллион сомонӣ ҷудо гардида бошад, пас соли 2016 барои ин соҳаи ҳаётан муҳим зиёда аз 3 миллиард сомонӣ пешбинӣ шудааст. Имрӯз дар кишвар 161 муассисаи типи нав, аз ҷумла 85 гимназия ва 65 литсей фаъолият дорад. Инчунин, дар ин давра 9 мактаби президентӣ барои хонандагони болаёқат бунёд ва мавриди истифода қарор дода шуд, ки дар онҳо ҳамаи шароити муосири таълиму тарбия муҳайё карда шудааст. Афзоиши шумораи муассисаҳои таҳсилоти олии касбӣ дар даврони истиқлоли давлатӣ яке аз дастовардҳои соҳаи маорифи мамлакат мебошад. Агар соли 1991 дар мамлакат 13 муассисаи таҳсилоти олӣ бо шумораи умумии 70 000 нафар донишҷӯ фаъолият карда бошад, пас соли 2016 шумораи муассисаҳои таҳсилоти олии касбӣ ба 39 ва донишҷӯён ба 170 000 нафар расид.{{охири иқтибос|сарчашма=[http://president.tj/node/12943 Эмомалӣ Раҳмон. Суханронӣ ба ифтихори 25 - солагии истиқлоли давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон]}} Сатҳи саводнокии аҳолии Тоҷикистон низ тадриҷан баландшуда истодааст. Аз рӯи омори „Департаменти СММ оид ба масъалаҳои иқтисодӣ ва иҷтимоӣ:Шуъбаи аҳолӣ“ доир ба саводнокӣ, дар Тоҷикистон тахминан 5 781 203 наф дар синни 15 сола ва боло, ба забонҳои гуногун хонда ва навишта метавонанд. Ин шумора, 99,77 % аз ҳаҷми умумии аҳолии калонсолро дар бар мегирад. Яъне, тахминан 13 147 нафар сокинон ҳоло ҳам бесавод мебошанд.<ref>[http://countrymeters.info/ru/Tajikistan Население Таджикистана. Грамотность населения]</ref> == Мусиқӣ ва театр == Дар Тоҷикистон 15 муассисаҳои театрӣ ва 5 консертӣ фаъолият доранд. * [[Театри давлатии академии опера ва балети ба номи С. Айнӣ]], * [[Театри давлатии академии драмавии ба номи А. Лоҳутӣ]], * [[Театри давлатии ҷавонон ба номи М. Воҳидов]], * [[Театри давлатии драмаи русии ба номи Вл. Маяковский]], * [[Театри давлатии лӯхтак]], * [[Театри давлатии мусиқӣ-мазҳакавии ба номи К. Хуҷандӣ]], * [[Театри давлатии мусиқӣ -драмавии ба номи Т. Фозиловаи шаҳри Конибодом|Театри давлатии мусиқӣ-драмавии ба номи Т. Фозиловаи шаҳри Конибодом]], * [[Театри давлатии узбекии мусиқӣ -драмавии ба номи Ш. Бурҳонови н. Спитамен|Театри давлатии узбекии мусиқӣ-драмавии ба номи Ш. Бурҳонови н. Спитамен]], * [[Театри давлатии драмаи русии ба номи А.С. Пушкини шаҳри Чкалов|Театри давлатии драмаи русии ба номи А. С. Пушкини шаҳри Чкалов]], * [[Театри давлатии мусиқии тамошобини ҷавони шаҳри Хуҷанд]], * [[Театри давлатии лӯхтаки шаҳри Чкалов]], * [[Театри давлатии мусиқӣ - мазҳакавии ба номи С. Вализодаи шаҳри Кӯлоб|Театри давлатии мусиқӣ-мазҳакавии ба номи С. Вализодаи шаҳри Кӯлоб]], * [[Театри давлатии мусиқӣ - мазҳакавии ба номи А. Муҳаммадҷонови шаҳри Қӯрғонтеппа|Театри давлатии мусиқӣ-мазҳакавии ба номи А. Муҳаммадҷонови шаҳри Қӯрғонтеппа]], * [[Театри давлатии мусиқӣ - мазҳакавии ба номи М. Назарови шаҳри Хоруғ|Театри давлатии мусиқӣ-мазҳакавии ба номи М. Назарови шаҳри Хоруғ]], * [[Театри ҷумҳуриявии мусиқӣ -драмавии н. Данғара|Театри ҷумҳуриявии мусиқӣ-драмавии н. Данғара]]. * [[Филармонияи давлатии Тоҷикистон ба номи А. Ҷӯраев]], * [[Иттиҳодияи давлатии гурӯҳҳои эҷодию консертӣ]], * [[Ансамбли давлатии рақсии «Лола» ба номи Ғ. Валаматзода]], * [[Ансамбли «Сомон»]], * [[Маркази эҷодии «Илҳом»]], * [[Муассисаи давлатии сафарию ҳунарии «Базморо»]] ва [[Сирки давлатии Тоҷикистон]]. * == Варзиш == {{асосӣ|Варзиш дар Тоҷикистон}} Варзишгарони тоҷик новобаста ба мушкилиҳои молиявӣ дар бисёр мусобиқаҳо байналмилалӣ иштирок карда, ҷойҳои намоёнро ишғол мекунанд. Варзишгарони беҳтарин ба монанди: [[Расул Боқиев]], [[Мавзуна Чориева]], [[Дилшод Назаров]], [[Гулов Алишер]], [[Акмалиддин Каримов]] ва дигарон шаъну шарафи варзиши Тоҷикистонро баланд бардошта истодаанд. Cоли 2013 дар чумҳури 7564 иншооти варзишӣ, аз ҷумла 164 стадион, 1893 толорҳои варзиш, 64 ҳавзи шиноварӣ фаъолият мекард.<ref>Саидова М. Х. Экономические аспекты функционирования и развития физической культуры и спорта в структуре сферы услуг Республики Таджикистан // Наука и спорт: современные тенденции. — 2015. — Т. 7. — № 2. — С. 94</ref>. Дар Тоҷикистон 3 стадиони ғунҷоишаш 25 ҳазор тамошобин ва боз як стадион барои 25 000, чор стадион барои 20 000 ва 15 000 сохта ба истифода супорида шудаанд. Варзишгоҳҳои бузург: # Қасри варзиши „Тоҷикистон“ # Варзишгоҳи „Спитамен“ (собиқ стадиони „Спартак“) # [[Варзишгоҳи марказии Тоҷикистон|Варзишгоҳи марказии ҷумҳуриявӣ]] (клуби футболи „Истиқлол“) # Толори „Қасри теннис“ # Ҳавзи шиноварӣ дар шаҳрҳои Душанбе, Хуҷанд, Гулистон, Панҷакент ва диг. # Қасри варзиши Кумитаи андози ҶТ ва диг. Дар федератсияи [[Тхэквондо]] ИТФ имрӯз 36 қаҳрамонҳои ҷаҳон тарбия ёфтаанд<ref>{{Cite web |url=http://www.taekwon-do.tj/ |title=Национальная Федерация Тхэквондо и Кикбоксинга Республики Таджикистан |accessdate=2021-08-09 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20161218013352/http://www.taekwon-do.tj/ |archivedate=2016-12-18 }}</ref>, ки якчанд маротиба ғолиби мусобиқаҳо гардида буданд. Ин ягона федератсияи варзишгарони Тоҷикистон аст, ки солҳои истиқлол бо саъю кӯшиши Раиси федератсия [[Мирсаид Яҳёев]] ва кумаки молиявии корхонаҳову шахсони алоҳида дар мусобиқаҳо фаъол аст. Дигар комёбии назаррас дар бозиҳои олимпиӣ соли 2012 ба медали биринҷии олимпиада сазовор шудани муштзани тоҷик [[Мавзуна Чориева]] мебошад. Сентябри соли 2014 дар Бозиҳои тобистонаи Осиё варзишгарони тоҷик соҳиби 5 медал, аз ҷумла як медали тилоӣ аз рӯи намуди гурзпартоӣ, ки соҳибаш [[Дилшод Назаров]] шуданд. [[Дилшод Назаров]] ягона варзишгарест, ки се маротиба дар Олимпиадаҳо иштирок намуда, ду карат ғолиби Бозиҳои Осиёӣ шудааст. В Августи соли 2015 ӯ соҳиби медали нуқра дар чемпионати ҷаҳон оид ба варзиши сабук дар шаҳри [[Пекин]] гардидааст. [[Дилшод Назаров]] аввалин варзишгари тоҷикистонӣ мебошад, ки дар Бозиҳои олимпии [[Рио-де-Жанейро]] ([[Бразилия]]) соҳиби медали тило шудааст. Варзишгари 22-солаи тоҷик [[Беҳрӯз Хоҷазода]], ки моҳи ноябри соли 2017 дар Чемпионати ҷаҳон оид ба самбо дар шаҳри Сочии [[Русия]] дар вазни 74 кг ба унвони қаҳрамонӣ даст ёфт, бо медали тило мукофотонида шуд. Вай инчунин дар чемпионати Осиё дар [[Тошканд]] дар вазни 68 кг медали тило, дар Бозиҳои V осиёӣ дар иншооти сарпӯшида ва ҳунарҳои размӣ дар [[Ашқобод]] дар намуди самбои варзишӣ дар вазни 74 кг медали тило ва дар намуди куштии кураш дар вазни 73 кг медали нуқра гирифтааст. Ӯ дар рӯйхати даҳ варзишгари беҳтарини Тоҷикистон дар соли 2017, ки онро Ассотсиатсияи журналистони риштаи варзиши Тоҷикистон (АЖРВТ) аз рӯи натиҷагирии пурсиши хабарнигорон тартиб додааст, дар ҷойи аввал мебошад.<ref>{{Cite web |url=http://www.jahonnamo.tj/varzish/35908-behruzi-khojazoda-varzishgari-sol-e-lon-shud.html |title=Беҳрӯзи Хоҷазода варзишгари сол эълон шуд! |accessdate=2017-12-29 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20171223223619/http://jahonnamo.tj/varzish/35908-behruzi-khojazoda-varzishgari-sol-e-lon-shud.html |archivedate=2017-12-23 }}</ref> == Муассисаҳои фарҳангӣ == {{асосӣ|Фарҳанги Тоҷикистон}} [[File:Китобхонаи миллии Тоҷикистон.jpg|right|thumb|Китобхонаи миллии Тоҷикистон]] Соли [[2012]] дар [[Душанбе]] бузургтарин дар [[Осиёи Марказӣ]] [[Китобхонаи миллии Тоҷикистон]] бунёд ва ба истифода дода шудааст. Теъдоди хазинаи Китобхонаи миллии Тоҷикистон зиёда аз 6 миллион нусха китобро ташкил медиҳад.<ref>[http://www.kmt.tj/?category=2&article_id=1 ТАЪРИХИ КИТОБХОНАИ МИЛЛӢ]</ref>. Аз соли 2008 ҳамасола рӯзҳои 2–9 апрел дар саросари ҷумҳурӣ Фестивали ҷумҳуриявии «Ҳафтаи китоби кӯдакону наврасони Тоҷикис тон» баргузор мегардад ва 4 сентябр ҳамчун «Рӯзи китоб» таҷлил мешавад. Аз соли 2007 Ҳаракати «Корвони китоб» ташкил карда шуд, ки ҳар сол як маротиба китобҳои тозанашрро ба китобхонаҳои тамоми шаҳру ноҳияҳо ба таври ройгон дастрас менамояд. Солҳои 2011, 2012 ва 2013 Намоиши байналхалқии китоби Душанбе ташкил карда шуд. Ифтитоҳи осорхонаи миллӣ аз ҷумлаи рӯйдодҳои таърихӣ ва дастовардҳои муҳими фарҳангии даврони Истиқлоли Тоҷикистон мебошад. [[20 март]]и соли [[2013]] дар [[Душанбе]] расми кушодашавии бинои нави Осорхонаи миллии Тоҷикистон баргузор гардид. Дар маросими кушодашавии осорхона Президенти Тоҷикистон [[Эмомалӣ Раҳмон]] ва сокинони шаҳри [[Душанбе]] иштирок намудаанд. [[File:Площадь, г. Худжанд 04.jpg|thumb|Осорхонаи таърихӣ-кишваршиноси вилояти Суғд, Қалъаи Хуҷанд]] Дар толори бузурги Осорхонаи миллии Тоҷикистон Президенти кишвар Эмомалӣ Раҳмон бо намояндагони сершумори зиёиёни эҷодкори ҷумҳурӣ мулоқот намуд.<ref>{{Cite web |url=http://safina.tj/president/2481-ishtiroki-ye-ra1203mon-dar-marosimi-iftito1203i.html |title=ИШТИРОКИ Э. РАҲМОН ДАР МАРОСИМИ ИФТИТОҲИ ОСОРХОНАИ МИЛЛӢ ВА МУЛОҚОТ БО ЗИЁИЁНИ КИШВАР |accessdate=2014-07-10 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160305031817/http://safina.tj/president/2481-ishtiroki-ye-ra1203mon-dar-marosimi-iftito1203i.html |archivedate=2016-03-05 }}</ref> Айни замон (1.01.2017), дар ҷумҳурӣ 2 ҳазору 320 муассисаи иҷтимоию фарҳангӣ, аз ҷумла 1 ҳазору 354 китобхонаи давлатию оммавӣ, 332 қаср ва хонаҳои фарҳанг, 415 клуб, 48 клуби сайёр, 14 маркази фарҳангу фароғатӣ, 7 филармонияи халқӣ, 62 боғи фарҳангию фароғатӣ, 22 театри халқӣ, 54 осорхона, 24 ансамбли тарона ва рақс, 16 ансамбли шашмақом, 7 ансамбли фалак, 6 ансамбли эстрадӣ ва 16 ансамбли фолклорию этнографӣ фаъолият доранд.<ref>{{Cite web |url=http://www.jahonnamo.tj/farhang/32508-vazorati-farhang-dar-hamohangi-bo-yunesko-3-filmi-mustanad-ba-navor-girift.html |title=Вазорати фарҳанг дар ҳамоҳангӣ бо ЮНЕСКО 3 филми мустанад ба навор гирифт |accessdate=2017-02-02 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20170125231520/http://jahonnamo.tj/farhang/32508-vazorati-farhang-dar-hamohangi-bo-yunesko-3-filmi-mustanad-ba-navor-girift.html |archivedate=2017-01-25 }}</ref> == Ҷозибаҳои гардишгарӣ == {{асосӣ|Сайёҳӣ дар Тоҷикистон}} Узвияти Ҷумҳурии Тоҷикистон ба Созмони ҷаҳонии сайёҳӣ, пазируфта шудани пойтахти Ватанамон - шаҳри Душанбе ба узвияти Федератсияи ҷаҳонии шаҳрҳои сайёҳӣ, эълон гардидани шаҳри Душанбе - пойтахти сайёҳии кишварҳои Созмони ҳамкории иқтисодӣ барои солҳои 2020 – 2021 симои сайёҳии Тоҷикистон ба ҷаҳониён муаррифӣ ва машҳур намуд. Дар сафи 10 кишвари ҷолибтарин барои боздиди сайёҳон эълон шудани ҷумҳурӣ, дар сархати даҳгонаи кишварҳои ҷолиб барои сайёҳони саргузаштӣ ҷой додани Тоҷикистон, ба 10 роҳи зеботарини дунё шомил гаштани шоҳроҳи Помир, ҳамчун даҳгонаи мавзеъҳои бехатар аз рӯи таъмини амнияти шабона, инчунин, ба қатори 10 шаҳри дар айёми баҳор ва тирамоҳ барои сайёҳӣ муносиби Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил эътироф шудани шаҳри Душанбе, ба даҳгонаи кишварҳои беҳтарин аз рӯи сайёҳии пиёдагардӣ ва саргузаштӣ шомил шудани Тоҷикистон ва ба панҷгонаи беҳтарин аз рӯи низоми содаи пешниҳоди раводид ворид шудани ҷумҳурӣ шаҳодати аз ҷониби ҷомеаи ҷаҳонӣ эътироф гаштани сайёҳии мамлакат ва дар ин росто касб намудани мавқеи намоён дар арсаи байналмилалӣ мебошад. Мувофиқи маълумоти оморӣ [[соли 2020]] ба Ҷумҳурии Тоҷикистон 350 ҳазор нафар сайёҳ ташриф овард, ки нисбат ба соли пешин 72,2 дарсад кам мебошад. Тибқи арзёбиҳои Кумитаи омор ва Созмони ҷаҳонии сайёҳӣ даромади соҳа то давраи беморӣ тақрибан 2,5 дарсади ММД -ро ташкил медод. Ин ҳудудан 230-250 миллион доллари ИМА-ро дар бар мегирад. [[Cоли 2020]] ин рақам хеле кам шуда, тахминан ба 72,6 миллион доллари ИМА баробар гардид, ки тахмин 1 фоизи маҷмӯи маҳсулоти дохилӣ дониста мешавад. <ref name="www.jumhuriyat.tj"/>. Дар ҷаҳони муосир ба бунёди инфрасохтори сайёҳӣ таваҷҷуҳи зиёд зоҳир мегардад. Дар доираи омодагиҳо ба Ҷашни 30 - солагии Истиқлолияти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон ва дар ҳошияи "Солҳои рушди деҳот, сайёҳӣ ва ҳунарҳои мардумӣ" дар ҷумҳурӣ иншооти муосири хидматрасонӣ бунёду мавриди истифода қарор гирифта истодаанд, ки ҳамаи ин ҷузъи муҳими инфрасохтори сайёҳӣ маҳсуб меёбанд. Масалан, мавриди баҳрабардорӣ қарор додани меҳмонхонаҳои “Чорчаман Хилс” дар [[ноҳияи Дарвоз]], “Саразм плаза” дар шаҳри [[Панҷакент]], “Манзара” дар [[ноҳияи Ховалинг]] ва “Чилдухтарон” дар [[ноҳияи Муъминобод]] имкон медиҳад, ки мо дар дурдасттарин минтақаи ҷумҳурӣ ба сайёҳон дар шароити хубу мусоид хидмат мерасонад. Бо мақсади пиёда намудани тарҳи рушди деҳот, бозсозии роҳҳои назди [[ёдгориҳои таърихӣ]], бунёди хонаҳои қабули сайёҳон, меҳмонхонаҳои хурд ва дигар хидматрасониҳои муосир дар [[соли 2021]], дар заминаи ҳамкориҳои мутақобилан судманд чор мавзеи таърихию сайёҳии ҷумҳурӣ - “[[Чилучорчашма]]”, “[[Аҷинатеппа]]”, “[[Ҳулбук]]” ва “[[Ямчун]]” дар ҳамкорӣ бо Бонки ҷаҳонӣ бозсозӣ ва ба сатҳи байналмилалӣ мешаванд.<ref name="www.jumhuriyat.tj"/>. == Тоҷикистон дар радабандиҳои ҷаҳонӣ == * Дар ҳисоботи «Пешбурди соҳибкорӣ-и [[Бонки ҷаҳонӣ]], ки танзими давлатии фаъолияти соҳибкориро дар кишварҳои ҷаҳон арзёбӣ менамояд, соли 2020 мавқеи Ҷумҳурии Тоҷикистон 20 зина баланд рафта, дар байни 190 давлати ҷаҳон ҷои 106-ум–ро ишғол намуда, бори дигар ба даҳгонаи кишварҳои пешқадами ислоҳотгари ҷаҳон шомил шуд.<ref>{{cite web|url=https://khovar.tj/2019/10/to-ikiston-ba-da-gonai-davlat-oi-pesh-adami-islo-otgari-a-on-shomil-shud/|title=Тоҷикистон ба даҳгонаи давлатҳои пешқадами ислоҳотгари ҷаҳон шомил шуд|author= |date=28 октябри 2019|publisher=khovar.tj|accessdate=2019-11-15}}</ref>. * Дар радабандии кишварҳои хушбахти дунё (''World Happiness Report'') (соли 2018), ки бахши [[Созмони Милали Муттаҳид]] дар умури ҷустуҷӯи роҳи босубот таҳия кард, ки Тоҷикистон дар ҷойи 74 қарор дорад.<ref>{{Cite web|url=https://www.ozodi.org/a/29831835.html|title=Финландия хушбахттарин кишвари дунё. Тоҷикистон дар ҷойи 74-ум аст|author=ozodi.org|publisher=ozodi.org|lang=tg|accessdate=2019-04-18}}</ref>. * Тоҷикистон дар гузориши Forbes аз рӯи озодии тиҷорат дар мақоми 118, озодии монетарӣ — 131, навоварӣ — 116, технология — 108, ҳифзи сармоягузор — 37, фасод — 148, озодии шахсӣ — 142 ва аз рӯи сарбории андоз дар мақоми 114-ум қарор гирифтааст.<ref>{{Cite web|url=https://sputnik-tj.com/economy/20181221/1027790822/Bahoi-Forbes-ba-andoz-fasod-hifzi-sarmoyaguzori-va-sharoiti-sohibkori-dar-Tojikiston.html|title=Баҳои Forbes ба андоз, фасод, ҳифзи сармоягузор ва шароити соҳибкорӣ дар Тоҷикистон|author=sputnik-tj.com|publisher=sputnik-tj.com|lang=tg|accessdate=2019-04-18}}</ref>. * Коршиносони Форуми ҷаҳонии иқтисодӣ (WEF), Ҷумҳурии Тоҷикистонро амнтарин кишвари [[Осиёи Марказӣ]] дар [[соли 2017]] донистаанд. Дар ин радабандӣ Тоҷикистон миёни 136 кишвар мақоми 49-умро касб кард.<ref>{{Cite web |url=http://www.jahonnamo.tj/iqtisod/35180-tojikiston-dar-soli-2017-bekhavftarin-kishvari-osijoi-markazi-nomida-shud.html |title=Тоҷикистон дар соли 2017 бехавфтарин кишвари Осиёи Марказӣ номида шуд |accessdate=2017-12-29 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20171224111236/http://jahonnamo.tj/iqtisod/35180-tojikiston-dar-soli-2017-bekhavftarin-kishvari-osijoi-markazi-nomida-shud.html |archivedate=2017-12-24 }}</ref> * Ҷумҳурии Тоҷикистон дар радабандии «Шохиси ҳуқуқи кӯдак-2017», ки соли 2017 созмони «Бунёди ҳуқуқи кӯдак» дар ҳамкорӣ бо Донишгоҳи Ерасмуси Роттердам дар самтҳои ҳуқуқи кӯдак ба ҳаёт, саломатӣ, маориф ва ҳифзи муҳити зист баргузор кард, дар миёни 165 кишвари узви Конвенсияи ҳуқуқи кӯдаки Созмони Милали Муттаҳид мақоми 55-умро касб намуд. Тоҷикистон миёни кишварҳои [[Осиёи Марказӣ]] пас аз Ҷумҳурии [[Қазоқистон]] (ҷойи 22) ва [[Туркманистон]] (ҷойи 42) дар ҷойи сеюм қарор дорад. Пас аз Тоҷикистон кишварҳои [[Озарбойҷон]] (ҷойи 66), [[Беларус]] (ҷойи 78), [[Қирғизистон]] (ҷойи 81), [[Ӯзбекистон]] (ҷойи 85), [[Русия]] (ҷойи 86) ва [[Арманистон]] дар ҷойи 106 қарор гирифтаанд».<ref>{{Cite web |url=http://www.jahonnamo.tj/ijtimo/35927-tojikiston-dar-raddabandii-shokhisi-huquqi-kudak-2017-maqomi-55-umro-kasb-kard.html |title=Тоҷикистон дар радабандии «Шохиси ҳуқуқи кӯдак-2017» мақоми 55-умро касб кард |accessdate=2018-01-23 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20180126222847/http://jahonnamo.tj/ijtimo/35927-tojikiston-dar-raddabandii-shokhisi-huquqi-kudak-2017-maqomi-55-umro-kasb-kard.html |archivedate=2018-01-26 }}</ref> * Бино бар иттилои ''Internet Live Stats'' соли 2016 Тоҷикистон аз ҷиҳати шумораи корбарони интернет дар мақоми 114-ум қарор дошт.<ref>{{Cite web|url=http://www.internetlivestats.com/internet-users-by-country/|title=Internet Users by Country (2016) - Internet Live Stats|publisher=www.internetlivestats.com|lang=en|accessdate=2018-02-12}}</ref> ва дар қаламрави Тоҷикистон шумораи корбарони интернет ба 1,6 миллион нафар расида ин адад 18,7 % аз шумораи умумии аҳолиии кишварро ташкил медиҳад. Дар муқоиса бо соли 2015 шумораи корбарони интернет 4,3 % афзудааст<ref>{{Cite web|url=https://sputnik-tj.com/science/20160728/1020366412.html|title=Тоҷикистон аз ҷиҳати истифодабарандагони интернет дар ҷои 114 қарор гирифт|author=Sputnik|publisher=sputnik-tj.com|lang=tg|accessdate=2018-02-12}}</ref>. == Боз нигаред == * [http://traveltotajikistan.org/cities-of-tajikistan/dushanbe Dushanbe travel guide] {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20141009033605/http://traveltotajikistan.org/cities-of-tajikistan/dushanbe |date=2014-10-09 }} * [http://traveltotajikistan.org/cities-of-tajikistan/khujand Khujand travel guide] {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20120727203329/http://www.traveltotajikistan.org/cities-of-tajikistan/khujand |date=2012-07-27 }} * [http://traveltotajikistan.org/cities-of-tajikistan/qurghonteppa Qurghonteppa travel guide] * [http://traveltotajikistan.org/cities-of-tajikistan/kulob Kulob travel guide] {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20141008083733/http://traveltotajikistan.org/cities-of-tajikistan/kulob |date=2014-10-08 }} * [http://traveltotajikistan.org/tajikistan/regions-of-tajikistan Badakhshan travel guide] {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20141008143730/http://traveltotajikistan.org/tajikistan/regions-of-tajikistan |date=2014-10-08 }} * [http://traveltotajikistan.org/cities-of-tajikistan/khorog Khorogtravel guide] {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20141008013817/http://traveltotajikistan.org/cities-of-tajikistan/khorog |date=2014-10-08 }} * [http://www.openstreetmap.org/search?query=Tajikistan#map=12/37.9409/71.9625&layers=T Тоҷикистон] * [http://www.openstreetmap.org/#map=12/38.5358/68.7790 OpenStreetMap Душанбе] * [http://www.openstreetmap.org/?lat=40.275&lon=69.6427&zoom=13&layers=B000FTF OpenStreetMap Хуҷанд] * [http://www.flickr.com/search/?q=Khudjand шаҳри Хуҷанд] * http://www.angelfire.com/pe/rudaki/khujand.html == Аксҳои Тоҷикистон == <gallery> National Museum of Tajikistan Национальный музей Таджикистана(0) Осорхонаи милли.jpg |Осорхонаи миллии Тоҷикистон Dushanbe Presidential Palace 01.jpg |Маҷмааи Президенти Тоҷикистон Душанбинский котёл.jpg|Иншооти гармидиҳӣ дар ш. Душанбе National Library of Tajikistan, Dushanbe (8).jpg |Китобхонаи миллии Тоҷикистон Ismaili Center, Dushanbe.jpg| Маркази исмоилӣ дар ш. Душанбе Горная река..jpg|Дарёҳои Тоҷикистон Монументальный ансамбль.JPG |Пайкараи устод Рӯдакӣ, дар Боғи А. Рӯдакӣ, ш. Душанбе Цитадель Мугтеппа,.jpg |Қаълъаи Муғтеппа, ш. Истаравшан The courtyard of the Grand Masjid Imam Tirmizi.jpg | Масҷиди марказии б аноми Эмом Тирмизӣ Вышивальщицы.jpg|Дӯзандаҳои кашидаҳои миллӣ Guliston Fort, Khatlon, Tajikistan.JPG|Қалъаи Хулбук, Хатлон Kulyab Museum, Kulyab, Tajikistan.JPG|Осорхонаи шаҳри Кулоб, деҳаи Хоҷаисоқи хоҷагии «Ҳамадонӣ»-и ноҳияи Кӯлоб Tomb of Mir Sayyid Ali Hamadani.jpg|Мақбараи Мир Сайид Алии Ҳамадонӣ, деҳаи Хоҷаисоқи хоҷагии «Ҳамадонӣ»-и ноҳияи Кӯлоб Historical Museum of Sughd.jpg|Осорхонаи таърихӣ-кишваршиносии вилояти Суғд, шаҳри Хуҷанд Манора дар Хуҷанд.jpg|Тахтасанг дар шафати Манораи масҷиди Шайх Муслиҳиддин ш. Хуҷанд Мечеть шейха Муслихиддина.jpg|Маҷмааи таърихӣ - меъмории (масҷиди) Шайх Муслиҳиддин, ш. Хуҷанд Hisor, Tajikistan - panoramio - Zack Knowles (4).jpg|Маҷмааи таърихӣ - меъмории Ҳисор Mosque Grand Masjid, Dushanbe 02.jpg|Масҷиди исломӣ (соли 2020) дар ш. Душанбе </gallery> == Омӯзишу парвариш ва фарҳанг == * [[Ислом дар Тоҷикистон]] * [[Идҳои Тоҷикистон]] * [[Ёдгориҳои фарҳангии умумиҷаҳонии ЮНЕСКО дар Тоҷикистон]] == Эзоҳ == {{эзоҳ|2}} == Видео == * [http://www.1tv.ru/news/2017-02-27/320640-vladimir_putin_vstretilsya_s_kollegami_iz_kazahstana_i_tadzhikistana Ташрифи Владимир Путин ба Тоҷикистон ва Қазоқистон.1tv.ru] == Пайвандҳо == {{Commons|Тоҷикистон}} * [http://www.parlament.tj Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон] * [http://www.majmilli.tj Дастгоҳи Маҷлиси Миллии Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон] * [http://www.mmk.tj Маркази Миллии Конунгузори] * [http://www.president.tj Сомонаи Расмии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон] * [http://www.president.tj Президенти Тоҷикистон] * [http://www.tarih.tj/ Таърихи Тоҷикистон] {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20070928044602/http://www.tarih.tj/ |date=2007-09-28 }} * [https://archive.is/20130707023608/www.bbc.co.uk/persian/tajikistan/story/2007/03/070321_er_name_change_cyr.shtml Дарбораи тағйири ном ва барандохтани «ов»] {{ПБ}} {{Тоҷикистон}} {{Осиёи Марказӣ}} {{Мамлакатҳои Осиё}} {{ИДМ}} {{СҲШ}} {{ИИЕ}} [[Гурӯҳ:Давлатҳо аз рӯи алифбо]] [[Гурӯҳ:Давлатҳои Осиё]] [[Гурӯҳ:Осиёи Миёна]] [[Гурӯҳ:Осиёи Марказӣ]] [[Гурӯҳ:Тоҷикистон]] [[Гурӯҳ:Мақолаҳои лоиҳаи Тоҷикистон олӣ муҳимӣ]] [[Гурӯҳ:Кишварҳои Осиёи Марказӣ]] 3a6ybd5audi7dae7y77r88php728fq6 1308774 1308773 2022-08-03T06:43:05Z Farorud 26988 /* Преамбула */ wikitext text/x-wiki {{Равонакунӣ|Тоҷикистон|Тоҷикистон (мазмунҳо)}} {{Давлат |Мақом = |Номи тоҷикӣ = Ҷумҳурии Тоҷикистон |Номи аслӣ = {{lang-fa|جمهوری تاجیکستان}} {{lang-ru|Республика Таджикистан}} |Номи одӣ = Тоҷикистон |Парчам = Flag of Tajikistan.svg |Нишон = Coat of arms of Tajikistan.svg |Ба ҷои нишон = |Шиор = |Тарҷумаи шиор = |Номи суруди миллӣ = Суруди миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон |Аудио = Tajikistan anthem.ogg | sovereignty_type = [[Таърихи Тоҷикистон|Таъсис]]<small> | Марҳала1 = [[Ҷумҳурии Мухтори Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон|ҶМШС Тоҷикистон]] | Сана1 = 14 октябри соли 1924 | Марҳала2 = [[Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон|ҶШС Тоҷикистон]] | Сана2 = 5 декабри соли 1929 | Марҳала3 = Эъломи истиқлол аз [[СССР]] | Сана3 = 9 сентябри соли 1991 | Марҳала4 = [[Эъломияи Алма-Ато (1991)|Пайвастшавӣ ба ИДМ]] | Сана4 = 21 декабри соли 1991 | Марҳала5 = Қабулшавӣ ба [[Созмони Милали Муттаҳид]] | Сана5 = 2 марти соли 1992 | Марҳала6 = Қабули [[Конститутсияи Тоҷикистон|Конститутсияи]] кунунӣ | Сана6 = 6 ноябри 1994 |Шакли ҳукумат = [[ҷумҳурии президентӣ]]<ref name="atlas">{{книга|заглавие=Атлас мира: Максимально подробная информация|ответственный=Руководители проекта: А. Н. Бушнев, А. П. Притворов|место=Москва|издательство=АСТ|год=2017|страницы=40|страниц=96|isbn=978-5-17-10261-4}}</ref> |Дини давлатӣ = [[давлати дунявӣ]]<ref>{{cite web|url = http://www.president.tj/taxonomy/term/5/111|title = Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон|accessdate = 2018-02-14}} <blockquote> Моддаи 1 Ҷумҳурии Тоҷикистон давлати соҳибихтиёр, демократӣ, ҳуқуқбунёд, дунявӣ ва ягона мебошад.</blockquote></ref> |lat_dir =N |lat_deg =38 |lat_min =46 |lat_sec = 0 |lon_dir = E|lon_deg =71 |lon_min =17 |lon_sec =0 |region = TJ |CoordScale = 6000000 |Дар харита = Tajikistan (orthographic projection).svg |зернавис ба харита = |Дар харита2 = |Забон = [[Забони тоҷикӣ|тоҷикӣ]] (давлатӣ)<br> [[Забони русӣ|русӣ]] <small>(забони муоширати байни миллатҳо)</small> |Таъсис = |Санаи истиқлол = [[9 сентябр]]и [[1991]] |Истиқлол аз = [[Иттиҳоди Шӯравӣ]] |Пойтахт = [[Душанбе]] |Шаҳрҳои калонтарин = [[Душанбе]], [[Хуҷанд]], [[Бохтар]], [[Кӯлоб]], [[Истаравшан]] |Вазифаи роҳбар 1 = [[Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон|Президент]] |Роҳбар 1 = [[Эмомалӣ Раҳмон]] |Вазифаи роҳбар 2 = [[Сарвазири Ҷумҳурии Тоҷикистон|Сарвазир]] |Роҳбар 2 = [[Қоҳир Расулзода]] |Вазифаи роҳбар 3 = [[Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон|Раиси Маҷлиси Олӣ]] |Роҳбар 3 = [[Рустами Эмомалӣ]] |Ҷой аз рӯи масоҳат = 93 |Масоҳат = {{nts|141.400}}<ref>{{Cite web|url=https://www.worldometers.info/world-population/tajikistan-population/|title= tajikistan-population аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон то 1 январи соли 2020|author=|website=stat.tj|date= 2021|publisher= |lang=tg|accessdate=2021-03-26}}</ref> |Фоизи об = 0,3 |Этнохороним = Тоҷикистонӣ, Тоҷикистониҳо |Ҷой аз рӯи аҳолӣ = 92 |Аҳолӣ = {{афзоиш}}{{nts|10,000,000}}<ref>{{Cite web|url=https://www.worldometers.info/world-population/tajikistan-population/|title= tajikistan-population аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон то 1 январи соли 2020|author=|website=stat.tj|date= 2021|publisher= |lang=tg|accessdate=2021-03-26}}</ref> |Соли баҳодиҳӣ = [[2022]] |Аҳолӣ аз рӯи барӯйхатгирӣ = {{nts|7417400}} |Соли барӯйхатгирӣ = 2010 |Зичии аҳолӣ = |Ҷой аз рӯи зичӣ = |ММД (БҚХ) = 27,802 млрд<ref>{{cite web|url = http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2017/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=38&pr.y=11&sy=2017&ey=2020&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=923&s=NGDPD%2CNGDPDPC%2CPPPGDP%2CPPPPC%2CLP&grp=0&a=|title = Tajikistan|publisher = International Monetary Fund website}}</ref> |Соли ҳисоби ММД (БҚХ) = 2017 |Ҷой аз рӯи ММД (БҚХ) = 128 |ММД (БҚХ) ба сари аҳолӣ = 3,146 |Ҷой аз рӯи ММД (БҚХ) ба сари аҳолӣ = |ММД (номинал) = 7,342 млрд |Соли ҳисоби ММД (номинал) = 2017 |Ҷой аз рӯи ММД (номинал) = 147 |ММД (номинал) ба сари аҳолӣ = 819 |Ҷой аз рӯи ММД (номинал) ба сари аҳолӣ = |ШРИ = {{афзоиш}}0,627<ref>http://hdr.undp.org/sites/default/files/2016_human_development_report.pdf</ref> |Соли ҳисоби ШРИ = 2018 |Ҷой аз рӯи ШРИ = 129 |Сатҳи ШРИ = <span style="color:#fc0;">миёна</span> |Воҳиди пул = [[сомонӣ]] ([[ISO 4217|TJS, рамз 972]]) |Домен = [[.tj]] |ISO = TJ |Пешшумораи телефон = 992 |Минтақаи замонӣ = [[UTC+5]] |Тавзеҳот = }} '''Тоҷикистон''' ({{lang-fa|تاجیکستان}}) — кишваре дар [[Осиёи Марказӣ]] аст. Номи расмии кишвар '''Ҷумҳурии Тоҷикистон''' ({{lang-fa|جمهوری تاجیکستان}}) ва [[пойтахт]]аш шаҳри [[Душанбе]] аст. Тоҷикистон дар шимолу ғарб бо [[Ӯзбекистон]] (1161 км), дар шимолу шарқ бо [[Қирғизистон]] (870 км), дар шарқ бо [[Чин]] (414 км) ва дар ҷануб бо [[Афғонистон]] (1206 км) марз дорад. Марзҳои Тоҷикистон бисёр печдор буда дар тӯли чандин аср ташаккул ёфтаанд. Марзи Тоҷикистон бо Афғонистон [[соли 1885]] таъйин шудааст ва он аз рӯдҳои [[Панҷ]] ва [[Дарёи Аму|Омударё]] мегузарад. Тоҷикистон кишвари кӯҳсор ва пурбориш аст ва манобеъи фаровони зеризаминиву об дорад. Ин кишвар ба дарёҳои озод дастрас надорад. Паҳноварии ин кишвар 141 400 км² (93-ум дар ҷаҳон)<ref>[https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_sovereign_states_and_dependencies_by_area List of sovereign states and dependencies by area]</ref> аст ва бино бар додаҳои саршумории январи соли 2020 дар Тоҷикистон 9,537,645 нафар аҳолӣ буд,аз он ҷумла дар шаҳрҳо 2,606,273 нафар ва деҳот 6 931 372 нафар аҳолӣ зиндагӣ доштанд <ref>{{Cite web|url=https://www.worldometers.info/world-population/tajikistan-population/|title= tajikistan-population аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон то 1 январи соли 2020|author=|website=stat.tj|date= 2021|publisher= |lang=tg|accessdate=2021-03-26}}</ref> Тибқи иттилои Агентии омори назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, бозҳисобкунии аҳолӣ оид ба муайян намудани таърихи таваллуди шаҳрванде, ки аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистонро ба 9 миллион расонид, 26 майи соли 2018 муқаррар карда шудааст<ref name="9-million">{{Cite web|url=http://khovar.tj/2018/05/imr-z-sokini-9-millionai-to-ikiston-ba-dunyo-omad-peshvoi-millat-padaru-modari-k-daki-navzod-va-tamomi-a-olii-mamlakatro-bo-in-r-jdodi-fara-bahsh-tabrik-namudand/|title=Имрӯз сокини 9-миллионаи Тоҷикистон ба дунё омад!|author=|website=khovar.tj|date=2018-05-26|publisher=АМИТ "Ховар"|lang=tg|accessdate=2018-07-09}}</ref>. == Идҳои расмии Тоҷикистон == {{асосӣ|Идҳои Тоҷикистон}} * [[1 январ]] — [[Соли нави мелодӣ]] * [[23 феврал]] — [[Рӯзи Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон]] * [[8 март]] — [[Рӯзи модар]] * [[21 март|21]] — [[24 март]] — [[Иди байналмилалии Наврӯз]] * [[9 май]] — [[Рӯзи Ғалабaи халқҳо дар ҶБВ (1941-1945)]] * [[27 июн]] — [[Рӯзи ваҳдати миллӣ]] * [[1 сентябр]] — Рӯзи дониш * [[9 сентябр]] — [[Рӯзи истиқлоли давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон]] * [[5 октябр]] — [[Рӯзи забони давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон]] * [[8 октябр]] — Иди [[Меҳргон]] * [[6 ноябр]] — [[Рӯзи Сарқонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон]] * [[24 ноябр]] — Рӯзи [[Парчами миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон]] * [[Иди Рамазон]] — 1 рӯз — ҳар сол (мутобиқи тақвим) * [[Иди Қурбон]] — 1 рӯз — ҳар сол (мутобиқи тақвим) * [[Иди Сада]]<ref>'''Ахбори Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон''', соли 1995, № 21, мод. 237; соли 1998, № 10, мод.125, № 23-24, мод. 338; соли 1999, № 5, мод.76, № 12, мод.308; соли 2002, № 4, қ-1, мод.191, мод.194, мод.197; соли 2003, № 4, мод.132, № 8, мод. 449, № 12, мод. 678; соли 2004, № 5, мод. 350, № 12, қ-1, мод. 697; соли 2005, № 3, мод. 131, № 12, мод. 658; соли 2008, № 1, қ-2, мод. 9, № 3, мод.188, № 12, қ-1, мод. 988; соли 2009, № 5, мод.319, № 7-8, мод. 493, № 11, мод. 698, мод. 699; соли 2010, № 7, мод. 544, мод. 548.</ref> == Таърих == {{асосӣ|Таърихи Тоҷикистон}} Таъриху фарҳанги Тоҷикистон бо [[Афғонистон]]у [[Эрон]] яксону монанд аст. Кӯҳантарин номе, ки ниёгони мардуми эронитабор, яъне [[Ориёӣ|ориёиҳо]], бар сарзамини худ ниҳода буданд, '''''Airyānǝm Vaējah''''' буда, ки аз он дар [[Авесто]] ёд шудааст. Ҷойгоҳи ин сарзамин ҳануз дуруст ошкор нашудааст. Дертар сарзамини [[Ориёӣ]] ба 16 подшоҳӣ ҷудо гардид, ки аз онҳо дар [[Авесто]] бо номи '''''Airyānǝm Dahyunam''''' ёд шудааст. Ҳамин ном дертар '''''Airyānǝm Xšaθram''''', '''''Aryānšaθr''''' ва '''''Ērānšahr''''' гашт ва [[Эрон]] шуд. Яке аз он 16 '''''dahyu''''' ё [[деҳа]] (дар [[Авесто]] ба маънии сарзамин ва подшоҳист) [[Суғд]] ва дигаре [[Бохтар]] ё [[Балх]] буд, ки бахше аз сарзамини кунунии Тоҷикистонро дарбар мегиранд. Суғду [[Бохтар]] ([[Балх]]) дар замони ҳукуматдории [[Давлати Ҳахоманишиҳо|Ҳахоманишиҳо]] (558—330 то милод) — яке аз '''''хšaθra''''' ё шаҳрҳои (кишварҳои) [[Ориёно]] шудаанд. Ба кишвари [[Ориёно]] — [[Давлати Пешдодиён]]у [[Давлати Каёниён]] ва [[Тӯрон]] — Давлати Афросиёб, [[Подшоҳии Бохтари қадим]], [[Давлати Суғди қадим]], [[Давлати Хоразми Бузург]], Порсу [[Давлати Мод]] ва [[Хуросон]] дохил буданд. Дар он замон сарзамини миёни [[Дарёи Аму|Омударё]] ва [[Сирдарё]]ро, ки як [[шаҳр]] (дар порсии бостон ба маънии подшоҳист) ба шумор мерафт, '''''Парадрая''''' низ мехонданд, ки маънояш [[Вароруд (Варазруд)|Вар аз руд]] аст. Дар «[[Шоҳнома]]» — и А. [[Фирдавсӣ]] ин сарзамин [[Тӯрон]] хонда шудааст. Дар бораи шаҳрдории ниёгони халқи тоҷик бозёфти шаҳркадаи [[Саразм]] (аз калимаи тоҷикии «сарзамин») шаҳодат медиҳад, ки ҳазорсолаҳои IV—II то милод рушду нумуъ дошт. Шаҳркадаи [[Саразм]] аввалин мероси таърихии Тоҷикистон аст, ки соли [[2010]] ба [[Феҳристи мероси фарҳангии умумибашарии ЮНЕСКО]] дохил шудааст. Пас аз лашкаркашии [[Искандари Мақдунӣ]] ин сарзамин бахше аз подшоҳии [[Искандар]] (330—323 то милод) ва [[Селевкиён]] (312—150 то милод), подшоҳии [[Юнону Бохтар]] (250—125 то милод), шоҳаншоҳии [[Ашкониён]] (250 то милод — 224 милодӣ), шоҳаншоҳии [[Кушониён]] (садаҳои I то милод- IV милоди), [[Давлати Сосониён]] (224—651), шоҳаншоҳии Ҳайтолиён (садаҳои IV—VI) ва шоҳаншоҳии Ҳоконии турк (551—741) шуд. (Нигаред:[[Давлатҳои ниёгони халқи тоҷик]]) Дар замони [[Давлати Сосониён|Сосониён]] ([[224]]—[[651]]) ин сарзамин дар маводҳои таърихӣ [[Вароруд (Варазруд)]] ва [[Хуросон]] хонда мешуд ва чанд подшоҳии ҷудогона дошт. Дар нахустин садаҳои исломӣ, дар солҳои [[705]]—[[715]], ки сулолаи Умавиён бар [[Хилофати Араб]] фармон меронданд, арабҳо бар [[Давлати Сосониён|Сосониён]] тохтанд ва онро гирифтанду мардумашро мусулмон карданд. Аз он пас ин макон ном ба арабӣ баргардон шуд ва [[Мовароуннаҳр]] хонда шуд ва бахше аз вилояти [[Хуросон]] гашт. Пас аз густариши Ислом дар [[Эрон]]у [[Тӯрон]], вилояти [[Хуросон]], аз ҷумла [[Мовароуннаҳр]] ([[Вароруд (Варазруд)]]), зиндакунандаи фарҳанги эронӣ ва офаринандаи забони порсӣ-дарӣ буд, ки ҷонишини забони паҳлавӣ, суғдӣ, тахорӣ, хутану сакоӣ шуд. Нахустин шоирони порсигӯй аз ин сарзамин бархостанд, ба вижа [[Рӯдакӣ]], ки падари шеъри порсӣ (форсӣ) шинохта шудааст. Дар нахустин садаҳои исломӣ, [[Хуросон]] ва [[Мовароуннаҳр]] гаҳвораи фарҳангу дониши исломӣ буданд ва бузургоне чун [[Имоми Аъзам]], [[Имом ал-Бухорӣ]], [[Закариёи Розӣ]], [[Ибни Сино]] ва нафарони дигар дар худ парвариданд. {{main| Давлати Сомониён}} Дар садаи X милодӣ, дар замони хилофати сулолаи Аббосиён, амирони [[Хонадони Сомониён|сулолаи Сомониён]], ки аз хонаводае тоҷик буданд бархоста, бар [[Вароруд (Варазруд)]]у ([[Мовароуннаҳр]]у) [[Хуросон]] фаромонраво гаштанд. [[Давлати Сомониён]] ([[819]]—[[999]]) — нахустин давлати миллии [[Мардуми тоҷик|тоҷикон]] гардид. Ду давлати дигари [[Мардуми тоҷик|тоҷикон]] — давлати [[Ғуриён]] ([[1150]]—[[1215]]) ва давлати Куртҳои Ҳирот ([[1245]]—[[1381]]) дар [[Хуросон]] ва Шимоли [[Ҳиндустон]] муддате арзи ҳастӣ намуданд. (Нигаред:[[Давлатҳои сулолаҳои форисзабон (тоҷикон)]]) Пас аз [[Хонадони Сомониён|сулолаи Сомониён]] ([[819]]—[[999]]) бар ин сарзамин султону хонҳои турку муғултабор аз силсилаҳои хонадони Ғазнавиён ([[998]]—[[1187]]), Қарохониён ([[1005]]—[[1141]]), Қарохитоиён ([[1141]]—[[1212]]), Салҷуқиён ([[1037]]—[[1194]]), Хоразмшоҳиён ([[1077]]—[[1231]]), Чингизиён ([[1220]]—[[1370]]), Темуриён ([[1370]]—[[1501]]), Шайбониён ([[1501]]—[[1599]]), Аштархониён ([[1599]]—[[1753]]) ва [[Манғития|Манғитиён]] ([[1753]]—[[1920]]) фармон рондаанд (Нигаред: [[Халқи тоҷик дар ҳайати давлатҳои сулолаҳои турку муғулнажод]]). Дар солҳои [[1864]]—[[1895]] ин сарзаминро, ки дар дасти [[Манғития|амирони манғитияи Бухоро]] ва хони Хӯканд буд, русҳо гирифтанд ва бахше аз сарзамини мустамликадории Империяи [[Русия]] карданд. Дар солҳои [[1917]]—[[1921]] дар ин кишвар муборизаи хунин барои пойдор намудани тартиботи шӯравии коммунистӣ шуда гузашт, ки боиси хиҷрати қисми ахолӣ аз Ватан гардид. Пас аз шикасти [[Амир|амири]] [[Бухоро]] аз шӯришчиёни инқилобӣ дар [[2 сентябр]]и соли [[1920]], дар сарзамини ин аморат [[Ҷумҳурии Халқии Шӯравии Бухоро]] бунёд ёфт. == Тоҷикистон дар низоми Иттиҳоди Шӯравӣ == {{main| Республикаи Советии Социалистии Тоҷикистон|Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон}} Соли [[1924]] дар натиҷаи гузаронидани тақсимоти миллии худудӣ дар Иттиҳоди Шӯравӣ, ин кишварро ба чанд ҷумҳурӣ ҷудо карданд ва дар бахшҳои шарқии он [[Ҷумҳурии Мухтори Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон]] дар таркиби [[Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Ӯзбекистон]] сохта шуд. Зодгоҳи тамаддуну фарҳанг ва офаринандагони забони форсӣ-тоҷикӣ дар натиҷаи ин амали сунъӣ парешон гардиданд. Танҳо, соли [[1929]] [[Ҷумҳурии Мухтори Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон]] аз Ӯзбекистон ҷудо шуд ва [[Республикаи Советии Социалистии Тоҷикистон|Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон]] ном гирифт. Дар [[ҶШС Тоҷикистон]] идеологияи коммунистӣ ҳукумрон гардида, дини ислом ба зери таъқиб қарор гирифта буд, Қисми мардуми кишвар тартибу низоми шуравиро рад намуда бо Ҳукумати шуравӣ ҷангиданд (ҷанги шаҳрвандии соли 1921—1924). Аммо ба максади хеш нарасида Ватанашонро тарк намуданд. Дар солҳои 30-40 асри XX асосҳои нави истеҳсолоти саноатӣ дар ҶШС Тоҷикистон гузошта шуданд. Дар деҳот коллективонии хоҷагидории деҳқонӣ анҷом ёфта, боиси аз байн рафтани деҳқонони соҳибмулк гардид. Инқилоби маданӣ ба ҳаёти тоҷикон мактабҳои навъи шуравӣ (мактаби маҳви бесаводии калонсолон, кӯдакистон, мактаби миёнаи наврасон, мактаб-интернат, омузишгоҳи касбӣ, мактаби олӣ) муассисаҳои илмиву фарҳангӣ (театр, китобхона, клуб, чойхонаи сурх-қироатхона, осорхона, боғи истироҳат, кинотеатр, варзишгоҳ)-ро ворид намуд. Тоҷикистон комилан ба муҷтамаъи ягонаи умумииттифоқии хоҷагии халқ ҳамроҳ гардида, пурра тобеи Марказ (Иттиҳоди Шӯравӣ) гардид. Солҳои 50-80 асри XX баъд аз ба сари давлат таъйин гардидани сарварони таҳҷойӣ ба монанди [[Бобоҷон Ғафуров]], [[Турсун Ӯлҷабоев]], [[Ҷаббор Расулов]] ва [[Қаҳҳор Махкамов]] иқтисодиёти Тоҷикистон рушд меёфт. Тоҷикистон ба мамлакати хоҷагидориаш индустриалӣ — аграрӣ табдил ёфт, фарҳангу санъати миллӣ эҳё гардид. Сатҳи зиндагии мардум баҳтар мегардид. Вале, бо вуҷуди он, Тоҷикистон нисбат ба дигар ҷумҳуриҳои шӯравӣ аз ҷиҳати таъмини манзили истиқомат, музди миёнаи маош, муассисаҳои илмӣ, маориф, фарҳанг, шумораи бекорон ва диг. дар ҷойи охирон қарор дошт. Иқтисодиёти Тоҷикистон асосан барои таъмини корхонаҳои марказии Иттиҳоди Шӯравӣ бо ашёи хом (неруи барқ, пахта, канданиҳои фоиданок, уран ва диг.) нигаронида шуда буд. Дар давраи мавҷудияти [[Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон]] (солҳои 1924—1991) халки тоҷик аз нав тамаддуну фарҳанг ва забони форсӣ-тоҷикиро дар каламрави хеш эҳё намуд. Сутуни ояндаи давлатдории соҳибистиқлоли Тоҷикистон гузошта шуд. [[24 августи соли 1990]] ичлосияи дуюми Шӯрои Олии ҶШС Тоҷикистон, Эъломияи истиқлоли [[Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон]] дар ҳайати Иттиҳоди Шӯравӣ (ИҶШС) қабул намуд. Пас аз «табадуллот»-и (ГКЧП) коммунистони тундрав 19-21 августи соли 1991 дар Москва, ки бемуваффақият анҷом ёфт, Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон (даъвати 12) [[9 сентябр]]и соли [[1991]] Изҳорот «Дар бораи истиқлоли давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон»-ро эълон дошт. Дар асоси ин Изҳорот Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон қарори махсуси хешро '''«Дар бораи эълон шудани истиқлоли давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон»''' қабул намуд. == Ҷумҳурии Тоҷикистон == Ҳарчанд эълони истиқлол ҳамаи азҳоби сиёсиро қонеъ гардонида буд, вай натавонист пеши роҳи муқовимати сиёсӣ ва маҳалбозии қавмиро бигирад. Аз ҷониби азҳоби ба ҳукумат мухолифи сиёсӣ эътироф нашудани [[Қаҳҳор Махкамов]] ҳамчун Президенти ҶТ (аз 29 ноябри соли 1990), паи ҳам иваз шудани раисони Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон (Қ. Аслонов, С. Кенҷаев, А. Искандаров) мақомоти кишварро водор сохтанд, ки зери фишори тазоҳуркунандагони мухолифин ва барои ба эътидол овардани вазъи сиёсӣ интихоботи умумихалқии Президенти ҶТ баргузор намоянд. Маъракаи интихобот ба зиддиятҳои нави сиёсию идеолужӣ, мазҳабию маҳалгароӣ ва қавмию инфиродӣ боис гардид. Вазъи иҷчтимоию иқтисодии ҷумҳурӣ рӯз ба рӯз бад мегардид. Пас аз ба вазифаи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон интихоб гардидани [[Раҳмон Набиев]] (58,6 % овозҳо) неруи мухолифин бо баҳонаҳои гуногун фаъолияти ҳукумати навро сарзаниш менамуданд. Соли 1992 аз моҳи март то ибтидои май тазоҳуроти пай дар пайи ҳизбу ҳаракатҳои ба ҳукумат мухолифин ва ҷонибдорони ҳукумат дар шаҳру ноҳияҳои Тоҷикистон, махсусан Душанбе ба фалаҷ шудани мақомоти иҷроиия ва қонунгузории марказӣ ва маҳаллӣ сабаб шуд. Таъсисёбии [[Ҷумҳурии Тоҷикистон]] ба давлатдории соҳибистиқлоли халки тоҷик ва эҳёи навини тамаддуну фарҳанг ва забони форсӣ-тоҷикӣ дар каламрави хеш асос гашт. Вале низоми давлатдории тоҷикон бо амри таърих боз ба душвориҳои нав рӯбарӯ омад. Зиддиятҳои аз давраи давлати шӯравӣ мерос монда ва дахолати душманони истиқлоли миллати тамаддунофари тоҷик, халқро ба вартаи ҷанги бародаркуш, [[Ҷанги шаҳрвандии Тоҷикистон|ҷанги шаҳрвандӣ]] гирифтор намуданд. Воқеоти май — ноябри соли 1992 пояи далатдории Тоҷикистонро заиф сохта, кишварро ба қисматҳо тақсим кард ва хавфи аз байн рафтани давлат ба миён омад. Маҳз дар чунин шароити сангин [[16 ноябр]]и [[соли 1992]] иҷлосияи XVI Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар Хуҷанд баргузор гардид, ки дар он [[Эмомалӣ Раҳмон]] Раиси Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон интихоб гардид. Дар иҷлосияи таърихӣ дар қатори ҳукумати тозаинтихобгардида, масоили хотима додани муқовимати сиёсӣ-низомии байни ҳукумати расмӣ ва неруҳои мухолифин, ба эътидол овардани ҳаёти иҷтимоӣ-иқтисодӣ, ба Ватан баргардонидани гурезагон ва муҳоҷирони иҷборӣ мавриди муҳокима қарор гирифтанд. Вале, масъалаи асосии ҳаёти ҷамъиятӣ-сиёсии Тоҷикистон — хотима додани муқовимати сиёсӣ — низомии байни ҳукумати расмӣ ва неруҳои мухолифин ҳалли мусбати хешро танҳо соли 1997 ёфт. Дар натиҷаи музокироти байни тоҷикон оид ба сулҳ ва оштии миллӣ солҳои 1994—1997 дар шаҳри Москва [[27 июн]]и [[соли 1997]] '''«Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ дар Тоҷикистон»''' ба имзо расид. Ҳукумати Тоҷикистон минбаъд ба амалӣ сохтани барномаи ислоҳоти иқтисодӣ барои солҳои 1995—2004 ва барномаҳои дигар шурӯъ намуд. Барои аз хатари гуруснагӣ эмин доштани аҳолӣ ва бо озуқа таъмин намудани бозори дохилӣ Фармонҳои Президенти ҶТ Э. Раҳмон аз [[9 октябр]]и [[соли 1995]] «Дар бораи 50 000 га замин ҷудо намудан барои хоҷагии назди ҳавлигӣ» ва [[1 декабр]]и [[соли 1997]] иловатан ҷудо намудани боз 25 000 га замин аҳамияти калон дошта буд. Дар натиҷаи ислоҳотҳои иқтисодии дар ҷумҳурӣ амалӣ гардида муносибатҳои нави иқтисоди бозорӣ, ки асоси онро моликияти хусусӣ, ҷамъиятҳои саҳомӣ, хоҷагиҳои деҳқонӣ ва инфиродӣ ташкил медиҳад, ҷорӣ шуда истодаанд. Вале иқтисодиёти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар айни замон бе кумаки молиявии хориҷӣ лоиҳаҳои бунёдиро амалӣ карда наметавонад. Дар ибтидои асри XXI барномаҳои рушди стратегии кишвар муайян карда шудаанд. Истиқлоли озуқаворӣ, амнияти энергетикӣ ва раҳоёбӣ аз бунбасти коммуникатсионӣ — ҳадафҳои стратегии сиёсати дохилии Ҷумҳурии Тоҷикистон мебошанд. Ҳамин ҳадафҳои бунёдӣ тадриҷан дар амал татбиқ шуда истодаанд. (ниг. Иқтисод, Нақлиёт) Қабули Конститутсияи ҷумҳурӣ ва интихоботҳои умумихалқии [[Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон]] ([[6 ноябр]]и [[1994]], [[1999]], [[2006]], [[2013]]) боз як қадами устувор дар давлатдории кишвар гардид. Тағйироту иловаҳо ба [[Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон]] аз ([[26 сентябр]]и [[соли 1999]], [[22 июн]]и [[соли 2003]] ва [[22 май]]и [[соли 2016]], интихоботҳои вакилон ба [[Маҷлиси Олӣ|Маҷлиси Олии]] (2 палатагии) Ҷумҳурии Тоҷикистон чорабиниҳои навбатӣ дар такмили сохтори сиёсии ҷумҳурӣ гаштанд. [[Ҷумҳурии Тоҷикистон]] дар замони истиқлол дар доираи [[Созмони Милали Муттаҳид]] (СММ — ООН), [[Созмони амният ва ҳамкорӣ дар Аврупо]] (САҲА — ОБСЕ), [[Созмони ҳамкории Шанхай]] (СҲШ — ШОС) ва дигар созмонҳои байналмилалӣ ҳамкорӣ намуда истодааст. Ҳамкории Тоҷикистон бо давлатҳои ИДМ ва мамлакатҳои дигари ҷаҳон пайваста рушд меёбад.<ref>Кофронси илмӣ — назариявӣ, базшида ба 20 солагии Истиқлоли миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон. — Душанбе, 2011, с.29 — 30, 66 — 70, 71 — 75</ref> == Ҳокимияти давлатӣ == Ҳокимияти давлатӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон дар асоси тақсими он ба ҳокимияти қонунгузор. иҷроия ва судӣ амалӣ мегардад. Дар боби сеюм, чаҳорум, панҷӯм, шашӯм, ҳафтӯм, ҳаштӯм [[Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон]] ([[1994]]) сухан оид ба ҳокимияти қонунгузор, иҷроия ва судӣ дар Тоҷикистон меравад. == Парлумони Тоҷикистон == {{асосӣ|Порлумони Тоҷикистон}} Дар боби сеюми [[Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон]] қоидаҳои умумии фаъолияти Парлумони Тоҷикистон — [[Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон]] навишта шудааст. [[Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон]] мақоми олии намояндагӣ ва қонунгузории Ҷумҳурии Тоҷикистон мебошад. Маҷлиси Олӣ аз ду Маҷлис — [[Маҷлиси миллии Ҷумҳурии Тоҷикистон|Маҷлиси миллӣ]] ва [[Маҷлиси намояндагони Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон|Маҷлиси намояндагон]] иборат аст (Маҷлиси ду палатагӣ баъд аз ворид гардидани тағйироту иловаҳои раъйпурсии уммумихалқии соли 1999 ба Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон ворид карда шудааст). Мӯҳлати ваколати Маҷлиси миллӣ ва Маҷлиси намояндагон 5 сол аст. Ташкил ва фаъолияти Маҷлиси Олиро қонуни конститутсионӣ танзим мекунад. [[1 март]]и [[соли 2015]] интихоботи Маҷлиси намояндагони Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон баргузор гардид. Аз ҳавзаи ягонаи умумиҷумҳуриявӣ ба ҷонибдории рӯйхати * [[Ҳизби халқии демократии Тоҷикистон]] (ҲХДТ) — 65,4 %, * [[Ҳизби аграрии Тоҷикистон]] (ҲАТ) — 11,7 %, * [[Ҳизби ислоҳоти иқтисодии Тоҷикистон]] (ҲИИТ) — 7,5 %, * [[Ҳизби сотсиалистии Тоҷикистон]] (ҲСТ) — 5,5 % * [[Ҳизби коммунистии Тоҷикистон]] (ҲКТ) — 2,2 %, * [[Ҳизби демократии Тоҷикистон]] (ҲДТ) — 1,7 % * [[Ҳизби наҳзати исломии Тоҷикистон]] (ҲНИТ) — 1,6 %, * [[Ҳизби сотсиал-демократии Тоҷикистон]] (ҲСДТ) — 0,5%-и раъйи интихобкунандагонро касб намуданд. Ҳамин тариқ, тибқи рӯйхати ҳизбӣ дар парлумони нав ҲХДТ-ро 16 нафар, ҲАТ-ро — 3 нафар, ҲИИТ-ро 2 нафар ва ҲСТ-ро 1 нафар вакил намояндагӣ мекунанд. Тибқи натиҷаҳои ниҳоии интихобот дар 41 ҳавзаи якмандатии интихоботӣ 35 нафар номзадҳои ҲХДТ, 2 номзади ҲАТ, 2 намояндаи ҲКТ ва 1 нафарӣ номзадҳои ҲДТ ва ҲИИТ пирӯзӣ ба даст оварда, ба парлумон роҳ ёфтанд.<ref>{{Cite web |url=http://www.news.tj/tj/news/kmir-nati-oi-ni-oii-intikhobotro-elon-kard |title=КМИР натиҷаҳои ниҳоии интихоботро эълон кард |accessdate=2016-07-21 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20150323102808/http://news.tj/tj/news/kmir-nati-oi-ni-oii-intikhobotro-elon-kard |archivedate=2015-03-23 }}</ref> === Президент === {{main| Президенти Тоҷикистон}} Дар боби чаҳоруми [[Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон]] қоидаҳои умумии фаъолияти [[Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон]] навишта шудааст. Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон сарвари давлат ва ҳокимияти олии иҷроия мебошад. Президент дар доираи салоҳияти худ фармон мебарорад ва амр медиҳад, дар бораи вазъи кишвар бп ҷаласаи яаҷояи Маҷлиси Миллӣ ва Маҷлиси Намояндагон маълумот медиҳад, масъалаҳоеро, ки заруру муҳим мешуморад, ба муҳокимаи ҷаласаи якҷояи Маҷлиси Миллӣ ва Маҷлиси Намояндагон пешниҳод менамояд. * [[6 ноябр]]и соли [[1994]] [[Эмомалӣ Раҳмон]] бо роҳи овоздиҳии умумихалқӣ Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон интихоб шудааст. * 6 ноябри соли [[1999]] Эмомалӣ Раҳмон аз нав дар асоси алтернативӣ ва бо овоздиҳии умумихалқӣ бори дуюм ба муҳлати ҳафт сол Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон интихоб гардид. * 6 ноябри соли [[2006]] Эмомалӣ Раҳмон дар интихоботи озоду шаффофи демократӣ дар асоси алтернативӣ бори сеюм ба муҳлати ҳафт сол Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон интихоб шуд. * Охирон ''Интихоботи президентӣ'' дар Тоҷикистон 6 ноябри соли [[2013]] баргузор шуд. Дар натиҷа Президент [[Эмомалӣ Раҳмон]] барои давраи чорӯм баъд аз дарёфти 83,92 % овозҳо ғолиб омад<ref>{{Cite web |url=http://www.khovar.tj/elections/30493-intihobi-emomal1251-ra1203mon-ba-mansabi-prezidenti-to1207ikiston.html |title=7 ноябр/АМИТ «Лоиқ» |accessdate=2016-07-21 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131110011016/http://www.khovar.tj/elections/30493-intihobi-emomal1251-ra1203mon-ba-mansabi-prezidenti-to1207ikiston.html |archivedate=2013-11-10 }}</ref>. Рамзҳои Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон аз Ливо ва Нишони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон иборат мебошанд. Ливо ва Нишон рамзҳои расмии ҳокимияти президентӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон мебошанд. === Ҳукумат === {{main| Ҳокимияти иҷроияи Ҷумҳурии Тоҷикистон}} Дар боби панҷуми [[Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон]] қоидаҳои умумии фаъолияти [[Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон]] навишта шудааст. Ҳукумати ҷумҳурӣ аз сарвазир, муовини якум ва муовини ӯ, вазирони, раисони кумитаҳои давлатӣ иборат аст. Ҳукумати ҷумҳурӣ роҳбарии самараноки соҳаҳои иҷктисодӣ, иҷтимоӣ, фарҳангӣ ва иҷрои қонунҳо, қарорҳои якҷояи Маҷлиси Миллӣ ва Маҷлиси Намояндагон, қарорҳои Маҷлиси Миллӣ, қарорҳои Маҷлиси Намояндагон, фармону амрҳои Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистонро таъмин мекунад (Ниг. Бобби 5 [[Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон]]). === Ҳокимияти маҳаллӣ === Дар боби шашуми [[Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон]] қоидаҳои умумии фаъолияти [[Ҳокимияти маҳаллӣ]] навишта шудааст. Ҳокимияти маҳаллӣ аз мақомоти намояндагӣ ва иҷроия иборат буда дар доираи салоҳияти худ амал мекунад. Онҳо иҷрои Конститутсия, қонунҳо, қарорҳои якҷояи Маҷлиси Миллӣ ва Маҷлиси Намояндагон, қарорҳои Маҷлиси Миллӣ, қарорҳои Маҷлиси Намояндагон, санадҳои Президент ва Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистонро таъмин менамоянд. Мақомоти намояндагии маҳаллӣ дар вилоят, шаҳр ва ноҳияҳо Маҷлиси намояндагони халқ аст, ки онро раис роҳбарӣ мекунад. Муҳлати ваколати Маҷлиси намояндагони халқ 5 сол аст (Ниг. Бобби 6 [[Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон]]). == Низоми сиёсӣ == {{main| Низоми сиёсии Тоҷикистон}} Дар Ҷумҳурии Тоҷикистон то соли [[1990]] танҳо як ҳизби сиёсӣ — [[ҳизби Коммунистии Тоҷикистон]] ҳамчун ҷузъи таркибии ҲКИШ фаълият дошт, ки он асоси низоми сиёсии тоталитарии ҶШС Тоҷикистонро ташкил мекард ва ҳокимияти мутлақ дар дасти он буд. Ин ҳизби сиёсӣ сатҳ ва усули иштироки шаҳрвандиро дар кулли ҳокимияти давлати ба фоидаи худ ҳал мекард. Дар Ҷумҳурии соҳибистиқлоли Тоҷикистон шаҳрвандон ширкат варзида, метавонанд ба дигаргунишавии самти инкишофи сиёсат таъсир расонанд. Шаҳрвандони Ҷумҳурии Тоҷикистон дар асоси муқарароти [[Конститутсия ва Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи ҳизбҳои сиёсӣ» (соли 1998)]] фаъолияти сиёсии хешро истифода карда метавонанд. Шаклҳои асосии иштироки мардум дар ҳаёти сиёсӣ тариқи аъзогӣ дар ҳизби сиёсӣ ва иштирок дар интихобот амалӣ карда мешавад. Тарзи таъсис фаъолият ва дохилшавии шаҳрвандон ба ҳизбҳои сиёсӣ дар Қонуни конститутсионии Ҷумҳурии Тоҷикистон [[«Дар бораи ҳизбҳои сиёсӣ» (соли 1998)]] муқарар шудааст<ref>Конститутсияи ҶТ. Қонунҳо ва қарорҳо. [http://www.parlament.tj Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон]</ref>. === [[Ҳизбҳои сиёсии Ҷумҳурии Тоҷикистон:]] === Дар Ҷумҳурии Тоҷикистон [[8 ҳизби сиёсӣ]] фаъолият дошта, қисми муҳими низоми сиёсии Тоҷикистонро ташкил менамоянд. * [[Ҳизби Аграрии Тоҷикистон]] * [[Ҳизби Демократии Тоҷикистон]] * [[Ҳизби ислоҳоти иқтисодии Тоҷикистон]] * [[Ҳизби Коммунистии Тоҷикистон]] * [[Ҳизби Наҳзати Исломии Тоҷикистон]] ([[29 сентябр]]и [[2016]] фаъолияташ қатъ карда шуд)<ref>[http://sputnik-tj.com/Tajikistan/20150930/1016934598.html ҲНИТ созмони террористӣ эълом шуд — http://sputnik-tj.com]</ref> * [[Ҳизби Сотсиалистии Тоҷикистон]] * [[Ҳизби Сотсиал - Демократии Тоҷикистон|Ҳизби Сотсиал — Демократии Тоҷикистон]] * [[Ҳизби Халқӣ - Демократии Тоҷикистон|Ҳизби Халқӣ — Демократии Тоҷикистон]] == Тақсимоти маъмурӣ == {{асосӣ|Тақсимоти маъмурии Тоҷикистон}} {|style="float:right; margin-left:1em" |{{Харитаи Тоҷикистон||float=right}} |} {{асосӣ|Вилоятҳои Тоҷикистон}} Дар асоси Қонуни конститутсионии Ҷумҳурии Тоҷикистон № 100 аз 4 ноябри соли 1995 «Дар бораи тартиби ҳалли масъалаҳои сохти марзиву маъмурии Ҷумҳурии Тоҷикистон»<ref>Ахбори Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, соли 1995, № 21, мод. 239; соли 2000, № 11, мод. 513; соли 2003, № 4, мод.153; соли 2008, № 3, мод. 182; соли 2009, № 7-8, мод.489; № 12, мод.</ref>, воҳидҳои марзиву маъмурӣ ва маҳалҳои аҳолишини Ҷумҳурии Тоҷикистон [[Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон]], [[вилоят]], [[шаҳр]], [[ноҳия]], [[шаҳрак]], [[ҷамоат]] ва [[деҳа]] мебошанд. Ноҳияҳо деҳавӣ ва шаҳрӣ буда, дар итоати [[ҷумҳурӣ]], [[вилоят]] ё [[шаҳр]] шуда метавонанд. Дар таърихи [[1 январ]]и [[соли 2010]] [[Ҷумҳурии Тоҷикистон]] иборат аз [[Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон]] (ВМКБ); [[Вилояти Суғд]]; [[Вилояти Хатлон]]; 17 [[шаҳр]], 62 [[ноҳия]] (ҳамчунин, 13 ноҳияҳои тобеи ҷумҳурӣ, ки дар маркази мамлакат ҷойгир шудаанд), 57 [[шаҳрак]] ва 368 [[ҷамоат]] иборат аст<ref>{{Cite web |url=http://www.stat.tj/russian_database/socio-demographic_sector/administrative-area_units.xls |title=нусхаи бойгонӣ |accessdate=2012-02-17 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20100816013937/http://www.stat.tj/russian_database/socio-demographic_sector/administrative-area_units.xls |archivedate=2010-08-16 }}</ref>. Дар таърихи [[1 январ]]и [[соли 2018]] [[Ҷумҳурии Тоҷикистон]] иборат аз [[Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон]] (ВМКБ); [[Вилояти Суғд]]; [[Вилояти Хатлон]]; 18 [[шаҳр]], 58 [[ноҳия]] (ҳамчунин, 13 ноҳияҳои тобеи ҷумҳурӣ, ки дар маркази мамлакат ҷойгир шудаанд), 57 [[шаҳрак]] ва 370 [[ҷамоат]] иборат аст<ref>{{Cite web|url=https://www.stat.tj/ru|title= Шумораи аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон то 1 январи соли 2018 Ахбороти Агентии омори назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон|author=|website=stat.tj|date= 2018|publisher= |lang=tg|accessdate=2019-04-27}}</ref>. Ҳамакнун сарзамини Тоҷикистон (1.01.2018) ба чунин воҳидҳо бахш карда шудааст: {| class="standard" |- ! Ном ! Аҳолӣ<br>(1.01.2018)<br>ҳазор тан <ref>{{Cite web|url=https://www.stat.tj/ru|title= Шумораи аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон то 1 январи соли 2018 Ахбороти Агентии омори назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон|author=|website=stat.tj|date= 2018|publisher= |lang=tg|accessdate=2019-04-27}}</ref> ! Паҳноварӣ,<br>ҳазор км² ! Зичии аҳолӣ,<br>кас/дар 1 км² ! Шумораи<br>ноҳияҳо ! Марказ<br> | |- class="shadow" | [[Душанбе]] | align=right|831,4 | align=right| 0,126 | align=right|8314,0 | align=right| 4 | |- | [[Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон]] | align=right|223,6 | align=right|62,9 | align=right|3,5 | align=right| 7 | [[Хоруғ]] |- | [[Вилояти Суғд]] | align=right|2 608,5 | align=right|25,2 | align=right|103,5 | align=right| 14 | [[Хуҷанд]] |- | [[Вилояти Хатлон]] | align=right| 3 198,5 | align=right|24,7 | align=right|129,5 | align=right| 24 | [[Бохтар]] |- | [[Ноҳияҳои тобеи ҷумҳурӣ]] | align=right|2 069,2 | align=right|28,5 | align=right|72,6 | align=right| 13 | [[Душанбе]] |} == Шаҳрҳои Тоҷикистон == {{асосӣ|Шаҳрҳои Тоҷикистон}} Тоҷикистон аз рӯйи ахбороти омории [[соли 2016]] дорои 18 шаҳр аст. Яке аз онҳо пойтахти мамлакат шаҳри [[Душанбе]] аст, ки мақоми воҳиди олии маъмурӣ-ҳудудиро дорад, 4 шаҳр мақоми тобеи ҷумхурӣ, 7 шаҳр макоми тобеи вилоят ва 6 шаҳр мақоми тобеи ноҳия мебошанд.<ref>{{Cite web |url=http://www.stat.tj/ru/img/7a20337ca019c92e18235196b4e62aaa_1470198679.pdf |title=Шумораи аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон то 1 январи соли 2016 Ахбороти Агентии омори назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон |accessdate=2016-08-16 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20170810004846/http://www.stat.tj/ru/img/7a20337ca019c92e18235196b4e62aaa_1470198679.pdf |archivedate=2017-08-10 }}</ref> {|class="standard sortable" !Номгузорӣ !Тобеъияти<br />маъмурӣ !Аҳолӣ,<br />ҳаз. наф. !Сурат !Номгузории пешина |- |Бӯстон |шаҳр, тобеи вилоят <br />тобеияти <br />[[вилояти Суғд]] |33,5 |align="center"|[[Акс:Chkalovsk, Tajikistan - panoramio (5).jpg|150px]] |аз [[1956]] то соли [[2016]] — [[Чкаловск]], ба заб. тоҷикӣ - [[Чкалов]]<ref>{{Cite web |url=http://news.tj/tj/news/ta-iiri-nomi-yak-sha-r-dar-ikiston-ch-arzish-dorad |title=Тағйири номи як шаҳр дар Тоҷикистон чӣ арзиш дорад? |accessdate=2016-07-17 |archiveurl=https://archive.today/20160308115206/http://news.tj/tj/news/ta-iiri-nomi-yak-sha-r-dar-ikiston-ch-arzish-dorad |archivedate=2016-03-08 }}</ref> |- |[[Ваҳдат]] |шаҳр, тобеи ҷумҳурӣ |42,4 |align="center" |[[Акс:Ваҳдат. Муҷассамаи Модар.tif|150px]] |то соли 1936 — Янги-Бозор <br /> аз 1936 то 1992 — Орҷоникидзеобод <br /> 1992—2003 — Кофарниҳон |- |Гулистон |шаҳр, тобеи вилоят <br />тобеияти <br />[[вилояти Суғд]] |45,1 |align="center" |[[Акс:Taboshar,mainroad1.jpg|150px]] |аз [[1957]] то [[1962]] — Хуҷанд, аз [[1963]] то [[2016]] [[Қайроққум]] |- |[[Душанбе]] |Пойтахт |802,7 |align="center" |[[Акс:National Library of Tajikistan.JPG|150px]] | то соли [[1925]] деҳаи Душанбе, аз 1929 то 1961 Сталинобод |- |[[Истаравшан]] |шаҳр, тобеи ноҳия <br /> тобеияти <br />[[ноҳияи Истаравшан]] <br />[[вилояти Суғд]] |61,2 |align="center" |[[Акс:Istaravshan,MugTeppe1.jpg|150px]] |дар гузашта — Курушкада<br />асри VIII — Вагат<br />аз асри XV то соли 2000 — Уротеппа |- |Истиқлол |шаҳр, тобеи вилоят <br />тобеияти <br />[[вилояти Суғд]] |16,4 | |то соли [[2012]] — [[Табошар]] |- |[[Исфара]] |шаҳр, тобеи ноҳия <br /> тобеияти <br />[[ноҳияи Исфара]] <br />[[вилояти Суғд]] |47,8 |align="center" |[[Акс:Tea House Sino.jpg|150px]] |то асри X — Асбара, Исфаранг |- |[[Конибодом]] |шаҳр, тобеи ноҳия <br /> тобеияти <br />[[ноҳияи Конибодом]] <br />[[вилояти Суғд]] |50,4 |align="center"|[[Акс:Konibodom,Oim2.jpg|150px]] | |- |[[Кӯлоб]] |шаҳр, тобеи вилоят <br />тобеияти <br />[[вилояти Хатлон]] |102,4 |align="center" |[[Акс:Kulob welcome-2.JPG|150px]] | |- |[[Бохтар]] |шаҳр, тобеи вилоят <br />тобеияти <br />[[вилояти Хатлон]] |105,4 |align="center" |[[Акс:Qurghonteppa 2010 02.jpg|150px]] | |- |[[Норак]] |шаҳр, тобеи вилоят <br /> тобеияти <br />[[вилояти Хатлон]] |29,1 |align="center" |[[Акс:Нурекская ГЭС, Таджикистан.JPG|150px]] | |- |[[Панҷакент]] |шаҳр, тобеи ноҳия <br /> тобеияти <br />[[ноҳияи Панҷакент]] <br />[[вилояти Суғд]] |41,2 |align="center" |[[Акс:Здание хукумата (мерии) г. Панджакента.jpg|150px]] |дар асри VI—VIII |- |[[Роғун]] |шаҳр, тобеи ҷумхурӣ <br /> тобеияти <br /> <br /> |15,0 |align="center" |[[Акс:Шаҳри Роғун.jpg |150px]] | |- |[[Леваканд]] |шаҳр, тобеи ноҳия <br /> тобеияти <br />[[ноҳияи Сарбанд]] <br />[[вилояти Хатлон]] |17,3 | |то соли [[1996]] — Калининобод, [[1996]] — [[2018]] Сарбанд |- |Турсунзода | шаҳр, тобеи ҷумҳурӣ |52,8 |align="center" |[[Акс:Tursunzoda GovtHouse.jpg|150px]] |то соли 1977 — Регар |- |[[Хуҷанд]] |шаҳр, тобеи вилоят <br />тобеияти <br />[[вилояти Суғд]] |175,4 |align="center" |[[Акс:Мечеть и голуби 1.JPG|150px]] |дар гузашта — Александрия Эсхата<br />асри VII — 1936 — Хуҷанд<br />1936—1991 — Ленинобод |- |[[Хоруғ]] |шаҳр, тобеи вилоят <br />тобеияти <br />[[Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон]] |29,2 |align="center" |[[Акс:Chorog.JPG|150px]] | |- |[[Ҳисор]] |шаҳр, тобеи ҷумҳурӣ |27,4 |align="center" |[[Акс:Hisor Fort 20141006 Tajikistan 1018 Hisor (16072348167).jpg|150px]] | |- |} == Иқтисод == {{асосӣ|Иқтисоди Тоҷикистон}} * Ҳаҷми қарзи давлатии Тоҷикистон: Дар соли 2009 қарзи давлатӣ 1 милиларду 691,3 миллион доллар буд, дар [[соли 2018]] ҳаҷми он ба 2 миллиарду 873 миллион доллар расид. Аз ҷумла, қарз аз Чин дар соли 2009 630 миллион доллар буд, ки дар поёни соли 2018 он ба 1,2 миллиард доллар баробар шуд<ref>{{Cite web|url=https://www.ozodi.org/a/ten-years-challenge-tajikistan/29747422.html|title=Дар 10 сол дар Тоҷикистон чӣ тағйир кард?|author=ozodi.org|publisher=ozodi.org|lang=tg|accessdate=2019-04-18}}</ref>. * Сандуқи байналмилалии пул (СБП) пешгӯӣ намудааст, ки ММД (маҷмаъи маҳсулоти дохилӣ) — и Тоҷикистон дар соли равон 5 дарсад ва дар соли 2020 4,5 дарсад рушд хоҳад кард, гуфта шудааст дар гузориши моҳи апрели иқтисоди ҷаҳонӣ "''World Economic Outlook''"<ref>{{Cite web|url=https://sputnik-tj.com/Tajikistan/20190411/1028643755/MVF-durnamo-rushdi-MMD-Tojikiston-2019-peshgui-kardan-.html|title=СБП дурнамои рушди ММД-и Тоҷикистонро дар соли 2019 пешгӯӣ кард|author=sputnik-tj.com|publisher=sputnik-tj.com|lang=tg|accessdate=2019-04-18}}</ref>. * Пас аз натиҷаҳои соли гузашта, Тоҷикистон ҳаҷми қарзи хориҷии худро зиёд кард. Дар аввали моҳи январи соли 2021 ин рақам 3,2 миллиард доллар буд. Бояд қайд кард, ки ин 43,8 фоизи маҷмӯи маҳсулоти дохилии ҷумҳурӣ (ММД)-ро ташкил медиҳад. Ҳамин тариқ, барои ҳар як шаҳрванди кишвар 339 доллар рост меояд.<ref>[https://tj.sputniknews.ru/economy/20210226/1032894307/Kazhdyy-zhitel-Tadzhikistana-dolzhen-339-dollarov.html /sputniknews.ru/ 26.02.2021]</ref> * Вазири рушди иқтисод ва савдои Тоҷикистон Завқӣ Завқизода нишасти матбуотии солонаи вазорат фаъолияти Минтақаҳои озодии иқтисодии Тоҷикистонро баррась намуд. Гуфта шуд, ки то ҳоли ҳозир (январи соли 2021) ҳамагӣ 72 ширкатҳои саноатӣ номанвис шудаанд. 30 субъект дар [[Минтақаи озоди иқтисодии «Суғд»]], 25 субъект дар [[Минтақаи озоди иқтисодии «Данғара»]], 11 субъект дар [[Минтақаи озоди иқтисодии «Панҷ»]], 5 субъект дар [[Минтақаи озоди иқтисодии «Ишкошим»]] ва 1 себъект дар МОИ-и навтаъсиси “Кулоб”.<ref>[https://halva.tj/tj/news/dar_minta_a_oi_ozodi_i_tisodi_oi_to_ikiston_72_korkhona_faoliyat_mekunand/ Дар минтақаҳои озоди иқтисодиҳои Тоҷикистон 72 корхона фаъолият мекунанд /halva.tj/ 19.02.2021]</ref> * Мувофиқи маълумоти БМТ, давоми соли 2020 барориши кортҳои пардохтии бонкӣ ба таври назаррас афзоиш ёфт: шумораи умумии кортҳои аз ҷониби бонкҳои ватанӣ баровардашуда то охири соли 2020 зиёда аз 3,2 миллион ададро ташкил дод. То ҳолати 31 декабри соли 2020 шумораи банкоматҳо ва терминалҳои электронӣ дар Тоҷикистон мутаносибан, ба 1281 ва 5710 адад расидааст. Шумораи банкоматҳо давоми соли 2020 ба миқдори 403 адад ва шумораи терминалҳои электронӣ — 362 адад зиёд шудааст.<ref>[https://khovar.tj/2021/02/dar-to-ikiston-tedodi-amyon-oi-elektron-ta-riban-5-marotiba-afzoish-yoftaast/Дар Тоҷикистон теъдоди ҳамёнҳои электронӣ * тақрибан 5 маротиба афзоиш ёфтааст /khovar.tj/ 15.02.2021]{{Пайванди мурда|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> === Саноат === {{main|Саноати Тоҷикистон}} [[File:Talco.jpg|250px|right]] Ҷанги шаҳрвандӣ (1992—1997) ба фаъолияти саноати Ҷумҳурии Тоҷикистон нақши манфӣ гузошт. Корхонаҳои саноатии Тоҷикистон аз соли 1996 инҷониб аксар зараровар ҳисоб мешаванд. Зеро, аз ин сол сар карда ба ҷумҳурӣ воридоти молҳои саноатии хориҷӣ хело афзуд. Дар натиҷа аз як тараф аксарияти корхонаҳои саноатӣ фаъолият намекарданд, аз тарафи дигар, он корхонаҳое, ки фаъолият менамоянд, маҳсулоташон бо молҳои ба ҷумҳурӣ ворид шудаи хориҷӣ рақобат карда наметавонанд. Корхонаҳои муштараки саноатии Тоҷикистон дар натиҷаи инвеститсияҳои хориҷӣ ба миён омада фаъолият (асосан соҳаи саноати сабук) мебаранд. Дар соли 2011 дар Ҷумҳурии Тоҷикистон 952 корхонаи саноатӣ арзи вуҷуд мекард (аз байни онҳо 10,2 % кор намекарданд). Маҳсулоти истеҳсолнамудаи корхонаи саноатӣ дар 9 моҳи соли 2012 — $1,4 млрд ташкил мекард<ref>http://www.regnum.ru/news/1582915.html</ref>. Мувофиқи ахбороти Вазорати энергетика ва саноати Ҷумҳурии Тоҷикистон дар ҷумҳурӣ чунин соҳаҳои асосии саноат арзи вуҷуд доранд: * коркарди маъданҳои кӯҳӣ ва металҳои нодир; * истеҳсоли ангишт (дар кони ангишти Шӯроб, Фон-Яғноб (кокс) ва Назаргиёҳ (антрасит)); * истеҳсоли газ ва нафт (дар водии Вахш, [[Ҳисор]], Хоҷа Сартез дар [[Кӯлоб]] ва [[вилояти Суғд]]); * истеҳсоли металҳои ранга (арзиз, тило, нукра, сурб, цинк, висмут, ртуть, вольфрам, молибден); * саноати сабук (асосан коркарди пахта ва хуроквори); * саноати кимиё (Комбинати кимиёи [[Ёвон]], Заводи азотбарории Вахш); * саноати масолеҳи сохтумонӣ; * саноати мошинасозӣ; * саноати пилла.<ref>{{Cite web |url=http://www.minenergoprom.tj/ |title=нусхаи бойгонӣ |accessdate=2021-08-09 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20170814123031/http://www.minenergoprom.tj/ |archivedate=2017-08-14 }}</ref> Дар Ҷумҳурии Тоҷикистон [[соли 2019]] дар соҳаи саноат — 219 корхонаи нави саноатӣ бо таъсиси 2942 ҷойи корӣ, аз ҷумла, дар [[вилояти Суғд]] — 59 бо 969 ҷойҳои кории нав, [[вилояти Хатлон]] — 57 корхона бо 678 ҷойҳои кории нав, [[ВМКБ]] — 3 корхона бо 87 ҷойҳои кории нав, шаҳри [[Душанбе]] — 60 корхона бо 812 ҷойҳои кории нав ва [[НТҶ]] — 40 корхона бо 386 ҷойҳои кории нав сохта ба истифода дода шуд. Аз шумораи умумии корхонаҳои нав: 38 — корхона ба соҳаи мошинсозӣ, 53 — корхона ба саноати сабук, 50 — корхона ба соҳаи масолеҳи сохтмон, 62 — корхона ба саноати хӯрокворӣ, 2 —корхона ба саноати маъдан, 1 — корхона ба саноати ангишт, 5 — корхона ба соҳаи табъу нашр ва 8 — корхона ба дигар соҳаҳо рост меояд.<ref>{{cite web|url=http://sanoat.tj/?p=5344|title=Натиҷаи воридоти технологияҳои муосир ва татбиқи он дар истеҳсолоти ватанӣ|author= |date=|publisher=sanoat.tj|accessdate=2020-01-22}}</ref>. === Захираҳои канданиҳои фоиданок === Дар шимоли Тоҷикистон, дар вилояти Суғд, яке аз бузургтарин дар ҷаҳон кони нуқра — Конимансури Калон мавҷуд аст. Тоҷикистон инчунин захираҳои бойи сангҳои қиматбаҳо, уран (аз рӯи баъзе маълумотҳо, 16 % захираи ҷаҳонӣ), тило, ангишт, ва захираҳои арзӣ (алюминий) ва полиметаллӣ дорад. Дар Тоҷикистон ҳоло 28 конҳои нафт ва газ ба қайд гирифта шудааст. Дар ин конҳо захираи нафт 2,2 млн. тонна ва газ – 3,4 миллиард метри кубиро ташкил медиҳанд. Дар айни замон дар Тоҷикистон 40 конҳои тилои амалкунанда ва қариб 85 конҳои ояндадори тило муайян шудаанд.<ref>[http://avesta.tj/2021/02/03/v-tadzhikistane-zaregistrirovano-28-mestorozhdenij-nefti-i-gaza/ В Таджикистане зарегистрировано 28 месторождений нефти и газа]{{Пайванди мурда|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> Барои баргардонидани хароҷоти ширкати ТВЕА-и Чин дар сохтмони [[МБГ-2 ш. Душанбе]] (Иқтидори умумии нерӯгоҳи когенераторӣ ба 400 МВт), вай ҳуқуқи истихроҷи тилоро аз конҳои «Кумарғи Боло» ва «Дуоба» гирифтааст, ки дар [[ноҳияи Айнӣ]] [[вилояти Суғд]] мебошанд. Дар шимоли Тоҷикистон, майдони умумии конҳо 15,4 км² ва захираҳо 51,7 тонна тило ташкил медиҳанд<ref name="spu">{{Cite web|url=https://tj.sputniknews.ru/country/20191128/1030299133/tajikistan-kitay-dobycha-zolota.html|title=ТЭЦ-2 на вес золота: Китай «вернёт» свои инвестиции на рудниках Таджикистана|date=2019-11-28|publisher=[[Sputnik]]|accessdate=2019-11-28}}</ref>. [[15 декабр]]и [[соли 2017]] “Талко” ва “Ширкати саноати куҳии Ҳуаюй” (Tibet Hua Yu Mining Co., Ltd) – и Чин “Созишнома дар бораи ширкати муштарак” – ро имзо карданд, ки дар пайи он “Талко Голд” бо саҳми 50 ба 50 ба ширкати муштараки тоҷикиву чинӣ табдил ёфт. [[Кони "Кончоч"]] минтақаест, ки дар 7 километрии [[Искандаркӯл]] воқест. Қаблан расонаҳо аз қавли манобеъи гуногун захоири [[Кони "Кончоч"]] ро аз 32 то 60 тон тилову то 300 ҳазор тон сурма ҳисоб карда буданд. Ҳамчунин аз истеҳсоли нуқра, симоб, сафедаи симоб ва флюорит низ дар назар аст. Дар миёни тамоми корхонаҳои маъдани фаъол дар саросари кишвар, аз қабили “Зарафшон”, “Анзоб”, “Апрелевка”, “Пакрут” ва ғайра “Талко Голд” танҳо ширкате хоҳад буд, ки Тоҷикистон дар он 50 дарсад саҳм дорад. Бақия ҳама бо саҳми 75 то 100% мутааллиқи ширкатҳои хориҷиянд.<ref>{{Cite web|url= https://sputnik-tj.com/industry/20200829/1031812135/Talko-gold---nozanini-sanoat-dar-osguhi-kuhhoi-Fon--guzorishi-tasviri.html|title=“Талко голд” - "нозанини саноатӣ" дар оғӯши куҳҳои Фон – гузориши тасвирӣ|author=|website=www.sputnik-tj.com|date=|publisher= |lang=tg|accessdate=202о-08-29}}</ref> === Бонкҳо ва ташкилотҳои қарзӣ === Низоми молиявии мамлакатро [[Бонки миллии Тоҷикистон]] ба танзим медарорад. Дар ҷумҳурӣ 13 бонк ва ташкилотҳои қарзӣ аъзои Ассотсиатсияи бонкҳои Тоҷикистон (АБТ) мебошанд: * БДА ҶТ «[[Амонатбонк]]»; * ҶСК «[[Ориёнбонк]]»; * ҶСК «[[Агроинвестбонк]]»; * ҶСК «[[Тоҷиксодиротбонк]]»; * «БСТ ТИСТ Тоҷпромбонк»; * ҶСК «[[Бонки Эсхата]]»; * ҶСП «Фононбонк»; * ҶСК «Соҳибкорбонк»; * ҶСК «''Accessbank Tajikistan''»; * ҶСП ТҚХ «ФИНКА»; * ҶСП «Аввалин Бонки Молиявии хурд»; * ҶДММ ТҚХ «ИМОН ИНТЕРНЕШНЛ» * ҶСП ТҚХА «Боварӣ ва ҳамкорӣ».<ref>{{Cite web |url=http://news.tj/tj/news/amirsho-miraliev-ro-bari-abt-intikhob-shud |title=Амиршо Миралиев роҳбари АБТ интихоб шуд |accessdate=2016-04-26 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160426133020/http://news.tj/tj/news/amirsho-miraliev-ro-bari-abt-intikhob-shud |archivedate=2016-04-26 }}</ref> == Бекорӣ ва муҳоҷирати меҳнатӣ == Ҷанги шаҳрвандӣ (1992—1997) боиси харобии иқтисод ва баста шудани корхонаву муассисаҳои давлатӣ гардид. Корхонаҳои саноатии истеҳсолӣ ва диг. ширкатҳои хурду миёнаи хидматрасони асосан 10-15 % қавваи кории ҷумҳуриро бо кор таъмин мекунанд. Бинобар ин шумораи мардуми қобили кор ба сафи муҳоҷирони меҳнатӣ тахминан ба 1 000 000 нафар расидааст. Саҳми онҳо дар иқтисодиёт меафзояд. Бар асоси гузоришҳои расмӣ, дар Русия ва кишварҳои дигари хориҷӣ беш аз як милюн муҳоҷири кории тоҷик фаъъолият мекунанд, ки ағлаби онҳо ҳамасола сармояи зарурӣ барои таъмини рӯзгори хонаводаҳоро ба Тоҷикистон интиқол медиҳанд. Дар соли 2012 муҳоҷирони корӣ ба Тоҷикистон ҳудуди 3,6,млрд доллар пул (47 % ММД и ҷумҳурӣ) интиқол додаанд. Дар миёни кишварҳое, ки иқтисодашон ба маболиғи интиқолии муҳоҷирони корӣ вобаста аст, Тоҷикистон ҳамчунон болотарин ҷойгоҳро ба худ ихтисос медиҳад.<ref>http://www.bbc.co.uk/tajik/news/2012/11/121121_zkh_worldbank_report.shtml</ref> === Хоҷагии кишоварзӣ === '''Маҳсулоти асосии кишоварзӣ:''' * [[пахта]] * [[ғалла]] * [[абрешим]] * [[сабзавот]] * [[мева]] * [[токпарварӣ]] * [[тамоку]] * [[меваи хушк]] * [[cоҳаи чорводорӣ]] (дар [[ноҳия]]ҳои [[кӯҳ]]ӣ) == Энергетика == [[File:Un-Tajikistan.svg|thumb|Харитаи Ҷумҳурии Тоҷикистон]] Мақолаи асосӣ: [[Энергетикаи Тоҷикистон]] Дар Тоҷикистон ҳоло чунин Нерӯгоҳҳои барқии обӣ амал мекунанд: Нерӯи асоси энергетикаи Тоҷикистонро Нерӯгоҳҳои барқии обӣ истеҳсол мекунанд. Ҳаҷми умумии муайяншудаи иқтидори Нерӯгоҳҳои барқии обӣ — 4070 МВт аст. Тоҷикистон дорои захираҳои ғании гидроэнергетикӣ мебошад. Ҳаҷми умумии захираҳои гидроэнергетикӣ — 527 млрд кВт. соатро ташкил медиҳад. Аз рӯи ҳаҷми умумии захираҳои гидроэнергетикӣ Тоҷикистон дар ҷаҳон ҷойи ҳаштумро ишғол мекунад. Дар Тоҷикистон ҳоло чунин Нерӯгоҳҳои барқии обӣ амал мекунанд: 1.1. [[НБО Норак]] — бо иқтидори 3000 МВт; 1.2. [[НБО Бойғозӣ]] — бо иқтидори 600 МВт; 1.3. [[Нерӯгоҳи барқи обии Сангтӯда-1|НБО Сангтӯда–1]] — бо иқтидори 670 МВт; 1.4. [[Нерӯгоҳи барқи обии Сангтӯда-2|НБО Сангтӯда–2]] — бо иқтидори 220 МВт; 1.5. [[НБО Сарбанд]] — бо иқтидори 240 МВт; 1.5. [[НБО Шаршара]] — бо иқтидори 29,9 МВт; 1.7. [[НБО Марказӣ]] — бо иқтидори 15,1 МВт; 1.8. [[НБО Қайроққум]] — бо иқтидори 126 МВт дар Сирдарё; 1.9 Силсилаи НБО Варзоб ([[НБО Варзоб-1,Варзоб-2 ва Варзоб-3]]) — бо иқтидори умумии 25,7 МВт.; 1.10. [[Нерӯгоҳи Помир-1]]; 1.11. [[Нерӯгоҳи барқи обии Роғун]] — [[16 ноябр]]и [[соли 2018]] агрегати якуми НБО Роғун бо иқтидори 600 МВт ба кор дароварда шуд; иқтидори лоиҳавии НБО Роғун ба 3600 МВт баробар буда, он аз 6 агрегати 600 МВт ва баландии сарбанди он 335 метр муайян шудааст<ref>{{Cite web|url=http://www.president.tj/node/18897|title=Маросими ба кор даровардани агрегати якуми Неругоҳи барқи обии “Роғун”|author=|website=president.tj|date=2018-11-16|publisher= |lang=tg|accessdate=2018-12-27}}</ref>; 1.12. Силсилаи НБО — и хурд. Ба истифода додани НБО «Сангтӯда — 1» ва «Сангтӯда — 2», Маркази барқу гармидиҳии «Душанбе — 2», хатҳои интиқоли барқи баландшиддати «Ҷануб-Шимол», «Лолазор-Хатлон», «Хуҷанд-Айнӣ», «Сангтӯда — Лолазор», «Сангтӯда – НБО-и Сарбанд», «Қайроққум-Ашт», «Айнӣ –Панҷакент», «НБО-и Роғун» -Зеристгоҳи «Душанбе-500», таҷдид ва иваз намудани зеристгоҳҳо ба зеристгоҳҳои пурқудрат, таҷдид ва барқарорсозии неругоҳҳо ва шабакаҳои барқӣ сабаби таҳкими иқтидору эътимоднокии таъминоти энергияи барқ дар ҷумҳурӣ гардид. Ду сол боз (аз соли 2018) дар натиҷаи мулоқоту гуфтушунидҳои сатҳи олии Сарони ду давлат — Тоҷикистон ва [[Ӯзбекистон]] ҳамкории энергетикҳои тоҷику ӯзбек боз барқарор гардид, ки ин барои ҳарду тараф манфиати хеле калонеро молик аст. Баъди зиёда аз 9 соли ҷудо будани низоми энергетикии Тоҷикистон аз [[Осиёи Марказӣ]] додугирифти неруи барқ байни ин ду ҷумҳурии ҳамсоя оғоз ёфт. Дар давраи Истиқлол иқтидори истеҳсолии соҳаи энергетика, бе назардошти НБО «Роғун», ба миқдори 1520 МВт зиёд шуд.<ref>{{Cite web|url=http://khovar.tj/2019/12/imr-z-r-zi-energetik-o-dar-davrai-isti-loliyat-i-tidori-iste-solii-so-a-be-nazardoshti-nbo-ro-un-1520-mvt-ziyod-shud/|title=Дар давраи Истиқлол иқтидори истеҳсолии соҳа бе назардошти НБО «Роғун» 1520 МВт зиёд шуд|author=|website=www.khovar.tj|date=|publisher= |lang=tg|accessdate=2019-12-22}}</ref> [[8 декабр]]и [[соли 2016]] [[МБГ-2 ш. Душанбе|Маркази барқу гармидиҳии Душанбе-2]] бо иқтидори 300 МВт ва 167 Гкал гармӣ бо иштироки Президенти кишвар Эмомалӣ Раҳмон сурат гирифт. Боз ду агрегат ба кор дароварда шуд<ref name="spu"/>.. Иқтидори умумии нерӯгоҳи когенераторӣ ба 400 МВт расид. [[20 март]]и [[соли 2019]] Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар шаҳри Норак ба татбиқи лоиҳаи «Барқарорсозии НБО «Норак» оғози расмӣ бахшиданд. Дар натиҷаи татбиқи ин лоиҳа НБО «Норак» таҷдид ва эътимодноктар гардида, иқтидори лоиҳавияш аз 3000 ба 3300 МВт бардошта хоҳад шуд. [[23 август]]и [[соли 2019]] ба татбиқи лоиҳаи «Таҷдиди НБО «Қайроққум» оғози расмӣ бахшида шуд. Баъди татбиқи лоиҳа тавоноии НБО «Қайроққум аз 126 мегаватт ба 176 мегаватт расонида мешавад.<ref>{{Cite web|url=http://khovar.tj/2019/12/imr-z-r-zi-energetik-o-dar-davrai-isti-loliyat-i-tidori-iste-solii-so-a-be-nazardoshti-nbo-ro-un-1520-mvt-ziyod-shud/|title=Дар давраи Истиқлол иқтидори истеҳсолии соҳа бе назардошти НБО «Роғун» 1520 МВт зиёд шуд|author=|website=www.khovar.tj|date=|publisher= |lang=tg|accessdate=2019-12-22}}</ref> [[20 январ]]и [[соли 2020]] [https://sputnik-tj.com/docs/about/index.html Оҷонсии иттилоотии Sputnik] {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20191208092124/https://sputnik-tj.com/docs/about/index.html |date=2019-12-08 }} гузорише овардааст, ки Маҷлиси намояндагони Ҷумҳури Тоҷикистон ҳафтаи пеш пазируфт (соли 2020), аз моддаи 9-и Қонун “Дар бораи хусусигардонии моликияти давлатӣ”, калимаҳои [[НБО Роғун|Неругоҳи барқи обии “Роғун”]] ва Корхонаи воҳиди давлатии “[[Ширкати Алюминийи Тоҷик]]” хориҷ карда шуданд. Моддаи 9-и қонуни мазкур дар бораи объектҳоест, ки хусусӣ гардонида намешаванд ва дар он таъкид шудаст, “амволи нерӯгоҳи барқи обии “Норак”, нерӯгоҳи барқи обии “Роғун” ва корхонаи воҳиди давлатии “[[Ширкати Алюминийи Тоҷик]]” хусусӣ гардонида намешаванд”.<ref>{{Cite web|url=https://sputnik-tj.com/industry/20200120/1030566842/Ijozati-khususi-kardani-Rogun-va-Talko.html|title=Иҷозати хусусӣ кардани амволи “Роғун” ва “Талко”: Ҳукумату парлумон пазируфтанд|author=|website=www.sputnik-tj.com|date=|publisher= |lang=tg|accessdate=2020-01-22}}</ref> Дар соли 2020 дар Тоҷикистон ба ҳисоби умумӣ 19 миллиард 770,5 миллион кВт⋅соат нерӯи барқ истеҳсол карда шудааст. Тоҷикистон дар соли 2020 зиеда аз 1,5 миллиард кВт⋅соат нерӯи барқ ба кишварҳои ҳамсоя содирот кардааст. Аз рӯи маълумотҳо ҷумҳурӣ дар маҷмӯъ 1 миллиард 528,4 миллион кВт⋅соат қувваи барқ ба маблағи зиеда аз 56,4 миллион доллар содирот намудааст.<ref>{{Cite web|url=https://tj.sputniknews.ru/energetics/20210201/1032739925/tajikistan-eksport-elektroenergii.html?utm_source=yxnews&utm_medium=desktop|title=В Таджикистане рассказали, сколько электроэнергии экспортировано за рубеж|author=|website=www.sputnik-tj.com|date=|publisher= |lang=tg|accessdate=2021-02-01}}</ref> === Лоиҳаи минтақавии «CASA-1000» === {{Main|Лоиҳаҳои муштараки иқтисодӣ дар Тоҷикистон}} [[12 май]]и [[соли 2016]] ифтитоҳи лоиҳаи сохтмони хати баландшиддати барқии «CASA-1000» (ЛЭП — 1000 кВт) баргузор гардид. «CASA-1000» интиқоли барқи Тоҷикистон ва Қирғизистонро ба Афғонистону Покистон таъмин мекунад<ref>[http://www.asiaplus.tj/news/tajikistan/economic/201605 Оғози расмии амалисозии лоиҳаи CASA-1000]{{Пайванди мурда|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. == Нақлиёт == {{асосӣ|Нақлиёт дар Тоҷикистон}} Дар солҳои истиқлол дар Тоҷикистон таъмиру азнавсозии роҳи автомобилгарди Душанбе — [[Айнӣ]] — [[Шаҳристон]] — [[Истаравшан]] — [[Хуҷанд]] — [[Бӯстон]] — Чанак (сарҳади [[Ӯзбекистон]]), ки 411 км дарозӣ дорад бо ёрдами давлати Чин соли 2006 амалӣ гардид. Роҳи мошингард тамоми сол пойтахти мамлакат Душанберо бо ноҳияҳои Тоҷикистони Шимолӣ мепайвандад. [[18 октябр]]и [[соли 2015]] — дар [[ноҳияи Айнӣ]] [[Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон]] [[Эмомалӣ Раҳмон]] роҳи мошингарди Айнӣ — Панҷакентро ифтитоҳ намуд. Роҳи мошингарди Айнӣ — Панҷакент 112,6 километрро ташкил медиҳад. Корҳои сохтмонӣ моҳи октябри соли 2012 оғоз гардида, моҳи октябри [[соли 2015]] ба охир расид. Навсозии роҳ бо маблағи 115 миллион доллари амрикоӣ аз ҳисоби ҷалби сармояи хориҷию ватанӣ иҷро карда шудааст.<ref>[http://khovar.tj/2015/10/iftito-i-ro-i-moshingardi-ajn-pan-akent/ Ифтитоҳи роҳи мошингарди Айнӣ — Панҷакент]</ref> [[Сохтмони роҳи мошингарди Исфара-Конибодом- Ҷаббор Расулов|Сохтмони роҳи мошингарди Исфара-Конибодом — Ҷаббор Расулов]] соли 2016 дар [[вилояти Суғд]] оғоз шуда буд. Анҷоми корҳои таҷдиду барқарорсозии роҳ ду сол муайян шуда буд ва соли 2019 ӣа истифода супорида шуд.<ref>[http://khovar.tj/2016/03/o-ozi-kor-oi-aznavsozii-sho-ro-i-isfara-konibodom-abbor-rasulov/ Оғози корҳои навсозии шоҳроҳи Исфара-Конибодом-Ҷаббор Расулов]</ref> Дар соҳаи нақлиёти роҳи оҳан бошад дастоварди назаррас [[24 август]]и [[соли 2016]] расман мавриди баҳрабардорӣ қарор додани роҳи оҳани Душанбе-Қурғонтеппа-Кӯлобро гардид. Ин роҳи оҳан шаҳри [[Душанбе]]ро бо [[Вилояти Хатлон]] пайваст мекунад. Сохтмони хати роҳи оҳани Душанбе-Қурғонтеппа-Кӯлоб, ки аҳамияти минтақавию байналмилалӣ дорад, ҳанӯз моҳи марти соли 2009 шурӯъ шуда буд. Масофаи умумии он дар қитъаи Ваҳдат-Ёвон 41 км буда, дар ин масир 3 нақб ва 8 адад пули калону миёна сохта шудааст.<ref>[http://www.president.tj/node/12777 Истиқбол дар истгоҳи роҳи оҳани ноҳияи Ёвон]</ref> === Боз нигаред === * [[Нақби автомобилгарди «Истиқлол»]] * [[Нақби автомобилгарди «Озодӣ»]] * [[Нақби автомобилгарди Чормағзак]] * [[Нақби автомобилгарди "Шаҳристон"]] == Ҷуғрофиё == {{асосӣ|Ҷуғрофиёи Тоҷикистон}} [[File:Tajik mountains edit.jpg|thumb|Кӯҳсори Тоҷикистон]] Тоҷикистон кишваре кӯҳистонӣ буда ва 93 дарсади сарзамини он аз 300 то 7495 м баландтар аз сатҳи дарё аст. Кӯҳсори Тоҷикистон бахше аз кӯҳистонҳои Тиён-Шон ва Помир ҳастанд. Баландтарин қуллаҳои Тоҷикистон инҳоянд: {|style="border:1px solid #8888aa; background-color:#f7f8ff; padding:5px; font-size:85%;" align=center |- |style="text-align: center;" |Кӯҳ |style="text-align: center; background-color: rgb(204, 153, 51);" colspan=2 align="center"|Баландӣ |style="text-align: center; background-color: rgb(204, 153, 51);" colspan=2 align="center"|Ҷойгоҳ |- |[[Қуллаи Истиқлол]] |style="text-align: center;" |7,174 [[метр|м]] |style="text-align: center;" |23,537 [[foot (unit of length)|ft]] |style="text-align: center;" | [[кӯҳсори Олой]] |- | [[Кӯтали Қизиларт]] |style="text-align: center; background-color: rgb(192, 154, 124);" |4,280 м |style="text-align: center; background-color: rgb(192, 154, 124);" |14,042&nbsp;ft |style="text-align: center; background-color: rgb(192, 154, 124);" | [[кӯҳсори Олой]] |- | [[Қуллаи Исмоили Сомонӣ]] (аз ҳама баландтарин) |style="text-align: center; background-color: rgb(143, 177, 172);" |7,495 м |style="text-align: center; background-color: rgb(143, 177, 172);" |24,590&nbsp;ft |style="text-align: center; background-color: rgb(143, 177, 172);" | [[Помир]] |- |[[Қуллаи Абуалӣ ибни Сино]] |style="text-align: center; background-color: rgb(188, 137, 190);" |6,974 м |style="text-align: center; background-color: rgb(188, 137, 190);" |22,881&nbsp;ft |style="text-align: center; background-color: rgb(188, 137, 190);" | шимолтар аз [[Қуллаи Исмоили Сомонӣ]], дар марзи Тоҷикистону Қирғизистон |- |[[Қуллаи Корженевскӣ]] |style="text-align: center; background-color: rgb(201, 185, 116);" |7,105 m |style="text-align: center; background-color: rgb(201, 185, 116);" |23,310&nbsp;ft |style="text-align: center; background-color: rgb(201, 185, 116);" | [[Помир]] |- |[[Қаторкӯҳи Академияи Фанҳо]] |style="text-align: center; background-color: rgb(151, 199, 137);" |6,785 м |style="text-align: center; background-color: rgb(151, 199, 137);" |22,260&nbsp;ft |style="text-align: center; background-color: rgb(151, 199, 137);" | [[Помир]] |- |[[Қуллаи Конкорд]] |style="text-align: center; background-color: rgb(208, 172, 132);" |5,469 м |style="text-align: center; background-color: rgb(208, 172, 132);" |17,943&nbsp;ft |style="text-align: center; background-color: rgb(208, 172, 132);" | [[кӯҳсори Қарақорум]] |- |[[Қуллаи Карл Маркс]] |style="text-align: center;" |6,726 м |style="text-align: center;" |22,067&nbsp;ft |style="text-align: center;" | [[кӯҳсори Қарақорум]] |- |[[Қуллаи Маяковскӣ]] |style="text-align: center; background-color: rgb(192, 154, 124);" |6,096 м |style="text-align: center; background-color: rgb(192, 154, 124);" |20,000&nbsp;ft |style="text-align: center; background-color: rgb(192, 154, 124);" | марз бо [[Афғонистон]]. |} === Пиряхҳои Тоҷикистон === Дар Тоҷикистон зиёда аз 8 ҳазор пиряхҳо мавҷуданд, ки тақрибан 8% масоҳати умумии кишварро ишғол мекунанд. Дар пиряхҳо тақрибан 550 метри мукааб оби ошомиданӣ ҷамъ шудааст ва онҳо маҷрои тақрибан нисфи дарёҳои Тоҷикистонро ташкил медиҳанд. Тоҷикистон маркази бузургтарини яхбандии муосир дар [[Осиёи Марказӣ]] буда, пиряхҳои воқеъ дар қаламрави он на танҳо махзанҳои об, балки танзимкунандаи маҷрои дарёҳо ва иқлим низ мебошанд. Тибқи маълумоти охирин, аз 14 ҳазор пиряхҳои Тоҷикистон, ки барои тамоми минтақа аҳамияти ҳаётӣ доранд, дар тӯли 30 соли охир беш аз 1000 пирях нобуд шудаанд.<ref>[https://khovar.tj/2021/02/to-ikiston-baroi-om-zishi-piryah-o-besh-az-choryak-million-somon-udo-kard/ Тоҷикистон барои омӯзиши пиряхҳо беш аз чоряк миллион сомонӣ ҷудо кард]</ref> == Иқлим == Иқлими Тоҷикистон гарму хушк аст ва [[зимистон]]аш кӯтоҳу серун ва [[тобистон]]аш дарозу гарм аст. Дар моҳи январ дамои ҳаво аз +22&nbsp;°C (дар [[ноҳияи Панҷ]]) то −61&nbsp;°C (дар [[Булункӯл]]), дар моҳи июл дамои ҳаво аз −8&nbsp;°C (дар Булункӯл) то +50&nbsp;°C (дар ноҳияи Панҷ) тағйир меёбад. Вобаста аз пастиву баландии маҳалл аз сатҳи дарё, дар Тоҷикистон чанд навъи иқлим ташаккул меёбад: * Иқлими хушки субтропикӣ (дар водиҳои [[Вахш]] ва [[Ҳисор]]) ки тобистон тӯлониву гарм ва зимистон кӯтоҳу нарм ва мизони бориш кам (150—200 мм) аст. * Иқлими мӯътадил дар минтақаҳои миёнакӯҳ ки тобистон серун ва зимистон сард буда мизони бориш бисёр (то 1550 мм) аст. [[File:USSR-Tajikistan-Peak Communism.jpg|thumb|270px|Акси [[Қуллаи Исмоили Сомонӣ]] (дар гузашта бо номи ''Пики Коммунизм'') вақте ки Тоҷикистон қисми [[Иттиҳоди Шӯравӣ]] буд.]] == Аҳолӣ == {{асосӣ|Аҳолии Тоҷикистон}} Дар Тоҷикистон баъди ба даст даровардани истиқлол ду дафъа барӯйхатгирии аҳолӣ баргузор шудааст. Бори якум мувофиқи Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 22 майи 1998 «Дар бораи барӯйхатгирии аҳолӣ» 20–27 январи 2000 доир шуда буд. Дар он давра мувофиқи маълумоти оморӣ шумораи аҳолии доимии шаҳрҳо нисбат ба соли 1989 (тибқи Барӯйхатгирии аҳоли пешина) аз 1 млн 668 ҳазор то 1623 ҳазор нафар кам шуда, шумораи аҳолии доимии деҳот баръакс аз 3441 ҳазор то 4504 ҳазор нафар зиёд шудааст. Ҳамин тарз, дар давоми 11 сол (1989—2000) ҳиссаи аҳолии доимии шаҳрҳои Тоҷикистон аз 32,5 дарсад то 26,5 дарсад кам шуда, аҳолии доимии деҳот, баръакс, аз 67,5 дарсад то 73,5 дарсад афзудааст. Бори дуюм мувофиқи Фармони Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 29 августи 2009, № 685 «Дар бораи гузаронидани барӯйхатгирии аҳолӣ» аз 21 то 30 сентябри 2010 дар қаламрави ҷумҳурӣ Барӯйхатгирии аҳоли ва фонди манзил баргузор шуд. Аз рӯйи маълумоти пешакии Агентии омори назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон оид ба Барӯйхатгирии аҳоли ва фонди манзил, шумораи аҳолии доимии мамлакат ба ҳолати 21 сентиябри 2010-ум 7 565 ҳазор нафарро ташкил кард. Шумораи аҳолии ҷумҳурӣ (дар январи 2010) нисбат ба соли 2000-ум 1 438 ҳазор нафар ё 23 дарсад, дар муқоиса бо ҳисобу китоби маълумоти аввали соли 2010, 35,4 ҳазор нафар ё 0,5 дарсад зиёд шудааст. Ин зиёдшавии шумораи аҳолӣ дар ҷумҳурӣ аз ҳисоби афзоиши табиӣ ва пеш аз ҳама, аз ҳисоби нишондиҳандаҳои баланди таваллуд ва болоравии шумораи таваллуд нисбат ба фавт ба вуҷуд меояд. Сарфи назар аз муҳоҷирати аҳолӣ ба хориҷи ҷумҳурӣ, дар соли 2010 нисбат ба соли 2000 шумораи аҳолии шаҳрҳо 379 ҳазор нафар ё 23,3 дарсад, аҳолии деҳот 1 059 ҳазор нафар ё 23,5 дарсад афзудааст. Ҷараёни шаҳришавӣ (урбанизатсия), ки то соли 2000 дар сатҳи ҷумҳурӣ дар авҷ буд, мувофиқи ҷамъбасти пешакии Барӯйхатгирии аҳоли ва фонди манзили соли 2010 муътадил гашта, таносуби аҳолии шаҳру деҳот 27 дарсади аҳолии шаҳр ва 73 дарсади аҳолии деҳотро ташкил кард. [[26 май]]и [[соли 2018]] шумораи аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон ба 9 миллион нафар расид<ref name="9-million" />. {{Wikidata/Population}} == Расонаҳои ҳамагонӣ == Расман оғози таърихи матбуоти тоҷик ба нашри аввалин шумораи [[Бухорои Шариф (рӯзнома)|«Бухорои шариф»]] дар [[11 март]]и соли [[1912]] нисбат дода мешавад. Биноба он ҳар сол дар [[11]]-уми март [[Рӯзи матбуот]] ҷашн гирифта мешавад. Вале пажӯҳишгарон тазкира ва осори насри қадимии тоҷикиро зинаи аввали журналистикаи тоҷик мешумуранд. Чунончӣ, муаллифони китоби „Таърихи матбуоти тоҷик“ И. Усмонов ва Д. Давронов корбурди жанрҳои хабар, гузориш, мусоҳиба ва ғайраро дар солнома ва таърихнигориҳои садаҳои 10 то 15 тазаккур медиҳанд. Дар нимаҳои дуввуми садаи XIX ва оғози садаи XX бархе аз нашрияҳо чоп шудаанд, ки матолиберо ба тоҷикӣ нашр кардаанд. Дар давраи [[ИҶШС|шӯравӣ]] матбуот зери назорати шадиди давлат қарор дошт, вале дар ин давра низ аз талошҳои озодбаёнӣ дар бархе аз онҳо ба мушоҳида расидааст. Ибтидои солҳои 90-уми садаи 20 давраи шукуфоии матбуоти озоди Тоҷикистон шуморида мешавад, ки ба нашрияҳое монанди «Чароғи рӯз», «Растохез», «Сухан», «Адолат» ва монанди инҳо нисбат дода мешавад. Дар солҳои [[Ҷанги шаҳрвандии Тоҷикистон]] [[1992]] то [[1997]] даҳҳо рӯзноманигори тоҷик кушта ва аксари журналистони боҳунар кишварро тарк кардаанд. Ҳоло матбуоти мустақили Тоҷикистон аз нав ҷон мегирад ва чанд нашрия, хабаргузорӣ, радио ва телевизионҳои мустақил талош доранд, бо истифода аз озодии матбуот рисолати худро амалӣ кунанд. Дар Тоҷикистон 4 нашрияҳои давлатӣ: [[Рӯзномаи «Ҷумҳурият»|«Ҷумҳурият»]], [[Рӯзномаи «Садои мардум»|«Садои мардум»]], [[Рӯзномаи «Народная газета»|«Народная газета»]] ба забони русӣ ва [[Рӯзномаи «Халқ овозӣ»|« Халқ овозӣ»]] ба забони узбекӣ нашр мешаванд. Инчунин, нашрияҳои ғайридавлатӣ; [[Ҳафтаномаи «Тоҷикистон»]], Ҳафтаномаи «Миллат», Ҳафтаномаи «СССР» , Ҳафтаномаи «Азия-плюс» ва диг. ба забонҳои гуногун нашр мешаванд. Тибқи Қарори Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи тартиби баҳисобгирии давлатии фаъолияти ноширӣ, корхонаҳои полиграфӣ ва пешбурди Феҳристи ягонаи давлатӣ» дар вазорат 376 рӯзнома, аз инҳо 112 адад давлатӣ ва 264 адад мустақил , 245 маҷалла, аз инҳо 114-тояш давлатӣ ва 131 адад мустақил, 319 матбаа- 37 давлатӣ ва 282 мустақил, 48 нуқтаи фурӯши китоб- 3 давлатӣ ва 45 мустақил, 71 нашриёт, аз инҳо 10 давлатӣ ва 61 мустақил, 11 агентии иттилоотӣ, аз инҳо 1 давлатӣ ва 10 мустақил ба қайд гирифта шудаанд. Ин маълумот то [[25 декабр]]и [[соли 2021]] ба ҳисоб гирифта шудааст.<ref> {{Cite web|url=https://khovar.tj/2022/03/pago-dar-osorhonai-millii-to-ikiston-110-solagii-r-zi-matbuoti-to-ik-ta-lil-meshavad/|title=Пагоҳ дар Осорхонаи миллии Тоҷикистон 110-солагии Рӯзи матбуоти тоҷик таҷлил мегардад|author=|website=www.khovar.tj|date=2022-03-10|publisher= |lang=tg|accessdate=2022-03-10}} </ref> Ба воситаи спутники ABS-1 (75.0°E) шабакаҳои телевизиони Тоҷикистон — [[Телевизиони Тоҷикистон (Шабакаи 1)]], [[ТВ Ҷаҳоннамо]], [[ТВ Баҳористон]], [[ТВ Сафина]], [[Варзиш ТВ]], [[ТВ Футбол (Тоҷикистон)]], [[ТВ Синамо]], [[ТВ Шаҳнавоз]], [[ТВ Илм ва табиат]] намоишҳои хешро омодаи тамошобинон мекунанд. Инчунин, [[Ширкатҳои телевизионии давлатии умумиҷумҳуриявӣ ва минтақавӣ (Тоҷикистон)]] фаъолият карда истодаанд. Аз рӯи раддабандӣ (соли 2018) аз ҳама нашрияи серхонандатарин нашрияи расмии Ҷумҳурии Тоҷикистон [[Рӯзномаи «Ҷумҳурият»|«Ҷумҳурият»]] (34 %) мебошад. Сипас, бо фосилаи камтар нашрияи Вазорати маориф ва илми Тоҷикистон «Омӯзгор» (23,8 %) ва нашрияи марказии ҲХДТ рӯзномаи «Минбари халқ» (22,2 %) ҷойгир шудаанд. Тадқиқоте, ки аз ҷониби Маркази тадқиқоти сотсиологии „Зеркало“ гузаронида шуд, ба ин натиҷа расидааст.<ref>[http://khovar.tj/2018/04/um-uriyat-nashriyai-serhonandatarini-to-ikiston-dar-dushanbe-nati-a-oi-tad-i-otii-markazi-zerkalo-muarrif-gardidand// khovar.tj/ 06.04.2018]</ref> Омори мазкур имрӯз зимни муаррифии Ҳисоботи тадқиқотии „Муайян намудани афзалиятҳои медиавии аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон: ТВ, радио, нашрияҳои чопӣ, сомонаҳо, шабакаҳои иҷтимоӣ ва мессенҷерҳо“, ки дар шаҳри Душанбе баргузор шуд, зикр гардид. Раддабандии маҷаллаҳо ба раддабандии рӯзномаҳо монанд аст, яъне дар қатори аввал маҷаллаҳои давлатӣ қарор доранд. Аз ҳама теъдоди зиёди нашрро маҷаллаи занон - «Бонувони Тоҷикистон» (44,9 %) дорад. Маҷаллаи дуюми маъруф маҷаллаи Кумитаи оид ба корҳои дин, танзими анъана ва ҷашну маросимҳои миллии назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дин ва ҷомеа» (10,4 %) ва дар ҷойи сеюм маҷаллаи Вазорати фарҳанг бо номи «Фирӯза» (5,2 %) меистанд. Тамошобинони тоҷик аз ҳама бештар [[ТВ Сафина|шабакаи телевизионии Сафина]]ро тамошо мекунанд. Инро 60,1%-и пурсидашудагон дар тадқиқоте, ки аз ҷониби Маркази тадқиқоти сотсиологии „Зеркало“ гузаронида шуд, тасдиқ кардаанд. Ин омор имрӯз зимни муаррифии Ҳисоботи тадқиқотии „Муайян намудани афзалиятҳои медиавии аҳолии Ҷумҳурии Тоҷикистон: ТВ, радио, нашрияҳои чопӣ, сомонаҳо, шабакаҳои иҷтимоӣ ва мессенҷерҳо“, ки дар шаҳри Душанбе баргузор шуд, зикр гардид. Аз рӯи натиҷаҳои тадқиқот, дар ҷойи дуюм шабакаи телевизионии [[Телевизиони Тоҷикистон (Шабакаи якум)]], бо 50,1 % ва дар ҷойи сеюм [[ТВ Баҳористон]] бо 30,5 % қарор гирифтаанд. Пас аз шабакаҳои телевизионии ватанӣ дар ҷои аввал шабакаҳои телевизионии Россия меистанд, ки дар ҷадвали афзалиятҳо 18,3%-ро ишғол менамоянд. Бояд зикр намуд, ки шабакаҳои телевизионии Россия на танҳо дар Тоҷикистон, балки дар тамоми фазои пасошӯравӣ рейтинги баланд ишғол мекунанд. Пас аз Россия бо 9,7 % шабакаҳои телевизионии ӯзбекӣ қарор гирифтаанд. Тибқи тадқиқоти ин марказ, дар миёни радиоҳои маҳбубтарин радиои Радиои «Садои Душанбе» (28 %) мавқеи аввалро касб карда, дар ҷойи дуюм Радиои Тоҷикистон (17,4 %) ва дар ҷойи сеюм Радиои фарҳанг (5,3 %) қарор гирифтаанд. Шумораи шабакаҳои гирифтани иттилоот, ғайр аз ВАО-и анъанавӣ рӯз аз рӯз меафзояд. Дар ҷойи аввал ТВ ватанӣ (57,2 %), дар ҷойи дуюм интернет (11,5 %) қарор дорад. 38,4 фоизи пурсидашудагон аз интернет истифода мебаранд. Интернетро аз ҳама бештар сокинони ВМКБ-60,6 фоиз истифода мебаранд. Ин нишондиҳанда дар миёни сокинони Душанбе 56,3 фоизро ташкил дод.<ref>{{Cite web|url=http://khovar.tj/2018/04/um-uriyat-nashriyai-serhonandatarini-to-ikiston-dar-dushanbe-nati-a-oi-tad-i-otii-markazi-zerkalo-muarrif-gardidand|title=Натиҷаҳои тадқиқоти маркази "Зеркало" муарриф гардиданд|author=|website=|date=|publisher=khovar.tj|lang=tg|accessdate=2018-06-18}}</ref>. == Оҷонсиҳои Иттилоотии Тоҷикистон == Дар солҳои истиқлол таъсис ва рушди Оҷонсиҳои Иттилоотии Тоҷикистон ба назар мерасад. Имрӯз дар ҷумҳури 8 Оҷонсиҳои Иттилоотӣ амал карда истодаанд: * [[Оҷонсии иттилоотии «СИМОНЮС»]], * [[Оҷонсии иттилоотии «АВЕСТО»]], * [[Оҷонсии иттилоотии «Азия-Плюс»]], * [[АМИТ «ХОВАР»]], * [[Оҷонсии Иттилоотии «Хатлон-пресс»]], * [[Оҷонсии иттилоотии «Помир Медиа»]], * [[Оҷонсии умумимиллии иттилоот «ТОҶНЮС»(«TOJNEWS»)]] ([[14 ноябр]]и [[соли 2016]] фаъолияташро дар шабакаи [[Интернет]] қатъ намудааст)<ref>{{Cite web |url=https://www.asiaplus.tj/ru/news/tajikistan/society/20161114/v-tadzhikistane-zakrilos-nezavisimoe-agentstvo-tojnews |title=В Таджикистане закрылось независимое агентство TojNews |accessdate=2017-01-16 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20161115122428/http://www.asiaplus.tj/ru/news/tajikistan/society/20161114/v-tadzhikistane-zakrilos-nezavisimoe-agentstvo-tojnews |archivedate=2016-11-15 }}</ref>. == Воситаҳои алоқа, технология ва инноватсия == {{Асосӣ|Алоқа дар Тоҷикистон}} Дар солҳои 90 асри XX истифодаи алоқаи телефонӣ барои аз 2 то 8 % ба 100 нафар аҳолӣ дастрас буд. Баъд аз ба охир расидани ҷанги шаҳрвандии Тоҷикистон аввалин қадамҳо барои азнав кардани системаи алоқаи телефонӣ ва рақами (цифровая) намудани он гузошта шуд. Соли 1998 аввалин маротиба дар [[Душанбе]] пайвасткунаки рақамӣ (цифровой комутатор) барои 2500 муштарӣ ва соли 1999 ба 10000 муштариён ба кор даромад. Соли 2003 стансияи телефонии Қургонтеппа, соли 2004 [[Хуҷанд]] ва соли 2005 [[Хоруғ]], [[Кӯлоб]], [[Турсунзода]] ва дигар минтақаҳои Тоҷикистон ба системаи пайвасткунаки рақамӣ гузаштаанд. Соли 2020 шумораи дастгоҳҳои телефонии системаи ШСКТ «Тоҷиктелеком» 279 ҳазор ададро ташкил дод, ки 84,7% онҳо телефонҳои хонагӣ мебошанд.<ref>[https://khovar.tj/2021/03/dar-to-ikiston-soli-guzashta-daromadi-operatoroni-hususii-alo-a-afzoish-yoft/ Дар Тоҷикистон соли гузашта даромади операторони хусусии алоқа афзоиш ёфт]</ref> === Алоқаи телефони мобилӣ === Системаи мобилии алоқаи телефонӣ дар Тоҷикистон аз [[соли 1996]] инкишоф меёбад. Аввалин ширкате, ки ба бозори алоқаи мобилии телефонии Тоҷикистон дохил шуд ин ҶСП „ТоҷикТел“ буд. Соли 1998 дар Хуҷанд ҶСП „Сомонком“ хидматрасониро дар бозори алоқаи мобилии телефонии Тоҷикистон бо стадарти GSM сар кард. Соли 2013 дар ҷумҳурӣ шумораи ширкатҳои хидматрасонии нави алоқа ба 17 адад, шумораи умумии муштариёни алоқаи мобилӣ ба 10 912 080 адад ва шумораи муштариёни интернет ба 3 800 453 адад расид. Шумораи муштариёни алоқаи мобилии ҶДММ „Вавилон-Мобайл“ аз ҳама зиёд 3 425 509 адад, шумораи муштариёни интернет аз ҳама зиёд — ҶДММ „Таком“ — 1 138 626 адад расиданд<ref>Омори солонаи Ҷумҳурии Тоҷикистон. Соли 2014. — С. 314.</ref>. Солҳои охир, дар Тоҷикистон ширкатҳои гуногун — ҶСП «Индиго Тоҷикистон» («Tcell»), ҶСП «ТТ-Мобайл» («МегаФон Тоҷикистон»), ҶСП «Вавилон Мобайл» ва ҶДММ «Таком» («ZetMobile», собиқ Beeline»), «Таджиктелеком», «Телеком-технолоджи», хидматрасониро дар бозори алоқаи мобилии телефонӣ ба сомон расонида истодаанд. Тибқи маълумоти [[соли 2017]] дар Тоҷикистон шумораи муштариёни алоқаи мобилӣ 7 млн. 353 ҳазору 192 нафарро ташкил дод, ки аз онҳо 4 млн. 371 ҳазору 817 нафарашон муштариёни фаъол мебошанд. Ба ҳар 100 нафар шаҳрванди ҷумҳурӣ 5,5 адад дастгоҳи телефонии собит рост меояд. Шумораи истифодабарандагони [[Интернет дар Тоҷикистон|Интернет]] дар якҷоягӣ бо истифодабарандагони интернети мобилӣ ва маҳаллӣ дар Тоҷикистон 2,3 млн нафарро ташкил мекард.<ref>{{Cite web|url=http://khovar.tj/2017/08/il-om-on-atoev-tedodi-istifodabarandagoni-intnrnet-dar-to-ikiston-ba-2-3-mln-nafar-rasid/|title=Илҳомҷон Атоев: «Теъдоди истифодабарандагони Интернет дар Тоҷикистон ба 2,3 млн. нафар расид» {{!}} АМИТ "Ховар"|author=|website=|date=|publisher=khovar.tj|lang=tg|accessdate=2018-02-12}}</ref>. Тибқи маълумоти [[соли 2020]] вазни қиёсии операторони хусусӣ дар бозори алоқаи ҷумҳурӣ 93,4% -ро ташкил дод. Теъдоди корбарони [[Интернет дар Тоҷикистон|Интернет]] аввали [[соли 2021]] беш аз 3,3 млн ва муштариёни мобилӣ беш аз 6 млн нафарро ташкил намуд.<ref>{{Cite web|url=https://khovar.tj/2021/03/dar-to-ikiston-soli-guzashta-daromadi-operatoroni-hususii-alo-a-afzoish-yoft/|title= Дар Тоҷикистон соли гузашта даромади операторони хусусии алоқа афзоиш ёфт|author=|website=khovar.tj |date=|publisher=|lang=tg|accessdate=2020-03-05}}</ref>. Бино ба далели маълумотҳои раддабандии глобалии Speedtest, моҳи январи [[соли 2021]] Тоҷикистон байни 140 кишвари дунё ҷои 129-умро гирифтааст ва дар натиҷа дар як моҳ панҷ зина поён рафтааст. Суръати боркунии маълумот дар Тоҷикистон моҳи январи соли 2021 — 13,8 Мб/сонияро ташкил дод.<ref name="sputnik-tj.com">{{Cite web|url=https://sputnik-tj.com/Tajikistan/20210227/1032900621/tojikiston-internet-surat.html|title= Мавқеи Тоҷикистон дар раддабандии суръати интернет боз пасттар шуд |author= sputnik-tj.com|website=|date=|publisher= sputnik-tj.com|lang=tg|accessdate=2020-03-05}}</ref>. Аз нигоҳи суръати интернети симӣ низ, тибқи ҳисобҳои моҳи январи [[соли 2021]], Тоҷикистон низ мавқеъро аз даст дод ва дар байни 175 кишвар дар ҷои 99-ум қарор гирифт.<ref name="sputnik-tj.com"/>. === Омодагӣ ба рушди технологияҳои пешрафта === Дар Конфронси [[Созмони Милали Муттаҳид]] оид ба савдо ва рушд (UNCTAD) "Ҳисоботи технология ва инноватсия 2021" аз чоп баромад. Аз ҷиҳати омодагӣ ба рушди технологияҳои пешрафта, Тоҷикистон дар байни Тимори Шарқӣ ва Иттиҳоди Комор ҷойгир аст ва дар байни 158 кишвари дар рейтинги зикршуда ҷои 143-ро ишғол мекунад. Аз кишварҳои [[ИДМ]] — [[Русия]] дар ҷои 27, [[Беларус]] дар ҷои 59, [[Қазоқистон]] дар ҷои 62, [[Арманистон]] дар ҷои 83, [[Озарбойҷон]] дар ҷои 100, [[Қирғизистон]] дар ҷои 115 мебошанд.<ref>{{Cite web |url=http://avesta.tj/2021/02/26/tadzhikistan-okazalsya-v-kontse-rejtinga-po-gotovnosti-k-razvitiyu-novyh-tehnologij/ |title=Таджикистан оказался в конце рейтинга по готовности к развитию новых технологий /avesta.tj/2021/02/26/ |accessdate=2021-02-27 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20210226064932/http://avesta.tj/2021/02/26/tadzhikistan-okazalsya-v-kontse-rejtinga-po-gotovnosti-k-razvitiyu-novyh-tehnologij/ |archivedate=2021-02-26 }}</ref> == Адабиёт == [[File:Rudaki Park, Dushanbe, Tajikistan.JPG|thumb|250px|Рӯдакӣ-асосгузори адабиёти форсу-тоҷик]] === Адабиёти тоҷик дар асрҳои миёна === Назму насри форсу тоҷик тӯли чандин асрҳо тараққӣ мекард. Давраи нашъунамои адабиёти форсу тоҷик ба асрҳои миёна рост меояд, вақте ки дар Осиёи Миёна аввалин давлати тоҷикон — [[Давлати Сомониён]] (874—1005) арзи ҳастӣ намуда буд. Сомониён ба илм ва адабиёт диққати махсус зоҳир мекарданд. Шоирон ва олимони ҳамон давра ба монанди [[Рӯдакӣ]], [[Ибни Сино]], [[Фирдавсӣ]], [[Унсурӣ]], [[Дақиқӣ]] дар даргоҳи шоҳони Сомониён кор ва фаъолият мекарданд. Эрониён ва тоҷикон он вақтҳо як қавмро бо решаҳои бо ҳам пайваст ташкил мекарданд ва адабиёт, санъат, илм ҳам дастраси ҳама буд. [[Рӯдакӣ]] асосгузори адабиёти форсу тоҷик мебошад. Истилои арабҳо ба Осиёи Миёна дигаргуниҳои зиёде овард. Фарҳанги бой ва меьмории тоисломии тоҷикон нест карда мешуд, китобҳо сӯзонида мешуданд. Дар Осиёи Миёна дини ислом ҷорӣ шуда забони арабӣ умумӣ гардид. Забони нави адабӣ — забони форсу-тоҷик дар асрҳои IX—X ташаккул ёфт. Рӯдакӣ — шоири барҷаста, асосгузори адабиёти форсу тоҷик, аввалин шуда забонро ташаккул дод ва онро дар назми худ истифода бурда, якчанд жанрҳои адабии он замонро ба вукуъ овард. Маҳз аз ҳамон давра сар карда адабиёти форсу-тоҷик ташаккул ёфта дар тамоми олам машҳур гардид. Дар охири асри X [[Фирдавсӣ]] [[«Шоҳнома»]]-и безаволи худро эҷод кард, ки аз ҷихати маъно ва ҳаҷм дар адабиёти умумибашарӣ ҳамтоё надорад. Асри XI бо ба вукӯъ омадани эпосҳои романтикӣ машҳур шудааст. Маҳз дар ҳамин жанр силсилаи достонҳои [[Унсурӣ]], [[Айюкӣ]], [[Гунгурӣ]], [[Умари Хайём]] мебошанд, вале [[«Хамса»]]-и [[Низомии Ганҷавӣ]] намунаи беҳтарин маҳсуб мешавад, ки асри XII эҷод карда шудааст. Дар асри XIII [[«Бӯстон»]] ва [[«Гулистон»]]- и [[Саъдӣ]], дар асри XIV достонҳои [[Амир Хусрави Дехлавӣ]] ва [[Хоҷа Кирмонӣ]], [[Камоли Хуҷандӣ]] ва ғазалҳои [[Ҳофизи Шерозӣ]] эҷод шудаанд. Асри XV бошад бо назми [[Ҷомӣ]] машҳур гардидааст. === Адабиёти тоҷик дар асри XX === {{асос|Адабиёти тоҷик дар асри XX }} Ғалабаи Инқилоби Октябру истиқрори низоми шӯравӣ дар Осиёи Миёна боъис гардиданд, ки миллати азийяткашидаи тоҷик дигарбора самандарвор аз хокистари зиллат бархоста, бар минбари иззату шарофат барнишинад ва дар баробари соҳати дигари ҳаёту иқтисоди кишвар ба соҳаи фарҳангу адаби деринасоли худ сару сомони наву матлубе бахшад. Ба иборати дигар, баъди таъсиси [[Ҷумҳурии Мухтори Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон]] ([[1924]])) ва [[Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон]] ([[1929]]) ниҳоди ҷадиди нависандагони Тоҷикистон арзи ҳастӣ намудааст, ки гурӯҳу дастаҳои парешони суханварони диёрамонро ҷамъ оварда, фаъолияташонро ба талаботи замони инқилобӣ мутобиқу мувофиқ гардонидааст. [[Иттифоқи нависандагони Тоҷикистон]] моҳи майи [[соли 1934]] ҳамчун қисми таркибии Иттифоқи нависандагони ИҶШС ташкил ёфт. Дар асри XX, эҷодиёти адибони Тоҷикистон боиси рушди насру назми тоҷик, ташаккули [[Тарҷумаи бадеӣ дар адабиёт|тарҷумаи адабиёти ҷаҳон]], [[Драматургияи тоҷик|драматургия]], адабиёти кӯдакону наврасон, адабиётшиносӣ ва танқиди тоҷик гардид. Адибони Тоҷикистон бо асарҳои эҷоднамудаи хеш адабиёт ва забони тоҷикиро ба пояи нав бароварда дар адабиёти башар ҳиссагузор шудаанд. Эҷодиёти адибон ба садҳо забонҳои дунё тарҷума шуда дастраси хонандагон гардидааст. == Маориф == {{асосӣ|Маориф дар Тоҷикистон}} Дар гузаштаи таърихи тоҷикон, дар давраҳои гуногуни рушди ҷомеъа масъалаи инкишофи муассисаҳои парваришу маориф аз сарварони давлату ҳомиёни дин вобаста буд. Доир ба гузаштаи мактабу мадрасаҳо баъзе маълумотҳо дар асарҳои муаррихону адибон боқӣ мондаанд, ки ҳоло мавриди тадқиқи олимон мебошанд. Аз нигоришоти ниёкон, иқдоми маорифпарварӣ танҳо дар охири садаи XIX аз ҷониби [[Аҳмади Дониш]] ва маорифпарварони тоҷик барои оммаи заҳматкаш мавриди тарғибу ташвиқ қарор гирифта будааст. Намояндагони [[Ҳаракати ҷадидия]] ба мислӣ [[Айнӣ]], [[Мунзим]], [[Беҳбудӣ Маҳмудхоҷа|Беҳбудӣ]] ва диг. давомдиҳандагони ин раванди равшанфикрӣ ва муассисони нахустини [[Мактабҳои усули нав]] гардиданд. Баъд аз таъсис ёфтани [[ҶМШС Тоҷикистон]] [[соли 1924]] зиммаи таъсиси соҳаи парваришу маориф ба давлати тоҷик гузашт, ки аз намояндагони табақаҳои заҳматкаш иборат буд. [[14 декабр]]и [[1924]] Комиссариати маорифи халқи ҶХШС Тоҷикистон ташкил гардид, ки он 11 феврали 1925 дар шаҳри Душанбе ба фаъолият шурӯъ намуд. Комиссариати маорифи халқ баъд ба Вазорати маорифи халқи ҶШС Тоҷикистон (1946—1978: 1988—1992), Вазорати маълумоти олӣ ва миёнаи махсуси [[ҶШС Тоҷикистон]] (1978—1988) табдили ном кард. Соли 1992 [[Вазорати маориф ва илми Ҷумҳурии Тоҷикистон|Вазорати маорифи Ҷумҳурии Тоҷикистон]] ном гирифт.<ref>[[Энсиклопедияи Миллии Тоҷик]], Ҷилди 3. БОЗ-ВИЧКУТ — Душанбе: Сарредаксияи илмии Энсиклопедияи Миллии Тоҷик, 2014, — с.381-387</ref> Дар замони шӯравӣ маҳви бесаводӣ бартараф, таҳсилоти ройгон ҷорӣ гардида муассисаҳои гуногуни маърифатӣ аз ҷониби давлат бунёд ёфтанд. Имрӯз, дар ҷумҳурӣ муассисаҳои гуногуни парваришу омӯзиш рушд меёбад. Дар замони истиқлол маориф як рукни иҷтимоии давлат гардидааст. Президенти Тоҷикистон дар суханорониаш ба ифтихори 25 — солагии истиқлоли давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 08.09.2016 зикр намудааст: {{аввали иқтибос}}Дар зарфи 25 соли истиқлол маблағгузории соҳаи маориф садҳо баробар зиёд карда шуд. Агар соли 2000-ум барои маориф ҳамагӣ 41 миллион сомонӣ ҷудо гардида бошад, пас соли 2016 барои ин соҳаи ҳаётан муҳим зиёда аз 3 миллиард сомонӣ пешбинӣ шудааст. Имрӯз дар кишвар 161 муассисаи типи нав, аз ҷумла 85 гимназия ва 65 литсей фаъолият дорад. Инчунин, дар ин давра 9 мактаби президентӣ барои хонандагони болаёқат бунёд ва мавриди истифода қарор дода шуд, ки дар онҳо ҳамаи шароити муосири таълиму тарбия муҳайё карда шудааст. Афзоиши шумораи муассисаҳои таҳсилоти олии касбӣ дар даврони истиқлоли давлатӣ яке аз дастовардҳои соҳаи маорифи мамлакат мебошад. Агар соли 1991 дар мамлакат 13 муассисаи таҳсилоти олӣ бо шумораи умумии 70 000 нафар донишҷӯ фаъолият карда бошад, пас соли 2016 шумораи муассисаҳои таҳсилоти олии касбӣ ба 39 ва донишҷӯён ба 170 000 нафар расид.{{охири иқтибос|сарчашма=[http://president.tj/node/12943 Эмомалӣ Раҳмон. Суханронӣ ба ифтихори 25 - солагии истиқлоли давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон]}} Сатҳи саводнокии аҳолии Тоҷикистон низ тадриҷан баландшуда истодааст. Аз рӯи омори „Департаменти СММ оид ба масъалаҳои иқтисодӣ ва иҷтимоӣ:Шуъбаи аҳолӣ“ доир ба саводнокӣ, дар Тоҷикистон тахминан 5 781 203 наф дар синни 15 сола ва боло, ба забонҳои гуногун хонда ва навишта метавонанд. Ин шумора, 99,77 % аз ҳаҷми умумии аҳолии калонсолро дар бар мегирад. Яъне, тахминан 13 147 нафар сокинон ҳоло ҳам бесавод мебошанд.<ref>[http://countrymeters.info/ru/Tajikistan Население Таджикистана. Грамотность населения]</ref> == Мусиқӣ ва театр == Дар Тоҷикистон 15 муассисаҳои театрӣ ва 5 консертӣ фаъолият доранд. * [[Театри давлатии академии опера ва балети ба номи С. Айнӣ]], * [[Театри давлатии академии драмавии ба номи А. Лоҳутӣ]], * [[Театри давлатии ҷавонон ба номи М. Воҳидов]], * [[Театри давлатии драмаи русии ба номи Вл. Маяковский]], * [[Театри давлатии лӯхтак]], * [[Театри давлатии мусиқӣ-мазҳакавии ба номи К. Хуҷандӣ]], * [[Театри давлатии мусиқӣ -драмавии ба номи Т. Фозиловаи шаҳри Конибодом|Театри давлатии мусиқӣ-драмавии ба номи Т. Фозиловаи шаҳри Конибодом]], * [[Театри давлатии узбекии мусиқӣ -драмавии ба номи Ш. Бурҳонови н. Спитамен|Театри давлатии узбекии мусиқӣ-драмавии ба номи Ш. Бурҳонови н. Спитамен]], * [[Театри давлатии драмаи русии ба номи А.С. Пушкини шаҳри Чкалов|Театри давлатии драмаи русии ба номи А. С. Пушкини шаҳри Чкалов]], * [[Театри давлатии мусиқии тамошобини ҷавони шаҳри Хуҷанд]], * [[Театри давлатии лӯхтаки шаҳри Чкалов]], * [[Театри давлатии мусиқӣ - мазҳакавии ба номи С. Вализодаи шаҳри Кӯлоб|Театри давлатии мусиқӣ-мазҳакавии ба номи С. Вализодаи шаҳри Кӯлоб]], * [[Театри давлатии мусиқӣ - мазҳакавии ба номи А. Муҳаммадҷонови шаҳри Қӯрғонтеппа|Театри давлатии мусиқӣ-мазҳакавии ба номи А. Муҳаммадҷонови шаҳри Қӯрғонтеппа]], * [[Театри давлатии мусиқӣ - мазҳакавии ба номи М. Назарови шаҳри Хоруғ|Театри давлатии мусиқӣ-мазҳакавии ба номи М. Назарови шаҳри Хоруғ]], * [[Театри ҷумҳуриявии мусиқӣ -драмавии н. Данғара|Театри ҷумҳуриявии мусиқӣ-драмавии н. Данғара]]. * [[Филармонияи давлатии Тоҷикистон ба номи А. Ҷӯраев]], * [[Иттиҳодияи давлатии гурӯҳҳои эҷодию консертӣ]], * [[Ансамбли давлатии рақсии «Лола» ба номи Ғ. Валаматзода]], * [[Ансамбли «Сомон»]], * [[Маркази эҷодии «Илҳом»]], * [[Муассисаи давлатии сафарию ҳунарии «Базморо»]] ва [[Сирки давлатии Тоҷикистон]]. * == Варзиш == {{асосӣ|Варзиш дар Тоҷикистон}} Варзишгарони тоҷик новобаста ба мушкилиҳои молиявӣ дар бисёр мусобиқаҳо байналмилалӣ иштирок карда, ҷойҳои намоёнро ишғол мекунанд. Варзишгарони беҳтарин ба монанди: [[Расул Боқиев]], [[Мавзуна Чориева]], [[Дилшод Назаров]], [[Гулов Алишер]], [[Акмалиддин Каримов]] ва дигарон шаъну шарафи варзиши Тоҷикистонро баланд бардошта истодаанд. Cоли 2013 дар чумҳури 7564 иншооти варзишӣ, аз ҷумла 164 стадион, 1893 толорҳои варзиш, 64 ҳавзи шиноварӣ фаъолият мекард.<ref>Саидова М. Х. Экономические аспекты функционирования и развития физической культуры и спорта в структуре сферы услуг Республики Таджикистан // Наука и спорт: современные тенденции. — 2015. — Т. 7. — № 2. — С. 94</ref>. Дар Тоҷикистон 3 стадиони ғунҷоишаш 25 ҳазор тамошобин ва боз як стадион барои 25 000, чор стадион барои 20 000 ва 15 000 сохта ба истифода супорида шудаанд. Варзишгоҳҳои бузург: # Қасри варзиши „Тоҷикистон“ # Варзишгоҳи „Спитамен“ (собиқ стадиони „Спартак“) # [[Варзишгоҳи марказии Тоҷикистон|Варзишгоҳи марказии ҷумҳуриявӣ]] (клуби футболи „Истиқлол“) # Толори „Қасри теннис“ # Ҳавзи шиноварӣ дар шаҳрҳои Душанбе, Хуҷанд, Гулистон, Панҷакент ва диг. # Қасри варзиши Кумитаи андози ҶТ ва диг. Дар федератсияи [[Тхэквондо]] ИТФ имрӯз 36 қаҳрамонҳои ҷаҳон тарбия ёфтаанд<ref>{{Cite web |url=http://www.taekwon-do.tj/ |title=Национальная Федерация Тхэквондо и Кикбоксинга Республики Таджикистан |accessdate=2021-08-09 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20161218013352/http://www.taekwon-do.tj/ |archivedate=2016-12-18 }}</ref>, ки якчанд маротиба ғолиби мусобиқаҳо гардида буданд. Ин ягона федератсияи варзишгарони Тоҷикистон аст, ки солҳои истиқлол бо саъю кӯшиши Раиси федератсия [[Мирсаид Яҳёев]] ва кумаки молиявии корхонаҳову шахсони алоҳида дар мусобиқаҳо фаъол аст. Дигар комёбии назаррас дар бозиҳои олимпиӣ соли 2012 ба медали биринҷии олимпиада сазовор шудани муштзани тоҷик [[Мавзуна Чориева]] мебошад. Сентябри соли 2014 дар Бозиҳои тобистонаи Осиё варзишгарони тоҷик соҳиби 5 медал, аз ҷумла як медали тилоӣ аз рӯи намуди гурзпартоӣ, ки соҳибаш [[Дилшод Назаров]] шуданд. [[Дилшод Назаров]] ягона варзишгарест, ки се маротиба дар Олимпиадаҳо иштирок намуда, ду карат ғолиби Бозиҳои Осиёӣ шудааст. В Августи соли 2015 ӯ соҳиби медали нуқра дар чемпионати ҷаҳон оид ба варзиши сабук дар шаҳри [[Пекин]] гардидааст. [[Дилшод Назаров]] аввалин варзишгари тоҷикистонӣ мебошад, ки дар Бозиҳои олимпии [[Рио-де-Жанейро]] ([[Бразилия]]) соҳиби медали тило шудааст. Варзишгари 22-солаи тоҷик [[Беҳрӯз Хоҷазода]], ки моҳи ноябри соли 2017 дар Чемпионати ҷаҳон оид ба самбо дар шаҳри Сочии [[Русия]] дар вазни 74 кг ба унвони қаҳрамонӣ даст ёфт, бо медали тило мукофотонида шуд. Вай инчунин дар чемпионати Осиё дар [[Тошканд]] дар вазни 68 кг медали тило, дар Бозиҳои V осиёӣ дар иншооти сарпӯшида ва ҳунарҳои размӣ дар [[Ашқобод]] дар намуди самбои варзишӣ дар вазни 74 кг медали тило ва дар намуди куштии кураш дар вазни 73 кг медали нуқра гирифтааст. Ӯ дар рӯйхати даҳ варзишгари беҳтарини Тоҷикистон дар соли 2017, ки онро Ассотсиатсияи журналистони риштаи варзиши Тоҷикистон (АЖРВТ) аз рӯи натиҷагирии пурсиши хабарнигорон тартиб додааст, дар ҷойи аввал мебошад.<ref>{{Cite web |url=http://www.jahonnamo.tj/varzish/35908-behruzi-khojazoda-varzishgari-sol-e-lon-shud.html |title=Беҳрӯзи Хоҷазода варзишгари сол эълон шуд! |accessdate=2017-12-29 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20171223223619/http://jahonnamo.tj/varzish/35908-behruzi-khojazoda-varzishgari-sol-e-lon-shud.html |archivedate=2017-12-23 }}</ref> == Муассисаҳои фарҳангӣ == {{асосӣ|Фарҳанги Тоҷикистон}} [[File:Китобхонаи миллии Тоҷикистон.jpg|right|thumb|Китобхонаи миллии Тоҷикистон]] Соли [[2012]] дар [[Душанбе]] бузургтарин дар [[Осиёи Марказӣ]] [[Китобхонаи миллии Тоҷикистон]] бунёд ва ба истифода дода шудааст. Теъдоди хазинаи Китобхонаи миллии Тоҷикистон зиёда аз 6 миллион нусха китобро ташкил медиҳад.<ref>[http://www.kmt.tj/?category=2&article_id=1 ТАЪРИХИ КИТОБХОНАИ МИЛЛӢ]</ref>. Аз соли 2008 ҳамасола рӯзҳои 2–9 апрел дар саросари ҷумҳурӣ Фестивали ҷумҳуриявии «Ҳафтаи китоби кӯдакону наврасони Тоҷикис тон» баргузор мегардад ва 4 сентябр ҳамчун «Рӯзи китоб» таҷлил мешавад. Аз соли 2007 Ҳаракати «Корвони китоб» ташкил карда шуд, ки ҳар сол як маротиба китобҳои тозанашрро ба китобхонаҳои тамоми шаҳру ноҳияҳо ба таври ройгон дастрас менамояд. Солҳои 2011, 2012 ва 2013 Намоиши байналхалқии китоби Душанбе ташкил карда шуд. Ифтитоҳи осорхонаи миллӣ аз ҷумлаи рӯйдодҳои таърихӣ ва дастовардҳои муҳими фарҳангии даврони Истиқлоли Тоҷикистон мебошад. [[20 март]]и соли [[2013]] дар [[Душанбе]] расми кушодашавии бинои нави Осорхонаи миллии Тоҷикистон баргузор гардид. Дар маросими кушодашавии осорхона Президенти Тоҷикистон [[Эмомалӣ Раҳмон]] ва сокинони шаҳри [[Душанбе]] иштирок намудаанд. [[File:Площадь, г. Худжанд 04.jpg|thumb|Осорхонаи таърихӣ-кишваршиноси вилояти Суғд, Қалъаи Хуҷанд]] Дар толори бузурги Осорхонаи миллии Тоҷикистон Президенти кишвар Эмомалӣ Раҳмон бо намояндагони сершумори зиёиёни эҷодкори ҷумҳурӣ мулоқот намуд.<ref>{{Cite web |url=http://safina.tj/president/2481-ishtiroki-ye-ra1203mon-dar-marosimi-iftito1203i.html |title=ИШТИРОКИ Э. РАҲМОН ДАР МАРОСИМИ ИФТИТОҲИ ОСОРХОНАИ МИЛЛӢ ВА МУЛОҚОТ БО ЗИЁИЁНИ КИШВАР |accessdate=2014-07-10 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160305031817/http://safina.tj/president/2481-ishtiroki-ye-ra1203mon-dar-marosimi-iftito1203i.html |archivedate=2016-03-05 }}</ref> Айни замон (1.01.2017), дар ҷумҳурӣ 2 ҳазору 320 муассисаи иҷтимоию фарҳангӣ, аз ҷумла 1 ҳазору 354 китобхонаи давлатию оммавӣ, 332 қаср ва хонаҳои фарҳанг, 415 клуб, 48 клуби сайёр, 14 маркази фарҳангу фароғатӣ, 7 филармонияи халқӣ, 62 боғи фарҳангию фароғатӣ, 22 театри халқӣ, 54 осорхона, 24 ансамбли тарона ва рақс, 16 ансамбли шашмақом, 7 ансамбли фалак, 6 ансамбли эстрадӣ ва 16 ансамбли фолклорию этнографӣ фаъолият доранд.<ref>{{Cite web |url=http://www.jahonnamo.tj/farhang/32508-vazorati-farhang-dar-hamohangi-bo-yunesko-3-filmi-mustanad-ba-navor-girift.html |title=Вазорати фарҳанг дар ҳамоҳангӣ бо ЮНЕСКО 3 филми мустанад ба навор гирифт |accessdate=2017-02-02 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20170125231520/http://jahonnamo.tj/farhang/32508-vazorati-farhang-dar-hamohangi-bo-yunesko-3-filmi-mustanad-ba-navor-girift.html |archivedate=2017-01-25 }}</ref> == Ҷозибаҳои гардишгарӣ == {{асосӣ|Сайёҳӣ дар Тоҷикистон}} Узвияти Ҷумҳурии Тоҷикистон ба Созмони ҷаҳонии сайёҳӣ, пазируфта шудани пойтахти Ватанамон - шаҳри Душанбе ба узвияти Федератсияи ҷаҳонии шаҳрҳои сайёҳӣ, эълон гардидани шаҳри Душанбе - пойтахти сайёҳии кишварҳои Созмони ҳамкории иқтисодӣ барои солҳои 2020 – 2021 симои сайёҳии Тоҷикистон ба ҷаҳониён муаррифӣ ва машҳур намуд. Дар сафи 10 кишвари ҷолибтарин барои боздиди сайёҳон эълон шудани ҷумҳурӣ, дар сархати даҳгонаи кишварҳои ҷолиб барои сайёҳони саргузаштӣ ҷой додани Тоҷикистон, ба 10 роҳи зеботарини дунё шомил гаштани шоҳроҳи Помир, ҳамчун даҳгонаи мавзеъҳои бехатар аз рӯи таъмини амнияти шабона, инчунин, ба қатори 10 шаҳри дар айёми баҳор ва тирамоҳ барои сайёҳӣ муносиби Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил эътироф шудани шаҳри Душанбе, ба даҳгонаи кишварҳои беҳтарин аз рӯи сайёҳии пиёдагардӣ ва саргузаштӣ шомил шудани Тоҷикистон ва ба панҷгонаи беҳтарин аз рӯи низоми содаи пешниҳоди раводид ворид шудани ҷумҳурӣ шаҳодати аз ҷониби ҷомеаи ҷаҳонӣ эътироф гаштани сайёҳии мамлакат ва дар ин росто касб намудани мавқеи намоён дар арсаи байналмилалӣ мебошад. Мувофиқи маълумоти оморӣ [[соли 2020]] ба Ҷумҳурии Тоҷикистон 350 ҳазор нафар сайёҳ ташриф овард, ки нисбат ба соли пешин 72,2 дарсад кам мебошад. Тибқи арзёбиҳои Кумитаи омор ва Созмони ҷаҳонии сайёҳӣ даромади соҳа то давраи беморӣ тақрибан 2,5 дарсади ММД -ро ташкил медод. Ин ҳудудан 230-250 миллион доллари ИМА-ро дар бар мегирад. [[Cоли 2020]] ин рақам хеле кам шуда, тахминан ба 72,6 миллион доллари ИМА баробар гардид, ки тахмин 1 фоизи маҷмӯи маҳсулоти дохилӣ дониста мешавад. <ref name="www.jumhuriyat.tj"/>. Дар ҷаҳони муосир ба бунёди инфрасохтори сайёҳӣ таваҷҷуҳи зиёд зоҳир мегардад. Дар доираи омодагиҳо ба Ҷашни 30 - солагии Истиқлолияти давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон ва дар ҳошияи "Солҳои рушди деҳот, сайёҳӣ ва ҳунарҳои мардумӣ" дар ҷумҳурӣ иншооти муосири хидматрасонӣ бунёду мавриди истифода қарор гирифта истодаанд, ки ҳамаи ин ҷузъи муҳими инфрасохтори сайёҳӣ маҳсуб меёбанд. Масалан, мавриди баҳрабардорӣ қарор додани меҳмонхонаҳои “Чорчаман Хилс” дар [[ноҳияи Дарвоз]], “Саразм плаза” дар шаҳри [[Панҷакент]], “Манзара” дар [[ноҳияи Ховалинг]] ва “Чилдухтарон” дар [[ноҳияи Муъминобод]] имкон медиҳад, ки мо дар дурдасттарин минтақаи ҷумҳурӣ ба сайёҳон дар шароити хубу мусоид хидмат мерасонад. Бо мақсади пиёда намудани тарҳи рушди деҳот, бозсозии роҳҳои назди [[ёдгориҳои таърихӣ]], бунёди хонаҳои қабули сайёҳон, меҳмонхонаҳои хурд ва дигар хидматрасониҳои муосир дар [[соли 2021]], дар заминаи ҳамкориҳои мутақобилан судманд чор мавзеи таърихию сайёҳии ҷумҳурӣ - “[[Чилучорчашма]]”, “[[Аҷинатеппа]]”, “[[Ҳулбук]]” ва “[[Ямчун]]” дар ҳамкорӣ бо Бонки ҷаҳонӣ бозсозӣ ва ба сатҳи байналмилалӣ мешаванд.<ref name="www.jumhuriyat.tj"/>. == Тоҷикистон дар радабандиҳои ҷаҳонӣ == * Дар ҳисоботи «Пешбурди соҳибкорӣ-и [[Бонки ҷаҳонӣ]], ки танзими давлатии фаъолияти соҳибкориро дар кишварҳои ҷаҳон арзёбӣ менамояд, соли 2020 мавқеи Ҷумҳурии Тоҷикистон 20 зина баланд рафта, дар байни 190 давлати ҷаҳон ҷои 106-ум–ро ишғол намуда, бори дигар ба даҳгонаи кишварҳои пешқадами ислоҳотгари ҷаҳон шомил шуд.<ref>{{cite web|url=https://khovar.tj/2019/10/to-ikiston-ba-da-gonai-davlat-oi-pesh-adami-islo-otgari-a-on-shomil-shud/|title=Тоҷикистон ба даҳгонаи давлатҳои пешқадами ислоҳотгари ҷаҳон шомил шуд|author= |date=28 октябри 2019|publisher=khovar.tj|accessdate=2019-11-15}}</ref>. * Дар радабандии кишварҳои хушбахти дунё (''World Happiness Report'') (соли 2018), ки бахши [[Созмони Милали Муттаҳид]] дар умури ҷустуҷӯи роҳи босубот таҳия кард, ки Тоҷикистон дар ҷойи 74 қарор дорад.<ref>{{Cite web|url=https://www.ozodi.org/a/29831835.html|title=Финландия хушбахттарин кишвари дунё. Тоҷикистон дар ҷойи 74-ум аст|author=ozodi.org|publisher=ozodi.org|lang=tg|accessdate=2019-04-18}}</ref>. * Тоҷикистон дар гузориши Forbes аз рӯи озодии тиҷорат дар мақоми 118, озодии монетарӣ — 131, навоварӣ — 116, технология — 108, ҳифзи сармоягузор — 37, фасод — 148, озодии шахсӣ — 142 ва аз рӯи сарбории андоз дар мақоми 114-ум қарор гирифтааст.<ref>{{Cite web|url=https://sputnik-tj.com/economy/20181221/1027790822/Bahoi-Forbes-ba-andoz-fasod-hifzi-sarmoyaguzori-va-sharoiti-sohibkori-dar-Tojikiston.html|title=Баҳои Forbes ба андоз, фасод, ҳифзи сармоягузор ва шароити соҳибкорӣ дар Тоҷикистон|author=sputnik-tj.com|publisher=sputnik-tj.com|lang=tg|accessdate=2019-04-18}}</ref>. * Коршиносони Форуми ҷаҳонии иқтисодӣ (WEF), Ҷумҳурии Тоҷикистонро амнтарин кишвари [[Осиёи Марказӣ]] дар [[соли 2017]] донистаанд. Дар ин радабандӣ Тоҷикистон миёни 136 кишвар мақоми 49-умро касб кард.<ref>{{Cite web |url=http://www.jahonnamo.tj/iqtisod/35180-tojikiston-dar-soli-2017-bekhavftarin-kishvari-osijoi-markazi-nomida-shud.html |title=Тоҷикистон дар соли 2017 бехавфтарин кишвари Осиёи Марказӣ номида шуд |accessdate=2017-12-29 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20171224111236/http://jahonnamo.tj/iqtisod/35180-tojikiston-dar-soli-2017-bekhavftarin-kishvari-osijoi-markazi-nomida-shud.html |archivedate=2017-12-24 }}</ref> * Ҷумҳурии Тоҷикистон дар радабандии «Шохиси ҳуқуқи кӯдак-2017», ки соли 2017 созмони «Бунёди ҳуқуқи кӯдак» дар ҳамкорӣ бо Донишгоҳи Ерасмуси Роттердам дар самтҳои ҳуқуқи кӯдак ба ҳаёт, саломатӣ, маориф ва ҳифзи муҳити зист баргузор кард, дар миёни 165 кишвари узви Конвенсияи ҳуқуқи кӯдаки Созмони Милали Муттаҳид мақоми 55-умро касб намуд. Тоҷикистон миёни кишварҳои [[Осиёи Марказӣ]] пас аз Ҷумҳурии [[Қазоқистон]] (ҷойи 22) ва [[Туркманистон]] (ҷойи 42) дар ҷойи сеюм қарор дорад. Пас аз Тоҷикистон кишварҳои [[Озарбойҷон]] (ҷойи 66), [[Беларус]] (ҷойи 78), [[Қирғизистон]] (ҷойи 81), [[Ӯзбекистон]] (ҷойи 85), [[Русия]] (ҷойи 86) ва [[Арманистон]] дар ҷойи 106 қарор гирифтаанд».<ref>{{Cite web |url=http://www.jahonnamo.tj/ijtimo/35927-tojikiston-dar-raddabandii-shokhisi-huquqi-kudak-2017-maqomi-55-umro-kasb-kard.html |title=Тоҷикистон дар радабандии «Шохиси ҳуқуқи кӯдак-2017» мақоми 55-умро касб кард |accessdate=2018-01-23 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20180126222847/http://jahonnamo.tj/ijtimo/35927-tojikiston-dar-raddabandii-shokhisi-huquqi-kudak-2017-maqomi-55-umro-kasb-kard.html |archivedate=2018-01-26 }}</ref> * Бино бар иттилои ''Internet Live Stats'' соли 2016 Тоҷикистон аз ҷиҳати шумораи корбарони интернет дар мақоми 114-ум қарор дошт.<ref>{{Cite web|url=http://www.internetlivestats.com/internet-users-by-country/|title=Internet Users by Country (2016) - Internet Live Stats|publisher=www.internetlivestats.com|lang=en|accessdate=2018-02-12}}</ref> ва дар қаламрави Тоҷикистон шумораи корбарони интернет ба 1,6 миллион нафар расида ин адад 18,7 % аз шумораи умумии аҳолиии кишварро ташкил медиҳад. Дар муқоиса бо соли 2015 шумораи корбарони интернет 4,3 % афзудааст<ref>{{Cite web|url=https://sputnik-tj.com/science/20160728/1020366412.html|title=Тоҷикистон аз ҷиҳати истифодабарандагони интернет дар ҷои 114 қарор гирифт|author=Sputnik|publisher=sputnik-tj.com|lang=tg|accessdate=2018-02-12}}</ref>. == Боз нигаред == * [http://traveltotajikistan.org/cities-of-tajikistan/dushanbe Dushanbe travel guide] {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20141009033605/http://traveltotajikistan.org/cities-of-tajikistan/dushanbe |date=2014-10-09 }} * [http://traveltotajikistan.org/cities-of-tajikistan/khujand Khujand travel guide] {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20120727203329/http://www.traveltotajikistan.org/cities-of-tajikistan/khujand |date=2012-07-27 }} * [http://traveltotajikistan.org/cities-of-tajikistan/qurghonteppa Qurghonteppa travel guide] * [http://traveltotajikistan.org/cities-of-tajikistan/kulob Kulob travel guide] {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20141008083733/http://traveltotajikistan.org/cities-of-tajikistan/kulob |date=2014-10-08 }} * [http://traveltotajikistan.org/tajikistan/regions-of-tajikistan Badakhshan travel guide] {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20141008143730/http://traveltotajikistan.org/tajikistan/regions-of-tajikistan |date=2014-10-08 }} * [http://traveltotajikistan.org/cities-of-tajikistan/khorog Khorogtravel guide] {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20141008013817/http://traveltotajikistan.org/cities-of-tajikistan/khorog |date=2014-10-08 }} * [http://www.openstreetmap.org/search?query=Tajikistan#map=12/37.9409/71.9625&layers=T Тоҷикистон] * [http://www.openstreetmap.org/#map=12/38.5358/68.7790 OpenStreetMap Душанбе] * [http://www.openstreetmap.org/?lat=40.275&lon=69.6427&zoom=13&layers=B000FTF OpenStreetMap Хуҷанд] * [http://www.flickr.com/search/?q=Khudjand шаҳри Хуҷанд] * http://www.angelfire.com/pe/rudaki/khujand.html == Аксҳои Тоҷикистон == <gallery> National Museum of Tajikistan Национальный музей Таджикистана(0) Осорхонаи милли.jpg |Осорхонаи миллии Тоҷикистон Dushanbe Presidential Palace 01.jpg |Маҷмааи Президенти Тоҷикистон Душанбинский котёл.jpg|Иншооти гармидиҳӣ дар ш. Душанбе National Library of Tajikistan, Dushanbe (8).jpg |Китобхонаи миллии Тоҷикистон Ismaili Center, Dushanbe.jpg| Маркази исмоилӣ дар ш. Душанбе Горная река..jpg|Дарёҳои Тоҷикистон Монументальный ансамбль.JPG |Пайкараи устод Рӯдакӣ, дар Боғи А. Рӯдакӣ, ш. Душанбе Цитадель Мугтеппа,.jpg |Қаълъаи Муғтеппа, ш. Истаравшан The courtyard of the Grand Masjid Imam Tirmizi.jpg | Масҷиди марказии б аноми Эмом Тирмизӣ Вышивальщицы.jpg|Дӯзандаҳои кашидаҳои миллӣ Guliston Fort, Khatlon, Tajikistan.JPG|Қалъаи Хулбук, Хатлон Kulyab Museum, Kulyab, Tajikistan.JPG|Осорхонаи шаҳри Кулоб, деҳаи Хоҷаисоқи хоҷагии «Ҳамадонӣ»-и ноҳияи Кӯлоб Tomb of Mir Sayyid Ali Hamadani.jpg|Мақбараи Мир Сайид Алии Ҳамадонӣ, деҳаи Хоҷаисоқи хоҷагии «Ҳамадонӣ»-и ноҳияи Кӯлоб Historical Museum of Sughd.jpg|Осорхонаи таърихӣ-кишваршиносии вилояти Суғд, шаҳри Хуҷанд Манора дар Хуҷанд.jpg|Тахтасанг дар шафати Манораи масҷиди Шайх Муслиҳиддин ш. Хуҷанд Мечеть шейха Муслихиддина.jpg|Маҷмааи таърихӣ - меъмории (масҷиди) Шайх Муслиҳиддин, ш. Хуҷанд Hisor, Tajikistan - panoramio - Zack Knowles (4).jpg|Маҷмааи таърихӣ - меъмории Ҳисор Mosque Grand Masjid, Dushanbe 02.jpg|Масҷиди исломӣ (соли 2020) дар ш. Душанбе </gallery> == Омӯзишу парвариш ва фарҳанг == * [[Ислом дар Тоҷикистон]] * [[Идҳои Тоҷикистон]] * [[Ёдгориҳои фарҳангии умумиҷаҳонии ЮНЕСКО дар Тоҷикистон]] == Эзоҳ == {{эзоҳ|2}} == Видео == * [http://www.1tv.ru/news/2017-02-27/320640-vladimir_putin_vstretilsya_s_kollegami_iz_kazahstana_i_tadzhikistana Ташрифи Владимир Путин ба Тоҷикистон ва Қазоқистон.1tv.ru] == Пайвандҳо == {{Commons|Тоҷикистон}} * [http://www.parlament.tj Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон] * [http://www.majmilli.tj Дастгоҳи Маҷлиси Миллии Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон] * [http://www.mmk.tj Маркази Миллии Конунгузори] * [http://www.president.tj Сомонаи Расмии Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон] * [http://www.president.tj Президенти Тоҷикистон] * [http://www.tarih.tj/ Таърихи Тоҷикистон] {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20070928044602/http://www.tarih.tj/ |date=2007-09-28 }} * [https://archive.is/20130707023608/www.bbc.co.uk/persian/tajikistan/story/2007/03/070321_er_name_change_cyr.shtml Дарбораи тағйири ном ва барандохтани «ов»] {{ПБ}} {{Тоҷикистон}} {{Осиёи Марказӣ}} {{Мамлакатҳои Осиё}} {{ИДМ}} {{СҲШ}} {{ИИЕ}} [[Гурӯҳ:Давлатҳо аз рӯи алифбо]] [[Гурӯҳ:Давлатҳои Осиё]] [[Гурӯҳ:Осиёи Миёна]] [[Гурӯҳ:Осиёи Марказӣ]] [[Гурӯҳ:Тоҷикистон]] [[Гурӯҳ:Мақолаҳои лоиҳаи Тоҷикистон олӣ муҳимӣ]] [[Гурӯҳ:Кишварҳои Осиёи Марказӣ]] 535ow7vnmomfbmft4a74p2hqoqqb627 0 1913 1308675 1284012 2022-08-02T12:18:53Z Farorud 26988 Ислоҳ wikitext text/x-wiki {{Кишвар |common_name = Uzbekistan |Парчам = Flag of Uzbekistan.svg |Номи тоҷикӣ = Ӯзбекистон |Номи аслӣ = ''[[забони ӯзбекӣ|ӯзбекӣ]]:'' ''O‘zbekiston Respublikasi<br />Ўзбекистон Республикаси'' |Нишон = Uzbekistan coa.png |Шиор = ''Kuch adolatdadir!'' (Куч ба адолат!) |Номи суруди миллӣ = O`zbekiston Respublikasi Davlat Madhiyasi |Аудио = Uzbekistan_anthem.ogg |Сохтори давлат = [[Ҷумҳурӣ]] |Дар харита = Узбекистан на глобусе.svg |Забон = [[забони ӯзбекӣ|ӯзбекӣ]] |Рӯзи истиқлол = [[31 август]]и соли [[1991]] |Соҳибистиқлол аз = [[Иттиҳоди Шӯравӣ]],<br /> [[31 август]]и соли [[1991]] |Пойтахт = [[Тошканд]] |Шаҳри калонтарин = [[Тошканд]], [[Самарқанд]], [[:ru:Наманган|Намангон]], [[Андиҷон]], [[Бухоро]], [[Нукус]], [[Фарғона]], [[:ru:Карши|Қаршӣ]] |Вазифаи сарварон= Президент |Сарварон = [[Шавкат Мирзиёев]] |Ҷой аз рӯи масоҳат = 56 |Масоҳат = 447,400 |Фоизи об = 4.9 |Ҷой аз рӯи аҳолӣ = 41 |Аҳолӣ = 32,979,000 |Соли ба шумор гирифтани аҳолӣ = 2017 |Зичии аҳолӣ = 73,0 |ММД = $222,792 миллиард |Соли ҳисоби ММД = 2017 |Ҷой дар ҷаҳон аз рӯи ММД = 62 |ММД ба сари аҳолӣ = $7023 |Пули миллӣ = [[Сӯми Ӯзбекистон|сӯм]] |Домен = [[.uz]] |Коди телефон = 998 |Соат = +5 |Эзоҳот = }} '''Ҷумҳурии Ӯзбекистон''' ([[забони ӯзбекӣ|ӯзбекӣ]]: ''O'zbekiston Respublikasi / Ўзбекистон Республикаси'') — кишваре дар [[Осиёи Миёна]] аст. Дар шарқ бо [[Қирғизистон]], дар шимолу шарқ, шимол ва шимолу ғарб бо [[Қазоқистон]], дар ҷанубу ғарб ва ҷануб бо [[Туркманистон]], дар ҷануб бо [[Афғонистон]] ва дар ҷанубу шарқ бо [[Тоҷикистон]] ҳаммарз аст. Пойтахт ва калонтарин шаҳри кишвар — [[Тошканд]] (аҳолиаш 2 миллион 300 ҳазор нафар). Дигар калонтарин шаҳрҳо: [[Самарқанд]], [[:ru:Наманган|Намангон]], [[Андиҷон]], [[Бухоро]], [[Нуқус]], [[Фарғона]], [[:ru:Карши|Қаршӣ]]. Дар Ӯзбекистон аз 32 миллион зиёдтар мардум зиндагонӣ мекунад (2017). Забони давлатии ва расмии кишвар — [[забони ӯзбекӣ|ӯзбекӣ]]. [[Забони русӣ]] дар кишвар ҳамчунин истифода мешавад. == Таърих == {{асос|Таърихи Ӯзбекистон}} Дар садаи даҳуми милодӣ, сарзамини кунунии Ӯзбекистон, ҷузъе аз қаламрави [[Сомониён]] буд. Пас аз [[Сомониён]], Ӯзбекистон ба тартиб, таҳти ҳукумати [[Ғазнавиён]], [[Салҷуқиён]], [[Хоразмшоҳиён]], [[Истилои Осиёи Миёна аз тарафи муғулҳо|муғулҳо]], [[Темуриён]] ва хонҳои ӯзбек буда аст. Дар садаи 19 милоди ғарб ва шимоли Ӯзбекистон зери итоати [[хонигарии Хева]] ва ҷануби Ӯзбекистон зери салтанати [[аморати Бухоро]] буд. [[Хонии Хева|Хонигарии Хева]] дар соли [[1877]] зери султаи [[Русия]] даромад. === Даврони Истиқлолият === * [[31 август]]и [[оли 1991]] кишвар ба номи '''Ҷумҳурии Ӯзбекистон''' (ӯзб. ''Ўзбекистон Республикаси'') истиқлоли худро эълон кард. [[1 сентябр]]и [[соли 1991]] — рӯзи истиқлоли Ҷумҳурии Ӯзбекистон аст. * [[18 ноябр]]и [[соли 1991]] [[Парчами Ӯзбекистон|парчами давлатии Ҷумҳурии Ӯзбекистон]] қабул карда шуд, [[2 июл]]и [[соли 1992]] [[нишони давлатии Ҷумҳурии Ӯзбекистон]] қабул карда шуд, ва 10 декабри соли 1992 [[Суруди миллии Ӯзбекистон|суруди давлатии Ҷумҳурии Ӯзбекистон]] қабул карда шуд. * [[29 декабр]]и [[соли 1991]] [[:ru:Референдум о независимости в Узбекистане (1991)|Референдум дар бораи истиқлоли Ӯзбекистон]] гузашт. Дар ин референдум, 98,3 % овоздиҳон тарафдори истиқлоли кишвару ватанашон Ӯзбекистон шуданд. Ҳамун рӯзи 29 декабри соли 1991 дар Ӯзбекистон [[:ru:Президентские выборы в Узбекистане (1991)|якӯмин интихоботи президентӣ]] гузашт. Дар ин интихобот [[Ислом Каримов]] аз [[:ru:Народно-демократическая партия Узбекистана|Ҳизби халқии демократии Ӯзбекистон]] аксари овози овоздиҳонро (87,1 %) гирифт ва президенти Ҷумҳурии Ӯзбекистон шуд. Ҷои дуюмро [[:ru:Мухаммад Салих|Салай Мадаминов]] аз [[:ru:Эрк (партия)|Ҳизби демократии «Эрк»]] гирифт (12,5 %). [[File:Karimov Ufa.jpg|200px|thumb||Президенти аввалини Ҷумҳурии Ӯзбекистон [[Ислом Каримов]]]]. * [[4 январ]]и [[соли 1992]] Шӯрои Олии Ҷумҳурии Ӯзбекистон [[:ru:Беловежские соглашения|созишномаи беловежиро]] дар бораи барҳамдиҳии [[ИҶШС]] ва барпокунии [[Иттиҳоди давлатҳои муштаракулманофеъ|ИДМ]] ратификатсия кард. * [[2 март]]и [[соли 1992]] Ҷумҳурии Ӯзбекистон аъзои [[Созмони Милали Муттаҳид|Созмони Милали Муттаҳид (СММ)]] шуд. * [[8 декабр]]и [[соли 1992]] Конститутсияи Ҷумҳурии Ӯзбекистон қабул карда шуд. * [[15 ноябр]]и [[соли 1993]] дар Ӯзбекистон барориши пули [[:ru:Сум-купон|сӯм-купон]] сар шуд. Сӯм-купон ҷои [[:ru:Рубль СССР|рублҳои ИҶШС]] ва [[:ru:Российский рубль|Русияро]] гирифт. 1 июли соли 1994 Ӯзбекистон пули миллии худро ба номи [[:ru:Узбекский сум|Сӯм]] қабул кард. Сӯм — то ҳоло пули миллии ва расмии ин кишвар мебошад. * [[25 декабр]]и [[соли 1994]], 8 ва 22 январи соли 1995 дар Ӯзбекистон интохоботи порлумонӣ шуда гузашт. Ин [[:ru:Парламентские выборы в Узбекистане (1994—1995)|якӯмин интихоботи порлумонӣ дар Ӯзбекистони мустақил]] буд. Аксари овоздиҳон овози худро ба [[:ru:Народно-демократическая партия Узбекистана|Ҳизби халқии демократии Ӯзбекистон]] доданд. [[:ru:Парламентские выборы в Узбекистане (1999)|Интихоботи порлумонии навбатӣ]] 5 декабри соли 1999 шуда гузашт. Ҳизби халқии демократии Ӯзбекистон боз аксари овози овоздиҳандагонро (49 овоз) гирифт ва бузургтарин ҳизби сиёсии кишвар гардид. Ҷои дуюмро [[:ru:Национально-демократическая партия «Фидокорлар»|Ҳизби демократии миллии «Фидокорон»]] гифирт (34 овоз), ҷои сеюмро Ҳизби «Тараққиёти Ватан» (20 овоз), ҷои чорӯмро [[:ru:Адолат|Ҳизби сотсиал-демократии «Адолат»]] (11 овоз), ва ҷои панҷӯмро [[:ru:Миллий тикланиш|Ҳизби демократии «Наҳзати Миллӣ»]] (10 овоз) гирифт. * [[26 март]]и [[соли 1995]] дар Ӯзбекистон [[:ru:Референдум о сроке президента в Узбекистане (1995)|Референдум дар бораи муддати президентӣ]] гузашт. 9 январи соли 2000 [[:ru:Президентские выборы в Узбекистане (2000)|Интихоботи президентии навбатӣ]] гузашт. Ислом Каримов 95,7 % овози овоздиҳонро гирифт ва боз президенти Ӯзбекистон шуд. Абдулҳафиз Ҷалолов 4,3 % овозҳоро гирифт. * [[27 январ]]и [[соли 2002]] дар ин кишвар [[:ru:Конституционный референдум в Узбекистане (2002)|Референдуми Конститутсиявӣ]] дар бораи ҷорӣ кардани порлумони дупалатагӣ ва дароз кардани муддати президентӣ аз 5 сол то 7 сол гузашт. * [[26 декабр]]и [[соли 2004]] ва [[9 январ]]и [[соли 2005]] [[:ru:Парламентские выборы в Узбекистане (2004—2005)|Интихоботи порлумонии навбатӣ]] дар Ӯзбекистон шуда гузашт. Ин дафъа овози аксари овоздиҳонро [[:ru:Либерально-демократическая партия Узбекистана|Ҳизби либерал-демократии Ӯзбекистон]] гирифт (41 овоз). Ҷои дуюмро Ҳизби халқии демократии Ӯзбекистон (28 овоз), ҷои сеюмро Ҳизби демократии миллии «Фидокорон» (18 овоз), ҷои чорӯмро Ҳизби демократии «Наҳзати Миллӣ» (11 овоз) ва ҷои панҷӯмро Ҳизби сотсиал-демократии «Адолат» (10 овоз) гирифт. * [[23 декабр]]и [[соли 2007]] [[:ru:Президентские выборы в Узбекистане (2007)|Интихоботи президентии навбатӣ]] гузашт. Аксари овоздиҳон овози худро ба президент [[Ислом Каримов]] доданд (90,76 %). Дигар овозҳоро ба Аслиддин Рустамов (3,27 %) аз Ҳизби халқии демократии Ӯзбекистон, Дилором Тошмуҳамедова (3,03 %) аз Ҳизби сотсиал-демократии «Адолат», ва бепартиявӣ Акмал Саидов (2,94 %) гирифтанд. [[File:Nigmatilla Yuldashev.jpg|thumb|right|200px|Раиси Сенатӣ Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Ӯзбекистон [[:ru:Юлдашев, Нигматилла Тулкинович|Ниғматулло Йӯлдошев]]]]. * [[27 декабр]]и [[соли 2009]] ва [[10 январ]]и [[соли 2010]] [[:ru:Парламентские выборы в Узбекистане (2009—2010)|Интихоботи порлумонии навбатӣ]] дар ин кишвар шуда гузашт. Боз овози аксари овоздиҳонро Ҳизби либерал-демократии Ӯзбекистон гирифт (53 овоз). Ҷои дуюмро Ҳизби халқии демократии Ӯзбекистон (32 овоз), ҷои сеюмро Ҳизби демократии «Наҳзати Миллӣ» (31 овоз), ҷои чорӯмро Ҳизби сотсиал-демократии «Адолат» (19 овоз), ва ҷои панҷӯмро [[:ru:Экологическое движение Узбекистана|Ҳаракати экологии Ӯзбекистон]] (15 овоз) гирифт. * [[29 март]]и [[соли 2015]] [[:ru:Президентские выборы в Узбекистане (2015)|Интихоботи президентии навбатӣ]] гузашт, ва дар ин интихобот боз [[Ислом Каримов]] овози аксари овоздиӣонро гирифт (90,39 %) ва президенти Ӯзбекистон шуд. Дигар овозҳоро [[:ru:Саидов, Акмаль Холматович|Акмал Саидов]] (3,08 %) аз Ҳизби демократии «Наҳзати Миллӣ», [[:ru:Кетмонов, Хатамжон Абдурахманович|Ҳотамҷон Кетмонов]] (2,92 %) аз Ҳизби халқии демократии Ӯзбекистон ва [[:ru:Умаров, Нариман Маджитович|Наримон Умаров]] (2,05 %) аз Ҳизби сотсиал-демократии «Адолат» гирифтанд. * [[21 декабр]]и [[соли 2014]] ва [[4 январ]]и [[соли 2015]] [[:ru:Парламентские выборы в Узбекистане (2014—2015)|Интихоботи порлумонии навбатӣ]] дар Ӯзбекистон шуда гузашт. Ҳизби либерал-демократии Ӯзбекистон боз аксари овози овоздиҳонро гирифт (52 овоз) ва боз бузургтарин ҳизби сиёсии ин кишвар шуд. Ҷои дуюмро ин дафъа Ҳизби демократии «Наҳзати Миллӣ» (36 овоз) гирифт. Ҷои сеюмро Ҳизби халқии демократии Ӯзбекистон (27 овоз), ҷои чорӯмро Ҳизби сотсиал-демократии «Адолат» (20 овоз), ва ҷои панҷӯмро [[:ru:Экологическое движение Узбекистана|Ҳаракати экологии Ӯзбекистон]] (15 овоз) гирифт. Ин интихоботи порлумонӣ то ҳоло охирин интихоботи порлумонӣ дар ин кишвар мебошад. Интихоботи порлумонии оянда дар ин кишвар солҳои 2019/2020 мегузарад. [[File:Shavkat Mirziyoyev.png|thumb|right|200px|Президенти Ҷумҳурии Ӯзбекистон [[Шавкат Мирзиёев]]]] [[2 сентябр]]и [[соли 2016]] президенти Ӯзбекистон [[Ислом Каримов]] дар синни 78-солагӣ дар [[Тошканд]] аз олам даргузашт. Ҷанозаи президент дар зодгоҳаш, шаҳри [[Самарқанд]] гузашт, ва президенти якӯми Ӯзбекистон [[:ru:Мечеть Хазрет-Хызр|масҷиди Ҳазрати Хизр]] дар оромгоҳи марказии шаҳри кӯҳнаи Самарқанд дафн карда шуд. Дар ҷанозаи Ислом Каримов президентҳои [[Тоҷикистон]], [[Туркманистон]] ва [[Афғонистон]], сарвазирон (ҳамчунин сарвазири [[Русия]]), ноибони-сарвазирон, вазирон ва дигар меҳмонҳои олӣ аз кишварҳои гуногун иштирок кардаанд. Баъди марги Ислом Каримов вазифаи президентӣ ба раиси [[:ru:Сенат Олий Мажлиса Республики Узбекистан|Сенатӣ Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Ӯзбекистон]] [[:ru:Юлдашев, Нигматилла Тулкинович|Ниғматулло Йӯлдошев]] гузашт. 8 сентябри соли 2016 дар маҷлиси якҷояи ҳар ду палатаи [[:ru:Олий Мажлис|Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Ӯзбекистон]], Йӯлдошев худрадкунӣ аз ин вазифа кард. Дар он маҷлис, сарвазири Ҷумҳурии Ӯзбекистон [[Шавкат Мирзиёев]] ба вазифаи президенти муваққати Ҷумҳурии Ӯзбекистон таъйин шуд. * [[4 декабр]]и [[соли 2016]] дар Ӯзбекистон [[:ru:Президентские выборы в Узбекистане (2016)|Интихоботи президентии ғайринавбатӣ]] гузашт. Дар ин интихобот овози аксари овоздиҳонро (88,61 %) [[Шавкат Мирзиёев]] аз Ҳизби либерал-демократии Ӯзбекистон гирифт ва президенти интихобшудаи Ҷумҳурии Ӯзбекистон шуд. Ҷои дуюмро [[:ru:Кетмонов, Хатамжон Абдурахманович|Ҳотамҷон Кетмонов]] аз Ҳизби халқии демократии Ӯзбекистон гирифт (3,73 %). ҷои сеюмро [[:ru:Умаров, Нариман Маджитович|Наримон Умаров]] (3,46 %) аз Ҳизби сотсиал-демократии «Адолат» ва ҷои чорӯмро (2,35 %) Сарвар Отамуродов аз Ҳизби демократии «Наҳзати Миллӣ» гирифт. Интихоботи президентии оянда дар ин кишвар дар соли 2021 мегузарад. == Сохтори сиёсӣ == Тибқи конститутсия, Ӯзбакистон давлати ҳуқуқбунёди демократӣ мебошад. Сардори давлат [[Президенти Ҷумҳурии Ӯзбекистон]] аст. Мақоми олии намояндагии давлатӣ Олий Маҷлиси Ҷумҳурии Ӯзбекистон мебошад, ки ҳокимияти қонунбарорро амалӣ менамояд. Олий Маҷлиси Ҷумҳурии Ӯзбекистон аз ду палата - палатаи қонунгузорӣ (палатаи поёнӣ) ва сенат (палатаи боло) иборат аст (Конститутсияи Ҷумҳурии Ӯзбекистон, боби 18, моддаи 76). Мақоми ҳокимияти иҷроияи Ҷумҳурии Ӯзбекистон, ки барои фаъолияти пурсамари иқтисодиёт, соҳаи иҷтимоӣ ва маънавӣ, татбиқи қонунҳо, қарорҳои дигари Олий Маҷлис, Фармонҳо ва фармонҳои Президенти Ҷумҳурии Ӯзбекистон роҳнамоӣ мекунад, Девони Вазирони Ҷумҳурии Ӯзбекистон амалӣ мегардонад. === Ҳизбҳо ва ҳаракатҳои сиёсӣ === * 1991 - Ҳизби Халқии Демократии Ӯзбекистон (ҲХДӮ); * 1995 - Ҳизби сотсиал-демократии " Адолат "; * 1995 - Ҳизби "Ватан тараққиётӣ" (соли 2000 бо ҳизби Фидокорҳо ба як ҳизб бо номи Фидокорҳо ҳамроҳ шуд); * 1995 - Ҳизби Демократии "Миллӣ Тиқланиш "; * 2000 - Ҳизби Миллии Демократии " Фидокорлар " (соли 2008 ҳизбҳои сиёсии "Миллӣ Тиқланиш" ва "Фидокорлар" ба як ҳизб бо номи "Миллӣ Тиқланиш" муттаҳидшавиашонро эълон карданд ); * 2003 - Ҳизби либерал-демократии Ӯзбекистон; * 2008 - Ассотсиатсияи ҷамъиятии " Ҷунбиши экологии Ӯзбекистон ". (Ҷунбиш ба Ҳизби экологии Ӯзбекистон табдил дода шуд ва он 24 январи соли 2019 ба қайд гирифта шудааст). == Бахшбандии кишварӣ == {{асос|Вилоятҳои Ӯзбекистон}} [[Акс:RegistanSquare Samarkand.jpg|thumb|250px|right|[[Регистон|Майдон ва маҷмаи Регистон]] дар [[Самарқанд]]]] [[Акс:Mosque Bibi Khanum (5).JPG|thumb|250px|right|мақбараи Биби-Хонум дар [[Самарқанд]]]] [[Акс:Samanid Mausoleum.jpg|thumb|right|250px|[[Мақбараи сулолавии Сомониён]] дар [[Бухоро]]]] Ӯзбекистон иборат аз 12 вилоят, 1 ҷумҳурии мухтор ва як шаҳри асоси дорад. [[Акс:Uzbekistan provinces numbered.svg|thumb|250px]] # Шаҳри [[Тошканд]] (1) # [[Вилояти Андиҷон]] (2) # [[Вилояти Бухоро]] (3) # [[Вилояти Фарғона]] (4) # [[Вилояти Ҷиззах]] (5) # [[Вилояти Xоразм]] (13) # [[Вилояти Намангон]] (6) # [[Вилояти Навоӣ]] (7) # [[Вилояти Қашқадарё]] (8) # [[Вилояти Самарқанд]] (9) # [[Вилояти Сирдарё]] (10) # [[Вилояти Сурхондарё]] (11) # [[Вилояти Тошканд]] (12) # [[Қароқалпоқистон|Ҷумҳурии Қароқалпоқистон]] (14) {| class="wikitable" |+Калонтарин шаҳрҳои Ӯзбекистон (аҳолӣ беш аз 100 000) |- ! Шаҳр !! Аҳолӣ<br>1.07.2001<ref name="ООН">[http://unstats.un.org/unsd/demographic/products/dyb/dyb2013/notes/notes08.pdf Demographic Yearbook 2013. Population of capital cities and cities of 100 000 or more inhabitants: latest available year, 1999—2013]</ref>!! Аҳолӣ<br>1.01.2014<ref>[http://www.stat.uz/upload/str2.jpg Статистический буклет «О населении языком цифр»]</ref> |- | [[Тошканд]] ||2 137,2 || 2 352,9 |- | [[Самарқанд]] ||361,3 || 509,0 |- | [[:ru:Наманган|Намангон]] ||391,3 || 475,7 |- | [[Андиҷон]] ||338,4 || 403,9 |- | [[Нукус]] ||212,0 || 295,2 |- | [[Бухоро]] ||237,4 || 272,5 |- | [[Фарғона]] ||183,0 || 264,9 |- | [[:ru:Карши|Қаршӣ]] ||204,7 || 254,6 |- | [[Қӯқанд (Ӯзбекистон)|Қӯқанд]] ||197,5 || 233,5 |- | [[Марғилон (Ӯзбекистон)|Марғилон]] ||149,6 || 215,4 |- | [[:ru:Ангрен (город)|Ангрен]] ||128,8 || 175,4 |- | [[:ru:Джизак|Ҷиззах]] || 131,5 || 163,2 |- | [[:ru:Чирчик (город)|Чирчиқ]] ||141,7 || 149,4 |- | [[:ru:Ургенч|Урганҷ]] ||138,6 || 137,3 |- | [[Тирмиз|Термиз]] ||116,5 || 136,2 |- | [[:ru:Навои (город)|Навоӣ]] ||138,1 || 134,1 |- | [[:ru:Алмалык|Олмалиқ]] ||113,1 || 121,1 |- | [[:ru:Ходжейли|Хӯҷайлӣ]] ||н.д. || 104,5 |- | [[Деҳнав (Ӯзбекистон)|Деҳнав]] ||н.д. || 104,4 |- | [[Бекобод]] ||н.д. || 101,2 |- | [[:ru:Шахрисабз|Шаҳрисабз]] ||н.д. || 100,3 |} == Ҷуғрофия == Дарозии марзҳои кишвар 6221 км мебошад. Дарозӣ: дар тӯлонӣ (аз шимол ба ҷануб) 925 км, дар арзи ҷуғрофӣ (аз ғарб ба шарқ) 1400 км, шарқтарин нуқтаи Ӯзбекистон, шаҳраки Тополино, [[вилояти Андиҷон]] аст. Баландтарин нуқта аз сатҳи баҳр: Қуллаи Ҳазрат-Султон бо баландии 4643,3 м (қаторкӯҳи Ҳисор). Пасттарин нуқта аз сатҳи баҳр: ботлоқи намаки Кулатай дар Минбулоқ - .712,7 м [47] (биёбони Қизилқум). Иқлим континенталӣ мебошад. Ҳарорати миёнаи январ аз +4 ° C дар ҷануб то -10 ° C дар шимол, ҳарорати июл аз +27 ° C дар шимол то +37 ° C дар ҷануб фарқ мекунад. Ҳарорати пасттарин -38 ° C мебошад. == Аҳолӣ == {{main|Аҳолии Ӯзбекистон}}Аҳолии Ӯзбекистон 32 миллион 121 ҳазор нафар аҳолиро (дар соли 2017) ташкил мекард, аз он ҷумла 51 % аҳолӣ дар шаҳрҳо истиқомат мекарданд. Дар таркибӣ миллии кишвар, 82 % (аз 25 миллион зиёдтар мардуми кишвар) — ӯзбекон, 5 % (аз 1,5 миллион зиёдтар) — тоҷикон, 3 % (аз 900 ҳазор зиёдтар) — қазоқҳо, 2 % (аз 800 ҳазор зиёдтар) — русҳо. Ҳамчунин, дар кишвар қароқалпоқҳо (аз 500 ҳазор зиёдтар), тоторҳо (аз 300 ҳазор зиёдтар), қирғизҳо, корейсҳо, туркманҳо, украинҳо, арманиҳо, озарбойҷониҳо, форсҳо (эрониён), уйғурҳо, белорусҳо, яҳудиён (асосан яҳудиёнӣ бухороӣ), олмониҳо, лӯлиҳо, арабони Осиёи Миёна истиқомат мекарданд. === Ҳайати миллии аҳолӣ === {| class="wikitable" |+ Маълумоти расмӣ дар бораи таркиби миллии аҳолии Ӯзбекистон |- ! rowspan="2"| Миллат !! colspan="2"| 12 январи 1989 <small>(баҳисобгирии оморӣ)</small><ref>[http://demoscope.ru/weekly/ssp/sng_nac_89.php?reg=4 Всесоюзная перепись населения 1989 года. Национальный состав населения по республикам СССР]</ref> !! colspan="2"| 1 января 1991 <small>(баҳодиҳӣ)</small><ref>{{Cite web |url=https://stat.uz/ru/ofitsialnaya-statistika/demografiya-i-trud/demograficheskie-pokazateli/433-analiticheskie-materialy-ru/2055-demograficheskaya-situatsiya-v-respublike-uzbekistan |title=Информация о национальном составе постоянного населения Республики Узбекистан |accessdate=2018-06-29 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190411075958/https://stat.uz/ru/ofitsialnaya-statistika/demografiya-i-trud/demograficheskie-pokazateli/433-analiticheskie-materialy-ru/2055-demograficheskaya-situatsiya-v-respublike-uzbekistan |archivedate=2019-04-11 |deadlink=yes }}</ref>!! colspan="2"| 1 январи 2011 <small>(баҳодиҳӣ)</small>!! colspan="2"| 1 январи 2017 <small>(баҳодиҳӣ)</small> |- ! шумора<br> ҳаз. наф. !! миқдор % !!шумора<br> ҳаз. наф. !! миқдор % !! шумора<br> ҳаз. наф. !! миқдор % !! шумора<br> ҳаз. наф. !! миқдор % |- | [[ӯзбек]]ҳо || 14 142,5 || 71,39 || 14 995,3 || 72,77 || 23 983,2 || 82,35 || 26 917,7 || 83,8 |- | [[тоҷик]]ҳо || 933,6 || 4,71 || 980,7 || 4,76 || 1 411,6 || 4,85 || 1544,7 || 4,81 |- | [[қазоқ]]ҳо || 808,2 || 4,08 || 845,3 || 4,1 || 832,7 || 2,86 || 803,4 || 2,5 |- | [[русҳо]] || 1653,5 || 8,35 || 1593,8 || 7,73 || 837,5 || 2,88 || 750 || 2,33 |- | [[қарқалпоқҳо]] || 411,9 || 2,08 || 431,9 || 2,1 || 641,5 || 2,2 || 708,8 || 2,21 |- | [[қирғизҳо]] || 374,9 || 1,88 || 482,6 || 1,89 || 254,6 || 1,87 || 274,4 || 0,85 |- | [[тоторҳо]] || 467,8 || 2,36 || 414,6 || 2,01 || 218,6 || 0,75 || 195 || 0,61 |- | [[туркманҳо]] || 121,6 || 0,61 || 126,6 || 0,61 || 174,7 || 0,6 || 192 || 0,6 |- | [[куриёиҳо]]|| 183,1 || 0,92 || 183,7 || 0,89 || 188,0 || 0,65 || 176,9 || 0,55 |- | [[укроинҳо]] || 153,2 || 0,77 || 146,8 || 0,71 || 78,2 || 0,27 || 70,7 || 0,22 |- | дигарон || 759,8 || 3,84 || 706,4 || 3,43 || 502,8 || 1,73 || 486,9 || 1,52 |- | '''Ҳамагӣ''' || '''19 810,1''' || '''100''' || '''20 607,7''' || '''100''' || '''29 123,4''' || '''100''' || '''32 120,5''' || '''100''' |} Аз соли 1989 дар Ӯзбекистон баҳисобгирии аҳолӣ гузаронида нашудааст. Мансубияти миллӣ аз рӯи маълумотномаи шиносномаҳои шаҳрвандӣ ва шаҳодатномаҳои таваллуди фарзандон (аз рӯи миллати волидайн) оварда шудааст. ==Иқтисодёт== == Идҳои расмии кишвар == [[Акс:Le minaret et la mosquée Kalon (Boukhara, Ouzbékistan) (5658826884).jpg|thumb|250px|right|[[Мунори Калон]] ва [[Масҷиди Калон]] дар [[Бухоро]]]] [[Акс:30 Shakhrisabz Ak Seraj (7).JPG|thumb|250px|right|Қасри [[Оқсарой]] ва муҷассамаи [[амир Темур]] дар [[Шаҳрисабз]]]] {| class="wikitable" |- ! Рӯз ! Ном ба забони ӯзбекӣ ! Ном ба забони тоҷикӣ |- | [[1 январ]] | Yangi yil bayrami<br />Янги йил байрами | [[Соли Нав|Соли нави мелодӣ]] |- | [[14 январ]] | Vatan himoyachilari kuni<br />Ватан ҳимоячилари куни | Рӯзи муҳофизони Ватан |- | [[8 март]] | Xalqaro xotin-qizlar kuni<br />Халқаро хотин-қизлар куни | [[Рӯзи байналмилалии занон]] |- | [[21 март]] | Navroʻz<br />Наврӯз | [[Наврӯз]] |- | [[9 май]] | Xotira va qadrlash kuni <br />Хотира ва қадрлаш куни | Рӯзи хотира ва иззат |- | [[1 сентябр]] | Mustaqillik kuni<br />Мустақиллик куни | Рӯзи истиқлолят |- | [[1 октябр]] | Oʻqituvchilar va murabbiylar kuni<br />Ўқитучилар ва мураббийлар куни | Рӯзи устодон ва мураббиён |- | [[8 декабр]] | Konstitutsiya kuni<br />Конституция куни | Рӯзи Конститутсияи Ҷумҳурии Ӯзбекистон |- | - | Ramazon Hayit<br />Рамазон Ҳайит | [[Иди Рамазон]] |- | - | Qurbon Hayit<br />Қурбон Ҳайит | [[Иди Қурбон]] |} == Маориф ва фарҳанг == Мувофиқи маълумоти Кумитаи давлатии омори Ӯзбекистон, дар [[соли 2020]] шумораи [[театр]]ҳое, ки дар кишвар фаъолият мекунанд, 49 ададро ташкил медиҳад. :Шумораи театрҳое, ки дар ҳудудҳои вилоятщо фаъолият мебаранд, чунинанд: : [[Вилояти Самарқанд| Самарқанд]] - 4 то : [[Ҷумҳурии Қарақалпоқистон| Қарақалпоқистон]] - 3 то : [[Вилояти Андиҷон| Андиҷон]] - 3 то : [[Вилояти Бухоро| Бухоро]] - 2 то : [[Вилояти Ҷиззах| Ҷиззах]] - 2 то : [[Вилояти Қашқадарё| Қашқадарё]] - 4 то : [[Вилояти Намангон| Намангон]] - 1 то : [[Вилояти Сурхондарё| Сурхондарё]] - 2 то : [[Вилояти Сирдарё| Сирдарё]] - 2 то : [[Вилояти Тошканд| Тошканд]] - 1 то : [[Вилояти Фарғона| Фарғона]] - 5 то : [[Вилояти Хоразм| Хоразм]] - 2 то : шаҳри [[Тошканд]] - 18 то. <ref>[https://ovozi.uz/29369/ Telegram Web Овози Самарқанд] </ref> == [[Ҷозибаҳои гардишгарӣ|Ҷозибаҳои сайёҳӣ]] == {{асосӣ|Ёдгориҳои бостонӣ ва меъмории Ҷумҳурии Тоҷикистон}} == Нигораҳо == <center> <gallery> International_Business_Center._Tashkent_city.jpg Hi-speed_trains_Afrosiyab_(Uzbekistan).JPG Winter_in_Tashkent.JPG University of Westminster 15-39.JPG Hotel_Le_Grand_Plaza.JPG Tashkent_city.jpg Winter_in_Tashkent_3.JPG Tashkent_city_5.JPG Registan square2014.JPG Uzbekistan 2007 042 Kalta minor Khiva.jpg Registan Tillya-Kari madrasah2014.JPG Bukhara - Panorama.jpg Sacred Heart Cathedral, Tashkent 14-03.JPG </gallery> </center> == Пайвандҳо == * [http://www.gov.uz/ru/ '''Правительственный портал''' Республики Узбекистан.] * [http://cis.minsk.by/main.aspx?uid=230 Республика Узбекистан. Исполнительный комитет Содружества Независимых Государств] * [[Facebook]] — [http://www.facebook.com/ozbekistan1 страница Республики Узбекистан.] * [http://podrobnosti.ua/power/2010/12/25/742624.html Граждан Узбекистана обязали прикладывать руку к сердцу во время гимна] * [http://uzreport.uz Национальное информационное агентство Узбекистана] * [http://uzinform.com Информационный портал Узбекистана «УЗИНФОРМ»] * [http://www.panoramio.uz/gallery/ panoramio.uz — Виртуальный Узбекистан] {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20150911023408/http://www.panoramio.uz/gallery/ |date=2015-09-11 }} == Эзоҳ == {{эзоҳ}} {{ПБ}} {{СҲШ}} {{ИИЕ}} {{ИДМ}} {{Тақсимоти маъмурии Ӯзбекистон}} [[Гурӯҳ:Ӯзбекистон]] [[Гурӯҳ:Давлатҳо аз рӯи алифбо]] [[Гурӯҳ:Давлатҳои Осиё]] [[Гурӯҳ:Осиёи Миёна]] [[Гурӯҳ:Осиёи Марказӣ]] [[Гурӯҳ:Кишварҳои Осиёи Марказӣ]] bds9h2wn3506oo6tof7qn6yrcivra2m 0 2196 1308702 1264447 2022-08-02T16:08:58Z VASHGIRD 8035 wikitext text/x-wiki {{кулоҳи таърихи тақвимӣ}} == Ҷашнҳо == ''Бознигаред: [[:Гурӯҳ:Ҷашнҳои {{PAGENAME}}]]'' === Миллӣ === [[Гайана]] — рӯзи Озодӣ === Динӣ === == Рӯйдодҳо == ''Бознигаред: [[:Гурӯҳ:Рӯйдодҳои 2 август]]'' * [[1870]] — дар [[Лондон]] нахустин метрои зеризаминӣ дар ҷаҳон кушода шуд. * [[1934]] — баъд аз марги рейхспрезидент Гинденбург, [[Адолф Ҳитлер]] ҳамчун фюрери [[Олмон]] эълон мешавад. * [[1945]] — ба охир расидани конфроси Иттиҳоди зидди фашистӣ дар ш.[[Потсдам]]и [[Олмон]]. * [[1946]] — ба қатл расонидани генерал-лейтенант А. А. Власов, фармонбари Армияи озодкунандаи Рус (РОА). * [[1990]] — Таҷовузи қувваҳои мусаллаҳи [[Ироқ]] ба [[Кувайт]]. == Зодрӯзҳо == ''Бознигаред: [[:Гурӯҳ:Зодагони 2 август]]'' * [[1834]] — Фредерик Огюст Бартолди, ҳайкалтароши фаронсавӣ, муаллифи [[Муҷассамаи "Озодӣ"]] дар [[Ню-Йорк]]. * [[1853]]—[[1914]] — [[Иля Пославский]], бостоншиноси рус, таҳқиқгари археологияи [[Тоҷикистон]]. * [[1943]] — [[Имомназар Мамадназаров]], олими соҳаи техника. * [[1968]] — [[Шодон Шокирзода]], [[шоир]], [[адабиётшинос]].<ref>Тақвими санаҳои ҷашнии Ҷумҳурии Тоҷикистон (барои соли 2018) / Мураттиб Ё. Сучонӣ; Зери таҳрири умумии А. Мирализода; Муҳаррирон Г. Маҳмудов, Ф. Аминов. — Душанбе, 2017. — 393 с.</ref> == Даргузаштҳо == ''Бознигаред: [[:Гурӯҳ:Даргузаштагони 2 август]]'' == Тақвими мардумӣ == '''Асад''' ([[23 Июл]] — [[22 Август]]) — яке аз бурҷҳои дувоздаҳгона аст ва баробар бо [[моҳи Мурдод]] дар [[тақвими Эронӣ]] аст. [[Акс:Leo.svg|40px|none|Асад]] == Нигаред низ == {{дарахти гурӯҳҳо}} == Пайвандҳо == * http://days.peoples.ru/0802.html {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20121105214053/http://days.peoples.ru/0802.html |date=2012-11-05 }} * http://days.peoples.ru/08-02.shtml * [http://ru.science.wikia.com/wiki/2_%D0%B0%D0%B2%D0%B3%D1%83%D1%81%D1%82%D0%B0 Наука] * [http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/august/1/default.stm BBC On this day, 2.08] [[Гурӯҳ:2 август| ]] hput9e88ydp5uohru4y4esuzl7ij4un 0 2201 1308743 1272214 2022-08-03T04:47:00Z VASHGIRD 8035 wikitext text/x-wiki {{кулоҳи таърихи тақвимӣ}} == Ҷашнҳо == ''Бознигаред: [[:Гурӯҳ:Ҷашнҳои {{PAGENAME}}]]'' === Миллӣ === * Рӯзи истиқлоли [[Нигер]] === Динӣ === == Рӯйдодҳо == ''Бознигаред: [[:Гурӯҳ:Рӯйдодҳои 3 август]]'' * [[1914]] — Ҷанги якуми ҷаҳон: [[Олмон]] бар зидди [[Фаронса]] ҷангро эълон кард * [[1946]] — ташкил кардани Асотсиатсияи миллии баскетбол (NBA) [[ИМА]] == Зодрӯзҳо == ''Бознигаред: [[:Гурӯҳ:Зодагони 3 август]]'' * [[1811]] — [[Элиша Отис]], кашфиётчии лифти бехатар * [[1904]] — [[Клиффорд Саймак]], нависандаи фантасти амрикоӣ * [[1938]] — [[Ато Аҳроров]], киношинос, Ходими шоистаи ҳунари [[Тоҷикистон]]. * [[1938]] — [[Қаюм Сангов]], олими соҳаи [[педагогика]].<ref>Тақвими санаҳои ҷашнии Ҷумҳурии Тоҷикистон (барои соли 2018) / Мураттиб Ё. Сучонӣ; Зери таҳрири умумии А. Мирализода; Муҳаррирон Г. Маҳмудов, Ф. Аминов. — Душанбе, 2017. — 393 с.</ref> == Даргузаштҳо == ''Бознигаред: [[:Гурӯҳ:Даргузаштагони 3 август]]'' * [[1968]] — Константин Константинович Рокоссовский, маршали Иттифоқи Шуравӣ, маршал Полша, Қаҳрамони дукаратаи Иттифоқи Шуравӣ * [[1994]] — Иннокентий Михайлович Смоктуновский, актёри театр ва синамои рус * [[1998]] — [[Алфред Шнитке]], композитор ва пианонавозӣ [[Русия]] == Тақвими мардумӣ == '''Асад''' ([[23 Июл]] — [[22 Август]]) — яке аз бурҷҳои дувоздаҳгона аст ва баробар бо [[моҳи Мурдод]] дар [[тақвими Эронӣ]] аст. [[Акс:Leo.svg|40px|none|Асад]] == Нигаред низ == {{дарахти гурӯҳҳо}} == Пайвандҳо == * http://days.peoples.ru/0803.html {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20120501150425/http://days.peoples.ru/0803.html |date=2012-05-01 }} * http://days.peoples.ru/0803.shtml * [http://ru.science.wikia.com/wiki/3_%D0%B0%D0%B2%D0%B3%D1%83%D1%81%D1%82%D0%B0 Наука] * [http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/august/3/default.stm BBC On this day, 3.08] {{хурд}} [[Гурӯҳ:3 август| ]] m1s1ylkf4degqnpfttcmu596ghmel72 1308785 1308743 2022-08-03T09:43:26Z VASHGIRD 8035 /* Зодрӯзҳо */ wikitext text/x-wiki {{кулоҳи таърихи тақвимӣ}} == Ҷашнҳо == ''Бознигаред: [[:Гурӯҳ:Ҷашнҳои {{PAGENAME}}]]'' === Миллӣ === * Рӯзи истиқлоли [[Нигер]] === Динӣ === == Рӯйдодҳо == ''Бознигаред: [[:Гурӯҳ:Рӯйдодҳои 3 август]]'' * [[1914]] — Ҷанги якуми ҷаҳон: [[Олмон]] бар зидди [[Фаронса]] ҷангро эълон кард * [[1946]] — ташкил кардани Асотсиатсияи миллии баскетбол (NBA) [[ИМА]] == Зодрӯзҳо == ''Бознигаред: [[:Гурӯҳ:Зодагони 3 август]]'' * [[1811]] — [[Элиша Отис]], мухтареъи лифти бехатар * [[1904]] — [[Клиффорд Саймак]], нависандаи фантасти амрикоӣ * [[1938]] — [[Ато Аҳроров]], киношинос, Ходими шоистаи ҳунари Тоҷикистон. * [[1938]] — [[Қаюм Сангов]], олими соҳаи педагогика.<ref>Тақвими санаҳои ҷашнии Ҷумҳурии Тоҷикистон (барои соли 2018) / Мураттиб Ё. Сучонӣ; Зери таҳрири умумии А. Мирализода; Муҳаррирон Г. Маҳмудов, Ф. Аминов. — Душанбе, 2017. — 393 с.</ref> == Даргузаштҳо == ''Бознигаред: [[:Гурӯҳ:Даргузаштагони 3 август]]'' * [[1968]] — Константин Константинович Рокоссовский, маршали Иттифоқи Шуравӣ, маршал Полша, Қаҳрамони дукаратаи Иттифоқи Шуравӣ * [[1994]] — Иннокентий Михайлович Смоктуновский, актёри театр ва синамои рус * [[1998]] — [[Алфред Шнитке]], композитор ва пианонавозӣ [[Русия]] == Тақвими мардумӣ == '''Асад''' ([[23 Июл]] — [[22 Август]]) — яке аз бурҷҳои дувоздаҳгона аст ва баробар бо [[моҳи Мурдод]] дар [[тақвими Эронӣ]] аст. [[Акс:Leo.svg|40px|none|Асад]] == Нигаред низ == {{дарахти гурӯҳҳо}} == Пайвандҳо == * http://days.peoples.ru/0803.html {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20120501150425/http://days.peoples.ru/0803.html |date=2012-05-01 }} * http://days.peoples.ru/0803.shtml * [http://ru.science.wikia.com/wiki/3_%D0%B0%D0%B2%D0%B3%D1%83%D1%81%D1%82%D0%B0 Наука] * [http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/august/3/default.stm BBC On this day, 3.08] {{хурд}} [[Гурӯҳ:3 август| ]] l0h9pnqa0fxo8cbrc0j3lqblwxv2y4j 0 2857 1308708 1255924 2022-08-02T16:14:20Z VASHGIRD 8035 wikitext text/x-wiki {{Адиб}} '''Уоллес Стивенс''' ({{lang-en|Wallace Stevens}},([[1879]]—[[1955]]) — шоир, рӯзноманигор, нависанда, намоишноманависи Амрико. === Ашъор === * Harmonium/ Фисгармония ([[1923]]) * Ideas of Order/ Идеи порядка ([[1936]]) * The Man with the Blue Guitar/ Мужчина с голубой гитарой ([[1937]]) * Parts of a World/ Части света ([[1942]]) * Transport to Summer/ Приближение к лету ([[1947]]) * Collected Poems/ Собрание стихотворений ([[1954]]) * Opus Posthumous/ Посмертное ([[1957]]) * The Palm at the End of the Mind/ Пальма на краю сознания ([[1972]]) == Эзоҳ == {{эзоҳ}} == Пайвандҳо == * [http://www.wallacestevens.com Сайт] Общества Уоллеса Стивенса * [http://www.stihi.ru/2009/02/28/1289] Перевод «Император мороженого» * [http://www.stihi.ru/2002/02/07-307] Перевод «13 Этюдов о Дрозде» * [http://www.learner.org/catalog/extras/vvspot/Stevens.html] {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20070927192915/http://www.learner.org/catalog/extras/vvspot/Stevens.html |date=2007-09-27 }}{{ref-en}} [[Гурӯҳ:Шоирон аз рӯи алифбо]] [[Гурӯҳ:Адабиёти Амрико]] {{bio-stub}} axl56duojsxbsav8mc318i6icntw3c0 0 3757 1308693 1245942 2022-08-02T14:49:43Z Farorud 26988 wikitext text/x-wiki {{ВМ |Кишвар = Қирғизистон }} '''Вилояти Бодканд''' ({{lang-ky|Баткен облусу}}) — яке аз вилоятҳои [[Қирғизистон]] аст. Маркази маъмурии вилоят — шаҳри [[Бодканд]] аст. Дар шарқ бо [[вилояти Ӯш]], дар ҷануб ва ғарбу шимол — бо [[Тоҷикистон]] ва дар шимолу шарқ — бо [[Узбакистон]] ҳаммарз аст. Бахши шимолии вилоят як қисми водии ҳамвори кишоварзии [[водии Фарғона]] мебошад. Заминҳо ба самти ҷануб ба сӯи кӯҳҳо дар марзи ҷанубӣ боло меравад: дар шарқ кӯҳҳои Олой ва дар ғарб қаторкӯҳи Туркистон. Аҳолии вилоят, бар пояи додаҳои саршумории аҳолӣ дар соли 2009, 380 256 нафарро ташкил медод. Аз ин шумор 24,2 % дар чор шаҳри минтақа ва панҷ шаҳраки аҳолинишин, 75,8 % дар деҳот зиндагӣ мекунанд. Аксари (76,5%) аҳолии минтақаро қирғизҳо ташкил медиҳанд; инчунин [[узбакҳо]] (14,7%) ва [[тоҷикон]] (6,9%), камобеш [[русҳо]] (0,8%), [[тоторҳо]] (0,4%) ва [[туркҳо]] (0,2%) низ ҳастанд<ref name="stat">{{Citation|title=Перепись населения и жилищного фонда Кыргызской Республики 2009. Книга 3 (в таблицах). Регионы Кыргызстана: Баткенская область|place=Бишкек|publisher=Национальный статистический комитет|year=2010|url=http://212.42.101.100:8088/nacstat/sites/default/files/%D0%91%D0%B0%D1%82%D0%BA%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8C.pdf|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110810173103/http://212.42.101.100:8088/nacstat/sites/default/files/%D0%91%D0%B0%D1%82%D0%BA%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8C.pdf|archivedate=2011-08-10|deadlink=yes}} {{Wayback|url=http://212.42.101.100:8088/nacstat/sites/default/files/%D0%91%D0%B0%D1%82%D0%BA%D0%B5%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F%20%D0%BE%D0%B1%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D1%8C.pdf|date=20110810173103}}</ref>. == Таърих == Вилояти Бодканд 13 октябри соли 1999 дар ҳудуди маъмурии ноҳияҳои Бодканд, Қадамҷой, Лайлак ва шаҳри Қизил-Қияи [[вилояти Ӯш]]и Ҷумҳурии Қирғизистон таъсис шудааст. Маркази маъмурии минтақаи навтаъсиси Бодканд деҳаи Бодканд буд<ref>[http://cbd.minjust.gov.kg/act/view/ky-kg/273?cl=ru- Закон Кыргызской Республики «Об образовании Баткенской области Кыргызской Республики» от 13 октября 1999 года № 110]</ref>, ки 18 феврали соли 2000 дар доираи сарҳади маъмурӣ-ҳудудии деҳаи Бодканд бо 11,4 ҳазор аҳолӣ ба шаҳри Бодканд табдил ёфт. Моҳи феврали соли 2001 Шӯрои шаҳри Бодканд таъсис ёфт, ки ба он деҳаҳои Булоқбошӣ, Қизилҷул ва Бозорбошӣ дода шуданд. Дар натиҷа, шумораи умумии аҳолии Шӯрои шаҳри Бодканд 16,6 ҳазор нафар буд. 1 декабри соли 2008 Бодканд аз ноҳия ба тобеъи вилоят интиқол ёфт. 18 феврали соли 2000, шаҳри Сулукта аз ноҳияи Лайлак хориҷ карда шуд, ба он мақоми шаҳри тобеъи минтақавӣ дода шуд{{sfn|Перепись населения и жилищного фонда Кыргызской Республики 2009 года. Книга III. Регион Кыргызстана. Баткенская область|2010|с=222}}. == Бахшбандии кишварӣ == == Иқтисодиёт == == Аҳолӣ == == Фарҳанг == === [[Ҷозибаҳои гардишгарӣ]] === === Дин === === Идҳо === == Эзоҳ == {{эзоҳ}} {{Қирғизистон-ҷуғ-нопурра}} {{Вилоятҳои Қирғизистон}} [[Гурӯҳ:Вилояти Бодканд| ]] peye5xq83iqn3ixpjezbc3wnmxox2r1 0 6388 1308780 1305593 2022-08-03T08:03:18Z InternetArchiveBot 30618 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Даъвати Донишҷ ӯ}} === [[Абакан]] === * [[Донишгоҳи давлатии Хака ба номи им. Н.Ф. Катанова]] — http://www.khsu.ru/ === [[Армавир]] === * [[Донишгоҳи давлатии омӯзгории Армавир]] — http://www.agpu.armavir.ru/ {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20060207054518/http://agpu.armavir.ru/ |date=2006-02-07 }} === [[Архангелск]] === * [[Донишгоҳи давлатии технологии Архангелск]] — http://www.agtu.ru/ === [[Астрахан]] === * [[Донишгоҳи давлатии технологии Астрахан]] — http://www.astu.org/ * [[Донишгоҳи давлатии Астрахан]] — http://www.aspu.ru/ {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20120503230045/http://www.aspu.ru/ |date=2012-05-03 }} === [[Барнаул]] === * [[Донишгоҳи давлатии аграрии Алтай]] * [[Донишгоҳи давлатии тиббии Алтай]] — http://www.agmu.ru/ * [[Донишгоҳи давлатии технологии Алтай]] ба номи [[Ползунов, Иван Иванович|И. И. Ползунов]] — http://astu.secna.ru * [[Донишгоҳи давлатии Алтай]] — http://www.asu.ru/ * [[Донишгоҳи давлатии омӯзгории Барнаул]] — http://www.bspu.ab.ru/ {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20060209115524/http://bspu.ab.ru/ |date=2006-02-09 }} === [[Белгород]] === * [[Донишгоҳи давлатии технологии Белгород ба номи В.Г. Шухов]] — http://www.bstu.ru/ * [[Донишгоҳи давлатии Белгород]] — http://bsu.edu.ru/ === [[Бийск]] === * [[Донишгоҳи давлатии омӯзгории Бийск]] ба номи [[Шукшин, Василий Макарович|В. М. Шукшин]] — http://www.bigpi.biysk.ru/ {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20070102005551/http://www.bigpi.biysk.ru/ |date=2007-01-02 }} === [[Благовешенск (вилояти Амур)|Благовешенск]] === * [[Донишгоҳи давлатии Амур]] — http://www.amursu.ru/ * [[Донишгоҳи давлатии омӯзгории Благовешенск]] — http://www.bgpu.ru/ * [[Донишгоҳи давлатии аграрии Шарқи Дур]] — === [[Братск]] === * [[Донишгоҳи давлатии Братск]] — http://www.brstu.ru/ === [[Брянск]] === * [[Донишгоҳи давлатии технологии Брянск]] — http://www.tu-bryansk.ru/ * [[Донишгоҳи давлатии Брянск|Донишгоҳи давлатии Брянск ба номи академик И. Г. Петровский]] — http://www.bgunet.com === [[Новгороди Бузург]] === * [[Донишгоҳи давлатии Новгород]] ба номи [[Ярослав Мудрий|Ярослава Мудрий]] — http://www.novsu.ru/ === [[Владивосток]] === * [[Донишгоҳи давлатии тиббии Владивосток]] * [[Донишгоҳи давлатии иқтисодиёт ва хидмати Владивосток]] — http://www.vvsu.ru/ * [[Донишгоҳи давлатии технологии Шарқи Дур]] — http://www.festu.ru/ {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20060425224350/http://www.festu.ru/ |date=2006-04-25 }} * [[Донишгоҳи давлатии Шарқи Дур]] — http://www.dvgu.ru/ * [[Донишгоҳи давлатии баҳрии ба номи адмирал Г.И. Невелский]] — http://www.msun.ru/ * [[Донишгоҳи давлатии иқтисодии Уқёнуси Ором]] — http://www.fesaem.ru/ {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20170917045242/http://fesaem.ru/ |date=2017-09-17 }} === [[Владикавказ]] === * [[Донишгоҳи давлатии аграрии Горский]] — === [[Владимир (шаҳр)|Владимир]] === * [[Донишгоҳи давлатии омӯзгории Владимир]] * [[Донишгоҳи давлатии Владимирский]] — http://www.vpti.vladimir.ru/ {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20061008003708/http://www.vpti.vladimir.ru/ |date=2006-10-08 }} === [[Волгоград]] === * [[Донишгоҳи давлатии меъмори-сохтумонии Волгоград]] — http://www.vgasu.ru/ {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20120505185339/http://www.vgasu.ru/ |date=2012-05-05 }} * [[Волгоградский государственный медицинский университет]] — http://www.volgmed.ru/ * [[Волгоградский государственный педагогический университет]] — http://www.vspu.ru/ * [[Волгоградский государственный технический университет]] — http://www.vstu.ru/ * [[Донишгоҳи давлатии Волгоград]] — http://www.volsu.ru/ <!-- * [[Öàðèöûíñêèé ïðàâîñëàâíûé èíñòèòóò (óíèâåðñèòåò) ïðåïîäîáíîãî Ñåðãèÿ Ðàäîíåæñêîãî]] --> === [[Вологда]] === * [[Донишгоҳи давлати омӯзгории Вологда]] — http://www.uni-vologda.ac.ru {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20060924011216/http://www.uni-vologda.ac.ru/ |date=2006-09-24 }} * [[Донишгоҳи давлатии техникӣ Вологда]] — http://www.vstu.edu.ru * [[Академияи давлатии хоҷагии ширӣ Вологда]] — http://molochnoe.ru * [[Донишкадаи ҳуқуқ ва иқтидосиёти Вологда]] — http://www.vipe-fsin.ru {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20200930173143/https://vipe-fsin.ru/ |date=2020-09-30 }} === [[Воронеж]] === * [[Воронежский государственный аграрный университет им. К.Д. Глинки]] — http://www.vsau.ru/ * [[Воронежский государственный архитектурно-строительный университет]] — http://www.vgasu.vrn.ru/ {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20061014230435/http://www.vgasu.vrn.ru/ |date=2006-10-14 }} * [[Воронежский государственный педагогический университет]] — http://www.vspu.ac.ru * [[Воронежский государственный технический университет]] — http://vorstu.ru/ {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20061027173157/http://www.vorstu.ru/ |date=2006-10-27 }} * [[Воронежский государственный университет]] — http://www.vsu.ru * [[Университет им. Н.К.Рериха]] === [[Горно-Алтайск]] === * [[Горно-Алтайский государственный университет]] — http://www.gasu.ru/ {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20201124195723/http://www.gasu.ru/ |date=2020-11-24 }} === [[Грозний]] === * [[Чеченский государственный университет]] === [[Екатеринбург]] === * [[Гуманитарный университет (Екатеринбург)|Гуманитарный университет]] — http://gu.ur.ru/index2.html {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20070430211832/http://www.gu.ur.ru/index2.html |date=2007-04-30 }} * [[Российский государственный профессионально-педагогический университет]] — http://www.rsvpu.ru/ * [[Уральский государственный лесотехнический университет]] — http://www.usfeu.ru/ * [[Уральский государственный педагогический университет]] — http://www.uspu.ru/ * [[Уральский государственный технический университет]] — http://www.ustu.ru/ * [[Уральский государственный университет|Уральский государственный университет им. А. М. Горького]] — http://www.usu.ru/ * [[Уральский государственный университет путей сообщения]] — http://www.usart.ru/ * [[Уральский государственный экономический университет]] — http://www.usue.ru/ === [[Елабуга]] === * [[Елабужский государственный педагогический университет]] === [[Елетс (шаҳр)|Елетс]] === * [[Елецкий государственный университет им. И.А. Бунина]] — http://www.elsu.ru/ === [[Иваново (вилояти Иваново)|Иваново]] === * [[Ивановский государственный университет]] — http://www.ivanovo.ac.ru/ * [[Ивановский государственный химико-технологический университет]] — http://www.isuct.ru/ * [[Ивановский государственный энергетический университет им. В.И. Ленина]] — http://www.ispu.ru/ === [[Ижевск]] === * [[Удмуртский государственный университет]] — http://www.udsu.ru/ {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20120430055341/http://udsu.ru/ |date=2012-04-30 }} * [[Ижевский государственный технический университет]] — http://www.istu.ru/ === [[Иркутск]] === * [[Байкальский государственный университет экономики и права]] — http://www.isea.ru/ * [[Иркутский государственный лингвистический университет]] — http://www.islu.ru/news.html * [[Иркутский государственный медицинский университет]] — http://www.ismu.baikal.ru/ * [[Иркутский государственный педагогический университет]] — http://isttu.irk.ru/ {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20061017162243/http://www.isttu.irk.ru/ |date=2006-10-17 }} * [[Иркутский государственный технический университет]] — http://www.istu.edu/ * [[Иркутский государственный университет]] — http://isu.ru/ * [[Иркутский государственный университет путей сообщения]] — http://www.iriit.irk.ru/ {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20061016044929/http://www.iriit.irk.ru/ |date=2006-10-16 }} === [[Йошкар-Ола]] === * [[Марийский государственный технический университет]] — http://www.marstu.mari.ru {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20090909095304/http://www.marstu.mari.ru/ |date=2009-09-09 }} * [[Марийский государственный университет]] — http://www.marsu.ru/ === [[Қазон]] === * [[Казанский государственный университет]] — http://www.ksu.ru/ {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20061009052137/http://www.ksu.ru/ |date=2006-10-09 }} * [[Казанский государственный энергетический университет]] — http://www.kgeu.ru/ * [[Казанский государственный технический университет им А.Н.Туполева]] — http://www.kai.ru/ * [[Казанский государственный технологический университет]] — http://www.kstu.ru/ === [[Калининград]] === * [[Калининградский государственный технический университет]] — http://www.klgtu.ru/ * [[Российский государственный университет им. И. Канта]] — http://www.albertina.ru {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20190310100700/http://www.albertina.ru/ |date=2019-03-10 }} === [[Калуга]] === * [[Калужский государственный педагогический университет им. К.Э. Циолковского]] — http://kspu.kaluga.ru/ === [[Кемерово]] === * [[Кемеровский государственный университет]] — http://www.kemsu.ru/ * [[Кемеровский государственный университет культуры и искусств]] * [[Кузбасский государственный технический университет]] — http://www.kuzstu.ru/ === [[Киров (вилояти Киров)|Киров]] === * [[Вятский государственный гуманитарный университет]] — http://www.vspu.kirov.ru {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20071029143830/http://www.vspu.kirov.ru/ |date=2007-10-29 }} * [[Вятский государственный университет]] — http://www.riac.ru/vgu{{Пайванди мурда|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} === [[Комсомолск-на-Амуре]] === * [[Комсомольский-на-Амуре государственный педагогический университет]] — http://knagpu.kms.ru/ {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20070104204719/http://knagpu.kms.ru/ |date=2007-01-04 }} * [[Комсомольский-на-Амуре государственный технический университет]] — http://www.knastu.ru/ === [[Кострома]] === * [[Костромской государственный технологический университет]] — http://www.kstu.edu.ru/ {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20120423121010/http://www.kstu.edu.ru/ |date=2012-04-23 }} * [[Костромской государственный университет имени Н.А. Некрасова]] — http://ksu.edu.ru === [[Краснодар]] === * [[Краснодарский государственный университет культуры и искусств]] - * [[Кубанский государственный аграрный университет]] — http://www.kubagro.ru/ * [[Кубанский государственный технологический университет]] — http://kubstu.ru/?uid=010010 * [[Кубанский государственный университет]] — http://www.kubsu.ru/index.php/rus/ {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20060830091124/http://www.kubsu.ru/index.php/rus/ |date=2006-08-30 }} * [[Кубанский государственный университет физической культуры, спорта и туризма]] — http://www.kgafk.ru/ === [[Красноярск]] === * [[Государственный университет цветных металлов и золота]] — http://gold.krasu.ru/ {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20051217101516/http://gold.krasu.ru/ |date=2005-12-17 }} * [[Красноярский государственный аграрный университет]] — http://www.kgau.krasedu.ru/ {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20060220070213/http://www.kgau.krasedu.ru/ |date=2006-02-20 }} * [[Красноярский государственный педагогический университет им. В.П. Астафьева]] — http://www.kspu.ru/ * [[Красноярский государственный технический университет]] — http://www.krgtu.ru/ {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20060208035544/http://www.krgtu.ru/ |date=2006-02-08 }} * [[Красноярский государственный университет]] — http://www.lan.krasu.ru/ {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20061010202655/http://www.lan.krasu.ru/ |date=2006-10-10 }} * [[Сибирский государственный аэрокосмический университет им. академика М.Ф.Решетнева]] — http://www.sibsau.ru/ * [[Сибирский государственный технологический университет]] — http://www.sibstu.kts.ru/ {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20070706040954/http://sibstu.kts.ru/ |date=2007-07-06 }} === [[Курган (шаҳр)|Курган]] === * [[Курганский государственный университет]] - === [[Курск]] === * [[Курский государственный медицинский университет]] - * [[Курский государственный педагогический университет]] - * [[Курский государственный технический университет]] - === [[Кизил]] === * [[Тывинский государственный университет]] - === [[Липетск]] === * [[Липецкий государственный педагогический университет]] - * [[Липецкий государственный технический университет]] - === [[Магадан]] === * [[Северный международный университет]] — http://www.niu.ru/ {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20070209205114/http://www.niu.ru/ |date=2007-02-09 }} === [[Магнитогорск]] === * [[Магнитогорский государственный технический университет]] - * [[Магнитогорский государственный университет]] - === [[Майкоп]] === * [[Адыгейский государственный университет]] - === [[Махачкала]] === * [[Дагестанский государственный педагогический университет]] - * [[Дагестанский государственный технический университет]] - * [[Дагестанский государственный университет]] - * [[Дагестанский исламский университет им.Имама Шафигьии]] - === [[Мичуринск]] === * [[Мичуринский государственный аграрный университет]] - === [[Москва]] === : ''Нигаред. мақолаи [[Мактабҳои олии Москвы]]'' * [[Донишгоҳи Ҳарбӣ]] Вазорати мудофиаи ФР — http://www.vumo.ru * [[Московская государственная юридическая академия]] — http://www.msal.ru/ * [[Московский государственный университет]] имени [[Ломоносов, Михаил Васильевич|М. В. Ломоносова]] — http://www.msu.ru/ * [[Московский физико-технический институт]] (государственный университет) — http://www.mipt.ru/ {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20080311132224/http://www.mipt.ru/ |date=2008-03-11 }} * [[Московский государственный строительный университет]], бывший «МИСИ» — http://www.mgsu.ru * [[Московский государственный технический университет им. Н. Э. Баумана]] — http://www.bmstu.ru * [[Московский государственный университет инженерной экологии]] — http://www.msuie.ru * [[Московский государственный институт международных отношений (Университет)]] — http://www.mgimo.ru/ * [[Московский инженерно-физический институт]] (государственный университет) — http://www.mephi.ru * [[Московский технический университет связи и информатики]] — http://www.mtuci.ru/ * [[Российский государственный гуманитарный университет]]— http://www.rsuh.ru/ * [[Российский государственный медицинский университет]]— http://www.rsmu.ru/ * [[Российский государственный университет нефти и газа имени И. М. Губкина]]— http://www.gubkin.ru * [[Российский химико-технологический университет]] имени [[Менделеев, Дмитрий Иванович|Д. И. Менделеева]] [http://www.muctr.edu.ru ] {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20110423141722/http://muctr.edu.ru/ |date=2011-04-23 }} * [[Московский государственный технологический университет «Станкин»]] — http://www.stankin.ru {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20220411233234/https://stankin.ru/ |date=2022-04-11 }} === [[Мурманск]] === * [[Мурманский государственный технический университет]] - === [[Налчик]] === * [[Кабардино-Балкарский государственный университет им. Х.М. Бербекова]] - === [[Нижний Новгород]] === * [[Нижегородский государственный технический университет]] — http://www.nntu.ru * [[Нижегородский государственный университет]] — http://www.unn.ru/ * [[Нижегородский государственный лингвистический университет]] — http://www.lunn.ru/ * [[Нижегородский государственный педагогический университет]] — http://www.nnspu.ru/ * [[Нижегородский государственный архитектурно-строительный университет]] — http://www.nngasu.ru === [[Новокузнетск]] === * [[Сибирский государственный индустриальный университет]] — http://www.sibsiu.ru/ === [[Новосибирск]] === * [[Новосибирский государственный университет]] — http://www.nsu.ru/root.php/index.xml {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20060924050418/http://www.nsu.ru/root.php/index.xml |date=2006-09-24 }} * [[Новосибирский государственный технический университет]] — http://www.nstu.ru/ * [[Сибирский государственный университет телекоммуникации и информатики]] — http://www.neic.nsk.su/ {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20060927095330/http://www.neic.nsk.su/ |date=2006-09-27 }} * [[Новосибирский государственный архитектурно-строительный университет]] — http://www.sibstrin.ru/ * [[Сибирский государственный университет путей сообщения]] — http://www.stu.ru/ * [[Сибирский университет потребительской кооперации]] — http://www.sibupk.nsk.su/ * [[Новосибирский государственный педагогический университет]] — http://www.ngpu.ru === [[Омск]] === * [[Омский государственный аграрный университет]] - * [[Омский государственный педагогический университет]] - * [[Омский государственный технический университет]] - * [[Омский государственный университет путей сообщения]] - * [[Омский государственный университет им. Ф.М. Достоевского]] - === [[Орҷоникидзе (станитса)|Орҷоникидзе]] === * [[Ингушский государственный университет]] - === [[Орёл (шаҳр)|Орёл]] === * [[Орловский государственный аграрный университет]] - * [[Орловский государственный технический университет]] - * [[Орловский государственный университет]] - === [[Оренбург]] === * [[Оренбургский государственный аграрный университет]] - * [[Оренбургский государственный педагогический университет]] - * [[Оренбургский государственный университет]] - === [[Пенза]] === * [[Пензенский государственный педагогический университет им. В.Г.Белинского]] - * [[Пензенский государственный университет]] - === [[Перм]] === * [[Пермский государственный университет]] — http://www.psu.ru * [[Пермский государственный педагогический университет]] — http://www.pspu.ru {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20130818150711/http://pspu.ru/ |date=2013-08-18 }} * [[Пермский государственный технический университет]] — http://www.pstu.ru {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20130805063637/http://pstu.ru/ |date=2013-08-05 }} === [[Персиановка]] === * [[Донской государственный аграрный университет]] - === [[Петрозаводск]] === * [[Карельский государственный педагогический университет]] - * [[Петрозаводский государственный университет]] - === [[Петропавловск-Камчатский]] === * [[Камчатский государственный педагогический университет]] - * [[Камчатский государственный технический университет]] - * [[Камчатский государственный университет]] - === [[Пятигорск]] === * [[Пятигорский государственный лингвистический университет]] - * [[Пятигорский государственный технологический университет]] - === [[Ростов-на-Дону]] === * [[Донской государственный технический университет]] — http://www.dstu.edu.ru * [[Ростовская государственная академия архитектуры и искусства]] * [[Ростовская государственная академия сельскохозяйственного машиностроения]] * [[Ростовская государственная консерватория им. С.В.Рахманинова]] * [[Ростовский государственный медицинский университет]] * [[Ростовский государственный педагогический университет]] — http://rspu.edu.ru {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20131030202725/http://rspu.edu.ru/ |date=2013-10-30 }} * [[Ростовский государственный строительный университет]] * [[Ростовский государственный университет]] — http://www.rsu.ru * [[Ростовский государственный университет путей сообщения]] — http://www.rgups.ru * [[Ростовский государственный экономический университет]] (РИНХ) — http://www.rseu.ru {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20110903173428/http://www.rseu.ru/ |date=2011-09-03 }} * [[Ростовский международный университет экономики и управления]] * [[Северо-Кавказская академия государственной службы]] === [[Рязан]] === * [[Рязанский государственный медицинский университет им. академика И.&nbsp;П.&nbsp; Павлова]] - * [[Рязанский государственный педагогический университет им. С.&nbsp;А.&nbsp; Есенина]] - === [[Самара]] === * [[Самарский государственный архитектурно-строительный университет]] — http://www.ssaba.smr.ru/ {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20060913175520/http://www.ssaba.smr.ru/ |date=2006-09-13 }} * [[Самарский государственный аэрокосмический университет|Самарский государственный аэрокосмический университет им. ак. С. П. Королёва]] — http://www.ssau.ru/ * [[Самарский государственный медицинский университет]] — http://www.samsmu.ru/ * [[Самарский государственный технический университет]] — http://www.samgtu.ru/ * [[Самарский государственный университет]] — http://www.ssu.samara.ru {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20190831003914/http://www.ssu.samara.ru/ |date=2019-08-31 }} * [[Самарский государственный экономический университет]] — http://www.sseu.ru/ * [[Самарский государственный социально-педагогический университет]] —http://www.pgsga.ru/ === [[Санкт-Петербург]] === * [[Балтийский государственный технический университет имени Д.&nbsp;Ф.&nbsp;Устинова "Военмех"|Балтийский государственный технический университет имени Д. Ф. Устинова «Военмех»]]&nbsp;— http://www.voenmeh.ru/ * [[Военный инженерно-космический университет им. А. Ф. Можайского]] * [[Европейский университет в Санкт-Петербурге]]&nbsp;— http://www.eu.spb.ru/ * [[Санкт-Петербургский государственный медицинский университет|Санкт-Петербургский государственный медицинский университет им. акад. И.&nbsp;П.&nbsp;Павлова]]&nbsp;— http://www.spbgmu.ru/ * [[Санкт-Петербургский государственный морской технический университет]]&nbsp;— http://www.smtu.ru/ * [[Санкт-Петербургский государственный политехнический университет]]&nbsp;— http://www.spbstu.ru/ * [[Санкт-Петербургский государственный технологический институт (технический университет)]]&nbsp;— http://gti.spb.ru/ * [[Санкт-Петербургский государственный университет]]&nbsp;— http://www.spbu.ru/ * [[Санкт-Петербургский государственный университет информационных технологий, механики и оптики]]&nbsp;— http://www.ifmo.ru/ * [[Санкт-Петербургский государственный университет культуры и искусств]]&nbsp;— http://www.spbguki.ru/ * [[Санкт-Петербургский государственный университет путей сообщения]]&nbsp;— http://www.pgups.ru/ * [[Санкт-Петербургский государственный университет технологии и дизайна]]&nbsp;— http://www.sutd.ru/ * [[Санкт-Петербургский государственный университет физической культуры имени П. Ф. Лесгафта|Санкт-Петербургский государственный университет физической культуры имени П.&nbsp;Ф.&nbsp;Лесгафта]]&nbsp;— http://lesgaft.spb.ru/, http://pro-lesgaft.spb.ru/ * [[Санкт-Петербургский государственный университет экономики и финансов]]&nbsp;— http://www.finec.ru/ * [[Санкт-Петербургский государственный электротехнический университет]]&nbsp;— http://www.etu.ru/ === [[Саранск]] === * [[Мордовский государственный университет им. Н.П. Огарева]] - === [[Саратов]] === * [[Саратовский государственный аграрный университет им. Н.И.Вавилова]] - * [[Саратовский государственный медицинский университет]] - * [[Саратовский государственный социально-экономический университет]] - * [[Саратовский государственный технический университет]] - * [[Саратовский государственный университет им. Н.Г.Чернышевского]] - === [[Смоленск]] === * [[Смоленский государственный педагогический университет]] - === [[Сочи]] === * [[Сочинский государственный университет туризма и курортного дела]] - * [[Федеральный академический экологический университет]] - === [[Ставропол]] === * [[Северо-Кавказский государственный технический университет]] - * [[Ставропольский государственный аграрный университет]] - * [[Ставропольский государственный университет]] - === [[Сургут]] === * [[Сургутский государственный университет]] - === [[Сиктивкар]] === * [[Сыктывкарский государственный университет]] - === [[Таганрог]] === * [[Таганрогский государственный радиотехнический университет]] - === [[Тамбов]] === * [[Тамбовский государственный технический университет]] — [http://www.tambov.ru/ http://www.tambov.ru/] * [[Тамбовский государственный университет им. Г.Р.Державина]] — [http://tsu.tmb.ru/ http://tsu.tmb.ru/] === [[Твер]] === * [[Тверской государственный университет]] — http://university.tversu.ru/ {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20060831020347/http://university.tversu.ru/ |date=2006-08-31 }} * [[Тверской государственный технический университет]] — http://www.tstu.tver.ru/ * [[Тверская медицинская академия]] — http://www.tvermed.narod.ru/ * [[Тверская сельскохозяйственная академия]] — http://www.tversu.ru/Education/TAA/Overview.html {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20060909134835/http://www.tversu.ru/Education/TAA/Overview.html |date=2006-09-09 }} === [[Толятти]] === * [[Тольяттинский государственный университет]] - === [[Томск]] === * [[Томский городской сайт]] — http://tomck.com/ * [[Сибирский государственный медицинский университет]] — http://www.ssmu.ru/ * [[Томский государственный архитектурно-строительный университет]] — http://www.tsuab.ru/ * [[Томский государственный педагогический университет]] — http://www.tspu.edu.ru/ * [[Томский государственный университет]] — http://www.tsu.ru/ * [[Томский государственный университет систем управления и радиоэлектроники]] — http://www.tusur.ru/ * [[Томский политехнический университет]] — http://www.tpu.ru/ === [[Тула]] === * [[Тульский государственный педагогический университет им. Л.&nbsp;Н.&nbsp;Толстого]] - * [[Тульский государственный университет]] - === [[Тюмен]] === * [[Тюменский государственный нефтегазовый университет]] — http://www.tsogu.ru/ * [[Тюменский государственный университет]] — http://www.utmn.ru/ {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20061005075929/http://www.utmn.ru/ |date=2006-10-05 }} === [[Улан-Удэ]] === * [[Бурятский государственный университет]] - * [[Восточно-Сибирский государственный технологический университет]] — http://www.esstu.ru === [[Уляновск]] === * [[Ульяновский государственный университет]] — http://www.ulsu.ru/ * [[Ульяновский государственный технический университет]] — http://www.ulstu.ru/ * [[Ульяновский государственный педагогический университет]] — http://www.ulspu.ru/ === [[Уфа]] === * [[Башкирский государственный университет]] * [[Башкирский государственный медицинский университет]] * [[Башкирский государственный педагогический университет]] * [[Уфимский государственный авиационный технический университет]] * [[Уфимский государственный нефтяной технический университет]] === [[Ухта]] === * [[Ухтинский государственный технический университет]] - === [[Хабаровск]] === * [[Хабаровский государственный педагогический университет]] - * [[Хабаровский государственный технический университет]] - === [[Чебоксари]] === * [[Чувашский государственный университет]] им. И.&nbsp;Н.&nbsp;Ульянова — http://www.chuvsu.ru/ * [[Чувашский государственный педагогический университет]] им. И.&nbsp;Я.&nbsp;Яковлева — http://www.chgpu.cap.ru {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20061225175907/http://chgpu.cap.ru/ |date=2006-12-25 }} === [[Челябинск]] === * [[ЮжноУральский государственный университет]] — http://www.susu.ac.ru/ * [[Челябинский государственный университет]] — http://www.csu.ru/ * [[Челябинская государственная медицинская академия]] — http://www.vita.chel.su/ {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20060910074225/http://www.vita.chel.su/ |date=2006-09-10 }} === [[Череповетс]] === * [[Череповецкий государственный университет]] - === [[Чита]] === * [[Забайкальский государственный педагогический университет им. Н.&nbsp;Г.&nbsp;Чернышевского]] - * [[Читинский государственный технический университет]] - === [[Шахти (шаҳр)|Шахти]] === * [[Южно-Российский государственный университет экономики и сервиса]] - === [[Шуя]] === * [[Шуйский государственный педагогический университет]] - === [[Элиста]] === * [[Калмыцкий государственный университет]] — http://www.kalmsu.ru/ === [[Южно-Сахалинск]] === * [[Сахалинский государственный университет]] - === [[Якутск]] === * [[Якутский государственный университет им. М.&nbsp;К.&nbsp;Амосова]] - === [[Ярославл]] === * [[Ярославский государственный университет]] им. П.&nbsp;Г.&nbsp;Демидова — http://www.uniyar.ac.ru/ * [[Ярославский государственный педагогический университет]] им. К.&nbsp;Д.&nbsp;Ушинского — http://www.yspu.yar.ru/ * [[Ярославский государственный технический университет]] — http://www.ystu.ru/ == [[Ассотсиатсияи донишгоҳҳои классикии Русия]] == == Пайвандҳо == * [http://abitur.nica.ru/ Ҳамаи мактабҳои олии Русия] {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20080731054843/http://abitur.nica.ru/ |date=2008-07-31 }} [[Гурӯҳ:Феҳристи донишгоҳҳо|Русия]] [[Гурӯҳ:Феҳристи мактабҳои олии Русия]] [[Гурӯҳ:Донишгоҳҳои Русия|*]] sn9hqkobvaus55fqdxbihg3s7tws15r 0 8300 1308776 1287254 2022-08-03T07:00:03Z VASHGIRD 8035 wikitext text/x-wiki {{Футболбоз}} '''Иброҳим Рабимов''' ({{ВД-Дебоча}}) — бозингари футболи Тоҷик. Соли таваллуд [[3 август]] [[1987]], [[Душанбе]]. Иштирокчи ва нимҳимоятгари дастаи миллии [[футбол]]и [[Тоҷикистон]] аз Истиқлол дар [[Қатар]]<ref>http://www.ozodi.org/content/article/24263141.html Сафари дастаи миллии футболи Тоҷикистон ба Қатар (Озодӣ) 13.07.2011</ref> == Эзоҳ == {{эзоҳ}} == Пайвандҳо == [http://www.doha-2006.com/gis/menuroot/Biographies/InfoBioByNOC.aspx?noc=TJK&sport=&func=A Иштирокчиёни 15-ум Бозиҳои Осиёӣ Доҳа 2006]{{Пайванди мурда|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} {{футбол-зиндагинома-нопурра}} [[Гурӯҳ:Футболбозони Тоҷикистон]] [[Гурӯҳ:Иштирокчиёни дастаи миллии футболи Тоҷикистон дар Қатар]] 2xvfpaxqudibpbfu8z8dy6wfd5reql0 0 11777 1308732 1191344 2022-08-02T19:45:45Z 2601:986:8002:2270:5C8E:1C35:7E6:8C80 wikitext text/x-wiki {{ятим}} {{Дарё |Номи тоҷикӣ= Диҷла |Акс= |caption= |Пайдоиш=[[Осиё]] |Даҳон= |Кишварҳо=[[Туркия]] ва [[Ироқ]] |Дарозӣ= |Манбаъ= }} '''Диҷла''' — [[рӯд]]и бузурге дар [[Байнаннаҳрайн]] аст. Дарё аз [[Туркия]] ба [[Ироқ]] равон аст. == Инҷоро ҳам бингаред == {{Умуми}} mel805g36rf934lfn0h7t0xw22rjfm5 0 11778 1308731 1191337 2022-08-02T19:43:57Z 2601:986:8002:2270:5C8E:1C35:7E6:8C80 wikitext text/x-wiki {{ятим}} {{Дарё |Номи тоҷикӣ= Фурот |Акс= |caption= |Пайдоиш=[[[[Туркия]]]] |Даҳон= |Кишварҳо=[[Сурия]], [[Ироқ]] |Дарозӣ= |Манбаъ= }} '''Фурот''' — [[рӯд]]и бузурге дар [[Байнаннаҳрайн]] аст. Ин рӯд аз [[Туркия]] сарчашма мегирад ва ба сӯйи [[Сурия]], [[Ироқ]] ва [[Халиҷи Форс]] равон аст. == Инҷоро ҳам бингаред == {{Умуми}} 9ovnnza5qcmxy3ye792dcqave7ad20u 0 11833 1308673 1301202 2022-08-02T12:10:02Z Farorud 26988 /* Номгузориҳои таърихӣ-ҷуғрофӣ */ wikitext text/x-wiki Аҷдоди [[тоҷикон]] аз қадимулайём дар сарзамини ҳозираи [[Тоҷикистон]] зиндагӣ карда халқи қадимтарини [[Осиёи Марказӣ]] мебошанд. Дар ҳудуди [[Тоҷикистон]]и имрӯза қадимтарин осори ҳаёти инсон ба давраи палеолити миёна рост меояд. Дар замонҳои қадим ниёгони тоҷиконро [[ориёӣ]] мегуфтанд. [[Ориёӣ]] — аз калимаи авестоии «aria» ва эронии «ariya» баромада маънояш «тоза», «асилзода» аст. Дар замонҳои қадим '''аҷдодони тоҷиконро — ориёӣ''' мегуфтанд. Таърихи қадимтарини ориёиҳо дар китоби [[Авесто]] ва Ведҳо, адабиёти зардуштӣ ва сарчашмаҳои асримиёнагӣ аз қабили «Таърихи Табарӣ», «Шоҳнома»-и [[Фирдавсӣ]], «Форснома»-и Ибни Балхӣ ва ғайра сабт гардидааст. Дар қадим аҷдоди ориёиҳо ҷамъияти ягонаи этникиро ташкил мекарданд, яъне як [[халқ]] буданд, бо як забон гап мезаданд ва дар як кишвар зиндагӣ мекарданд. Тақрибан дар асри XX—XV п.м. онҳо ба ду шоха тақсим шуданд, ки яке аз онҳо ба [[Ҳиндустон]] кӯчида дар онҷо Ведҳоро таълиф карданд. Гурӯҳи дуюм дар [[Осиёи Марказӣ|Осиёи Миёна]] ва [[Эрон]]и Шарқӣ зиндагӣ мекарданд ва [[Авесто]]<nowiki/>ро офариданд. Мутобиқи маълумоти сарчашмаҳои хаттӣ дар асрҳои IX—VIII то м. тоифаи ориёиҳо тақрибан дар нисфи қитъаи [[Осиё]] аз сарҳади [[Байнаннаҳрайн]] то шимоли [[Ҳиндустон]] ва аз Аврупои Шарқӣ — Ҷанубӣ то Олтойу Сибири Ғарбӣ зиндагӣ мекарданд. Ба қатори халқҳои [[ориёӣ]] ин давра — бохтариҳо, суғдиҳо, хоразмиҳо, портҳо, модҳо, форсҳо, халқҳои саҳронишин сакоиҳо — скифҳо, сарматҳо, массагетҳо ва халқҳои дигари эронинажод дохил мешуданд. Дар сарчашмаҳои таърихӣ мардуми [[Ориёно]] — [[Давлати Пешдодиён]] ва [[Давлати Каёниён]], [[Турон]] — Давлати Афросиёб, [[Подшоҳии Бохтари қадим]], [[Давлати Суғди қадим]], [[Давлати Хоразми Бузург]], Порсу [[Давлати Мод]] ва Хуросон аҷдодони [[ориёӣ]] номбар шудааст.<ref>Ҳотамов Н. Б., Довудӣ Д., Муллоҷонов С., Исоматов М. Таърихи халқи тоҷик (Китоби дарсӣ). — Душанбе,2011, — с. 30.</ref> == Солномаи таърихи тоҷикон == [[Акс:Persian Empire, 490 BC.png|right|thumb|Империяи Ҳахоманишиён]] [[Акс:Royaume Gréco Bactrien.png|right|thumb|Давлати Юнону Бохтар]] [[Акс:Carte empire Sassanide.png|right|thumb|Давлати Сосониён]] * Ҳазорсолаи IV—II то милод — [[Саразм]] шаҳраки бостониест, ки назди шаҳри [[Панҷакент]] вокеъ аст. Мавҷудияти [[Саразм]] ба давраи энеолит ва биринҷӣ мутобиқ карда мешавад. * Ҳазорсолаи II—I то милод — Қадимтарин давлатҳои ғуломдории [[Осиёи Марказӣ|Осиёи Миёна]]: [[Давлати Пешдодиён]] сарсулолаи давлати Пешдодиён Каюмарс мебошад ва [[Давлати Каёниён]], [[Турон]] — Давлати Афросиёб, [[Подшоҳии Бохтари қадим]], [[Давлати Суғди қадим]], [[Давлати Хоразми Бузург]], Порсу [[Давлати Мод]]. * Солҳои 550—330 то милод — ҳукумронии [[Давлати Ҳахоманишиҳо|Шоҳаншоҳии Ҳахоманишиҳо]], ки дар ҳайъати он [[Бохтар]], [[Суғд]], [[Хоразм]] ва сарзамини қабилаҳои сакои дохил мешуданд. [[Давлати Ҳахоманишиҳо|Шоҳаншоҳии Ҳахоманишиҳо]] — аввалин империяи эронинажод дар тамаддуни олам аст. * Соли 522 то милод — шӯриши мардуми Марғиён бо сарварии [[Фради Марғиёнӣ]] зидди [[Дopиюши Бузург|Дорои I]] Ҳахоманишӣ. * Солҳои 329—327 то милод — забткориҳои [[Искандари Мақдунӣ]] (юнону мақдуниён) дар [[Осиёи Марказӣ|Осиёи Миёна]]. * Солҳои 329—328 то милод — шӯриши озодихоҳии мардуми [[Давлати Суғди қадим|Суғд]] бо сарварии [[Спитамен]], ба муқобили [[Искандари Мақдунӣ]]. Дар ҷумҳури ба шарафи [[Спитаман|Спитамен]] ордени давлатӣ ва номи яке аз ноҳияҳо гузошта шудааст. ** Солҳои 250—125 то мелод — [[Давлати Юнону Бохтар]] — давлати юнониён, ки баъд аз [[Селевкиён]] дар [[Бохтар]] ва [[Суғд]] ҳукмрон буд. * Солҳои 250 то милод — соли 224 милодӣ — солҳои мавҷудияти Давлати Порт(Парфия). Шоҳаншоҳии форсизабони сулолаи [[Ашкониён (Шоҳони форсизабон)|Ашкониён]], ки бо империяи Рум ва [[Чин]] робитаҳои мутақобилаи дипломатӣ дошта буд. * Охири асри II-и то милод — асри IV милодӣ — Шоҳаншоҳии форсизабони [[Империяи Кушониён|Кушониён]]. Дар давраи ҳукумронии Канишка (охири асри I — ибтидои асри II) забони бохтарӣ (эронии шарқӣ) ба забони давлатии кушониён табдил ёфтааст. * Асри II-и то милод — ташаккули Роҳи бузурги абрешим, ки ҳамчун василаи пайвасткунандаи кишварҳои Шарқу Ғарб хидмат мекард. Ба воситаи ин роҳи корвонгузар, ки аз [[Чин]] ба воситаи [[Осиёи Марказӣ|Осиёи Миёна]]то ба Рум тӯл мекашид хариду фуруши тичоратӣ ва робитаҳои мутақобилаи фарҳангӣ ба амал меомад. * 224—651 — солҳои мавҷудияти [[Давлати Сосониён]]. Шоҳаншоҳии форсизабони сулолаи Олӣ Сосон. Дар замони давлатдории Сосониён дини [[задуштӣ]] ба дараҷаи дини давлатӣ расид, китоби «[[Авесто]]» ҷамъ оварда шуд, идҳои [[Наврӯз]] ва Меҳргон ҷашнҳои умумихалқӣ гардиданд. * Солҳои 80-90 асри IV — асри VI — солҳои мавҷудияти давлати форсизабони Ҳайтолиён. * 570—632 — солҳои зиндагии пайғамбар [[Муҳаммад]] (с.а.с) — асосгузори дини [[ислом]] ва давлати ягонаи араб — [[Хилофати Араб]]. * 705—737 — солҳои аз тарафи арабҳо забт намудани [[Мовароуннаҳр]]. * 720—783 — солҳои ҳаракати халқӣ-озодихоҳӣ, ба муқобили забткорони араб бо сарварии [[Деваштич]] (720—722), [[Абумуслим]] (747—750), [[Сумбоди Муғ]] (755) [[Муқаннаъ]] (776—783). * асри YIII — паҳншавии '''[[Ислом|дини ислом]]''' дар [[Осиёи Марказӣ|Осиёи Миёна]]. * 819—999 — солҳои ҳукумронии сулола ва ё [[Давлати Сомониён]] — аввалин давлати соҳибистиқлоли миллии [[тоҷик]]он. * Ташаккули халқи [[тоҷик]] дар замони давлатдории [[Давлати Сосониён|Сосониён]] (соли 224—651) сар шуда, дар аҳди [[Сомониён]] (с. 819—999) ба итмом расидааст. * 1150—1215 — солҳои мавҷудияти '''[[Ғуриён|Давлати Ғуршоҳон]]''', давлати дуюми соҳибистиқлоли тоҷикон дар [[Хуросон]]. * 1245—1381 — солҳои мавҷудияти '''Давлати Куртҳои Ҳирот''', давлати сеюми [[тоҷик]]он дар [[Хуросон]]. * 1336—1381 — солҳои мавҷудияти '''Давлати Сарбадорони Сабзавор''' — давлати чаҳоруми соҳибистиқлоли [[тоҷик]]он дар [[Хуросон]]. * 1365—1366 — солҳои шӯриши сарбадорони [[Самарқанд]] зидди муғулҳо, таҳти сарварии [[Мавлонозода]]. * Солҳои 60-ӯми асри XIX — соли 1895 — аз тарафи Русияи подшоҳӣ забт намудани [[Осиёи Марказӣ|Осиёи Миёна]]. * Соли 1867 — таъсисёбии Генерал-губернатории [[Туркистон]]. * Нимаи дуюми асри XIX — солҳои ташаккулёбии афкори маорифпарварӣ дар [[Осиёи Марказӣ|Осиёи Миёна]]. * Соли [[1888]] — шӯриши деҳқонон бо сарварии [[Шӯриши Восеъ|Восеъ]] зидди зулми амири [[Бухоро]] дар Балҷувон * Охири асри XIX — аввали асри XX — ба вуҷуд омадани ҳаракати ҷадидӣ дар [[Осиёи Марказӣ|Осиёи Миёна]]. * [[11 март]]и соли [[1912]] — 2 январь ри соли 1913 — нашри аввалин рӯзномаи форсӣ — тоҷикӣ — «Бухорои Шариф» аз ҷониби ҷадидони [[Бухоро]]. [[11 март]] ҳамчун '''«Рӯзи матбуот»''' дар [[Тоҷикистон]] ҷашн гирифта мешавад. * Соли [[1916]] — шӯриши мардуми [[Осиёи Марказӣ|Осиёи Миёна]] ба муқобили сиёсати мустамликавии Русияи подшоҳӣ. * [[25 октябр]]и соли [[1917]] — ғалабаи Инқилоби сотсиалистии Октябр ва бунёди Ҳокимияти Шӯравӣ дар Русия. Ноябри соли 1917—1918 — солҳои барпо намудани Ҳокимияти Шӯравӣ дар қаламрави имрӯза [[Тоҷикистон]]и Шимолӣ. Соли 1919 — барпо намудани Ҳокимияти Шӯравӣ дар қаламрави [[Бадахшон]]. * [[2 сентябр]]и соли [[1920]] — сарнагун намудани ҳукумати амир дар [[Бухоро]]. Ташкилёбии Ҷумҳурии Халқии Шӯравии Бухоро. * Феврал — июни соли [[1921]] — барпо намудани Ҳокимияти Шӯравӣ дар Бухорои Шарқӣ (қаламрави имрӯза [[Тоҷикистон]]и Марказӣ ва Ҷанубӣ). * Ноябри соли 1917—1918 солҳои барпо намудани Ҳокимияти Шӯравӣ дар [[Тоҷикистон]]и Шимолӣ ва Бадахшон. * [[2 сентябр]]и соли [[1920]] — сарнагун намудани ҳукумати амирӣ дар [[Бухоро]]. Ташкилёбии Ҷумҳурии Халқии Шӯравии Бухоро. * Солҳои 1921—1923 — авҷи ҳаракати зиддишӯравӣ дар Тоҷикистони Марказӣ ва Ҷанубӣ. * [[14 октябр]]и соли [[1924]] — ташкилёбии Ҷумҳурии Мухтори Шӯравии сотсиалистии [[Тоҷикистон]]. * [[16 октябр]]и соли [[1929]] — ташкилёбии [[Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон]]. Мубаддал гардидани [[Ҷумҳурии Мухтори Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон]] ба ҷумҳурии иттифоқӣ — [[ҶШС Тоҷикистон]]. * Солҳои [[1929]], [[1931]], [[1937]], [[1978]] — қабули Конститутсияҳо дар [[ҶШС Тоҷикистон]]. * Солҳои 1928—1930 — гузаштан аз ҳуруфоти форсии тоҷикӣ ба ҳуруфоти лотинӣ ва солҳои '''1939 — 1940''' аз ҳуруфоти лотинӣ ба кирилӣ дар [[Ҷумҳурии Шӯравии сотсиалистии Тоҷикистон|ҶШС Тоҷикистон]]. * [[22 июн]]и соли [[1941]] — [[9 май]]и соли [[1945]] — солҳои [[Ҷанги Бузурги Ватанӣ]] ба муқобили фашистони [[Олмон]] ва иттифоқчиёни он 54 нафар аз ҷанговарони [[Тоҷикистон]] ба унвони Каҳрамони Иттиҳоди Шӯравӣ сазовор шудаанд. * Соли [[1951]] — бунёди Академияи илмҳои [[ҶШС Тоҷикистон]], ки аввалин президенти он [[Садриддин Айнӣ]] буд. * Соли [[1961]] — оғози сохтумони Нерӯгоҳи барқии обии (ГЭС)-и Норак. Соли [[1972]] — агрегати 1-ӯм ва соли [[1979]] агрегати охирин — 9-ӯми [[НБО - Норак]] ба кор даромад. * Соли [[1975]] — оғози кори заводи арзии (алюминии) тоҷик дар шаҳри [[Турсунзода]]. * 22 июли соли [[1989]] — қабул гардидани Қонуни [[Тоҷикистон|Ҷумҳурии Тоҷикистон]] «Дар бораи забони давлатии [[Тоҷикистон|Ҷумҳурии Тоҷикистон]]» ва ба забони тоҷикӣ дода шудани мақоми давлатӣ. [[5 октябр]]и соли [[2009]] ба он тағийроту иловаҳо ворид карда шуд. [[5 октябр]] — [[Рӯзи забони давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон]]" аст. * [[9 сентябр]]и соли [[1991]] — эълон гардидани '''Истиқлоли давлатии [[Тоҷикистон|Ҷумҳурии Тоҷикистон]]''' дар Иҷлосияи Шӯрои Олии Ҷумҳурии [[Тоҷикистон]]. [[9 сентябр]] — «[[Рӯзи истиқлоли давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон]]» аст. * [[21 декабр]]и соли [[1991]] — аъзои [[Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил]] (ИДМ-СНГ) гардидани [[Тоҷикистон|Ҷумҳурии Тоҷикистон]]. * [[2 март]]и соли [[1992]] — аъзои [[Созмони Милали Муттаҳид]] (СММ — ООН) гардидани [[Тоҷикистон|Ҷумҳурии Тоҷикистон]]. * [[5 май]]и соли 1997 [[Тоҷикистон|Ҷумҳурии Тоҷикистон]] — солҳои [[Ҷанги шаҳрвандии Тоҷикистон|ҷанги шаҳрвандӣ дар Тоҷикистон]]. Зарари иқтисодии ин ҷанг зиёда аз 10 миллиард доллари амрикоиро ташкил дод. * [[16 ноябр]] — 2 декабри соли [[1992]] — баргузории иҷлосияи XVI Шӯрои Олии [[Тоҷикистон|Ҷумҳурии Тоҷикистон]] дар шаҳри [[Хуҷанд]]. Дар он, 19 ноябри соли [[1992]] [[Эмомалии Раҳмон]] раиси Шӯрои Олии [[Тоҷикистон|Ҷумҳурии Тоҷикистон]] интихоб гардид. * [[6 ноябр]]и соли [[1994]] — дар натиҷаи райпурсии умумихалқӣ [[Сарқонуни Тоҷикистон|Конститутсия (Сарқонуни) Ҷумҳурии Тоҷикистон]] қабул гардид. [[6 ноябр]] — [[Рӯзи Сарқонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон]] аст. [[26 сентябр]]и соли [[1999]] ва [[22 июн]]и соли [[2003]] ба он тағӣироту иловаҳо ворид карда шуд. [[6 ноябр]]и соли [[1994]] [[Эмомалӣ Раҳмон]] Президенти [[Тоҷикистон|Ҷумҳурии Тоҷикистон]] интихоб шуд. * '''[[27 июн]]и соли [[1997]]''' — баъди 8 даври гуфушуниди (солҳои 1994—1997) байни тоҷикон (байни ҳукумати ҷумҳурӣ ва тарафи мухолифин), дар шаҳри [[Москва]], аз ҷониби Президенти [[Тоҷикистон|Ҷумҳурии Тоҷикистон]] [[Эмомалӣ Раҳмон]] ва сарвари мухолифини тоҷик [[Саид Абдуллоҳи Нурӣ]] «Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ дар Тоҷикистон» имзо гардид. '''27 июн — «[[Рӯзи ваҳдати миллӣ]]»''' дар [[Тоҷикистон|Ҷумҳурии Тоҷикистон]] аст. * [[4 июн]]и соли [[1997]] — 1 апрели соли [[2000]] — фаъолияти Комиссияи Оштии Миллӣ. Дар КОМ 26 нафар (13 нафар аз ҷониби ҳукумат ва 13 нафар аз мухолифини тоҷик) аъзо буданд. Комиссия санадҳои Созишномаи умумии сулҳ аз [[27 июн]]и соли [[1997]]- ро амалӣ намуд. * [[6 ноябр]]и соли [[1999]], [[6 ноябр]]и соли [[2006]] — Интихоби такрории умумихалқии [[Эмомалӣ Раҳмон]] ба сифати [[Президенти Тоҷикистон]]. * [[27 феврал]]и соли [[2000]] — баргузории интихобот ба Маҷлиси Намояндагон ва [[Тоҷикистон|Ҷумҳурии Тоҷикистон]]ихобот ба Маҷлиси Миллии Маҷлиси Олии [[Тоҷикистон|Ҷумҳурии Тоҷикистон]]. Ташкилёбии парламенти касбӣ дар [[Тоҷикистон|Ҷумҳурии Тоҷикистон]]. * [[30 октябр]]и соли [[2000]] — ба муомилот баромадани пули миллӣ — «сомонӣ» дар [[Тоҷикистон|Ҷумҳурии Тоҷикистон]] * [[15 июн]]и соли [[2001]] — аъзои [[Созмони ҳамкории Шанхай]] гардидани [[Тоҷикистон|Ҷумҳурии Тоҷикистон]]. * Солҳои 2005—2009 — сохтмон ва ба истифода супоридани [[НБО Сангтӯда-1]] (670 МВТ)бо ҳамроҳии Федератсияи Русия 75 % саҳмияҳо аз Русия («ЕЭС Русия») ва (25 %) аз Ҳукумати [[Тоҷикистон|Ҷумҳурии Тоҷикистон]] аст. 20 январи соли [[2008]] агрегати якум ва июли соли [[2009]] агрегати охирин — чаҳоруми НБО [[НБО Сангтӯда-1]] ба кор дароварда шуд. * Cоли [[2008]] — Идомаи сохтмони [[НБО Роғун]] бо иқтидори 3600 мВт. * Солҳои 2006—2011 — таъмиру азнавсозии роҳи автомобилгарди '''[[Душанбе]] — [[Айнӣ]] — [[Шаҳристон]] — [[Истаравшан]] — [[Хуҷанд]] — Бӯстон — Чанак (сарҳади [[Ӯзбекистон]]) ''', ки 411 км дарозӣ дорад; * Роҳи автомобилгарди '''[[Душанбе]] — Ҷирғатол — Саритош ([[Қирғизистон]])'''; * Нақбҳои (тоннелҳои) автомобилгарди '''«Истиқлол» дар ағбаи Анзоб, «Шаршар» ва «Шаҳристон»''', ки ноҳияҳои шимоливу ҷанубии ҷумҳуриро ба ҳам пайвастанд; * сохтумони хати баландшиддати барқии ''' «Ҷануб — Шимол» (ЛЕП — 500кВт) ''', ки 350 км дарозӣ дорад; * сохтумони хати баландшиддати барқии ''' «Лолазор — Хатлон» (ЛЕП — 220кВт) '''. * [[20 феврал]]и соли [[2006]] — оғоз гардидани сохтумони '''[[НБО Сангтӯда-2]]''', ки иқтидораш — 220 мВт мебошад. Сентябри соли 2011 агрегати якум ба истифода дода шуд ва баҳори соли 2012 агрегати охирин — дуюми [[НБО Сангтӯда-2]] ба истифода дода шуд. [[Ҷумҳурии Исломии Эрон]], баъди ба истифода додани, нерӯгоҳ, барқи онро '''12,5 сол''' истифода мебарад. ('''методи «Биоти» ''' меноманд).<ref>История таджикского народа. Том 6.(1941—2010) — Душанбе,2011.</ref><ref>Ҳотамов Н. Б., Довудӣ Д., Муллоҷонов С., Исоматов М. Таърихи халқи тоҷик (Китоби дарсӣ). — Душанбе,2011.</ref><ref>Муҳимтарин саҳифаҳои таърихи халқи тоҷик. Мураттибон Ҳотамов Н. Б.,Саъдиев Ш. С. Нашри дуюм. — Душанбе,2010,- с.4-10.</ref> * [[август]]и [[соли 2016]] Маҷмааи нассоҷии Ҷамъияти саҳомии пӯшидаи “Ҷунтай-Данғара Син Силу Текстил” бо иқтидори коркарди 10 ҳазор тонна нахи пахта ва истеҳсоли 7600 тонна риштаи баландсифат бо иштироки Президенти мамлакат Эмомалӣ Раҳмон ба истифода дода шуд. * [[22 март]]и [[соли 2018]] дар иҷлосияи 72-юми [[Маҷмаи Умумии Созмони Милали Муттаҳид]], ки [[22 март]]и [[соли 2018]] ба кори хеш шурӯъ намудааст, ба муносибати оғози Даҳсолаи байналмилалии амал [[[[Даҳсолаи байналмилалии “Об барои рушди устувор”|“Об барои рушди устувор, солҳои 2018-2028”]] нахустин шуда, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон, Пешвои миллат [[Эмомалӣ Раҳмон]] ҳамчун ташаббускори асосии қабули Даҳсолаи байналмилалии амал “Об барои рушди устувор, солҳои 2018-2028” суханронӣ намуданд.<ref>[http://khovar.tj/2018/03/ishtirok-dar-i-losiyai-72-yumi-ma-mai-umumii-sozmoni-milali-mutta-id-ba-munosibati-o-ozi-da-solai-bajnalmilalii-amal-ob-baroi-rushdi-ustuvor-sol-oi-2018-2028/ Иштирок дар иҷлосияи 72-юми Маҷмаи Умумии Созмони Милали Муттаҳид ба муносибати оғози Даҳсолаи байналмилалии амал “Об барои рушди устувор, солҳои 2018-2028”]</ref> * [[23 апрел]]и [[соли 2022]] Дар суханронии Президенти [[Тоҷикистон]] [[Эмомалӣ Раҳмон]] дар маросими ифтитоҳи Саммити чоруми оби кишварҳои минтақаи Осиё ва Уқёнуси Ором мавриди зикр аст, ки «Тоҷикистон ҳамчун ташаббускори ''Даҳсолаи нави амал “Об барои рушди устувор”, “Раванди оби Душанбе”''-ро оғоз бахшида, соли 2018 Конфронси нахустини сатҳи баландро оид ба Даҳсола доир намуд ва баргузории Конфронси навбатии онро аз 6 то 9 июни соли 2022 дар назар дорад. Конфронси дуюми Душанбе ҳамчун ҳалқаи асосӣ барои пайвастани занҷираи чорабиниҳои гуногуни ҷаҳонӣ, аз ҷумла Саммити имрӯза хизмат хоҳад карда, дар раванди омодагӣ ба Конфронси соли ояндаи [[Созмони Милали Муттаҳид]] оид ба баррасии миёнамуҳлати Даҳсолаи об нақши калидӣ хоҳад дошт. Конфронси соли 2023 дар [[Ню-Йорк]], ки зери ҳамраисии Тоҷикистон ва Подшоҳии Нидерландия сурат хоҳад гирифт, баъд аз қариб панҷоҳ соли нахустин Конфронси оби соли 1977-и Созмони Милали Муттаҳид баргузор мегардад.»<ref>{{Cite web|url= https://khovar.tj/2022/04/suhanronii-peshvoi-millat-emomal-ra-mon-dar-marosimi-iftito-i-sammiti-chorumi-obi-kishvar-oi-minta-ai-osiyo-va-u-yonusi-orom/|title=Суханронии Пешвои миллат Эмомалӣ Раҳмон дар маросими ифтитоҳи Саммити чоруми оби кишварҳои минтақаи Осиё ва Уқёнуси Ором.|author=www.khovar.tj|date=2021-04-23|publisher=|lang=tg|accessdate=2022-04-24}}</ref>. * '''Муқаддасоти давлатии [[Тоҷикистон|Ҷумҳурии Тоҷикистон]]:''' * Нишони давлатӣ — [[28 декабр]]и с. [[1993]]; * [[Парчам]] — [[24 ноябр]]и с. [[1992]]; * [[Суруди миллӣ]] — [[7 сентябр]]и с. [[1994]]; * [[Сарқонуни Тоҷикистон|Конститутсия (Сарқонуни) Ҷумҳурии Тоҷикистон]] — [[6 ноябр]]и с. [[1994]]. == Давраи Авестоӣ == {{main| Авесто}} [[Авесто]] (маънояш «асос», «дастур»,"дониш") — қадимтарин сарчашмаи таърихии хаттӣ ва китоби муқаддаси зардуштиён аст, ки дар асрҳои VII то милод — VI милодӣ ташаккул ёфта, то асри VI милодӣ, замони давлатдории Сосониён ҷамъ оварда шудааст. [[Авесто]] аз 21 наск, яъне китоби алоҳида иборат аст, ки то ба мо чаҳоряки он расидааст. Дар он таълимоти динии [[Зардушт]] ва дигар маводҳои таърихӣ, мансуб ба ҳамон давр гирд оварда шудааст. Дар [[Авесто]] ва дигар сарчашмаҳои таърихӣ кишвари қадимаи сукунати тоифаҳои [[ориёӣ]] '''Айиряна Ваеҷаҳ — Орёвиҷ''' номбар шудааст. '''Айиряна Ваеҷаҳ — Орёвиҷ''' (аз заб. авестоӣ — «фазо, ё доманаҳои Ориё») — маҳалли қадимаи сукунати тоифаҳои [[ориёӣ]]. Дар ҳазорсолаи II то милод аз ҳудуди имрузаи Урали Ҷанубӣ, [[Қазоқистон]], Туркистони Чин дар Шимол то водиҳои [[Осиёи Марказӣ|Осиёи Миёна]], Эрони Шарқӣ ва [[Афғонистон]] дар ҷануб ҷойгир щуда буд. Дар замонҳои қадим ниёгони [[тоҷикон]]ро [[ориёӣ]] мегуфтанд. Имрӯз ба ориёиҳо: тоҷикон, эрониҳо, ҳиндуҳо, курдҳо, балуҷиҳо, тотҳо, паштуҳо, осетинҳо ва дигар халқҳо мансубанд. [[Ориёӣ]] — аз калимаи авастоии «aria» ва эронии «ariya» баромада маънояш «тоза», «асилзода» аст. [[қабилаҳои ориёӣ]] — номи қабилаҳои қадимтарини ҳиндуэронӣ мебошад, ки дар аввали ҳазораи дуюми то милод аз ҳиндуаврупоиҳо ҷудо шуда ба [[Осиёи Марказӣ]], ва охири ҳазораи дуюми то милод ба [[Эрон]] ва [[Ҳиндустон]]и Шимолӣ ҳиҷрат кардаанд. Дар сарчашмаҳои таърихӣ мардуми [[Ориёно]], ([[Давлати Пешдодиён]] ва [[Давлати Каёниён]]) [[Турон]], [[Подшоҳии Бохтари қадим]], [[Давлати Суғди қадим]], [[Давлати Хоразми Бузург]], Порсу [[Давлати Мод]] ва [[Хуросон]] аҷдодони «[[ориёӣ]]» номбар шудааст. Дар Авесто ду кишвари таърихӣ [[Ориёно]] ва [[Турон]] номбар гардидааст, ки онҷо сулолаи Пешдодиён ва Каёниён ([[Давлати Пешдодиён]] ва [[Давлати Каёниён]]) ҳукумрон буданд. '''Пешдодиён ва Каёниён''' — аввалин сулолаҳои подшоҳии [[ориёӣ]], ки дар [[Осиёи Марказӣ]] дар охири ҳазораи III ва II то милод ҳукмронӣ кардаанд. Мувофиқи сарчашмаҳои қадим китобҳои «[[Авесто]]», «Шоҳнома»-и А. [[Фирдавсӣ]], «Таърихи Табарӣ» сулолаи Пешдодиён ([[Давлати Пешдодиён]]) аз Хушанг то Гаршосп ва сулолаи Каёниён ([[Давлати Каёниён]]) аз Қубод то Гуштосп (Виштосп) дар Эрон(Ориёно) подшоҳӣ кардаанд. [[Ориёно]] — (аз номи қабилаи айиря) — кишвари ориёиҳо, заминҳои соҳили чапи Сирдарё, сипас, заминҳои соҳили чапи Амударё, сарзамини имрӯзаи Туркманистони ҷанубу ғарбӣ, Афғонистону Эрон. [[Турон]]- (аз номи қабилаи туйиря) — кишвари ориёиҳо, заминҳои соҳили рости Амударё доманакӯҳҳои Тиёншону Помир, [[Ҳафтруд]], [[Қазоқистон]] ва Урали ҷанубй. == Тоҷикистон дар ҳайати давлатҳои таърихӣ == {| class="wikitable" |- ! [[НОМИ ДАВЛАТҲО/ Пойтахт]] ! [[СУЛОЛАҲО / ШОҲОН]] ! [[ДАВРАИ МАВҶУДИЯТИ ДАВЛАТДОРӢ]] ! [[МАВҚЕИ ГЕОГРАФӢ (МАРЗҲО)]] |- | Бохтар, шаҳри Бактра, Бахди (Балх) | | Асрҳои IX—VI то милод | Тоҷикистони марказӣ ва ҷанубӣ, Ӯзбекистони ҷанубу ғарбӣ, Афғонистони шимолӣ |- | [[Суғд]], шаҳри Мароқанд ([[Самарқанд]]); | | Асрҳои IX—VI то милод | Водиҳои [[Зарафшон]] ва Қашқадарё |- | [[Хоразм]], шаҳри Киат | | Асрҳои IX—VI то милод | Ӯзбекистони шимолӣ, резишгоҳи Амударё, Қазоқистони ҷанубу ғарбӣ |- | [[Фарғона]] (Даван), шаҳри Асхикат | Шоҳ Мугия | Асрҳои II—I то мелод | Водии Фарғона |- | Кирпанд | | Асрҳои II—I то мелод | Чин (Хитой) — и шимолу ғарбӣ |- | [[Давлати Ҳахоманишиҳо|Шоҳаншоҳии Ҳахоманишиҳо]], шаҳри Персеполис | [[Куруши Кабир]] — Куруши II (с. 559—530 то мелод), Камбизи II (с. 530—522 то м.), Дорои I (с. 522—486 то м.), Дорои II (c. 423—404 то м.) ва диг. | Солҳои 550—330 то мелод | Осиёи Хурд ва [[Осиёи Марказӣ]], [[Эрон]], [[Афғонистон]]и шимолӣ, [[Ҳиндустон]]и шимолу ғарбӣ |- | Порт (Парфия), шаҳри Нисса | Шоҳаншоҳии сулолаи Ашкониён Аршак (соли 256 то м.) ва диг. | Миёнаи асрҳои III—II то мелод — то соли 224 мелод | Эрони ғарбӣ, Мидия, ғарби Осиёи Марказӣ, Афғонистон ва Ҳиндустони шимолӣ |- | Юнону Бохтар, шаҳри Бактра, Бохтар (Балх) | Диодот, (соли 256 то м) ва диг. | Солҳои 256—120 то мелод | Осиёи Марказӣ, Афғонистон ва Ҳиндустони шимолу ғарбӣ |- | Шоҳаншохии [[Кушониён]], шаҳри Пурушапура (Пешовар) | Куджула Кадфиз I Вима Кадфизи II Канишка ва диг. | Асрҳои I—IV мелод | [[Осиёи Марказӣ]], [[Афғонистон]] ва [[Ҳиндустон]], шимолу ғарбии Чин |- | [[Давлати Сосониён]], шаҳри Ктесифон, Шуш | Ардашери Бобакон (соли 224—242), Шопури I (соли 242—272), Шопури II (с. 309—379), Баҳроми Гур (с. 421—439), Хусрави I Анушервон (с. 531—579), Хусрави Парвиз I (с. 591—628) ва диг. | Солҳои 224—651 | [[Эрон]], [[Осиёи Марказӣ]], [[Афғонистон]], Кавкази ҷанубӣ |- | Давлати Ҳайтолиён | Готифар, Хушнавоз, Ахшунвар ва диг. | Аз солҳои 80 — 90 асрҳои IV то VI | [[Осиёи Марказӣ]], Туркистони шарқӣ, [[Афғонистон]] ва [[Ҳиндустон]] |- | Ҳукумронии [[Хилофати Араб]] дар [[Хуросон]]у [[Мовароуннаҳр]], шаҳри Димишқ, [[Бағдод]], [[Нишопур]] | сулолаи Уммавиён (с. 661—750) ва Аббосиён (с. 750—1258) | солҳои 715—892 | [[Осиёи Марказӣ]], [[Эрон]], [[Афғонистон]] |- |- | Давлати [[Тоҳириён]] шаҳри Нишопур | [[Тоҳир ибни Ҳусайн]] (с. 821—822), Талха ибни Тоҳир (с. 822—828), Абдулло ибни Тоҳир (с. 828—844), Тоҳири II (с. 845—862), Муҳаммад (с. 862—873) | Солҳои 821—873 | [[Хуросон]], [[Эрон]] ва [[Афғонистон]]и шимолӣ |- |- | Давлати [[Саффориён]] шаҳри Нишопур | [[Яъқуб ибни Лайс]] (с. 873—879), [[Амр ибни Лайс]] (с. 879—903); | Солҳои 873—900 | [[Хуросон]], [[Эрон]] ва [[Афғонистон]]и шимолӣ |- |- | [[Давлати Сомониён]] шаҳрҳои [[Самарқанд]], [[Бухоро]] | Асад ибни Сомон, Нӯҳ ибни Асад (с. 819—841), Аҳмад ибни Асад (с. 841—864), Насри ибни Аҳмад (с. 864—892), [[Исмоили Сомонӣ|Исмоил ибни Аҳмади Сомонӣ]] (с. 892—907), Аҳмад (с. 907—914), Наcри II (с. 914—943), Нӯҳ 1 (с. 943—954) | Солҳои 819—999 | Аз [[Хоразм]], Исфиҷоб ва Ҳафтруд дар шимол то Ғазнаву Сиистон дар ҷануб, аз баҳри Каспий дар ғарб то Помиру Олой дар шарқ |- |- | [[Давлати Ғуриён]] ш -ҳои Фирӯзкӯҳ ва [[Ғазна]] | Алоуддин Ҳусейн (соли 1150—1163), Муизуддин ва Ғиёсиддин Муҳаммад (соли 1163—1203), Шахобиддин Мухаммад (соли 1203—1206); Ибтидои садаи XI50—1215 | Солҳои 1150—1215 | [[Эрон]]и шарқӣ, [[Афғонистон]], [[Ҳиндустон]]и шимолӣ |- |- | Давлати Куртҳои Ҳирот шаҳри Ҳирот | Шамсиддин Муҳаммад (соли 1245—1278), Рукниддин (соли 1278—1291), Шамсиддин Кехин (соли 1291—1307), Малик Фахриддин (соли 1330—1370) ва диг. | Солҳои 1245—1381 | [[Афғонистон]] |- |- | Давлати Музаффариҳо. шаҳри Исфаҳон | Муборизиддин Муҳаммад ибни ал — Музаффарӣ (соли 1314—1358) ва диг. | Солҳои 1314—1393 | Эрон — Исфаҳон, Кирмон, Форс, Язд |- |- | Давлати Сарбадорони Сабзавор шаҳри Сабзавор | Амануддин Абдураззоқ (1336—1338) ва диг. | Солҳои 1336—1381 | Эрони Шарқӣ |- |- | Ҳоконии Турк (аз соли 603 Ҳоқонии Туркони ғарбӣ) | Бумон (с. 551—553), Мухон (с. 553—572) ва диг. | Солҳои 551—744 | Осиёи Хурд, [[Осиёи Марказӣ]], Туркистони шарқӣ, [[Афғонистон]] |- |- | Давлати Газнавиён шаҳри Ғазна | Алптегин (с. 963—997), Сабуктегин (с. 977—998), Султон Маҳмуд (с. 998—1030), Масъуд I (соли 1030—1041) ва диг. | Солҳои 963—1186 | [[Афғонистон]], [[Ҳиндустон]]и шимолу ғарбӣ, Тоҷикистони ҷанубӣ (Чағониён), Хоразм, Исфаҳон, Райи Эрон |- |- | Давлати Қарахониён. шаҳри Узганд | Бугрохон, Наср ибн Алӣ ва диг. | Солҳои 999—1212 | Узбекистон (Фарғона, Термез, Хоразм), Тоҷикистон (Хатлон, Вахш) |- |- | Давлати Салҷукиён шаҳри Марв | Тоғралбек (соли 1038—1063), Алп Арслон (соли 1063—1072) | Солҳои 1040—1157 | Дар ғарб аз соҳили баҳри Миёназамин то Кашғари Чин дар шарқ, аз баҳри Аралу Каспий то халиҷи Форс |- |- | Давлати Хоразмшоҳиён шаҳри Урганҷ | Отсиз (соли 1127—1153), Алоуддин Текеш (соли 1172—1200), Муҳаммад (с.1200 — 1220) ва диг. | Солҳои 1097—1220 | Дар шимол аз баҳри Аралу Каспий то халиҷи Форс дар ҷануб аз куҳҳои Кавказ дар ғарб то Ҳиндукуш дар шарқ |- |- | Давлати Чингизиён (улуси Чағатой) | Чингизхон (соли 1206—1227), Уктой (с.1229 — 1241) Гуюкхон (соли 1246—1248) ва диг. | Солҳои 1220—1370 | Муғулистон, Ҳафтруд, Хоразм, Осиёи Марказӣ, Олтой ва Чин |- |- | Давлати Темур ва Темуриён ш — ҳои [[Самарқанд]], [[Ҳирот]] | [[Темур]] (соли 1370—1405), Шоҳрух (соли 1405—1447), Улуғбек (соли 1411—1447), Абусаид (соли 1451—1469) ва диг. | Солҳои 1370—1500 | Дар ғарб аз соҳили баҳри Миёназамин то Кашғари Чин дар шарқ, аз Дашти қипчоқ дар щимол то соҳили Ганга дар ҷануб |- |- | Давлати Шайбониён. ш — ҳои [[Самарқанд]], [[Бухоро]] | Муҳаммад Шайбонихон (соли 1499—1510) ва диг. | Солҳои 1500—1599 | [[Осиёи Марказӣ]], Туркистони шарқӣ, Афғонистони шимолӣ |- | Давлати Аштархониён шаҳри Бухоро | Сулолаи Ҷониён Боқимуҳаммад (соли 1599—1605) ва диг. | Солҳои 1599—1747 | Осиёи Марказӣ, Туркистони шарқӣ, Афғонистони шимолӣ |- | Аморати [[Бухоро]] шаҳри Бухоро | Сулолаи манғитиён Муҳаммад Раҳимбий (соли 1753—1758) ва диг. Амири охирон Саид Олимхон (соли 1910—1920) | Солҳои 1753—1920 | Ӯзбекистони Марказӣ ва ҷанубӣ, Тоҷикистони марказӣ ва ҷанубӣ, Туркманистони шарқӣ |- |} * Манбаъ:<ref>Муҳимтарин саҳифаҳои таърихи халқи тоҷик. Мураттибон Ҳотамов Н. Б.,Саъдиев Ш. С. Нашри дуюм. — Душанбе,2010,- с.14-19.</ref> == Номгузориҳои таърихӣ-ҷуғрофӣ == * [[Акс:The Atlas of Ancient and Classical Geography by Samuel Butler, Ernest Rhys, ed. (1907, 1908).jpg|мини|Ориёно (бо зард дар қисми шарқ) аз рӯи Эратосфен]]'''[[Айиряна Ваеҷаҳ - Орёвиҷ]], Ориёнвич''' (аз заб. авестои — «фазо, ё доманаҳои Ориё») — маҳалли қадимаи сукунати тоифаҳои (кишвари) ориёиҳо. ** [[Ориёно]] — (аз номи қабилаи айиря) — кишвари ориёиҳо, заминҳои соҳили чапи Сирдарё, сипас, заминҳои соҳили чапи Амударё, сарзамини имрӯзаи Туркманистони ҷунубу ғарбӣ, Афғонистону Эрон. ** [[Акс:Iran Turan map 1843.jpg|мини|Харитаи олмонии Турону Эрон (Қоҷарӣ). Турон бо ранги зард гирифта шуда. Аз Тоҷикистон, Қазоқистон, Узбекистон, Қирғизистон, Туркманистон (ки онҳоро Осиёи Марказӣ низ гӯянд), қисме аз Афғонистон ва Покистонро дар бар мегирад. Турон: 1. Хоразм 2. Бухорову Балх 3. Шаҳрисабз (дар наздикии Бухоро) 4. Ҳисор 5. Қӯқанд 6. Дарвоз 7. Қаротегин 8. Қундуз 9. Кофиристон 10. Читрол 11. Гилгит 12. Искарду 13. & 14. Қазоқистон ё худ Қумзори шимолӣ ]][[Турон]] — (аз номи қабилаи туйиря) — кишвари ориёиҳо, заминҳои соҳили рости Амударё доманакӯҳҳои Тиёншону Помир, Ҳафтруд, Қазоқистон ва Урали ҷанубӣ. ** '''Дарёи Окс''' — (аз заб. лотинӣ — Ox), '''Ҷайҳун''' (аз заб. арабӣ) — '''[[Амударё]]'''. ** '''Дарёи Яксарт''' (аз заб. лотинӣ — Yaksart), '''Сайҳун''' (аз заб. арабӣ) — '''[[Сирдарё]]'''. ** [[Хуросон]] — кишварест, ки аз асри III—IV дар давлати Сосониён мавриди истифода қарор гирифта дар маънои васеи калима сазамини Эрону Афғонистони имрӯза ва Вароруд-Мовароуннаҳрро, ки сокинонаш форсизабон буданд дар назар дошт. Минбаъд ин истилоҳи ҷуғрофӣ ба сарзамини соҳили чапи [[Амударё]]-Вахш, имрӯза Туркманистони ҷанубӣ, Эрони шарқӣ ва Афғонистон низ нисбат дода мешавад. ** [[Акс:Karte Map Chorasan-Transoxanien-Choresmien.png|мини|Хуросон, Фарорӯд (Трансоксания, Варазруд, Мовароуннаҳр) ва Хоразм дар як харита]][[Вароруд (Варазруд)]], Фароруд — сарзамини байни [[Амударё]] ва [[Сирдарё]]. Номгузории форсии кишвар то забти арабҳо. ** [[Мовароуннаҳр]] (аз заб. араби — «он сӯи дарё» — и Аму) — кишварест дар қисми рости [[Амударё]], имрӯза [[Тоҷикистон]], Ӯзбекистон, Туркманистони щарқӣ ва Қирғизистон, ки дар асри YIII аз тарафи Хилофати Араб забт шудааст. ** [[Акс:Khaleej ajam.jpg|мини|Харитаи усмонӣ бо нишондоди вилояти Аҷам]][[Кишвари Аҷам]] — кишвари аҳолиаш форсизабон, яъне [[Хуросон]] ва [[Мовароуннаҳр]]. ** [[Акс:唐朝疆域（繁）.png|мини|Харитаи империяи Тан, ки дар қисми ғарбиаш бо ранги зард Тохаристон нишон дода шудааст]][[Тахористон]] — мамлакатест, ки дар ду соҳили дарёи Панҷ ҷойгир буд, сарзамини имрӯзаи Афғонистони шимолӣ, [[Тоҷикистон]]у Ӯзбекистони ҷанубӣ. ** [[Чағониён]] — мулкест дар поёноби дарёи Чағонрӯд (Сурхондарё). ** [[Қубодиён]] — мулкест дар соҳили ҷанубии дарёи Ромид (Кофаниҳон). ** [[Вахш]] — мулкест дар водии дарёи Вахшаб (Вахш). ** [[Акс:Khatlon Province in Tajikistan.svg|мини|Харитаи вилояти Хатлон (Хуттал) дар харитаи Тоҷикистон ]][[Хуттал]] — мулкест дар водии байни дарёи Вахш ва Панљ бо шаҳрҳои бостонии Хулбук ва Мунк. Дар асри IX ба ҳайати Хуттал мулкҳои [[Қубодиён]], Вашгирд ва [[Вахш]] тобеъ буданд. ** [[Вашгирд]] — мулкест дар болооби дарёи Кофарниҳон, сарзамини имрӯзаи ноҳияи Файзобод. ** [[Рашт]] — мулкест дар водии Раштонзамин, сарзамини имрӯзаи гурӯҳи ноҳияҳои Рашт. ** [[Кумед]] — мулкест дар болооби дарёи Вахш, сарзамини имрӯзаи ноҳияҳои Дарвоз, Ванч ва Бадахшони шимолӣ. ** [[Каран]] — мулкест дар сарзамини имрӯзаи ноҳияи Дарвоз. ** [[Вахон]] — мулкест дар водии Вахондарё, сарзамини имрӯзаи ноҳияи Ишкошим. ** [[Шикинан]] — мулкест дар, сарзамини имрӯзаи ноҳияи Шуғнон. ** [[Акс:Badakhshan.svg|мини|Бадахшон (Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшони Тоҷикистон ва Вилояти Бадахшони Афғонистон)]][[Бадахшон]] — мулкест дар соњили ғарби ва шарқии дарёи Панҷ, музофоти имрӯзаи Бадахшони Афғонистон. ** [[Шумон]] — мулкест дар байни дарёи Кофарниҳон ва Хонақои водии Ҳиссор. ** [[Аҳорун]] — мулкест дар ду тарафи дарёи Қаротоғи водии Ҳиссор. ** [[Фарғона]] — мулкест дар водии Фарғона, ки дар сарзамини имрӯзаи Тоҷикистон, ӯзбекистон ва Ќирғизистон ҷойгир аст. ** [[Истаравшан]] — мулкест дар байни Сирдарё дар шимол ва қаторкӯҳи Ҳиссор дар ҷануб ҷойгир шудааст. Сарзамини имрӯзаи ноҳияҳои Истаравшан ва Шаҳристон. ** [[Чоч ва Илок]] — мулкест дар байни дарёи Чирчиқ ва Илок, дар имрӯза вилояти Тошканди ӯзбекистон ** [[Исфиҷоб]] — мулкест дар водии дарёи Арыси Қирғизистон. ** [[Кеш]] — мулкест дар водии Ќашқадарё, дар имрӯза вилояти Шаҳрисабзи ӯзбекистон. ** [[Хоразм]] — мулкест, ки дар асрҳои миёна дар резишгоҳи Амударё ҷойгир буд. Сарзамини имрӯзаи вилояти Хоразми ӯзбекистон. ** [[Марв]] — мулкест дар водии дарёи Мурғоби имрӯза Туркманистони ҷанубӣ. ** [[Ҳирот]] — мулкест дар болоби дарёи Ҳарируди имрӯза Афғонистони шимолу ғарбӣ. ** [[Ғур]] — мулкест дар болоби дарёҳои Ҳарируд ва Ҳилманд, дар имрӯза Афғонистони шимолӣ. ** [[Балх]] — мулкест дар соҳили ғарбии дарёи Панҷ, музофоти имрӯзаи Балхи Афғонистон. ** [[Ҷузҷон]] — мулкест дар водии дарёи Шибирғони имрӯза Афғонистони шимолӣ. ** [[Туркистон]] — дар асрҳои миёна зери ин номгузорӣ сарзамини қисми шимолии Сирдарё то доманакӯҳҳои Олтой дар назар дошта мешавад. ** [[Туркистони шарқӣ]] — сарзамини имрӯзаи қисми шимолу шарқии Хитой([[Чин]]). ** [[Дашти Қипчоқ]] — сарзамини имрӯзаи даштҳои [[Қазоқистон]], Сибири ҷанубӣ ва дашту доманакӯҳҳои Олтой. ** [[Бухорои Шарқӣ]] — сарзамини имрӯзаи [[Тоҷикистон]]и марказӣ ва ҷанубӣ, ки дар асрҳои XYIII ва ибтидои XX ба ҳайати аморати [[Бухоро]] дохил буданд. ** [[Кӯҳистон (номгузории таърихӣ-ҷуғрофӣ)|Кӯҳистон]] — мулкҳои болооби [[Зарафшон]]: Фалғар, Мастчоҳ, Фон, Киштут ва Моғиён, ки дар нимаи дуюми асри XIX мулкҳои ниммустақил (аз [[аморати Бухоро]]) буданд. ** [[Душанбе]] — пойтахти Ҷумҳурии [[Тоҷикистон]] аз соли 1924. [[Душанбе]]и имрӯза аз рӯи бозёфтҳои бостоншиносон аз асрҳои XV—XVI арзи ҳастӣ намудааст. ** [[Осиёи Миёна]] — истилоҳоти ҷуғрофие, ки дар асри XX нисбати Ҷумҳуриҳои шӯравии [[Тоҷикистон]], [[Ӯзбекистон]], [[Туркманистон]] ва [[Қирғизистон]] истифода бурда мешуд. ** [[Осиёи Марказӣ]] — истилоҳоти ҷуғрофие, ки дар асри XXI нисбати сарзамини имрӯзаи ҷумҳуриҳои [[Тоҷикистон]], [[Ӯзбекистон]], [[Туркманистон]], [[Қирғизистон]] ва [[Қазоқистон]] истифода бурда мешавад. Дар маънои васеи калима, инчунин [[Афғонистон]], [[Эрон]] ва [[Покистон]] дар назар дошта мешавад.<ref>Муҳимтарин саҳифаҳои таърихи халқи тоҷик. Мураттибон Ҳотамов Н. Б., Саъдиев Ш. С. Нашри дуюм. — Душанбе,2010</ref>. ** [[Суғд]], [[Бохтар]], [[Парканд]], [[Банокат|Буникат]], [[Сакоия]], [[Скифия]], [[Ёрканд]] ва ғ. == Тоҷикистон дар низоми Иттиҳоди Шӯравӣ == {{main| Республикаи Советии Социалистии Тоҷикистон|}} [[14 октябр]] соли 1924 дар натиҷаи таъйиноти ҳудуди миллию давлатии ҷумҳуриҳои Шӯравии Осиёи Миёна дар ҳайати Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Ӯзбекистон Ҷумҳурии Худмухтори Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон таъсис ёфт, ки он аз вилоятҳои Ғарм, Кӯлоб, Қӯргонтаппа, Ҳисор, кисман Сариосиё (аз ҳисоби Ҷумҳурии Халкии Шӯравии Бухоро) ва 12 ноҳия иборат буд. Вилояти махсуси Помир, ки пештар ба хайати Ҷумҳуриии Худмухтори Шӯравии Сотсиалистии Туркистон дохил мешуд, ба Вилояти Худмухтори Бадахшони Кухи табдил дода шуд ва [[2 январ]]и соли [[1925]] ба хайати Ҷумҳурии Худмухтори Шуравии Сотсиалистии Тоҷикистон ҳамроҳ гардид. [[4 сентябр]]и соли [[1929]] уезди [[Хуҷанд]] низ ба Тоҷикистон ҳамроҳ гардид.[[16/27 октябр]] соли 1929 [[Республикаи Советии Социалистии Тоҷикистон|Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон]] дар хайати вилоятҳои [[Бадахшон]], Ғарм, [[Кулоб]], [[Кӯргонтеппа]], [[Ӯротеппа]], [[Панҷакент]], [[Хуҷанд]] ва [[Ҳисор]] ташкил шуд. Ҷумхуриҳои нав ташкилёфтаи Иттиҳоди Шӯравӣ, аз ҷумла ҶШС Тоҷикистон аз рӯи намунаҳои умумииттифоқӣ идора мешуданд. Дар маънавиёти мардуми кишвар тағӣироти нав ба амал омад. Айни замон бисёр анъанаҳои халқҳои мухталифи Осиёи Марказӣ, аз ҷумла тоҷикон дар замони ҳукуматдории шуравӣ ба инобат гирифта намешуданд. Дар [[Тоҷикистон]] идеологияи коммунистӣ ҳукумрон гардида, дини ислом ба зери таъқиб қарор гирифта буд, Қисми мардуми кишвар тартибу низоми шуравиро рад намуда бо Ҳукумати шуравӣ ҷангиданд (ҷанги шаҳрвандии соли 1918—1924). Аммо ба максад нарасида Ватани бобоияшонро тарк намуданд. Дар солҳои 30-40 асри XX асосҳои нави истеҳсолоти саноатӣ дар [[Республикаи Советии Социалистии Тоҷикистон|Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон]] гузошта шуданд. Дар деҳот коллективонии хоҷагидории деҳқонӣ анчом ёфта, боиси аз байн рафтани деҳқонони мустақил гардид. Инқилоби мадани ба ҳаёти тоҷикон мактабҳои навъи шурави (мактаби маҳви бесаводии калонсолон, кудакистон, мактаби миёнаи наврасон, мактаб-интернат, омузишгоҳи касбӣ, мактаби олӣ) муассисаҳои илмиву фарҳангӣ (театр, китобхона, клуб, чойхонаи сурх-кироатхона, музей, боги истироҳат, кинотеатр, варзишгоҳ)- ро ворид намуд. [[Тоҷикистон]] комилан ба комплекси ягонаи умумииттифоқии хоҷагии халқ ҳамроҳ шуда, пурра тобеи Марказ (Иттиҳоди Шӯравӣ) гардид. Солҳои 50-80 асри XX баъд аз ба сари давлат таъйин гардидани сарварони таҳҷойи ба монанди Б. Ғафуров, Т. Улҷабоев, Ҷ.Расулов ва Қ.Махкамов иқтисодиёти [[Тоҷикистон]] рушд меёфт. Тоҷикистон ба мамлакати хоҷагидориаш индустриалӣ — аграрӣ табдил ёфт, фарҳангу санъатӣ миллӣ эҳё гардид. Сатҳи зиндагии мардум беҳтар мегардид. Вале, бо вуҷуди он, Тоҷикистон нисбат ба дигар ҷумҳуриҳои шӯравӣ аз ҷиҳати таъмини манзили истиқомат, музди миёнаи маош, муассисаҳои илмӣ маориф, фарҳанг, шумораи бекорон ва диг. дар ҷойи охирон қарор дошт. Иқтисодиёти [[Республикаи Советии Социалистии Тоҷикистон|Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон]] асосан барои таъмини корхонаҳои марказии Иттиҳоди Шӯравӣ бо ашёи хом (неруи барқ, пахта, канданиҳои фоиданок, уран ва диг) нигаронида шуда буд. [[24 августи соли 1990]] ичлосияи дуюми Шӯрои Олии ҶШС Тоҷикистон, Эъломияи истиқлоли [[Республикаи Советии Социалистии Тоҷикистон|Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон]] дар хайати Иттиҳоди Шӯравӣ қабул намуд. Дар давраи мавҷудияти [[Республикаи Советии Социалистии Тоҷикистон|Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистонн]] (солҳои 1924—1991) халки тоҷик аз нав тамаддуну фарҳанг ва забони форсӣ-тоҷикиро дар каламрави хещ эҳё намуд. Сутуни ояндаи давлатдории соҳибистиқлоли Тоҷикистон гузошта шуд. Пас аз «табадуллот»-и (ГКЧП) коммунистони тундрав 19-21 августи соли 1991 дар Москва, ки бемуваффақият анҷом ёфт, Шӯрои Олии Ҷумхурии Тоҷикистон '''9 сентябри соли 1991''' «Дар бораи истиқлоли давлатии Ҷумхурии Тоҷикистон» Изхорот ва қарор қабул намуд. == Истиқлоли Ҷумҳурии Тоҷикистон == [[Ҷумҳурии Тоҷикистон]] ҳамчун давлати соҳибихтиёр, демократӣ, ҳуқуқбунёд, дунявӣ ва ягона [[9 сентябр]]и соли [[1991]] арзи вуҷуд кардааст. Ҷумҳурии Тоҷикистонро Президент сарварӣ мекунад. [[Президенти Тоҷикистон]] Сарвари давлат ва Ҳукумати Ҷумхурии Тоҷикистон буда аз ҷониби шаҳрвандони ҷумхурӣ ба тарзи овоздиҳии умумӣ интихоб мешавад. Мақоми олии намояндагӣ ва қонунгузории Ҷумхурии Тоҷикистон [[Маҷлиси Олӣ]] мебошад, ки аз ду палата — Маҷлиси Миллӣ ва Маҷлиси Намояндангон иборат аст. Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон аз сарвазир, муовинон, вазирон ва раисони кумитаҳои давлатӣ ташкил ёфтааст. [[Сарқонуни Тоҷикистон|Конститутсия (Сарқонуни) Ҷумхурии Тоҷикистон]] [[6 ноябр]]и соли [[1994]] ба тариқи райъпурсии умумихалқӣ қабул шуда, [[26 сентябр]]и соли [[1999]] ва 22 июни соли [[2003]] ба он тағӣироту иловаҳо дохил карда шуданд Ҷумҳурии Тоҷикистон '''[[21 декабр]]и соли [[1991]]'''- аъзои [[Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил]] (ИДМ-СНГ) '''[[2 март]]и соли [[1992]]''' — аъзои Созмони Милали Муттаҳид (СММ — ООН) '''15 июни соли [[2001]]''' — аъзои Созмони Ҳамкории Шанхай ва зиёда аз 50 ташкилотҳои байналмилалӣ мебошад. == Таърихи мухтасари кишвар == Аҷдодони [[тоҷик]]он аз қадимулайём дар сарзамини ҳозираи [[Тоҷикистон]] ва дигар ҷумҳуриҳои Осиёи Марказӣ сукунат доштанд. Соли 1980 дар вилояти Кӯлоб, наздикии Ховалинг ҳангоми ҳафриёти археологӣ бозёфтҳое ба даст омаданд, ки далели ҳанӯз ним миллион сол пеш дар замини [[Тоҷикистон]] зиндагӣ кардани одамони ибтидоӣ буданд. Дар кӯҳсори [[Тоҷикистон]] ёдгориҳои давраи мезолит ва неолит ёфт шуданд. Ду қабати поёнии мадании бошишгоҳи Тутқавул, наздикии Норак (ҳазораҳои Х-VII то мелод) ба давраи мезолит мансубанд. Ҳанӯз дар асри санг маскуншавии баландкӯҳҳо, аз ҷумла Помир оғоз мегардад. Дар Помири шарқӣ дар баландии 4200 метр аз сатҳи баҳр қароргоҳи шикорчиёни кӯчманчй — Ошхона ифтитоҳ гардид. Дар мағораи Шахта тасвирҳои рӯисангии мансуб ба неолити ибтидоӣ ёфт шуданд. Дар онҳо ҳайвоноти тирхӯрда ва шикорчиён тасвир шудаанд. Барои кӯҳсор ва доманакӯҳҳои [[Тоҷикистон]] маданияти давраи неолит хос буд, ки он Маданияти Ҳисор номида шудааст. Намояндагони ин маданият, ба ақидаи баъзе олимон, бо чорводорию зироаткорӣ машғул буданд. Айни замон шикор дар хоҷагии онҳо нақши калон мебозид. Дар маҳалли биёбонии Қайроққум, шимоли [[Тоҷикистон]] боқимондаҳои сершумори қароргоҳҳои аҳди биринҷӣ таҳқиқ шуданд. Аксари онҳо ба охири ҳазораи III ва аввали ҳазораи II пеш аз мелод мансубанд. Намояндагони маданияти қайроққуми аҳди биринҷй асосан бо чорводорӣ машғул буданд, вале айни замон аз зироату кори маъдан — пӯлодгудозию кулолӣ низ огоҳӣ доштанд. Дар ҷануби Тоҷикистон, дар поёноби дарёи Қизилсу, Вахш ва Кофарниҳон маданияти дигар, Маданияти Бешкентии аҳди биринҷӣ бо зироаткорй, қароргоҳҳои мустаҳкам, дараҷаи баланди истеҳсоли сафолот вусъат ёфта буд. Ин маданият ба ёдгориҳои аҳди биринҷии Туркманистони ҷанубӣ ва Осиёи ҷанубу ғарбӣ наздик аст. == Ниёгони тоҷикон дар давраи қадим == Дар нимаи аввали ҳазораи I то мелод ачдодони тоҷикони ҳозира — бохтариҳову суғдиён аҳолии асосии давлатҳои қадимтарини ғуломдории Осиёи Миёна — [[Бохтар]] ва [[Суғд]] буданд. [[Бохтар]] — қисмҳои марказӣ, ҷанубй ва шарқии Тоҷикистони ҳозира (ҷануб ва ҷанубу шарқтар аз қаторкӯҳҳои Ҳисор) ва [[Суғд]] — ҳавзаи Зарафшон, Қашқадарё ва музофоти шимолии қаторкӯҳҳои Ҳисорро фаро мегирифтанд. Аҳолии қадимаи водии Фарғона (музофоти Даван), ҳамчунин қабилаҳои сершумори кӯчманчй ва нимкӯчманчии сакҳо — сокинони Помир, Тиёншон ва Сирдарё ачдодони тоҷикон буданд. Забони ин халкиятҳо ба шохаи шарқии гурӯҳи забонҳои эронӣ тааллуқ дошта, аз забони тоҷикии дертар ташаккулёфта фарқ мекарданд. Дар асри VI пеш аз мелод шоҳ Куруш [[Бохтар]] ва [[Суғд]]ро забт намуда, онҳо ба давлати форси Ҳахоманишиён дохил мегарданд. Дар асри IV пеш аз мелод онҳо як қисми давлати Искандари Мақдунӣ шуда, аз асри III пеш аз мелод ба давлати ворисони ӯ — Селевкиён дохил мегарданд. Баъдтар аз он салтанати [[Юнону Бохтар]] ҷудо мешавад. Миёнаҳои асри II пеш аз мелод дар натичаи муборизаи озодихоҳонаи бохтариҳову суғдиён ҳокимияти мақдуниҳо дар Юнону Бохтар сарнагун мешавад. Тахориҳо ба Бохтар якҷоя бо қабилаҳои массагетҳову сакоиҳо омада дар озодкунии мамлакат ва ҳаёти минбаъдаи сиёсӣ нақши калон бозиданд. Аз асри IV сар карда Бохтар Тахористон номида мешуд. Тахориҳо чун чузъи асосӣ ба халқи нав ташаккул ёфтаистодаи [[тоҷик]]он дохил мегарданд. Сипас [[Тахористон]] якчоя бо қисми зиёди Осиёи Миёна, қаламрави Афғонистони ҳозира ва Ҳиндустони шимолӣ дар ҳайати давлати бузург бо сарварии сулолаи Кӯшониён буд. Ин замони нашъунамои иқтисодиёту маданият, ривоҷёбии алоқаҳо бо Аврупои шарқӣ, Рум, Чин ба ҳисоб меравад. Ёдгориҳои бостоншиносии замони Кӯшониён пайвастани санъати осиёмиёнагӣ, юнонӣ ва ҳиндиро инъикос менамоянд. Дар асрҳои VI—V ба [[Суғд]] ва [[Тахористон]] қабилаҳои даштнишини Ҳайтолиён меоянд, аз асри VI бошад дар ин сарзамин ҳокимияти Ҳоқонии турк барқарор мегардад. Дар асрҳои V—VI раванди феодализатсия торафт бештар вусъат меёбад. Аз асри VI то нимаи дуюми асри Х1Х дар қаламрави Тоҷикистони ҳозира муносибатҳои феодалӣ бо то андозае нигоҳ дошта шудани зуҳуроти боқимондаи куҳна, нақши калони ҷамоат, ғуломдорӣ ҳукмрон буданд. Болоравии иқтисодиёт, ки асрҳои VI—VII, қабл аз истилои араб ба амал меомад, боиси боз ҳам бештар ба табақаҳои ичтимои ҷудо шудан мегардад. Аъёну ашрофи заминдор обу заминҳои обёришавандаро азони худ мекарданд. Баробари болоравии иқтисодиёт маданият пеш рафта, шаҳрҳо тараққӣ мекарданд. Панчакент яке аз марказҳои маданияти ибтидоии асримиёнагии [[Осиёи Миёна]] буд. Қасру иншоотҳои мазҳабӣ, толорҳои бошукӯҳ, ҳайкалу мусаввараҳои рангин бо сужетҳои оиди мавзӯъи эпосҳо аз дарачаи баланди маданияти бадеӣ, санъат ва меъмории он замон далолат медиҳанд. Ёдгории катибаҳои Суғд, ки дар вақти кофтукови Калъаи Муғ ёфт шуданд, ба аввалҳои асри VIII мансубанд. Қалъаҳои феодалони асри миёнаи ибтидой хеле мустаҳкам карда шуда буданд (масалан Қалъаи Болои шаҳри Исфара). Аз нимаи дуюми асри VII суғдиёну тохариҳо чун халқҳои Осиёи Миёна муқобили ғосибони араб мубориза мебурданд. Вале ханӯз то миёнаҳои асри VIII арабҳо Осиёи Миёнаро истило намуда, ба ҳайати хилофат дохил карданд. Халқҳои Осиёи Миёна ба зӯран чорӣ карда шудани дини ислом, забони арабӣ сахт муқобилият нишон медоданд, бар зидди ҳокимони араб исён мебардоштанд. Алалхус шӯриш таҳти роҳбарии [[Муқаннаъ]] (солҳои 770—780) хеле тӯлонӣ буд. Истилогарон ёдгориҳои маданиро несту нобуд мекарданд, шаҳрҳоро харобу валангор месохтанд, аз аҳолӣ андозҳои сершумори беинсофона ситонида, ба корҳои ичборӣ ҷалб мекарданд. == Давлати аввалини тоҷикон == {{main| Давлати Сомониён}} [[Акс:Ismoili somoni.jpg|right|thumb|400px|Исмоил ибни Аҳмади Сомонӣ]] Асрҳои IX—X сарзамини ҳозираи [[Тоҷикистон]] ба ҳайати давлати бузурги [[Сомониён]] (с.819 — 999) дохил буд, ки он вилоятҳои калони таърихию маданӣ — [[Мовароуннаҳр]] (байни дарёҳои Ому ва Сир) ва [[Хуросон]]ро (сарзамини ҷанубу ғарбии дарёи Ому) ташкил мекард. Дар ин давра Самарқанду Бухоро марказҳои калонтарини касбу ҳунар ва савдо, ҳамчунин илм, адабиёт ва санъат буданд. Дар доираи давлати Сомониён раванди ташаккулёбии халқи тоҷик анҷом ёфта, дар он паҳншавии забони тоҷикии ғарбии эронӣ то ин замон бавуҷуд омада нақши муҳим мебозид. Он ба тадриҷ забонҳои маҳаллии шарқии эрониро танг карда мебаровард ва дар аҳди Сомониён забони ҳукмрон гардид. Маданият, илм, адабиёт ва санъат бо ҳамин забон нашъунамо меёфт. Ташаккули халқи тоҷик дар замони давлатдории Сосониён (с.224 — 651) сар шуда, дар аҳди Сомониён (с.819 — 999) ба итмом расидааст. == Тоҷикон дар асрҳои миёна == Асрҳои ХI-ХIII сарзамине, ки [[тоҷикон]] сукунат доштанд, ба ҳайати чандин давлатҳои Осиёи Миёна, мисли ғазнавиҳо, қарохониҳо, ғуриҳо, қарохитоиҳо дохил буд. Ҳучуми қӯшунҳои Чингизхон дар асри ХIII ба муқобилияти сахти ҳамаи халқҳои Осиёи Миёна дучор омад. Истилогарон шаҳру деҳот, иншоотҳои обёрикуниро ба харобазор табдил дода, аҳолиро қир мекарданд. Сарзамини Тоҷикистон ба улуси Чағатои давлати муғулҳо дохил карда шуд. Аз охири асри ХIII ба доираи аҳолии муқимии тоҷикон то андозае гурӯҳҳои этникии туркҳо ва турку муғулҳо сар медароранд. Дар баъзе ноҳияҳо ин ҳолат боиси туркгардонии тоҷикони водинишин мешавад. Дар манотиқи кӯҳй ва шаҳрҳо ин раванди туркгардонӣ камтар зуҳур меёфт. Дар асри XIV [[Тоҷикистон]] ба ҳайати давлати бузурги Темур ва дар асри XV ба қаламрави ворисони ӯ — темуриён меафтад, ки он аз Ҳинд то Волга ва аз Сурия то Хитой доман паҳн карда буд. Болоравии маданияти давлати темуриён бо фаъолияти набераи Темур — Улуғбек вобаста аст, ки дар нимаи аввали асри XV хукмронӣ мекард. Нашъунамои илм, алалхусус астрономия, эҷодиёти олимон, адибону рассомони машҳур, ки дар Самарқанду Ҳирот зиндагӣ мекарданд, ба ҳамин давра мансуб аст. Ва дере нагузашта маркази давлат ба онҷо, яъне ба Самарқанд гузаронида мешавад. Дар асри XVI қаламрави Тоҷикистон ба давлати ӯзбaкони шайбонӣ бо пойтахташ [[Бухоро]] дохил мешавад. Дар ин давра хонигарии Бухорою Хива ва дертар, дар асри XVIII хонигарии Қӯқанд ташкил меёбанд. Дар онҳо хонҳои сулолаҳои ӯзбек ҳукмронӣ мекарданд. Тоҷикон асосан дар хонигариҳои [[Бухоро]]ю Қӯқанд зиндагӣ менамуданд. Барои хонигариҳои осиёмиёнагии асрҳои XVI—XVIII парокандагии феодалй, чангу низоъҳои тӯлонӣ хос буданд. Ҷангҳои дохиливу хориҷӣ боиси харобшавии системаҳои обёрикунӣ, пастравии зироаткорӣ гардида, баъзан вилоятҳо батамом ғорат мешуданд. Ба синфҳо ҷудошавии ҷамъият пурзӯр мегардид, деҳқонону косибони истисморшаванда ба заминдорони феодал, хону амалдорони онҳо, низомиёну рӯҳониён муқобилият нишон медоданд. Деҳқонон — тоҷикону ӯзбекҳо, ки дар заминҳои давлативу хусусӣ заҳмат мекашиданд, ба амалдорону бойҳо андозу хирочҳои миёншикани ҳархела месупориданд, доимо қарздор буда, торафт бештар хонасалоту қашшоқ мешуданд. Корҳои мухталифи иҷборӣ: сохтмони қасрҳо, системаи обёрикунӣ, роҳсозӣ маъмул буданд. Рентаи феодалӣ махлут буд: коркардадиҳй ва пулӣ. Вазъияти деҳқонони чоряккор, ки барои қисми ночизи ҳосил дар замини бойҳо кор мекарданд, алалхусус вазнин буд. Ғуломдорӣ низ чой дошта, он танҳо баъди ба Русия ҳамроҳ карда шудан бекор мегардад. Зулму ситами бераҳмона, андозҳои вазнин боиси шӯришу исёнҳо (соли 1758 дар Бухоро, аввали асри Х1Х дар Истаравшан, [[Хуҷанд]] ва дигар чойҳо) мегардиданд. Таъсири пурзӯри рӯҳониёни иртиҷоъпараст ба ҳамаи ҷабҳаҳои ҳаёти халқ ба инкишофу тараққии илму санъат таъсири манфӣ мерасонд, маданияти ин давра рӯ ба таназзул оварда буд. Рақобати Англияву Русия барои вусъату ривоқ додани бозори фурӯш ба [[Русия]] ҳамроҳ карда шудани Осиёи Миёнаро тезонид. Соли 1868 мувофиқи шартномаи байни Русияву Бухоро қисми зиёди қаламрави аморат ба ҳайати генерал — губернатории Туркистон дохил карда шуд. Амир аз ҳуқуқи муносибати мустақилона бо давлатҳои хориҷй маҳрум гардид. [[Аморати Бухоро]] акнун бо заминҳои маҳдудгаштааш чун мулки тобею вобастаи Русия вуҷуд дошт. Қисми шимолии Тоҷикистони ҳозира ба Русия дертар ҳамроҳ карда мешавад. Ҳамон вақт пас аз фурӯ нишондани шӯриши зиддифеодалии солҳои 1873—1876 дар Қӯқанд заминҳои он ба [[вилояти Фарғона]] дар ҳайати генерал — губернатории Туркистон ҳамроҳ карда шуд. Соли 1886 дар Бухоро агентии сиёсии императории Русия ташкил мегардад. Соли 1895 бо муоҳидаи байни Русияву Англия сарҳади аморати Бухоро бо [[Афғонистон]] қад-қади дарёи Панҷ дар Бадахшон муқаррар гардид. Қисмҳои ҷанубу шарқӣ ва марказии Тоҷикистони ҳозира — Бухорои шарқӣ ва Помири ғарбӣ дар ҳайати аморати Бухоро боқӣ монда, соҳили чапи Дарвоз, қисмҳои соҳили чапи Вахон, [[Ишкошим]], [[Шуғнон]], [[Рӯшон]] ба Афғонистон гузаштанд. Ҳамроҳшавӣ ба Русия ҳам барои тоҷикон ва ҳам барои халқҳои дигари Осиёи Миёна аҳамияти калони мусбӣ дошт, чангу низоъҳои байнихудӣ барҳам хӯрданд, раванди таназзули хоҷагии натуралии феодалӣ ва инкишофи унсурҳои муносибатҳои капиталистӣ оғоз ёфт. Тақвияти муносибатҳои иқтисодӣ, сиёсию маданӣ бо Русия ба инкишофи иттифоқи халқи заҳматкаши тоҷикон ва русҳо, ҳамчунин дигар халқҳои Русия, тавлиди синфи коргари тоҷик, шиносо шудани тоҷикон бо маданияти пешқадами инқилобию демократӣ мусоидат намуд. Айни замон тоҷикон, чун дигар халқҳои [[Осиёи Марказӣ]] зери зулму истибдоди дукарата монданд. Акнун онҳоро ҳам истисморгарони худӣ ва ҳам ҳокимияти мутлақи шоҳ бо системаи истисмори ичтимоиву иқтисодии халқҳои гӯшаву канори Русия азобу шиканча медод. Тоҷикон дар ҳаракати миллии озодихоҳона иштирок доштанд. Шӯришҳои охири асри Х1Х дар Ӯротеппа (соли 1875), уезди Хӯҷанд (соли 1880), як қатор уездҳои Фарғона далели онанд. Деҳқонони аморати Бухоро низ зуд-зуд ба муқобили амир ва ҳокимони маҳаллӣ сар мебардоштанд. Шӯриши соли [[1885]] дар [[Балҷувон]] таҳти [[Шӯриши Восеъ|сарварии Восеъ]] аз чунин ошубҳои деҳқонӣ ба ҳисоб меравад. == Ҳокимяти шӯравӣ дар Тоҷикистон == {{асосӣ|ҶМШС Туркистон|ҶХШС Бухоро}} Инқилоб ба аморати Бухоро якҷоя бо Артиши Сурх омада, ҳукумати [[аморати Бухоро|амири Бухороро]] сарнагун сохт ва соли 1920 [[Ҷумҳурии Халқии Шӯравии Бухоро]] ташкил шуд. Солҳои 1918—1926 дар гӯшаву канори Осиёи Миёна ҷанги гражданӣ мерафт. Соли 1924 [[Ҷумҳурии Мухтори Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон]] дар ҳайати [[ҶШС Ӯзбекистон]] ташкил ёфт. Ба қаламрави ҷумҳурӣ 12 кенти кишвари Туркистон, [[Бухорои Шарқӣ]] ва як қисми Помир дохил гардиданд. Маркази асосии сиёсию маданӣ — шаҳрҳои [[Бухоро]] ва [[Самарқанд]] дар дохили қаламрави ҶШС Ӯзбекистон монданд. Воқеаҳое, ки дар тӯли асри XX дар ҳаёти сиёсии миллати тоҷик рух доданд, барҳақ инқилобӣ буданд ва халқи моро аз зулму асорат, ақибмондагии феодалӣ бароварда, ба олами тамаддун пайвастанд ва билохира Тоҷикистони соҳибистиқлол ва аъзои комилҳуқуқи ҷомеаи башариро дар соли 1991 ба бор оварданд. Поягузории давлатдории миллии халқи тоҷик дар солҳои 20-ум ва 30-юми асри сипаригашта сурат гирифт. Ин солҳо дар ҳақиқат солҳои тақдирсоз буданд. Аз рӯи хусусияташон воқеоти сиёсии ин давраро метавон ба се қисм ҷудо намуд: а) солҳои 1917-1924 – давраи пайдоиши заминаҳо барои таъсиси сохти нави давлатдории миллӣ; б) солҳои 1924-1929 – давраи ибтидои ташаккули давлатдорӣ ё худ мухторият; в) 1929-1936 – таъсиси ҷумҳурии мустақил дар ҳайати ИҶШС ва идомаи бунёди сохторҳои давлатӣ. Заминаҳои таъсиси давлатдории миллӣ дар Тоҷикистон бо пайдо шудани аввалин органҳои идораи шӯравӣ – кумитаҳои инқилобӣ ба вучуд омада буданд. Ҳанӯз моҳҳои ноябр-декабри соли 1917 дар навоҳии шимоли Тоҷикистон аввалин кумитаҳои инқилобӣ ташкил гаштанд, ки барои таъсиси Шӯроҳо – органҳои демократии ҳокимияти шӯравӣ шароит фароҳам оварданд. Баъдтар чунин сохторҳо дар ҳудуди Помир ва Бухорои Шарқӣ низ таъсис ёфтанд, ки тавассути фаъолияти онҳо аҳолии маҳаллӣ бо тарзи нави идоракунии ҷомеа ошно гаштанд. Дар давоми солҳои 1920-1924 дар ҳудуди имрӯзаи ҷумҳурӣ ғайр аз ''кумитаҳои инқилобӣ'' инчунин шӯроҳо (дар шимоли ҷумҳурӣ), ''Сегонаи ҳарбӣ-сиёсӣ'' (дар Помир), ''Комиссияи фавқуллодаи диктатории ҶХШБ'' доир ба Бухорои Шарқӣ, намояндагони махсуси хукумати Бухоро дар Бухорои Шарқӣ, ''КИМ-и Бухорои Шарқӣ'' (дар ҷанубу маркази Тоҷикистон) ва амсоли инҳо органҳои маҳаллии идораи [[ҶМШС Туркистон]] (аз 30 апрели соли 1918 то 27 октябри соли 1924) ва [[Ҷумҳурии Мухтори Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон|ҶХШС Бухоро]] (аз 2 сентябри соли 1920 то 27 октябри соли 1924) амал мекарданд. Дар соли 1924 [[ҶМШС Туркистон|Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Туркистон]] дар натиҷаи ҷараёни тақсимоти миллӣ-давлатӣ ба [[ҶШС Ӯзбекистон]] ва [[ҶШС Туркманистон]] тақсим шуд, ки онҳо ба набати худ ба ҳайати [[ИҶШС]] дохил шуда буданд ва дар натиҷа Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Туркистон аз байн рафт. Дар шаклҳои гуногун таъсис гаштани органҳои идора аз он шаҳодат медоданд, ки аз як тараф вазъияти ҳарбӣ-сиёсӣ муташанниҷ буд, аз тарафи дигар минтақа аз нигоҳи иҷтимоӣ-иктисодӣ ва фарҳангӣ низ дар як поя набуд. Таъсиси органҳои зикршуда имкон доданд, ки намояндагони мардуми маҳаллӣ ба он фаро гирифта шуда, аз намудҳои нави идоракунии ҷомеа огоҳ гарданд. Маҳз фаъолият дар ҳайати кумитаҳои инқилобӣ ба як қатор ҷавонони маҳаллӣ имкон дод, ки минбаъд то дараҷаи ходимони намоёни давлатӣ ва ҷамъиятӣ сабзида расанд. Аксарияти кадрҳои роҳбарикунандаи Тоҷикистони нимаи дуюми солҳои 20 ва солҳои 30 аз мактаби кумитаҳои инқилобӣ гузашта буданд. Аз ҷумла, дар солҳои гуногун [[Чинор Имомов]] раисии кумитаи инқилобии шаҳри Ӯротеппа, [[Шириншо Шотемур]] раисии кумитаи инқилобии Помири ғарбӣ, [[Абдуқодир Мухиддинов]] раисии кумитаи инқилобии Умумибухороиро ба уҳда доштанд. [[Нусратулло Махсум]] дар кумитаҳои инқилобии вилояти Ғарм фаъолият намуда, то дараҷаи раисии он расид ва баъдтар раисии комиссияи фавқулодаи диктаториро низ ба уҳда дошт. Маҳз дар ҳамин солҳо сиёсатмадорони оянда малакаи кори идоракунии ҷомеаро азхуд мекунанд ва дар ҷараёни пурталотуми муборизаҳои сиёсӣ обутоб ёфта, барои амалӣ сохтани орзуи деринаи миллати хеш қаҳрамониҳо мекунанд. == [[Республикаи Советии Социалистии Тоҷикистон|Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон]] == Ҷумхуриҳои навташкилёфта, аз ҷумла [[Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон]] (аз соли 1929) аз рӯи намунаҳои умумииттифоқӣ идора мешуданд, Айни замон бисёр анъанаҳои халқҳои мухталиф ба инобат гирифта намешуданд. Асосҳои нави саноатӣ гузошта шуданд, коллективонӣ анҷом ёфта, боиси аз байн рафтани деҳқонони мустақил гардид. Дар натичаи гузаронидани маъракаи маҳви бесаводӣ (солҳои 1926—1936) саводнокии мардум соли 1937 ба 72 фоиз расид. Маъракаи «Ҳуҷум (озодшавии занон)» оғоз гардида, системаи советии нигаҳдории тандурустӣ инкишоф меёфт. Тоҷикистон комилан ба комплекси умумииттифоқии хоҷагии халқ ҳамроҳ шуда, пурра тобеи Марказ(СССР) гардид. Дар давраи мавҷудияти [[Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон]] (солҳои 1924—1991) халки тоҷик аз нав тамаддуну фарҳанг ва забони форсӣ-тоҷикиро дар қаламрави хеш эҳё намуд. Сутуни ояндаи давлатдории соҳибистиқлоли Тоҷикистон гузошта шуд. Дар маънавиёти мардуми кишвар тағӣироти нав ба амал омад. Айни замон бисёр анъанаҳои халқҳои мухталифи Осиёи Марказӣ, аз ҷумла тоҷикон дар замони ҳукуматдории шуравӣ ба инобат гирифта намешуданд. Дар [[Тоҷикистон]] идеологияи коммунистӣ ҳукумрон гардида, дини ислом ба зери таъқиб қарор гирифта буд, Қисми мардуми кишвар тартибу низоми шуравиро рад намуда бо Ҳукумати шуравӣ ҷангиданд (ҷанги шаҳрвандии соли 1918—1924). Аммо ба мақсад нарасида Ватани бобоияшонро тарк намуданд. Дар солҳои 30-40 асри XX асосҳои нави истеҳсолоти саноатӣ дар [[Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон]] гузошта шуданд. Дар деҳот коллективонии хоҷагидории деҳқонӣ анҷом ёфта, боиси аз байн рафтани деҳқонони мустақил гардид. Инқилоби маданӣ ба ҳаёти тоҷикон мактабҳои навъи шуравӣ (мактаби маҳви бесаводии калонсолон, кудакистон, мактаби миёнаи наврасон, мактаб-интернат, омӯзишгоҳи касбӣ, мактаби олӣ) муассисаҳои илмиву фарҳангӣ (театр, китобхона, клуб, чойхонаи сурх — қироатхона, осорхона, боғи истироҳат, кинотеатр, варзишгоҳ)- ро ворид намуд. Иқтисодиёти [[Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон]] комилан ба комплекси ягонаи умумииттифоқии хоҷагии халқ ҳамроҳ шуда, пурра тобеи Марказ (Иттиҳоди Шӯравӣ) гардид. Солҳои 50-80 асри XX баъд аз ба сари давлат таъйин гардидани сарварони таҳҷойи ба монанди Б. Ғафуров, Т. Улҷабоев, Ҷ. Расулов ва Қ. Махкамов иқтисодиёти [[Тоҷикистон]] рушд меёфт. Тоҷикистон ба мамлакати хоҷагидориаш индустриалӣ — аграрӣ мубаддал гардид, фарҳангу санъатӣ миллӣ эҳё шуд. Сатҳи зиндагии мардум беҳтар мегардид. Вале, бо вуҷуди он, ҶШС Тоҷикистон нисбат ба дигар ҷумҳуриҳои шӯравӣ аз ҷиҳати таъмини манзили истиқомат, музди миёнаи маош, муассисаҳои илмӣ, маориф, фарҳанг, шумораи бекорон ва диг. дар ҷойи охирон қарор дошт. Иқтисодиёти [[Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон]] асосан барои таъмини корхонаҳои марказии Иттиҳоди Шӯравӣ бо ашёи хом (неруи барқ, пахта, канданиҳои фоиданок, уран ва диг.) нигаронида шуда буд. [[24 августи соли 1990]] ичлосияи дуюми Шӯрои Олии ҶШС Тоҷикистон, Эъломияи истиқлоли [[Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон]] дар ҳайати Иттиҳоди Шӯравӣ (ИҶШС) қабул намуд. Вале ин амал танҳо қадами аввалини эълон намудани истиқлоли Тоҷикистон дар ҳайати Иттиҳоди Шӯравӣ буд. == Ҷумҳурии Тоҷикистон дар давраи истиқлол == {{асосӣ|Таърихи Ҷумҳурии Тоҷикистон}} Пас аз бебарор анчомидани «табадуллот»-и 19-21 августи соли [[1991]] дар Москва, аз [[24 август]]и соли [[1991]] дар [[Душанбе]] гирдиҳамоии ҳизбу ҳаракатҳои мухолифин бо талаботҳои ба истеъфо баровардани Ҳукумати [[Ҷумҳурии Тоҷикистон]] бо сарварии Президент [[Қаҳҳор Махкамов]], боздоштани фаъолияти [[Ҳизби коммунистии Тоҷикистон]] ва эълон намудани истиқлоли давлатии [[Ҷумҳурии Тоҷикистон]] баргузор гардид. [[9 сентябр]]и соли [[1991]] иҷлосияи ғайринавбатии Шӯрои Олии [[Тоҷикистон|Ҷумҳурии Тоҷикистон]] «Дар бораи истиқилияти давлатии [[Тоҷикистон|Ҷумҳурии Тоҷикистон]]» Изҳорот ва қарор қабул намуд. [[Ҷумҳурии Тоҷикистон]] ҳамчун давлати сохибихтиёр, демократӣ, ҳуқуқбунёд, дунявӣ ва ягона [[9 сентябр]]и соли [[1991]] арзи вуҷуд кардааст. Бо парокандашавии Иттиҳоди Шӯравӣ муборизаи дурудароз барои ҳокимят оғоз ёфт. Тақобули шахсони баргузидаи куҳнаи шӯравӣ ва иттиҳоди мухолифини исломиҳо, зиёиёни миллатчӣ ва доираҳои тиҷоратию соҳибкорӣ ба муборизаи гурӯҳҳои минтақавию маҳаллӣ барои ҳокимят табдил ёфт. Аз ҷониби азҳоби ба ҳукумат мухолифи сиёсӣ эътироф нашудани [[Қаҳҳор Махкамов]] ҳамчун Президенти ҶТ (аз [[29 ноябр]]и [[соли 1990]]), паи ҳам иваз шудани раисони Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон (Қ. Аслонов, С. Кенҷаев, А. Искандаров) мақомоти кишварро водор сохтанд, ки зери фишори тазоҳуркунандагони мухолифин ва барои ба эътидол овардани вазъи сиёсӣ интихоботи умумихалқии [[Президенти Тоҷикистон]]ро баргузор намоянд. Маъракаи интихобот ба зиддиятҳои нави сиёсию идеологӣ, мазҳабию маҳалгароӣ ва қавмию инфиродӣ боис гардид. Вазъи иҷтимоию иқтисодии ҷумҳурӣ рӯз ба рӯз бад мегардид. Пас аз ба вазифаи [[Президенти Тоҷикистон]] интихоб гардидани [[Раҳмон Набиев]] (58,8 % овозҳо) нерӯи мухолифин бо баҳонаҳои гуногун фаъолияти ҳукумати навро сарзаниш менамуданд. Соли [[1992]] аз моҳи март то ибтидои май тазоҳуроти пай дар пайи ҳизбу ҳаракатҳои ба ҳукумат мухолифин ва ҷонибдорони ҳукумат дар шаҳру ноҳияҳои Тоҷикистон, махсусан Душанбе ба фалаҷ шудани мақомоти иҷроия ва қонунгузории марказӣ ва маҳаллӣ сабаб шуд. {{main| Ҷанги шаҳрвандии Тоҷикистон}} [[Ҷанги шаҳрвандӣ|Ҷанги шаҳрвандии Тоҷикистон]] дар моҳҳои май — июни 1992 оғоз ёфт. Аз ҳамин давра эътиборан ва то ба имзо расидани созишнома дар бораи оташбас охири соли 1994 низоъҳои мусаллаҳона гоҳ-гоҳ ба вуқӯъ мепайвастанд, алалхусус дар ҷануби [[Тоҷикистон]]. [[5 май]]и с. [[1992]] — [[27 июн]]и с. [[1997]] — [[Ҷанги шаҳрвандии Тоҷикистон|ҷанги шаҳрвандӣ]] дар Ҷумҳурии Тоҷикистон давом кард. Зарари иқтисодии ин ҷанг зиёда аз 10 миллиард доллари амрикоиро ташкил дод. [[27 июн]]и с. [[1997]] баъди 8 даври гуфушуниди (с.1994-1997) байни тоҷикон (байни ҳукумати ҷумҳурӣ ва тарафи мухолифин), дар шаҳри Москва, аз ҷониби Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон [[Эмомалӣ Раҳмон|Эмомалӣ Раҳмонов]] ва сарвари мухолифини тоҷик [[Сайид Абдуллоҳи Нурӣ|Саид Абдуллои Нурӣ]] [[«Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ дар Тоҷикистон»]] имзо гардид. Аз [[4 июн]]и соли [[1997]] — 1 апрели соли [[2000]] [[Комиссияи Оштии Миллӣ]] фаъолият намудааст. Дар КОМ 26 нафар (13 нафар аз ҷониби ҳукумати ҷумҳурӣ ва 13 нафар аз мухолифини тоҷик) аъзо буданд. Комиссия санадҳои Созишномаи умумии сулҳ аз 27 июни соли 1997- ро амалӣ карда буд. [[6 ноябр]]и соли [[1994]] дар натиҷаи райпурсии умумихалқӣ [[Сарқонуни Тоҷикистон|Конститутси Ҷумхурии Тоҷикистон]] қабул гардид. [[26 сентябр]]и соли [[1999]] ва 22 июни соли [[2003]] ба он тағийроту иловаҳо ворид карда шуд. [[6 ноябр]]и соли [[1994]] [[Эмомалии Раҳмон|Эмомалӣ Раҳмонов]] [[Президенти Тоҷикистон|Президенти]] [[Тоҷикистон|Ҷумҳурии Тоҷикистон]]интихоб шуд. Пас аз се моҳ, моҳи феврали[[1995|соли 1995]] интихобот ба Маҷлиси Олӣ (парламент) барпо гардид [[6 ноябр]] соли [[1999]], [[6 ноябр]] соли [[2006]] — Интихоби такрории умумихалқии [[Эмомалии Раҳмон|Эмомалии Раҳмонов]] ба сифати [[Президенти Тоҷикистон]] шуда гузаштааст. 27 феврали соли [[2000]] рӯзи баргузории интихобот ба [[Маҷлиси намояндагони Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон|Маҷлиси Намояндагон]] ва 23 марти соли [[2000]] — интихобот ба [[Маҷлиси миллии Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон|Маҷлиси Миллии]] [[Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон|Маҷлиси Олии]] Ҷумҳурии Тоҷикистон буданд. Дар Ҷумҳурии Тоҷикистон аввалин маротиба парламенти касбӣ ташкил ёфт. Ҳукумати Тоҷикистон минбаъд ба амалӣ сохтани барномаи ислоҳоти иқтисодӣ барои солҳои 1995—2004 ва барномаҳои дигар шурӯъ намуд. Барои аз хатари гуруснагӣ эмин доштани аҳолӣ ва бо озуқа таъмин намудани бозори дохилӣ Фармонҳои Президент [[Эмомалии Раҳмон|Эмомалӣ Раҳмонов]] аз 9 октябри соли 1995 «Дар бораи 50 000 га замин ҷудо намудан барои хоҷагии назди ҳавлигӣ» ва 1 декабри соли 1997 иловатан ҷудо намудани боз 25 000 га замин аҳамияти калон дошта буд. Дар натиҷаи ислоҳотҳои иқтисодии дар ҷумҳурӣ амалӣ гардида муносибатҳои нави иқтисоди бозорӣ, ки асоси онро моликияти хусусӣ, ҷамъиятҳои саҳомӣ, хоҷагиҳои деҳқонӣ ва инфиродӣ ташкил медоданд, ҷорӣ шуда истодаанд. Дар ибтидои асри XXI барномаҳои рушди стратегии кишвар муайян шудаанд: '''Истиқлоли озуқаворӣ, амнияти энергетикӣ ва раҳоёбӣ аз бунбасти коммуникатсионӣ — ҳадафҳои стратегии сиёсати дохилии Ҷумҳурии Тоҷикистон мебошанд'''. == Ҳафриётҳо == [[Акс:National Museum of Tajikistan 2.JPG|thumb|National Museum of Tajikistan 2]] Ачдодони тоҷикон аз қадимулайём дар сарзамини ҳозираи [[Тоҷикистон]] ва дигар ҷумҳуриҳои [[Осиёи Миёна]] сукунат доштанд. Соли 1980 дар вилояти Кӯлоб, наздикии [[Ховалинг]] ҳангоми ҳафриёти археологӣ бозёфтҳое ба даст омаданд, ки далели ҳанӯз ним миллион сол пеш дар замини Тоҷикистон зиндагӣ кардани одамони ибтидой буданд. Дар кӯҳсори Тоҷикистон ёдгориҳои давраи мезолит ва неолит ёфт шуданд. Ду қабати поёнии мадании бошишгоҳи Тутқавул, наздикии [[Норак]] (ҳазораҳои Х-VII то мелод) ба давраи мезолит мансубанд. Ҳанӯз дар асри санг маскуншавии баландкӯҳҳо, аз ҷумла Помир оғоз мегардад. Дар Помири шарқӣ дар баландии 4200 метр аз сатҳи баҳр қароргоҳи шикорчиёни кӯчманчй — Ошхона ифтитоҳ гардид. Дар мағораи Шахта тасвирҳои рӯисангии мансуб ба неолити ибтидой ёфт шуданд. Дар онҳо ҳайвоноти тирхӯрда ва шикорчиён тасвир шудаанд. Барои кӯҳсор ва доманакӯҳҳои Тоҷикистон маданияти давраи неолит хос буд, ки он [[Маданияти Ҳисор]] номида шудааст. Намояндагони ин маданият, ба ақидаи баъзе олимон, бо чорводорию зироаткорӣ машғул буданд. Айни замон шикор дар хоҷагии онҳо нақши калон мебозид. Дар маҳалли биёбонии Қайроққум, шимоли Тоҷикистон боқимондаҳои сершумори қароргоҳҳои аҳди биринчй таҳқиқ шуданд. Аксари онҳо ба охири ҳазораи III ва аввали ҳазораи II то аз мелод мансубанд. Намояндагони маданияти қайроққуми аҳди биринчй асосан бо чорводорӣ машғул буданд, вале айни замон аз зироату кори маъдан — пӯлодгудозию кулолӣ низ огоҳй доштанд. Дар ҷануби Тоҷикистон, дар поёноби дарёи қизилсу, Вахш ва Кофарниҳон маданияти дигар, маданияти бишкентии аҳди биринчй бо зироаткорй, қароргоҳҳои мустаҳкам, дарачаи баланди истеҳсоли сафолот вусъат ёфта буд. Ин маданият ба ёдгориҳои аҳди биринчии Туркманистониҷанубӣ ва Осиёи ҷанубу ғарбӣ наздик аст. Дар нимаи аввали ҳазораи I то мелод ачдодони тоҷикони ҳозира — бохтариҳову суғдиён аҳолии асосии давлатҳои қадимтарини ғуломдории Осиёи Миёна — Бохтар ва Суғд буданд. Бохтар қисмҳои марказӣ, ҷанубй ва шарқии Тоҷикистони ҳозира (ҷануб ва ҷанубу шарқтар аз қаторкӯҳҳои Ҳисор) ва [[Суғд]] — ҳавзаи Зарафшон, Қашқадарё ва музофоти шимолии қаторкӯҳҳои Ҳисорро фаро мегирифтанд. Аҳолии қадимаи [[водии Фарғона]] (музофоти Даван), ҳамчунин қабилаҳои сершумори кӯчманчй ва нимкӯчманчии сакоиҳо — сокинони Помир, Тиёншон ва Сирдарё ачдодони тоҷикон буданд. Забони ин кавмҳо ба шохаи шарқии гурӯҳи забонҳои эронӣ тааллуқ дошта, аз забони тоҷикии дертар ташаккулёфта фарқ мекарданд. Дар асри VI пеш аз мелод шоҳ Куруш Бохтар ва Суғдро забт намуда, онҳо ба давлати форси ҳахоманишиён дохил мегарданд. Дар асри VI пеш аз мелод онҳо як қисми давлати [[Искандари Мақдунӣ]] шуда, аз асри III пеш аз мелод ба давлати ворисони ӯ — салчуқиҳо дохил мегарданд. Баъдтар аз он салтанати Юнону Бохтар чудо мешавад. Миёнаҳои асри II пеш аз мелод дар натичаи муборизаи озодихоҳонаи бохтариҳову суғдиён ҳокимияти мақдуниҳо дар [[Юнону Бохтар]] сарнагун мешавад. Тохариҳои ба Бохтар якчоя бо қабилаҳои массагетҳову сакҳо омада дар озодкунии мамлакат ва ҳаёти минбаъдаи сиёсӣ нақши калон бозиданд. Аз асри IV сар карда Бохтар Тохаристон номида мешуд. Тохариҳо чун чузъи асосӣ ба халқияти нав ташаккул ёфтаистодаи тоҷикон дохил мегарданд. Сипас [[Тохаристон]] якчоя бо қисми зиёди Осиёи Миёна, қаламрави Афғонистони ҳозира ва Ҳиндустони шимолӣ дар ҳайати давлати бузург бо сарварии сулолаи кӯшониён буд. Ин замони нашъунамои иқтисодиёту маданият, ривочёбии алоқаҳо бо Аврупои шарқӣ, Рум, Чин ба ҳисоб меравад. Ёдгориҳои бостоншиносии замони кӯшониён пайвастани санъати осиёмиёнагӣ, юнонӣ ва ҳиндиро инъикос менамоянд. Фарханги модди ва маънави Дар '''[[Феҳристи мероси фарҳангии умумибашарии ЮНЕСКО]] дар [[Тоҷикистон]]''' 1 номгуй (дар соли [[2012]]) дар феҳристи асосӣ сабт шудааст.<ref name="td">{{citeweb|url=http://whc.unesco.org/en/statesparties/tj|title=Список объектов Всемирного наследия ЮНЕСКО в Таджикистане}}</ref>. Объекти номбаршуда аз рӯи 2 хусусият зикр ёфтааст.<ref>{{cite web|url=http://whc.unesco.org/en/criteria/|title=Критерии}}</ref> [[Саразм]] исботи мавҷуд будани робитаҳои тиҷоратӣ ва фарҳангии байни кӯчманчиёни чорводор ва зироаткрони [[Осиёи Марказӣ]] мебошад. Ёдгории давраи энеолити [[Саразм]] дар наздикии шаҳри [[Панҷакент]] ҷойгир аст. Ҳаёт дар маскангоҳ ба чор давра ҷудо гашта аз ҳазорсолаи IV — то ҳазорсолаи II то мелодро дарбар мегирад. Инчунин, боз 16 номгӯй ёдгориҳои таърихӣ — фарҳангии [[Тоҷикистон]] — ба '''[[Феҳристи мероси фарҳангии умумибашарии ЮНЕСКО]]''' дар соли [[2012]] ворид шудаанд. == Феҳрист == Дар таблитса объектҳо мувофиқи сабтшавии онҳо оварда шудаанд. {| class="wikitable sortable plainrowheaders" style="text-align:center" |- bgcolor="#cccccc" |+ '''[[Феҳристи мероси фарҳангии умумибашарии ЮНЕСКО]]''' ! width=3%|# ! width=15%|Суррат ! width=37% scope="col"|Номгузорӣ ! width=19% scope="col"|Ҷойгиршавӣ ! width=9% scope="col"|Ташаккули объект ! width=5% scope="col"|Соли ворид ба феҳрист ! width=6% scope="col"|№ ! width=6% scope="col"| Ёдгориҳои умумиҷаҳонӣ #Хусусият |- | '''1''' || |[[Саразм]],<br> {{lang-en|Proto-urban site of Sarazm<ref name="sarazm">{{cite web|url=http://whc.unesco.org/en/list/1141|title=Proto-urban site of Sarazm|lang=en}}</ref>}} <br> || Минтақа: [[Панҷакент]]|| — || [[2010]] || [http://whc.unesco.org/en/list/1141/ 1141] || ii, iii |} <br> {| class="wikitable sortable plainrowheaders" style="text-align:center" |- bgcolor="#cccccc" |+ '''Номзадҳо барои воирд намудан ба [[Феҳристи мероси фарҳангии умумибашарии ЮНЕСКО]] ''' ! width=3%|# ! width=15%|Суррат ! width=37% scope="col"|Номгузорӣ ! width=19% scope="col"|Ҷойгиршавӣ ! width=9% scope="col"|Ташаккули объект ! width=5% scope="col"|Соли ворид ба феҳрист ! width=6% scope="col"|№ ! width=6% scope="col"| Ёдгориҳои умумиҷаҳонӣ #Хусусият |- | '''1''' || ||Мақбараи Амир Ҳамза Ҳазрати Шоҳ, <br>{{lang-en|Mausoleum of "Amir Khamza Khasti Podshoh"<ref name="tenttj">{{cite web|url=http://whc.unesco.org/en/statesparties/tj/|title=Tentative List of Tadjikistan|lang=en}}</ref>}} <br> || Минтақа: [[ноҳияи Исфара]], деҳаи Чоркуҳ || — || [[1999]] || [http://whc.unesco.org/en/tentativelists/1378/ 1378] || |- | '''2''' || ||Маскани Тахти Сангин, <br>{{lang-en|The Site of Ancient Town of Takhti-Sangin}}<ref name="tenttj"/> <br> || Минтақа: [[вилояти Хатлон]] || — || [[1999]] || [http://whc.unesco.org/en/tentativelists/1379/ 1379] || |- | '''4''' || ||[[Мадрасаи Хоҷа Машҳад]] <br>{{lang-en|Mausoleum of "Khoja Mashkhad"}}<ref name="tenttj"/> || Минтақа: [[Ноҳияи Шаҳритус]], деҳаи Саед || - || [[1999]] || [http://whc.unesco.org/en/tentativelists/1381/ 1381] || |- | '''5''' || ||Дайри буддоии Аҷина-Теппа <br>{{lang-en|Buddhistic cloister of Ajina-Tepa}}<ref name="tenttj"/> || Минтақа: [[Қӯрғонтеппа]] || — || [[1999]] || [http://whc.unesco.org/en/tentativelists/1382/ 1382] || |- | '''6''' || ||Димнаи (Қасри ҳокимони) Хулбук <br>{{lang-en|Palace of the governor of Khulbuk}}<ref name="tenttj"/> || Минтақа: [[вилояти Хатлон]], деҳаи Қуррбоншаҳид || - || [[1999]] || [http://whc.unesco.org/en/tentativelists/1383/ 1383] || |- | '''7''' || ||Мақбараи Хоҷа Нақшрон <br>{{lang-en|Mausoleum of "Hodja Nashron"}}<ref name="tenttj"/> || Минтақа: [[Турсунзода]] || - || [[1999]] || [http://whc.unesco.org/en/tentativelists/1384/ 1384] || |- | '''8''' || ||Шаҳраки [[Панҷакент]]и қадим <br>{{lang-en|The Site of Ancient Town of Pyanjekent}}<ref name="tenttj"/> || Минтақа: Шаҳраки [[Панҷакент]]|| - || [[1999]] || [http://whc.unesco.org/en/tentativelists/1385/ 1385] || |- | '''9''' || ||[[Мақбараи Муҳаммад Башоро]] <br>{{lang-en|Mausoleum of "Mukhammad Bashoro"}}<ref name="tenttj"/> || Минтақа: деҳаи Мазори Шариф || - || [[1999]] || [http://whc.unesco.org/en/tentativelists/1386/ 1386] || |- | '''10''' || ||Шаҳри Шаҳристони қадим — [[Қаҳқаҳа]]) <br>{{lang-en|The Site of Ancient Town of Shahristan (Kahkakha)}}<ref name="tenttj"/> || Минтақа: [[Истаравшан]] || - || [[1999]] || [http://whc.unesco.org/en/tentativelists/1387/ 1387] || |- | '''11''' || || Боғи миллии [[Тоҷикистон]] <br>{{lang-en|Tajik National Park}}<ref name="tenttj"/> || Минтақа: [[Вилояти мухтори Кӯҳистони Бадахшон]], [[ноҳияи Тавилдара]], [[ноҳияи Ҷиргатол]] || [[1992]] || [[2006]] || [http://whc.unesco.org/en/tentativelists/2091/ 2091] || vii, viii, ix, x |- | '''12''' || || [[Кӯҳҳои Фон]] <br>{{lang-en|Fann mountains}}<ref name="tenttj"/> || Минтақа: қаторкӯҳи Ҳисор, қаторкӯҳи Заравшон || - || [[2006]] || [http://whc.unesco.org/en/tentativelists/2107/ 2107] || vii, x |- | '''13''' || || Мамнуъгоҳи [[Бешаи палангон]] <br>{{lang-en|Tigrovaya Balka}}<ref name="tenttj"/> || Минтақа: [[вилояти Хатлон]] || [[1938]] || [[2006]] || [http://whc.unesco.org/en/tentativelists/2108/ 2108] || ix, x |- | '''14''' |||| Мамнуъгоҳи Кусавлисай <br>{{lang-en|Zakaznik Kusavlisay}} || Минтақа: [[вилояти Суғд]] || [[1959]] || [[2006]] || [http://whc.unesco.org/en/tentativelists/2109/ 2109] || vii, x |- | '''15''' || || Мамнуъгоҳи [[Даштиҷум]] <br>{{lang-en|State reserve Dashti Djum}} || Минтақа: [[Вилояти мухтори Кӯҳистони Бадахшон]] || 1983 || 2006 || [http://whc.unesco.org/en/tentativelists/2110/ 2110] || vii, x |- | '''16''' || || Мамнуъгоҳи [[Зоркӯл]] <br>{{lang-en|Zorkul State Reserve}} || Минтақа: [[Вилояти мухтори Кӯҳистони Бадахшон]] || [[2000]] || [[2006]] || [http://whc.unesco.org/en/tentativelists/2111/ 2111] || vii, x |} == Эзоҳ == {{эзоҳ}} == Адабиёт == * [http://kmt.tj/?book_id=163 Гафуров Б. Г. Таджики. Древнейшая, древняя и средневековая история. — М.: Наука,1972. — 658 с.]; * [[Бобоҷон Ғафуров|Б. Ғафуров]]. Тоҷикон. Таърихи қадимтарин, қадим ва асри миёна. Китоби 1. — Душанбе, 1973; Китоби 2, Душанбе, 1985; * [[Бобоҷон Ғафуров|Б. Ғафуров]]. Тоҷикон. Таърихи қадимтарин, қадим, асри миёна ва давраи нав. Китоби 1,2. — Душанбе, 1998. — 870 с.; * [[Бобоҷон Ғафуров|Б. Ғафуров]]. Тоҷикон. Таърихи қадимтарин, қадим, асри миёна ва давраи нав. Китоби 1,2. — Душанбе, 2008. — 870 соли 1998, 2009; * Давлатдории тоҷикон дар асрҳои IX—XVI. Мураттиб ва муҳаққиқ: [[Нурмуҳаммад Амиршоҳӣ]]. — Душанбе, 1999; * История таджикского народа. Т. I—VI. — Душанбе, 1998—2011; * [[Аҳрор Мухторов|Мухторов А.]] Сомониён: Замон ва макон. — Душанбе, 1999; * [[Наршахӣ|Наршахӣ А.]] Таърихи Бухоро. — Душанбе, 1979; * [[Нӯъмон Неъматов|Неъматов Н. Н.]] Давлати Сомониён. — Душанбе, 1989; * [[Нӯъмон Неъматов|Неъматов Н. Н.]] Давлати тоҷикбунёди Сомониён. — Д., 1999; * [[Нӯъмон Неъматов|Неъматов Н. Н.]] Исмоили Сомонӣ: Тавсифи таърихию маънавии шахсият. — Хуҷанд, 2001; * Таърихи Табарӣ. Ҷилдҳои 1-2. — Теҳрон, 2001; * Ҳотамов Н. Б., Довудӣ Д., Муллоҷонов С., Исоматов М. Таърихи халқи тоҷик (Китоби дарсӣ). — Душанбе, 2011 ва 2015. == Пайнавиштҳои беруна == * [http://whc.unesco.org/en/statesparties/tj Официальный сайт ЮНЕСКО. Список объектов Всемирного наследия в Таджикистане] * [http://dic.academic.ru/dic.nsf/enc_pictures/3182/ Словари и энциклопедии на Академике] * [http://www.tajikinvest.tj/ru/index/index/pageId/177/ Национальные парки и природные заповедники] {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20130507121552/http://www.tajikinvest.tj/ru/index/index/pageId/177/ |date=2013-05-07 }} * [https://www.twirpx.com/file/2199073/ Ҳотамов Н., Довудӣ Д., Муллоҷонов С., Исоматов М. Таърихи халқи тоҷик. — Душанбе: 2011. — 584 с. (Файли формати ZIP)]{{Пайванди мурда|date=September 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * {{Cite web|url=https://www.tajik-gateway.org/wp/history/|title=История Таджикистана|author=|website=tajik-gateway.org|date=|publisher= |lang=ru|accessdate=2019-06-28}} * {{Cite web|url=http://www.hakikati-sugd.tj/index.php/politics/10025-mazor-va-zijoratgo-o-dar-ududi-um-ur|title=Мазор ва зиёратгоҳҳо дар ҳудуди ҷумҳурӣ|author=|website=www......j |date=|publisher= |lang=tg|accessdate=2020-01-16}} * {{Cite web|url=https://tj.sputniknews.ru/culture/20190123/1028060666/Tajikistan-predlozhil-vklyuchit-spisok-unesco-pamyatnikov-istorii.html|title=Таджикистан предложил включить в список ЮНЕСКО 9 памятников истории|author=|website=www......j |date=|publisher= |lang=tg|accessdate=2020-01-16}} == Нигаред низ == * [[Тоҷикистон]] * [[Портал:Таърих]] {{Мавзуъҳои Тоҷикистон}} [[Гурӯҳ:Тоҷикистон]] [[Гурӯҳ:Таърихи Тоҷикистон]] t7he51jludh3zv0f8demmaqrrud2sqo 0 13825 1308770 46896 2022-08-03T06:28:45Z EmausBot 3642 Роботҳо: Ислоҳи масири дукарата ба [[Сайрам]] wikitext text/x-wiki #равона [[Сайрам]] rnxay2ixcqjetqg7hhyt1blp5fwfnkp 0 17698 1308788 1303971 2022-08-03T10:12:09Z AbigailSaunders 26283 маълумоти иловагӣ wikitext text/x-wiki {{Ширкати ҳавопаймоӣ}} «'''Сомон Эйр'''» ({{lang-en|Somon Air}}) — як ширкати ҳавопаймоии Тоҷикистон, ки дар соли [[2008]] ташкил ёфта, нахустин ширкати ҳавопаймоии миллии тиҷоратиест, ки мусофиркашонӣ, боркашонӣ ва кашондани почтаро амалӣ мегардонад. Ширкати ҳавопаймоии «Сомон Эйр» маркази таълимии авиатсионии (МТА) худро барои мутахассисони авиатсионии ихтисосҳои гуногун таъсис дод. МТА дар шаҳри [[Душанбе]], дар саридораи ширкати ҳавопаймоии «Сомон Эйр» ҷойгир шуда, кушодашавии он аз рушди фаъоли интиқолдиҳанда ва ҳавасмандии ширкати ҳавопаймоӣ ба омодасозии ҳайати кормандон ва таъмини бехатарии парвозҳо гувоҳӣ медиҳад. Ширкати ҳавопаймои «Сомон Эйр» расман ба интерлайн-созишномаи бисёрҷонибаи MITA (Multilateral Interline Traffic Agreements) оид ба ҳамлу нақли борҳо, ки дар асоси дастуру қоидањои Ассотсиатсияи байналмилалии нақлиёти ҳавоӣ (IATA) амал мекунад, шомил гардид. Парки ширкати ҳавопаймоии «Сомон Эйр» бо як адад чархболи нави Н125 ғанӣ гардид. Калиди чархбол таърихи 28-уми октябри соли 2019 дар маросими тантанавӣ дар заводи «Еврокоптер» дар шаҳри Нур-Султони Ҷумҳурии Қазоқистон ба роҳбарияти ширкат супорида шуд. Санаи 7-уми ноябри соли 2019 ширкати ҳавопаймоии «Сомон Эйр» бо ширкати «Эйрбас» ёддошти ҳусни тафоҳум ба имзо расонид. Дар доираи санади мазкур «Сомон Эйр» тасмим дорад илова ба чархболи Н125, ки аллакай вориди Душанбе гардидааст, 5 адад чархбол (як чархболи H125, ду адад H130 ва ду адад H175) ва ҳавопаймоҳои нави оилаи Airbus-ро аз истеҳсолкунандааш харидорӣ намояд. Дар таърихи 1 декабри соли 2019 ширкати ҳавопаймоии «Сомон Эйр» нахустин хатсайри мустақимро дар самти Душанбе-Деҳлӣ-Душанбе иҷро намуд. Дар таърихи 18 декабри соли 2019 ширкати ҳавопаймоии «Сомон Эйр» бо ҷоизаи «Бренди сол — 2019» қадрдонӣ шуд. Дар маросими тантанавии ҷоизасупорӣ ширкати ҳавопаймоӣ мукофоти тилоӣ ба даст овард. Декабри соли 2019 ширкати ҳавопаймоии «Сомон Эйр» аз Палатаи Клирингии Нақлиёт оид ба эътибори маркази таълимӣ шаҳодатномаро ба даст овард, ки ваколати марказро барои гузаронидани омодагии кормандони иштироккунандагони Системаи ҳисоббаробаркунӣ тасдиқ мекунад. Парки ширкати ҳавопаймоии «Сомон Эйр» бо як адад чархболи нави Ми8АМТ ғанӣ гардид. Чархбол дар корхонаи авиатсионии Улан-Удэи холдинги «Вертолёты России» (Чархболҳои Русия) истеҳсол шудааст. Mи-8AMT бо эътимоднокӣ ва гуногунҷанбаӣ фарқ мекунад. Ягона зан-ҳавонаварди ширкати ҳавопаймоии «Сомон Эйр» Татяна Афентева таърихи 18 июни соли 2021 нахустин парвози мустақилонаи худро анҷом дод. Татяна ба ҳайси сарнишини дуюм дар хатсайри мунтазами Душанбе-Тошканд-Душанбе парвоз кард. Дар таърихи 13 ноябри соли 2021 ширкати ҳавопаймоии «Сомон Эйр» нахустин хатсайри мустақимро дар самти Душанбе-Самара-Душанбе иҷро намуд. Санаи 16 майи соли 2022 ширкати ҳавопаймоии "Сомон Эйр" парвозҳоро аз Душанбе ба фурудгоҳи байналмилалии Внуковои шаҳри Москва шурӯъ намуд. Дар таърихи 6 июни соли 2022 ширкати ҳавопаймоии «Сомон Эйр» нахустин хатсайри мустақимро дар самти Душанбе-Мюнхен-Душанбе иҷро намуд. Санаи 1 августи соли 2022 ширкати ҳавопаймоии "Сомон Эйр" парвозҳоро аз Хуҷанд ба фурудгоҳи Внуковои шаҳри Москва шурӯъ намуд. Мувофиқи сиёсати стратегии худ Сомон Эйр ҳудуди ҷуғрофии парвозҳои худро ботадриҷ васеъ мегардонад. Ҳоло ширкат ба самтҳои гуногуни [[Русия]], [[Олмон]], [[Туркия]], [[Хитой]], [[Қазоқистон]], [[Узбекистон]] ва [[Аморатҳои Муттаҳидаи Араб]] парвозҳои мунтазамро тавассути тайёраҳои нави ҳавопаймоии навъи «[[Боинг 737-800]]» ва «[[Боинг 737-900]]» амалӣ мегардонад<ref>http://www.somonair.com/tj/history.htm{{Пайванди мурда|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} Таърихи ширкати ҳавопаймоии «Сомон Эйр»</ref>. == Эзоҳ == {{эзоҳ}} == Пайвандҳо == * [http://www.somonair.com Сомонаи расмии Somon Air]{{ref-en}}{{ref-ru}} {{хурд}} [[Гурӯҳ:Ширкатҳои ҳавопаймоии Тоҷикистон]] hv7k5o4uam7wdmprp1lisg696adf8h3 0 20824 1308692 1292201 2022-08-02T13:44:10Z Шухрат Саъдиев 5132 гурӯҳбандӣ, илова wikitext text/x-wiki '''Филармонияи давлатии Тоҷикистон ба номи [[Акашариф Ҷӯраев]]''' — яке аз муассисаҳои консертии тобеи [[Вазорати фарҳанги Ҷумҳурии Тоҷикистон]] мебошад. Муассисаи консертӣ дар пойтахти Тоҷикистон — шаҳри [[Душанбе]] ҷойгир аст. == Таърих == Филармонияи давлатии Тоҷикистон дар асоси Қарори ШКХ [[Республикаи Советии Социалистии Тоҷикистон|ҶШС Тоҷикистон]] моҳи декабри соли [[1936]] таъсис ёфтааст. Ба ҳайати эҷодии Филармонияи давлатии Тоҷикистон бисёр ҳунармандон аз Театри мусиқии тоҷик, коллективҳои касбию ҳаваскорон, инчунин ҳофизони машҳури халқии ноҳияҳои гуногуни ҷумҳурӣ ҷалб гардиданд. Беҳтарин ҳофизону навозандагон, аз ҷумла навозанда М.Мавлонов, [[Ҳофизи халқии ҶШС Тоҷикистон]] [[Шариф Ҷӯраев]], С.Тӯхтаев ва дигарон дар ташаккул ва таҷаддуди анъанаҳои мусиқии классикию халқӣ ҳиссаи арзанда гузоштанд. Сарварии ҳофизони кӯҳистониро [[Ҳофизи халқии ҶШС Тоҷикистон]] [[Шариф Ҷӯраев]] ба уҳда дошт, ки ба ин даста [[Ҳофизи халқии ҶШС Тоҷикистон]] [[Пир Садиров|Пирӣ Садир]], С. Бобиев, Б. Шарифов, Х. Шаболова, Г. Ҳасанова, А. Ёров ва дигарон дохил мешуданд. Дар ҳайати Филармонияи давлатии Тоҷикистон Ансамбли тарона ва рақс, оркестри миллии созҳои халқиро ташкил намуда, роҳбари бадеии он [[Александр Степанович Ленский|Ленский А. С.]] ва ансамбли рубобчизанон (роҳбар [[Шариф Бобокалонов]]), дертар Ансамбли суруд ва рақси «Помир» таъсис ёфт. Солҳои минбаъда дар ин даргоҳи санъати тоҷик — [[Ҷӯрабек Муродов]], [[Малика Қаландарова]], [[Нигина Рауфова]], [[Зафар Нозим]], [[Шоиста Муллоҷонова]], [[Мастона Эргашева]], [[Тоҷиддин Муҳиддинов]], [[Самариддин Саъдиев]], [[Мирбобо Зиёев]], [[Абдулло Назриев]], [[Зӯҳро Каримова]], [[Ҳошим Назаров]], [[Муродбек Насриддинов]], [[Хосияти Зарафшонӣ|Хосият Отиқова]], [[Афзалшо Шодиев]], [[Ҳаётой Муъминова]] ва дигарон ҳунарнамои кардаанд. == Сафарҳои ҳунарӣ == Ҳайати эҷодии Филармонияи давлатии Тоҷикистон дар Даҳаи санъати тоҷик дар шаҳри [[Москва]] ([[1941]]) Даҳаи адабиёт ва санъати тоҷик дар Москва ([[1957]]), Рӯзҳои маданияту санъати тоҷик дар Москва ([[1967]]), инчунин бисёр даҳаю ҳафтаҳо ва рӯзҳои адабиёту санъати тоҷик дар ҷумҳуриҳои [[ИҶШС]] иштирок намудааст. Ансамбли фолклории «Ганҷина» соли [[1986]] бо Қарори Вазорати фарҳанг [[Республикаи Советии Социалистии Тоҷикистон|ҶШС Тоҷикистон]] таъсис шуда, роҳбараш Ҳунарпешаи мардумии Тоҷикистон [[Зафар Нозим]]ов буд, алҳол ба пуррагӣ фаъолият дошта санъати мардуми тоҷикро ба ҷаҳониён тарғиб намуда истодааст. Дастаҳои ҳунарии Филармонияи давлатии Тоҷикистон дар бисьёр кишварҳои хориҷӣ — [[Афғонистон]], [[Эрон]], [[Ҳиндустон]], [[Туркия]], Канада, [[ИМА]], [[Япония]], [[Австрия]], [[Ироқ]], [[Булғория]], [[Германия]], Чехославакия, [[Муғулистон]], [[Ветнам]] сафарҳои ҳунарӣ карданд. == Дастаҳои ҳунарии консертӣ == Имрӯзҳо сарварии ин боргоҳи ҳунарро ҳофизи мумтоз ва мақбули ҳамагон, [[Ҳунарпешаи халқии Тоҷикистон]] [[Афзалшоҳ Шодиев]] ба зимма дорад. Ӯ пайваста барои баланд гардидани сатҳи касбии ҳунармандони ин кохи ҳунар мекӯшад ва ният дорад, ки дар оянда онҳо тарғибгари фарҳангу ҳунари мардуми тоҷик натанҳо дар дохили кишвар, балки берун аз он, дар дигар мамолики ҷаҳон низ бошанд. Айни замон дар ФДТ ба номи А. Ҷӯраев дастаҳои ҳунарии зерин фаъолият доранд: # Ансамбли тарона ва рақс — роҳбар [[Ҳунарпешаи шоистаи Тоҷикистон]] [[Абдумаҷид Бердиев]]. # Ансамбли бонувони рубобӣ «Чаман» — роҳбар [[Ҳунарпешаи халқии Тоҷикистон]] [[Ҳаётой Мӯминова]]. # Ансамбли «Шашмақом» — роҳбар [[Ҳунарпешаи шоистаи Тоҷикистон]] [[Хурсандмурод Зарифов]]. # [[Оркестри созҳои халқии тоҷикӣ|Оркестри созҳои миллӣ]] — сардирижёр [[Давлат Қурбон]]. # «[[Ганҷина (дастаи ҳунарӣ)|Ансамбли фолклорӣ- этнографии Ганҷина]]» — роҳбар [[Файзигул Юсуфова]]. # Хори камеравӣ — роҳбар [[Елена Тиллоева]]. # Ансамбли «Меҳтариён» — роҳбар [[Расул Юсуфов]]. # [[Ансамбли камеравӣ]] — роҳбар композитор [[Шариф Бедаков]].<ref>{{Cite web |url=http://www.vfarhang.tj/index.php?link=filarmoniyai_davlatii_tojikiston_ba_nomi_akasharif_J%D1%9Eraev&view=data_links |title=Филармонияи давлатии Тоҷикистон |accessdate=2021-08-09 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20170302115642/http://vfarhang.tj/index.php?view=data_links&link=filarmoniyai_davlatii_tojikiston_ba_nomi_akasharif_J%D1%9Eraev |archivedate=2017-03-02 }}</ref> == Ҳунарпешагон == 6 н. Ҳунарпешаи халқии Тоҷикистон 12 н. Ҳунарпешаи шоистаи Тоҷикистон 3 н. Арбоби ҳунари Тоҷикистон 1 н. дорандаи ордени «Шараф» дараҷаи 2 5 н, Дорандаи медали «Хизмати шоиста» 3 н. Дорандаи «Ифтихорнома»-и Президенти ҶТ == Боз нигаред == * [[Ҳофизи халқии ҶШС Тоҷикистон]] * [[Ҳунарпешаи халқии ҶШС Тоҷикистон]] * [[Руйхати "Ҳунарпешаи халқии СССР аз Тоҷикистон"]] == Эзоҳ == {{эзоҳ}} == Сарчашма == * Роҳнамо (маълумотнома). Маълумотномаи омории Вазорати фарҳанги Ҷумҳурии Тоҷикистон. — Душанбе, 2010 [[Гурӯҳ:Филармонияи давлатии Тоҷикистон ба номи А. Ҷӯраев]] [[Гурӯҳ:Муассисаҳои мусиқӣ дар Тоҷикистон]] q8a4gh2j68e5n5diejxy2p24ef7urkp 0 21828 1308769 1238667 2022-08-03T06:27:15Z Peanutada 36192 wikitext text/x-wiki {{ятим}} [[Акс:'07 Massage at Novell 620.jpg|thumbnail|Массаж]] '''Массаж''' (аз {{lang-fr|Massage}}) дасткори лойяҳои ва амиқи азлонӣ ва бофтаи ҳамбанд бо истифода аз роҳҳои мухталиф, ба манзури афзоиши амалкард, кумак дар раванди дармон, коҳиши фаъолияти рефлекси [[мушак]]ҳо, манъи аз мотори нейрон таҳрикпазирӣ ва тарвиҷи оромиш ва рафоҳ аст.<ref>Аз Википедиаи Инглисӣ http://en.wikipedia.org/wiki/Massage</ref><ref>{{Cite web|url=https://rubpage.com/tantra-healing/|title=What Are the Health Benefits of Massage?|date=2022-06-08|lang=en-US|accessdate=2022-08-03}}</ref> Таърихи табобати массажӣ аз соли 3000 пеш аз милод (ё пештар) дар Ҳиндустон оғоз меёбад, ки дар он ҷо он як системаи муқаддаси табобати табиӣ ҳисобида мешуд. Массаж аз ҷониби ҳиндуҳо дар тибби "саломатии ҳаёт" истифода мешуд, як таҷрибае буд, ки барои шифо додани ҷароҳатҳо, сабук кардани дард ва пешгирӣ ва табобати бемориҳо ба наслҳо мегузаранд. [[Акс:Massage-hand-4.jpg|thumbnail|Массажи даст]] [[Акс:Massage-foot.jpg|thumbnail|Массажи пой]] == Нигаред низ == * [[Тандурустӣ]] {{хурд}} == Эзоҳ == {{эзоҳ}} [[Гурӯҳ:Массаж]] 63z8gyx4gvzg224v07ambm4fo72fw4t 0 22086 1308777 1292858 2022-08-03T07:00:55Z VASHGIRD 8035 wikitext text/x-wiki {{Олим |ном = Ато Аҳроров |номи аслӣ = Ато Аҳроров |тасвир = |бар = |тавсифи тасвир = |таърихи таваллуд = 3.07.1938 |зодгоҳ = {{Зодгоҳ|Самарқанд|шаҳри Самарқанд}}, [[ҶШС Ӯзбекистон]], [[ИҶШС]] |таърихи даргузашт = |шаҳрвандӣ = {{парчамбандӣ|Тоҷикистон}} |маҳалли даргузашт = |фазои илмӣ = [[санъат]] |ҷойҳои кор = [[Академияи илмҳои Тоҷикистон]] |дараҷаи илмӣ = {{Дараҷаи илмӣ|номзад|илмҳои санъатшиносӣ}} |унвонҳои илмӣ = {{Унвонҳои илмӣ ||1}} |алма-матер = Университети давлатии Самарқанд ба номи А.Навои |роҳбари илмӣ = |шогирдони маъруф = |маъруф ба = |ҷоизаҳо = “Аълочии кинематографияи СССР”, [[Арбоби ҳунари Тоҷикистон]] |имзо = |бари имзо = |сайт = |викитека = |викианбор = }} '''Ато Аҳроров''' ([[3 июл]]и [[1938]], [[Самарқанд]]) — мунаққид, синамошинос, [[номзади илм]]и санъатшиносӣ ([[1967]]). Узви Иттифоқи кинематографистони СССР ([[1968]]), узви раёсати Иттифоқи кинематографистони [[Тоҷикистон]] (1981—1996). «Аълочии кинематографияи СССР» (1979), [[Арбоби ҳунари Тоҷикистон]] ([[1991]]).<ref>[http://www.soros.tj/tj/news/334-kinofestivali-pan-umi-didor-shur-shud Кинофестивали панҷуми «Дидор» шурӯъ шуд]{{Пайванди мурда|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> == Зиндагинома == Ато Аҳроров Омӯзишгохи педагогии шаҳри Самарқанд (1955) ва шуъбаи тоҷикии факултети филилолгии Университети давлатии Самарқанд ба номи А.Навоиро хатм кардааст (1960). Сипас ба Душанбе кӯчидааст. Фаъолияти кориашро аз вазифаи лаборанти калон ва ходими хурди илмии шуъбаи таърихи санъати Институти таърихи ба номи А. Дониши [[Академияи илмҳои Тоҷикистон]] (1960—1961) оғоз намудааст. Сафари хидматӣ ба Афғонистон ба ҳайси тарҷумон (1962—1963). Аспиранти Институти таърихи санъати Вазорати маданияти СССР (1963—1967). Пас аз дифои рисолаи номзадӣ аз рӯи мавзӯи «Кинои тоҷик дар солҳои 1929—1965», ходими хурди илмӣ (1966—1969), ходими калони илмӣ (1969—1986), ходими пешбари илмӣ (1986—1994), мудири шуъбаи таърихи санъати Институти таърихи ба номи А.Дониш [[Академияи илмҳои Тоҷикистон]](1994—1995). Соли [[1996]] ба шаҳри [[Самарқанд]] кӯчидааст. Муаллими кафедраи илмҳои ҷамъиятии Донишкадаи тиббииёти шаҳри [[Самарқанд]] (1997—2003). Аз соли [[2005]] — дотсенти кафедраи илмҳои гуманитарии шуъбаи Самарқандии Донишгоҳи технологияҳои иттилоотии [[Тошканд]]. == Фаъолияти илмӣ == Аввалин муҳаққиқи таърихи кинои тоҷик, мунаққиди кино, узви шӯроҳои бадеӣ ва коллегияи «Тоҷикфилм» ва «Тоҷиктелефилм», барандаи барномаи телевизионии « Дар олами кино», муаллифи асару мақолаҳо доир ба масъалаҳои эстетика, санъати кино ва театр, мақолаҳои илмӣ ва илмии оммавӣ дар маҷмӯаҳои илмӣ, энсиклопедия ва матбуоти даврӣ.<ref>[http://kmt.tj/?book_id=81 Энсиклопедияи адабиёт ва санъати тоҷик.(иборат аз 3 ҷилд). Ҷилди I(АБАЙ — КАЛИМ)- Душанбе: Сарредаксияи илмии Энсиклопедияи советии тоҷик, 1988.]</ref> == Осор == * Таджикское кино: 1929-1969 гг. — Душанбе, 1971, * История советского кино, асари 4-ҷилда, (бобҳо оид ба кинои тоҷик) — Москва, 1969—1978, * На экране таджикские фильмы. — Душанбе, 1968 (бо ҳамқаламии В.Савченко), * Санъати кино. — Душанбе, 1974, * Таджикское кино: 1969-1974 гг. — Душанбе, «Дониш», 2010, Муратиб ва яке аз муаллифони маҷмӯаи дастаҷамъии: * Таджикский экран. — Душанбе, 1980, * Кино Таджикистана. — М., 1982 (бо ҳамқаламии С.Азизова), * Тоҷикфилм дирӯз ва имрӯз.[[Буклет]]. — Потсдам, 1988, * Санъати кинои Осиёи Миёна (боби кинои тоҷик). — Париж, 1991, * Луғати русӣ-тоҷикии истилоҳоти санъат. — Душанбе, 2003/(роҳбари гурӯҳи муаллифон ва яке аз муаллифон) ва ғ.<ref>Энциклопедия кино Таджикистана. — Душанбе,2012, с. 67</ref> == Эзоҳ == {{эзоҳ}} [[Гурӯҳ:Олимони Тоҷикистон]] [[Гурӯҳ:Олимони Фарҳангистони улуми Тоҷикистон]] [[Гурӯҳ:Аъзои Иттифоқи синамогарони ИҶШС]] [[Гурӯҳ:Арбобони ҳунари Тоҷикистон]] knz7yjz5himuq19zehydulzuoka58y9 0 60341 1308709 1304859 2022-08-02T16:14:59Z VASHGIRD 8035 wikitext text/x-wiki {{Адиб |ном = Уктамҷон Пулодов |номи аслӣ = Уктамҷон Пулодов |тасвир = |бар = |тавсифи тасвир = |ном ҳангоми таваллуд = |номи пурра = |тахаллусҳо = |таърихи таваллуд = 25.08.1936 |зодгоҳ = [[Хуҷанд]] |таърихи даргузашт = 02.08.1999 |маҳалли даргузашт = |шаҳрвандӣ = |навъи фаъолият = бостоншинос,муаррих,рӯзноманигор,олим |солҳои фаъолият = |самт = |жанр = |забони осор = |дебют = |ҷоизаҳо = |ҷоизаҳои адабӣ = |сайт = |викитека = |викигуфтовард = |викианбор = |имзо = }} '''Уктамҷон Пулодов''' — (20 августи 1936- 2 августи 1999, [[Хуҷанд]]) — бостоншинос, муаррих, рӯзноманигор ва тарчумон, докторӣ илмҳои таърих (1995), [[профессор]] (1996). Собикадори кор. Узви ИР ИҶШС (1973). == Зиндагинома == ДДОЛ ба номи С. М. Кировро хатм кардааст (1959). Ходими илмӣи осорхонаи таърихию кишваршиносии в. Ленинобод (1959-61), асссистенти кафедраи таърихи ИҶШС -и [[Донишгоҳи давлатии Хуҷанд ба номи академик Б. Ғафуров|ДДОЛ]] (1961—1962), аспирант (1962—1965), ходими хурди илмӣ (1965—1969), ходими калони илмӣи Пажуҳишгоҳи таърихи [[Фарҳангистони улуми Тоҷикистон|АУ ҶШС Тоҷикистон]] (1976—1985), мудири шуъбаи таърихи ЭСТ (1969—1976). Аз с.1995 дотсент ва сипас профессори [[Донишгоҳи давлатии Хуҷанд ба номи академик Б. Ғафуров]]. Дар тахия ва чопи чилдҳои нахустини алифбои ва чилди махсуси чашнии ЭСТ «Таджикская ССР» иштирок кардааст. Иштироккунандаи тахкикоти экспедитсияи комплексии бостоншиносии Тоҷикистони Шимоли (1965—1984), экспедитсияи бостоншиносии Панчакент (1986—1991), экспедитсияи бостоншиносии Афгонистони Шимоли (1974—1979). Муаллифи бештар аз 350 асари илмӣ ва илмӣю оммави оид ба бостоншиносии куруни вустои Осиёи Миёна, таърих ва таърихи маданияти халқи тоҷик. Баъзе асарҳояш дар Эрон, Чехословакия, Олмон чоп шудаанд. Асарҳои А. П. Чехов, нависандагони араб, хинд, арман, романи А.Безуглов «Додситон», як катор филмҳои бадеиро ба тоҷики тарчума кардааст. Иштироккунандаи бисёр конфронсу хамоишҳои байналхалқи. Бо нишони сарисинагии Вазорати маълумоти оли ва махсуси ИҶШС такдиронида шудааст. Шахрванди фахрии ш. Линколни Иёлати Небраскаи [[ИМА]] (1999). Дар тахияи комуси «Хуҷанд» сахми назаррас гузоштааст. == Осори илмӣ == * Уртакурган и Тирмизактеппа. (Материальная культура Уструшаны, вып.2). -Д., 1973 (соавтор); * Чильхуджра (Материальная культура Уструшаны, вып.3). -Д., 1975; * Камолиддин Бехзод. -Д., 1978; Санъати меъмории халқи тоҷик. -Д., 1978; * Древности Шахристана. -Д., 1984; * Что такое икта, суюргал и танхох. -Худжанд, 1998 (в соавтор.); * Материальная культура тадж. народа в VI-нач. VIII в. — Худжанд, 1998.<ref>[http://elbibhgu.narod.ru/TavcifnomaiOmuzgoron/TavsifnomaiOmuzgoron.html]</ref> == Сарчашма == {{эзоҳ}} [[Гурӯҳ:Олимони Тоҷикистон]] [[Гурӯҳ:Омӯзгорони Тоҷикистон]] [[Гурӯҳ:Таърихшиносони Тоҷикистон]] [[Гурӯҳ:Олимони Донишгоҳи давлатии Хуҷанд]] [[Гурӯҳ:Зодагони шаҳри Хуҷанд]] 8urw6xa10vmrhuep4m56sopi9y10jzu 1308710 1308709 2022-08-02T16:15:24Z VASHGIRD 8035 wikitext text/x-wiki {{Адиб |ном = Уктамҷон Пулодов |номи аслӣ = Уктамҷон Пулодов |тасвир = |бар = |тавсифи тасвир = |ном ҳангоми таваллуд = |номи пурра = |тахаллусҳо = |таърихи таваллуд = 25.08.1936 |зодгоҳ = [[Хуҷанд]] |таърихи даргузашт = 02.08.1999 |маҳалли даргузашт = |шаҳрвандӣ = |навъи фаъолият = бостоншинос, муаррих, рӯзноманигор |солҳои фаъолият = |самт = |жанр = |забони осор = |дебют = |ҷоизаҳо = |ҷоизаҳои адабӣ = |сайт = |викитека = |викигуфтовард = |викианбор = |имзо = }} '''Уктамҷон Пулодов''' — (20 августи 1936- 2 августи 1999, [[Хуҷанд]]) — бостоншинос, муаррих, рӯзноманигор ва тарҷумон, докторӣ илмҳои таърих (1995), [[профессор]] (1996). Собикадори кор. Узви ИР ИҶШС (1973). == Зиндагинома == ДДОЛ ба номи С. М. Кировро хатм кардааст (1959). Ходими илмӣи осорхонаи таърихию кишваршиносии в. Ленинобод (1959-61), асссистенти кафедраи таърихи ИҶШС -и [[Донишгоҳи давлатии Хуҷанд ба номи академик Б. Ғафуров|ДДОЛ]] (1961—1962), аспирант (1962—1965), ходими хурди илмӣ (1965—1969), ходими калони илмӣи Пажуҳишгоҳи таърихи [[Фарҳангистони улуми Тоҷикистон|АУ ҶШС Тоҷикистон]] (1976—1985), мудири шуъбаи таърихи ЭСТ (1969—1976). Аз с.1995 дотсент ва сипас профессори [[Донишгоҳи давлатии Хуҷанд ба номи академик Б. Ғафуров]]. Дар тахия ва чопи чилдҳои нахустини алифбои ва чилди махсуси чашнии ЭСТ «Таджикская ССР» иштирок кардааст. Иштироккунандаи тахкикоти экспедитсияи комплексии бостоншиносии Тоҷикистони Шимоли (1965—1984), экспедитсияи бостоншиносии Панчакент (1986—1991), экспедитсияи бостоншиносии Афгонистони Шимоли (1974—1979). Муаллифи бештар аз 350 асари илмӣ ва илмӣю оммави оид ба бостоншиносии куруни вустои Осиёи Миёна, таърих ва таърихи маданияти халқи тоҷик. Баъзе асарҳояш дар Эрон, Чехословакия, Олмон чоп шудаанд. Асарҳои А. П. Чехов, нависандагони араб, хинд, арман, романи А.Безуглов «Додситон», як катор филмҳои бадеиро ба тоҷики тарчума кардааст. Иштироккунандаи бисёр конфронсу хамоишҳои байналхалқи. Бо нишони сарисинагии Вазорати маълумоти оли ва махсуси ИҶШС такдиронида шудааст. Шахрванди фахрии ш. Линколни Иёлати Небраскаи [[ИМА]] (1999). Дар тахияи комуси «Хуҷанд» сахми назаррас гузоштааст. == Осори илмӣ == * Уртакурган и Тирмизактеппа. (Материальная культура Уструшаны, вып.2). -Д., 1973 (соавтор); * Чильхуджра (Материальная культура Уструшаны, вып.3). -Д., 1975; * Камолиддин Бехзод. -Д., 1978; Санъати меъмории халқи тоҷик. -Д., 1978; * Древности Шахристана. -Д., 1984; * Что такое икта, суюргал и танхох. -Худжанд, 1998 (в соавтор.); * Материальная культура тадж. народа в VI-нач. VIII в. — Худжанд, 1998.<ref>[http://elbibhgu.narod.ru/TavcifnomaiOmuzgoron/TavsifnomaiOmuzgoron.html]</ref> == Сарчашма == {{эзоҳ}} [[Гурӯҳ:Олимони Тоҷикистон]] [[Гурӯҳ:Омӯзгорони Тоҷикистон]] [[Гурӯҳ:Таърихшиносони Тоҷикистон]] [[Гурӯҳ:Олимони Донишгоҳи давлатии Хуҷанд]] [[Гурӯҳ:Зодагони шаҳри Хуҷанд]] 6o2x10r4rbxm1aevcuzy5n3ncj6tlst 0 62419 1308744 1008230 2022-08-03T04:49:40Z VASHGIRD 8035 VASHGIRD moved page [[Бабакин Георгий Николаевич]] to [[Георгий Бабакин]] wikitext text/x-wiki {{Олим}} '''Георгий Бабакин'' ('''Бабакин Георгий Николаевич''; [31.10 (13.11).1914, [[Маскав]] — 3.8.1971, ҳамон ҷо) — [[муҳандис]] ва конструктори шӯравӣ, дар соҳаи техникаи кайҳонӣ фаъолият кардааст, узви вобастаи АИ ИҶШС (1970). [[Қаҳрамони Меҳнати Сотсиалистӣ]] (1970). == Зиндагинома == Нахустин маълумоти касбиро дар курсҳои Наркомати алоқаи [[ИҶШС]] гирифтааст. Хатмкардаи Институти алоқаи электромеханикӣ (ғоибона, 1957). Солҳои 1943-49 мудири озмоишгоҳ, сардори Бюрои конструкторӣ (БК) ва сарконструктори Институти илмии автоматика. Аз соли. 1949 дар коркарди силсилаҳои автоматии идоракунии техникаи ҳавопаймоӣ ва кайҳонӣ, аз соли 1952 дар Бюрои Лавочкин дар соҳаи мушакҳои болдори байниқитъавии «Буря» ва маҷмӯи самтураъсӣ (зенитӣ) ва мушакии В-300 кор кардааст. Аз соли. 1965 сарконструктори БК оид ба техникаи кайҳонӣ буд. С. Королев ба Бабакин сарварии корҳои анҷомдиҳии таҳқиқот ва сохтани зондҳо (кураҳои обуҳавосанҷӣ)-и Моҳ ва байнисайёравиро супурд. Таҳти роҳбарии Бабакин истгоҳҳои худкор ва дастгоҳҳои кайҳонӣ барои таҳқиқи Моҳ (аз ҷумла «Луноход-1»), Зуҳра («Венера-4») ва Миррих («Марс-2», «Марс-3») сохта шудаанд, дастгоҳи «Луна-9» ба Моҳ ва нахустин кураҳои обуҳавосанҷии «Венера-4» ба атмосфераи Зуҳра фиристода шуданд. Дорандаи Мукофоти ленинӣ (1966). Бо ордени Ленин ва дигар ордену медалҳо сарфароз гардидааст. Ба ифтихори Бабакин танӯраҳои Моҳ ва Миррих номгузорӣ шудаанд. == Эзоҳ == {{эзоҳ}} == Сарчашма == * {{ЭМТ||2}} f182omxowpdgn984saorfcu5xgrdz2j 1308748 1308744 2022-08-03T04:50:14Z VASHGIRD 8035 wikitext text/x-wiki {{Олим}} '''Георгий Бабакин'' ('''Бабакин Георгий Николаевич''; {{ВД-Дебоча}}) — [[муҳандис]] ва конструктори шӯравӣ, дар соҳаи техникаи кайҳонӣ фаъолият кардааст, узви вобастаи АИ ИҶШС (1970). [[Қаҳрамони Меҳнати Сотсиалистӣ]] (1970). == Зиндагинома == Нахустин маълумоти касбиро дар курсҳои Наркомати алоқаи [[ИҶШС]] гирифтааст. Хатмкардаи Институти алоқаи электромеханикӣ (ғоибона, 1957). Солҳои 1943-49 мудири озмоишгоҳ, сардори Бюрои конструкторӣ (БК) ва сарконструктори Институти илмии автоматика. Аз соли. 1949 дар коркарди силсилаҳои автоматии идоракунии техникаи ҳавопаймоӣ ва кайҳонӣ, аз соли 1952 дар Бюрои Лавочкин дар соҳаи мушакҳои болдори байниқитъавии «Буря» ва маҷмӯи самтураъсӣ (зенитӣ) ва мушакии В-300 кор кардааст. Аз соли. 1965 сарконструктори БК оид ба техникаи кайҳонӣ буд. С. Королев ба Бабакин сарварии корҳои анҷомдиҳии таҳқиқот ва сохтани зондҳо (кураҳои обуҳавосанҷӣ)-и Моҳ ва байнисайёравиро супурд. Таҳти роҳбарии Бабакин истгоҳҳои худкор ва дастгоҳҳои кайҳонӣ барои таҳқиқи Моҳ (аз ҷумла «Луноход-1»), Зуҳра («Венера-4») ва Миррих («Марс-2», «Марс-3») сохта шудаанд, дастгоҳи «Луна-9» ба Моҳ ва нахустин кураҳои обуҳавосанҷии «Венера-4» ба атмосфераи Зуҳра фиристода шуданд. Дорандаи Мукофоти ленинӣ (1966). Бо ордени Ленин ва дигар ордену медалҳо сарфароз гардидааст. Ба ифтихори Бабакин танӯраҳои Моҳ ва Миррих номгузорӣ шудаанд. == Эзоҳ == {{эзоҳ}} == Сарчашма == * {{ЭМТ|Бабакин Георгий Николаевич|2}} 7x78u32t4jdivozbs3xv8v6d91lnlp1 14 69303 1308691 631975 2022-08-02T13:43:14Z Шухрат Саъдиев 5132 навсозӣ, гурӯҳбандӣ wikitext text/x-wiki [[Гурӯҳ:Муассисаҳои мусиқӣ дар Тоҷикистон]] jwjzwnzdebiic1j0va7xc26gvwq8mgk 0 108809 1308749 1194049 2022-08-03T05:50:29Z Farorud 26988 ба ҳазф wikitext text/x-wiki '''Авул''' ({{Lang-kk|ауыл}}, {{ забон-фа| اول }}) – [[деҳа]] дар халқиятҳои турктабор, (дар [[Доғистон]], [[Қирғизистон]], [[Туркманистон]] ва [[Қазоқистон]]).<ref>Фарҳанги тафсирии забони тоҷикӣ (иборат аз 2 ҷилд) Ҷ. 1 А – Н (нашри дувум)./Зери таҳрири С. Назарзода, А. Сангинов, С. Каримов, М. Ҳ. Султон. – Душанбе 2010, - c. 36 ISBN 978-99947-69-39-1</ref> == Эзоҳ == {{эзоҳ}} {{ПБ}} [[Гурӯҳ:Мафҳумҳо]] [[Гурӯҳ:Маҳалҳои аҳолинишин]] nnhrehx2y9ljwvfn9lxrplc11hryh7r 0 208910 1308711 1174506 2022-08-02T16:16:47Z VASHGIRD 8035 wikitext text/x-wiki {{Адиб |навъи фаъолият = {{шоир|}} }} '''Амирӣ''' (''Мирзо Муҳаммадсодиқхони Фароҳонии Қоиммақомӣ'', маъруф ба '''Адибулмамолик''' ([[1860]], [[Арок]] — [[1917]], [[Теҳрон]]) — {{шоир}} ва [[рӯзноманигор]]и эронӣ. == Зиндагинома == Набераи маорифпарвари машҳури Эрон Қоиммақоми Фароҳонӣ. Забонҳои арабӣ, русӣ, туркӣ, англисӣ, франсавиро медонист. Аз тариқи Кавказ ба Хоразм омад ва аз он ҷо ба Машҳад, сипас ба Боку рафт. Дар Боку замимаи форсии рӯзномаи «Иршод»-ро интишор мекард. Адибулмамолики Фароҳонӣ инчунин ношири рӯзномаҳои «Адаб» (1890 — 92), «Ироқи Аҷам» (1906), «Офтоб» (1913), «Маҷлис» мебошад. Аз соли 1910 то охири умр дар идораҳои адлияи шаҳрҳои Симнон, Язд ва ғ. кор кардааст. == Эҷодиёт == Адибулмамолики Фароҳонӣ шоири соҳибдевон аст. Дар девонаш, ки аз 25 ҳазор байт иборат аст, қасидаҳо, қитъаҳо, мусамматҳову таркиббандҳову тарҷеъбандҳояш фароҳам омадаанд. Мавзӯъҳои ашъори Адибулмамолики Фароҳонӣ иборатанд аз танқиди нобаробариҳои иҷтимоӣ, тарзи давлатдории феодалӣ, риёкориҳои кормандони додситонҳо, ташвиқи илму маориф, ватандӯстӣ ва ғ. Адибулмамолики Фароҳонӣ яке аз саромадони равияи демократии назми муосири Эрон (оғози а. 20) маҳсуб мешавад. Вай аз мӯътақидони анъанаҳои шеъри адабиёти классикии форс-тоҷик буд. == Эзоҳ == {{эзоҳ}} == Адабиёт == * Ёҳақӣ Муҳаммадҷаъфар, Чун сабуи ташна (Таърихи адабиёти муосири форсӣ), Т., 1375 ҳ. ш. == Сарчашма == * {{ЭМТ|Амирӣ|1}} 31wtxjuexvuzod0cv4d8gdel3cgvlzy 0 209074 1308781 1307046 2022-08-03T08:52:05Z Omid Jeyhani 1522 /* Тоҷикисозии дараҷаҳои низомии Тоҷикистон */ илова, ислоҳ wikitext text/x-wiki '''Рутбаҳои ҳарбӣ дар [[Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон]]''' бо Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи уҳдадории умумии ҳарбӣ ва хизмати ҳарбӣ» муқаррар карда мешаванд<ref name="Қонун">[http://majmilli.tj/қонуни-ҷумҳурии-тоҷикистон-дар-бораи-35/ Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи уҳдадории умумии ҳарбӣ ва хидмати ҳарбӣ»]</ref>. = Сохтори рутбаҳои ҳарбӣ = Дар Қувваҳои Мусаллаҳ, дигар қӯшунҳо ва сохтори ҳарбӣ чунин ҳайати хизматчиёни ҳарбӣ муайян карда шуда, мувофиқан рутбаҳои ҳарбии зерин аз тарафи Маҷлиси намояндагони Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон муқаррар карда мешавад<ref name="Қонун" />: {| width="100%" style="border:1px solid #8888aa; background-color:#FFFFFF; padding:5px; font-size:95%; margin: 0px 12px 12px 0px;" |- bgcolor="#CCCCCC" ! colspan="24" | [[Афсар]]он |- bgcolor="#dadada" !{{flagicon|Tajikistan}} '''[[Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон|Нерӯҳои мусаллаҳи Тоҷикистон]]''' ! colspan="10" | [[Солор]]он ! colspan="6" | [[Сардор]]он ! colspan="8" | [[Саркарда]]гон |- align="center" |- style="text-align:center;" |rowspan=2|[[File:Roundel_of_Tajikistan.svg|100px]] | colspan=2 rowspan=2| | colspan=2| [[File:Tajikistan-Army-OF-9e.png|50px]] | colspan=2| [[File:Tajikistan-Army-OF-8.png|50px]] | colspan=2| [[File:Tajikistan-Army-OF-7.png|50px]] | colspan=2| [[File:Tajikistan-Army-OF-6.png|50px]] | colspan=2| [[File:Tajikistan-Army-OF-5.png|50px]] | colspan=2| [[File:Tajikistan-Army-OF-4.png|50px]] | colspan=2| [[File:Tajikistan-Army-OF-3.png|50px]] | colspan=2| [[File:Tajikistan-Army-OF-2.png|50px]] | colspan=2| [[File:Tajikistan-Army-OF-1c.png|50px]] | colspan=2| [[File:Tajikistan-Army-OF-1b.png|50px]] | colspan=2| [[File:Tajikistan-Army-OF-1a.png|50px]] |- style="text-align:center;" | colspan=2| '''Генерали артиш''' | colspan=2| '''Генерал-полковник''' | colspan=2| '''Генерал-лейтенант''' | colspan=2| '''Генерал-майор''' | colspan=2| '''Полковник''' | colspan=2| '''Подполковник''' | colspan=2| '''Майор''' | colspan=2| '''Капитан''' | colspan=2| '''Лейтенанти калон''' | colspan=2| '''Лейтенант''' | colspan=2| '''Лейтенанти хурд''' |- style="background-color:#CCCCCC; width: 100%" !'''Дараҷаҳои пешниҳодӣ'''<ref name="Джайхани">[http://asiaplustj.info/ru/news/tajikistan/society/20181110/umed-dzhaihani-v-natsionalnoi-armii-i-terminologiya-dolzhna-bit-maksimalno-natsionalnoi Умед Джайхани: В национальной армии и терминология должна быть максимально национальной]</ref> !! colspan=4 | [[Артишсолор]] !! colspan=2 | [[Сипаҳсолор]] !! colspan=2 | [[Лашкарсолор]] !! colspan=2 | [[Гундсолор]] !! colspan=2 | [[Сарҳанг]] !! colspan=2 | [[Сарҳангёр]]!! colspan=2 | [[Саргурд]] !! colspan=2 | [[Сарвон]] !! colspan=2 | [[Таҳморо]] !! colspan=2 | [[Таҳмдор]] !! colspan=2 | [[Таҳмовар]] </noinclude> |- |} <noinclude> {| width="100%" style="border:1px solid #8888aa; background-color:#FFFFFF; padding:5px; font-size:95%; margin: 0px 12px 12px 0px;" |- bgcolor="#CCCCCC" ! colspan="16" | Дараҷадорон ва сарбозон |- bgcolor="#dadada" !'''{{flagicon|Tajikistan}} [[Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон|Нерӯҳои мусаллаҳи Тоҷикистон]]''' ! colspan="4" | [[Размсоз]]он ! colspan="8" | [[Размовар]]он ! colspan="4" | [[Сарбоз]]он |- align="center" |- </noinclude> |- style="text-align:center;" | rowspan=2 | [[File:Roundel_of_Tajikistan.svg|100px]] | colspan=2| [[File:Tajikistan-Army-OR-9b.png|50px]] | colspan=2| [[File:Tajikistan-Army-OR-9a.png|50px]] | colspan=2| [[File:Tajikistan-Army-OR-8.png|50px]] | colspan=2| [[File:Tajikistan-Army-OR-7.png|50px]] | colspan=2| [[File:Tajikistan-Army-OR-6.png|50px]] | colspan=2| [[File:Tajikistan-Army-OR-5.png|50px]] | colspan=2| [[File:Tajikistan-Army-OR-4.png|50px]] | colspan=2| [[File:Tajikistan-Army-OR-1.png|50px]] |- style="text-align:center;" | colspan=2| ''' Прапоршики калон''' | colspan=2| '''Прапоршик''' | colspan=2| '''Старшина''' | colspan=2| '''Сержанти калон''' | colspan=2| '''Сержант''' | colspan=2| '''Сержанти хурд''' | colspan=2| '''Ефрейтор''' | colspan=2| '''Аскар''' |- style="background-color:#CCCCCC; width: 100%" !'''Дараҷаҳои пешниҳодӣ'''<ref>[https://asiaplustj.info/tj/news/tajikistan/20220223/umed-aion-agar-raisumur-tasmim-giradu-dastur-diad-rutbaoi-nizom-bechunucharo-mill-meshavand Умед Ҷайҳонӣ: Агар раисҷумҳур тасмим гираду дастур диҳад, рутбаҳои низомӣ бечунучаро миллӣ мешаванд]</ref>||colspan=2| [[Размсоз]] ||colspan=2| [[Размпардоз]] ||colspan=2| [[Размозмо]] ||colspan=2| [[Разморо]] ||colspan=2| [[Размдор]] ||colspan=2| [[Размовар]] ||colspan=2| [[Размюз]] ||colspan=2| [[Сарбоз]] |- |} Пас аз рутбаи ҳарбии хизматчии ҳарбие, ки дар қисми ҳарбии гвардия ё ҷузъу томи гвардиявӣ хидмат мекунанд, калимаи «гвардия» илова карда мешавад. Ба рутбаи ҳарбии хизматчии ҳарбие, ки ихтисоси қайди ҳарбии ҳуқуқӣ, тиббӣ дорад, мутобиқан калимаҳои «адлия», «хидмати тиббӣ», илова карда мешавад. Ба рутбаи ҳарбии шаҳванде, ки дар эҳтиёт ё дар истеъфо мебошад, мутобиқан калимаи «эҳтиёт» ё «мустаъфӣ» илова карда мешавад. Ҷорӣ намудани рутбаҳои хизматӣ, махсус ё дараҷаи ихтисосии ба рутбаҳои ҳарбӣ монанд барои шахсони мансабдор, кормандон ва хизматчиёни вазорату идораҳо, корхонаҳо, ташкилоту муассисаҳо ва иттиҳодияҳои ҷамъиятӣ манъ аст<ref name="Қонун" />. == Тоҷикисозии дараҷаҳои низомии Тоҷикистон == [[Вазорати мудофиаи Ҷумҳурии Тоҷикистон|Вазорати дифоъи Тоҷикистон]] дар [[соли 2018]] хостори тоҷикисозии дараҷаҳои низомии Нерӯҳои мусаллаҳи ин кишвар шуд ва аз Кумитаи забону истилоҳоти Тоҷикистон дархост кард, ки баробарҳои тоҷикӣ барои дараҷаҳои низомии русӣ пешниҳод кунад. Умед Ҷайҳонӣ, узви коргурӯҳи муштараки вожагузинии Кумитаи забону истилоҳот ва Вазорати дифоъи Тоҷикистон, бо пайравӣ аз усули таърихгароӣ, пайвастагӣ, ҳамгунсозӣ ва стандартисозии истилоҳоти низомӣ дар миёни кишварҳои форсизабон, вожаҳои [[артиш]], [[сипоҳ]], [[лашкар]], [[гунд]], [[ҳанг]], [[гурдон]], [[вашт]], [[таҳм]], [[гурӯҳ]] ва [[рада]]ро ба тартиб ба ҷои истилоҳоти русии ''армия'', ''корпус'', ''дивизия'', ''бригада'', ''полк'', ''баталион'', ''рота'', ''взвод'', ''отделение'' ва ''звено'' пешниҳод кард. Вай ҳамчунин аз ин вожаҳо барои фармондеҳони ин ягонҳои артишӣ, ба тартиб, дараҷаҳои [[артишсолор]], [[сипаҳсолор]], [[лашкарсолор]], [[гундсолор]], [[сарҳанг]], [[саргурд]], [[сарвашт]], [[таҳмбон]], [[гурӯҳбон]] ва [[радабон]]ро пешниҳод кард, ки аз истилоҳоту алқоб ва маносиби низомии даврони [[Ашкониён]], [[Сосониён]], [[Сомониён]] ва [[дараҷаҳои Нерӯҳои мусаллаҳи Эрон]] баргирифта ва ё аз рӯи онҳо сохта шудаанд<ref>[https://www.ozodi.org/a/proposal-for-changing-military-ranks-in-tajikistan/29233584.html Полк-ҳанг, полковник - сарҳанг ва генерал-майор – гундсолор?]</ref>. Кумитаи забону истилоҳот ин вожаҳоро барои ҷойгузин кардани рутбаҳои русӣ ба гурӯҳи кории Шурои амнияти миллӣ ва Вазорати дифоъ пешниҳод кардааст<ref>[https://www.ozodi.org/a/tajik-army-translation-asia/30085281.html Дар ниҳоят "генерал" - "солор" ва "дивизия" - "лашкар" мешаванд?]</ref>. {| class="wikitable" |+Вожаҳои пешниҳодӣ барои ҷойгузинии номи русии ягонҳо ва дараҷаҳо<ref>[https://asiaplustj.info/tj/news/tajikistan/20220223/umed-aion-agar-raisumur-tasmim-giradu-dastur-diad-rutbaoi-nizom-bechunucharo-mill-meshavand Умед Ҷайҳонӣ: Агар раисҷумҳур тасмим гираду дастур диҳад, рутбаҳои низомӣ бечунучаро миллӣ мешаванд]</ref> ! colspan="2" |номи ягонҳо ! rowspan="2" |баргирифта аз ! colspan="2" |номи дараҷаҳо ! rowspan="2" |баргирифта аз |- |-align="center" |<small>кунунӣ</small> |<small>пешниҳодӣ</small> |<small>кунунӣ</small> |<small>пешниҳодӣ</small> |- | | | | қаторӣ ([[курсант]]) | [[сарбоз]] ([[Курсант|размомӯз]]) |размомӯз — навсохта аз рӯи «''донишомӯз''» |- | звено | [[гурӯҳ]] | | ефрейтор | [[размюз]] |«[[Шоҳнома]]» |- | отделение | [[рада]] | сипоҳи Ашкониён ва [[Сипоҳи Сосониён|Сосониён]]; «[[Шоҳнома]]» | сержанти хурд | [[размовар]] |«Шоҳнома»; [[Сипоҳи посдорони Инқилоби исломӣ|Сипоҳи посдорон]] |- | | | | сержант | [[размдор]] |«Шоҳнома»; [[Сипоҳи посдорони Инқилоби исломӣ|Сипоҳи посдорон]] |- | | | | сержанти калон | [[разморо]] | барсохта аз рӯи «''лашкароро''» дар «Шоҳнома» |- | | | | старшина | [[размозмо]] |«Шоҳнома» |- | | | | прапоршик | [[размпардоз]] | «Тафсири Ҳусайнӣ» аз [[Ҳусайн Воизи Кошифӣ]] |- | | | | прапоршики калон | [[размсоз]] |«Шоҳнома» |- | взвод | [[таҳм]] | сипоҳи Ашкониён ва Сосониён | лейтенанти хурд | [[таҳмовар]] | навсохта аз рӯи «''размовар''» |- | | | | лейтенант | [[таҳмдор]] | сипоҳи Ашкониён ва Сосониён |- | | | | лейтенанти калон | [[таҳморо]] | барсохта аз рӯи «''лашкароро''» дар «Шоҳнома» |- | рота | [[вашт]] | сипоҳи Ашкониён ва Сосониён | капитан | [[сарвон]] | «Шоҳнома» |- | баталион | [[гурдон]] | Неруҳои мусаллаҳи Эрон | майор | [[саргурд]] | «[[Фарҳанги забони тоҷикӣ]]» |- | | | | подполковник | [[сарҳангёр]] | навсохта аз рӯи «''сарҳангшумор''» дар сипоҳи Сомониён |- | полк | [[ҳанг]] | Неруҳои мусаллаҳи Эрон | полковник | [[сарҳанг]] |«[[Шоҳнома]]»; сипоҳи Сомониён |- | бригада | [[гунд]] | сипоҳи Ашкониён ва Сосониён | генерал-майор | [[гундсолор]] | сипоҳи Ашкониён ва Сосониён |- | дивизия | [[лашкар]] | сипоҳи Ашкониён, Сосониён ва Сомониён | генерал-лейтенант | [[лашкарсолор]] | «Шоҳнома» |- | корпус | [[сипоҳ]] | сипоҳи Ҳахоманишиён, Ашкониён, Сосониён ва Сомониён | генерал-полковник | [[лашкарсолор]] | «Шоҳнома» |- | артиш | [[артиш]] | Неруҳои мусаллаҳи Эрон | генерали артиш | [[артишсолор]] | навсохта аз рӯи «''артишдорон солор''» дар сипоҳи Сосониён |} = Таърихчаи дараҷаҳои низомии тоҷикӣ = Деринатарин ёдкард аз нерӯҳои размии ниёкони тоҷикон дар «[[Авесто]]» ва сангнавиштаҳои шоҳаншоҳони [[Ҳахоманишиён|Ҳахоманишӣ]] боз монда, ки ''*kāra-'' ‘''мардум-сипоҳ''’ (< ҳиндуурупоӣ: ''*koro-s'', ''*kori̯o-s'' ‘[[ҷанг]]; [[сипоҳ]], [[лашкар]]’ < {{lang-de|''Heer''}} ‘[[артиш]]; [[нерӯи заминӣ]]’; {{lang-en|''Here''}} ‘артиш’)<ref>[[Эдельман, Джой Иосифовна|''Эдельман Д. И.'']] [[Этимологический словарь иранских языков]] / [[Институт языкознания РАН]]. — М.: Издательская фирма «Восточная литература» РАН, 2011. — Т. 4 (i—k). — 416 с. — 800 экз. — ISBN 5-02-018124-2, ISBN 978-5-02-036478-3. (в пер.). — стр. 389—391</ref> ва *''spāda-'' ‘сипоҳ’ хонда шудаанд. Дар нерӯҳои размии Эрони бостон нақши вижаеро [[гардуна]]саворон доштанд, ки дар «[[Авесто]]» ''raθaē-štar-'' (аз ''raθa-'' ‘''гардуна''’ + ''štar-'' ‘''истода''’) номида шудаанд<ref name="Tafazzoli">[https://ia800301.us.archive.org/23/items/AsanianSocietyI.WarriorsIi.ScribesIii.Dehqans/Tafazzoli2000SasanianSocietyI.WarriorsIi.ScribesIii.Dehqans.pdf ''Tafazzoli A.'' Sasanian Society. I. Warriors. II. Scribes. III. Dehqāns. N.Y., 2000.]</ref>. Ҳамин вожа дар забони {{lang-pal|''artēštār''}} шуда ва «''[[артиш]]''» аз он гирифта шудааст<ref>''Ҳасандӯст, Муҳаммад''. Фарҳанги решашинохтии забони форсӣ. Теҳрон: Фарҳангистони забону адаби форсӣ, Нашри осор, 1393. ISBN 978-600-6143-55-2.</ref>. === Сипоҳи Ҳахоманишиён === {| class="infobox bordered" style="width: 24em" !colspan='3' style="text-align:center; background:#cce" |'''Сипоҳи Ҳахоманишиён''' |- |colspan='3'| |- ! [[Ягон]]ҳо ! Шумори нерӯҳо ! Фармондеҳ |- | [[Рада|''*daθa-'']] | 10 сарбоз | [[Размовар|''*daθapati-'']] |- | [[Вашт|''*θata-'']] | 100 сарбоз | [[Сарвон|''*θatapati-'']] |- | [[Ҳанг|''*hazāra-'']] | 1 000 сарбоз | [[Сарҳанг|''*hazārapati-'']] |- |[[Гунд|''*baivara-'']] | 10 000 сарбоз |[[Гундсолор|''*baivarapati-'']] |- | [[Сипоҳ|''*spāda-'']] | 60 000 сарбоз | [[Сипаҳсолор|''*spādapati-'']] |} Нерӯҳои мусаллаҳи Ҳахоманишиён (550 – 330 то милод) бар пояи радабандии даҳ-даҳӣ созмон ёфтаву ба забони {{lang-peo|''*spāda-''}} [''сипоҳ''] хонда мешудаанд. Дар сипоҳи Ҳахоманишиён аз 10 [[сарбоз]] як [[рада|''*daθa-'']] [''даҳа''] ташкил мешуда ва сардораш [[Размовар|''*daθapati-'']] [''даҳбад''] хонда мешудааст<ref name="Hinz">''W. Hinz'', Altiranisches Sprachgut der Nebenüberlieferungen, Wiesbaden, 1975.</ref>. Аз 10 ''даҳа'' як [[вашт|''*θata-'']] [''сада''] ташкил мешуда ва фармондеҳаш [[Сарвашт|''*θatapati-'']] [''садбад''] номида мешудааст<ref name="Hinz" />. Аз 10 ''сада'' як [[ҳанг|''*hazāra-'']] [''ҳазора''] ташкил мешуда ва фармондеҳаш [[Сарҳанг|''*hazārapati-'']] [''ҳазорбад''] хонда мешудааст<ref name="Marquart">''J. Marquart'', Untersuchungen zur Geschichte von Eran I, Göttingen, 1896.</ref>. Аз 10 ''ҳазора'' як [[лашкар|''*baivara-'']] [''бевара''] ташкил мешуда, ки фармондеҳаш [[Лашкарсолор|''*baivarapati-'']] [''беварабад''] номида мешудааст<ref name="Marquart" />. Сарфармондеҳи сипоҳи Ҳахоманишиён [[Сипаҳсолор|''*spādapati-'']] [''сипаҳбад''] хонда мешуд<ref>''Шаҳбозӣ, Алиризо Шопур''. Ҷанг дар Эрони бостон // Ҷусторҳои эроншиносӣ. Теҳрон: Китоби марҷаъ, 1391.</ref>. Агар шумори нерӯҳои ин ягонҳоро бо воҳидҳои низомии артишҳои имрӯзӣ ҳамсанҷӣ кунем, ''даҳа'' бо [[Рада|''отделение'']], ''сада'' бо [[Вашт|''рота'']], ''ҳазора'' бо [[Ҳанг|''полк'']], ''бевара'' бо [[Лашкар|''дивизия'']] ва ''сипоҳ'' бо [[Артиш|''армия'']] баробар мешаванд. Бо ҳамин қиёс, ''даҳбад'' бо ''сержант'' ё ''старшина'', ''садбад'' бо ''лейтенант'' ё ''капитан'', [[Сарҳанг|''ҳазорбад'']] бо ''майор'' ё ''полковник'', [[Гундсолор|''беварабад'']] бо ''генерал-майор'' ё ''генерал-лейтенант'' ва ''сипаҳбад'' бо ''генерал-полковник'' ё ''генерали артиш'' баробар мешаванд. === Сипоҳи Ашкониён === {{Сипоҳи Ашкониён}} Дудмони паҳлавии [[Шоҳаншоҳии Ашконӣ|Ашкониён]] ([[Соли 250 п.м.]] — [[224]]), ки ҷойгузини дудмони юнонии [[Давлати Селевкиён|Селевкиён]] ([[Соли 312 п.м.|312]] — [[Соли 64 п.м.|64 п.м.]]) шуд, созмони радабандии даҳдаҳии сипоҳи Ҳахоманишиёнро ба кор гирифт<ref name="Никоноров" />. Радабандии сипоҳи Ашкониён чунин будааст<ref>[http://www.ihism.uph.edu.pl/images/PDFs/DRUK_HIS_6/DRUK-SYVNNE.pdf ''Ilkka SYVÄNNE'' * (University of Haifa, Israel) Parthian Cataphract vs. the Roman Army 53 BC-AD 224]</ref>: Дар [[сипоҳи Ашкониён]] ''даҳаҳо'' ба [[забони паҳлавӣ]] [[Рада|''*radag'']] [''рада''], ''садаҳо'' — [[Вашт|''wast'']] [''васт''], ''ҳазораҳо'' — [[Ҳанг|''drafš'']] [''дирафш''], ''бевараҳо'' — [[Гунд|''gund'']] [''гунд''] номида мешуданд<ref>''Farrokh, Kaveh''. Sassanian Elite Cavalry AD 224-642. Oxford: Osprey, 2005. ISBN 1841767131. — с. 6—7</ref>. Фармондеҳони ин ягонҳо мутаносибан [[Сарвон|''wast-sālār'']] [''васт-солор''], [[Сарҳанг|''drafš-sālār'']] [''дирафш-солор''] ва [[Гундсолор|''gund-sālār'']] [''гунд-солор''] хонда мешуданд<ref>''Ҷалолӣ'', ''Эраҷ''. Артиши Эрон дар асри Сосониён. Теҳрон: Вадиъат, 1384. – 170 с. ISBN 964-7805-48-9.</ref>. Нерӯҳои мусаллаҳи Ашкониён низ чун замони Ҳахоманишиён [[Сипоҳ|''spāδ'']] [''сипоҳ''] ва фармондеҳашон [[Сипаҳсолор|''spāδpat'' ё ''spāδbad'']] [''сипаҳбад''] номида мешуд<ref name="Shahbazi">[http://www.iranicaonline.org/articles/army-i ''A. Sh. Shahbazi'', “ARMY i. Pre-Islamic Iran,” Encyclopædia Iranica, II/5, pp. 489-499]</ref>. Бояд гуфт, ки сипоҳи подшоҳии [[Арманистон]], ки фармонбардори Эрон буд, низ ҳамчун сипоҳи Ашкониён ба «''гунд''», «''дрош''» ва «''вашт''» бахшбандӣ мешуд<ref name="Айвазян">[https://www.academia.edu/35927114/Терминология_организационной_структуры_Армянской_Армии_в_IV_V_вв._The_Terminology_of_the_Organizational_Structure_of_the_Armenian_Army_in_the_4-5th_centuries_А._Айвазян._Армяно-персидская_война_449_451_гг._Кампании_и_сражения._Eреван_Воскан_Ереванци_2016_СПб._Алетейя_2017._С._360-464 ''Айвазян А.'' Терминология организационной структуры Армянской Армии в IV—V вв. // А. Айвазян. Армяно-персидская война 449–451 гг. Кампании и сражения.– Eреван: Воскан Ереванци, 2016; СПб.: Алетейя, 2017. С. 360-464.]</ref>. Ҳануз ҳам дар Нерӯҳои мусаллаҳи Арманистон [[вашт|рота]] ба забони {{lang-hy|«Վաշտ»}} [''вашт''], [[ҳанг]] — «''գունդ''» [''гунд''] ё «''Զորագունդ''» [''зӯрагунд''], [[сарҳанг]] — «''Գնդապետ''» [''гндапет''] ва [[генерал-полковник]] — «''գեներալ—գնդապետ''» [''general-gndapet''] номида мешаванд. === Сипоҳи Сосониён === {{Main|Сипоҳи Сосониён}}{{Сипоҳи Сосониён}} Нерӯҳои мусаллаҳи Сосониёнро ''spāh'' (''[[сипоҳ]]'') меномиданд, ки ба ду [[Шохаи низомӣ|шоха]] ҷудо мешуд: [[пиёдагон]] ({{lang-pal|''payādagān''}}) ба фармондеҳии ''пиёдагонсолор'' (''payādagān sālār'') ва [[саворон]] ({{lang-pal|''aswārān''}}) ба фармондеҳии ''саворонсолор'' (''aswārān sālār'')<ref>{{cite book |last1=Maksymiuk |first1=Katarzyna |last2=Syvanne |first2=Ilkka |title=The Military History of the Third Century Iran |date=2018 |publisher=Archeobooks |isbn=978-83-7051-894-3 |page=55-59 |language=en}}</ref>. Бузургтарин ягони сипоҳ дар он замон ''gund'' (''[[гунд]]'')<ref name="Tafazzoli"/> будаву 5 000 сарбозро дар бар мегирифта ва фармондеҳашро ''gund-sālār'' (''[[гундсолор]]'') мехонданд<ref name="Synopsis">[https://www.researchgate.net/profile/Katarzyna_Maksymiuk/publication/323545353_Kaveh_Farrokh_Gholamreza_Karamian_Katarzyna_Maksymiuk_A_Synopsis_of_Sasanian_Military_Organization_and_Combat_Units_Siedlce-Tehran_2018/links/5a9b94b0a6fdcc3cbacb690d/Kaveh-Farrokh-Gholamreza-Karamian-Katarzyna-Maksymiuk-A-Synopsis-of-Sasanian-Military-Organization-and-Combat-Units-Siedlce-Tehran-2018.pdf ''Kaveh Farrokh'', ''Gholamreza Karamian'', ''Katarzyna Maksymiuk''. A Synopsis of Sasanian Military Organization and Combat Units, Siedlce-Tehran 2018. — ISBN 978-83-62447-22-0. — c. 13]</ref>. Ҳар ''гунде'' аз чанд ''drafš'' ([[ҳанг|''дирафш'']]) ташкил мешуд, ки ҳар кадоме 1 000 сарбоз дошт. Ҳар дирафше аз ду ''wašt'' (''[[вашт]]'') ташкил мешуд, ки ҳар кадоме 500 сарбоз дошт. Ҳар ''ваште'' аз чанд ''tahm'' (''[[таҳм]]'')<ref name="Asha">[http://www.rahamasha.net/uploads/2/3/2/8/2328777/the_dates_in_the_pahlavg_and_prsg.pdf ''Asha R.'' The Dates in the Pahlavīg and Pārsīg Inscriptions of Durā (Europos)]</ref> созмон меёфт, ки ҳар кадоме 100 сарбоз доштанд. Ҳар ''таҳме'' аз чанд ''radag'' (''[[рада]]'')<ref>[https://cyberleninka.ru/article/n/voennaya-razvedka-v-sasanidskom-irane-organizatsiya-deyatelnosti-i-istochniki-informatsii ''Дмитриев В.А.'' Военная разведка в сасанидском Иране: организация деятельности и источники информации // Вестник Нижегородского университета им. Н.И. Лобачевского. 2016. № 1. С. 9–22.]{{oq|ru|... Впрочем, из среднеперсидских эпиграфических источников середины III в. н.э. (граффити в Дура-Европосе, датируемые 253 г.) известно о существовании армейских писцов (видимо, более низкого ранга, нежели ''dabīr-i sipāh''), называвших себя ''dibīr-ī tahm'' и ''dibīr-ī radag'' [24, c. 244; 25].}}</ref> ташкил мешуд, ки ҳар кадоме 10 сарбозро дар бар мегирифт. Фармондеҳи ''дирафш'' ''drafš-sālār'' ([[сарҳанг|''дирафшсолор'']])<ref name="Synopsis" />, фармондеҳи ''вашт'' ''wašt-sālār'' ([[сарвон|''ваштсолор'']])<ref name="Synopsis" />, сардори ''таҳм'' ''tahmdār'' (''[[таҳмдор]]'')<ref name="Никоноров">[https://www.academia.edu/1264468/К_вопросу_о_парфянском_наследии_в_сасанидском_Иране_военное_дело_On_the_Parthian_Legacy_in_Sasanian_Iran_the_Case_of_Warfare_ ''Никоноров В. П.'' К вопросу о парфянском наследии в сасанидском Иране: военное дело // Центральная Азия от Ахеменидов до Тимуридов: археология, история, этнология, культура. Материалы международной научной конференции, посвященной 100-летию со дня рождения Александра Марковича Беленицкого (Санкт-Петербург, 2–5 ноября 2004 года) / Отв. ред. В. П. Никоноров. СПб., 2005. С. 145.]{{oq|ru|В документе Nov 280 из архива Старой Нисы фигурируют два лица, носящие звание ''tgmdr'' («начальник тагмы»), состоящее из двух частей – греч. «''τάγμα''» («''легион''») и парф. ''dār'' («начальствующий»). Предполагается, что это звание – калька с римского военного термина в греческой передаче «τάγματάρχος» ‘начальник легиона’, появившееся в парфянском военном лексиконе как раз в связи с депортацией воинов Красса в восточные районы Парфии, где они были организованы в отряды под началом парфянских тагмадаров и, в том числе, трудились на сельскохозяйственных работах [Дьяконов, Ливщиц 1966: 148 – 152]. Кстати, слово «тагма» в пехлевийской форме ''tḥmy'' как обозначение воинского подразделения зафиксировано в надписи, оставленной сасанидскими солдатами в синагоге Дура-Европос [Луконин 1987: 266, примеч. 62].}}</ref> ва ''фармондеҳи рада'' эҳтимолан ''*radagbān'' (''[[Размдор|радабон]]'') номида мешуд. Фармондеҳи сипоҳ ''spāhbed'' ([[сипаҳсолор|''сипаҳбад'']]) хонда мешуд<ref name="Daryaee">[https://ia802707.us.archive.org/2/items/SasanianPersia/tourajsasanianPersia.pdf ''Daryaee, Touraj''. Sasanian Persia: The Rise and Fall of an Empire. — ISBN 978 1 85043 898 4]</ref>. Дар шоҳаншоҳии Сосонӣ баландпоятарин мақоми низомӣ пас аз шоҳаншоҳ ''artēštārān-sālār'' ([[Артишсолор|''артишдоронсолор'']]) буд<ref>[http://www.iranicaonline.org/articles/artestaran-salar-chief-of-the-warriors-a-high-ranking-title-in-sasanian-times-see-artestar- ''W. Sundermann''. ARTĒŠTĀRĀN SĀLĀR, Encyclopædia Iranica. Vol. II, Fasc. 6, p. 662]</ref><ref>''Дьяконов М. М.'' Очерк истории древнего Ирана. М., 1961. С. 291</ref>, ки бино бар қаринаҳо, унвони дигаре барои ''Эрон сипоҳбед'' ({{lang-pal|''Ērān spāhbēd''}}) аст, ки то замони подшоҳии Хусрав [[Анӯшервон]] болотарин мақоми низомӣ дар шоҳаншоҳии Сосониён буд<ref>{{Cite web |url=http://www.cgie.org.ir/shavadn.asp?id=391 |title=Artēštārān-sālār // ''Донишномаи Эрон'', ҷ. 2, 2503 |accessdate=2012-10-23 |archiveurl=https://www.webcitation.org/6BcugL8gH?url=http://www.cgie.org.ir/shavadn.asp?id=391 |archivedate=2012-10-23 }}</ref>. Бо таваҷҷуҳ ба ҳамномии ягонҳои размии сипоҳи Арманистон бо Эрон дар замони Сосониён, метавон гуфт, ки шумори нерӯҳо дар ягонҳои размии сипоҳи Сосониён низ бо сипоҳи Арманистон ҳамсону баробар будааст. Чунончи, дар сипоҳи Арманистон ҳар гунд аз ду ё се дирафш ташкил меёфт ва дирафш низ, агар онро бо коҳорт (ягони размии сипоҳи Рум, ки маъмулан аз 500 – 600 сарбоз ташкил мешуд) ҳамсанҷӣ кунем, аз ду вашт созмон меёфтааст. Дар садаҳои IV — V милодӣ нерӯҳои размии подшоҳии Арманистон аз сипоҳҳо (ҳар кадоме 10 ҳазор сарбоз доштаанд), гундҳо (2 000 – 3 000 сарбоз), дирафшҳо (1 000 сарбоз), ваштҳо (500 сарбоз) ва ҳамчунин ягонҳои хурдтар – садаҳо ва даҳаҳо ташкил мешудаанд. Ин сохтори созмонии сипоҳи Арманистон ҳамсониҳои бисёре бо сипоҳи Рум ва бештар аз он бо сипоҳи Эрон дар замони подшоҳии Сосониён дошт<ref name="Айвазян" />. Аз деворнивиштаҳои сипоҳиёни Сосонӣ дар куништи яҳудиёни шаҳри Дура-Европос метавон донист, ки садаҳо таҳм ва даҳаҳо рада номида мешудаанд<ref name="Asha" />. Чуноне ки аз ҷадвали радабандии сипоҳи Сосониён дида мешавад, сохтори сипоҳи Сосониён ба сохтори артишҳои имрӯзӣ наздиктар аст. Чунончи, аз рӯи шумори нерӯҳо [[рада]] бо ''отделение'', [[таҳм]] бо ''рота'', [[вашт]] бо ''батальон'', [[Ҳанг|дирафш]] бо ''полк'', [[гунд]] бо ''бригада'' ва [[сипоҳ]] бо ''дивизия'' баробар аст. Бо ҳамин қиёс, [[радабон]] бо ''сержант'' ё ''старшина'', [[таҳмдор]] бо ''лейтенант'', [[Сарвон|ваштсолор]] бо ''капитан'' ё ''майор'', [[Сарҳанг|дирафшсолор]] бо ''полковник'', [[гундсолор]] бо ''генерал-майор'' ё ''генерал-лейтенант'' ва [[Сипаҳсолор|сипаҳбад]] бо ''генерал-полковник'' ё ''генерали артиш'' баробар будаанд. == Пайвандҳо == * [[Дараҷаи низомӣ]] == Манобеъ == {{эзоҳ}} [[Гурӯҳ:Артиш]] [[Гурӯҳ:Дараҷаҳои низомӣ]] mbnp9hzjn4ph5foikp88arnb8obdqia 1308789 1308781 2022-08-03T11:09:27Z Omid Jeyhani 1522 сарчашмаҳо wikitext text/x-wiki '''Рутбаҳои ҳарбӣ дар [[Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон]]''' бо Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи уҳдадории умумии ҳарбӣ ва хизмати ҳарбӣ» муқаррар карда мешаванд<ref name="Қонун">[http://majmilli.tj/қонуни-ҷумҳурии-тоҷикистон-дар-бораи-35/ Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи уҳдадории умумии ҳарбӣ ва хидмати ҳарбӣ»]</ref>. = Сохтори рутбаҳои ҳарбӣ = Дар Қувваҳои Мусаллаҳ, дигар қӯшунҳо ва сохтори ҳарбӣ чунин ҳайати хизматчиёни ҳарбӣ муайян карда шуда, мувофиқан рутбаҳои ҳарбии зерин аз тарафи Маҷлиси намояндагони Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон муқаррар карда мешавад<ref name="Қонун" />: {| width="100%" style="border:1px solid #8888aa; background-color:#FFFFFF; padding:5px; font-size:95%; margin: 0px 12px 12px 0px;" |- bgcolor="#CCCCCC" ! colspan="24" | [[Афсар]]он |- bgcolor="#dadada" !{{flagicon|Tajikistan}} '''[[Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон|Нерӯҳои мусаллаҳи Тоҷикистон]]''' ! colspan="10" | [[Солор]]он ! colspan="6" | [[Сардор]]он ! colspan="8" | [[Саркарда]]гон |- align="center" |- style="text-align:center;" |rowspan=2|[[File:Roundel_of_Tajikistan.svg|100px]] | colspan=2 rowspan=2| | colspan=2| [[File:Tajikistan-Army-OF-9e.png|50px]] | colspan=2| [[File:Tajikistan-Army-OF-8.png|50px]] | colspan=2| [[File:Tajikistan-Army-OF-7.png|50px]] | colspan=2| [[File:Tajikistan-Army-OF-6.png|50px]] | colspan=2| [[File:Tajikistan-Army-OF-5.png|50px]] | colspan=2| [[File:Tajikistan-Army-OF-4.png|50px]] | colspan=2| [[File:Tajikistan-Army-OF-3.png|50px]] | colspan=2| [[File:Tajikistan-Army-OF-2.png|50px]] | colspan=2| [[File:Tajikistan-Army-OF-1c.png|50px]] | colspan=2| [[File:Tajikistan-Army-OF-1b.png|50px]] | colspan=2| [[File:Tajikistan-Army-OF-1a.png|50px]] |- style="text-align:center;" | colspan=2| '''Генерали артиш''' | colspan=2| '''Генерал-полковник''' | colspan=2| '''Генерал-лейтенант''' | colspan=2| '''Генерал-майор''' | colspan=2| '''Полковник''' | colspan=2| '''Подполковник''' | colspan=2| '''Майор''' | colspan=2| '''Капитан''' | colspan=2| '''Лейтенанти калон''' | colspan=2| '''Лейтенант''' | colspan=2| '''Лейтенанти хурд''' |- style="background-color:#CCCCCC; width: 100%" !'''Дараҷаҳои пешниҳодӣ'''<ref name="Джайхани">[http://asiaplustj.info/ru/news/tajikistan/society/20181110/umed-dzhaihani-v-natsionalnoi-armii-i-terminologiya-dolzhna-bit-maksimalno-natsionalnoi Умед Джайхани: В национальной армии и терминология должна быть максимально национальной]</ref> !! colspan=4 | [[Артишсолор]] !! colspan=2 | [[Сипаҳсолор]] !! colspan=2 | [[Лашкарсолор]] !! colspan=2 | [[Гундсолор]] !! colspan=2 | [[Сарҳанг]] !! colspan=2 | [[Сарҳангёр]]!! colspan=2 | [[Саргурд]] !! colspan=2 | [[Сарвон]] !! colspan=2 | [[Таҳморо]] !! colspan=2 | [[Таҳмдор]] !! colspan=2 | [[Таҳмовар]] </noinclude> |- |} <noinclude> {| width="100%" style="border:1px solid #8888aa; background-color:#FFFFFF; padding:5px; font-size:95%; margin: 0px 12px 12px 0px;" |- bgcolor="#CCCCCC" ! colspan="16" | Дараҷадорон ва сарбозон |- bgcolor="#dadada" !'''{{flagicon|Tajikistan}} [[Қувваҳои Мусаллаҳи Ҷумҳурии Тоҷикистон|Нерӯҳои мусаллаҳи Тоҷикистон]]''' ! colspan="4" | [[Размсоз]]он ! colspan="8" | [[Размовар]]он ! colspan="4" | [[Сарбоз]]он |- align="center" |- </noinclude> |- style="text-align:center;" | rowspan=2 | [[File:Roundel_of_Tajikistan.svg|100px]] | colspan=2| [[File:Tajikistan-Army-OR-9b.png|50px]] | colspan=2| [[File:Tajikistan-Army-OR-9a.png|50px]] | colspan=2| [[File:Tajikistan-Army-OR-8.png|50px]] | colspan=2| [[File:Tajikistan-Army-OR-7.png|50px]] | colspan=2| [[File:Tajikistan-Army-OR-6.png|50px]] | colspan=2| [[File:Tajikistan-Army-OR-5.png|50px]] | colspan=2| [[File:Tajikistan-Army-OR-4.png|50px]] | colspan=2| [[File:Tajikistan-Army-OR-1.png|50px]] |- style="text-align:center;" | colspan=2| ''' Прапоршики калон''' | colspan=2| '''Прапоршик''' | colspan=2| '''Старшина''' | colspan=2| '''Сержанти калон''' | colspan=2| '''Сержант''' | colspan=2| '''Сержанти хурд''' | colspan=2| '''Ефрейтор''' | colspan=2| '''Аскар''' |- style="background-color:#CCCCCC; width: 100%" !'''Дараҷаҳои пешниҳодӣ'''<ref name="Ҷайҳонӣ">[https://asiaplustj.info/tj/news/tajikistan/20220223/umed-aion-agar-raisumur-tasmim-giradu-dastur-diad-rutbaoi-nizom-bechunucharo-mill-meshavand Умед Ҷайҳонӣ: Агар раисҷумҳур тасмим гираду дастур диҳад, рутбаҳои низомӣ бечунучаро миллӣ мешаванд]</ref>||colspan=2| [[Размсоз]] ||colspan=2| [[Размпардоз]] ||colspan=2| [[Размозмо]] ||colspan=2| [[Разморо]] ||colspan=2| [[Размдор]] ||colspan=2| [[Размовар]] ||colspan=2| [[Размюз]] ||colspan=2| [[Сарбоз]] |- |} Пас аз рутбаи ҳарбии хизматчии ҳарбие, ки дар қисми ҳарбии гвардия ё ҷузъу томи гвардиявӣ хидмат мекунанд, калимаи «гвардия» илова карда мешавад. Ба рутбаи ҳарбии хизматчии ҳарбие, ки ихтисоси қайди ҳарбии ҳуқуқӣ, тиббӣ дорад, мутобиқан калимаҳои «адлия», «хидмати тиббӣ», илова карда мешавад. Ба рутбаи ҳарбии шаҳванде, ки дар эҳтиёт ё дар истеъфо мебошад, мутобиқан калимаи «эҳтиёт» ё «мустаъфӣ» илова карда мешавад. Ҷорӣ намудани рутбаҳои хизматӣ, махсус ё дараҷаи ихтисосии ба рутбаҳои ҳарбӣ монанд барои шахсони мансабдор, кормандон ва хизматчиёни вазорату идораҳо, корхонаҳо, ташкилоту муассисаҳо ва иттиҳодияҳои ҷамъиятӣ манъ аст<ref name="Қонун" />. == Тоҷикисозии дараҷаҳои низомии Тоҷикистон == [[Вазорати мудофиаи Ҷумҳурии Тоҷикистон|Вазорати дифоъи Тоҷикистон]] дар [[соли 2018]] хостори тоҷикисозии дараҷаҳои низомии Нерӯҳои мусаллаҳи ин кишвар шуд ва аз Кумитаи забону истилоҳоти Тоҷикистон дархост кард, ки баробарҳои тоҷикӣ барои дараҷаҳои низомии русӣ пешниҳод кунад. Умед Ҷайҳонӣ, узви коргурӯҳи муштараки вожагузинии Кумитаи забону истилоҳот ва Вазорати дифоъи Тоҷикистон, бо пайравӣ аз усули таърихгароӣ, пайвастагӣ, ҳамгунсозӣ ва стандартисозии истилоҳоти низомӣ дар миёни кишварҳои форсизабон, вожаҳои [[артиш]], [[сипоҳ]], [[лашкар]], [[гунд]], [[ҳанг]], [[гурдон]], [[вашт]], [[таҳм]], [[гурӯҳ]] ва [[рада]]ро ба тартиб ба ҷои истилоҳоти русии ''армия'', ''корпус'', ''дивизия'', ''бригада'', ''полк'', ''баталион'', ''рота'', ''взвод'', ''отделение'' ва ''звено'' пешниҳод кард. Вай ҳамчунин аз ин вожаҳо барои фармондеҳони ин ягонҳои артишӣ, ба тартиб, дараҷаҳои [[артишсолор]], [[сипаҳсолор]], [[лашкарсолор]], [[гундсолор]], [[сарҳанг]], [[саргурд]], [[сарвашт]], [[таҳмбон]], [[гурӯҳбон]] ва [[радабон]]ро пешниҳод кард, ки аз истилоҳоту алқоб ва маносиби низомии даврони [[Ашкониён]], [[Сосониён]], [[Сомониён]] ва [[дараҷаҳои Нерӯҳои мусаллаҳи Эрон]] баргирифта ва ё аз рӯи онҳо сохта шудаанд<ref>[https://www.ozodi.org/a/proposal-for-changing-military-ranks-in-tajikistan/29233584.html Полк-ҳанг, полковник - сарҳанг ва генерал-майор – гундсолор?]</ref>. Кумитаи забону истилоҳот ин вожаҳоро барои ҷойгузин кардани рутбаҳои русӣ ба гурӯҳи кории Шурои амнияти миллӣ ва Вазорати дифоъ пешниҳод кардааст<ref>[https://www.ozodi.org/a/tajik-army-translation-asia/30085281.html Дар ниҳоят "генерал" - "солор" ва "дивизия" - "лашкар" мешаванд?]</ref>. {| class="wikitable" |+Вожаҳои пешниҳодӣ барои ҷойгузинии номи русии ягонҳо ва дараҷаҳо<ref name="Ҷайҳонӣ" /> ! colspan="2" |номи ягонҳо ! rowspan="2" |баргирифта аз ! colspan="2" |номи дараҷаҳо ! rowspan="2" |баргирифта аз |- |-align="center" |<small>кунунӣ</small> |<small>пешниҳодӣ</small> |<small>кунунӣ</small> |<small>пешниҳодӣ</small> |- | | | | қаторӣ ([[курсант]]) | [[сарбоз]] ([[Курсант|размомӯз]]) |размомӯз — навсохта аз рӯи «''донишомӯз''» |- | звено | [[гурӯҳ]] | | ефрейтор | [[размюз]] |«[[Шоҳнома]]» |- | отделение | [[рада]] | сипоҳи Ашкониён ва [[Сипоҳи Сосониён|Сосониён]]; «[[Шоҳнома]]» | сержанти хурд | [[размовар]] |«Шоҳнома»; [[Сипоҳи посдорони Инқилоби исломӣ|Сипоҳи посдорон]] |- | | | | сержант | [[размдор]] |«Шоҳнома»; [[Сипоҳи посдорони Инқилоби исломӣ|Сипоҳи посдорон]] |- | | | | сержанти калон | [[разморо]] | барсохта аз рӯи «''лашкароро''» дар «Шоҳнома» |- | | | | старшина | [[размозмо]] |«Шоҳнома» |- | | | | прапоршик | [[размпардоз]] | «Тафсири Ҳусайнӣ» аз [[Ҳусайн Воизи Кошифӣ]] |- | | | | прапоршики калон | [[размсоз]] |«Шоҳнома» |- | взвод | [[таҳм]] | сипоҳи Ашкониён ва Сосониён | лейтенанти хурд | [[таҳмовар]] | навсохта аз рӯи «''размовар''» |- | | | | лейтенант | [[таҳмдор]] | сипоҳи Ашкониён ва Сосониён |- | | | | лейтенанти калон | [[таҳморо]] | барсохта аз рӯи «''лашкароро''» дар «Шоҳнома» |- | рота | [[вашт]] | сипоҳи Ашкониён ва Сосониён | капитан | [[сарвон]] | «Шоҳнома» |- | баталион | [[гурдон]] | Неруҳои мусаллаҳи Эрон | майор | [[саргурд]] | «[[Фарҳанги забони тоҷикӣ]]» |- | | | | подполковник | [[сарҳангёр]] | навсохта аз рӯи «''сарҳангшумор''» дар сипоҳи Сомониён |- | полк | [[ҳанг]] | Неруҳои мусаллаҳи Эрон | полковник | [[сарҳанг]] |«[[Шоҳнома]]»; сипоҳи Сомониён |- | бригада | [[гунд]] | сипоҳи Ашкониён ва Сосониён | генерал-майор | [[гундсолор]] | сипоҳи Ашкониён ва Сосониён |- | дивизия | [[лашкар]] | сипоҳи Ашкониён, Сосониён ва Сомониён | генерал-лейтенант | [[лашкарсолор]] | «Шоҳнома» |- | корпус | [[сипоҳ]] | сипоҳи Ҳахоманишиён, Ашкониён, Сосониён ва Сомониён | генерал-полковник | [[лашкарсолор]] | «Шоҳнома» |- | артиш | [[артиш]] | Неруҳои мусаллаҳи Эрон | генерали артиш | [[артишсолор]] | навсохта аз рӯи «''артишдорон солор''» дар сипоҳи Сосониён |} = Таърихчаи дараҷаҳои низомии тоҷикӣ = Деринатарин ёдкард аз нерӯҳои размии ниёкони тоҷикон дар «[[Авесто]]» ва сангнавиштаҳои шоҳаншоҳони [[Ҳахоманишиён|Ҳахоманишӣ]] боз монда, ки ''*kāra-'' ‘''мардум-сипоҳ''’ (< ҳиндуурупоӣ: ''*koro-s'', ''*kori̯o-s'' ‘[[ҷанг]]; [[сипоҳ]], [[лашкар]]’ < {{lang-de|''Heer''}} ‘[[артиш]]; [[нерӯи заминӣ]]’; {{lang-en|''Here''}} ‘артиш’)<ref>[[Эдельман, Джой Иосифовна|''Эдельман Д. И.'']] [[Этимологический словарь иранских языков]] / [[Институт языкознания РАН]]. — М.: Издательская фирма «Восточная литература» РАН, 2011. — Т. 4 (i—k). — 416 с. — 800 экз. — ISBN 5-02-018124-2, ISBN 978-5-02-036478-3. (в пер.). — стр. 389—391</ref> ва *''spāda-'' ‘сипоҳ’ хонда шудаанд. Дар нерӯҳои размии Эрони бостон нақши вижаеро [[гардуна]]саворон доштанд, ки дар «[[Авесто]]» ''raθaē-štar-'' (аз ''raθa-'' ‘''гардуна''’ + ''štar-'' ‘''истода''’) номида шудаанд<ref name="Tafazzoli">[https://ia800301.us.archive.org/23/items/AsanianSocietyI.WarriorsIi.ScribesIii.Dehqans/Tafazzoli2000SasanianSocietyI.WarriorsIi.ScribesIii.Dehqans.pdf ''Tafazzoli A.'' Sasanian Society. I. Warriors. II. Scribes. III. Dehqāns. N.Y., 2000.]</ref>. Ҳамин вожа дар забони {{lang-pal|''artēštār''}} шуда ва «''[[артиш]]''» аз он гирифта шудааст<ref>''Ҳасандӯст, Муҳаммад''. Фарҳанги решашинохтии забони форсӣ. Теҳрон: Фарҳангистони забону адаби форсӣ, Нашри осор, 1393. ISBN 978-600-6143-55-2.</ref>. === Сипоҳи Ҳахоманишиён === {| class="infobox bordered" style="width: 24em" !colspan='3' style="text-align:center; background:#cce" |'''Сипоҳи Ҳахоманишиён''' |- |colspan='3'| |- ! [[Ягон]]ҳо ! Шумори нерӯҳо ! Фармондеҳ |- | [[Рада|''*daθa-'']] | 10 сарбоз | [[Размовар|''*daθapati-'']] |- | [[Вашт|''*θata-'']] | 100 сарбоз | [[Сарвон|''*θatapati-'']] |- | [[Ҳанг|''*hazāra-'']] | 1 000 сарбоз | [[Сарҳанг|''*hazārapati-'']] |- |[[Гунд|''*baivara-'']] | 10 000 сарбоз |[[Гундсолор|''*baivarapati-'']] |- | [[Сипоҳ|''*spāda-'']] | 60 000 сарбоз | [[Сипаҳсолор|''*spādapati-'']] |} Нерӯҳои мусаллаҳи Ҳахоманишиён (550 – 330 то милод) бар пояи радабандии даҳ-даҳӣ созмон ёфтаву ба забони {{lang-peo|''*spāda-''}} [''сипоҳ''] хонда мешудаанд. Дар сипоҳи Ҳахоманишиён аз 10 [[сарбоз]] як [[рада|''*daθa-'']] [''даҳа''] ташкил мешуда ва сардораш [[Размовар|''*daθapati-'']] [''даҳбад''] хонда мешудааст<ref name="Hinz">''W. Hinz'', Altiranisches Sprachgut der Nebenüberlieferungen, Wiesbaden, 1975.</ref>. Аз 10 ''даҳа'' як [[вашт|''*θata-'']] [''сада''] ташкил мешуда ва фармондеҳаш [[Сарвашт|''*θatapati-'']] [''садбад''] номида мешудааст<ref name="Hinz" />. Аз 10 ''сада'' як [[ҳанг|''*hazāra-'']] [''ҳазора''] ташкил мешуда ва фармондеҳаш [[Сарҳанг|''*hazārapati-'']] [''ҳазорбад''] хонда мешудааст<ref name="Marquart">''J. Marquart'', Untersuchungen zur Geschichte von Eran I, Göttingen, 1896.</ref>. Аз 10 ''ҳазора'' як [[лашкар|''*baivara-'']] [''бевара''] ташкил мешуда, ки фармондеҳаш [[Лашкарсолор|''*baivarapati-'']] [''беварабад''] номида мешудааст<ref name="Marquart" />. Сарфармондеҳи сипоҳи Ҳахоманишиён [[Сипаҳсолор|''*spādapati-'']] [''сипаҳбад''] хонда мешуд<ref>''Шаҳбозӣ, Алиризо Шопур''. Ҷанг дар Эрони бостон // Ҷусторҳои эроншиносӣ. Теҳрон: Китоби марҷаъ, 1391.</ref>. Агар шумори нерӯҳои ин ягонҳоро бо воҳидҳои низомии артишҳои имрӯзӣ ҳамсанҷӣ кунем, ''даҳа'' бо [[Рада|''отделение'']], ''сада'' бо [[Вашт|''рота'']], ''ҳазора'' бо [[Ҳанг|''полк'']], ''бевара'' бо [[Лашкар|''дивизия'']] ва ''сипоҳ'' бо [[Артиш|''армия'']] баробар мешаванд. Бо ҳамин қиёс, ''даҳбад'' бо ''сержант'' ё ''старшина'', ''садбад'' бо ''лейтенант'' ё ''капитан'', [[Сарҳанг|''ҳазорбад'']] бо ''майор'' ё ''полковник'', [[Гундсолор|''беварабад'']] бо ''генерал-майор'' ё ''генерал-лейтенант'' ва ''сипаҳбад'' бо ''генерал-полковник'' ё ''генерали артиш'' баробар мешаванд. === Сипоҳи Ашкониён === {{Сипоҳи Ашкониён}} Дудмони паҳлавии [[Шоҳаншоҳии Ашконӣ|Ашкониён]] ([[Соли 250 п.м.]] — [[224]]), ки ҷойгузини дудмони юнонии [[Давлати Селевкиён|Селевкиён]] ([[Соли 312 п.м.|312]] — [[Соли 64 п.м.|64 п.м.]]) шуд, созмони радабандии даҳдаҳии сипоҳи Ҳахоманишиёнро ба кор гирифт<ref name="Никоноров" />. Радабандии сипоҳи Ашкониён чунин будааст<ref>[http://www.ihism.uph.edu.pl/images/PDFs/DRUK_HIS_6/DRUK-SYVNNE.pdf ''Ilkka SYVÄNNE'' * (University of Haifa, Israel) Parthian Cataphract vs. the Roman Army 53 BC-AD 224]</ref>: Дар [[сипоҳи Ашкониён]] ''даҳаҳо'' ба [[забони паҳлавӣ]] [[Рада|''*radag'']] [''рада''], ''садаҳо'' — [[Вашт|''wast'']] [''васт''], ''ҳазораҳо'' — [[Ҳанг|''drafš'']] [''дирафш''], ''бевараҳо'' — [[Гунд|''gund'']] [''гунд''] номида мешуданд<ref>''Farrokh, Kaveh''. Sassanian Elite Cavalry AD 224-642. Oxford: Osprey, 2005. ISBN 1841767131. — с. 6—7</ref>. Фармондеҳони ин ягонҳо мутаносибан [[Сарвон|''wast-sālār'']] [''васт-солор''], [[Сарҳанг|''drafš-sālār'']] [''дирафш-солор''] ва [[Гундсолор|''gund-sālār'']] [''гунд-солор''] хонда мешуданд<ref>''Ҷалолӣ'', ''Эраҷ''. Артиши Эрон дар асри Сосониён. Теҳрон: Вадиъат, 1384. – 170 с. ISBN 964-7805-48-9.</ref>. Нерӯҳои мусаллаҳи Ашкониён низ чун замони Ҳахоманишиён [[Сипоҳ|''spāδ'']] [''сипоҳ''] ва фармондеҳашон [[Сипаҳсолор|''spāδpat'' ё ''spāδbad'']] [''сипаҳбад''] номида мешуд<ref name="Shahbazi">[http://www.iranicaonline.org/articles/army-i ''A. Sh. Shahbazi'', “ARMY i. Pre-Islamic Iran,” Encyclopædia Iranica, II/5, pp. 489-499]</ref>. Бояд гуфт, ки сипоҳи подшоҳии [[Арманистон]], ки фармонбардори Эрон буд, низ ҳамчун сипоҳи Ашкониён ба «''гунд''», «''дрош''» ва «''вашт''» бахшбандӣ мешуд<ref name="Айвазян">[https://www.academia.edu/35927114/Терминология_организационной_структуры_Армянской_Армии_в_IV_V_вв._The_Terminology_of_the_Organizational_Structure_of_the_Armenian_Army_in_the_4-5th_centuries_А._Айвазян._Армяно-персидская_война_449_451_гг._Кампании_и_сражения._Eреван_Воскан_Ереванци_2016_СПб._Алетейя_2017._С._360-464 ''Айвазян А.'' Терминология организационной структуры Армянской Армии в IV—V вв. // А. Айвазян. Армяно-персидская война 449–451 гг. Кампании и сражения.– Eреван: Воскан Ереванци, 2016; СПб.: Алетейя, 2017. С. 360-464.]</ref>. Ҳануз ҳам дар Нерӯҳои мусаллаҳи Арманистон [[вашт|рота]] ба забони {{lang-hy|«Վաշտ»}} [''вашт''], [[ҳанг]] — «''գունդ''» [''гунд''] ё «''Զորագունդ''» [''зӯрагунд''], [[сарҳанг]] — «''Գնդապետ''» [''гндапет''] ва [[генерал-полковник]] — «''գեներալ—գնդապետ''» [''general-gndapet''] номида мешаванд. === Сипоҳи Сосониён === {{Main|Сипоҳи Сосониён}}{{Сипоҳи Сосониён}} Нерӯҳои мусаллаҳи Сосониёнро ''spāh'' (''[[сипоҳ]]'') меномиданд, ки ба ду [[Шохаи низомӣ|шоха]] ҷудо мешуд: [[пиёдагон]] ({{lang-pal|''payādagān''}}) ба фармондеҳии ''пиёдагонсолор'' (''payādagān sālār'') ва [[саворон]] ({{lang-pal|''aswārān''}}) ба фармондеҳии ''саворонсолор'' (''aswārān sālār'')<ref>{{cite book |last1=Maksymiuk |first1=Katarzyna |last2=Syvanne |first2=Ilkka |title=The Military History of the Third Century Iran |date=2018 |publisher=Archeobooks |isbn=978-83-7051-894-3 |page=55-59 |language=en}}</ref>. Бузургтарин ягони сипоҳ дар он замон ''gund'' (''[[гунд]]'')<ref name="Tafazzoli"/> будаву 5 000 сарбозро дар бар мегирифта ва фармондеҳашро ''gund-sālār'' (''[[гундсолор]]'') мехонданд<ref name="Synopsis">[https://www.researchgate.net/profile/Katarzyna_Maksymiuk/publication/323545353_Kaveh_Farrokh_Gholamreza_Karamian_Katarzyna_Maksymiuk_A_Synopsis_of_Sasanian_Military_Organization_and_Combat_Units_Siedlce-Tehran_2018/links/5a9b94b0a6fdcc3cbacb690d/Kaveh-Farrokh-Gholamreza-Karamian-Katarzyna-Maksymiuk-A-Synopsis-of-Sasanian-Military-Organization-and-Combat-Units-Siedlce-Tehran-2018.pdf ''Kaveh Farrokh'', ''Gholamreza Karamian'', ''Katarzyna Maksymiuk''. A Synopsis of Sasanian Military Organization and Combat Units, Siedlce-Tehran 2018. — ISBN 978-83-62447-22-0. — c. 13]</ref>. Ҳар ''гунде'' аз чанд ''drafš'' ([[ҳанг|''дирафш'']]) ташкил мешуд, ки ҳар кадоме 1 000 сарбоз дошт. Ҳар дирафше аз ду ''wašt'' (''[[вашт]]'') ташкил мешуд, ки ҳар кадоме 500 сарбоз дошт. Ҳар ''ваште'' аз чанд ''tahm'' (''[[таҳм]]'')<ref name="Asha">[http://www.rahamasha.net/uploads/2/3/2/8/2328777/the_dates_in_the_pahlavg_and_prsg.pdf ''Asha R.'' The Dates in the Pahlavīg and Pārsīg Inscriptions of Durā (Europos)]</ref> созмон меёфт, ки ҳар кадоме 100 сарбоз доштанд. Ҳар ''таҳме'' аз чанд ''radag'' (''[[рада]]'')<ref>[https://cyberleninka.ru/article/n/voennaya-razvedka-v-sasanidskom-irane-organizatsiya-deyatelnosti-i-istochniki-informatsii ''Дмитриев В.А.'' Военная разведка в сасанидском Иране: организация деятельности и источники информации // Вестник Нижегородского университета им. Н.И. Лобачевского. 2016. № 1. С. 9–22.]{{oq|ru|... Впрочем, из среднеперсидских эпиграфических источников середины III в. н.э. (граффити в Дура-Европосе, датируемые 253 г.) известно о существовании армейских писцов (видимо, более низкого ранга, нежели ''dabīr-i sipāh''), называвших себя ''dibīr-ī tahm'' и ''dibīr-ī radag'' [24, c. 244; 25].}}</ref> ташкил мешуд, ки ҳар кадоме 10 сарбозро дар бар мегирифт. Фармондеҳи ''дирафш'' ''drafš-sālār'' ([[сарҳанг|''дирафшсолор'']])<ref name="Synopsis" />, фармондеҳи ''вашт'' ''wašt-sālār'' ([[сарвон|''ваштсолор'']])<ref name="Synopsis" />, сардори ''таҳм'' ''tahmdār'' (''[[таҳмдор]]'')<ref name="Никоноров">[https://www.academia.edu/1264468/К_вопросу_о_парфянском_наследии_в_сасанидском_Иране_военное_дело_On_the_Parthian_Legacy_in_Sasanian_Iran_the_Case_of_Warfare_ ''Никоноров В. П.'' К вопросу о парфянском наследии в сасанидском Иране: военное дело // Центральная Азия от Ахеменидов до Тимуридов: археология, история, этнология, культура. Материалы международной научной конференции, посвященной 100-летию со дня рождения Александра Марковича Беленицкого (Санкт-Петербург, 2–5 ноября 2004 года) / Отв. ред. В. П. Никоноров. СПб., 2005. С. 145.]{{oq|ru|В документе Nov 280 из архива Старой Нисы фигурируют два лица, носящие звание ''tgmdr'' («начальник тагмы»), состоящее из двух частей – греч. «''τάγμα''» («''легион''») и парф. ''dār'' («начальствующий»). Предполагается, что это звание – калька с римского военного термина в греческой передаче «τάγματάρχος» ‘начальник легиона’, появившееся в парфянском военном лексиконе как раз в связи с депортацией воинов Красса в восточные районы Парфии, где они были организованы в отряды под началом парфянских тагмадаров и, в том числе, трудились на сельскохозяйственных работах [Дьяконов, Ливщиц 1966: 148 – 152]. Кстати, слово «тагма» в пехлевийской форме ''tḥmy'' как обозначение воинского подразделения зафиксировано в надписи, оставленной сасанидскими солдатами в синагоге Дура-Европос [Луконин 1987: 266, примеч. 62].}}</ref> ва ''фармондеҳи рада'' эҳтимолан ''*radagbān'' (''[[Размдор|радабон]]'') номида мешуд. Фармондеҳи сипоҳ ''spāhbed'' ([[сипаҳсолор|''сипаҳбад'']]) хонда мешуд<ref name="Daryaee">[https://ia802707.us.archive.org/2/items/SasanianPersia/tourajsasanianPersia.pdf ''Daryaee, Touraj''. Sasanian Persia: The Rise and Fall of an Empire. — ISBN 978 1 85043 898 4]</ref>. Дар шоҳаншоҳии Сосонӣ баландпоятарин мақоми низомӣ пас аз шоҳаншоҳ ''artēštārān-sālār'' ([[Артишсолор|''артишдоронсолор'']]) буд<ref>[http://www.iranicaonline.org/articles/artestaran-salar-chief-of-the-warriors-a-high-ranking-title-in-sasanian-times-see-artestar- ''W. Sundermann''. ARTĒŠTĀRĀN SĀLĀR, Encyclopædia Iranica. Vol. II, Fasc. 6, p. 662]</ref><ref>''Дьяконов М. М.'' Очерк истории древнего Ирана. М., 1961. С. 291</ref>, ки бино бар қаринаҳо, унвони дигаре барои ''Эрон сипоҳбед'' ({{lang-pal|''Ērān spāhbēd''}}) аст, ки то замони подшоҳии Хусрав [[Анӯшервон]] болотарин мақоми низомӣ дар шоҳаншоҳии Сосониён буд<ref>{{Cite web |url=http://www.cgie.org.ir/shavadn.asp?id=391 |title=Artēštārān-sālār // ''Донишномаи Эрон'', ҷ. 2, 2503 |accessdate=2012-10-23 |archiveurl=https://www.webcitation.org/6BcugL8gH?url=http://www.cgie.org.ir/shavadn.asp?id=391 |archivedate=2012-10-23 }}</ref>. Бо таваҷҷуҳ ба ҳамномии ягонҳои размии сипоҳи Арманистон бо Эрон дар замони Сосониён, метавон гуфт, ки шумори нерӯҳо дар ягонҳои размии сипоҳи Сосониён низ бо сипоҳи Арманистон ҳамсону баробар будааст. Чунончи, дар сипоҳи Арманистон ҳар гунд аз ду ё се дирафш ташкил меёфт ва дирафш низ, агар онро бо коҳорт (ягони размии сипоҳи Рум, ки маъмулан аз 500 – 600 сарбоз ташкил мешуд) ҳамсанҷӣ кунем, аз ду вашт созмон меёфтааст. Дар садаҳои IV — V милодӣ нерӯҳои размии подшоҳии Арманистон аз сипоҳҳо (ҳар кадоме 10 ҳазор сарбоз доштаанд), гундҳо (2 000 – 3 000 сарбоз), дирафшҳо (1 000 сарбоз), ваштҳо (500 сарбоз) ва ҳамчунин ягонҳои хурдтар – садаҳо ва даҳаҳо ташкил мешудаанд. Ин сохтори созмонии сипоҳи Арманистон ҳамсониҳои бисёре бо сипоҳи Рум ва бештар аз он бо сипоҳи Эрон дар замони подшоҳии Сосониён дошт<ref name="Айвазян" />. Аз деворнивиштаҳои сипоҳиёни Сосонӣ дар куништи яҳудиёни шаҳри Дура-Европос метавон донист, ки садаҳо таҳм ва даҳаҳо рада номида мешудаанд<ref name="Asha" />. Чуноне ки аз ҷадвали радабандии сипоҳи Сосониён дида мешавад, сохтори сипоҳи Сосониён ба сохтори артишҳои имрӯзӣ наздиктар аст. Чунончи, аз рӯи шумори нерӯҳо [[рада]] бо ''отделение'', [[таҳм]] бо ''рота'', [[вашт]] бо ''батальон'', [[Ҳанг|дирафш]] бо ''полк'', [[гунд]] бо ''бригада'' ва [[сипоҳ]] бо ''дивизия'' баробар аст. Бо ҳамин қиёс, [[радабон]] бо ''сержант'' ё ''старшина'', [[таҳмдор]] бо ''лейтенант'', [[Сарвон|ваштсолор]] бо ''капитан'' ё ''майор'', [[Сарҳанг|дирафшсолор]] бо ''полковник'', [[гундсолор]] бо ''генерал-майор'' ё ''генерал-лейтенант'' ва [[Сипаҳсолор|сипаҳбад]] бо ''генерал-полковник'' ё ''генерали артиш'' баробар будаанд. == Пайвандҳо == * [[Дараҷаи низомӣ]] == Манобеъ == {{эзоҳ}} [[Гурӯҳ:Артиш]] [[Гурӯҳ:Дараҷаҳои низомӣ]] muu2ofc23a1di6n9gt8xihm3b90ck8a 1 270620 1308746 1109534 2022-08-03T04:49:41Z VASHGIRD 8035 VASHGIRD moved page [[Баҳс:Бабакин Георгий Николаевич]] to [[Баҳс:Георгий Бабакин]] wikitext text/x-wiki {{Сарлавҳаи баҳс|arpol=yes}} dblicplmkfayol9ivafx7e2t3qf0rb0 0 276588 1308703 1286144 2022-08-02T16:11:14Z VASHGIRD 8035 wikitext text/x-wiki {{Синамогар }} '''Саймон Дэвид Кинберг''' ({{lang-en|Simon David Kinberg}}; тав. [[2 август]]и [[Соли 1973|1973]], [[Лондон]], [[Бритониё]]) — [[Коргардони синамо|коргардони]] амрикоӣ, сенариянавис ва [[Продюсери филм|продюсери кино]]. == Кӯдакӣ == Дар оилаи яҳудӣ дар [[Лондон|Лондон таваллуд шудааст]].<ref>[http://movies.ign.com/articles/655/655059p1.html IGN Interviews Simon Kinberg — IGN] {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20151005114743/http://www.ign.com/articles/2005/09/30/ign-interviews-simon-kinberg |date=2015-10-05 }}. Movies.ign.com. Retrieved on 2013-08-25.</ref> Вай ба [[Иёлоти Муттаҳидаи Амрико|ИМА]] кӯчид ва дар [[Лос Анҷелес|Лос Анҷелес, Калифорния калон шуд]]. Кинберг ба [[:en:Brentwood School (Los Angeles, California)|мактаби Брентвуд]] дар [[Лос Анҷелес|Лос-Анҷелес]] дохил шуда, соли 1991 онро хатм кардааст. Вай инчунин Донишгоҳи Браун, [[:en:Phi Beta Kappa Society|Phi Beta Kappa]], Magna Cum Laude-ро хатм карда, аз Донишгоҳи Колумбия магистратураи ҳунар гирифтааст ва дар он ҷо мукофоти олии скрипти худро ба даст овардааст.<ref>{{Cite web |url=http://arts.columbia.edu/film/simon-kinberg |title=Simon Kinberg {{!}} Columbia University School of the Arts |accessdate=2020-04-28 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20151224205629/http://arts.columbia.edu/film/simon-kinberg |archivedate=2015-12-24 }}</ref> Сенарист барои ширкатҳои филмии [[The Walt Disney Company|Дисней]], Sony ва [[DreamWorks|Dreamworks]] бо Стивен Спилберг, Ҷерри Брукхаймер ва дигар коргардони машҳур кор мекунад. == Ҳаёти шахсӣ == Кинберг дар соли 2001 бо Мали Ҳелед издивоҷ кард. Онҳо ду писар доранд. == Филмнома == === Фильмы === === Телевизион === == Эзоҳ == {{эзоҳ}} == Пайвандҳои берунӣ == * [http://www.deadline.com/2010/04/kinberg-signs-first-look-fox-deal/ Мӯҳлати ниҳоии Голливуд: муомилоти истеҳсолии Kinberg] * [http://www.thedialogueseries.com/bio_simonkinberg.shtml Муколама: Аз мусоҳибаи магистрҳо ёд гиред] {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20080223112016/http://www.thedialogueseries.com/bio_simonkinberg.shtml |date=2008-02-23 }} * {{Imdb name|1334526}} * [http://wwwapp.cc.columbia.edu/art/app/arts/film/kinberg.jsp Мусоҳиба бо донишгоҳи Колумбия] {{Недоступная ссылка|date=Июль 2018|bot=InternetArchiveBot}} * [https://web.archive.org/web/20090130051043/http://www.thisislondon.co.uk/film/article-23381913-details/Hollywood%27s+new+royalty/article.do Моддаи стандарти Лондон] [[Гурӯҳ:Продюсерони филмҳои асри XXI]] [[Гурӯҳ:Зодагони Лондон]] p6ckq29v03ly3tibhv0eoofrwq2xzri 0 277542 1308705 1269957 2022-08-02T16:12:45Z VASHGIRD 8035 VASHGIRD moved page [[Карузо Энрико]] to [[Энрико Карузо]] wikitext text/x-wiki {{Мусиқидон}} '''Энрико Карузо''' (1873-1921) — овозхони барҷастаи итолиёӣ ([[тенор]]и драматикӣ). Мусиқичӣ – боистеъдоди худомӯз. Энрико Карузо қариб 30-сол чун ситораи намоёни услуби сурудхонии [[белканто]] байни намояндагони истеъдоди барҷастаи итолиёӣ дурахшидааст. Энрико Карузо маҳз бо овози зебои ҳайратангези пурқувваташ шуҳрати ҷаҳонӣ ба даст овард. Ӯ дар беҳтарин саҳнаҳои Аврупо ва Амрико бо муваффақият ҳунарнамоӣ кардааст. Қуллаи баландтарини санъати вокалӣ – саҳнавии Энрико Карузо нақшҳои Хосе («Кармен»-и Бизе), Манрико («Трубадур»-и Верди), Радамеса («Аида»-и Верди), Канио («Паятси»-и Леонковалло), Каварадосси («Тоска»-и Пуччини) ва дигарон буд. Ҳамчунин Энрико Карузо беҳтарин иҷрокунандаи [[романс]]ҳо ва сурудҳои халқии итолиёӣ ба ҳисоб мерафт.<ref>[[Ҷӯрахон Обидпур|Обидпур Ҷ.]] Луғатномаи тафсирии мусиқӣ / зери назари Б.Қобилова. – Душанбе: Аржанг, 2019. – С.172. – 480 с. ISBN 978-999-47-43-90-2{{ref-tg}}</ref> == Нигаред == * [[Овозхон]] * [[Ёс (сароянда)]] == Эзоҳ == {{эзоҳ}} {{ПБ}} [[Гурӯҳ:Сарояндаҳо ва сарояндазанҳо аз рӯи алифбо]] [[Гурӯҳ:Сарояндаҳо ва сарояндазанҳо]] 0x7kqopw8kz7bofwngjjjadstkla034 1308707 1308705 2022-08-02T16:13:16Z VASHGIRD 8035 wikitext text/x-wiki {{Мусиқидон}} '''Энрико Карузо''' ({{ВД-Дебоча}}) — овозхони барҷастаи итолиёӣ ([[тенор]]и драматикӣ). Мусиқичӣ — боистеъдоди худомӯз. Энрико Карузо қариб 30-сол чун ситораи намоёни услуби сурудхонии [[белканто]] байни намояндагони истеъдоди барҷастаи итолиёӣ дурахшидааст. Энрико Карузо маҳз бо овози зебои ҳайратангези пурқувваташ шуҳрати ҷаҳонӣ ба даст овард. Ӯ дар беҳтарин саҳнаҳои Аврупо ва Амрико бо муваффақият ҳунарнамоӣ кардааст. Қуллаи баландтарини санъати вокалӣ — саҳнавии Энрико Карузо нақшҳои Хосе («Кармен»-и Бизе), Манрико («Трубадур»-и Верди), Радамеса («Аида»-и Верди), Канио («Паятси»-и Леонковалло), Каварадосси («Тоска»-и Пуччини) ва дигарон буд. Ҳамчунин Энрико Карузо беҳтарин иҷрокунандаи [[романс]]ҳо ва сурудҳои халқии итолиёӣ ба ҳисоб мерафт.<ref>[[Ҷӯрахон Обидпур|Обидпур Ҷ.]] Луғатномаи тафсирии мусиқӣ / зери назари Б.Қобилова. — Душанбе: Аржанг, 2019. — С.172. — 480 с. ISBN 978-999-47-43-90-2{{ref-tg}}</ref> == Эзоҳ == {{эзоҳ}} {{ПБ}} [[Гурӯҳ:Сарояндаҳо ва сарояндазанҳо аз рӯи алифбо]] [[Гурӯҳ:Сарояндаҳо ва сарояндазанҳо]] 1x4gq9yfghh9a24o2csgtf8pnz0mk4n 0 283624 1308681 1292765 2022-08-02T12:59:57Z Шухрат Саъдиев 5132 /* Эзоҳ */ гурӯҳбандӣ wikitext text/x-wiki {{Ширкат }} '''Royal Dutch Shell''', '''«Ройял датч-шелл»''' — ин як ширкати [[нафт]]у гази Англия ва Ҳолланд мебошад. Дар соли 2018 бузургтарин ширкати нафту газ ва 11-умин ширкати ҷамъиятии ҷаҳон, аз рӯи рейтинги "Forbes Global 2000" (аз ҷумла аз ҷиҳати даромад 3-юм, фоидаи соф 21-ум, аз рӯи активҳо 83-юм, аз ҷиҳати капитализатсияи бозор дар ҷои 15-ум ва дар "Fortune Global 500" дар ҷои 5-ум қарор дошт. Идораи марказиаш - дар Гаага (Нидерланд) ва Лондон (Бритониё). ==Фаолият== Шуъбаҳои асосӣ: *Гази табиӣ (Гази муттаҳидшуда) - истеҳсоли гази табиӣ, интиқоли он, ба гази моеъ табдил додан, нигоҳ доштани инфрасохтор барои интиқоли газ ба истеъмолкунандагон; он инчунин фаъолиятҳои ғайримуҳимро ба монанди истеҳсоли нерӯи барқ ​​(турбинаҳои бодӣ дар Иқтидори умумии 400 МВт), сӯзишвории биологӣ (корхонаи таҷрибавӣ дар Ҳиндустон) ва сӯзишвории гидрогенӣ (лоиҳаҳо дар Олмон, Британияи Кабир ва Калифорния), ҳуқуқи тиҷорати карбон; даромад дар соли 2017 36,7 миллиард долларро ташкил дод, истеҳсоли газ ва маҳсулоти дигар 887 ҳазор [[Баррел (воҳиди ҳаҷм)|баррел]] эквиваленти нафт дар як рӯз, истеҳсоли гази моеъ 33,2 миллион тонна, асосан дар Австралия, Нигерия, Тринидад ва Тобаго, Русия, Қатар ва Бруней. *Истеҳсоли нафт (Upstream) - истеҳсоли нафт, аз ҷумла нафти сланец ва истихроҷи оби чуқур; кишварҳои муҳимтарин Бразилия, ИМА, Уммон, Нигерия, Британияи Кабир, Қазоқистон, Малайзия, Русия, Норвегия, Дания, Канада, Габон, Италия мебошанд; Сатҳи истихроҷ дар як рӯз 2,777 миллион баррел аст, даромад дар соли 2017 40,2 миллиард долларро ташкил дод. *Фурӯши маҳсулоти нафтӣ (Downstream) - коркарди нафт ва фурӯши маҳсулоти нафтӣ (бензин, керосин, сӯзишвории дизелӣ, равғанҳои молиданӣ), инчунин сӯзишвории биологӣ ва сулфур; Royal Dutch Shell дар 21 маҷмааи коркарди нафт саҳм дорад, дар маҷмӯъ ин саҳмияҳо дар як рӯз ҳосилнокии 2,9 миллион баррелро ташкил медиҳанд, ки калонтаринашон дар Сингапур, Ҳолланд, ИМА, Олмон, Аргентина, Арабистони Саудӣ, Дания, Африқои Ҷанубӣ ҷойгиранд; 44 ҳазор нуқтаҳои фурӯши сӯзишворӣ дар тамғаи Shell дар 70 кишвари дунё кор мекунанд, ки ҳар рӯз беш аз 30 миллион муштариён аз онҳо истифода мекунанд; даромад дар соли 2017 269 миллиард доллар буд. Тақсимоти ҷуғрофии даромад: *Аврупо - 100,6 миллиард доллар; *Осиё, Уқёнусҳо ва Африқо - 114,7 миллиард доллар; *ИМА - 66,9 миллиард доллар; *боқимондаи Амрико - 22 миллиард доллар. Shell дар зиёда аз 80 давлати дунё корҳои геологӣ ва истихроҷи нафту газро анҷом медиҳад. Захираҳои исботшудаи нафту газ дар охири соли 2017 12,233 миллиард баррел эквиваленти нафтро ташкил доданд, ки аз он 4,613 миллиард баррел (0,277% аз 1665 миллиард баррел захираҳои ҷаҳонӣ), газ 1,145 триллион метри мукааб (0,58% аз 196 триллион метри мукааб захираҳои ҷаҳонӣ). Дар соли 2017 1,383 миллиард баррел нафт ва газ тавлид шуд (3,664 миллион баррел дар як рӯз; барои муқоиса, истихроҷи ҷаҳонии нафт дар як рӯз 97,3 миллион баррелро ташкил дод, ки аз он ба кишварҳои ОПЕК 32,3 миллион ва ба ИМА 9,3 миллион баррел рост меояд). Хароҷоти таҳқиқоти илмӣ дар соли 2017 922 миллион долларро ташкил дод, ки марказҳои асосӣ дар Ҳиндустон, Ҳолланд ва ИМА, инчунин Бразилия, Чин, Олмон, Қатар ва Уммон мебошанд.<ref>https://ru.wikipedia.org/wiki/Royal_Dutch_Shell</ref> ==Адабиёт== ==Пайвандҳо== *[[Ширкатҳои маъруфи нафту газ]] == Эзоҳ == {{эзоҳ}} {{ПБ}} [[Гурӯҳ:Ширкатҳо аз рӯи алифбо]] [[Гурӯҳ:Корпоратсияҳои байналмилалӣ]] ae2jkwo1bnn9rtqgb3tfvpa2f6hjeyc 0 283625 1308679 1222323 2022-08-02T12:50:50Z Шухрат Саъдиев 5132 Ботили нусхаи 1222323 аз тарафи [[Special:Contributions/Farorud|Farorud]] ([[User talk:Farorud|Баҳс]]) wikitext text/x-wiki '''Ширкатҳои маъруфи нафту газ тавлидкунанда:''' *[[Royal Dutch Shell]] *[[BP]] *[[Exxon Mobil Corporation]] *[[Газпром нефт]] *[[Лукойл]] j54e4smxi38xe8yuf8gb8zwr2qushrr 1308680 1308679 2022-08-02T12:57:58Z Шухрат Саъдиев 5132 гурӯҳбандӣ wikitext text/x-wiki '''Ширкатҳои маъруфи нафту газ тавлидкунанда:''' *[[Royal Dutch Shell]] *[[BP]] *[[Exxon Mobil Corporation]] *[[Газпром нефт]] *[[Лукойл]] [[Гурӯҳ:Ширкатҳо аз рӯи алифбо]] [[Гурӯҳ:Корпоратсияҳои байналмилалӣ]] 90btvd2chmlo8a2465dcl64u5ehn3yv 1308690 1308680 2022-08-02T13:21:11Z Шухрат Саъдиев 5132 навсозӣ, гурӯҳбандӣ wikitext text/x-wiki '''Ширкатҳои маъруфи нафту газ тавлидкунанда:''' *[[Royal Dutch Shell]] *[[BP]] *[[Exxon Mobil Corporation]] *[[Газпром нефт]] *[[Лукойл]] [[Гурӯҳ:Ширкатҳо аз рӯи алифбо]] [[Гурӯҳ:Ширкатҳои фаромиллӣ]] rk87gaoin8rzvel410yjldyrbrg6902 0 285680 1308775 1232319 2022-08-03T06:57:12Z VASHGIRD 8035 wikitext text/x-wiki {{Синамогар |ном = Йорген Лангҳелле |номи аслӣ = {{lang-no|Jørgen Langhelle}} |тасвир = |бар = |тавсифи тасвир = |ном ҳангоми таваллуд = Йорген Сандвик Лангҳелле |таърихи таваллуд = 18.08.1965 |зодгоҳ = {{Зодгоҳ|Саннес}}, [[Норвегия]] |таърихи даргузашт = |маҳалли даргузашт = |шаҳрвандӣ = {{Парчамбандӣ|Норвегия}} |касб = [[ҳунарпеша]]<br>[[коргардон]]<br>[[филмноманавис]]<br>[[продюсер]]<br>[[наворбардор]]<br>[[таҳриргар]] |солҳои фаъолият = 1995 — то ҳол |самт = [[драма]], [[комедия]] |мукофотҳо = }} '''Йорген Сандвик Лангҳелле''' ({{lang-no|Jørgen Sandvik Langhelle}}, тав. [[18 август]]и [[соли 1965]], [[Саннес]], [[Норвегия]]) — [[ҳунарпеша]], [[коргардон]], [[филмноманавис]], [[продюсер]], [[наворбардор]] ва [[таҳриргар]]и [[Нурвеж|норвегӣ]]. == Зиндагинома == Йорген дебюти худро дар театри норвегӣ дар як намоишномаи кабуки соли 1985 оғоз кардааст. Солҳои 1993—1995 дар Театри нави Осло ва дигар театрҳо кор кардааст. Йорген фаъолияти филмии худро соли 1995 оғоз кардааст. Вай дар нақшҳои чунин нависандагон нақшҳо бозидааст: [[Анне-Катарина Вестлӣ]], [[Олав Дуун]], [[Астрид Линдгрен]], [[Бернард-Мари Колтес]] ва дигарон. Лангҳелле дар ду силсилафилми хурди норвегӣ «Deadline Torp» (2005) ва «Torpedo» (2007) нақш офаридааст, инчунин дар филмҳои ба монанди Kristin Lavransdatter (1995), Elling (2001), I Am Dina (2002), Tyven, tyven (2002), Ulvesommer (2003) and En folkefiende (версияи муосири пйесаи [[Ҳенрик Ибсен]] «Душмани халқ») (2005)<ref>[http://www.filmweb.pl/J+oslash+rgen+Langhelle+filmografia,Person,id=63847 Jørgen Langhelle — FILMWEB.pl]</ref>. Дар моҳи марти соли 2010, Лангҳелле дар филми «Thing», соли 2011 дар филми тарсноки [[Ҷон Карпентер]]-и соли 1982, бо ҳамон ном ҳунарнамоӣ намудааст<ref>{{Cite web |url=http://www.shocktillyoudrop.com/news/topnews.php?id=14500 |title=So There Will Be Norwegians in The Thing |access-date=2010-03-17 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100322213011/http://www.shocktillyoudrop.com/news/topnews.php?id=14500 |archive-date=2010-03-22 |url-status=dead }}</ref>. Йорген Лангҳелле инчунин бори аввал бо Cato M Ekrene филми кӯтоҳи «Иҷро»-ро дар соли 2014 коргардонӣ кардааст. == Филмнома == * ''[[Oskars Amerika]]'' (2017) * ''[[Varg Veum – De døde har det godt]]'' (2012) * ''[[The Thing]]'' (2011) * ''[[Yohan – Barnevandrer]]'' (2010) * ''[[Hora]]'' (2009) * ''[[Ulvenatten]]'' (2008) * ''[[Kautokeino-opprøret]]'' (2008) * ''[[Mannen som elsket Yngve]]'' (2008) * ''[[Torpedo]]'' (2007) * ''[[Arn – Tempelridderen]]'' ([[Filmåret 2007|2007]]) * ''[[En folkefiende]]'' (2005) * ''[[Min misunnelige frisør]]'' (2004) * ''[[Deadline Torp]]'' (2004) * ''[[Uno (film)|Uno]]'' (2004) * ''[[Tur & retur]]'' (2003) * ''[[Ulvesommer]]'' (2003) * ''[[I Am Dina]]'' (2002) * ''[[Tyven, tyven]]'' (2002) * ''[[Olsenbandens første kupp]]'' (2001) * ''[[Elling]]'' (2001) Frank Åsli * ''[[Bare skyer beveger stjernene]]'' (1998) * ''[[Søndagsengler]]'' (1996) * ''[[Kristin Lavransdatter]]'' (1995) * ''[[Asylet]]'' (1995—1998) == Эзоҳ == {{эзоҳ}} == Пайвандҳо == {{Authority control}} [[Гурӯҳ:Ҳунарпешаҳо аз рӯи алифбо]] [[Гурӯҳ:Ҳунарпешамардони синамои Норвегия]] [[Гурӯҳ:Ҳунарпешамардони телевизиони Норвегия]] [[Гурӯҳ:Ҳунарпешамардони театри Норвегия]] [[Гурӯҳ:Ҳунарпешаҳои мард асри XX]] [[Гурӯҳ:Ҳунарпешаҳои мард асри XXI]] [[Гурӯҳ:Коргардонҳо аз рӯи алифбо]] [[Гурӯҳ:Коргардонҳои Норвегия]] [[Гурӯҳ:Коргардонҳои асри XX]] [[Гурӯҳ:Коргардонҳои асри XXI]] [[Гурӯҳ:Продюсерони Норвегия]] [[Гурӯҳ:Продюсерони филмҳои асри XXI]] [[Гурӯҳ:Наворбардорон]] [[Гурӯҳ:Филмноманависон аз рӯи алифбо]] [[Гурӯҳ:Филмноманависони Норвегия]] [[Гурӯҳ:Филмноманависони асри XXI]] powdnh2pzzm12ycnywco978xjabiahj 14 290662 1308678 1308656 2022-08-02T12:43:04Z Шухрат Саъдиев 5132 навсозӣ wikitext text/x-wiki [[Гурӯҳ:Ҳукуматдорон|^]] [[Гурӯҳ:Феҳристи шахсони мансабдор]] [[Гурӯҳ:Феҳристи сиёсатмадорон|Ҳукуматдорон]] 9qp9qisp160zbyh6pceq2p2j83ptjlx 2 293937 1308750 1308140 2022-08-03T05:51:43Z Farorud 26988 wikitext text/x-wiki {{МА | мақом = [[Авул|Деҳа]] | номи тоҷикӣ = | номи аслӣ = | тасвир = | тавсифи тасвир = | кишвар = Қазоқистон | тобеият = | нишон = Coat of arms of Kazygurt.png | парчам = | тавсифи нишон = | тавсифи парчам = | бари парчам = | бари нишон = | минтақа = | шакли минтақа = Вилоятҳои Қазоқистон{{!}}Вилоят | минтақа дар ҷадвал = Вилояти Туркистон{{!}}Туркистон | ноҳия = ноҳияи Қозиғурт{{!}}Қозиғурт | шакли ноҳия = | ноҳия дар ҷадвал = | ҳавзаи ҷомеа = | шакли ҳавзаи ҷомеа = | ҳавзаи ҷомеа дар ҷадвал = | ҷомеа = | шакли ҷомеа = | ҷомеа дар ҷадвал = | lat_deg = | lon_deg = | lat_min = | lat_sec = | lat_dir = | lon_min = | lon_sec = | lon_dir = | CoordAddon = | CoordScale = | тақсимоти дохилӣ = | роҳбар = | шакли роҳбарӣ = | замони таъсис = | аввалин номбарӣ = | номҳои пешина = | мақом аз = | масоҳат = | баландии маркази МА = | шакли баландӣ = | иқлим = | забони расмӣ = забони қазоқӣ{{!}}қазоқӣ | аҳолӣ = <ref name="stat">{{cite web|url=http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/Население%20рус%201%20том.pdf|title=Итоги Национальной переписи населения Республики Казахстан 2009 года|publisher=Агентство Республики Казахстан по статистике|archiveurl=https://www.webcitation.org/6EkePwOI3?url=http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf|archivedate=2013-02-27}}</ref> | соли барӯйхатгирӣ = 2009 | зичӣ = | агломератсия = | ҳайати миллӣ = [[қазоқҳо]] (92%) | ҳайати динӣ = [[мусулмонон]] | этнохороним = | вақти минтақавӣ = +6:00 | DST = | коди телефон = +7 | нишонаи почта = | нишонаҳои почта = 16 хххх | коди мошинҳо = X, 13, 17 | шиносаи ададӣ = | шакли шиноса = | сайт = | забони сайт = | харитаи минтақа = ХМ Қазоқистон вилояти Туркистон | гурӯҳ дар Commons = }} ''' ''' ({{lang-kz|}}) — деҳа (''[[авул|ауыл]]'') дар [[вилояти Туркистон]]и [[Қазоқистон]]. Дар [[ноҳияи Қозиғурт]] ҷойгир аст. Дар соли 2009 нафар аҳолӣ дошт. == Эзоҳ == {{Эзоҳ}} {{ноҳияи Қозиғурт}}{{Қазоқистон-ҷуғ-хурд}} [[Гурӯҳ:Маҳалҳои аҳолинишини ноҳияи Қозиғурт]] sm6j163e32932cvq3u3b027hbpcptkp 1308751 1308750 2022-08-03T05:54:54Z Farorud 26988 wikitext text/x-wiki {{МА | мақом = [[Авул|Деҳа]] | номи тоҷикӣ = | номи аслӣ = | тасвир = | тавсифи тасвир = | кишвар = Қазоқистон | тобеият = | нишон = Coat of arms of Ordabasy.png | парчам = | тавсифи нишон = | тавсифи парчам = | бари парчам = | бари нишон = | минтақа = | шакли минтақа = Вилоятҳои Қазоқистон{{!}}Вилоят | минтақа дар ҷадвал = Вилояти Туркистон{{!}}Туркистон | ноҳия = ноҳияи Ордабосӣ{{!}}Ордабосӣ | шакли ноҳия = | ноҳия дар ҷадвал = | ҳавзаи ҷомеа = | шакли ҳавзаи ҷомеа = | ҳавзаи ҷомеа дар ҷадвал = | ҷомеа = | шакли ҷомеа = | ҷомеа дар ҷадвал = | lat_deg = | lon_deg = | lat_min = | lat_sec = | lat_dir = | lon_min = | lon_sec = | lon_dir = | CoordAddon = | CoordScale = | тақсимоти дохилӣ = | роҳбар = | шакли роҳбарӣ = | замони таъсис = | аввалин номбарӣ = | номҳои пешина = | мақом аз = | масоҳат = | баландии маркази МА = | шакли баландӣ = | иқлим = | забони расмӣ = забони қазоқӣ{{!}}қазоқӣ | аҳолӣ = <ref name="stat">{{cite web|url=http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/Население%20рус%201%20том.pdf|title=Итоги Национальной переписи населения Республики Казахстан 2009 года|publisher=Агентство Республики Казахстан по статистике|archiveurl=https://www.webcitation.org/6EkePwOI3?url=http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf|archivedate=2013-02-27}}</ref> | соли барӯйхатгирӣ = 2009 | зичӣ = | агломератсия = | ҳайати миллӣ = [[қазоқҳо]] ва ғ. | ҳайати динӣ = [[мусулмонон]] ва ғ. | этнохороним = | вақти минтақавӣ = +6:00 | DST = | коди телефон = +7 | нишонаи почта = | нишонаҳои почта = | коди мошинҳо = X, 13, 17 | шиносаи ададӣ = | шакли шиноса = | сайт = | забони сайт = | харитаи минтақа = ХМ Қазоқистон вилояти Туркистон | гурӯҳ дар Commons = }} ''' ''' ({{lang-kz|}}) — деҳа (''[[авул|ауыл]]'') дар [[вилояти Туркистон]]и [[Қазоқистон]]. Дар [[ноҳияи Ордабосӣ]] ҷойгир аст. Дар соли 2009 нафар аҳолӣ дошт. == Эзоҳ == {{Эзоҳ}} {{ноҳияи Ордабосӣ}}{{Қазоқистон-ҷуғ-хурд}} [[Гурӯҳ:Маҳалҳои аҳолинишини ноҳияи Ордабосӣ]] 0vfxqg15y3cx87qdy6gl41d54jr3jgb 0 294455 1308728 1308307 2022-08-02T19:29:15Z 176.59.52.234 /* Таърих */ wikitext text/x-wiki '''Донишхона''' – бузургтарин китобхонаи электронӣ бо забони '''тоҷикӣ'''. Зиёда аз 10 000 ҳазор маводҳои зарурӣ барои донишҷӯён ва омӯзгорон мунтазам иловашуда. Ин натиҷаи ҳамкорӣ ҳазор омӯзгорон ва донишмандони тоҷик аз саросари ҷаҳон бо мақсади дастрас кардани маълумоти таълимӣ бо забони тоҷикӣ мебошад. {{Ширкат | company_name = Донишхона | company_type = Ширкати хусусӣ | foundation = 2016 | founders = Сомони Абдукаюм | location = {{флагификация|Тоҷикистон}}: [[Душанбе]] | key_people = Сомони Абдукаюм | homepage = https://donishkhona.tj/ }} == Таърих == Январи соли [[2016]] хатмкунандаи мактаби муқаррарии ноҳияи кӯҳсорӣ Муминабоб [[Сомони Абдукаюм]] сомонаи Донишхона - ро сохт. == Эзоҳ == {{эзоҳ}} == Пайвандҳо == * {{сайти расмӣ|https://donishkhona.tj/}} * [https://asiaplustj.info/ru/news/tajikistan/society/20190521/somoni-abdukayum-startap-lish-nachalo-bolshogo-puti} https://asiaplustj.info/ru/news/tajikistan/society/20190521/somoni-abdukayum-startap-lish-nachalo-bolshogo-puti] * [https://weproject.media/articles/detail/kto-sozdaet-sovremennye-proekty-v-tadzhikistane-9-molodykh-predprinimateley/} https://weproject.media/articles/detail/kto-sozdaet-sovremennye-proekty-v-tadzhikistane-9-molodykh-predprinimateley/] * https://asiaplustj.info/ru/news/tajikistan/society/20190630/top-10-tadzhikskih-predprinimatelei-molozhe-35} b9i9w7kztmsmjf4o8cclaybsdsf00nm 1308729 1308728 2022-08-02T19:30:54Z 176.59.52.234 wikitext text/x-wiki '''Донишхона''' – бузургтарин китобхонаи электронӣ бо забони '''тоҷикӣ'''. Зиёда аз 10 000 ҳазор маводҳои зарурӣ барои донишҷӯён ва омӯзгорон мунтазам иловашуда. Ин натиҷаи ҳамкорӣ ҳазор омӯзгорон ва донишмандони тоҷик аз саросари ҷаҳон бо мақсади дастрас кардани маълумоти таълимӣ бо забони тоҷикӣ мебошад. {{Ширкат | company_name = Донишхона | company_type = Ширкати хусусӣ | foundation = 2016 | founders = Сомони Абдукаюм | location = {{Тоҷикистон}}: [[Душанбе]] | key_people = Сомони Абдукаюм | homepage = https://donishkhona.tj/ }} == Таърих == Январи соли [[2016]] хатмкунандаи мактаби муқаррарии ноҳияи кӯҳсорӣ Муминабоб [[Сомони Абдукаюм]] сомонаи Донишхона - ро сохт. == Эзоҳ == {{эзоҳ}} == Пайвандҳо == * {{сайти расмӣ|https://donishkhona.tj/}} * [https://asiaplustj.info/ru/news/tajikistan/society/20190521/somoni-abdukayum-startap-lish-nachalo-bolshogo-puti} https://asiaplustj.info/ru/news/tajikistan/society/20190521/somoni-abdukayum-startap-lish-nachalo-bolshogo-puti] * [https://weproject.media/articles/detail/kto-sozdaet-sovremennye-proekty-v-tadzhikistane-9-molodykh-predprinimateley/} https://weproject.media/articles/detail/kto-sozdaet-sovremennye-proekty-v-tadzhikistane-9-molodykh-predprinimateley/] * https://asiaplustj.info/ru/news/tajikistan/society/20190630/top-10-tadzhikskih-predprinimatelei-molozhe-35} auvqv56qt1q5k233d718r7pc9p3re6h 1308730 1308729 2022-08-02T19:34:33Z 176.59.52.234 wikitext text/x-wiki '''Донишхона''' – бузургтарин китобхонаи электронӣ бо забони '''тоҷикӣ'''. Зиёда аз 10 000 ҳазор маводҳои зарурӣ барои донишҷӯён ва омӯзгорон мунтазам иловашуда. Ин натиҷаи ҳамкорӣ ҳазор омӯзгорон ва донишмандони тоҷик аз саросари ҷаҳон бо мақсади дастрас кардани маълумоти таълимӣ бо забони тоҷикӣ мебошад. {{Ширкат | company_name = Донишхона | company_type = Ширкати хусусӣ | foundation = 2016 | founders = Сомони Абдукаюм | location = {{Парчамбандӣ|Тоҷикистон}}: [[Душанбе]] | key_people = Сомони Абдукаюм | homepage = {{URL|https://donishkhona.tj}} }} == Таърих == Январи соли [[2016]] хатмкунандаи мактаби муқаррарии ноҳияи кӯҳсорӣ Муминабоб [[Сомони Абдукаюм]] сомонаи Донишхона - ро сохт. == Эзоҳ == {{эзоҳ}} == Пайвандҳо == * {{сайти расмӣ|https://donishkhona.tj/}} * [https://asiaplustj.info/ru/news/tajikistan/society/20190521/somoni-abdukayum-startap-lish-nachalo-bolshogo-puti} https://asiaplustj.info/ru/news/tajikistan/society/20190521/somoni-abdukayum-startap-lish-nachalo-bolshogo-puti] * [https://weproject.media/articles/detail/kto-sozdaet-sovremennye-proekty-v-tadzhikistane-9-molodykh-predprinimateley/} https://weproject.media/articles/detail/kto-sozdaet-sovremennye-proekty-v-tadzhikistane-9-molodykh-predprinimateley/] * https://asiaplustj.info/ru/news/tajikistan/society/20190630/top-10-tadzhikskih-predprinimatelei-molozhe-35} 7ubwyt0k6cp2it7iimmp8j6kbrdpaja 1308733 1308730 2022-08-02T19:46:52Z 176.59.52.234 wikitext text/x-wiki '''Донишхона''' – бузургтарин китобхонаи электронӣ бо забони '''тоҷикӣ'''. Зиёда аз 10 000 ҳазор маводҳои зарурӣ барои донишҷӯён ва омӯзгорон мунтазам иловашуда. Ин натиҷаи ҳамкорӣ ҳазор омӯзгорон ва донишмандони тоҷик аз саросари ҷаҳон бо мақсади дастрас кардани маълумоти таълимӣ бо забони тоҷикӣ мебошад. {{Ширкат | company_name = Донишхона | company_type = Ширкати хусусӣ | foundation = [[2016]] | location = {{Парчамбандӣ|Тоҷикистон}}: [[Душанбе]] | key_people = [[Сомони Абдукаюм]] — асосгузор ва муассис | products = интернет-[[донишнома]] | homepage = {{URL|https://donishkhona.tj}} }} == Таърих == Январи соли [[2016]] хатмкунандаи мактаби муқаррарии ноҳияи кӯҳсорӣ Муминабоб [[Сомони Абдукаюм]] сомонаи Донишхона - ро сохт. == Эзоҳ == {{эзоҳ}} == Пайвандҳо == * {{сайти расмӣ|https://donishkhona.tj/}} * [https://asiaplustj.info/ru/news/tajikistan/society/20190521/somoni-abdukayum-startap-lish-nachalo-bolshogo-puti} https://asiaplustj.info/ru/news/tajikistan/society/20190521/somoni-abdukayum-startap-lish-nachalo-bolshogo-puti] * [https://weproject.media/articles/detail/kto-sozdaet-sovremennye-proekty-v-tadzhikistane-9-molodykh-predprinimateley/} https://weproject.media/articles/detail/kto-sozdaet-sovremennye-proekty-v-tadzhikistane-9-molodykh-predprinimateley/] * https://asiaplustj.info/ru/news/tajikistan/society/20190630/top-10-tadzhikskih-predprinimatelei-molozhe-35} 09asoexj3ydj8hrxxbr3i0klixjc13h 1308734 1308733 2022-08-02T19:48:22Z 176.59.52.234 wikitext text/x-wiki {{Ширкат | company_name = Донишхона | company_type = Ширкати хусусӣ | foundation = [[2016]] | location = {{Парчамбандӣ|Тоҷикистон}}: [[Душанбе]] | key_people = [[Сомони Абдукаюм]] — асосгузор ва муассис | products = интернет-[[донишнома]] | homepage = {{URL|https://donishkhona.tj}} }}'''Донишхона''' – бузургтарин китобхонаи электронӣ бо забони '''тоҷикӣ'''. Зиёда аз 10 000 ҳазор маводҳои зарурӣ барои донишҷӯён ва омӯзгорон мунтазам иловашуда. Ин натиҷаи ҳамкорӣ ҳазор омӯзгорон ва донишмандони тоҷик аз саросари ҷаҳон бо мақсади дастрас кардани маълумоти таълимӣ бо забони тоҷикӣ мебошад. == Таърих == Январи соли [[2016]] хатмкунандаи мактаби муқаррарии ноҳияи кӯҳсорӣ Муминабоб [[Сомони Абдукаюм]] сомонаи Донишхона - ро сохт. == Эзоҳ == {{эзоҳ}} == Пайвандҳо == * {{сайти расмӣ|https://donishkhona.tj/}} * [https://asiaplustj.info/ru/news/tajikistan/society/20190521/somoni-abdukayum-startap-lish-nachalo-bolshogo-puti} https://asiaplustj.info/ru/news/tajikistan/society/20190521/somoni-abdukayum-startap-lish-nachalo-bolshogo-puti] * [https://weproject.media/articles/detail/kto-sozdaet-sovremennye-proekty-v-tadzhikistane-9-molodykh-predprinimateley/} https://weproject.media/articles/detail/kto-sozdaet-sovremennye-proekty-v-tadzhikistane-9-molodykh-predprinimateley/] * https://asiaplustj.info/ru/news/tajikistan/society/20190630/top-10-tadzhikskih-predprinimatelei-molozhe-35} e7w4hu6d21jf49211fcbkhmzvtiy448 1308735 1308734 2022-08-02T20:22:41Z 176.59.52.234 wikitext text/x-wiki {{Ширкат | company_name = Донишхона | company_type = Ширкати хусусӣ | foundation = [[2016]] | location = {{Парчамбандӣ|Тоҷикистон}}: [[Душанбе]] | key_people = [[Сомони Абдукаюм]] — асосгузор ва муассис | products = интернет-[[донишнома]] | num_employees = {{афзоиш}} 6 нафар [[2022]] | homepage = {{URL|https://donishkhona.tj}} }}'''Донишхона''' – бузургтарин китобхонаи электронӣ бо забони '''тоҷикӣ'''. Зиёда аз 50 000 ҳазор маводҳои зарурӣ барои донишҷӯён ва омӯзгорон мунтазам иловашуда. Ин натиҷаи ҳамкорӣ ҳазор омӯзгорон ва донишмандони тоҷик аз саросари ҷаҳон бо мақсади дастрас кардани маълумоти таълимӣ бо забони тоҷикӣ мебошад. == Таърих == Январи соли [[2016]] хатмкунандаи мактаби муқаррарии ноҳияи кӯҳсорӣ Муминабоб [[Сомони Абдукаюм]] сомонаи Донишхона - ро сохт. == Эзоҳ == {{эзоҳ}} == Пайвандҳо == * {{сайти расмӣ|https://donishkhona.tj/}} * [https://asiaplustj.info/ru/news/tajikistan/society/20190521/somoni-abdukayum-startap-lish-nachalo-bolshogo-puti} https://asiaplustj.info/ru/news/tajikistan/society/20190521/somoni-abdukayum-startap-lish-nachalo-bolshogo-puti] * [https://weproject.media/articles/detail/kto-sozdaet-sovremennye-proekty-v-tadzhikistane-9-molodykh-predprinimateley/} https://weproject.media/articles/detail/kto-sozdaet-sovremennye-proekty-v-tadzhikistane-9-molodykh-predprinimateley/] * https://asiaplustj.info/ru/news/tajikistan/society/20190630/top-10-tadzhikskih-predprinimatelei-molozhe-35} jc4larth9eg7dhzqo5c35yitwpuw7kh 1308742 1308735 2022-08-03T04:40:31Z VASHGIRD 8035 wikitext text/x-wiki {{Саршиносӣ}} {{Ширкат | company_name = Донишхона | company_type = Ширкати хусусӣ | foundation = [[2016]] | location = {{Парчамбандӣ|Тоҷикистон}}: [[Душанбе]] | key_people = [[Сомони Абдукаюм]] — асосгузор ва муассис | products = интернет-[[донишнома]] | num_employees = {{афзоиш}} 6 нафар [[2022]] | homepage = {{URL|https://donishkhona.tj}} }}'''Донишхона''' – бузургтарин китобхонаи электронӣ бо забони '''тоҷикӣ'''. Зиёда аз 50 000 ҳазор маводҳои зарурӣ барои донишҷӯён ва омӯзгорон мунтазам иловашуда. Ин натиҷаи ҳамкорӣ ҳазор омӯзгорон ва донишмандони тоҷик аз саросари ҷаҳон бо мақсади дастрас кардани маълумоти таълимӣ бо забони тоҷикӣ мебошад. == Таърих == Январи соли [[2016]] хатмкунандаи мактаби муқаррарии ноҳияи кӯҳсорӣ Муминабоб [[Сомони Абдукаюм]] сомонаи Донишхона - ро сохт. == Эзоҳ == {{эзоҳ}} == Пайвандҳо == * {{сайти расмӣ|https://donishkhona.tj/}} * [https://asiaplustj.info/ru/news/tajikistan/society/20190521/somoni-abdukayum-startap-lish-nachalo-bolshogo-puti} https://asiaplustj.info/ru/news/tajikistan/society/20190521/somoni-abdukayum-startap-lish-nachalo-bolshogo-puti] * [https://weproject.media/articles/detail/kto-sozdaet-sovremennye-proekty-v-tadzhikistane-9-molodykh-predprinimateley/} https://weproject.media/articles/detail/kto-sozdaet-sovremennye-proekty-v-tadzhikistane-9-molodykh-predprinimateley/] * https://asiaplustj.info/ru/news/tajikistan/society/20190630/top-10-tadzhikskih-predprinimatelei-molozhe-35} ko8w3rcij8wkl4vwe72rzwhf4r4hljk 0 295516 1308763 1285169 2022-08-03T06:20:28Z Farorud 26988 Ислоҳ wikitext text/x-wiki {{МА | мақом = Шаҳри | номи тоҷикӣ = Талғар | номи аслӣ = Талғар | тасвир = | тавсифи тасвир = | кишвар = Қазоқистон | тобеият = | нишон = | парчам = | тавсифи нишон = | тавсифи парчам = | бари парчам = | бари нишон = | минтақа = | шакли минтақа = Вилоятҳои Қазоқистон{{!}}Вилоят | минтақа дар ҷадвал = Вилояти Алмаато{{!}}Алмаато | ноҳия = ноҳияи Талғар{{!}}Талғар | шакли ноҳия = | ноҳия дар ҷадвал = | ҳавзаи ҷомеа = | шакли ҳавзаи ҷомеа = | ҳавзаи ҷомеа дар ҷадвал = | ҷомеа = | шакли ҷомеа = | ҷомеа дар ҷадвал = | lat_deg = | lon_deg = | lat_min = | lat_sec = | lat_dir = | lon_min = | lon_sec = | lon_dir = | CoordAddon = | CoordScale = | тақсимоти дохилӣ = | роҳбар = Қуришбеков Бахит Қувватбекович | шакли роҳбарӣ = | замони таъсис = асри XI | аввалин номбарӣ = 982 | номҳои пешина = Талҳиз, Софийская | мақом аз = 1959 | масоҳат =18,8 | баландии маркази МА =973 | шакли баландӣ = | иқлим = | забони расмӣ = забони қазоқӣ{{!}}қазоқӣ | аҳолӣ =42810 | соли барӯйхатгирӣ = 2019 | зичӣ = | агломератсия = | ҳайати миллӣ = [[қазоқҳо]] ва ғ. | ҳайати динӣ = [[мусулмонон]] ва ғ. | этнохороним = | вақти минтақавӣ = +6:00 | DST = | коди телефон = +772774 | нишонаи почта = 041600-041605 | нишонаҳои почта = | коди мошинҳо = X, 13, 17 | шиносаи ададӣ = | шакли шиноса = | сайт = | забони сайт = | харитаи минтақа = ХМ Қазоқистон вилояти Туркистон | гурӯҳ дар Commons = }} '''Талғар''' ({{Lang-kk|Талғар}}) — шаҳри аҳамияти ноҳиявӣ, маркази маъмурии [[ноҳияи Талғар]]и [[вилояти Алмаато]]и [[Қазоқистон]]. Дар нишебиҳои шимолии Алатауи Илӣ воқеъ дар 25 км шарқи [[Алматӣ|Алмаато]] ҷойгир аст. Нохияи Талғар яке аз ноҳияҳои хушманзараи вилояти Алмаато мебошад. Масоҳати он 3700 км² аст. Қисми зиёди боғи миллии Иле-Алтауро ишғол мекунад. == География == Маркази маъмурии ноҳияи Талғар дар қисми ҷанубу шарқии доманаҳои Алатауи Илӣ, дар водии байникуҳҳои Иле дар баландии тақрибан 1000 метр аз сатҳи баҳр ҷойгир аст. Талғар дар як параллел бо шаҳрҳои машҳури [[Гагра]] ва [[Владивосток]] ҷойгир аст. Аз шаҳр роҳи автомобилии дорои аҳамияти ҷумҳуриявб мегузарад, ки Талғарро бо Алмаато ба масофаи 25 километр мепайвандад. Алоқаи посёлка бо дигар шаҳрҳо ба воситаи нақлиёти автомобилӣ, роҳи оҳан, ҳавоӣ ба воситаи шаҳри Алмаато ба амал бароварда мешавад. Шаҳраки асримиёнагӣ Ҷоқсилик дар 55 км ҷанубу ғарб ҷойгир аст. Индекси кадастри 057. Ноҳия аз 11 нохияи деҳот ва худи шаҳр иборат аст. Дар 61 маҳали аҳолинишин 194 ҳазору 701 нафар — қариб 47 миллату халқият зиндагӣ мекунад. [[Акс:Пик_Талгар.JPG|чап|мини|{{Center|Қуллаи Талғар}}]] Азамати табиати бегубори кӯҳистон таассуроти фаромушнашаванда мебахшад. Қуллаи Талгар баландии 4973 метр дорост. Мероси табиии ноҳияи Талғар Боғи давлатии табиии миллии Иле-Алатау мебошад. Дар ин ҷо зиёда аз 1000 намуди растанӣ меруяд. Фаунаи минтақаи муҳофизатшаванда бениҳоят бой ва гуногун аст. Мувофиқи маълумоти муҳаққиқон дар қаламрави мамнӯъгоҳ 38 намуди ҳайвоноти ширхур, 200 намуди парранда, 900 намуди ҳашарот зиндагӣ мекунанд. Ба Китоби Сурхи Қазоқистон 22 намуди ҳайвонот ва 28 намуди растаниҳо дохил карда шудаанд. Дарёи Талғар аз пиряхи Талғар сарчашма гирифта, аз омезиши дарёҳои Талгари чап ва Талгари рост ба вуҷуд омада, ба обанбори Қапчағой ҷорӣ мешавад. Иқлими шаҳр якбора континенталӣ буда, тобистонҳои гарм ва зимистонҳои сард дорад, ки дар он на танҳо дар байни фаслҳо, балки дар байни вақтҳои рӯз тағйирёбии назарраси ҳарорат вуҷуд дорад. Дар Талғар рӯзҳои офтобӣ бисёранд: соле то 1596 соат. Инчунин, дар як сол то 151 рӯзи бе яхшавӣ вуҷуд дорад. Дараҷаи тағйирёбии ҳарорат дар ҳаво дар баландиҳои гуногун фарқ мекунад: ҳангоми аз сатҳи баҳр бештар аз 1400 метр баланд шудан ҳарорати миёнаи солонаи ҳаво дар ҳар 100 метр 0,66° паст мешавад. == Таърих == [[Акс:Talgar_Ancient_City.JPG|рост|мини|{{Center|Городище Талгар}}]] Он бори нахуст дар маъхазҳои хаттӣ соли 982 дар рисолаи ҷуғрофии муаллифи номаълум «Ҳудуд ал-Олам» бо номи Талҳиз зикр шудааст. Ба таври умум эътироф шудааст, ки Талҳиз бо деҳаи Талғар <ref>{{Книга|автор=Маргулан А. Х.|заглавие=Из истории городов и строительного искусства древнего Казахстана|место=Алма-Ата|страницы=6}}</ref>, яке аз калонтарин шаҳрҳои асримиёнагии водии Или <ref name="savelyeva">{{Книга|автор=Савельева Т. В.|часть=Формирование средневековых городов у кочевников (по материалам раскопок городища Талгар)|заглавие=Взаимодействие кочевых культур и древних цивилизаций|место=Алма-Ата|издательство=Наука|год=1989|страницы=432—438|страниц=464|isbn=5-628-00340-9}}</ref> ҳаммаъно аст. === Туризм === Ҳамасола тақрибан 500 хориҷӣ ба Талғар меоянд (аз ҷумла аз Британияи Кабир, ИМА ва Словения) ва аксар вақт барои лижаронӣ дар Оқбулоқ таваққуф мекунанд. Инчунин дар Талғар ягона меҳмонхонаи панҷситорадори вилояти Алмаато, меҳмонхонаи «Ак-Булак» мавҷуд аст, ки ба он ҳар моҳ аз Россия, Украина, Британияи Кабир ва дигар мамлакатҳо 15—30 кас меоянд. === Ҳамчун қисми империяи Русия === [[Акс:Talgar_1918.jpg|рост|мини| Дастаи пулемётчиён баъди чанг дар назди Талгар соли 1918 ташкил карда шуда буд]] Пас аз бунёди истеҳкоми Верное (ҳоло [[Олматӣ|Алмаато]]) дар феврали соли 1854 бо қарори ҳукуматдорони маҳаллӣ дар атрофи он барои мустаҳкам намудани сарҳади шарқии [[Империяи Русия|империяи Россия]] якчанд деҳаҳои казакӣ барпо карда шуданд. Инҳо деҳаҳои Надеждинская (ҳоло [[Иссиқ (шаҳр)|Эсик]]), Любавинская (ҳоло [[Қаскелен]]) ва Софийская (ҳоло Талғар) мебошанд. Ташкил ёфтани посёлкаи Софийская ба моҳҳои феврал—марти соли 1858 рост меояд, ки корнет Жеребятев бо 24 оилаи казакҳои Сибир дар соҳили рости дарёи Талғар аввалин биноҳои шаҳракро бунёд карданд. === Давраи шӯравӣ === [[Акс:Talgar_bridge.jpg|рост|мини| Сохтмони купрук аз болои дарёи Талғар. 1920-ум]] [[Соли 1928]] ноҳияи Талғар ташкил карда шуд, ки маркази маъмурии он Талғар буд <ref name="kazssr2-498">{{Книга|заглавие=Казахская ССР: краткая энциклопедия|ответственный=Гл. ред. Р. Н. Нургалиев|место=Алма-Ата|издательство=Гл. ред. Казахской советской энциклопедии|год=1988|том=2|страницы=498|страниц=608|тираж=31300|isbn=5-89800-002-X}}</ref> . Дар соли 1918 деҳаи Софийская ба деҳаи Мураево ва баъди як сол ба деҳаи Талғар табдил дода шуд. Аз 22 декабри соли [[Соли 1959|1959]] Талғар ба шаҳри тобеи ноҳия, аз январи соли 1965 то соли 1998 ба шаҳри ноҳиявӣ табдил ёфт. То соли 1969 маркази ноҳияи [[Ноҳияи Иле|Иле]] ва аз майи [[соли 1969]] ноҳияи Талғар буд. === Замони ҳозира === Баробари пошхӯрии иттиҳод, чун воқеан, дар ҳама шаҳрҳои Қазоқистон корхонаҳо дар Талғар пайи дигар баста мешуданд — ба шаҳраки музофотӣ бекорӣ меомад. Бисёр олмониҳо ва юнониҳо ба ватани таърихии худ рафтанд. Аксари аҳолӣ ба ҷустуҷӯи кор ба Алмаато мерафтанд. == Эзоҳ == {{Эзоҳ}} [[Гурӯҳ:Википедия:Пайванди мустақими мақола ба Викианбор]] <references />{{Ноҳияи Талғар}} 1x92oxzle323nqs0cigzo628pe5ejkb 1308764 1308763 2022-08-03T06:21:30Z Farorud 26988 /* Преамбула */ wikitext text/x-wiki {{МА | мақом = Шаҳри | номи тоҷикӣ = Талғар | номи аслӣ = Талғар | тасвир = | тавсифи тасвир = | кишвар = Қазоқистон | тобеият = | нишон = | парчам = | тавсифи нишон = | тавсифи парчам = | бари парчам = | бари нишон = | минтақа = | шакли минтақа = Вилоятҳои Қазоқистон{{!}}Вилоят | минтақа дар ҷадвал = Вилояти Алмаато{{!}}Алмаато | ноҳия = ноҳияи Талғар{{!}}Талғар | шакли ноҳия = | ноҳия дар ҷадвал = | ҳавзаи ҷомеа = | шакли ҳавзаи ҷомеа = | ҳавзаи ҷомеа дар ҷадвал = | ҷомеа = | шакли ҷомеа = | ҷомеа дар ҷадвал = | lat_deg = | lon_deg = | lat_min = | lat_sec = | lat_dir = | lon_min = | lon_sec = | lon_dir = | CoordAddon = | CoordScale = | тақсимоти дохилӣ = | роҳбар = Қуришбеков Бахит Қувватбекович | шакли роҳбарӣ = | замони таъсис = асри XI | аввалин номбарӣ = 982 | номҳои пешина = Талҳиз, Софийская | мақом аз = 1959 | масоҳат =18,8 | баландии маркази МА =973 | шакли баландӣ = | иқлим = | забони расмӣ = забони қазоқӣ{{!}}қазоқӣ | аҳолӣ =42810 | соли барӯйхатгирӣ = 2019 | зичӣ = | агломератсия = | ҳайати миллӣ = [[қазоқҳо]] ва ғ. | ҳайати динӣ = [[мусулмонон]] ва ғ. | этнохороним = | вақти минтақавӣ = +6:00 | DST = | коди телефон = +772774 | нишонаи почта = 041600-041605 | нишонаҳои почта = | коди мошинҳо = 05, V, B | шиносаи ададӣ = | шакли шиноса = | сайт = | забони сайт = | харитаи минтақа = ХМ Қазоқистон вилояти Туркистон | гурӯҳ дар Commons = }} '''Талғар''' ({{Lang-kk|Талғар}}) — шаҳри аҳамияти ноҳиявӣ, маркази маъмурии [[ноҳияи Талғар]]и [[вилояти Алмаато]]и [[Қазоқистон]]. Дар нишебиҳои шимолии Алатауи Илӣ воқеъ дар 25 км шарқи [[Алматӣ|Алмаато]] ҷойгир аст. Нохияи Талғар яке аз ноҳияҳои хушманзараи вилояти Алмаато мебошад. Масоҳати он 3700 км² аст. Қисми зиёди боғи миллии Иле-Алтауро ишғол мекунад. == География == Маркази маъмурии ноҳияи Талғар дар қисми ҷанубу шарқии доманаҳои Алатауи Илӣ, дар водии байникуҳҳои Иле дар баландии тақрибан 1000 метр аз сатҳи баҳр ҷойгир аст. Талғар дар як параллел бо шаҳрҳои машҳури [[Гагра]] ва [[Владивосток]] ҷойгир аст. Аз шаҳр роҳи автомобилии дорои аҳамияти ҷумҳуриявб мегузарад, ки Талғарро бо Алмаато ба масофаи 25 километр мепайвандад. Алоқаи посёлка бо дигар шаҳрҳо ба воситаи нақлиёти автомобилӣ, роҳи оҳан, ҳавоӣ ба воситаи шаҳри Алмаато ба амал бароварда мешавад. Шаҳраки асримиёнагӣ Ҷоқсилик дар 55 км ҷанубу ғарб ҷойгир аст. Индекси кадастри 057. Ноҳия аз 11 нохияи деҳот ва худи шаҳр иборат аст. Дар 61 маҳали аҳолинишин 194 ҳазору 701 нафар — қариб 47 миллату халқият зиндагӣ мекунад. [[Акс:Пик_Талгар.JPG|чап|мини|{{Center|Қуллаи Талғар}}]] Азамати табиати бегубори кӯҳистон таассуроти фаромушнашаванда мебахшад. Қуллаи Талгар баландии 4973 метр дорост. Мероси табиии ноҳияи Талғар Боғи давлатии табиии миллии Иле-Алатау мебошад. Дар ин ҷо зиёда аз 1000 намуди растанӣ меруяд. Фаунаи минтақаи муҳофизатшаванда бениҳоят бой ва гуногун аст. Мувофиқи маълумоти муҳаққиқон дар қаламрави мамнӯъгоҳ 38 намуди ҳайвоноти ширхур, 200 намуди парранда, 900 намуди ҳашарот зиндагӣ мекунанд. Ба Китоби Сурхи Қазоқистон 22 намуди ҳайвонот ва 28 намуди растаниҳо дохил карда шудаанд. Дарёи Талғар аз пиряхи Талғар сарчашма гирифта, аз омезиши дарёҳои Талгари чап ва Талгари рост ба вуҷуд омада, ба обанбори Қапчағой ҷорӣ мешавад. Иқлими шаҳр якбора континенталӣ буда, тобистонҳои гарм ва зимистонҳои сард дорад, ки дар он на танҳо дар байни фаслҳо, балки дар байни вақтҳои рӯз тағйирёбии назарраси ҳарорат вуҷуд дорад. Дар Талғар рӯзҳои офтобӣ бисёранд: соле то 1596 соат. Инчунин, дар як сол то 151 рӯзи бе яхшавӣ вуҷуд дорад. Дараҷаи тағйирёбии ҳарорат дар ҳаво дар баландиҳои гуногун фарқ мекунад: ҳангоми аз сатҳи баҳр бештар аз 1400 метр баланд шудан ҳарорати миёнаи солонаи ҳаво дар ҳар 100 метр 0,66° паст мешавад. == Таърих == [[Акс:Talgar_Ancient_City.JPG|рост|мини|{{Center|Городище Талгар}}]] Он бори нахуст дар маъхазҳои хаттӣ соли 982 дар рисолаи ҷуғрофии муаллифи номаълум «Ҳудуд ал-Олам» бо номи Талҳиз зикр шудааст. Ба таври умум эътироф шудааст, ки Талҳиз бо деҳаи Талғар <ref>{{Книга|автор=Маргулан А. Х.|заглавие=Из истории городов и строительного искусства древнего Казахстана|место=Алма-Ата|страницы=6}}</ref>, яке аз калонтарин шаҳрҳои асримиёнагии водии Или <ref name="savelyeva">{{Книга|автор=Савельева Т. В.|часть=Формирование средневековых городов у кочевников (по материалам раскопок городища Талгар)|заглавие=Взаимодействие кочевых культур и древних цивилизаций|место=Алма-Ата|издательство=Наука|год=1989|страницы=432—438|страниц=464|isbn=5-628-00340-9}}</ref> ҳаммаъно аст. === Туризм === Ҳамасола тақрибан 500 хориҷӣ ба Талғар меоянд (аз ҷумла аз Британияи Кабир, ИМА ва Словения) ва аксар вақт барои лижаронӣ дар Оқбулоқ таваққуф мекунанд. Инчунин дар Талғар ягона меҳмонхонаи панҷситорадори вилояти Алмаато, меҳмонхонаи «Ак-Булак» мавҷуд аст, ки ба он ҳар моҳ аз Россия, Украина, Британияи Кабир ва дигар мамлакатҳо 15—30 кас меоянд. === Ҳамчун қисми империяи Русия === [[Акс:Talgar_1918.jpg|рост|мини| Дастаи пулемётчиён баъди чанг дар назди Талгар соли 1918 ташкил карда шуда буд]] Пас аз бунёди истеҳкоми Верное (ҳоло [[Олматӣ|Алмаато]]) дар феврали соли 1854 бо қарори ҳукуматдорони маҳаллӣ дар атрофи он барои мустаҳкам намудани сарҳади шарқии [[Империяи Русия|империяи Россия]] якчанд деҳаҳои казакӣ барпо карда шуданд. Инҳо деҳаҳои Надеждинская (ҳоло [[Иссиқ (шаҳр)|Эсик]]), Любавинская (ҳоло [[Қаскелен]]) ва Софийская (ҳоло Талғар) мебошанд. Ташкил ёфтани посёлкаи Софийская ба моҳҳои феврал—марти соли 1858 рост меояд, ки корнет Жеребятев бо 24 оилаи казакҳои Сибир дар соҳили рости дарёи Талғар аввалин биноҳои шаҳракро бунёд карданд. === Давраи шӯравӣ === [[Акс:Talgar_bridge.jpg|рост|мини| Сохтмони купрук аз болои дарёи Талғар. 1920-ум]] [[Соли 1928]] ноҳияи Талғар ташкил карда шуд, ки маркази маъмурии он Талғар буд <ref name="kazssr2-498">{{Книга|заглавие=Казахская ССР: краткая энциклопедия|ответственный=Гл. ред. Р. Н. Нургалиев|место=Алма-Ата|издательство=Гл. ред. Казахской советской энциклопедии|год=1988|том=2|страницы=498|страниц=608|тираж=31300|isbn=5-89800-002-X}}</ref> . Дар соли 1918 деҳаи Софийская ба деҳаи Мураево ва баъди як сол ба деҳаи Талғар табдил дода шуд. Аз 22 декабри соли [[Соли 1959|1959]] Талғар ба шаҳри тобеи ноҳия, аз январи соли 1965 то соли 1998 ба шаҳри ноҳиявӣ табдил ёфт. То соли 1969 маркази ноҳияи [[Ноҳияи Иле|Иле]] ва аз майи [[соли 1969]] ноҳияи Талғар буд. === Замони ҳозира === Баробари пошхӯрии иттиҳод, чун воқеан, дар ҳама шаҳрҳои Қазоқистон корхонаҳо дар Талғар пайи дигар баста мешуданд — ба шаҳраки музофотӣ бекорӣ меомад. Бисёр олмониҳо ва юнониҳо ба ватани таърихии худ рафтанд. Аксари аҳолӣ ба ҷустуҷӯи кор ба Алмаато мерафтанд. == Эзоҳ == {{Эзоҳ}} [[Гурӯҳ:Википедия:Пайванди мустақими мақола ба Викианбор]] <references />{{Ноҳияи Талғар}} 6hetnxhip3fdkx777q6g6i819gq6tn1 1308766 1308764 2022-08-03T06:21:50Z Farorud 26988 /* Преамбула */ wikitext text/x-wiki {{МА | мақом = Шаҳр | номи тоҷикӣ = Талғар | номи аслӣ = Талғар | тасвир = | тавсифи тасвир = | кишвар = Қазоқистон | тобеият = | нишон = | парчам = | тавсифи нишон = | тавсифи парчам = | бари парчам = | бари нишон = | минтақа = | шакли минтақа = Вилоятҳои Қазоқистон{{!}}Вилоят | минтақа дар ҷадвал = Вилояти Алмаато{{!}}Алмаато | ноҳия = ноҳияи Талғар{{!}}Талғар | шакли ноҳия = | ноҳия дар ҷадвал = | ҳавзаи ҷомеа = | шакли ҳавзаи ҷомеа = | ҳавзаи ҷомеа дар ҷадвал = | ҷомеа = | шакли ҷомеа = | ҷомеа дар ҷадвал = | lat_deg = | lon_deg = | lat_min = | lat_sec = | lat_dir = | lon_min = | lon_sec = | lon_dir = | CoordAddon = | CoordScale = | тақсимоти дохилӣ = | роҳбар = Қуришбеков Бахит Қувватбекович | шакли роҳбарӣ = | замони таъсис = асри XI | аввалин номбарӣ = 982 | номҳои пешина = Талҳиз, Софийская | мақом аз = 1959 | масоҳат =18,8 | баландии маркази МА =973 | шакли баландӣ = | иқлим = | забони расмӣ = забони қазоқӣ{{!}}қазоқӣ | аҳолӣ =42810 | соли барӯйхатгирӣ = 2019 | зичӣ = | агломератсия = | ҳайати миллӣ = [[қазоқҳо]] ва ғ. | ҳайати динӣ = [[мусулмонон]] ва ғ. | этнохороним = | вақти минтақавӣ = +6:00 | DST = | коди телефон = +772774 | нишонаи почта = 041600-041605 | нишонаҳои почта = | коди мошинҳо = 05, V, B | шиносаи ададӣ = | шакли шиноса = | сайт = | забони сайт = | харитаи минтақа = ХМ Қазоқистон вилояти Туркистон | гурӯҳ дар Commons = }} '''Талғар''' ({{Lang-kk|Талғар}}) — шаҳри аҳамияти ноҳиявӣ, маркази маъмурии [[ноҳияи Талғар]]и [[вилояти Алмаато]]и [[Қазоқистон]]. Дар нишебиҳои шимолии Алатауи Илӣ воқеъ дар 25 км шарқи [[Алматӣ|Алмаато]] ҷойгир аст. Нохияи Талғар яке аз ноҳияҳои хушманзараи вилояти Алмаато мебошад. Масоҳати он 3700 км² аст. Қисми зиёди боғи миллии Иле-Алтауро ишғол мекунад. == География == Маркази маъмурии ноҳияи Талғар дар қисми ҷанубу шарқии доманаҳои Алатауи Илӣ, дар водии байникуҳҳои Иле дар баландии тақрибан 1000 метр аз сатҳи баҳр ҷойгир аст. Талғар дар як параллел бо шаҳрҳои машҳури [[Гагра]] ва [[Владивосток]] ҷойгир аст. Аз шаҳр роҳи автомобилии дорои аҳамияти ҷумҳуриявб мегузарад, ки Талғарро бо Алмаато ба масофаи 25 километр мепайвандад. Алоқаи посёлка бо дигар шаҳрҳо ба воситаи нақлиёти автомобилӣ, роҳи оҳан, ҳавоӣ ба воситаи шаҳри Алмаато ба амал бароварда мешавад. Шаҳраки асримиёнагӣ Ҷоқсилик дар 55 км ҷанубу ғарб ҷойгир аст. Индекси кадастри 057. Ноҳия аз 11 нохияи деҳот ва худи шаҳр иборат аст. Дар 61 маҳали аҳолинишин 194 ҳазору 701 нафар — қариб 47 миллату халқият зиндагӣ мекунад. [[Акс:Пик_Талгар.JPG|чап|мини|{{Center|Қуллаи Талғар}}]] Азамати табиати бегубори кӯҳистон таассуроти фаромушнашаванда мебахшад. Қуллаи Талгар баландии 4973 метр дорост. Мероси табиии ноҳияи Талғар Боғи давлатии табиии миллии Иле-Алатау мебошад. Дар ин ҷо зиёда аз 1000 намуди растанӣ меруяд. Фаунаи минтақаи муҳофизатшаванда бениҳоят бой ва гуногун аст. Мувофиқи маълумоти муҳаққиқон дар қаламрави мамнӯъгоҳ 38 намуди ҳайвоноти ширхур, 200 намуди парранда, 900 намуди ҳашарот зиндагӣ мекунанд. Ба Китоби Сурхи Қазоқистон 22 намуди ҳайвонот ва 28 намуди растаниҳо дохил карда шудаанд. Дарёи Талғар аз пиряхи Талғар сарчашма гирифта, аз омезиши дарёҳои Талгари чап ва Талгари рост ба вуҷуд омада, ба обанбори Қапчағой ҷорӣ мешавад. Иқлими шаҳр якбора континенталӣ буда, тобистонҳои гарм ва зимистонҳои сард дорад, ки дар он на танҳо дар байни фаслҳо, балки дар байни вақтҳои рӯз тағйирёбии назарраси ҳарорат вуҷуд дорад. Дар Талғар рӯзҳои офтобӣ бисёранд: соле то 1596 соат. Инчунин, дар як сол то 151 рӯзи бе яхшавӣ вуҷуд дорад. Дараҷаи тағйирёбии ҳарорат дар ҳаво дар баландиҳои гуногун фарқ мекунад: ҳангоми аз сатҳи баҳр бештар аз 1400 метр баланд шудан ҳарорати миёнаи солонаи ҳаво дар ҳар 100 метр 0,66° паст мешавад. == Таърих == [[Акс:Talgar_Ancient_City.JPG|рост|мини|{{Center|Городище Талгар}}]] Он бори нахуст дар маъхазҳои хаттӣ соли 982 дар рисолаи ҷуғрофии муаллифи номаълум «Ҳудуд ал-Олам» бо номи Талҳиз зикр шудааст. Ба таври умум эътироф шудааст, ки Талҳиз бо деҳаи Талғар <ref>{{Книга|автор=Маргулан А. Х.|заглавие=Из истории городов и строительного искусства древнего Казахстана|место=Алма-Ата|страницы=6}}</ref>, яке аз калонтарин шаҳрҳои асримиёнагии водии Или <ref name="savelyeva">{{Книга|автор=Савельева Т. В.|часть=Формирование средневековых городов у кочевников (по материалам раскопок городища Талгар)|заглавие=Взаимодействие кочевых культур и древних цивилизаций|место=Алма-Ата|издательство=Наука|год=1989|страницы=432—438|страниц=464|isbn=5-628-00340-9}}</ref> ҳаммаъно аст. === Туризм === Ҳамасола тақрибан 500 хориҷӣ ба Талғар меоянд (аз ҷумла аз Британияи Кабир, ИМА ва Словения) ва аксар вақт барои лижаронӣ дар Оқбулоқ таваққуф мекунанд. Инчунин дар Талғар ягона меҳмонхонаи панҷситорадори вилояти Алмаато, меҳмонхонаи «Ак-Булак» мавҷуд аст, ки ба он ҳар моҳ аз Россия, Украина, Британияи Кабир ва дигар мамлакатҳо 15—30 кас меоянд. === Ҳамчун қисми империяи Русия === [[Акс:Talgar_1918.jpg|рост|мини| Дастаи пулемётчиён баъди чанг дар назди Талгар соли 1918 ташкил карда шуда буд]] Пас аз бунёди истеҳкоми Верное (ҳоло [[Олматӣ|Алмаато]]) дар феврали соли 1854 бо қарори ҳукуматдорони маҳаллӣ дар атрофи он барои мустаҳкам намудани сарҳади шарқии [[Империяи Русия|империяи Россия]] якчанд деҳаҳои казакӣ барпо карда шуданд. Инҳо деҳаҳои Надеждинская (ҳоло [[Иссиқ (шаҳр)|Эсик]]), Любавинская (ҳоло [[Қаскелен]]) ва Софийская (ҳоло Талғар) мебошанд. Ташкил ёфтани посёлкаи Софийская ба моҳҳои феврал—марти соли 1858 рост меояд, ки корнет Жеребятев бо 24 оилаи казакҳои Сибир дар соҳили рости дарёи Талғар аввалин биноҳои шаҳракро бунёд карданд. === Давраи шӯравӣ === [[Акс:Talgar_bridge.jpg|рост|мини| Сохтмони купрук аз болои дарёи Талғар. 1920-ум]] [[Соли 1928]] ноҳияи Талғар ташкил карда шуд, ки маркази маъмурии он Талғар буд <ref name="kazssr2-498">{{Книга|заглавие=Казахская ССР: краткая энциклопедия|ответственный=Гл. ред. Р. Н. Нургалиев|место=Алма-Ата|издательство=Гл. ред. Казахской советской энциклопедии|год=1988|том=2|страницы=498|страниц=608|тираж=31300|isbn=5-89800-002-X}}</ref> . Дар соли 1918 деҳаи Софийская ба деҳаи Мураево ва баъди як сол ба деҳаи Талғар табдил дода шуд. Аз 22 декабри соли [[Соли 1959|1959]] Талғар ба шаҳри тобеи ноҳия, аз январи соли 1965 то соли 1998 ба шаҳри ноҳиявӣ табдил ёфт. То соли 1969 маркази ноҳияи [[Ноҳияи Иле|Иле]] ва аз майи [[соли 1969]] ноҳияи Талғар буд. === Замони ҳозира === Баробари пошхӯрии иттиҳод, чун воқеан, дар ҳама шаҳрҳои Қазоқистон корхонаҳо дар Талғар пайи дигар баста мешуданд — ба шаҳраки музофотӣ бекорӣ меомад. Бисёр олмониҳо ва юнониҳо ба ватани таърихии худ рафтанд. Аксари аҳолӣ ба ҷустуҷӯи кор ба Алмаато мерафтанд. == Эзоҳ == {{Эзоҳ}} [[Гурӯҳ:Википедия:Пайванди мустақими мақола ба Викианбор]] <references />{{Ноҳияи Талғар}} soym4t9bvyjoyj76tzad3nuqcnc3gbx 1308767 1308766 2022-08-03T06:24:11Z Farorud 26988 /* Преамбула */ wikitext text/x-wiki {{МА | мақом = Шаҳр | номи тоҷикӣ = Талғар | номи аслӣ = Талғар | тасвир = | тавсифи тасвир = | кишвар = Қазоқистон | тобеият = | нишон = | парчам = | тавсифи нишон = | тавсифи парчам = | бари парчам = | бари нишон = | минтақа = | шакли минтақа = Вилоятҳои Қазоқистон{{!}}Вилоят | минтақа дар ҷадвал = Вилояти Алмаато{{!}}Алмаато | ноҳия = ноҳияи Талғар{{!}}Талғар | шакли ноҳия = | ноҳия дар ҷадвал = | ҳавзаи ҷомеа = | шакли ҳавзаи ҷомеа = | ҳавзаи ҷомеа дар ҷадвал = | ҷомеа = | шакли ҷомеа = | ҷомеа дар ҷадвал = | lat_deg = | lon_deg = | lat_min = | lat_sec = | lat_dir = | lon_min = | lon_sec = | lon_dir = | CoordAddon = | CoordScale = | тақсимоти дохилӣ = | роҳбар = Қуришбеков Бахит Қувватбекович | шакли роҳбарӣ = | замони таъсис = асри XI | аввалин номбарӣ = 982 | номҳои пешина = Талҳиз, Софийская | мақом аз = 1959 | масоҳат =18,8 | баландии маркази МА =973 | шакли баландӣ = | иқлим = | забони расмӣ = забони қазоқӣ{{!}}қазоқӣ | аҳолӣ =42810 | соли барӯйхатгирӣ = 2019 | зичӣ = | агломератсия = | ҳайати миллӣ = [[қазоқҳо]] ва ғ. | ҳайати динӣ = [[мусулмонон]] ва ғ. | этнохороним = | вақти минтақавӣ = +6:00 | DST = | коди телефон = +772774 | нишонаи почта = 041600-041605 | нишонаҳои почта = | коди мошинҳо = 05, V, B | шиносаи ададӣ = | шакли шиноса = | сайт = | забони сайт = | харитаи минтақа = ХМ Қазоқистон вилояти Туркистон | гурӯҳ дар Commons = }} '''Талғар''' ({{Lang-kk|Талғар}}) — шаҳри аҳамияти ноҳиявӣ, маркази маъмурии [[ноҳияи Талғар]]и [[вилояти Алмаато]]и [[Қазоқистон]]. Дар нишебиҳои шимолии Алатауи Илӣ воқеъ дар 25 км шарқи [[Алматӣ|Алмаато]] ҷойгир аст. Нохияи Талғар яке аз ноҳияҳои хушманзараи вилояти Алмаато мебошад. Масоҳати он 3700 км² аст. Қисми зиёди боғи миллии Иле-Алтауро ишғол мекунад. == География == Маркази маъмурии ноҳияи Талғар дар қисми ҷанубу шарқии доманаҳои Алатауи Илӣ, дар водии байникуҳҳои Иле дар баландии тақрибан 1000 метр аз сатҳи баҳр ҷойгир аст. Талғар дар як параллел бо шаҳрҳои машҳури [[Гагра]] ва [[Владивосток]] ҷойгир аст. Аз шаҳр роҳи автомобилии дорои аҳамияти ҷумҳуриявб мегузарад, ки Талғарро бо Алмаато ба масофаи 25 километр мепайвандад. Алоқаи посёлка бо дигар шаҳрҳо ба воситаи нақлиёти автомобилӣ, роҳи оҳан, ҳавоӣ ба воситаи шаҳри Алмаато ба амал бароварда мешавад. Шаҳраки асримиёнагӣ Ҷоқсилик дар 55 км ҷанубу ғарб ҷойгир аст. Индекси кадастрӣ 057. Ноҳия аз 11 ноҳияи деҳот ва худи шаҳр иборат аст. Дар 61 маҳалли аҳолинишин 194 ҳазору 701 нафар — қариб 47 миллату халқият зиндагӣ мекунад. [[Акс:Пик_Талгар.JPG|чап|мини|{{Center|Қуллаи Талғар}}]] Азамати табиати беғубори кӯҳистон таассуроти фаромушнашаванда мебахшад. Қуллаи Талғар баландии 4973 метр дорост. Мероси табиии ноҳияи Талғар Боғи давлатии табиии миллии Иле-Алатау мебошад. Дар ин ҷо зиёда аз 1000 намуди растанӣ меруяд. Фаунаи минтақаи муҳофизатшаванда бениҳоят бой ва гуногун аст. Мувофиқи маълумоти муҳаққиқон дар қаламрави мамнӯъгоҳ 38 намуди ҳайвоноти ширхур, 200 намуди парранда, 900 намуди ҳашарот зиндагӣ мекунанд. Ба Китоби Сурхи Қазоқистон 22 намуди ҳайвонот ва 28 намуди растаниҳо дохил карда шудаанд. Дарёи Талғар аз пиряхи Талғар сарчашма гирифта, аз омезиши дарёҳои Талғари чап ва Талғари рост ба вуҷуд омада, ба обанбори Қапчағой ҷорӣ мешавад. Иқлими шаҳр якбора континенталӣ буда, тобистонҳои гарм ва зимистонҳои сард дорад, ки дар он на танҳо дар байни фаслҳо, балки дар байни вақтҳои рӯз тағйирёбии назарраси ҳарорат вуҷуд дорад. Дар Талғар рӯзҳои офтобӣ бисёранд: соле то 1596 соат. Инчунин, дар як сол то 151 рӯзи бе яхшавӣ вуҷуд дорад. Дараҷаи тағйирёбии ҳарорат дар ҳаво дар баландиҳои гуногун фарқ мекунад: ҳангоми аз сатҳи баҳр бештар аз 1400 метр баланд шудан ҳарорати миёнаи солонаи ҳаво дар ҳар 100 метр 0,66° паст мешавад. == Таърих == [[Акс:Talgar_Ancient_City.JPG|рост|мини|{{Center|Шаҳркадаи Талғар}}]] Он бори нахуст дар маъхазҳои хаттӣ соли 982 дар рисолаи ҷуғрофии муаллифи номаълум «Ҳудуд ал-Олам» бо номи Талҳиз зикр шудааст. Ба таври умум эътироф шудааст, ки Талҳиз бо деҳаи Талғар <ref>{{Книга|автор=Маргулан А. Х.|заглавие=Из истории городов и строительного искусства древнего Казахстана|место=Алма-Ата|страницы=6}}</ref>, яке аз калонтарин шаҳрҳои асримиёнагии водии Или <ref name="savelyeva">{{Книга|автор=Савельева Т. В.|часть=Формирование средневековых городов у кочевников (по материалам раскопок городища Талгар)|заглавие=Взаимодействие кочевых культур и древних цивилизаций|место=Алма-Ата|издательство=Наука|год=1989|страницы=432—438|страниц=464|isbn=5-628-00340-9}}</ref> ҳаммаъно аст. === Туризм === Ҳамасола тақрибан 500 хориҷӣ ба Талғар меоянд (аз ҷумла аз Британияи Кабир, ИМА ва Словения) ва аксар вақт барои лижаронӣ дар Оқбулоқ таваққуф мекунанд. Инчунин дар Талғар ягона меҳмонхонаи панҷситорадори вилояти Алмаато, меҳмонхонаи «Ак-Булак» мавҷуд аст, ки ба он ҳар моҳ аз Россия, Украина, Британияи Кабир ва дигар мамлакатҳо 15—30 кас меоянд. === Ҳамчун қисми империяи Русия === [[Акс:Talgar_1918.jpg|рост|мини| Дастаи пулемётчиён баъди ҷанг дар назди Талғар соли 1918 ташкил карда шуда буд]] Пас аз бунёди истеҳкоми Верное (ҳоло [[Олматӣ|Алмаато]]) дар феврали соли 1854 бо қарори ҳукуматдорони маҳаллӣ дар атрофи он барои мустаҳкам намудани сарҳади шарқии [[Империяи Русия|империяи Россия]] якчанд деҳаҳои казакӣ барпо карда шуданд. Инҳо деҳаҳои Надеждинская (ҳоло [[Иссиқ (шаҳр)|Эсик]]), Любавинская (ҳоло [[Қаскелен]]) ва Софийская (ҳоло Талғар) мебошанд. Ташкил ёфтани посёлкаи Софийская ба моҳҳои феврал—марти соли 1858 рост меояд, ки корнет Жеребятев бо 24 оилаи казакҳои Сибир дар соҳили рости дарёи Талғар аввалин биноҳои шаҳракро бунёд карданд. === Давраи шӯравӣ === [[Акс:Talgar_bridge.jpg|рост|мини| Сохтмони купрук аз болои дарёи Талғар. 1920-ум]] [[Соли 1928]] ноҳияи Талғар ташкил карда шуд, ки маркази маъмурии он Талғар буд <ref name="kazssr2-498">{{Книга|заглавие=Казахская ССР: краткая энциклопедия|ответственный=Гл. ред. Р. Н. Нургалиев|место=Алма-Ата|издательство=Гл. ред. Казахской советской энциклопедии|год=1988|том=2|страницы=498|страниц=608|тираж=31300|isbn=5-89800-002-X}}</ref> . Дар соли 1918 деҳаи Софийская ба деҳаи Мураево ва баъди як сол ба деҳаи Талғар табдил дода шуд. Аз 22 декабри соли [[Соли 1959|1959]] Талғар ба шаҳри тобеи ноҳия, аз январи соли 1965 то соли 1998 ба шаҳри ноҳиявӣ табдил ёфт. То соли 1969 маркази ноҳияи [[Ноҳияи Иле|Иле]] ва аз майи [[соли 1969]] ноҳияи Талғар буд. === Замони ҳозира === Баробари пошхӯрии иттиҳод, чун воқеан, дар ҳама шаҳрҳои Қазоқистон корхонаҳо дар Талғар пайи дигар баста мешуданд — ба шаҳраки музофотӣ бекорӣ меомад. Бисёр олмониҳо ва юнониҳо ба ватани таърихии худ рафтанд. Аксари аҳолӣ ба ҷустуҷӯи кор ба Алмаато мерафтанд. == Эзоҳ == {{Эзоҳ}} [[Гурӯҳ:Википедия:Пайванди мустақими мақола ба Викианбор]] <references />{{Ноҳияи Талғар}} d59puyyrfg3rlga7vl27p4s5ew71jgy 1308768 1308767 2022-08-03T06:26:20Z Farorud 26988 /* География */ wikitext text/x-wiki {{МА | мақом = Шаҳр | номи тоҷикӣ = Талғар | номи аслӣ = Талғар | тасвир = | тавсифи тасвир = | кишвар = Қазоқистон | тобеият = | нишон = | парчам = | тавсифи нишон = | тавсифи парчам = | бари парчам = | бари нишон = | минтақа = | шакли минтақа = Вилоятҳои Қазоқистон{{!}}Вилоят | минтақа дар ҷадвал = Вилояти Алмаато{{!}}Алмаато | ноҳия = ноҳияи Талғар{{!}}Талғар | шакли ноҳия = | ноҳия дар ҷадвал = | ҳавзаи ҷомеа = | шакли ҳавзаи ҷомеа = | ҳавзаи ҷомеа дар ҷадвал = | ҷомеа = | шакли ҷомеа = | ҷомеа дар ҷадвал = | lat_deg = | lon_deg = | lat_min = | lat_sec = | lat_dir = | lon_min = | lon_sec = | lon_dir = | CoordAddon = | CoordScale = | тақсимоти дохилӣ = | роҳбар = Қуришбеков Бахит Қувватбекович | шакли роҳбарӣ = | замони таъсис = асри XI | аввалин номбарӣ = 982 | номҳои пешина = Талҳиз, Софийская | мақом аз = 1959 | масоҳат =18,8 | баландии маркази МА =973 | шакли баландӣ = | иқлим = | забони расмӣ = забони қазоқӣ{{!}}қазоқӣ | аҳолӣ =42810 | соли барӯйхатгирӣ = 2019 | зичӣ = | агломератсия = | ҳайати миллӣ = [[қазоқҳо]] ва ғ. | ҳайати динӣ = [[мусулмонон]] ва ғ. | этнохороним = | вақти минтақавӣ = +6:00 | DST = | коди телефон = +772774 | нишонаи почта = 041600-041605 | нишонаҳои почта = | коди мошинҳо = 05, V, B | шиносаи ададӣ = | шакли шиноса = | сайт = | забони сайт = | харитаи минтақа = ХМ Қазоқистон вилояти Туркистон | гурӯҳ дар Commons = }} '''Талғар''' ({{Lang-kk|Талғар}}) — шаҳри аҳамияти ноҳиявӣ, маркази маъмурии [[ноҳияи Талғар]]и [[вилояти Алмаато]]и [[Қазоқистон]]. Дар нишебиҳои шимолии Алатауи Илӣ воқеъ дар 25 км шарқи [[Алматӣ|Алмаато]] ҷойгир аст. Нохияи Талғар яке аз ноҳияҳои хушманзараи вилояти Алмаато мебошад. Масоҳати он 3700 км² аст. Қисми зиёди боғи миллии Иле-Алотауро ишғол мекунад. == Ҷуғрофия == Маркази маъмурии ноҳияи Талғар дар қисми ҷанубу шарқии доманаҳои Алатауи Илӣ, дар водии байникуҳҳои Иле дар баландии тақрибан 1000 метр аз сатҳи баҳр ҷойгир аст. Талғар дар як параллел бо шаҳрҳои машҳури [[Гагра]] ва [[Владивосток]] ҷойгир аст. Аз шаҳр роҳи автомобилии дорои аҳамияти ҷумҳуриявб мегузарад, ки Талғарро бо Алмаато ба масофаи 25 километр мепайвандад. Алоқаи посёлка бо дигар шаҳрҳо ба воситаи нақлиёти автомобилӣ, роҳи оҳан, ҳавоӣ ба воситаи шаҳри Алмаато ба амал бароварда мешавад. Шаҳраки асримиёнагӣ Ҷоқсилик дар 55 км ҷанубу ғарб ҷойгир аст. Индекси кадастрӣ 057. Ноҳия аз 11 ноҳияи деҳот ва худи шаҳр иборат аст. Дар 61 маҳалли аҳолинишин 194 ҳазору 701 нафар — қариб 47 миллату халқият зиндагӣ мекунад. [[Акс:Пик_Талгар.JPG|чап|мини|{{Center|Қуллаи Талғар}}]] Азамати табиати беғубори кӯҳистон таассуроти фаромушнашаванда мебахшад. Қуллаи Талғар баландии 4973 метр дорост. Мероси табиии ноҳияи Талғар Боғи давлатии табиии миллии Иле-Алатау мебошад. Дар ин ҷо зиёда аз 1000 намуди растанӣ меруяд. Фаунаи минтақаи муҳофизатшаванда бениҳоят бой ва гуногун аст. Мувофиқи маълумоти муҳаққиқон дар қаламрави мамнӯъгоҳ 38 намуди ҳайвоноти ширхур, 200 намуди парранда, 900 намуди ҳашарот зиндагӣ мекунанд. Ба Китоби Сурхи Қазоқистон 22 намуди ҳайвонот ва 28 намуди растаниҳо дохил карда шудаанд. Дарёи Талғар аз пиряхи Талғар сарчашма гирифта, аз омезиши дарёҳои Талғари чап ва Талғари рост ба вуҷуд омада, ба обанбори Қапчағой ҷорӣ мешавад. Иқлими шаҳр якбора континенталӣ буда, тобистонҳои гарм ва зимистонҳои сард дорад, ки дар он на танҳо дар байни фаслҳо, балки дар байни вақтҳои рӯз тағйирёбии назарраси ҳарорат вуҷуд дорад. Дар Талғар рӯзҳои офтобӣ бисёранд: соле то 1596 соат. Инчунин, дар як сол то 151 рӯзи бе яхшавӣ вуҷуд дорад. Дараҷаи тағйирёбии ҳарорат дар ҳаво дар баландиҳои гуногун фарқ мекунад: ҳангоми аз сатҳи баҳр бештар аз 1400 метр баланд шудан ҳарорати миёнаи солонаи ҳаво дар ҳар 100 метр 0,66° паст мешавад. == Таърих == [[Акс:Talgar_Ancient_City.JPG|рост|мини|{{Center|Шаҳркадаи Талғар}}]] Он бори нахуст дар маъхазҳои хаттӣ соли 982 дар рисолаи ҷуғрофии муаллифи номаълум «Ҳудуд ал-Олам» бо номи Талҳиз зикр шудааст. Ба таври умум эътироф шудааст, ки Талҳиз бо деҳаи Талғар <ref>{{Книга|автор=Маргулан А. Х.|заглавие=Из истории городов и строительного искусства древнего Казахстана|место=Алма-Ата|страницы=6}}</ref>, яке аз калонтарин шаҳрҳои асримиёнагии водии Или <ref name="savelyeva">{{Книга|автор=Савельева Т. В.|часть=Формирование средневековых городов у кочевников (по материалам раскопок городища Талгар)|заглавие=Взаимодействие кочевых культур и древних цивилизаций|место=Алма-Ата|издательство=Наука|год=1989|страницы=432—438|страниц=464|isbn=5-628-00340-9}}</ref> ҳаммаъно аст. === Туризм === Ҳамасола тақрибан 500 хориҷӣ ба Талғар меоянд (аз ҷумла аз Британияи Кабир, ИМА ва Словения) ва аксар вақт барои лижаронӣ дар Оқбулоқ таваққуф мекунанд. Инчунин дар Талғар ягона меҳмонхонаи панҷситорадори вилояти Алмаато, меҳмонхонаи «Ак-Булак» мавҷуд аст, ки ба он ҳар моҳ аз Россия, Украина, Британияи Кабир ва дигар мамлакатҳо 15—30 кас меоянд. === Ҳамчун қисми империяи Русия === [[Акс:Talgar_1918.jpg|рост|мини| Дастаи пулемётчиён баъди ҷанг дар назди Талғар соли 1918 ташкил карда шуда буд]] Пас аз бунёди истеҳкоми Верное (ҳоло [[Олматӣ|Алмаато]]) дар феврали соли 1854 бо қарори ҳукуматдорони маҳаллӣ дар атрофи он барои мустаҳкам намудани сарҳади шарқии [[Империяи Русия|империяи Россия]] якчанд деҳаҳои казакӣ барпо карда шуданд. Инҳо деҳаҳои Надеждинская (ҳоло [[Иссиқ (шаҳр)|Эсик]]), Любавинская (ҳоло [[Қаскелен]]) ва Софийская (ҳоло Талғар) мебошанд. Ташкил ёфтани посёлкаи Софийская ба моҳҳои феврал—марти соли 1858 рост меояд, ки корнет Жеребятев бо 24 оилаи казакҳои Сибир дар соҳили рости дарёи Талғар аввалин биноҳои шаҳракро бунёд карданд. === Давраи шӯравӣ === [[Акс:Talgar_bridge.jpg|рост|мини| Сохтмони купрук аз болои дарёи Талғар. 1920-ум]] [[Соли 1928]] ноҳияи Талғар ташкил карда шуд, ки маркази маъмурии он Талғар буд <ref name="kazssr2-498">{{Книга|заглавие=Казахская ССР: краткая энциклопедия|ответственный=Гл. ред. Р. Н. Нургалиев|место=Алма-Ата|издательство=Гл. ред. Казахской советской энциклопедии|год=1988|том=2|страницы=498|страниц=608|тираж=31300|isbn=5-89800-002-X}}</ref> . Дар соли 1918 деҳаи Софийская ба деҳаи Мураево ва баъди як сол ба деҳаи Талғар табдил дода шуд. Аз 22 декабри соли [[Соли 1959|1959]] Талғар ба шаҳри тобеи ноҳия, аз январи соли 1965 то соли 1998 ба шаҳри ноҳиявӣ табдил ёфт. То соли 1969 маркази ноҳияи [[Ноҳияи Иле|Иле]] ва аз майи [[соли 1969]] ноҳияи Талғар буд. === Замони ҳозира === Баробари пошхӯрии иттиҳод, чун воқеан, дар ҳама шаҳрҳои Қазоқистон корхонаҳо дар Талғар пайи дигар баста мешуданд — ба шаҳраки музофотӣ бекорӣ меомад. Бисёр олмониҳо ва юнониҳо ба ватани таърихии худ рафтанд. Аксари аҳолӣ ба ҷустуҷӯи кор ба Алмаато мерафтанд. == Эзоҳ == {{Эзоҳ}} [[Гурӯҳ:Википедия:Пайванди мустақими мақола ба Викианбор]] <references />{{Ноҳияи Талғар}} bp8bcchsy780hlx73i2r71591ablj23 0 297393 1308704 1295599 2022-08-02T16:11:51Z VASHGIRD 8035 wikitext text/x-wiki {{Ходими давлатӣ }} {{Ҳамномҳо|Абусайид}} '''Абусайид Чоудҳурӣ''' ({{ВД-Дебоча}}) — ходими сиёсӣ ва давлатии Банглодеш, [[Президентҳои Банглодеш|президенти Банглодеш]] (солҳои 1972—1973). == Зиндагинома == Абусайид Чоудҳурӣ дар оилаи заминдорҳо дар ноҳияи Тангайли музофоти Бангола дар [[Ҳиндустони Бритониё]] таваллуд шудааст. Падари ӯ Абдулҳамид Чоудхурӣ дар вазифаи раиси Ассамблеяи музофоти Покистони Шаркй кор кардааст. Вай дар [[Калкутта]] ва [[Лондон]] таҳсил кардааст, аз рӯи маълумот ҳуқуқшинос ва таърихшинос буд. Дар ҳаракати донишҷӯён фаъолона иштирок дошт. Солҳои 1960—1961 узви Комиссияи конститутсионӣ буд, дар соли 1961 узви Суди Олии [[Дака]], аз соли 1963 то соли 1968 ба Комиссияи рушди Бангола роҳбарӣ мекард. Мохи ноябри соли 1969 у вазифаи ноиб-ректори (ректори) университети [[Дака|Даккаро]] гирифт, вале дар соли 1971 ҳангоми дар [[Женева]] буданаш ба нишони эътироз ба муқобили одамкушӣ, ки артиши Покистон дар Покистони Шаркӣ содир карда буд, аз ин вазифа истеъфо дод. Баъди истиқлоли [[Бангладеш|Ҷумҳурии Халқии Банглодеш]] дар моҳи марти соли 1971 вай намояндаи кишвар дар [[Ингилистон]] ва сардори намояндагии [[Бангладеш|Ҷумҳурии Халқии Банглодеш]] дар [[Созмони Милали Муттаҳид]] шуд. Январи соли 1972 — декабри соли 1973 — Президенти [[Бангладеш|Ҷумҳурии Халқии Банглодеш]]. Мохи декабри соли 1973 аз вазифаи президент истеъфо дод ва намояндаи махсуси Ҳукумат оид ба сиёсати берунӣ таъин шуд. Дар моҳҳои август — ноябри соли 1975 вазири корхои хориҷӣ буд . Дар соли 1978 Чоудхурӣ узви зеркомиссияи СММ оид ба пешгирии табъиз ва ҳифзи ақаллиятҳо шуд. Соли 1985 раиси Комиссияи [[Созмони Милали Муттаҳид]] оид ба ҳуқуқи инсон буд. == Эзоҳ == {{эзоҳ}} {{Президентҳои Банглодеш}} {{ПБ}} [[Гурӯҳ:Президентҳои Банглодеш]] [[Гурӯҳ:Сиёсатмадорон аз рӯи алифбо]] [[Гурӯҳ:Сиёсатмадорони Банглодеш]] [[Гурӯҳ:Сиёсатмадорони асри XX]] [[Гурӯҳ:Сарварони асри XX]] tswya2ntmlgvd5kt87q948i9ao97719 0 300242 1308786 1308290 2022-08-03T09:51:11Z Калот 27296 /* См. инчунин */ wikitext text/x-wiki '''Вируси пурборкунанда''' [[Вируси компютерӣ|як вируси компютерӣ мебошад]], ки худро дар бахши якуми дискет ё [[диски сахт]] менависад ва ҳангоми боркунии компютер аз онҳое, ки пас аз сабти асосии пурборкунӣ ( MBR ), вале пеш аз бахши аввали пурборкунандаи бахш иҷро мешавад, иҷро мешавад. Пас аз боздоштани дастрасӣ ба диск, вирус ё боркунии системаи пардозандаро идома медиҳад ё не ( MBR-Locker ). Вирус тавассути навиштан ба майдони пурборкунандаи дигар дискҳои [[Роёна|компютер]] дубора тавлид мешавад. Вирусҳои оддитарини пурборкунанда, ки дар [[Хотираи оперативӣ|хотираи]] компютери сироятшуда ҷойгиранд, диски сироятнашударо дар компютер ошкор мекунанд ва амалҳои зеринро иҷро мекунанд: == Адабиёт == * ''Касперский Э.'' Вирусҳои компютерӣ дар MS-DOS. — М.: Эдель, 1992. С. 176. ISBN 5-85308-001-6 * ''Климентьев К.Е.'' Вирусҳои компютерӣ ва антивирусҳо: назари барномасоз. — М.: ДМК-Пресс, 2013. С. 656. ISBN 978-5-94074-885-4 == См. инчунин == * [[Кирмҳои шабакавӣ]] * [[Вируси компютерӣ]] * [[Вируси трояни]] * [[Ҷадвали вирусҳо ва кирмҳои компютерӣ]] == Пайвандҳо == * [https://web.archive.org/web/20120226231502/http://brysver74.narod.ru/viryslab/virus-boot.htm вируси пурборкунанда] * [http://fucktheplanet.ru/item/72 Вируси компютерӣ]{{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20090515005933/http://fucktheplanet.ru/item/72 |date=2009-05-15 }} карда шудааст * [https://web.archive.org/web/20150515104356/http://help-antivirus.ru/drweb_virus_boot.php вирусҳои пурборкунанда] [[Гурӯҳ:Бадафзорҳо]] db0hk8rggoxpvhwooi9c7a9otmzg72t 1308787 1308786 2022-08-03T09:52:07Z Калот 27296 /* См. инчунин */ wikitext text/x-wiki '''Вируси пурборкунанда''' [[Вируси компютерӣ|як вируси компютерӣ мебошад]], ки худро дар бахши якуми дискет ё [[диски сахт]] менависад ва ҳангоми боркунии компютер аз онҳое, ки пас аз сабти асосии пурборкунӣ ( MBR ), вале пеш аз бахши аввали пурборкунандаи бахш иҷро мешавад, иҷро мешавад. Пас аз боздоштани дастрасӣ ба диск, вирус ё боркунии системаи пардозандаро идома медиҳад ё не ( MBR-Locker ). Вирус тавассути навиштан ба майдони пурборкунандаи дигар дискҳои [[Роёна|компютер]] дубора тавлид мешавад. Вирусҳои оддитарини пурборкунанда, ки дар [[Хотираи оперативӣ|хотираи]] компютери сироятшуда ҷойгиранд, диски сироятнашударо дар компютер ошкор мекунанд ва амалҳои зеринро иҷро мекунанд: == Адабиёт == * ''Касперский Э.'' Вирусҳои компютерӣ дар MS-DOS. — М.: Эдель, 1992. С. 176. ISBN 5-85308-001-6 * ''Климентьев К.Е.'' Вирусҳои компютерӣ ва антивирусҳо: назари барномасоз. — М.: ДМК-Пресс, 2013. С. 656. ISBN 978-5-94074-885-4 == См. инчунин == * [[Кирмҳои шабакавӣ]] * [[Вируси компютерӣ]] * [[Барномаи вируси троянӣ]] * [[Ҷадвали вирусҳо ва кирмҳои компютерӣ]] == Пайвандҳо == * [https://web.archive.org/web/20120226231502/http://brysver74.narod.ru/viryslab/virus-boot.htm вируси пурборкунанда] * [http://fucktheplanet.ru/item/72 Вируси компютерӣ]{{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20090515005933/http://fucktheplanet.ru/item/72 |date=2009-05-15 }} карда шудааст * [https://web.archive.org/web/20150515104356/http://help-antivirus.ru/drweb_virus_boot.php вирусҳои пурборкунанда] [[Гурӯҳ:Бадафзорҳо]] 8walp2fl1k4u7vi4uhtjkk01p99gcqx 1308790 1308787 2022-08-03T11:12:39Z Калот 27296 /* См. инчунин */ wikitext text/x-wiki '''Вируси пурборкунанда''' [[Вируси компютерӣ|як вируси компютерӣ мебошад]], ки худро дар бахши якуми дискет ё [[диски сахт]] менависад ва ҳангоми боркунии компютер аз онҳое, ки пас аз сабти асосии пурборкунӣ ( MBR ), вале пеш аз бахши аввали пурборкунандаи бахш иҷро мешавад, иҷро мешавад. Пас аз боздоштани дастрасӣ ба диск, вирус ё боркунии системаи пардозандаро идома медиҳад ё не ( MBR-Locker ). Вирус тавассути навиштан ба майдони пурборкунандаи дигар дискҳои [[Роёна|компютер]] дубора тавлид мешавад. Вирусҳои оддитарини пурборкунанда, ки дар [[Хотираи оперативӣ|хотираи]] компютери сироятшуда ҷойгиранд, диски сироятнашударо дар компютер ошкор мекунанд ва амалҳои зеринро иҷро мекунанд: == Адабиёт == * ''Касперский Э.'' Вирусҳои компютерӣ дар MS-DOS. — М.: Эдель, 1992. С. 176. ISBN 5-85308-001-6 * ''Климентьев К.Е.'' Вирусҳои компютерӣ ва антивирусҳо: назари барномасоз. — М.: ДМК-Пресс, 2013. С. 656. ISBN 978-5-94074-885-4 == См. инчунин == * [[Кирмҳои шабакавӣ]] * [[Вируси компютерӣ]] * [[Барномаи вирусии троянӣ]] * [[Ҷадвали вирусҳо ва кирмҳои компютерӣ]] == Пайвандҳо == * [https://web.archive.org/web/20120226231502/http://brysver74.narod.ru/viryslab/virus-boot.htm вируси пурборкунанда] * [http://fucktheplanet.ru/item/72 Вируси компютерӣ]{{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20090515005933/http://fucktheplanet.ru/item/72 |date=2009-05-15 }} карда шудааст * [https://web.archive.org/web/20150515104356/http://help-antivirus.ru/drweb_virus_boot.php вирусҳои пурборкунанда] [[Гурӯҳ:Бадафзорҳо]] mkd3g29drti5be3vti54ymck3w0v8zu 1308793 1308790 2022-08-03T11:45:54Z Калот 27296 /* См. инчунин */ wikitext text/x-wiki '''Вируси пурборкунанда''' [[Вируси компютерӣ|як вируси компютерӣ мебошад]], ки худро дар бахши якуми дискет ё [[диски сахт]] менависад ва ҳангоми боркунии компютер аз онҳое, ки пас аз сабти асосии пурборкунӣ ( MBR ), вале пеш аз бахши аввали пурборкунандаи бахш иҷро мешавад, иҷро мешавад. Пас аз боздоштани дастрасӣ ба диск, вирус ё боркунии системаи пардозандаро идома медиҳад ё не ( MBR-Locker ). Вирус тавассути навиштан ба майдони пурборкунандаи дигар дискҳои [[Роёна|компютер]] дубора тавлид мешавад. Вирусҳои оддитарини пурборкунанда, ки дар [[Хотираи оперативӣ|хотираи]] компютери сироятшуда ҷойгиранд, диски сироятнашударо дар компютер ошкор мекунанд ва амалҳои зеринро иҷро мекунанд: == Адабиёт == * ''Касперский Э.'' Вирусҳои компютерӣ дар MS-DOS. — М.: Эдель, 1992. С. 176. ISBN 5-85308-001-6 * ''Климентьев К.Е.'' Вирусҳои компютерӣ ва антивирусҳо: назари барномасоз. — М.: ДМК-Пресс, 2013. С. 656. ISBN 978-5-94074-885-4 == См. инчунин == * [[Кирми шабакавӣ]] * [[Вируси компютерӣ]] * [[Барномаи вирусии троянӣ]] * [[Ҷадвали вирусҳо ва кирмҳои компютерӣ]] == Пайвандҳо == * [https://web.archive.org/web/20120226231502/http://brysver74.narod.ru/viryslab/virus-boot.htm вируси пурборкунанда] * [http://fucktheplanet.ru/item/72 Вируси компютерӣ]{{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20090515005933/http://fucktheplanet.ru/item/72 |date=2009-05-15 }} карда шудааст * [https://web.archive.org/web/20150515104356/http://help-antivirus.ru/drweb_virus_boot.php вирусҳои пурборкунанда] [[Гурӯҳ:Бадафзорҳо]] qudoto3a9dk3adj0aib7e9j0ro6u7pz 14 300361 1308714 1308578 2022-08-02T18:43:25Z Шухрат Саъдиев 5132 ислоҳ wikitext text/x-wiki [[Гурӯҳ:Санъати Тоҷикистон|Муассисаҳо]] [[Гурӯҳ:Муассисаҳои санъат аз рӯи кишвар|Тоҷикистон]] [[Гурӯҳ:Муассисаҳои фарҳанг дар Тоҷикистон]] [[Гурӯҳ:Муассисаҳои санъат дар Осиё аз рӯи кишвар|Тоҷикистон]] c4jkqhsxefy8ctwulrcb4t2fludsyfr 0 300381 1308779 1308636 2022-08-03T07:34:42Z VASHGIRD 8035 wikitext text/x-wiki [[Акс:Checkered garden in Tours, France.jpg|thumb|250px|Гулхати дутарафа бо истифода аз се навъи рустанӣ. [[Тур (шаҳр)|Тур]], [[Фаронса]]]] '''Гулхат''', '''палчаи гул''', '''рабатка''' (аз {{lang-de|''Rabatte''}} — ''ҷӯяк'') — яке аз тарзҳои гулороӣ. Гулзори росткунҷа, ки дар шакли хатак ё қатори тарафҳояш мутаносиб дар канори роҳу кӯчабоғ, хиёбону гулгашт, гулбоғу сабзамайдон ва дигар мавзеъҳо бунёд карда мешавад. Паҳнои гулхат 50-150 см мешавад. Ҳангоми 1 м будани паҳнои гулхат дарозии он бояд аз 3 м кам набошад. Вале дар амал бисёр вақтҳо гулхатро дароз (5-10 м) месозанд. Бинобар ин, онро метавон барои ҷудо кардани тарҳи роҳравҳо, майдончаҳо, сабзамайдон ва ғайра кор фармуд. Гулхатро бештар аз гулҳои яксола (бахмалгул, шаббӯй, чашми хурӯс, аждардаҳон ва ғ.), дусола (марзангӯш, момогул, гули ангуштпона, гули одамрӯ ва ғ.) ва бисёрсола (сунбул, наргис, лола, савсан, занбақ, кавкаб, карнайгул, гули намозишом, садтумонӣ, оташгул ва ғ.) бунёд месозанд. гулхат якранг (аз гулҳои ҳамсон) ва гуногунранг (аз гулҳои гуногун) мешавад. == Эзоҳ == {{эзоҳ}} == Адабиёт == * {{ЭМТ|Гулхат|4|муаллиф= }} == Пайвандҳо == * [http://dachadecor.ru/tsvetniki/rabatka-unikalniy-dekorativniy-element Рабатка — уникальный декоративный элемент] * [http://www.ikirov.ru/journal/entsiklopediya-potrebitelya-art-kak-sdelat-rabatka.html Как сделать: рабатка] * [http://www.treeland.ru/article/garden/polza/rabatka.htm Рабатка] {{Urban-stub}} [[Гурӯҳ:Боғдорӣ]] [[Гурӯҳ:Гулкорӣ]] [[Гурӯҳ:Тарроҳии чашмандоз]] 41zob3uh8io0y1fufcgrcqm2ui3pmia 14 300388 1308674 1308657 2022-08-02T12:16:27Z Шухрат Саъдиев 5132 ислоҳ, гурӯҳбандӣ wikitext text/x-wiki [[Гурӯҳ:Феҳристи шахсиятҳо аз рӯи касб|Шахсони мансабдор]] [[Гурӯҳ:Ходимони давлатӣ| ]] [[Гурӯҳ:Мутахассисони сиёсӣ| ]] [[Гурӯҳ:Шахсони мансабдор|*Феҳрист]] r8eu8mosmkdov6dk4bud65bcuol7ui6 14 300396 1308676 2022-08-02T12:25:58Z Шухрат Саъдиев 5132 Гурӯҳ wikitext text/x-wiki [[Гурӯҳ:Одамон аз рӯи касб|Мутахассисони сиёсӣ]] [[Гурӯҳ:Мутахассисони сиёсӣ|*]] [[Гурӯҳ:Шуғлҳои давлатӣ]] [[Гурӯҳ:Шуғлҳои сиёсӣ]] 2zt0ir7ee096khm14dtc8yoir4sspos 1308677 1308676 2022-08-02T12:33:33Z Шухрат Саъдиев 5132 навсозӣ, гурӯҳбандӣ wikitext text/x-wiki [[Гурӯҳ:Одамон аз рӯи касбу ҳунар|Мутахассисони сиёсӣ]] [[Гурӯҳ:Мутахассисон дар доираи сиёсат|*]] [[Гурӯҳ:Фаъолияти давлатӣ]] [[Гурӯҳ:Фаъолияти сиёсӣ]] hmvi38hrproej4bcevew3ui15e7s0e8 14 300397 1308682 2022-08-02T13:06:59Z Шухрат Саъдиев 5132 гурӯҳбандӣ wikitext text/x-wiki [[Гурӯҳ::Ширкатҳо аз рӯи намуд]] [[Гурӯҳ::Ҷаҳонишавии иқтисодӣ]] 38kvrc1jak7rd3hqtamh3xo5x7n81ya 1308683 1308682 2022-08-02T13:07:29Z Шухрат Саъдиев 5132 гурӯҳбандӣ wikitext text/x-wiki [[Гурӯҳ:Ширкатҳо аз рӯи намуд]] [[Гурӯҳ:Ҷаҳонишавии иқтисодӣ]] 1uc71xg30wbulduwdnnrsq1zrw7q2ts 1308685 1308683 2022-08-02T13:15:41Z Шухрат Саъдиев 5132 Шухрат Саъдиев moved page [[Гурӯҳ:Корпоратсияҳои байналмилалӣ]] to [[Гурӯҳ:Ширкати фаромиллӣ]]: ивази номгузорӣ,таҳрири забонӣ wikitext text/x-wiki [[Гурӯҳ:Ширкатҳо аз рӯи намуд]] [[Гурӯҳ:Ҷаҳонишавии иқтисодӣ]] 1uc71xg30wbulduwdnnrsq1zrw7q2ts 1308687 1308685 2022-08-02T13:17:57Z Шухрат Саъдиев 5132 Шухрат Саъдиев moved page [[Гурӯҳ:Ширкати фаромиллӣ]] to [[Гурӯҳ:Ширкатҳои фаромиллӣ]]: ивази номгузорӣ,таҳрири забонӣ wikitext text/x-wiki [[Гурӯҳ:Ширкатҳо аз рӯи намуд]] [[Гурӯҳ:Ҷаҳонишавии иқтисодӣ]] 1uc71xg30wbulduwdnnrsq1zrw7q2ts 14 300398 1308684 2022-08-02T13:12:11Z Шухрат Саъдиев 5132 Гурӯҳ wikitext text/x-wiki [[Гурӯҳ:Ширкатҳо |*Намуд]] [[Гурӯҳ:Ташкилотҳо аз рӯи намуд| ]] 7ony4cqw5bn5vf6dw648kfcj48dk24i 14 300399 1308686 2022-08-02T13:15:41Z Шухрат Саъдиев 5132 Шухрат Саъдиев moved page [[Гурӯҳ:Корпоратсияҳои байналмилалӣ]] to [[Гурӯҳ:Ширкати фаромиллӣ]]: ивази номгузорӣ,таҳрири забонӣ wikitext text/x-wiki #равона [[:Гурӯҳ:Ширкати фаромиллӣ]] spww2zy79smiif69d7cpt8s1u1d5ko3 1308689 1308686 2022-08-02T13:19:24Z Шухрат Саъдиев 5132 ислоҳ, гурӯҳбандӣ wikitext text/x-wiki #равона [[:Гурӯҳ:Ширкатҳои фаромиллӣ]] ska9i0sa8y5bg9wivs2enxu6wrz612z 14 300400 1308688 2022-08-02T13:17:57Z Шухрат Саъдиев 5132 Шухрат Саъдиев moved page [[Гурӯҳ:Ширкати фаромиллӣ]] to [[Гурӯҳ:Ширкатҳои фаромиллӣ]]: ивази номгузорӣ,таҳрири забонӣ wikitext text/x-wiki #равона [[:Гурӯҳ:Ширкатҳои фаромиллӣ]] ska9i0sa8y5bg9wivs2enxu6wrz612z 0 300401 1308694 2022-08-02T15:42:45Z VASHGIRD 8035 Саҳифаи нав: {{Мусиқидон}} '''Муртазо Гударзӣ''' ({{lang-fa|مرتضی گودرزی}};[1][2] {{ВД-Дебоча}}) — [[оҳангсоз]], муҳаққиқ, навозандаи дутори Хуросон ва хонандаи мусиқии суннати эронӣ, ки бештар бар рӯйи мусиқии маҳаллии шимоли Хуросон тамаркуз дорад. Ӯ тарроҳ ва созандаи «дутори муосир... wikitext text/x-wiki {{Мусиқидон}} '''Муртазо Гударзӣ''' ({{lang-fa|مرتضی گودرزی}};[1][2] {{ВД-Дебоча}}) — [[оҳангсоз]], муҳаққиқ, навозандаи дутори Хуросон ва хонандаи мусиқии суннати эронӣ, ки бештар бар рӯйи мусиқии маҳаллии шимоли Хуросон тамаркуз дорад. Ӯ тарроҳ ва созандаи «дутори муосир» аст ва ҳамакунун дар Теҳрон ва Караҷ ба омӯзишт дутор ва овозт хуросонӣ машғул аст. == Зиндагинома == Гударзӣ аз маҳзари устодон бузурге назири Ҳоҷҷ Қурбон Сулаймонӣ, Ҳоҷҷ Ҳусайни Ягона, марҳум Исмоил Сатторзода, Муҳаммади Ягона, Ҳасан Қудратӣ баҳра бурдааст. Токунун аз вай олбуми мусиқии маҳаллии «Қучон» (1369), олбуми «Шохтоӣ» (1380), олбуми «Абрешими тараб» (1385), олбуми «Раҳгузор» (1388), олбуми «Пайванд» (1388) ва олбуми «Сабурӣ» (1396) мунташир шудааст. == Ҷоизаҳо ва фаъолиятҳои ҳунарӣ == * дарёфти унвони навозандаи бартар аз Ҷашнвораи байналмилалии мусиқии Фаҷр[ * дарёфти диплом ифтихор аз фестивали румӣ дар кишвари Нурвеж * дарёфти дипломи ифтихор ва лавҳи тақдир дар Фестивали фалаки Тоҷикистон * иҷрои кунсерт дар қораҳои Осиё, Аврупо ва Амрико * ҳузур дар сиву якумин Ҷашнвораи байналмилалии мусиқии Фаҷр ба унвони яке аз аъзои ҳайати доварон * устодёри Консерваторияи мусиқии Тоҷикистон ва узви ифтихории Кумитаи миллии родию ва телевизиюни Тоҷикистон * мудири тавлид ва оҳангсози мустанади «Дур машав» бар асоси зиндагии устод [[Давлатманд Холов]]. == Эзоҳ == {{эзоҳ}} {{ПБ}} 7j9lu9r7nr6dc35mn9ms7f5la0lnopi 1308695 1308694 2022-08-02T15:45:49Z VASHGIRD 8035 wikitext text/x-wiki {{Мусиқидон}} '''Муртазо Гударзӣ''' ({{lang-fa|مرتضی گودرزی}}<ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20170905052709/http://jamejamonline.ir/nava/artist/103|title=مرتضی گودرزی|website=web.archive.org|date=2017-09-05|accessdate=2022-08-02}}</ref>; {{ВД-Дебоча}}) — [[оҳангсоз]]<ref>{{Cite web|url=https://www.navayab.com/morteza-goodarzi.html|title=نوایاب : مرتضی گودرزی|website=نوایاب : نوا یاب : آرشیو موسیقی سنتی ایران|lang=fa|accessdate=2022-08-02}}</ref>, муҳаққиқ, навозандаи дутори Хуросон ва хонандаи мусиқии суннати эронӣ, ки бештар бар рӯйи мусиқии маҳаллии шимоли Хуросон тамаркуз дорад. Ӯ тарроҳ ва созандаи «дутори муосир» аст ва ҳамакунун дар Теҳрон ва Караҷ ба омӯзишт дутор ва овозт хуросонӣ машғул аст. == Зиндагинома == Гударзӣ аз маҳзари устодон бузурге назири Ҳоҷҷ Қурбон Сулаймонӣ, Ҳоҷҷ Ҳусайни Ягона, марҳум Исмоил Сатторзода, Муҳаммади Ягона, Ҳасан Қудратӣ баҳра бурдааст. Токунун аз вай олбуми мусиқии маҳаллии «Қучон» (1369), олбуми «Шохтоӣ» (1380), олбуми «Абрешими тараб» (1385), олбуми «Раҳгузор» (1388), олбуми «Пайванд» (1388) ва олбуми «Сабурӣ» (1396) мунташир шудааст. == Ҷоизаҳо ва фаъолиятҳои ҳунарӣ == * дарёфти унвони навозандаи бартар аз Ҷашнвораи байналмилалии мусиқии Фаҷр[ * дарёфти диплом ифтихор аз фестивали румӣ дар кишвари Нурвеж * дарёфти дипломи ифтихор ва лавҳи тақдир дар Фестивали фалаки Тоҷикистон * иҷрои кунсерт дар қораҳои Осиё, Аврупо ва Амрико * ҳузур дар сиву якумин Ҷашнвораи байналмилалии мусиқии Фаҷр ба унвони яке аз аъзои ҳайати доварон * устодёри Консерваторияи мусиқии Тоҷикистон ва узви ифтихории Кумитаи миллии родию ва телевизиюни Тоҷикистон * мудири тавлид ва оҳангсози мустанади «Дур машав» бар асоси зиндагии устод [[Давлатманд Холов]]. == Эзоҳ == {{эзоҳ}} {{ПБ}} sjdcpv9xk36xjnb4bf91ro7xndz6gcp 1308696 1308695 2022-08-02T15:45:59Z VASHGIRD 8035 wikitext text/x-wiki {{Мусиқидон}} '''Муртазо Гударзӣ''' ({{lang-fa|مرتضی گودرزی}}<ref>{{Cite web|url=https://web.archive.org/web/20170905052709/http://jamejamonline.ir/nava/artist/103|title=مرتضی گودرزی|website=web.archive.org|date=2017-09-05|accessdate=2022-08-02}}</ref>; {{ВД-Дебоча}}) — [[оҳангсоз]]<ref>{{Cite web|url=https://www.navayab.com/morteza-goodarzi.html|title=نوایاب : مرتضی گودرزی|website=نوایاب : نوا یاب : آرشیو موسیقی سنتی ایران|lang=fa|accessdate=2022-08-02}}</ref>, муҳаққиқ, навозандаи дутори Хуросон ва хонандаи мусиқии суннати эронӣ, ки бештар бар рӯйи мусиқии маҳаллии шимоли Хуросон тамаркуз дорад. Ӯ тарроҳ ва созандаи «дутори муосир» аст ва ҳамакунун дар Теҳрон ва Караҷ ба омӯзишт дутор ва овозт хуросонӣ машғул аст. == Зиндагинома == Гударзӣ аз маҳзари устодон бузурге назири Ҳоҷҷ Қурбон Сулаймонӣ, Ҳоҷҷ Ҳусайни Ягона, марҳум Исмоил Сатторзода, Муҳаммади Ягона, Ҳасан Қудратӣ баҳра бурдааст. Токунун аз вай олбуми мусиқии маҳаллии «Қучон» (1369), олбуми «Шохтоӣ» (1380), олбуми «Абрешими тараб» (1385), олбуми «Раҳгузор» (1388), олбуми «Пайванд» (1388) ва олбуми «Сабурӣ» (1396) мунташир шудааст. == Ҷоизаҳо ва фаъолиятҳои ҳунарӣ == * дарёфти унвони навозандаи бартар аз Ҷашнвораи байналмилалии мусиқии Фаҷр[ * дарёфти диплом ифтихор аз фестивали румӣ дар кишвари Нурвеж * дарёфти дипломи ифтихор ва лавҳи тақдир дар Фестивали фалаки Тоҷикистон * иҷрои кунсерт дар қораҳои Осиё, Аврупо ва Амрико * ҳузур дар сиву якумин Ҷашнвораи байналмилалии мусиқии Фаҷр ба унвони яке аз аъзои ҳайати доварон * устодёри Консерваторияи мусиқии Тоҷикистон ва узви ифтихории Кумитаи миллии родию ва телевизиюни Тоҷикистон * мудири тавлид ва оҳангсози мустанади «Дур машав» бар асоси зиндагии устод [[Давлатманд Холов]]. == Эзоҳ == {{эзоҳ}} {{ПБ}} pwnori7ox6uzdhxmczti0hq033n948b 0 300402 1308697 2022-08-02T15:59:22Z VASHGIRD 8035 Саҳифаи нав: {{Ходими давлатӣ}} '''Айман Муҳаммад Рабиъ аз-Завоҳирӣ''' ({{lang-ar|أيمن محمد ربيع الظواهري}} — IPA: {{IPA|ˈʔæjmæn mæˈħæmmæd ɾˤɑˈbiːʕ elzˤɑˈwɑhɾi}}; {{ВД-Дебоча}}) — [[ҳаросафкан]]и байналмилалӣ, 2-вумин ва охирин раҳбари шабакаи ҳаросафкани Алқоида (аз соли 2011 то 2022), пизишк, назари... wikitext text/x-wiki {{Ходими давлатӣ}} '''Айман Муҳаммад Рабиъ аз-Завоҳирӣ''' ({{lang-ar|أيمن محمد ربيع الظواهري}} — IPA: {{IPA|ˈʔæjmæn mæˈħæmmæd ɾˤɑˈbiːʕ elzˤɑˈwɑhɾi}}; {{ВД-Дебоча}}) — [[ҳаросафкан]]и байналмилалӣ, 2-вумин ва охирин раҳбари шабакаи ҳаросафкани Алқоида (аз соли 2011 то 2022), пизишк, назарияпардоз ва нависанда. == Эзоҳ == {{эзоҳ}} {{ПБ}} bc8l35q71hdlk21ns006blh7e1e7gnu 1308698 1308697 2022-08-02T16:01:35Z VASHGIRD 8035 wikitext text/x-wiki {{Ходими давлатӣ}} '''Айман Муҳаммад Рабиъ аз-Завоҳирӣ''' ({{lang-ar|أيمن محمد ربيع الظواهري}} — IPA: {{IPA|ˈʔæjmæn mæˈħæmmæd ɾˤɑˈbiːʕ elzˤɑˈwɑhɾi}}; {{ВД-Дебоча}}) — [[Террорист|террористи]] байналмилалӣ, 2-вумин ва охирин раҳбари шабакаи террористии Алқоида (аз соли 2011 то 2022), пизишк, назарияпардоз ва нависанда. == Эзоҳ == {{эзоҳ}} {{ПБ}} ened3ra1e8cm065reh7a41307hsob2l 1308700 1308698 2022-08-02T16:05:36Z VASHGIRD 8035 wikitext text/x-wiki {{Тоза даргузашта}} {{Ходими давлатӣ}} '''Айман Муҳаммад Рабиъ аз-Завоҳирӣ''' ({{lang-ar|أيمن محمد ربيع الظواهري}} — IPA: {{IPA|ˈʔæjmæn mæˈħæmmæd ɾˤɑˈbiːʕ elzˤɑˈwɑhɾi}}; {{ВД-Дебоча}}) — [[Террорист|террористи]] байналмилалӣ, 2-вумин ва охирин раҳбари шабакаи террористии Алқоида (аз соли 2011 то 2022), пизишк, назарияпардоз ва нависанда. == Зиндагинома == Айман дар соли 1951 дар шаҳри Маъодӣ дар наздикии Қоҳира дар як хонаводаи нисбатан мураффаҳ зода шуд.[1] Ӯ як хоҳари дугоник ба номи Ҳибо ва як бародари кӯчактар ба номи Муҳаммад дорад. Дар 23-солагӣ ва дар риштаи пизишкӣ аз [[Донишгоҳи Қоҳира]] бо дараҷаи хеле мумтоз (ҷеди ҷиддан) фориғуттаҳсил шуд. Аз ӯ ба унвони донишҷӯе дарсхон, ки аз варзишҳои хашин безор буда, ёд шудааст. Хоҳари дугоники ӯ Ҳибо, ки устоди Муассисаи миллии саратон дар Қоҳира аст, ӯро сокит ва хиҷолатӣ тавсиф мекунад. == Эзоҳ == {{эзоҳ}} {{ПБ}} ody7nrktwnat97ssmsauyljvv9674vn 1308701 1308700 2022-08-02T16:06:12Z VASHGIRD 8035 wikitext text/x-wiki {{Тоза даргузашта}} {{Ходими давлатӣ}} '''Айман Муҳаммад Рабиъ аз-Завоҳирӣ''' ({{lang-ar|أيمن محمد ربيع الظواهري}} — IPA: {{IPA|ˈʔæjmæn mæˈħæmmæd ɾˤɑˈbiːʕ elzˤɑˈwɑhɾi}}; {{ВД-Дебоча}}) — [[Террорист|террористи]] байналмилалӣ, 2-вумин ва охирин раҳбари шабакаи террористии Алқоида (аз соли 2011 то 2022), пизишк, назарияпардоз ва нависанда. == Зиндагинома == Айман дар соли 19 июни 1951 дар шаҳри Маъодӣ дар наздикии Қоҳира дар як хонаводаи нисбатан мураффаҳ зода шуд. Ӯ як хоҳари дугоник ба номи Ҳибо ва як бародари кӯчактар ба номи Муҳаммад дорад. Дар 23-солагӣ ва дар риштаи пизишкӣ аз [[Донишгоҳи Қоҳира]] бо дараҷаи хеле мумтоз (ҷеди ҷиддан) фориғуттаҳсил шуд. == Эзоҳ == {{эзоҳ}} {{ПБ}} 837ael0n6pi98mbv4ppo9muys55zj2x 0 300403 1308699 2022-08-02T16:01:54Z VASHGIRD 8035 Тағйири масир ба [[Терроризм]] wikitext text/x-wiki #равона [[Терроризм]] 1u85kc02np0bym1xqbydq61qb3gityd 0 300404 1308706 2022-08-02T16:12:45Z VASHGIRD 8035 VASHGIRD moved page [[Карузо Энрико]] to [[Энрико Карузо]] wikitext text/x-wiki #равона [[Энрико Карузо]] c2btk2oekcsch45ktd6x42ksfw1wx7z 14 300405 1308712 2022-08-02T18:30:00Z Шухрат Саъдиев 5132 Гурӯҳбандӣ wikitext text/x-wiki [[Гурӯҳ:Муассисаҳои Тоҷикистон аз рӯи мавзӯъ]] [[Гурӯҳ:Муассисаҳои фарҳангӣ аз рӯи кишвар|Тоҷикистон]] [[Гурӯҳ:Фарҳанги Тоҷикистон|Org]] [[Гурӯҳ:Муассисаҳои фарҳангӣ дар Осиё аз рӯи кишвар|Тоҷикистон]] m7wj2wqe0ma6h6ijd2fip3i8lazjmty 14 300406 1308713 2022-08-02T18:34:36Z Шухрат Саъдиев 5132 Гурӯҳ wikitext text/x-wiki [[Гурӯҳ:Муассисаҳои фарҳанг дар Осиё аз рӯи кишвар| Санъат]] [[Гурӯҳ:Муассисаҳои санъат дар Осиё| Кишвар]] mmj4zdtcatk8a9bsgw598lrpaq1z0hu 14 300407 1308715 2022-08-02T18:48:10Z Шухрат Саъдиев 5132 Гурӯҳ wikitext text/x-wiki [[Гурӯҳ:Муассисаҳои фарҳангӣ аз рӯи қитъа|Осиё]] [[Гурӯҳ:Муассисаҳо дар Осиё аз рӯи мавзӯъ]] [[Гурӯҳ:Фарҳанги Осиё|!Муассисаҳо]] mhgavdpqz0f829alokqbmspg1trb82h 14 300408 1308716 2022-08-02T18:52:40Z Шухрат Саъдиев 5132 Гурӯҳ wikitext text/x-wiki {{Commonscat}} [[Гурӯҳ:Муассисаҳо дар Осиё | Мавзӯъ]] [[Гурӯҳ:Муассисаҳо аз рӯи қитъа ва мавзӯъ|Осиё ]] trycdqpyhc6k0vbt4aj4cyauzo8ikvw 14 300409 1308717 2022-08-02T18:57:02Z Шухрат Саъдиев 5132 Гурӯҳ wikitext text/x-wiki {{Commonscat}} [[Гурӯҳ:Муассисаҳо дар Осиё аз рӯи кишвар|Мавзӯъ]] [[Гурӯҳ:Муассисаҳо дар Осиё аз рӯи мавзӯъ| Кишвар]] [[Гурӯҳ:Муассисаҳо аз рӯи мавзӯъ ва кишвар| ]] gkpx5ygrmdet26v4al4g02sye1tu7lc 14 300410 1308718 2022-08-02T19:02:17Z Шухрат Саъдиев 5132 Гурӯҳ wikitext text/x-wiki {{Commonscat|Organizations of Asia by country}} [[Гурӯҳ:Муассисаҳо дар Осиё| Кишвар]] [[Гурӯҳ:Муассисаҳо аз рӯи қитъа ва кишвар|Осиё]] [[Гурӯҳ:Кишварҳои Осиё| Муассисаҳо]] 6tjpz6xajruf06a18bv7imk12cegfya 1308719 1308718 2022-08-02T19:04:18Z Шухрат Саъдиев 5132 ислоҳ wikitext text/x-wiki {{Commonscat|Organizations of Asia by country}} [[Гурӯҳ:Муассисаҳо дар Осиё| Кишвар]] [[Гурӯҳ:Муассисаҳо аз рӯи қитъа ва кишвар|Осиё]] [[Гурӯҳ:Давлатҳои Осиё| Муассисаҳо]] jngtwau9koo7h5rf69dfs33c9jw2crz 1308720 1308719 2022-08-02T19:09:07Z Шухрат Саъдиев 5132 ислоҳ wikitext text/x-wiki {{Commonscat|Organizations of Asia by country}} [[Гурӯҳ:Созмонҳои Осиё| Кишвар]] [[Гурӯҳ:Муассисаҳо аз рӯи қитъа ва кишвар|Осиё]] [[Гурӯҳ:Давлатҳои Осиё| Муассисаҳо]] qzn06g4iydzuepygzavomfggzv1zokv 14 300411 1308721 2022-08-02T19:13:12Z Шухрат Саъдиев 5132 Гурӯҳ wikitext text/x-wiki {{Commonscat|Organizations by region by country}} [[Гурӯҳ:Муассисаҳо аз рӯи қитъа| ]] [[Гурӯҳ:Муассисаҳо аз рӯи кишвар| ]] 0l7dd6fxwdzdykygcj2g8v4tg4mmtoj 14 300414 1308726 2022-08-02T19:24:16Z Шухрат Саъдиев 5132 Шухрат Саъдиев moved page [[Гурӯҳ:Муассисаҳо аз рӯи кишвар]] to [[Гурӯҳ:Гурӯҳ:Созмонҳо аз рӯи давлатҳо]]: ивази номгузорӣ,таҳрири забонӣ wikitext text/x-wiki #равона [[:Гурӯҳ:Гурӯҳ:Созмонҳо аз рӯи давлатҳо]] n8ed9zk9soqq8u1zd8txsjq7hoav91g 1308727 1308726 2022-08-02T19:27:54Z Шухрат Саъдиев 5132 навсозӣ wikitext text/x-wiki #равона [[:Гурӯҳ:Созмонҳо аз рӯи давлатҳо]] 3pld5wtu185giqjmrvvvwnnb20trd9o 0 300415 1308736 2022-08-03T04:23:29Z VASHGIRD 8035 Created by translating the page "[[:ru:Special:Redirect/revision/115253890|Мюллер, Август (ориенталист)]]" wikitext text/x-wiki {{Олим}} [[Категория:Википедия:Карточки без параметров]] [[Категория:Персоналии по алфавиту]] [[Категория:Учёные по алфавиту]] [[Категория:Википедия:Статьи об учёных без портретов]] '''Фридрих Август Мюллер''' ( {{Lang-de|Friedrich August Müller}}, {{ТаърихиТаваллуд|3|12|1848}} , {{Зодгоҳ|Штеттин|в Щецине|Щецин}} — {{ТаърихиДаргузашт|12|09|1892}} , {{МаҳаллиМарг|Кёнигсберг}} ) — шарқшиноси олмонӣ[[Олмон|.]] Вай профессори Донишгоҳи Ҳалле ва Лейпзиг буд. Дар соли 1892 профессори филологияи шарқи Донишгоҳи Кенигсберг шуд . Вай на танхо дар байни арабхо, балки дар байни тамоми мутахассисони шарқшиносӣ, ки соли [[Соли 1887|1887]] бо ташаббус ва дастгирии моддии Чамъияти олмонии шарқшиносон, бо нашри {{Lang-de|«Orientalishe Bibliographie»}} ба табъ расида буд. == Осори аслӣ == * "Hebräische Schulgrammatik" ( Halle, [[Соли 1878|1878]] ) * "Der Islam im Morgen und Abendland" (дар "Allgemeine Geschichte" Onken, B., [[Соли 1885|1885]] - [[Соли 1887|1887]] ) * "Turkische Grammatik" ( [[Берлин]], [[Соли 1889|1889]] ). * Таърихи ислом аз бунёд то замони ҷадид / Пер. бо ӯ. ред. профессор-доц. Н.А.Медникова . Т. 1-4. - Петербург, 1895-1896. [https://dlib.rsl.ru/viewer/01003940057 Т. 1], [https://dlib.rsl.ru/viewer/01003940056 Т. 2], [https://viewer.rusneb.ru/ru/rsl01003940055?page=7 Т. 3], [https://dlib.rsl.ru/viewer/01003940054 Т. 4] == Эзоҳ == [[Гурӯҳ:Олимони асри XIX]] [[Гурӯҳ:Википедия:Мақолаҳои бо сарчашма аз Викидода]] [[Гурӯҳ:Даргузаштагони 12 сентябр]] [[Гурӯҳ:Зодагони соли 1848]] [[Гурӯҳ:Зодагони рӯзи 3 декабр]] fse69f4fzibxce5wqznsmizmbja4cx8 1308737 1308736 2022-08-03T04:24:39Z VASHGIRD 8035 wikitext text/x-wiki {{Олим}} '''Фридрих Август Мюллер''' ({{Lang-de|Friedrich August Müller}}; {{ВД-Дебоча}}) — шарқшиноси [[олмон]]ӣ. Вай профессори Донишгоҳи Ҳалле ва Лейпзиг буд. Дар соли 1892 профессори филологияи шарқи Донишгоҳи Кенигсберг шуд . Вай на танхо дар байни арабхо, балки дар байни тамоми мутахассисони шарқшиносӣ, ки соли [[Соли 1887|1887]] бо ташаббус ва дастгирии моддии Чамъияти олмонии шарқшиносон, бо нашри {{Lang-de|«Orientalishe Bibliographie»}} ба табъ расида буд. == Осори аслӣ == * «Hebräische Schulgrammatik» (Halle, [[Соли 1878|1878]]) * «Der Islam im Morgen und Abendland» (дар «Allgemeine Geschichte» Onken, B., [[Соли 1885|1885]] — [[Соли 1887|1887]]) * «Turkische Grammatik» ([[Берлин]], [[Соли 1889|1889]]). * Таърихи ислом аз бунёд то замони ҷадид / Пер. бо ӯ. ред. профессор-доц. Н. А. Медникова . Т. 1-4. — Петербург, 1895—1896. [https://dlib.rsl.ru/viewer/01003940057 Т. 1], [https://dlib.rsl.ru/viewer/01003940056 Т. 2], [https://viewer.rusneb.ru/ru/rsl01003940055?page=7 Т. 3], [https://dlib.rsl.ru/viewer/01003940054 Т. 4] == Эзоҳ == {{эзоҳ}} [[Гурӯҳ:Олимони асри XIX]] rea5wh8ljnkyj36mfw7azjyyq5dnwz1 1308738 1308737 2022-08-03T04:24:55Z VASHGIRD 8035 /* Эзоҳ */ wikitext text/x-wiki {{Олим}} '''Фридрих Август Мюллер''' ({{Lang-de|Friedrich August Müller}}; {{ВД-Дебоча}}) — шарқшиноси [[олмон]]ӣ. Вай профессори Донишгоҳи Ҳалле ва Лейпзиг буд. Дар соли 1892 профессори филологияи шарқи Донишгоҳи Кенигсберг шуд . Вай на танхо дар байни арабхо, балки дар байни тамоми мутахассисони шарқшиносӣ, ки соли [[Соли 1887|1887]] бо ташаббус ва дастгирии моддии Чамъияти олмонии шарқшиносон, бо нашри {{Lang-de|«Orientalishe Bibliographie»}} ба табъ расида буд. == Осори аслӣ == * «Hebräische Schulgrammatik» (Halle, [[Соли 1878|1878]]) * «Der Islam im Morgen und Abendland» (дар «Allgemeine Geschichte» Onken, B., [[Соли 1885|1885]] — [[Соли 1887|1887]]) * «Turkische Grammatik» ([[Берлин]], [[Соли 1889|1889]]). * Таърихи ислом аз бунёд то замони ҷадид / Пер. бо ӯ. ред. профессор-доц. Н. А. Медникова . Т. 1-4. — Петербург, 1895—1896. [https://dlib.rsl.ru/viewer/01003940057 Т. 1], [https://dlib.rsl.ru/viewer/01003940056 Т. 2], [https://viewer.rusneb.ru/ru/rsl01003940055?page=7 Т. 3], [https://dlib.rsl.ru/viewer/01003940054 Т. 4] == Эзоҳ == {{эзоҳ}} {{ПБ}} [[Гурӯҳ:Олимони асри XIX]] qfrljwkpozx75o3bbrfuu0aq4fkfib5 1308739 1308738 2022-08-03T04:25:12Z VASHGIRD 8035 VASHGIRD moved page [[Мюллер, Август (ховаршинос)]] to [[Август Мюллер]] wikitext text/x-wiki {{Олим}} '''Фридрих Август Мюллер''' ({{Lang-de|Friedrich August Müller}}; {{ВД-Дебоча}}) — шарқшиноси [[олмон]]ӣ. Вай профессори Донишгоҳи Ҳалле ва Лейпзиг буд. Дар соли 1892 профессори филологияи шарқи Донишгоҳи Кенигсберг шуд . Вай на танхо дар байни арабхо, балки дар байни тамоми мутахассисони шарқшиносӣ, ки соли [[Соли 1887|1887]] бо ташаббус ва дастгирии моддии Чамъияти олмонии шарқшиносон, бо нашри {{Lang-de|«Orientalishe Bibliographie»}} ба табъ расида буд. == Осори аслӣ == * «Hebräische Schulgrammatik» (Halle, [[Соли 1878|1878]]) * «Der Islam im Morgen und Abendland» (дар «Allgemeine Geschichte» Onken, B., [[Соли 1885|1885]] — [[Соли 1887|1887]]) * «Turkische Grammatik» ([[Берлин]], [[Соли 1889|1889]]). * Таърихи ислом аз бунёд то замони ҷадид / Пер. бо ӯ. ред. профессор-доц. Н. А. Медникова . Т. 1-4. — Петербург, 1895—1896. [https://dlib.rsl.ru/viewer/01003940057 Т. 1], [https://dlib.rsl.ru/viewer/01003940056 Т. 2], [https://viewer.rusneb.ru/ru/rsl01003940055?page=7 Т. 3], [https://dlib.rsl.ru/viewer/01003940054 Т. 4] == Эзоҳ == {{эзоҳ}} {{ПБ}} [[Гурӯҳ:Олимони асри XIX]] qfrljwkpozx75o3bbrfuu0aq4fkfib5 1308741 1308739 2022-08-03T04:29:38Z VASHGIRD 8035 wikitext text/x-wiki {{Олим}} '''Фридрих Август Мюллер''' ({{Lang-de|Friedrich August Müller}}; {{ВД-Дебоча}}) — шарқшиноси [[олмон]]ӣ. Профессори Донишгоҳи Ҳолле ва Лейпзиг. == Зиндагинома == Дар соли 1892 профессори филологияи шарқи Донишгоҳи Кёнигсберг шуд. Ӯ дар соли 1887 ба виростори {{lang-de|«Orientalishe Bibliographie»}} баргузида шуд. == Осори аслӣ == * «Hebräische Schulgrammatik» (Halle, [[Соли 1878|1878]]) * «Der Islam im Morgen und Abendland» (дар «Allgemeine Geschichte» Onken, B., [[Соли 1885|1885]] — [[Соли 1887|1887]]) * «Turkische Grammatik» ([[Берлин]], [[Соли 1889|1889]]). * Таърихи ислом аз бунёд то замони ҷадид / Пер. бо ӯ. ред. профессор-доц. Н. А. Медникова . Т. 1-4. — Петербург, 1895—1896. [https://dlib.rsl.ru/viewer/01003940057 Т. 1], [https://dlib.rsl.ru/viewer/01003940056 Т. 2], [https://viewer.rusneb.ru/ru/rsl01003940055?page=7 Т. 3], [https://dlib.rsl.ru/viewer/01003940054 Т. 4] == Эзоҳ == {{эзоҳ}} {{ПБ}} [[Гурӯҳ:Олимони асри XIX]] hd6koqz814vvbex2ylnukhvny705m5a 0 300416 1308740 2022-08-03T04:25:12Z VASHGIRD 8035 VASHGIRD moved page [[Мюллер, Август (ховаршинос)]] to [[Август Мюллер]] wikitext text/x-wiki #равона [[Август Мюллер]] fy4u9cq9qqmtozgc3lfcesz4mng4nbm 0 300417 1308745 2022-08-03T04:49:41Z VASHGIRD 8035 VASHGIRD moved page [[Бабакин Георгий Николаевич]] to [[Георгий Бабакин]] wikitext text/x-wiki #равона [[Георгий Бабакин]] iuk2jcljokcxu5y8h30phai9sjvdk2t 1 300418 1308747 2022-08-03T04:49:41Z VASHGIRD 8035 VASHGIRD moved page [[Баҳс:Бабакин Георгий Николаевич]] to [[Баҳс:Георгий Бабакин]] wikitext text/x-wiki #равона [[Баҳс:Георгий Бабакин]] gtq0gqbgkjqnm9ug5eqavh3c7hqol6k 0 300419 1308752 2022-08-03T05:56:59Z Farorud 26988 мақолаи нав wikitext text/x-wiki {{МА | мақом = [[Авул|Деҳа]] | номи тоҷикӣ = Оқбулоқ | номи аслӣ = Ақбұлақ | тасвир = | тавсифи тасвир = | кишвар = Қазоқистон | тобеият = | нишон = Coat of arms of Ordabasy.png | парчам = | тавсифи нишон = | тавсифи парчам = | бари парчам = | бари нишон = | минтақа = | шакли минтақа = Вилоятҳои Қазоқистон{{!}}Вилоят | минтақа дар ҷадвал = Вилояти Туркистон{{!}}Туркистон | ноҳия = ноҳияи Ордабосӣ{{!}}Ордабосӣ | шакли ноҳия = | ноҳия дар ҷадвал = | ҳавзаи ҷомеа = | шакли ҳавзаи ҷомеа = | ҳавзаи ҷомеа дар ҷадвал = | ҷомеа = | шакли ҷомеа = | ҷомеа дар ҷадвал = | lat_deg = | lon_deg = | lat_min = | lat_sec = | lat_dir = | lon_min = | lon_sec = | lon_dir = | CoordAddon = | CoordScale = | тақсимоти дохилӣ = | роҳбар = | шакли роҳбарӣ = | замони таъсис = | аввалин номбарӣ = | номҳои пешина = Панфилово | мақом аз = | масоҳат = | баландии маркази МА = | шакли баландӣ = | иқлим = | забони расмӣ = забони қазоқӣ{{!}}қазоқӣ | аҳолӣ = 1755<ref name="stat">{{cite web|url=http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/Население%20рус%201%20том.pdf|title=Итоги Национальной переписи населения Республики Казахстан 2009 года|publisher=Агентство Республики Казахстан по статистике|archiveurl=https://www.webcitation.org/6EkePwOI3?url=http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf|archivedate=2013-02-27}}</ref> | соли барӯйхатгирӣ = 2009 | зичӣ = | агломератсия = | ҳайати миллӣ = [[қазоқҳо]] ва ғ. | ҳайати динӣ = [[мусулмонон]] ва ғ. | этнохороним = | вақти минтақавӣ = +6:00 | DST = | коди телефон = +7 | нишонаи почта = | нишонаҳои почта = | коди мошинҳо = X, 13, 17 | шиносаи ададӣ = | шакли шиноса = | сайт = | забони сайт = | харитаи минтақа = ХМ Қазоқистон вилояти Туркистон | гурӯҳ дар Commons = }} '''Оқбулоқ''' ({{lang-kz|Ақбұлақ}}) — деҳа (''[[авул|ауыл]]'') дар [[вилояти Туркистон]]и [[Қазоқистон]]. Дар [[ноҳияи Ордабосӣ]] ҷойгир аст. Дар соли 2009 1755 нафар аҳолӣ дошт. == Эзоҳ == {{Эзоҳ}} {{ноҳияи Ордабосӣ}}{{Қазоқистон-ҷуғ-хурд}} [[Гурӯҳ:Маҳалҳои аҳолинишини ноҳияи Ордабосӣ]] g6e218zc1vrrit3j4zwrbbyri7by170 0 300420 1308753 2022-08-03T05:59:05Z Farorud 26988 мақолаи нав wikitext text/x-wiki {{МА | мақом = [[Авул|Деҳа]] | номи тоҷикӣ = Оқжол | номи аслӣ = Ақжол | тасвир = | тавсифи тасвир = | кишвар = Қазоқистон | тобеият = | нишон = Coat of arms of Ordabasy.png | парчам = | тавсифи нишон = | тавсифи парчам = | бари парчам = | бари нишон = | минтақа = | шакли минтақа = Вилоятҳои Қазоқистон{{!}}Вилоят | минтақа дар ҷадвал = Вилояти Туркистон{{!}}Туркистон | ноҳия = ноҳияи Ордабосӣ{{!}}Ордабосӣ | шакли ноҳия = | ноҳия дар ҷадвал = | ҳавзаи ҷомеа = | шакли ҳавзаи ҷомеа = | ҳавзаи ҷомеа дар ҷадвал = | ҷомеа = | шакли ҷомеа = | ҷомеа дар ҷадвал = | lat_deg = | lon_deg = | lat_min = | lat_sec = | lat_dir = | lon_min = | lon_sec = | lon_dir = | CoordAddon = | CoordScale = | тақсимоти дохилӣ = | роҳбар = | шакли роҳбарӣ = | замони таъсис = | аввалин номбарӣ = | номҳои пешина = Ленин, Болшевик | мақом аз = | масоҳат = | баландии маркази МА = | шакли баландӣ = | иқлим = | забони расмӣ = забони қазоқӣ{{!}}қазоқӣ | аҳолӣ = 729<ref name="stat">{{cite web|url=http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/Население%20рус%201%20том.pdf|title=Итоги Национальной переписи населения Республики Казахстан 2009 года|publisher=Агентство Республики Казахстан по статистике|archiveurl=https://www.webcitation.org/6EkePwOI3?url=http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf|archivedate=2013-02-27}}</ref> | соли барӯйхатгирӣ = 2009 | зичӣ = | агломератсия = | ҳайати миллӣ = [[қазоқҳо]] ва ғ. | ҳайати динӣ = [[мусулмонон]] ва ғ. | этнохороним = | вақти минтақавӣ = +6:00 | DST = | коди телефон = +7 | нишонаи почта = | нишонаҳои почта = | коди мошинҳо = X, 13, 17 | шиносаи ададӣ = | шакли шиноса = | сайт = | забони сайт = | харитаи минтақа = ХМ Қазоқистон вилояти Туркистон | гурӯҳ дар Commons = }} '''Оқжол ''' ({{lang-kz|Ақжол}}) — деҳа (''[[авул|ауыл]]'') дар [[вилояти Туркистон]]и [[Қазоқистон]]. Дар [[ноҳияи Ордабосӣ]] ҷойгир аст. Дар соли 2009 729 нафар аҳолӣ дошт. == Эзоҳ == {{Эзоҳ}} {{ноҳияи Ордабосӣ}}{{Қазоқистон-ҷуғ-хурд}} [[Гурӯҳ:Маҳалҳои аҳолинишини ноҳияи Ордабосӣ]] h8eiy4h2n8j0y4noectzkbfn2y1miof 0 300421 1308754 2022-08-03T06:00:41Z Farorud 26988 мақолаи нав wikitext text/x-wiki {{МА | мақом = [[Авул|Деҳа]] | номи тоҷикӣ = Оққойлӣ | номи аслӣ = Аққойлы | тасвир = | тавсифи тасвир = | кишвар = Қазоқистон | тобеият = | нишон = Coat of arms of Ordabasy.png | парчам = | тавсифи нишон = | тавсифи парчам = | бари парчам = | бари нишон = | минтақа = | шакли минтақа = Вилоятҳои Қазоқистон{{!}}Вилоят | минтақа дар ҷадвал = Вилояти Туркистон{{!}}Туркистон | ноҳия = ноҳияи Ордабосӣ{{!}}Ордабосӣ | шакли ноҳия = | ноҳия дар ҷадвал = | ҳавзаи ҷомеа = | шакли ҳавзаи ҷомеа = | ҳавзаи ҷомеа дар ҷадвал = | ҷомеа = | шакли ҷомеа = | ҷомеа дар ҷадвал = | lat_deg = | lon_deg = | lat_min = | lat_sec = | lat_dir = | lon_min = | lon_sec = | lon_dir = | CoordAddon = | CoordScale = | тақсимоти дохилӣ = | роҳбар = | шакли роҳбарӣ = | замони таъсис = | аввалин номбарӣ = | номҳои пешина = | мақом аз = | масоҳат = | баландии маркази МА = | шакли баландӣ = | иқлим = | забони расмӣ = забони қазоқӣ{{!}}қазоқӣ | аҳолӣ = 344<ref name="stat">{{cite web|url=http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/Население%20рус%201%20том.pdf|title=Итоги Национальной переписи населения Республики Казахстан 2009 года|publisher=Агентство Республики Казахстан по статистике|archiveurl=https://www.webcitation.org/6EkePwOI3?url=http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf|archivedate=2013-02-27}}</ref> | соли барӯйхатгирӣ = 2009 | зичӣ = | агломератсия = | ҳайати миллӣ = [[қазоқҳо]] ва ғ. | ҳайати динӣ = [[мусулмонон]] ва ғ. | этнохороним = | вақти минтақавӣ = +6:00 | DST = | коди телефон = +7 | нишонаи почта = | нишонаҳои почта = | коди мошинҳо = X, 13, 17 | шиносаи ададӣ = | шакли шиноса = | сайт = | забони сайт = | харитаи минтақа = ХМ Қазоқистон вилояти Туркистон | гурӯҳ дар Commons = }} '''Оққойлӣ''' ({{lang-kz|Аққойлы}}) — деҳа (''[[авул|ауыл]]'') дар [[вилояти Туркистон]]и [[Қазоқистон]]. Дар [[ноҳияи Ордабосӣ]] ҷойгир аст. Дар соли 2009 344 нафар аҳолӣ дошт. == Эзоҳ == {{Эзоҳ}} {{ноҳияи Ордабосӣ}}{{Қазоқистон-ҷуғ-хурд}} [[Гурӯҳ:Маҳалҳои аҳолинишини ноҳияи Ордабосӣ]] a7lgwuo8y3dnuz3iqiginvtyrc15ove 0 300422 1308755 2022-08-03T06:02:05Z Farorud 26988 мақолаи нав wikitext text/x-wiki {{МА | мақом = [[Авул|Деҳа]] | номи тоҷикӣ = Оқсорӣ | номи аслӣ = Ақсоры | тасвир = | тавсифи тасвир = | кишвар = Қазоқистон | тобеият = | нишон = Coat of arms of Ordabasy.png | парчам = | тавсифи нишон = | тавсифи парчам = | бари парчам = | бари нишон = | минтақа = | шакли минтақа = Вилоятҳои Қазоқистон{{!}}Вилоят | минтақа дар ҷадвал = Вилояти Туркистон{{!}}Туркистон | ноҳия = ноҳияи Ордабосӣ{{!}}Ордабосӣ | шакли ноҳия = | ноҳия дар ҷадвал = | ҳавзаи ҷомеа = | шакли ҳавзаи ҷомеа = | ҳавзаи ҷомеа дар ҷадвал = | ҷомеа = | шакли ҷомеа = | ҷомеа дар ҷадвал = | lat_deg = | lon_deg = | lat_min = | lat_sec = | lat_dir = | lon_min = | lon_sec = | lon_dir = | CoordAddon = | CoordScale = | тақсимоти дохилӣ = | роҳбар = | шакли роҳбарӣ = | замони таъсис = | аввалин номбарӣ = | номҳои пешина = МТФ | мақом аз = | масоҳат = | баландии маркази МА = | шакли баландӣ = | иқлим = | забони расмӣ = забони қазоқӣ{{!}}қазоқӣ | аҳолӣ = 208<ref name="stat">{{cite web|url=http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/Население%20рус%201%20том.pdf|title=Итоги Национальной переписи населения Республики Казахстан 2009 года|publisher=Агентство Республики Казахстан по статистике|archiveurl=https://www.webcitation.org/6EkePwOI3?url=http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf|archivedate=2013-02-27}}</ref> | соли барӯйхатгирӣ = 2009 | зичӣ = | агломератсия = | ҳайати миллӣ = [[қазоқҳо]] ва ғ. | ҳайати динӣ = [[мусулмонон]] ва ғ. | этнохороним = | вақти минтақавӣ = +6:00 | DST = | коди телефон = +7 | нишонаи почта = | нишонаҳои почта = | коди мошинҳо = X, 13, 17 | шиносаи ададӣ = | шакли шиноса = | сайт = | забони сайт = | харитаи минтақа = ХМ Қазоқистон вилояти Туркистон | гурӯҳ дар Commons = }} '''Оқчсорӣ''' ({{lang-kz|Ақсоры}}) — деҳа (''[[авул|ауыл]]'') дар [[вилояти Туркистон]]и [[Қазоқистон]]. Дар [[ноҳияи Ордабосӣ]] ҷойгир аст. Дар соли 2009 208 нафар аҳолӣ дошт. == Эзоҳ == {{Эзоҳ}} {{ноҳияи Ордабосӣ}}{{Қазоқистон-ҷуғ-хурд}} [[Гурӯҳ:Маҳалҳои аҳолинишини ноҳияи Ордабосӣ]] a7l74pbq2l56ejunl7ieowq27kwftvv 1308756 1308755 2022-08-03T06:02:47Z Farorud 26988 wikitext text/x-wiki {{МА | мақом = [[Авул|Деҳа]] | номи тоҷикӣ = Оқсорӣ | номи аслӣ = Ақсоры | тасвир = | тавсифи тасвир = | кишвар = Қазоқистон | тобеият = | нишон = Coat of arms of Ordabasy.png | парчам = | тавсифи нишон = | тавсифи парчам = | бари парчам = | бари нишон = | минтақа = | шакли минтақа = Вилоятҳои Қазоқистон{{!}}Вилоят | минтақа дар ҷадвал = Вилояти Туркистон{{!}}Туркистон | ноҳия = ноҳияи Ордабосӣ{{!}}Ордабосӣ | шакли ноҳия = | ноҳия дар ҷадвал = | ҳавзаи ҷомеа = | шакли ҳавзаи ҷомеа = | ҳавзаи ҷомеа дар ҷадвал = | ҷомеа = | шакли ҷомеа = | ҷомеа дар ҷадвал = | lat_deg = | lon_deg = | lat_min = | lat_sec = | lat_dir = | lon_min = | lon_sec = | lon_dir = | CoordAddon = | CoordScale = | тақсимоти дохилӣ = | роҳбар = | шакли роҳбарӣ = | замони таъсис = | аввалин номбарӣ = | номҳои пешина = МТФ | мақом аз = | масоҳат = | баландии маркази МА = | шакли баландӣ = | иқлим = | забони расмӣ = забони қазоқӣ{{!}}қазоқӣ | аҳолӣ = 208<ref name="stat">{{cite web|url=http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/Население%20рус%201%20том.pdf|title=Итоги Национальной переписи населения Республики Казахстан 2009 года|publisher=Агентство Республики Казахстан по статистике|archiveurl=https://www.webcitation.org/6EkePwOI3?url=http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf|archivedate=2013-02-27}}</ref> | соли барӯйхатгирӣ = 2009 | зичӣ = | агломератсия = | ҳайати миллӣ = [[қазоқҳо]] ва ғ. | ҳайати динӣ = [[мусулмонон]] ва ғ. | этнохороним = | вақти минтақавӣ = +6:00 | DST = | коди телефон = +7 | нишонаи почта = | нишонаҳои почта = | коди мошинҳо = X, 13, 17 | шиносаи ададӣ = | шакли шиноса = | сайт = | забони сайт = | харитаи минтақа = ХМ Қазоқистон вилояти Туркистон | гурӯҳ дар Commons = }} '''Оқсорӣ''' ({{lang-kz|Ақсоры}}) — деҳа (''[[авул|ауыл]]'') дар [[вилояти Туркистон]]и [[Қазоқистон]]. Дар [[ноҳияи Ордабосӣ]] ҷойгир аст. Дар соли 2009 208 нафар аҳолӣ дошт. == Эзоҳ == {{Эзоҳ}} {{ноҳияи Ордабосӣ}}{{Қазоқистон-ҷуғ-хурд}} [[Гурӯҳ:Маҳалҳои аҳолинишини ноҳияи Ордабосӣ]] 8b6n81309m13dg5cg3adescgukvw987 0 300423 1308757 2022-08-03T06:03:43Z Farorud 26988 мақолаи нав wikitext text/x-wiki {{МА | мақом = [[Авул|Деҳа]] | номи тоҷикӣ = Амонгелдӣ | номи аслӣ = Амангелді | тасвир = | тавсифи тасвир = | кишвар = Қазоқистон | тобеият = | нишон = Coat of arms of Ordabasy.png | парчам = | тавсифи нишон = | тавсифи парчам = | бари парчам = | бари нишон = | минтақа = | шакли минтақа = Вилоятҳои Қазоқистон{{!}}Вилоят | минтақа дар ҷадвал = Вилояти Туркистон{{!}}Туркистон | ноҳия = ноҳияи Ордабосӣ{{!}}Ордабосӣ | шакли ноҳия = | ноҳия дар ҷадвал = | ҳавзаи ҷомеа = | шакли ҳавзаи ҷомеа = | ҳавзаи ҷомеа дар ҷадвал = | ҷомеа = | шакли ҷомеа = | ҷомеа дар ҷадвал = | lat_deg = | lon_deg = | lat_min = | lat_sec = | lat_dir = | lon_min = | lon_sec = | lon_dir = | CoordAddon = | CoordScale = | тақсимоти дохилӣ = | роҳбар = | шакли роҳбарӣ = | замони таъсис = | аввалин номбарӣ = | номҳои пешина = Қаравултеппа | мақом аз = | масоҳат = | баландии маркази МА = | шакли баландӣ = | иқлим = | забони расмӣ = забони қазоқӣ{{!}}қазоқӣ | аҳолӣ =1161 <ref name="stat">{{cite web|url=http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/Население%20рус%201%20том.pdf|title=Итоги Национальной переписи населения Республики Казахстан 2009 года|publisher=Агентство Республики Казахстан по статистике|archiveurl=https://www.webcitation.org/6EkePwOI3?url=http://www.stat.kz/p_perepis/DocLib1/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B5%20%D1%80%D1%83%D1%81%201%20%D1%82%D0%BE%D0%BC.pdf|archivedate=2013-02-27}}</ref> | соли барӯйхатгирӣ = 2009 | зичӣ = | агломератсия = | ҳайати миллӣ = [[қазоқҳо]] ва ғ. | ҳайати динӣ = [[мусулмонон]] ва ғ. | этнохороним = | вақти минтақавӣ = +6:00 | DST = | коди телефон = +7 | нишонаи почта = | нишонаҳои почта = | коди мошинҳо = X, 13, 17 | шиносаи ададӣ = | шакли шиноса = | сайт = | забони сайт = | харитаи минтақа = ХМ Қазоқистон вилояти Туркистон | гурӯҳ дар Commons = }} '''Амонгелдӣ''' ({{lang-kz|Амангелді}}) — деҳа (''[[авул|ауыл]]'') дар [[вилояти Туркистон]]и [[Қазоқистон]]. Дар [[ноҳияи Ордабосӣ]] ҷойгир аст. Дар соли 2009 1161 нафар аҳолӣ дошт. == Эзоҳ == {{Эзоҳ}} {{ноҳияи Ордабосӣ}}{{Қазоқистон-ҷуғ-хурд}} [[Гурӯҳ:Маҳалҳои аҳолинишини ноҳияи Ордабосӣ]] d70p5uxae4omxtlxbmnrfjoaijgavoz 0 300424 1308758 2022-08-03T06:05:30Z Шухрат Саъдиев 5132 Created by translating the page "[[:en:Special:Redirect/revision/1099272346|List of Turkish people by net worth]]" wikitext text/x-wiki '''''Рӯйхати миллиардерҳои Туркия —''''' як раддабандии солонаи сарватмандтарин миллиардерҳои [[Туркия]] аст, ки моҳи марти соли ҷорӣ аз ҷониби маҷаллаи тиҷоратии [[Иёлоти Муттаҳидаи Амрико|амрикоии]] ''[[Forbes]]'' таҳия ва нашр мешавад. == Методология == Ҳар сол ''Forbes'' як гурӯҳи беш аз 50 хабарнигорро аз кишварҳои мухталиф барои пайгирии фаъолияти сарватмандтарин афроди ҷаҳон пажӯҳиш мегузаронад. Ба онҳое, ки метавонанд ба рӯихат (феҳрист) мувофиқат кунанд, пешакӣ пурсишномаҳо фиристода мешаванд. Тибқи иттилои ''[[Forbes]]'', онҳо се намуди посух мегирифтанд&nbsp;— баъзеҳо сарвати худро зиёд карданӣ мешаванд, дигарон ҳамкорӣ мекунанд, вале тафсилотро тарк мекунанд, баъзеҳо аз ҷавоб додан ба ҳамаи саволҳо худдорӣ мекунанд. Пас аз он аҳдҳои тиҷоратӣ тафтиш карда мешаванд ва баҳодиҳии дороиҳои арзишманд&nbsp;– замин, хонаҳо, воситаҳои нақлиёт, асарҳои санъат ва ғайра.&nbsp;— сохта мешаванд. Мусоҳибаҳо барои санҷиши рақамҳо ва беҳтар кардани баҳодиҳии дороиҳои инфиродии сарватмандон гузаронида мешаванд. Ниҳоят, мавқеъҳо дар саҳмияҳои оммавӣ ба нархномаҳои бозор дар санаи тақрибан як моҳ пеш аз интишор нархгузорӣ карда мешаванд. Ширкатҳои хусусӣ аз рӯи таносуби бартаридоштаи нарх ба фурӯш ё нарх ба даромад нархгузорӣ карда мешаванд. Қарзи маълум аз дороиҳо тарҳ карда мешавад, то баҳодиҳии ниҳоии арзиши тахминии шахс бо [[доллари ИМА]] гирифта шавад. Азбаски [[Нархи асъорӣ|нарх]]<nowiki/>ҳои саҳмияҳо зуд тағйир меёбанд, сарвати ҳақиқии [[шахс]] ва рейтинги шахс дар вақти интишор метавонад аз вазъияти онҳо ҳангоми тартиб додани рӯихат (феҳрист) фарқ кунад. <ref name="methodology">{{Cite journal|author=Dolan|first=Kerry A.|url=https://www.forbes.com/sites/kerryadolan/2012/03/07/methodology-how-we-crunch-the-numbers/|title=Methodology: How We Crunch The Numbers|date=7 March 2012|accessdate=4 January 2013|journal=}}</ref> == Рейтинги солона == Рейтингҳо ҳамасола дар моҳи март нашр мешаванд, аз ин рӯ арзишҳои холиси номбаршуда аксҳои дар он вақт гирифташуда мебошанд. === Муҳосибот === === 2019 <ref>{{Cite web|url=https://www.forbes.com/billionaires/list/#version:static_header:position_country:Turkey|title=The World's Billionaires|website=Forbes|accessdate=29 March 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190304152923/https://www.forbes.com/billionaires/list/#version:static_header:position_country:Turkey|archivedate=4 March 2019}}</ref> Феҳристи миллиардерҳои турк === {| class="wikitable sortable" !Ҷой дар Туркия !Ҷой дар ҷаҳон !Нор !Арзиши холис ([[Доллари ИМА|USD]]) !Синну сол !Миллат !Сарчашма(ҳо)-и сарват |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|1}} |{{Number table sorting|546}} |{{Sortname|Erman|Ilıcak}} | style="text-align:center;" |$3.8&nbsp;миллиард billion&nbsp;{{Коҳиш}} | style="text-align:center;" |52 |{{TUR}} |Rönesans Holding |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|2}} |{{Number table sorting|568}} |{{Sortname|Murat|Ülker}} | style="text-align:center;" |$3.7&nbsp;миллиард billion&nbsp;{{Коҳиш}} | style="text-align:center;" |61 |{{TUR}} |Yıldız Holding |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|3}} |{{Number table sorting|1116}} |{{Sortname|Hüsnü|Özyeğin}} | style="text-align:center;" |$2.1&nbsp;миллиард billion&nbsp;{{Коҳиш}} | style="text-align:center;" |76 |{{TUR}} |FIBA Group |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|4}} |{{Number table sorting|1168}} |{{Sortname|Semahat Sevim|Arsel}} | style="text-align:center;" |$2.0&nbsp;миллиард billion&nbsp;{{Коҳиш}} | style="text-align:center;" |92 |{{TUR}} |Koç Holding |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|4}} |{{Number table sorting|1168}} |{{Sortname|Ferit|Şahenk}} | style="text-align:center;" |$2.0&nbsp;миллиард billion&nbsp;{{Коҳиш}} | style="text-align:center;" |56 |{{TUR}} |Doğuş Group |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|6}} |{{Number table sorting|1227}} |{{Sortname|Ahmet|Çalık}} | style="text-align:center;" |$1.9&nbsp;миллиард billion&nbsp;{{Афзоиш}} | style="text-align:center;" |62 |{{TUR}} |Çalık Holding |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|6}} |{{Number table sorting|1227}} |{{Sortname|Rahmi|Koç}} | style="text-align:center;" |$1.9&nbsp;миллиард billion&nbsp;{{Коҳиш}} | style="text-align:center;" |89 |{{TUR}} |Koç Holding |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|6}} |{{Number table sorting|1227}} |{{Sortname|Filiz|Şahenk}} | style="text-align:center;" |$1.9&nbsp;миллиард billion&nbsp;{{Коҳиш}} | style="text-align:center;" |53 |{{TUR}} |Doğuş Group |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|9}} |{{Number table sorting|1281}} |{{Sortname|Melih|Abdulhayoğlu}} | style="text-align:center;" |$1.8&nbsp;миллиард billion&nbsp;{{Афзоиш}} | style="text-align:center;" |52 |{{TUR}} |Comodo Group |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|10}} |{{Number table sorting|1349}} |{{Sortname|Sezai|Bacaksız}} | style="text-align:center;" |$1.7&nbsp;миллиард billion&nbsp; | style="text-align:center;" |70 |{{TUR}} |Limak Holding |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|10}} |{{Number table sorting|1349}} |{{Sortname|Suna|Kıraç}} | style="text-align:center;" |$1.7&nbsp;миллиард billion&nbsp;{{Коҳиш}} | style="text-align:center;" |78 |{{TUR}} |Koç Holding |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|10}} |{{Number table sorting|1349}} |{{Sortname|Nihat|Özdemir}} | style="text-align:center;" |$1.7&nbsp;миллиард billion&nbsp; | style="text-align:center;" |69 |{{TUR}} |Limak Holding |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|13}} |{{Number table sorting|1425}} |{{Sortname|Turgay|Ciner}} | style="text-align:center;" |$1.6&nbsp;миллиард billion&nbsp; | style="text-align:center;" |64 |{{TUR}} |Ciner Group |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|13}} |{{Number table sorting|1425}} |{{Sortname|Bülent|Eczacıbaşı}} | style="text-align:center;" |$1.6&nbsp;миллиард billion&nbsp;{{Афзоиш}} | style="text-align:center;" |70 |{{TUR}} |Eczacıbaşı Holding |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|13}} |{{Number table sorting|1425}} |{{Sortname|Hamdi|Ulukaya}} | style="text-align:center;" |$1.6&nbsp;миллиард billion&nbsp;{{Коҳиш}} | style="text-align:center;" |47 |{{TUR}} |Chobani |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|16}} |{{Number table sorting|1511}} |{{Sortname|Faruk|Eczacıbaşı}} | style="text-align:center;" |$1.5 миллиард&nbsp; billion&nbsp; | style="text-align:center;" |65 |{{TUR}} |Eczacıbaşı Holding |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|17}} |{{Number table sorting|1605}} |{{Sortname|Mehmet Ali|Aydınlar}} | style="text-align:center;" |$1.4&nbsp;миллиард billion&nbsp;{{Афзоиш}} | style="text-align:center;" |63 |{{TUR}} |Acıbadem Healthcare Group |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|18}} |{{Number table sorting|1717}} |{{Sortname|Murat|Vargı}} | style="text-align:center;" |$1.3&nbsp;миллиард billion&nbsp;{{Афзоиш}} | style="text-align:center;" |72 |{{TUR}} |MV Holding |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|19}} |{{Number table sorting|1818}} |{{Sortname|Mustafa|Küçük}} | style="text-align:center;" |$1.2&nbsp;миллиард billion&nbsp;{{Коҳиш}} | style="text-align:center;" |56 |{{TUR}} |LC Waikiki |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|19}} |{{Number table sorting|1818}} |{{Sortname|Fuat|Tosyalı}} | style="text-align:center;" |$1.2&nbsp;миллиард billion&nbsp;{{Афзоиш}} | style="text-align:center;" |57 |{{TUR}} |Tosyalı Holding |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|21}} |{{Number table sorting|1941}} |{{Sortname|Hamdi|Akın}} | style="text-align:center;" |$1.1&nbsp;миллиард billion&nbsp; | style="text-align:center;" |65 |{{TUR}} |Akfen Holding |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|21}} |{{Number table sorting|1941}} |{{Sortname|Mehmet Nazif|Günal}} | style="text-align:center;" |$1.1&nbsp;миллиард billion&nbsp;{{Коҳиш}} | style="text-align:center;" |65 |{{TUR}} |Mapa Group |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|21}} |{{Number table sorting|1941}} |{{Sortname|Deniz|Şahenk}} | style="text-align:center;" |$1.1&nbsp;миллиард billion&nbsp;{{Коҳиш}} | style="text-align:center;" |74 |{{TUR}} |Doğuş Group |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|21}} |{{Number table sorting|1941}} |{{Sortname|Erol Ayhan|Tosyalı}} | style="text-align:center;" |$1.1&nbsp;миллиард billion&nbsp;{{Афзоиш}} | style="text-align:center;" |56 |{{TUR}} |Tosyalı Holding |} === 2017 <ref>{{Cite web|url=https://www.forbes.com/billionaires/list/#version:static_header:position_country:Turkey|title=The World's Billionaires|website=Forbes|accessdate=13 April 2017|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190304152923/https://www.forbes.com/billionaires/list/#version:static_header:position_country:Turkey|archivedate=4 March 2019}}</ref> Рӯйхати миллиардерҳои турк === == Ҳамчунин нигаред == * Миллиардерҳои ҷаҳон * Рӯйхати кишварҳо аз рӯи шумораи миллиардерҳо == Эзоҳ == {{Эзоҳ}}{{Lists of billionaires}} [[Гурӯҳ:Милдиардерҳои Туркия]] [[Гурӯҳ:Феҳристи мардуми Туркия]] [[Гурӯҳ:Феҳристи шахсиятҳо аз рӯи сарват]] ji49bspvittxuhcwv75kl27hktc848e 1308759 1308758 2022-08-03T06:06:40Z Шухрат Саъдиев 5132 /* Эзоҳ */ ислоҳ, гурӯҳбандӣ wikitext text/x-wiki '''''Рӯйхати миллиардерҳои Туркия —''''' як раддабандии солонаи сарватмандтарин миллиардерҳои [[Туркия]] аст, ки моҳи марти соли ҷорӣ аз ҷониби маҷаллаи тиҷоратии [[Иёлоти Муттаҳидаи Амрико|амрикоии]] ''[[Forbes]]'' таҳия ва нашр мешавад. == Методология == Ҳар сол ''Forbes'' як гурӯҳи беш аз 50 хабарнигорро аз кишварҳои мухталиф барои пайгирии фаъолияти сарватмандтарин афроди ҷаҳон пажӯҳиш мегузаронад. Ба онҳое, ки метавонанд ба рӯихат (феҳрист) мувофиқат кунанд, пешакӣ пурсишномаҳо фиристода мешаванд. Тибқи иттилои ''[[Forbes]]'', онҳо се намуди посух мегирифтанд&nbsp;— баъзеҳо сарвати худро зиёд карданӣ мешаванд, дигарон ҳамкорӣ мекунанд, вале тафсилотро тарк мекунанд, баъзеҳо аз ҷавоб додан ба ҳамаи саволҳо худдорӣ мекунанд. Пас аз он аҳдҳои тиҷоратӣ тафтиш карда мешаванд ва баҳодиҳии дороиҳои арзишманд&nbsp;– замин, хонаҳо, воситаҳои нақлиёт, асарҳои санъат ва ғайра.&nbsp;— сохта мешаванд. Мусоҳибаҳо барои санҷиши рақамҳо ва беҳтар кардани баҳодиҳии дороиҳои инфиродии сарватмандон гузаронида мешаванд. Ниҳоят, мавқеъҳо дар саҳмияҳои оммавӣ ба нархномаҳои бозор дар санаи тақрибан як моҳ пеш аз интишор нархгузорӣ карда мешаванд. Ширкатҳои хусусӣ аз рӯи таносуби бартаридоштаи нарх ба фурӯш ё нарх ба даромад нархгузорӣ карда мешаванд. Қарзи маълум аз дороиҳо тарҳ карда мешавад, то баҳодиҳии ниҳоии арзиши тахминии шахс бо [[доллари ИМА]] гирифта шавад. Азбаски [[Нархи асъорӣ|нарх]]<nowiki/>ҳои саҳмияҳо зуд тағйир меёбанд, сарвати ҳақиқии [[шахс]] ва рейтинги шахс дар вақти интишор метавонад аз вазъияти онҳо ҳангоми тартиб додани рӯихат (феҳрист) фарқ кунад. <ref name="methodology">{{Cite journal|author=Dolan|first=Kerry A.|url=https://www.forbes.com/sites/kerryadolan/2012/03/07/methodology-how-we-crunch-the-numbers/|title=Methodology: How We Crunch The Numbers|date=7 March 2012|accessdate=4 January 2013|journal=}}</ref> == Рейтинги солона == Рейтингҳо ҳамасола дар моҳи март нашр мешаванд, аз ин рӯ арзишҳои холиси номбаршуда аксҳои дар он вақт гирифташуда мебошанд. === Муҳосибот === === 2019 <ref>{{Cite web|url=https://www.forbes.com/billionaires/list/#version:static_header:position_country:Turkey|title=The World's Billionaires|website=Forbes|accessdate=29 March 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190304152923/https://www.forbes.com/billionaires/list/#version:static_header:position_country:Turkey|archivedate=4 March 2019}}</ref> Феҳристи миллиардерҳои турк === {| class="wikitable sortable" !Ҷой дар Туркия !Ҷой дар ҷаҳон !Нор !Арзиши холис ([[Доллари ИМА|USD]]) !Синну сол !Миллат !Сарчашма(ҳо)-и сарват |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|1}} |{{Number table sorting|546}} |{{Sortname|Erman|Ilıcak}} | style="text-align:center;" |$3.8&nbsp;миллиард billion&nbsp;{{Коҳиш}} | style="text-align:center;" |52 |{{TUR}} |Rönesans Holding |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|2}} |{{Number table sorting|568}} |{{Sortname|Murat|Ülker}} | style="text-align:center;" |$3.7&nbsp;миллиард billion&nbsp;{{Коҳиш}} | style="text-align:center;" |61 |{{TUR}} |Yıldız Holding |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|3}} |{{Number table sorting|1116}} |{{Sortname|Hüsnü|Özyeğin}} | style="text-align:center;" |$2.1&nbsp;миллиард billion&nbsp;{{Коҳиш}} | style="text-align:center;" |76 |{{TUR}} |FIBA Group |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|4}} |{{Number table sorting|1168}} |{{Sortname|Semahat Sevim|Arsel}} | style="text-align:center;" |$2.0&nbsp;миллиард billion&nbsp;{{Коҳиш}} | style="text-align:center;" |92 |{{TUR}} |Koç Holding |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|4}} |{{Number table sorting|1168}} |{{Sortname|Ferit|Şahenk}} | style="text-align:center;" |$2.0&nbsp;миллиард billion&nbsp;{{Коҳиш}} | style="text-align:center;" |56 |{{TUR}} |Doğuş Group |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|6}} |{{Number table sorting|1227}} |{{Sortname|Ahmet|Çalık}} | style="text-align:center;" |$1.9&nbsp;миллиард billion&nbsp;{{Афзоиш}} | style="text-align:center;" |62 |{{TUR}} |Çalık Holding |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|6}} |{{Number table sorting|1227}} |{{Sortname|Rahmi|Koç}} | style="text-align:center;" |$1.9&nbsp;миллиард billion&nbsp;{{Коҳиш}} | style="text-align:center;" |89 |{{TUR}} |Koç Holding |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|6}} |{{Number table sorting|1227}} |{{Sortname|Filiz|Şahenk}} | style="text-align:center;" |$1.9&nbsp;миллиард billion&nbsp;{{Коҳиш}} | style="text-align:center;" |53 |{{TUR}} |Doğuş Group |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|9}} |{{Number table sorting|1281}} |{{Sortname|Melih|Abdulhayoğlu}} | style="text-align:center;" |$1.8&nbsp;миллиард billion&nbsp;{{Афзоиш}} | style="text-align:center;" |52 |{{TUR}} |Comodo Group |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|10}} |{{Number table sorting|1349}} |{{Sortname|Sezai|Bacaksız}} | style="text-align:center;" |$1.7&nbsp;миллиард billion&nbsp; | style="text-align:center;" |70 |{{TUR}} |Limak Holding |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|10}} |{{Number table sorting|1349}} |{{Sortname|Suna|Kıraç}} | style="text-align:center;" |$1.7&nbsp;миллиард billion&nbsp;{{Коҳиш}} | style="text-align:center;" |78 |{{TUR}} |Koç Holding |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|10}} |{{Number table sorting|1349}} |{{Sortname|Nihat|Özdemir}} | style="text-align:center;" |$1.7&nbsp;миллиард billion&nbsp; | style="text-align:center;" |69 |{{TUR}} |Limak Holding |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|13}} |{{Number table sorting|1425}} |{{Sortname|Turgay|Ciner}} | style="text-align:center;" |$1.6&nbsp;миллиард billion&nbsp; | style="text-align:center;" |64 |{{TUR}} |Ciner Group |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|13}} |{{Number table sorting|1425}} |{{Sortname|Bülent|Eczacıbaşı}} | style="text-align:center;" |$1.6&nbsp;миллиард billion&nbsp;{{Афзоиш}} | style="text-align:center;" |70 |{{TUR}} |Eczacıbaşı Holding |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|13}} |{{Number table sorting|1425}} |{{Sortname|Hamdi|Ulukaya}} | style="text-align:center;" |$1.6&nbsp;миллиард billion&nbsp;{{Коҳиш}} | style="text-align:center;" |47 |{{TUR}} |Chobani |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|16}} |{{Number table sorting|1511}} |{{Sortname|Faruk|Eczacıbaşı}} | style="text-align:center;" |$1.5 миллиард&nbsp; billion&nbsp; | style="text-align:center;" |65 |{{TUR}} |Eczacıbaşı Holding |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|17}} |{{Number table sorting|1605}} |{{Sortname|Mehmet Ali|Aydınlar}} | style="text-align:center;" |$1.4&nbsp;миллиард billion&nbsp;{{Афзоиш}} | style="text-align:center;" |63 |{{TUR}} |Acıbadem Healthcare Group |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|18}} |{{Number table sorting|1717}} |{{Sortname|Murat|Vargı}} | style="text-align:center;" |$1.3&nbsp;миллиард billion&nbsp;{{Афзоиш}} | style="text-align:center;" |72 |{{TUR}} |MV Holding |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|19}} |{{Number table sorting|1818}} |{{Sortname|Mustafa|Küçük}} | style="text-align:center;" |$1.2&nbsp;миллиард billion&nbsp;{{Коҳиш}} | style="text-align:center;" |56 |{{TUR}} |LC Waikiki |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|19}} |{{Number table sorting|1818}} |{{Sortname|Fuat|Tosyalı}} | style="text-align:center;" |$1.2&nbsp;миллиард billion&nbsp;{{Афзоиш}} | style="text-align:center;" |57 |{{TUR}} |Tosyalı Holding |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|21}} |{{Number table sorting|1941}} |{{Sortname|Hamdi|Akın}} | style="text-align:center;" |$1.1&nbsp;миллиард billion&nbsp; | style="text-align:center;" |65 |{{TUR}} |Akfen Holding |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|21}} |{{Number table sorting|1941}} |{{Sortname|Mehmet Nazif|Günal}} | style="text-align:center;" |$1.1&nbsp;миллиард billion&nbsp;{{Коҳиш}} | style="text-align:center;" |65 |{{TUR}} |Mapa Group |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|21}} |{{Number table sorting|1941}} |{{Sortname|Deniz|Şahenk}} | style="text-align:center;" |$1.1&nbsp;миллиард billion&nbsp;{{Коҳиш}} | style="text-align:center;" |74 |{{TUR}} |Doğuş Group |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|21}} |{{Number table sorting|1941}} |{{Sortname|Erol Ayhan|Tosyalı}} | style="text-align:center;" |$1.1&nbsp;миллиард billion&nbsp;{{Афзоиш}} | style="text-align:center;" |56 |{{TUR}} |Tosyalı Holding |} === 2017 <ref>{{Cite web|url=https://www.forbes.com/billionaires/list/#version:static_header:position_country:Turkey|title=The World's Billionaires|website=Forbes|accessdate=13 April 2017|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190304152923/https://www.forbes.com/billionaires/list/#version:static_header:position_country:Turkey|archivedate=4 March 2019}}</ref> Рӯйхати миллиардерҳои турк === == Ҳамчунин нигаред == * Миллиардерҳои ҷаҳон * Рӯйхати кишварҳо аз рӯи шумораи миллиардерҳо == Эзоҳ == {{Эзоҳ}} [[Гурӯҳ:Миллиардерҳои Туркия]] [[Гурӯҳ:Феҳристи мардуми Туркия]] [[Гурӯҳ:Феҳристи шахсиятҳо аз рӯи сарват]] 3c7n1ijxfqozi7j0p80q7138ktv7bsq 1308762 1308759 2022-08-03T06:12:34Z Шухрат Саъдиев 5132 ислоҳ, навсозӣ wikitext text/x-wiki '''''Феҳристи миллиардерҳои Туркия''''' — як раддабандии солонаи сарватмандтарин миллиардерҳои [[Туркия]] аст, ки моҳи марти соли ҷорӣ аз ҷониби маҷаллаи тиҷоратии [[Иёлоти Муттаҳидаи Амрико|амрикоии]] ''[[Forbes]]'' таҳия ва нашр мешавад. == Методология == Ҳар сол ''Forbes'' як гурӯҳи беш аз 50 хабарнигорро аз кишварҳои мухталиф барои пайгирии фаъолияти сарватмандтарин афроди ҷаҳон пажӯҳиш мегузаронад. Ба онҳое, ки метавонанд ба рӯихат (феҳрист) мувофиқат кунанд, пешакӣ пурсишномаҳо фиристода мешаванд. Тибқи иттилои ''[[Forbes]]'', онҳо се намуди посух мегирифтанд&nbsp;— баъзеҳо сарвати худро зиёд карданӣ мешаванд, дигарон ҳамкорӣ мекунанд, вале тафсилотро тарк мекунанд, баъзеҳо аз ҷавоб додан ба ҳамаи саволҳо худдорӣ мекунанд. Пас аз он аҳдҳои тиҷоратӣ тафтиш карда мешаванд ва баҳодиҳии дороиҳои арзишманд&nbsp;– замин, хонаҳо, воситаҳои нақлиёт, асарҳои санъат ва ғайра.&nbsp;— сохта мешаванд. Мусоҳибаҳо барои санҷиши рақамҳо ва беҳтар кардани баҳодиҳии дороиҳои инфиродии сарватмандон гузаронида мешаванд. Ниҳоят, мавқеъҳо дар саҳмияҳои оммавӣ ба нархномаҳои бозор дар санаи тақрибан як моҳ пеш аз интишор нархгузорӣ карда мешаванд. Ширкатҳои хусусӣ аз рӯи таносуби бартаридоштаи нарх ба фурӯш ё нарх ба даромад нархгузорӣ карда мешаванд. Қарзи маълум аз дороиҳо тарҳ карда мешавад, то баҳодиҳии ниҳоии арзиши тахминии шахс бо [[доллари ИМА]] гирифта шавад. Азбаски [[Нархи асъорӣ|нарх]]<nowiki/>ҳои саҳмияҳо зуд тағйир меёбанд, сарвати ҳақиқии [[шахс]] ва рейтинги шахс дар вақти интишор метавонад аз вазъияти онҳо ҳангоми тартиб додани рӯихат (феҳрист) фарқ кунад. <ref name="methodology">{{Cite journal|author=Dolan|first=Kerry A.|url=https://www.forbes.com/sites/kerryadolan/2012/03/07/methodology-how-we-crunch-the-numbers/|title=Methodology: How We Crunch The Numbers|date=7 March 2012|accessdate=4 January 2013|journal=}}</ref> == Рейтинги солона == Рейтингҳо ҳамасола дар моҳи марти соли 2019 <ref>{{Cite web|url=https://www.forbes.com/billionaires/list/#version:static_header:position_country:Turkey|title=The World's Billionaires|website=Forbes|accessdate=29 March 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190304152923/https://www.forbes.com/billionaires/list/#version:static_header:position_country:Turkey|archivedate=4 March 2019}}</ref> нашр мешаванд, аз ин рӯ арзишҳои холиси номбаршуда аксҳои дар он вақт гирифташуда мебошанд. === Муҳосибот === === соли 2019 <ref>{{Cite web|url=https://www.forbes.com/billionaires/list/#version:static_header:position_country:Turkey|title=The World's Billionaires|website=Forbes|accessdate=29 March 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190304152923/https://www.forbes.com/billionaires/list/#version:static_header:position_country:Turkey|archivedate=4 March 2019}}</ref> Феҳристи миллиардерҳои турк === {| class="wikitable sortable" !Ҷой дар Туркия !Ҷой дар ҷаҳон !Нор !Арзиши холис ([[Доллари ИМА|USD]]) !Синну сол !Миллат !Сарчашма(ҳо)-и сарват |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|1}} |{{Number table sorting|546}} |{{Sortname|Erman|Ilıcak}} | style="text-align:center;" |$3.8&nbsp;миллиард billion&nbsp;{{Коҳиш}} | style="text-align:center;" |52 |{{TUR}} |Rönesans Holding |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|2}} |{{Number table sorting|568}} |{{Sortname|Murat|Ülker}} | style="text-align:center;" |$3.7&nbsp;миллиард billion&nbsp;{{Коҳиш}} | style="text-align:center;" |61 |{{TUR}} |Yıldız Holding |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|3}} |{{Number table sorting|1116}} |{{Sortname|Hüsnü|Özyeğin}} | style="text-align:center;" |$2.1&nbsp;миллиард billion&nbsp;{{Коҳиш}} | style="text-align:center;" |76 |{{TUR}} |FIBA Group |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|4}} |{{Number table sorting|1168}} |{{Sortname|Semahat Sevim|Arsel}} | style="text-align:center;" |$2.0&nbsp;миллиард billion&nbsp;{{Коҳиш}} | style="text-align:center;" |92 |{{TUR}} |Koç Holding |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|4}} |{{Number table sorting|1168}} |{{Sortname|Ferit|Şahenk}} | style="text-align:center;" |$2.0&nbsp;миллиард billion&nbsp;{{Коҳиш}} | style="text-align:center;" |56 |{{TUR}} |Doğuş Group |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|6}} |{{Number table sorting|1227}} |{{Sortname|Ahmet|Çalık}} | style="text-align:center;" |$1.9&nbsp;миллиард billion&nbsp;{{Афзоиш}} | style="text-align:center;" |62 |{{TUR}} |Çalık Holding |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|6}} |{{Number table sorting|1227}} |{{Sortname|Rahmi|Koç}} | style="text-align:center;" |$1.9&nbsp;миллиард billion&nbsp;{{Коҳиш}} | style="text-align:center;" |89 |{{TUR}} |Koç Holding |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|6}} |{{Number table sorting|1227}} |{{Sortname|Filiz|Şahenk}} | style="text-align:center;" |$1.9&nbsp;миллиард billion&nbsp;{{Коҳиш}} | style="text-align:center;" |53 |{{TUR}} |Doğuş Group |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|9}} |{{Number table sorting|1281}} |{{Sortname|Melih|Abdulhayoğlu}} | style="text-align:center;" |$1.8&nbsp;миллиард billion&nbsp;{{Афзоиш}} | style="text-align:center;" |52 |{{TUR}} |Comodo Group |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|10}} |{{Number table sorting|1349}} |{{Sortname|Sezai|Bacaksız}} | style="text-align:center;" |$1.7&nbsp;миллиард billion&nbsp; | style="text-align:center;" |70 |{{TUR}} |Limak Holding |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|10}} |{{Number table sorting|1349}} |{{Sortname|Suna|Kıraç}} | style="text-align:center;" |$1.7&nbsp;миллиард billion&nbsp;{{Коҳиш}} | style="text-align:center;" |78 |{{TUR}} |Koç Holding |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|10}} |{{Number table sorting|1349}} |{{Sortname|Nihat|Özdemir}} | style="text-align:center;" |$1.7&nbsp;миллиард billion&nbsp; | style="text-align:center;" |69 |{{TUR}} |Limak Holding |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|13}} |{{Number table sorting|1425}} |{{Sortname|Turgay|Ciner}} | style="text-align:center;" |$1.6&nbsp;миллиард billion&nbsp; | style="text-align:center;" |64 |{{TUR}} |Ciner Group |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|13}} |{{Number table sorting|1425}} |{{Sortname|Bülent|Eczacıbaşı}} | style="text-align:center;" |$1.6&nbsp;миллиард billion&nbsp;{{Афзоиш}} | style="text-align:center;" |70 |{{TUR}} |Eczacıbaşı Holding |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|13}} |{{Number table sorting|1425}} |{{Sortname|Hamdi|Ulukaya}} | style="text-align:center;" |$1.6&nbsp;миллиард billion&nbsp;{{Коҳиш}} | style="text-align:center;" |47 |{{TUR}} |Chobani |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|16}} |{{Number table sorting|1511}} |{{Sortname|Faruk|Eczacıbaşı}} | style="text-align:center;" |$1.5 миллиард&nbsp; billion&nbsp; | style="text-align:center;" |65 |{{TUR}} |Eczacıbaşı Holding |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|17}} |{{Number table sorting|1605}} |{{Sortname|Mehmet Ali|Aydınlar}} | style="text-align:center;" |$1.4&nbsp;миллиард billion&nbsp;{{Афзоиш}} | style="text-align:center;" |63 |{{TUR}} |Acıbadem Healthcare Group |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|18}} |{{Number table sorting|1717}} |{{Sortname|Murat|Vargı}} | style="text-align:center;" |$1.3&nbsp;миллиард billion&nbsp;{{Афзоиш}} | style="text-align:center;" |72 |{{TUR}} |MV Holding |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|19}} |{{Number table sorting|1818}} |{{Sortname|Mustafa|Küçük}} | style="text-align:center;" |$1.2&nbsp;миллиард billion&nbsp;{{Коҳиш}} | style="text-align:center;" |56 |{{TUR}} |LC Waikiki |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|19}} |{{Number table sorting|1818}} |{{Sortname|Fuat|Tosyalı}} | style="text-align:center;" |$1.2&nbsp;миллиард billion&nbsp;{{Афзоиш}} | style="text-align:center;" |57 |{{TUR}} |Tosyalı Holding |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|21}} |{{Number table sorting|1941}} |{{Sortname|Hamdi|Akın}} | style="text-align:center;" |$1.1&nbsp;миллиард billion&nbsp; | style="text-align:center;" |65 |{{TUR}} |Akfen Holding |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|21}} |{{Number table sorting|1941}} |{{Sortname|Mehmet Nazif|Günal}} | style="text-align:center;" |$1.1&nbsp;миллиард billion&nbsp;{{Коҳиш}} | style="text-align:center;" |65 |{{TUR}} |Mapa Group |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|21}} |{{Number table sorting|1941}} |{{Sortname|Deniz|Şahenk}} | style="text-align:center;" |$1.1&nbsp;миллиард billion&nbsp;{{Коҳиш}} | style="text-align:center;" |74 |{{TUR}} |Doğuş Group |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|21}} |{{Number table sorting|1941}} |{{Sortname|Erol Ayhan|Tosyalı}} | style="text-align:center;" |$1.1&nbsp;миллиард billion&nbsp;{{Афзоиш}} | style="text-align:center;" |56 |{{TUR}} |Tosyalı Holding |} === 2017 <ref>{{Cite web|url=https://www.forbes.com/billionaires/list/#version:static_header:position_country:Turkey|title=The World's Billionaires|website=Forbes|accessdate=13 April 2017|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190304152923/https://www.forbes.com/billionaires/list/#version:static_header:position_country:Turkey|archivedate=4 March 2019}}</ref> Рӯйхати миллиардерҳои турк === == Ҳамчунин нигаред == * [[Миллиардерҳои ҷаҳон]] * [[Феҳристи кишварҳо аз рӯи шумораи миллиардерҳо]] == Эзоҳ == {{Эзоҳ}} {{ПБ}} [[Гурӯҳ:Миллиардерҳои Туркия]] [[Гурӯҳ:Феҳристи мардуми Туркия]] [[Гурӯҳ:Феҳристи шахсиятҳо аз рӯи сарват]] 8iabp6m5t8lt1w4vhhlkmmqoyrs028c 1308765 1308762 2022-08-03T06:21:41Z Шухрат Саъдиев 5132 илова wikitext text/x-wiki '''''Феҳристи миллиардерҳои Туркия''''' — як раддабандии солонаи сарватмандтарин миллиардерҳои [[Туркия]] аст, ки моҳи марти соли ҷорӣ аз ҷониби маҷаллаи тиҷоратии [[Иёлоти Муттаҳидаи Амрико|амрикоии]] ''[[Forbes]]'' таҳия ва нашр мешавад. == Методология == Ҳар сол ''Forbes'' як гурӯҳи беш аз 50 хабарнигорро аз кишварҳои мухталиф барои пайгирии фаъолияти сарватмандтарин афроди ҷаҳон пажӯҳиш мегузаронад. Ба онҳое, ки метавонанд ба рӯихат (феҳрист) мувофиқат кунанд, пешакӣ пурсишномаҳо фиристода мешаванд. Тибқи иттилои ''[[Forbes]]'', онҳо се намуди посух мегирифтанд&nbsp;— баъзеҳо сарвати худро зиёд карданӣ мешаванд, дигарон ҳамкорӣ мекунанд, вале тафсилотро тарк мекунанд, баъзеҳо аз ҷавоб додан ба ҳамаи саволҳо худдорӣ мекунанд. Пас аз он аҳдҳои тиҷоратӣ тафтиш карда мешаванд ва баҳодиҳии дороиҳои арзишманд&nbsp;– замин, хонаҳо, воситаҳои нақлиёт, асарҳои санъат ва ғайра.&nbsp;— сохта мешаванд. Мусоҳибаҳо барои санҷиши рақамҳо ва беҳтар кардани баҳодиҳии дороиҳои инфиродии сарватмандон гузаронида мешаванд. Ниҳоят, мавқеъҳо дар саҳмияҳои оммавӣ ба нархномаҳои бозор дар санаи тақрибан як моҳ пеш аз интишор нархгузорӣ карда мешаванд. Ширкатҳои хусусӣ аз рӯи таносуби бартаридоштаи нарх ба фурӯш ё нарх ба даромад нархгузорӣ карда мешаванд. Қарзи маълум аз дороиҳо тарҳ карда мешавад, то баҳодиҳии ниҳоии арзиши тахминии шахс бо [[доллари ИМА]] гирифта шавад. Азбаски [[Нархи асъорӣ|нарх]]<nowiki/>ҳои саҳмияҳо зуд тағйир меёбанд, сарвати ҳақиқии [[шахс]] ва рейтинги шахс дар вақти интишор метавонад аз вазъияти онҳо ҳангоми тартиб додани рӯихат (феҳрист) фарқ кунад. <ref name="methodology">{{Cite journal|author=Dolan|first=Kerry A.|url=https://www.forbes.com/sites/kerryadolan/2012/03/07/methodology-how-we-crunch-the-numbers/|title=Methodology: How We Crunch The Numbers|date=7 March 2012|accessdate=4 January 2013|journal=}}</ref> == Рейтинги солона == Рейтингҳо ҳамасола дар моҳи марти соли 2019 <ref>{{Cite web|url=https://www.forbes.com/billionaires/list/#version:static_header:position_country:Turkey|title=The World's Billionaires|website=Forbes|accessdate=29 March 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190304152923/https://www.forbes.com/billionaires/list/#version:static_header:position_country:Turkey|archivedate=4 March 2019}}</ref> нашр мешаванд, аз ин рӯ арзишҳои холиси номбаршуда аксҳои дар он вақт гирифташуда мебошанд. === Муҳосибот === {| class="wikitable" !Icon !Description |- |{{steady}} |Аз рейтинги қаблӣ тағйир наёфтааст. |- |{{Афзоиш}} |Аз рейтинги қаблӣ афзоиш ёфт. |- |{{Коҳиш}} |Аз рейтинги қаблӣ коҳиш ёфт. |} === Феҳристи миллиардерҳои турк, соли 2019 <ref>{{Cite web|url=https://www.forbes.com/billionaires/list/#version:static_header:position_country:Turkey|title=The World's Billionaires|website=Forbes|accessdate=29 March 2020|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190304152923/https://www.forbes.com/billionaires/list/#version:static_header:position_country:Turkey|archivedate=4 March 2019}}</ref>=== {| class="wikitable sortable" !Ҷой дар Туркия !Ҷой дар ҷаҳон !Нор !Арзиши холис ([[Доллари ИМА|USD]]) !Синну сол !Миллат !Сарчашма(ҳо)-и сарват |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|1}} |{{Number table sorting|546}} |{{Sortname|Erman|Ilıcak}} | style="text-align:center;" |$3.8&nbsp;миллиард billion&nbsp;{{Коҳиш}} | style="text-align:center;" |52 |{{TUR}} |Rönesans Holding |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|2}} |{{Number table sorting|568}} |{{Sortname|Murat|Ülker}} | style="text-align:center;" |$3.7&nbsp;миллиард billion&nbsp;{{Коҳиш}} | style="text-align:center;" |61 |{{TUR}} |Yıldız Holding |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|3}} |{{Number table sorting|1116}} |{{Sortname|Hüsnü|Özyeğin}} | style="text-align:center;" |$2.1&nbsp;миллиард billion&nbsp;{{Коҳиш}} | style="text-align:center;" |76 |{{TUR}} |FIBA Group |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|4}} |{{Number table sorting|1168}} |{{Sortname|Semahat Sevim|Arsel}} | style="text-align:center;" |$2.0&nbsp;миллиард billion&nbsp;{{Коҳиш}} | style="text-align:center;" |92 |{{TUR}} |Koç Holding |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|4}} |{{Number table sorting|1168}} |{{Sortname|Ferit|Şahenk}} | style="text-align:center;" |$2.0&nbsp;миллиард billion&nbsp;{{Коҳиш}} | style="text-align:center;" |56 |{{TUR}} |Doğuş Group |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|6}} |{{Number table sorting|1227}} |{{Sortname|Ahmet|Çalık}} | style="text-align:center;" |$1.9&nbsp;миллиард billion&nbsp;{{Афзоиш}} | style="text-align:center;" |62 |{{TUR}} |Çalık Holding |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|6}} |{{Number table sorting|1227}} |{{Sortname|Rahmi|Koç}} | style="text-align:center;" |$1.9&nbsp;миллиард billion&nbsp;{{Коҳиш}} | style="text-align:center;" |89 |{{TUR}} |Koç Holding |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|6}} |{{Number table sorting|1227}} |{{Sortname|Filiz|Şahenk}} | style="text-align:center;" |$1.9&nbsp;миллиард billion&nbsp;{{Коҳиш}} | style="text-align:center;" |53 |{{TUR}} |Doğuş Group |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|9}} |{{Number table sorting|1281}} |{{Sortname|Melih|Abdulhayoğlu}} | style="text-align:center;" |$1.8&nbsp;миллиард billion&nbsp;{{Афзоиш}} | style="text-align:center;" |52 |{{TUR}} |Comodo Group |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|10}} |{{Number table sorting|1349}} |{{Sortname|Sezai|Bacaksız}} | style="text-align:center;" |$1.7&nbsp;миллиард billion&nbsp; | style="text-align:center;" |70 |{{TUR}} |Limak Holding |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|10}} |{{Number table sorting|1349}} |{{Sortname|Suna|Kıraç}} | style="text-align:center;" |$1.7&nbsp;миллиард billion&nbsp;{{Коҳиш}} | style="text-align:center;" |78 |{{TUR}} |Koç Holding |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|10}} |{{Number table sorting|1349}} |{{Sortname|Nihat|Özdemir}} | style="text-align:center;" |$1.7&nbsp;миллиард billion&nbsp; | style="text-align:center;" |69 |{{TUR}} |Limak Holding |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|13}} |{{Number table sorting|1425}} |{{Sortname|Turgay|Ciner}} | style="text-align:center;" |$1.6&nbsp;миллиард billion&nbsp; | style="text-align:center;" |64 |{{TUR}} |Ciner Group |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|13}} |{{Number table sorting|1425}} |{{Sortname|Bülent|Eczacıbaşı}} | style="text-align:center;" |$1.6&nbsp;миллиард billion&nbsp;{{Афзоиш}} | style="text-align:center;" |70 |{{TUR}} |Eczacıbaşı Holding |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|13}} |{{Number table sorting|1425}} |{{Sortname|Hamdi|Ulukaya}} | style="text-align:center;" |$1.6&nbsp;миллиард billion&nbsp;{{Коҳиш}} | style="text-align:center;" |47 |{{TUR}} |Chobani |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|16}} |{{Number table sorting|1511}} |{{Sortname|Faruk|Eczacıbaşı}} | style="text-align:center;" |$1.5 миллиард&nbsp; billion&nbsp; | style="text-align:center;" |65 |{{TUR}} |Eczacıbaşı Holding |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|17}} |{{Number table sorting|1605}} |{{Sortname|Mehmet Ali|Aydınlar}} | style="text-align:center;" |$1.4&nbsp;миллиард billion&nbsp;{{Афзоиш}} | style="text-align:center;" |63 |{{TUR}} |Acıbadem Healthcare Group |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|18}} |{{Number table sorting|1717}} |{{Sortname|Murat|Vargı}} | style="text-align:center;" |$1.3&nbsp;миллиард billion&nbsp;{{Афзоиш}} | style="text-align:center;" |72 |{{TUR}} |MV Holding |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|19}} |{{Number table sorting|1818}} |{{Sortname|Mustafa|Küçük}} | style="text-align:center;" |$1.2&nbsp;миллиард billion&nbsp;{{Коҳиш}} | style="text-align:center;" |56 |{{TUR}} |LC Waikiki |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|19}} |{{Number table sorting|1818}} |{{Sortname|Fuat|Tosyalı}} | style="text-align:center;" |$1.2&nbsp;миллиард billion&nbsp;{{Афзоиш}} | style="text-align:center;" |57 |{{TUR}} |Tosyalı Holding |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|21}} |{{Number table sorting|1941}} |{{Sortname|Hamdi|Akın}} | style="text-align:center;" |$1.1&nbsp;миллиард billion&nbsp; | style="text-align:center;" |65 |{{TUR}} |Akfen Holding |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|21}} |{{Number table sorting|1941}} |{{Sortname|Mehmet Nazif|Günal}} | style="text-align:center;" |$1.1&nbsp;миллиард billion&nbsp;{{Коҳиш}} | style="text-align:center;" |65 |{{TUR}} |Mapa Group |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|21}} |{{Number table sorting|1941}} |{{Sortname|Deniz|Şahenk}} | style="text-align:center;" |$1.1&nbsp;миллиард billion&nbsp;{{Коҳиш}} | style="text-align:center;" |74 |{{TUR}} |Doğuş Group |- | style="text-align:center;" |{{Number table sorting|21}} |{{Number table sorting|1941}} |{{Sortname|Erol Ayhan|Tosyalı}} | style="text-align:center;" |$1.1&nbsp;миллиард billion&nbsp;{{Афзоиш}} | style="text-align:center;" |56 |{{TUR}} |Tosyalı Holding |} === 2017 <ref>{{Cite web|url=https://www.forbes.com/billionaires/list/#version:static_header:position_country:Turkey|title=The World's Billionaires|website=Forbes|accessdate=13 April 2017|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190304152923/https://www.forbes.com/billionaires/list/#version:static_header:position_country:Turkey|archivedate=4 March 2019}}</ref> Рӯйхати миллиардерҳои турк === == Ҳамчунин нигаред == * [[Миллиардерҳои ҷаҳон]] * [[Феҳристи кишварҳо аз рӯи шумораи миллиардерҳо]] == Эзоҳ == {{Эзоҳ}} {{ПБ}} [[Гурӯҳ:Миллиардерҳои Туркия]] [[Гурӯҳ:Феҳристи мардуми Туркия]] [[Гурӯҳ:Феҳристи шахсиятҳо аз рӯи сарват]] 5yh9utdlebevlu2gn454xgcvif5i9u6 0 300425 1308760 2022-08-03T06:08:14Z Farorud 26988 Тағйири масир ба [[Ноҳияи Талғар]] wikitext text/x-wiki #равона [[Ноҳияи Талғар]] 6a1ng8mx09rrassscy6znq0cbqpnqnp 0 300426 1308761 2022-08-03T06:08:46Z Farorud 26988 Тағйири масир ба [[Ноҳияи Талғар]] wikitext text/x-wiki #равона [[Ноҳияи Талғар]] 6a1ng8mx09rrassscy6znq0cbqpnqnp 10 300427 1308778 2022-08-03T07:30:21Z VASHGIRD 8035 Саҳифаи нав: {{Stub-meta | article = дар бораи [[шаҳрсозӣ]] | category = дар бораи шаҳрсозӣ | image = L'Enfant plan.svg | size = 50px | alt = Шаҳрсозӣ }}<noinclude>[[Гурӯҳ:Шаблонҳо:Майолаҳои хурд дар бораи меъморӣ]]</noinclude> wikitext text/x-wiki {{Stub-meta | article = дар бораи [[шаҳрсозӣ]] | category = дар бораи шаҳрсозӣ | image = L'Enfant plan.svg | size = 50px | alt = Шаҳрсозӣ }}<noinclude>[[Гурӯҳ:Шаблонҳо:Майолаҳои хурд дар бораи меъморӣ]]</noinclude> jv4x6u17vxel20cozwd304f9gwn4plj 0 300428 1308782 2022-08-03T09:41:51Z VASHGIRD 8035 Created by translating the page "[[:ru:Special:Redirect/revision/115546419|Отис, Элиша Грейвс]]" wikitext text/x-wiki {{Шахс | имя = Элиша Грейвс Отис | оригинал имени = Elisha Graves Otis | изображение = Otis.jpg | ширина = 200px | описание изображения = | имя при рождении = | род деятельности = [[техник]], [[изобретатель]] | место рождения = [[Галифакс (Вермонт)|Галифакс]], {{МестоРождения|Вермонт|в округе Уиндем (Вермонт)‎}} | гражданство = {{USA}} | сайт = | викисклад = }} '''Элиша Грейвс Отис''' ({{Lang-en|Elisha Graves Otis}}; [[3 август|3 августи]] [[Соли 1811|1811]], Галифакс, [[Вермонт]] – [[8 апрел|8 апрели]] [[Соли 1861|1861]], [[Ню-Йорк|Ню Йорк]] ) — ихтироъкори амрикоии лифтҳои бехатарӣ (системаи таъхири лифт дар кон ҳангоми кандани ресмон) ва муассиси ширкати Otis Lift . == Зиндагинома == Дар хонаводаи серфарзанд (фарзанди шашумин аз шаш фарзанд) дар фермаи назди Галифакс (Вермонт) таваллуд шудааст. Дар овони чавонӣ кушиш мекард, ки ба тиҷорат машғул шавад, вале саломатии бад имкон намедод, ки комёб шавад. Дар [[соли 1845]] ӯ ба [[Албания,Ню-Йорк|Олбани]], дар наздикии [[Ню-Йорк]] кӯчид ва се сол ба ҳайси механик дар фабрикаи кати "Тингли" кор кард ва дар он ҷо ба кори тормозҳои бехатарии роҳи оҳан оғоз кард. [[Акс:ElevatorPatentOtis1861.jpg|пайванд=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f9/ElevatorPatentOtis1861.jpg/250px-ElevatorPatentOtis1861.jpg|мини|250x250пкс| Патент барои боздоранда]] [[Гурӯҳ:Даргузаштагони Ню-Йорк]] [[Гурӯҳ:Википедия:Мақолаҳои бо сарчашма аз Викидода]] [[Гурӯҳ:Даргузаштагони соли 1861]] [[Гурӯҳ:Даргузаштагони 8 апрел]] [[Гурӯҳ:Шахсиятҳо аз рӯи алифбо]] [[Гурӯҳ:Зодагони соли 1811]] [[Гурӯҳ:Зодагони 3 август]] mv17vexy9t6cxjddxcop3b1yxzgd7i1 1308783 1308782 2022-08-03T09:42:23Z VASHGIRD 8035 wikitext text/x-wiki {{Шахс}} '''Элиша Грейвс Отис''' ({{Lang-en|Elisha Graves Otis}}; [[3 август]]и [[Соли 1811|1811]], Галифакс, [[Вермонт]] — [[8 апрел]]и [[Соли 1861|1861]], [[Ню-Йорк|Ню Йорк]]) — ихтироъкори амрикоии лифтҳои бехатарӣ (системаи таъхири лифт дар кон ҳангоми кандани ресмон) ва муассиси ширкати Otis Lift . == Зиндагинома == Дар хонаводаи серфарзанд (фарзанди шашумин аз шаш фарзанд) дар фермаи назди Галифакс (Вермонт) таваллуд шудааст. Дар овони чавонӣ кушиш мекард, ки ба тиҷорат машғул шавад, вале саломатии бад имкон намедод, ки комёб шавад. Дар [[соли 1845]] ӯ ба [[Албания,Ню-Йорк|Олбани]], дар наздикии [[Ню-Йорк]] кӯчид ва се сол ба ҳайси механик дар фабрикаи кати «Тингли» кор кард ва дар он ҷо ба кори тормозҳои бехатарии роҳи оҳан оғоз кард. [[Акс:ElevatorPatentOtis1861.jpg|пайванд=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f9/ElevatorPatentOtis1861.jpg/250px-ElevatorPatentOtis1861.jpg|мини|250x250пкс| Патент барои боздоранда]] == Эзоҳ == {{эзоҳ}} {{ПБ}} cq8590uvypv3qhwl41xguoc32piiv2m 1308784 1308783 2022-08-03T09:42:43Z VASHGIRD 8035 wikitext text/x-wiki {{Шахс}} '''Элиша Грейвс Отис''' ({{Lang-en|Elisha Graves Otis}}; [[3 август]]и [[Соли 1811|1811]], Галифакс, [[Вермонт]] — [[8 апрел]]и [[Соли 1861|1861]], [[Ню-Йорк|Ню Йорк]]) — ихтироъкори амрикоии лифтҳои бехатарӣ (системаи таъхири лифт дар кон ҳангоми кандани ресмон) ва муассиси ширкати Otis Lift. == Зиндагинома == Дар хонаводаи серфарзанд (фарзанди шашумин аз шаш фарзанд) дар фермаи назди Галифакс (Вермонт) таваллуд шудааст. Дар овони чавонӣ кушиш мекард, ки ба тиҷорат машғул шавад, вале саломатии бад имкон намедод, ки комёб шавад. Дар [[соли 1845]] ӯ ба [[Албания,Ню-Йорк|Олбани]], дар наздикии [[Ню-Йорк]] кӯчид ва се сол ба ҳайси механик дар фабрикаи кати «Тингли» кор кард ва дар он ҷо ба кори тормозҳои бехатарии роҳи оҳан оғоз кард. [[Акс:ElevatorPatentOtis1861.jpg|пайванд=//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f9/ElevatorPatentOtis1861.jpg/250px-ElevatorPatentOtis1861.jpg|мини|250x250пкс| Патент барои боздоранда]] == Эзоҳ == {{эзоҳ}} {{ПБ}} nm1pavf92i6mh0qtg3ceutbjzb8b1m6 0 300429 1308791 2022-08-03T11:29:01Z Калот 27296 Created by translating the page "[[:ru:Special:Redirect/revision/120470870|Сетевой червь]]" wikitext text/x-wiki '''Салом Кирми шабакавӣ''' як намуди [[Бадафзор|барномаи зараровар аст]], ки мустақилона тавассути шабакаҳои компютерии маҳаллӣ ва ҷаҳонии ( [[Интернет]] ) паҳн мешавад. == Таърих == Салом Таҷрибаҳои аввалини истифодаи кирмҳои компютерӣ дар компютерҳои тақсимшуда дар Маркази тадқиқотии Xerox Palo Alto аз ҷониби Ҷон Шок ва Ҷон Ҳупп дар соли 1978 гузаронида шуданд. Истилоҳи "кирм" аз романҳои фантастикии "Вақте ҲАРЛИ яксола буд" аз ҷониби Дэвид Ҷерролд (1972), ки барномаҳои ба кирм монандро тавсиф кардааст ва «На ударной волне» аз ҷониби Ҷон Бруннер (1975), ки ин истилоҳро муаррифӣ мекунад, таъсир кардааст. худаш.. Салом Яке аз кирмҳои машҳуртарини компютерӣ ин " Ворми Моррис " мебошад, ки онро соли 1988 Роберт Моррис хурдӣ, ки он вақт донишҷӯи [[Донишгоҳи Корнелл|Донишгоҳи Корнел буд]], навиштааст. Паҳншавии кирм аз 2 ноябр оғоз шуд, ки баъд аз он кирм ба зудӣ тақрибан 6200 компютерро сироят кард (тақрибан 10% ҳамаи компютерҳои дар он вақт ба [[Интернет|Интернет пайвастшуда]] ). Инчунин як кирми маъруфи дигар [[азоби ман|MyDoom мебошад]], ки нармафзори зараровар аст, ки дар муқоиса бо ҳама гуна [[Бадафзор|нармафзори зараровар]] бузургтарин зарари иқтисодӣ расонидааст - 38 [[Доллари ИМА|000 000 000 доллари ИМА]] . Тағйироти ин кирми почта фаъол боқӣ монда, то имрӯз паҳн шудааст. == См. инчунин == * [[Ҷадвали вирусҳо ва кирмҳои компютерӣ]] * [[Кирми бисёрвекторӣ]] == Пайвандҳо == {{Пайванд ба лоиҳаҳои хоҳар}} * Климентьев К.Е. Вирусҳои компютерӣ ва антивирусҳо: назари барномасоз. — М.: ДМК-Пресс, 2013. С. 656. ISBN 978-5-94074-885-4 * Ҷон Шок, Ҷон Ҳупп [https://web.archive.org/web/20051029161448/http://vx.netlux.org/lib/ajm01.html Барномаҳои "Корм" - Таҷрибаи ибтидоӣ бо ҳисобкунии тақсимшуда"]{{Ref-en}} <small class="ref-info" style="cursor:help;" title="на английском языке">)</small> ; 172-180, ISSN 0001-0782 * Николас С. Вивер [http://www.iwar.org.uk/comsec/resources/worms/warhol-worm.htm Уорхол Кирмҳо: Потенсиали балоҳои хеле зуди интернет] * RFC 1135{{Ref-en}} <small class="ref-info" style="cursor:help;" title="на английском языке">)</small> - Ҳелминтозҳои Интернет [[Гурӯҳ:Бадафзор]] [[Гурӯҳ:Вируси компютерӣ]] 1d8vlhun1pzevxmezeez8f96tzeqq93 1308792 1308791 2022-08-03T11:30:08Z Калот 27296 wikitext text/x-wiki '''Кирми шабакавӣ''' як намуди [[Бадафзор|барномаи зараровар аст]], ки мустақилона тавассути шабакаҳои компютерии маҳаллӣ ва ҷаҳонии ( [[Интернет]] ) паҳн мешавад. == Таърих == Таҷрибаҳои аввалини истифодаи кирмҳои компютерӣ дар компютерҳои тақсимшуда дар Маркази тадқиқотии Xerox Palo Alto аз ҷониби Ҷон Шок ва Ҷон Ҳупп дар соли 1978 гузаронида шуданд. Истилоҳи "кирм" аз романҳои фантастикии "Вақте ҲАРЛИ яксола буд" аз ҷониби Дэвид Ҷерролд (1972), ки барномаҳои ба кирм монандро тавсиф кардааст ва «На ударной волне» аз ҷониби Ҷон Бруннер (1975), ки ин истилоҳро муаррифӣ мекунад, таъсир кардааст. худаш.. Яке аз кирмҳои машҳуртарини компютерӣ ин " Ворми Моррис " мебошад, ки онро соли 1988 Роберт Моррис хурдӣ, ки он вақт донишҷӯи [[Донишгоҳи Корнелл|Донишгоҳи Корнел буд]], навиштааст. Паҳншавии кирм аз 2 ноябр оғоз шуд, ки баъд аз он кирм ба зудӣ тақрибан 6200 компютерро сироят кард (тақрибан 10% ҳамаи компютерҳои дар он вақт ба [[Интернет|Интернет пайвастшуда]] ). Инчунин як кирми маъруфи дигар [[азоби ман|MyDoom мебошад]], ки нармафзори зараровар аст, ки дар муқоиса бо ҳама гуна [[Бадафзор|нармафзори зараровар]] бузургтарин зарари иқтисодӣ расонидааст - 38 [[Доллари ИМА|000 000 000 доллари ИМА]] . Тағйироти ин кирми почта фаъол боқӣ монда, то имрӯз паҳн шудааст. == См. инчунин == * [[Ҷадвали вирусҳо ва кирмҳои компютерӣ]] * [[Кирми бисёрвекторӣ]] == Пайвандҳо == {{Пайванд ба лоиҳаҳои хоҳар}} * Климентьев К.Е. Вирусҳои компютерӣ ва антивирусҳо: назари барномасоз. — М.: ДМК-Пресс, 2013. С. 656. ISBN 978-5-94074-885-4 * Ҷон Шок, Ҷон Ҳупп [https://web.archive.org/web/20051029161448/http://vx.netlux.org/lib/ajm01.html Барномаҳои "Корм" - Таҷрибаи ибтидоӣ бо ҳисобкунии тақсимшуда"]{{Ref-en}} <small class="ref-info" style="cursor:help;" title="на английском языке">)</small> ; 172-180, ISSN 0001-0782 * Николас С. Вивер [http://www.iwar.org.uk/comsec/resources/worms/warhol-worm.htm Уорхол Кирмҳо: Потенсиали балоҳои хеле зуди интернет] * RFC 1135{{Ref-en}} <small class="ref-info" style="cursor:help;" title="на английском языке">)</small> - Ҳелминтозҳои Интернет [[Гурӯҳ:Бадафзор]] [[Гурӯҳ:Вируси компютерӣ]] mh2x3xe9apbqun7lga922nfkou4v11s