Википедиа tgwiki https://tg.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%B0%D2%B3%D0%B8%D1%84%D0%B0%D0%B8_%D0%B0%D1%81%D0%BB%D3%A3 MediaWiki 1.39.0-wmf.23 first-letter Медиа Вижа Баҳс Корбар Баҳси корбар Википедиа Баҳси Википедиа Акс Баҳси акс Медиавики Баҳси медиавики Шаблон Баҳси шаблон Роҳнамо Баҳси роҳнамо Гурӯҳ Баҳси гурӯҳ Портал Баҳси портал Лоиҳа Баҳси Лоиҳа TimedText TimedText talk Модул Баҳси Модул Gadget Gadget talk Gadget definition Gadget definition talk 0 2695 1309838 1307293 2022-08-14T20:30:13Z Based sogdian 34522 wikitext text/x-wiki {{Маъноҳои дигар|2=Самарқанд}} {| border="0" cellpadding="2" cellspacing="1" style="float:right; empty-cells:show; margin-right:0em; margin-left:1em; margin-bottom:0.5em; background:#e3e3e3;" ! colspan="2" bgcolor="#00BFFF" | Самарқанд |-bgcolor="#FFFFFF" | colspan="2" align="center" bgcolor="#FFFFFF" | [[Акс:Samarkand city coa.jpg|150px|Нишони шаҳри Самарқанд]] |-bgcolor="#FFFFFF" |-bgcolor="#FFFFFF"|Самарқанд]] |- !colspan="2" bgcolor="#99ff99" | Донистаниҳо |-bgcolor="#FFFFFF" |[[Кишвар]] : || [[Акс:Coat of Arms of Uzbekistan.svg|20px]] [[Ӯзбекистон]] [[Акс:Flag of Uzbekistan.svg|30px]] |-bgcolor="#FFFFFF" |[[Вилоятҳои Ӯзбекистон|Вилоят]] : || [[Вилояти Самарқанд|Самарқанд]] |-bgcolor="#FFFFFF" |Замони таъсис : || соли [[Соли 742 п.м.|742 пеш аз милод]] |-bgcolor="#FFFFFF" |Шаҳр аз : || соли [[Соли 742 п.м.|742 пеш аз милод]] |-bgcolor="#FFFFFF" |Номҳои пешин : || Мароқанд |-bgcolor="#FFFFFF" |Раиси шаҳр: || Фурқат Раҳимов |-bgcolor="#FFFFFF" |- !colspan="2" bgcolor="BBDDFF" | Ҷуғрофиёи табиъӣ |-bgcolor="#FFFFFF" |Координатаҳо : || 38.3401 а.ш.; 38.4737 т.ш. |-bgcolor="#FFFFFF" |[[Масоҳат|Паҳноварӣ]] : || 120 км² |- |-bgcolor="#FFFFFF" | [[Ноҳияҳои Ӯзбекистон|Шумораи ноҳияҳо]] : || 4 |-bgcolor="#FFFFFF" | [[Ҷамоат|Шумораи ҷамоатҳо]] : || Номаълум |-bgcolor="#FFFFFF" |- !colspan="2" bgcolor="BBDDFF" | Мардум |-bgcolor="#FFFFFF" |Аҳолӣ ([[2018]]) : || 529,9 ҳазор нафар |-bgcolor="#FFFFFF" |Зичии аҳолӣ : || 4416 нафар/км² |-bgcolor="#FFFFFF" |Забони расмӣ : || [[Забони ӯзбекӣ|ӯзбекӣ]] |-bgcolor="#FFFFFF" |Забонҳои гуфторӣ :|| [[тоҷикӣ]], узбекӣ, форсӣ, русӣ |-bgcolor="#FFFFFF" |Мазҳаб : ||[[суннӣ]], [[ҳанафӣ]], масеҳӣ |-bgcolor="#FFFFFF" |- !colspan="2" bgcolor="BBDDFF" | Нишониҳо |-bgcolor="#FFFFFF" |Сарвожа : || |-bgcolor="#FFFFFF" |[[ISO 3166|ISO]]-намоя : || SMK |-bgcolor="#FFFFFF" |[[Коди телефонӣ|Пешшумора]] : || +998 66 |-bgcolor="#FFFFFF" |[[Нишонаи почта|Нишонии почта]] : || 140100 |-bgcolor="#FFFFFF" |[[Замон]] : || [[UTC]]+5 |-bgcolor="#FFFFFF" |[[Вебгоҳ]] : || [https://samarkand.blog/ samarkand.blog] {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20190521111943/https://samarkand.blog/ |date=2019-05-21 }} |-bgcolor="#FFFFFF" |Шумораи мошинҳо : || 30 A (030-039)AA |} [[File:MASamarkandTalIRassad2.jpg|thumb|Манзараи Самарқанд]] '''Самарқанд''' — шаҳри қадима ва маркази [[вилояти Самарқанд]] и [[Ӯзбекистон]] аст ва қисмати зиёди мардуми ин шаҳри қадима [[тоҷик]] аст ([[суннӣ]], [[ҳанафӣ]]). Масоҳати шаҳр 120,1 км кв аст ва дар он 504,4 ҳазор нафар (соли 2015) шаҳрванд зиндагӣ мекунанд. Самарқанд — яке аз шаҳрҳои қадимтарини дунё мебошад, ки дар [[асри VIII]] пеш аз милод бунёд шудааст. Соли [[2001]] Самарқанд ба феҳристи мероси умумибашарии фарҳангии [[ЮНЕСКО]] дохил карда шудааст. Дар таърихи қадим Самарқанд пойтахти [[Давлати Суғди қадим]] буда, дар сарчашмаи хаттии "[[Авесто]]" номбар гардидааст. == Номгузорӣ == [[File:Registan square2014.JPG|thumb|Майдони Регистон]] [[File:Registan Sherdor madrassah2014.JPG|thumb|Мадрасаи Шердор]] [[File:Samarqand.png|thumb|Мадрасаи Биби хонум ва хиёбони Самарқанд]] [[File:Мемориальный комплекс Аль-Бухари 04.JPG|thumb|Масҷид ва мақбараи Ал-Бухори]] [[File:Мечеть в Самарканде.JPG|thumb|Масҷиди Ҳазрати Хизр]] [[File:Registan Ulugbek madrasah2014.JPG|thumb|Мадрасаи Улугбек]] [[File:Storks samarkand.jpg|thumb|Мадраса дар Самарқанд]] [[File:Ensemble Shakhi Zinda (2).JPG|thumb|Мақбараи Шоҳи Зинда]] [[File:Mausoleum of Amir Temur (1).JPG|thumb|Мақбараи Гӯри Амир]] Номгузории муосири — Самарқанд — аз калимаи суғдии ''Smʼrknδh'' бар меояд.<ref>''Лурье П. Б.'' [http://www.orientalstudies.ru/rus/images/pdf/dis_lurje_2004.pdf Историко-лингвистический анализ согдийской топонимики]. Дисс. на соиск. уч. ст. канд. фил. наук. {{СПб.}} 2004.— Стр. 39, 110</ref>. Забоншиносон маънои ''asmara'' - санг ва ''қанд'' - шаҳр, яъне Самарқанд - "шаҳри сангин" маънидод мекунанд. ==Таърих== Баъди заволи [[Суғд]] (асри VIII), Самарқанд дар асрҳои миёна пойтахти ҳукуматдории якчанд давлатҳои таърихӣ шуда буд.(Нигаред ба:[[Таърихи Тоҷикистон]]) Самарқанд аз замонҳои қадим яке аз марказҳои асосӣ ва муҳимтарини тамаддуни Осиёи Марказӣ ба шумор меравад. Аксар воқеаҳои иҷтимоию сиёсӣ, таърихӣ, илмию адабӣ ва фарҳангии халқи форси бо ин шаҳри тоҷикнишин алоқаи ногусастанӣ дорад. Бозёфтҳои бостоншиносӣ гувоҳӣ медиҳанд, ки ҳанӯз дар аҳди Кӯшониён (асрҳои I-IV мелод) Самарқанд шаҳри обод ва инкишофёфта будааст: осори биноҳои бошукӯҳ, устохонаҳои ҳунармандӣ, ҳайкалчаҳои гилин, зарфҳои сафол, порчаи зарф бо навиштаи суғдӣ инкишофи ҳунармандӣ ва мадании ин шаҳрро дар он замон тасдиқ мекунанд. Дар охири асри VI Самарқандро Хоқонии турк ва баъдан арабҳо (соли 712) истило карданд. Мардуми шаҳрро лозим омад, ки ба муқобили аҷнабиён муқобилати сахт нишон диҳанд ва шӯриш намоянд. Яке аз ин шӯришҳои халқӣ дар таърих бо номи [[Исёни Муқаннаъ]] (солҳои 776-783) машҳур аст. Дар замони салтанати сулолаи [[Сомониён]] (солҳои 875-999) Самарқанд ба шаҳри тараққикарда, ободу зебо ва нашъунамоёфта табдил ёфт. Дар ин давра ҳунармандӣ, косибӣ, обчакорӣ, зироати полизӣ, тиҷорат, хусусан бофандагӣ тараққӣ кард. Дар Самарқанд ҳамчунин коғаз ва шиша истеҳсол мешуд, ки дар кишварҳои дуру наздик шуҳрат доштанд. Инчунин ҳунармандони Самарқанд рикоб, лаҷом, тасма, деги мис истеҳсол мекарданд. Аз ин лиҳоз дар бозорҳои кишварҳои Шарқу Ғарб савдогарон матоъи симгун, парча, газворҳои сурх (мумарҷол), газворҳои синизӣ, шоҳӣ, хайма, шиша, деги мис, чормағз, мавиз мебурданд. Инкишофи ҳунармандӣ ба ривоҷи илму фарҳанг, адабиёт, забони форсии дарӣ ва форсии тоҷикӣ мусоидат кард. Илмҳои ҳисоб, нуҷум, ҷуғрофия, кимиё, тиб, таъриху фалсафа ва нақди шеър инкишоф ёфтанд. Инчунин дар Самарқанду [[Бухоро]] ҳунари шаҳрсозӣ, меъморӣ ва санъати ороишӣ тараққӣ кард. Кӯшку қасрҳо, корвонсаройҳо, бозорҳои тимдор, [[масҷид]]ҳои ҷомеъ, боғҳо бунёд гардиданд. Кандакории сутуни сақфи биноҳо, гаҷкорӣ, ороиши зарфҳои сафолӣ ва филиззӣ бо маҳорат ва ҳунармандона сохта шудаанд. Чунончӣ, [[мақбара]]и [[Исмоили Сомонӣ]] дар [[Бухоро]] имрӯз ҳам бинандаро ба ҳайрат меоварад. Дар замони ҳукмронии [[Сомониён]] дар Самарқанд санъати мусиқӣ низ равнақ пайдо кард. Силсилаи оҳангу тарона ва сурудҳое эҷод шуданд, ки минбаъд бо номи «Дувоздаҳмақом»-у «[[Шашмақом]]» шуҳрат ёфтанд. Ҳамин тариқа, дар натиҷаи ҳуҷуми хоқони турк ва араб шаҳри Самарқанд ба харобазор табдил ёфта бошад ҳам, дар замони Сомониён яке аз шаҳрҳои ободу бузурги [[Осиёи Марказӣ]] маҳсуб мешуд. Дар ин шаҳр забону адабиёти форсии тоҷикӣ равнақ ёфт. Шоиру мутафаккирон ва табибони оламшумул тарбия ёфта ба воя расиданд ва аз худ осори ғании илмию адабии гаронмояе ба мерос гузоштанд. Аввалин шоироне, ки дар Самарқанд ба [[забони дарӣ]] шеър гуфтаанд, '''[[Абӯҳафси Суғдии Самарқандӣ]], Абӯлянбағӣ, [[Аббос ибни Тархони Самарқандӣ]] (Абу Тақӣ)''' мебошанд. Зиёда аз он, ба таъкиди муаллифи тазкираи «Оташкада» Лутфалибеки Озар, нахустин гӯяндаи «[[Шоҳнома]]» Абӯмансур Муҳаммад ибни Аҳмади [[Дақиқӣ]] зода ва тарбиятдидаи Самарқанд аст. Сипаҳсолори шеъри Аҷам Абӯабдуллоҳи [[Рӯдакӣ]] дар ҷавонӣ аз Панҷрӯди [[Панҷакент]] омада, дар Самарқанд тарбия дида, ба камол расидааст. Аз ин ҷост, ки Самарқанд ҳамчун шаҳри тамаддунофарини халқи тоҷик дар инкишофи илму фарҳанг, забону адабиёти форсии тоҷикӣ саҳми беназир дорад. Аз асри XI қабилаҳои бодиянишини турк яке аз паси дигаре ба Самарқанд фурӯ рехтанд: қарахониён, туркони салҷуқӣ, дар миёнаи садаи XII қаракидониён. Истилогарон ба шаҳр зарари калон расониданд. Равнақи илму адаб ба дараҷае коста шуд. Бо вуҷуди он намояндагони аҳли илму адаб, аз қабили '''[[Рашидии Самарқандӣ]], [[Сӯзании Самарқандӣ]], [[Шатранҷии Самарқандӣ]], [[Низомии Арӯзии Самарқандӣ]], [[Заҳирии Самарқандӣ]]''' ва дигарон анъанаҳои илму фарҳангу адаби замони Сомониёнро идома дода, аз худ дар соҳаҳои мухталиф мероси пурарзише боқӣ гузоштанд. Дар ин давра қабл аз ҳама истеҳсоли маснуоти кулолӣ, шишагӣ ва фулузӣ инкишоф ёфт. Ба ин бозёфтҳои бостоншиносӣ, аз қабили зарфҳои сирдор ва косаву табақҳои бесири пурнақшунигор гувоҳ аст ва аз ривоҷи ҳунармандӣ дар Самарқанд дарак медиҳанд. Соли 1220 истилогарони муғул бо сарварии [[Чингизхон]] Самарқандро забт намуданд. Аҷнабиён шаҳрро ба куллӣ хароб карда, аксари аҳолиро аз дами теғ гузарониданд. Шаҳри қадимаи [[Афросиёб]] ба харобазор мубаддал гашт ва аз байн рафт. Аллома [[Бобоҷон Ғафуров]] дар асари машҳури [[Тоҷикон (китоб)|«Тоҷикон»]] оид ба ҷангҳои шадиди мардуми шаҳр, қаҳрамонию ҷонфидоии онҳо сухан ронда, аз ҷумла навиштааст: «''Пас аз афтодани истеҳкомоти қалъаи Самарқанд ҳазорон диловарон ба масҷиди ҷомеъ паноҳ бурда, душманро ба наздик шудан намонданд. Муғулҳо бо роҳе масҷидро оташ заданд. Вале мудофиакунандагон аз ин наҳаросида, дар ҷои худ нишастанд ва сӯхта мурданро аз таслим шудан ба душман авлотар донистанд»''.<ref>Б.Ғафуров. Тоҷикон, - {{Душ.}}:«Ирфон»,1998, с.604</ref> Минбаъд низ муқобилат ва муборизаи мардуми шаҳр алайҳи ғосибони муғул заррае паст нашудааст, ки ба ин шӯриши бузурги халқии солҳои 1365-1366 гувоҳӣ медиҳад. Ва он дар таърих бо номи ҷунбиши [[Сарбадорон]] (бо сарвари толиби [[мадраса]] [[Мавлонозода]]) машҳур аст. Табиист, ки дар натиҷаи забткориҳои аҷнабиён ва бадбахтиҳои ба сари мардуми тоҷик овардаи муғулҳо оид ба равнақи илму адаби форсии тоҷикӣ дар садаи XIII сухан гуфтан ҷои гaп ҳам нест. Илму фарҳанг дар Самарқанд шикасти сахте дид. Аксар шоирону адибон, донишмандону мутафаккирон ба Туркия, Арабистону Ҳиндустон муҳоҷират намуданд. Дар аҳди [[Темуриён]] (охири асри XIV ва асри XV) Самарқанд аз нав ба зеботарин ва ободтарин шаҳрҳои Шарқ ва бузургтарин маркази иқтисодӣ, сиёсӣ ва фарҳангии [[Вароруд]] табдил ёфт. Дар шаҳр корхонаҳои ҳунармандӣ, дӯконҳои савдо, тимҳо, чойхонаву ошхонаҳо, корвонсаройҳо, устохонаҳои яроқсозӣ, зарробхона ва маҳбас бунёд гардиданд. Саноеи нафиса, минётура, меъморӣ, кошинкорӣ, наққошӣ, кандакорӣ, маснуоти филиззӣ, саҳҳофӣ, лаввоҳӣ, истеҳсоли коғаз дар зинаи нави сифатӣ тараққӣ кард. Махсусан коғази самарқандӣ дар кишварҳои дуру наздик шуҳрат дошт. Илмҳои риёзиёт, нуҷум, ҳайат, ҳандаса, тиб пеш рафтанд. Бояд гуфт, ки охирин зичи нуҷумии муътабар маҳз дар Самарқанд эҷод шудааст. Ғайр аз ин асари таърихии Муҳаммад Абдураззоқи Самарқандӣ «Матлаъ-ус-саъдайн ва маҷмаъ-ул - баҳрайн» дар ҳамин давра ба забони форсии тоҷикӣ иншо шуд, ки воқеаҳои таърихии солҳои 1304 - 1469-ро фаро мегирад. Давлатшоҳи Самарқандӣ тазкираи машҳури худ «Тазкират-уш-шуаро»-ро эҷод кард. Муҳаққиқони барҷастаи форсу тоҷик '''Қозизодаи Румӣ, Хоҷаи Хурд, Содиқ, Мавлонои Хофӣ, Алоудавлаи Самарқандӣ, Ғиёсуддини Ҷамшид, Муини Кошонӣ, Салоҳуддини Мӯсавӣ, Алоуддини Қӯшчӣ''' ва чанде дигар дар Самарқанд зиндагӣ ва эҷод кардаанд. Классикони барҷастаи адабиёти форсии тоҷикӣ ва ӯзбекӣ '''Абдураҳмони Ҷомӣ ва Алишери Навоиӣ''' низ дар Самарқанд таҳсил ва такмили илм намудаанд. Ба ин маънӣ Самарқанд дар охири садаи XIV ва садаи XV аз марказҳои асосии илму фарҳанг ва забону адабиёти форсии тоҷикӣ ба шумор рафтааст. Дар бораи расадхонаи [[Улуғбек]], манзараву фарҳангу ҳунармандони Самарқанд ва таърихи забти шаҳр аз ҷониби лашкари Шайбонихон дар соли 1501 [[Заҳируддини Муҳаммад Бобур]] дар асараш [[Бобурнома]] маълумоти нодир овардааст.<ref>http://www.ziyouz.uz/ru/literatura/period-temuridov-xiv-xv-vv/109--14831530 Захириддин Мухаммад Бабур (1483—1530)/О произведении "Бабур-наме"</ref> Дар садаи XVI шайбониёни Ӯзбек ба [[Вароруд]] ҳуҷум намуданд. Дар натиҷаи ғоратгарию тохтутозҳои қабилаҳои кӯчии ӯзбек шаҳру вилоятҳо хароб гашта, ғаллаву чорвои мардум ба яғмо рафт. Гуруснагии гушношуниде рух дод ва аҳолии бисёре аз гуруснагӣ талаф ёфтанд. Бобоҷон Ғафуров дар «Тоҷикон» аз «Бадоеъ-ул-вақоеъ»-и [[Зайниддин Восифӣ]], ки дар Самарқанд сукунат дошт ва шоҳиди бевоситаи бедодгарӣ ва гуруснагӣ буд, дар ин хусус пораеро иқтибос меоварад: ''«Дар ин сол (яъне соли 1512 мелодӣ) дар Самарқанд қаҳтӣ ва гаронӣ ба дараҷае расид, ки халоиқ, ба ҷуз қурси моҳу офтоб, ки дар дастархони фалак буд, дар дигар ҷой сурати нонро намедиданд ва гуруснагони фақир шабҳо ба ҷои хӯшаи гандум дар хаёли худ аз хирмани Парвин хӯша мечиданд»''. Восифӣ дар як шеъраш низ ин қаҳтӣ ва гуруснагиро тасвир карда, ба мардуми одӣ ҳамдардӣ баён намуда, нисбат ба сарватмандони ҳарису хабис бо нафрату кароҳат сухан рондааст: {{иқтибос|муаллиф= | <big>'''Гандум зи ҳар кӣ кас талабад, орд мекунад, ;Аз зарби мушт рустаи дандони вай тамом.'''</big>}} Садаи XVII низ асри тираву тор, асри инқирози илму адаб маҳсуб мешавад. Солҳои 1667-1687, яъне дар тӯли 20 сол зулму тааддии хон дар Самарқанд харобӣ ва қаҳтии даҳшатангезе рух дод ва ин қиматӣ, қаҳтӣ ба музофоту шаҳрҳои гирду атроф низ сироят намуд. [[Сайидои Насафӣ]] дар ин хусус мегӯяд: {{иқтибос|муаллиф=Сайидои Насафӣ| <big>'''Лаболаб шуд аз мурда бозору кӯй, ;Ҷаҳон пок гардид аз мурдашӯй. ;Бухоро тали Хоҷа Исҳоқ шуд, ;Самарқанд як кӯчаи қоқ шуд.'''</big>}} Фоҷеаи мардуми Самарқанд дар тазкираи [[Малеҳои Самарқандӣ]] ин тавр тасвир шудааст: «Аз таърихи 1082 усрат (сахтӣ) ва тороҷ ва яғмое, ки дар Самарқанд воқеъ шуд, хусусан баъд аз мутасарриф шудани Анушахони Урганҷӣ Самарқандро ободияш ба вайронӣ, маъмурияш ба харобӣ мубаддал ва муқимонаш ҷилои ватан гардиданд, мусофират ихтиёр карданд ва асари бемурруватӣ ва беилтифотии Хоқони мансур (бо нусрат) Субҳонқулихон ба иттиҳоми он ки мурдуми Самарқанд Анушахонро бе ҷангу ҷидол ба Самарқанд дохил кардаанд, ҳукм ба қатли мардуми ӯ фармудаанд ва тоифае аз мардуми юзро гузошта аз паи ҷурме ҷурмонаҳо аз мардуми Самарқанд гирифтанд».<ref>Аслҳо ва наслҳо.-{{Душ.}},2013,- с.6ғ7</ref> Бо ин ҳама тороҷгарӣ, ҷангу ҷидолҳо, ки боиси гуруснагиву қиматӣ ва қаҳтӣ мегардид, раванди иқтисодӣ ва маданию фарҳангии мардуми Самарқанд ба тамом қатъ нагашт. Маҳз маҳсули дасти эъҷозофарини ҳунармандони шаҳр буд, ки маҳсулоташон дар аксар музофотҳои Вароруд ва берун аз он дар мамолики Шарқ паҳн мешуданд. Самарқанд то нимаи садаи XIX дуюмин ва бузургтарин маркази ҳунармандию тиҷоратӣ дар аморати Бухоро ба шумор мерафт. Дар қиёси садаи XV илму фарҳанг ва адабиёт дар садаҳои XVI-XVII нисбатан сусттар бошад ҳам, ба ҳар ҳол як дараҷа пешрафт эҳсос мешавад. Дар ин асрҳо мунаҷҷимон '''Маҳмуд ибни Муҳаммад, Наҷмуддини Бирҷандӣ, Мирим Ҷалабӣ, табиб ва шоир Боқии Ҷарроҳ, Малеҳои шоир ва тазкиранавис, Муҳаммад Дарвеш, Дӯстӣ, Кафшӣ, Мавлоно Саъдуллоҳ Шоҳӣ, шоирон Афгор, Имтиҳон, Мулло Бақои Тамошо, Мулло Самеӣ, Мулҳам, Фитрати Зардӯзии Самарқандӣ, Мумтоз, Махмур, таърихнигор Саид Роқим''' ва дигарон дар Самарқанд зиндагӣ ва эҷод кардаанд. Дар ин давра санъати хаттотӣ ва минётура низ инкишоф ёфтааст. Бо вуҷуди ин мухоҷирати адибону донишмандони Самарқанд аз садаи XVI ба мамолики мухталиф шурӯъ шуд. Ба таъкиди муаллифи «Хизонаи омира» Ғуломалии Озод, бештар дар садаи XVII адибон, аз қабили Завқӣ, Турдӣ, Обидхон Мавлоно Дӯстӣ ва даҳҳо дигарон ба Ҳиндустон ҳиҷрат кардаанд. Маҳсули ҳамин равобит буд, ки дар шеъри шоирони Варорӯд сабки ҳиндӣ таъсир кард ва нақши амиқ гузошт.<ref name="ReferenceA">Аслҳо ва наслҳо.-{{Душ.}},2013,- с.8</ref> Ф.Беневини дар бораи Самарқанд нигоштааст:{{аввали иқтибос}}''«Самарқанд низ шаҳри бузург аст, вале ҳоло ними он холӣ буда, бо тохтутози ӯзбекҳо вайрон шудааст». Бумиёни тоҷик, ки аз дасти ӯзбек ба дод омада буданд, фарёдрасе надоштанд. Беневини боз мегӯяд: ''«тоҷик ва ҳирӣ (ҳиротӣ) пайваста ба Худо илтиҷо дорад, ки ӯро аз юғи тоқатнопазири ӯзбек раҳоӣ бахшад»''.''' Бинобар ин тоҷикон ягона роҳи халосиро аз зулму ситам дар ҷилои ватан медиданд. Аҳволи шаҳри Бухоро низ аз ин беҳтар набуд. Дар тӯли се соле, ки Ф. Беневини дар Бухоро буд, «аз ин шаҳр бештар аз чаҳор ҳазор кас ба Ҳинд муҳоҷират кардааст»{{охири иқтибос}}'''. Чунин буд аҳволи Вароруд дар чоряки аввали садаи XVIII.<ref name="ReferenceA"/> Устод М. Шакурӣ оид ба вазъи фоҷеабори он замон андеша ронда, аз ҷумла навиштааст: {{аввали иқтибос}}'«Ба замми ҳамаи инҳо биёбонгардҳо дар садаи XVIII ҳар тирамоҳ дар айни ҷамъоварии ҳосил чун мӯру малах омада, ҳама ҳосилро ба ғорат мебурданд ва нобуд мекарданд. Ин турктозии тирамоҳӣ боре ҳафт сол пайваста давом ёфт ва ба як ривоят, боре идомаи он бист сол буд. Яъне бист сл ҳар тирамоҳ омада, ҳосилро мебурданд! Хунрезӣ, қаҳтиву гуруснагии тӯлонӣ рӯй дод. Мардуми. бумӣ, яъне тоҷикон ҳазор-ҳазор талаф шуданд ва рӯй ба гурез ниҳоданд. Дар охири қарни XVIII дар Бухоро ду гузар одам монд. Дар Самарқанд касе намонд. Мадрасаҳои Регистони Самарқанд шағолхона шуданд. Дар бораи соли 1148 қамарӣ, яъне 1735 мелодӣ гуфтаанд: '''«Ба соли ҳазору саду чиҳлу ҳашт Самарқанд гардид монанди дашт»''{{охири иқтибос}}''' Устод Айнӣ низ дар «Таърихи амирони Манғитияи Бухоро» дар бораи воқеаҳои соли 1800 ишорае дорад: «Самарқанд дер боз хароб шуда, ба ҷуз се-чор хонавори шаҳрдарун ҷунбандае ва иморате дар он ҷо намонда буд».<ref>Муҳаммадҷони Шакурии Бухороӣ. Фитнаи инқилоб дар Бухоро. Аббос Алиев. – {{Душ.}}: Шуҷоиён, 2010, с. 65.</ref> Маълум мешавад, ки Самарқанд аз соли 1735 то 1880, яъне дар тӯли 65 сол ба худ наомада будааст. Минбаъд Самарқанд аз нав, ба таъбири М. Шакурӣ, ҷон тирифт, вале Марву Балх ба тамом аз байн рафтанд ва танҳо харобаҳои ин ду шаҳр боқӣ мондаасту бас. Табиист, ки дар ин давраи тираву тор касбу ҳунар, илму фарҳангу адаб дар Самарқанд аз инкишоф бозмонд. Ба гуфти Тӯрақул Зеҳнӣ, дар ин аҳд шоирони соҳибдевон кам низ гузаштаанд. == Дар тасарруфи Русия == [[File:Samarkand naan at Siyob Bazaar.jpg|thumb|Бозори Сиёб]] [[File:Needlework Artist (8145370623).jpg|thumb|Хунармандӣ дар Самарқанд]] [[2 май]]и соли [[1868]] [[империяи Русия|Русияи шоҳӣ]] шаҳри Самарқандро ба тасарруфи худ даровард. Табиист, ки ба ҳайати [[империяи Русия|Русия]] дохил шудани [[Вароруд]] баъзе паҳлуҳои мусбат ҳам дошт. Аввалан, низоъу ҷангҳои байниқабилавие, ки аз он мардуми бумию заҳматкаш осеб медиданд, барҳам хӯрд. Сониян, дар шаҳру музофотҳое, ки дар тасарруфи русҳо қарор доштанд, ғуломдорӣ ва хариду фурӯши ғуломон қатъиян манъ карда шуд. Ва ҳол он ки дар аморати Бухоро ин амали нангин идома дошт. Баъди ба Русия ҳамроҳ карда шудани Самарқанд косибӣ, ҳунармандӣ, бофандагӣ хеле ривоҷ ёфт. Дар охири садаи XIX ва ибтидои садаи XX дар Самарқанд заводҳои пахта, пилла, чарм, шаробкашӣ ба кор шурӯъ карданд. Аз ҷониби Красноводск соли [[1888]] ба Самарқанд роҳи оҳан кашида шуд. Симои шаҳр низ тадриҷан тағйир меёфт. Дар ҷануби ғарбии он шаҳри нави ҳозиразамон, хиёбонҳои васеву рост, иморатҳои сохти аврупойӣ бунёд ёфтанд. Соли 1870 аввалин шифохона беморонро қабул кард. Дар шаҳр чандин литсейю, мактаб, китобхона (соли 1870), музеи таърих (соли 1874), барои занону кӯдакон беморхонаи махсус (соли 1885) кушода шуд. Дар муҳити адабӣ '''Сипандӣ, Ҳодӣ, Фикрӣ, Писандӣ, Туғрал, Ҷуръат, Саидаҳмади Васлӣ, Муҳаммад Абдураҳим''' ва дигарон фаъолият доштанд. Соли 1904 дар Самарқанд нахустин рӯзномаи сотсиал-демократҳо бо унвони «Самарқанд» таъсис ёфт. Бо ин ҳама тағйироти иҷтимоию иқтисодӣ, маданию фарҳангӣ Самарқанд ба ҳар ҳол мустамликаи Русия буд. Сохтори шоҳии Русия заҳматкашонро пайваста дар шиканҷа нигоҳ медошт. Зеро Русия дар Варорӯд тартиботи мустамликавиро ҷорӣ менамуд. Бинобар ин мардуми бумӣ зулму тааддии дуҷонибаи истисморгарон - ҳам маҳаллӣ ва ҳам русро мекашиданд. Варорӯд ба манбаи моли хом табдил ёфт. Корбарӣ дар маҳкамаҳо мисли пешин аз рӯи шариат идома дошт. Хурдтарин эътирози мардум бераҳмона пахш карда мешуд. Дар Самарқанд аз рӯзҳои аввали истилои Русия алайҳи аҷнабиён шӯру ошӯбҳои халқӣ рух медод. Вале исёну ошӯбҳо махсусан дар солҳои инқилоби якуми рус (соли 1905) ва мардикоргирӣ барои корҳои ақибгоҳи Ҷанги якуми ҷаҳон авҷ гирифт: коргарон, косибон, ҳунармандони шаҳр ва ноҳияҳои гирду атрофи он корпартоӣ мекарданд, ба намоишҳои оммавӣ мебаромаданд. Дар айни авҷи шӯришу ошӯбҳо гумоштаи сиёсии Русияи шоҳӣ ба губернатори ҳарбии вилояти Сирдарё 27 июли соли 1906 навишта буд: ''«Мувофиқи баъзе овозаҳое, ки то ба мо расид, сартҳои Самарқанду Фарғонаву Тошкент аз Бухоро таппончаву милтиқ харида гирифта мерафтаанд. Дар Самарқанд ҳавлие набудааст, ки милтиқу [[таппонча]] надошта бошад»''.<ref>С. Айнӣ, Куллиёт. {{Душ.}}: «Ирфон»,1966,- ҷ. 10,-соли 19.</ref> Б.Ғафуров оид ба аҳволи вазнин ва тоқатфарсои мардикорон ва коргарони мавсимии заводу фабрикаҳои Самарқанду Фарғона ва сохтмони роҳи оҳан, ки корҳои вазнин бар дӯшашон буд, сухан ронда, як рубоии машҳури халқиро аз силсилаи шеърҳои ғарибӣ меоварад, ки ҳолати рӯҳонии тоҷиконро хеле муассир ва ба дарду алам баён месозад: {{иқтибос|муаллиф= | <big>'''Дар ғарибӣ гашта-гашта, ранги зард овардаам, ;Ранги зардамро ба пеши аҳли дард овардаам. ;Ранги зардамро бубину аз хазонам ёд кун! ;Дар сари қабрам нишину як даме фарёд кун! <ref>Б.Ғафуров. Тоҷикон. Китоби дуюм. - {{Душ.}}: «Ирфон»,1998, с. 248.</ref>'''</big>}} Ин буд аҳволи тоҷикони Самарқанд баъди тасарруфи Русия ва дар арафаи инқилоби болшевикӣ ва «инқилоби» Бухоро. Ҳамин тариқа, аз даврони қадим дар тӯли таърих мардуми Самарқанд чандин бор ҷилои ватан карда, дар аксои олам паҳну парешон шудаанд, ки имрӯз ҳам аҷдоди онҳоро дар тамоми мамолики дунё вохоҳем хӯрд. Бо вуҷуди ин Самарқанд дар ҳар давру замон муҳимтарин маркази илму фарҳанг ва забону адабиёти форсии тоҷикӣ ба шумор рафтааст. Олими машҳури Эрон [[Сайид Нафисӣ]] дар ин хусус дар мақолаи «Сарзамини поки ниёконам» навиштааст: «Шуарои Туркистон маъруфтарин ашъори форсиро сурудаанд. Шаҳрҳои бузург ва ободи ин ноҳия, ки аз қадимтарин шаҳрҳои Эрон шумурда мешаванд, мисли Самарқанд ва Бухоро ва Балх ва ғайра то замоне, ки авлоди Тимур салтанат кардааст, ҳамеша дорулмуаллими Эрон буданд. Ҳанӯз бадеътарин ва зеботарин шоҳкориҳои меъморон ва кошисозони Эронро дар Бухоро ва Балху Самарқанд метавон ёфт. Бузургони Эрон ағлаб аз ин сарзамин бархостаанд. Ҳар китоби форсиро, ки мехонем, ҳамеша моро ба ёди ин водии ниёгон меандозад, чӣ қадар падарони мо дар он ҷо мадфун шудаанд! То авосити қарни дувоздаҳум сатре аз таърихи Эрон нест, ки як бор исми Бухоро ё Самарқанд ва ё Балх дар он бурда нашуда бошад. Орзуи ман он аст, ки ин сарзамини поки ниёгони худро зиёрат кунам ва як бор дар умри хеш ин забони ширини порсиро аз даҳони самарқандиёну бухороиён бишунавам».<ref>Аслҳо ва наслҳо.-{{Душ.}}, 2013,- с.8</ref> == Замони муосир == [[File:Samarkand (3).JPG|thumb|Бинои ҳукумати вилояти Самарқанд]] [[File:Samarkand 2015 (16).JPG|thumb|кучаҳои Самарқанд]] [[File:Samarkand (5).JPG|thumb|фавораҳои Самарқанд]] [[File:Мечеть Биби Ханум (4).JPG|thumb|хиёбони назди мақбараи Биби Хонум]] [[File:Samarkand 2015 (27).JPG|thumb|фавораҳои Самарқанд]] Самарқанд аз [[15 январ]]и соли [[1938]] маркази [[вилояти Самарқанд]] аст, ки дар қисми марказии [[Ӯзбекистон]] ҷойгир аст. Аксари аҳолиаш тоҷикзабон ҳастанд. Иқлими вилоят мӯътадили континенталӣ буда, қариб 300 рӯзи сол офтобӣ аст, дарозии рӯз дар тобистон 15 соат мебошад. Маркази маъмурӣ, иқтисодӣ ва фарҳангии вилояти Самарқанд, шаҳри Самарқанд мебошад, ки аз шаҳри [[Тошканд]] 354 км дуртар ҷойгир шудааст. ==Фарҳанги тоҷикӣ == Нахустин шеърҳои поягузори адабиёти форс-тоҷик, Одамушшуаро Абӯабдуллоҳи Рӯдакӣ дар Самарқанд офарида шудаанд. Олимон то имрӯз рӯйи ҳунари шеъргӯии ӯ дар гӯшаҳои мухталифи дунё кор мебаранд. Ўдгориҳои меъмории ин шаҳри бостониву бӯстонӣ, махсусан қисмати Регистони он, беҳтарин намунаҳои ҳунари шаҳрсозии Осиёи Марказӣ маҳсуб меёбанд. Дар ин ҷо се мадраса – Улуғбек (солҳои 1417-1420), Шердор (1619-1636), Тилокорӣ (1647-1660) ва манораҳои пурнақшу нигор қомат афрохтаанд. Дасти Регистон пеши назари оламиён таърихи чандҳазорсоларо сафҳагардонӣ мекунад. Таассуф, ки на ҳама саҳифаҳои ин китоби бузург то ба мо хоно расидаанд. Ҳамаи роҳҳои Самарқанд рӯзгоре ба Регистон пайванди ногусастание доштанд. Аз ҷумла, шаш кӯчаи шаҳр ба «Тоқи телпакфурӯшон», ки дар асри XV бунёд гардидааст, мепайваст. Дар аҳди Амир Темур ва Мирзо Улуғбек Регистон ба майдони асосии тиҷоратӣ табдил ёфт. Имрӯз низ Регистон, ба сифати маркази тиҷорату ҳунармандӣ, аҳамияташро гум накардааст. Бо ташаббуси роҳбари мамлакат, баъди таҷдиду тармим ба ҷойи баргузории Ҷашнвораи байналхалқии мусиқии «Таронаҳои Шарқ» ва дигар чорабиниҳо табдил дода шудани Регистон, обрӯю эътибори майдон, шаҳри Самарқанд, мусиқии миллӣ ва Ӯзбекистонро дар сартосари олам густариш дод. Ба туфайли Ҷашнвора оламиён дар бораи мамлакати мо, мероси ғании фарҳангӣ, урфу одат ва арзишҳои миллии халқҳои он беш аз пеш ошноӣ пайдо карданд. Мадрасаи Улуғбек, ки ҳангоми дар қайди ҳаёт будани олими бузург бунёд гардидааст, дар қарни XV муассисаи бузурги илмӣ ва таълимии Осиёи Марказӣ маҳсуб меёфт. Дар ин ҷо, дар баробари илмҳои динӣ, фанҳои дунявӣ, аз қабили математика, астрономия ва фалсафа таълим дода мешуданд. «Афлотуни сонӣ» – Қозизодаи Румӣ дар ин мадраса ба толибилмон аз илми фалакиёт сабақ додааст. Дар ин даргоҳ шоирон ва мутафаккирони бузург Мавлоно [[Абдураҳмони Ҷомӣ]] ва Мир [[Алишери Навоӣ]] таҳсил доштаанд. Дар таърих гоҳо ҳодисаҳои ҳайратангези мантиқӣ ба вуқӯъ мепайванданд. Дар нимаи дуюми қарни IX милодӣ поягузори адабиёти форс-тоҷик Абӯабдуллоҳи Рӯдакӣ аз Самарқанд ба Бухоро рафт ва ба шарофати ӯ дар Бухоро доираи адабии муқтадире ташаккул ёфт. Баъди ҳазор сол таърих чунин бори масъулиятро ба дӯши фарзанди Бухоро – поягузори адабиёти навини тоҷик Садриддин Айнӣ гузошт. Вақте ин марди фозил аз Бухоро ба Самарқанд омад, ба шарофати ӯ дар нимаи аввали садаи ХХ доираи адабӣ эҳё гардид. Аҳли адабу фарҳанги Самарқанд, дар баробари устод Садриддин Айнӣ, дар ташаккули адабиёт ва мактабу маорифи навини тоҷик саҳми арзанда гузоштанд. Ҳам акнун аҳли адабу фарҳанги Самарқанд ба рушду таҳкими ҳавзаи ба худ хоси адабиёт ва мактабу маорифи тоҷикони ҷумҳурӣ саҳми босазо мегузоранд. Адабиёти ҳавза имрӯз, бе эҷодиёти пурбори шоиру нависандагони самарқандӣ: [[Болта Ортиқзода]], [[Салим Кенҷа]], [[Адаш Истад]], [[Нор Остонзода]], [[Ҳаёт Неъмат]], Акбар Пирӯзӣ, [[Бахтиёр Ҷумъаев]], [[Солеҳ Саидмурод]], [[Нормурод Каримзода]], [[Ӯктами Иброҳим]], Зоҳир Ҳасанзода, [[Ҳазрат Сабоҳӣ]], [[Тошқул Азимов]], [[Маҳбуба Турсунова]], [[Маҳбуба Неъматзода]], [[Асадулло Шукуров]], Хоҷа, [[Шаҳзодаи Самарқандӣ|Шаҳзода Назарзода]], [[Парисо]], [[Дилшоди Фарҳодзод]] ва дигарон тасаввурнопазир аст. Олимони Самарқанд [[Холиқ Мирзозода]], [[Раззоқ Ғаффоров]], [[Воҳид Абдулло]], [[Ботур Валихоҷаев]], [[Шавкат Шукуров]], [[Садрӣ Саъдиев]], [[Ҳоҷиқурбон Ҳамидзода]], [[Аслиддин Қамарзода]], [[Ҷумъа Ҳамроҳ]], [[Абдусалом Самадов]] ва дигарон тӯли даҳсолаҳои зиёд ба равшан намудани паҳлӯҳои ноаёни адабиёт, ташкили кори матбуот ва мактабу маорифи тоҷик бори заҳмат кашидаанд. Хоссатан, мақолаҳои доир ба адабиёти давраи истиқлол ва намояндагони он таълифнамудаи олимони адабиётшинос Садрӣ Саъдиев, Аслиддин Қамарзода, Ҷумъа Ҳамроҳ ва Абдусалом Самадов ба рушди адабиёти тоҷики ҳавза такони нав бахшиданд. Маҷмӯаҳои дастҷамъии тӯли солҳои гуногун, ба сифати мураттиб, ба хонандагон пешниҳоднамудаи Турақул Зеҳнӣ, Садрӣ Саъдиев – «Суханварони сайқали рӯйи замин» (Душанбе, 1973), Аслиддин Қамарзода– «Гулдастаи Самарқанд» (Душанбе – Тошканд, соли 1989), «Гулшани адаб» (Ширкати саҳҳомии табъу нашри «Шарқ», Тошканд, 2007) ва «Мадҳи Самарқанд» («Муҳаррир», шаҳри Тошканд, с.2013) далели онанд, ки дар ин ҳавза адабиёти тоҷик бо қадамҳои ба худ хос пеш меравад. Бояд ёдрас намуд, ки имрӯз баъзе намояндагони ҳавзаи адабиёти тоҷики Ӯзбекистон панҷа ба панҷаи суханварони ҳамзабони хориҷии худ зада метавонанд.<ref name="«Овози Самарқанд»">{{Cite web |url=http://ovozisamarqandnews.uz/data/documents/2015-no31-1.pdf |title=«Овози Самарқанд» |accessdate=2015-04-12 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160309165320/http://ovozisamarqandnews.uz/data/documents/2015-no31-1.pdf |archivedate=2016-03-09 }}</ref> ==Рӯзномаи тоҷикӣ == Дар вилояти Самарқанд нашрияи [[Овози Самарқанд (рӯзнома)]] мунтазам нашр мешавад. Дар саҳифаҳои рӯзнома мақолаҳои пурмӯҳтавои олимони шинохта, чакидаҳои хомаи шоиру нависандагону лавҳаю очеркҳои омӯзгорону шоирони пешқадам ва хабарнигорони ҷамоатии касбу корашон гуногун пайваста чоп мешаванд. Арбобони шоистаи илм [[Ботурхон Валихоҷаев]], [[Холиқ Мирзозода]], [[Абдураҳим Муқимов]], [[Акбар Адхамов]], [[Абдусалом Саидов]] эҷодкорони забардаст [[Болта Ортиқов|Болта Ортиқзода]] ва [[Ҳамроқули Даврон]] ҳамкори доимии рӯзнома буданд. Имрӯз ҳам ин анъана давом дорад. Олимони намоён [[Садрӣ Саъдиев]], [[Аслиддин Қамарзода]], [[Санъат Муҳаммадиев]], [[Хуршед Абдусамиев]], [[Ҷумъа Ҳамроҳ]], [[Ота Аҳроров]], [[Абдусалом Самадов]] бо мақолаҳои пурдолузарби худ дар байни муштариён маҳбубияти хоса доранд. Нависандаю шоирони шинохта [[Салим Кенҷа]], [[Адаш Истад]], [[Акбар Пирӯзӣ]], [[Нормурод Каримзода]], [[Худоназари Оқсоӣ]], [[Худойбердӣ Саидзода]], [[Ҳусейн Рашидӣ]], [[Маҳбуба Неъматзода]], [[Маҳбуба Турсунова]], [[Хоҷа (Норхоҷа Чоризода)]], [[Парисо]] бо шеъру ҳикояҳои худ саҳифаҳои адабии рӯзномаро хонданбоб менамоянд. == Ёдгориҳои таърихии Самарқанд == Самарқанд ёдгориҳои бои таърихии 3 ҳазорсола дорад ва аксарияташон дар давраи сулолаи [[Темуриён]] сохта шудаанд. Самарқанди бостонӣ аз қади­мулайём бо меъмориҳои таърихиаш дар ҷаҳон маълуму машҳур аст. Имрӯз дар вилоят 31 осорхона ва 64 [[зиёратгоҳ]] мавҷуд буда, дар соли 2014 қариб 5 миллион нафар аҳолии мампакат ва бештар аз 200 ҳазор нафар шаҳрвандони хориҷӣ ин ҷойҳоро тамошо карданд.<ref name="«Овози Самарқанд»"/> Дар Самарқанд ёдгориҳои бостонии қадимие, мавҷуданд, ки монанди ёдгориҳои бостонии [[Миср]]и қадим, [[Хитой]], [[Ҳиндустон]],[[Юнон]]и қадим ва [[Рим]] машҳур ҳастанд. * [[Расадхонаи Улуғбек]] (1428-1429) * [[Манзилгоҳи қадимии Афросиёб]] (асри 8 п.а.м.) * [[Шоҳи Зинда]] * [[Масҷиди Ҳазрати Хизр]] (миёнаи садаи XIX) * [[Масҷиди Биби-Хонум]] (1399-1404) * [[Мадрасаи Улуғбек]] (1417-1420) * [[Мадрасаи Шердор]] (1619-1635/36) * [[Мадрасаи Тило Қорӣ]] (1647-1659) * [[Бозори Чорсу]] (охири садаи XVIII) * [[Мадрасаи Рухобод]] (солҳои 1380) * [[Мақбараи Оқсарой]] (1470) * [[Гӯри Амир]] (1404) * [[Масҷиди Намозгоҳ]] (асри 17) * [[Мақбараи Ишрат Хона]] (1464) * [[Хоҷа Аҳрор]] (асрҳои 15-20) * [[Мақбараи Чупон ота]] (1430-1440) * [[Қабристонии Хӯҷа Абду Дорин]] (асрҳои 15-19) == Шеърҳо дар васфи Самарқанд == {{иқтибос|муаллиф=[[Муҳаммад Холиқ]]| <big>'''«Самарқанд сайқали рӯи замин аст, :Ҳавояш фораму хокаш маҳин аст. :Агар хоҳӣ бубинӣ ту биҳиште, :Ҳамин асту ҳамин асту ҳамин аст. :Ғазал гарчӣ арӯси шеър, аммо, :Самарқанд аз ғазал ҳам нозанин аст. :Ба олам чун Самарқанд офариданд, :Нидои офаридгор: «Офарин!» аст». :«Кам Афросиёб аз қасри Рум нест, :Хуросон бо Самарқанд оҳанин аст. :Хуросон, Балху Марву Рашту Хуҷанд, :Сувайдо бар замин аз худ ҳамин аст. :Ба сӯи Каҳкашон роҳ аз Самарқанд, :Ба арш ӯро чӣ Хуршеди зарин аст. :Ба мисли Оби раҳмат нест обе, :Бубин оби Зарафшон ангубин аст. :Зи роҳи Каҳкашон роҳ то ба Меъроҷ, :Ба даври Каҳкашон чархи барин аст. :Самарқанд устувори чархмеҳвар, :Чу имон чархи меҳвар бар замин аст. :Самарқандам дуо аз Ҳақ гирифтаст, :Зарангушти Хуросонро нигин аст. :Таҳамтан мисли он Испитамон кист, :Ки Шоҳе Зинда дар марзаш яқин аст. :Чароғи равшан аз партав Самарқанд, :Ба Регистон ду тан Мавло қарин аст. :Чӣ хуш нуре баланд аз марзи покаш, :Самарқанд осмони Ҳинду Чин аст. :Ба нони Осиё манзуру машҳур, :Ки Қасри Хонум аз ӯ шаҳнишин аст. :Ки чун Испитамон шерафкани гурд, :Ҷилои партави Ҳақ бар ҷабин аст. :Ба дӯш оташ гузашт аз Каҳкашон маҳ, :Панаҳдижи Самарқанд оҳанин аст. :Ба хун оғушта дар сангар гаҳе дил, :Ба бун оғушта гар дар хун матин аст. :Ба савдо рафту рафт аз каф Хуросон, :Чу хуршед аз азал бар рағми кин аст. :«Ба авҷи Кибриё паҳлӯи аҷз аст», :Биҳишти боғаш аз ангуру тин аст. :Ба Тӯрон Рустаму Суҳроб огоҳ, :Ба Рахши тездав Рустам ба зин аст. :Зи аҳди Суғдшаҳр овори нақд аст, :Ки аз ӯ қиссаҳои дилнишин аст. :Танини сози овоз аз Хуросон, :Раҳин аз Кибриё бар мо яқин аст… :Хирад бар дӯши ирфони Самарқанд, :Самарқанд кӯҳнаву нав нозанин аст.'''</big>}} == Аҳолӣ == {| class="wikitable" |- ! Сол !! (ҳазор нафар) |- | [[1897]] || 55,1 |- | [[1912]] || 83,2 |- | [[1925]] || 115,0 |- | [[1950]] || 180,0 |- | [[2002]] || 380,7 |- | [[2015]] || 504,4 |} ==Пайвандҳо== <references/> {{хурд}} [[Гурӯҳ:Шаҳрҳои Ӯзбекистон]] [[Гурӯҳ:Самарқанд]] [[Гурӯҳ:Шаҳрҳои муқаддас]] ct7brjqes4w875q874glqql7nbhc50h 1309839 1309838 2022-08-14T20:34:06Z Based sogdian 34522 /* Номгузорӣ */ wikitext text/x-wiki {{Маъноҳои дигар|2=Самарқанд}} {| border="0" cellpadding="2" cellspacing="1" style="float:right; empty-cells:show; margin-right:0em; margin-left:1em; margin-bottom:0.5em; background:#e3e3e3;" ! colspan="2" bgcolor="#00BFFF" | Самарқанд |-bgcolor="#FFFFFF" | colspan="2" align="center" bgcolor="#FFFFFF" | [[Акс:Samarkand city coa.jpg|150px|Нишони шаҳри Самарқанд]] |-bgcolor="#FFFFFF" |-bgcolor="#FFFFFF"|Самарқанд]] |- !colspan="2" bgcolor="#99ff99" | Донистаниҳо |-bgcolor="#FFFFFF" |[[Кишвар]] : || [[Акс:Coat of Arms of Uzbekistan.svg|20px]] [[Ӯзбекистон]] [[Акс:Flag of Uzbekistan.svg|30px]] |-bgcolor="#FFFFFF" |[[Вилоятҳои Ӯзбекистон|Вилоят]] : || [[Вилояти Самарқанд|Самарқанд]] |-bgcolor="#FFFFFF" |Замони таъсис : || соли [[Соли 742 п.м.|742 пеш аз милод]] |-bgcolor="#FFFFFF" |Шаҳр аз : || соли [[Соли 742 п.м.|742 пеш аз милод]] |-bgcolor="#FFFFFF" |Номҳои пешин : || Мароқанд |-bgcolor="#FFFFFF" |Раиси шаҳр: || Фурқат Раҳимов |-bgcolor="#FFFFFF" |- !colspan="2" bgcolor="BBDDFF" | Ҷуғрофиёи табиъӣ |-bgcolor="#FFFFFF" |Координатаҳо : || 38.3401 а.ш.; 38.4737 т.ш. |-bgcolor="#FFFFFF" |[[Масоҳат|Паҳноварӣ]] : || 120 км² |- |-bgcolor="#FFFFFF" | [[Ноҳияҳои Ӯзбекистон|Шумораи ноҳияҳо]] : || 4 |-bgcolor="#FFFFFF" | [[Ҷамоат|Шумораи ҷамоатҳо]] : || Номаълум |-bgcolor="#FFFFFF" |- !colspan="2" bgcolor="BBDDFF" | Мардум |-bgcolor="#FFFFFF" |Аҳолӣ ([[2018]]) : || 529,9 ҳазор нафар |-bgcolor="#FFFFFF" |Зичии аҳолӣ : || 4416 нафар/км² |-bgcolor="#FFFFFF" |Забони расмӣ : || [[Забони ӯзбекӣ|ӯзбекӣ]] |-bgcolor="#FFFFFF" |Забонҳои гуфторӣ :|| [[тоҷикӣ]], узбекӣ, форсӣ, русӣ |-bgcolor="#FFFFFF" |Мазҳаб : ||[[суннӣ]], [[ҳанафӣ]], масеҳӣ |-bgcolor="#FFFFFF" |- !colspan="2" bgcolor="BBDDFF" | Нишониҳо |-bgcolor="#FFFFFF" |Сарвожа : || |-bgcolor="#FFFFFF" |[[ISO 3166|ISO]]-намоя : || SMK |-bgcolor="#FFFFFF" |[[Коди телефонӣ|Пешшумора]] : || +998 66 |-bgcolor="#FFFFFF" |[[Нишонаи почта|Нишонии почта]] : || 140100 |-bgcolor="#FFFFFF" |[[Замон]] : || [[UTC]]+5 |-bgcolor="#FFFFFF" |[[Вебгоҳ]] : || [https://samarkand.blog/ samarkand.blog] {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20190521111943/https://samarkand.blog/ |date=2019-05-21 }} |-bgcolor="#FFFFFF" |Шумораи мошинҳо : || 30 A (030-039)AA |} [[File:MASamarkandTalIRassad2.jpg|thumb|Манзараи Самарқанд]] '''Самарқанд''' — шаҳри қадима ва маркази [[вилояти Самарқанд]] и [[Ӯзбекистон]] аст ва қисмати зиёди мардуми ин шаҳри қадима [[тоҷик]] аст ([[суннӣ]], [[ҳанафӣ]]). Масоҳати шаҳр 120,1 км кв аст ва дар он 504,4 ҳазор нафар (соли 2015) шаҳрванд зиндагӣ мекунанд. Самарқанд — яке аз шаҳрҳои қадимтарини дунё мебошад, ки дар [[асри VIII]] пеш аз милод бунёд шудааст. Соли [[2001]] Самарқанд ба феҳристи мероси умумибашарии фарҳангии [[ЮНЕСКО]] дохил карда шудааст. Дар таърихи қадим Самарқанд пойтахти [[Давлати Суғди қадим]] буда, дар сарчашмаи хаттии "[[Авесто]]" номбар гардидааст. == Номгузорӣ == [[File:Registan square2014.JPG|thumb|Майдони [[Регистон]]]] [[File:Registan Sherdor madrassah2014.JPG|thumb|[[Мадрасаи Шердор]]]] [[File:Samarqand.png|thumb|Мадрасаи Биби хонум ва хиёбони Самарқанд]] [[File:Мемориальный комплекс Аль-Бухари 04.JPG|thumb|Масҷид ва мақбараи Ал-Бухори]] [[File:Мечеть в Самарканде.JPG|thumb|[[Масҷиди Ҳазрати Хизр]]]] [[File:Registan Ulugbek madrasah2014.JPG|thumb|[[Мадрасаи Улуғбек (Самарқанд)|Мадрасаи Улугбек]]]] [[File:Storks samarkand.jpg|thumb|Мадраса дар Самарқанд]] [[File:Ensemble Shakhi Zinda (2).JPG|thumb|Мақбараи Шоҳи Зинда]] [[File:Mausoleum of Amir Temur (1).JPG|thumb|Мақбараи Гӯри Амир]] Номгузории муосири — Самарқанд — аз калимаи [[Забони суғдӣ|суғдии]] ''Smʼrknδh'' бар меояд.<ref>''Лурье П. Б.'' [http://www.orientalstudies.ru/rus/images/pdf/dis_lurje_2004.pdf Историко-лингвистический анализ согдийской топонимики]. Дисс. на соиск. уч. ст. канд. фил. наук. {{СПб.}} 2004.— Стр. 39, 110</ref> Забоншиносон маънои ''asmara'' — санг ва ''қанд'' — шаҳр, яъне Самарқанд — «шаҳри сангин» маънидод мекунанд. ==Таърих== Баъди заволи [[Суғд]] (асри VIII), Самарқанд дар асрҳои миёна пойтахти ҳукуматдории якчанд давлатҳои таърихӣ шуда буд.(Нигаред ба:[[Таърихи Тоҷикистон]]) Самарқанд аз замонҳои қадим яке аз марказҳои асосӣ ва муҳимтарини тамаддуни Осиёи Марказӣ ба шумор меравад. Аксар воқеаҳои иҷтимоию сиёсӣ, таърихӣ, илмию адабӣ ва фарҳангии халқи форси бо ин шаҳри тоҷикнишин алоқаи ногусастанӣ дорад. Бозёфтҳои бостоншиносӣ гувоҳӣ медиҳанд, ки ҳанӯз дар аҳди Кӯшониён (асрҳои I-IV мелод) Самарқанд шаҳри обод ва инкишофёфта будааст: осори биноҳои бошукӯҳ, устохонаҳои ҳунармандӣ, ҳайкалчаҳои гилин, зарфҳои сафол, порчаи зарф бо навиштаи суғдӣ инкишофи ҳунармандӣ ва мадании ин шаҳрро дар он замон тасдиқ мекунанд. Дар охири асри VI Самарқандро Хоқонии турк ва баъдан арабҳо (соли 712) истило карданд. Мардуми шаҳрро лозим омад, ки ба муқобили аҷнабиён муқобилати сахт нишон диҳанд ва шӯриш намоянд. Яке аз ин шӯришҳои халқӣ дар таърих бо номи [[Исёни Муқаннаъ]] (солҳои 776-783) машҳур аст. Дар замони салтанати сулолаи [[Сомониён]] (солҳои 875-999) Самарқанд ба шаҳри тараққикарда, ободу зебо ва нашъунамоёфта табдил ёфт. Дар ин давра ҳунармандӣ, косибӣ, обчакорӣ, зироати полизӣ, тиҷорат, хусусан бофандагӣ тараққӣ кард. Дар Самарқанд ҳамчунин коғаз ва шиша истеҳсол мешуд, ки дар кишварҳои дуру наздик шуҳрат доштанд. Инчунин ҳунармандони Самарқанд рикоб, лаҷом, тасма, деги мис истеҳсол мекарданд. Аз ин лиҳоз дар бозорҳои кишварҳои Шарқу Ғарб савдогарон матоъи симгун, парча, газворҳои сурх (мумарҷол), газворҳои синизӣ, шоҳӣ, хайма, шиша, деги мис, чормағз, мавиз мебурданд. Инкишофи ҳунармандӣ ба ривоҷи илму фарҳанг, адабиёт, забони форсии дарӣ ва форсии тоҷикӣ мусоидат кард. Илмҳои ҳисоб, нуҷум, ҷуғрофия, кимиё, тиб, таъриху фалсафа ва нақди шеър инкишоф ёфтанд. Инчунин дар Самарқанду [[Бухоро]] ҳунари шаҳрсозӣ, меъморӣ ва санъати ороишӣ тараққӣ кард. Кӯшку қасрҳо, корвонсаройҳо, бозорҳои тимдор, [[масҷид]]ҳои ҷомеъ, боғҳо бунёд гардиданд. Кандакории сутуни сақфи биноҳо, гаҷкорӣ, ороиши зарфҳои сафолӣ ва филиззӣ бо маҳорат ва ҳунармандона сохта шудаанд. Чунончӣ, [[мақбара]]и [[Исмоили Сомонӣ]] дар [[Бухоро]] имрӯз ҳам бинандаро ба ҳайрат меоварад. Дар замони ҳукмронии [[Сомониён]] дар Самарқанд санъати мусиқӣ низ равнақ пайдо кард. Силсилаи оҳангу тарона ва сурудҳое эҷод шуданд, ки минбаъд бо номи «Дувоздаҳмақом»-у «[[Шашмақом]]» шуҳрат ёфтанд. Ҳамин тариқа, дар натиҷаи ҳуҷуми хоқони турк ва араб шаҳри Самарқанд ба харобазор табдил ёфта бошад ҳам, дар замони Сомониён яке аз шаҳрҳои ободу бузурги [[Осиёи Марказӣ]] маҳсуб мешуд. Дар ин шаҳр забону адабиёти форсии тоҷикӣ равнақ ёфт. Шоиру мутафаккирон ва табибони оламшумул тарбия ёфта ба воя расиданд ва аз худ осори ғании илмию адабии гаронмояе ба мерос гузоштанд. Аввалин шоироне, ки дар Самарқанд ба [[забони дарӣ]] шеър гуфтаанд, '''[[Абӯҳафси Суғдии Самарқандӣ]], Абӯлянбағӣ, [[Аббос ибни Тархони Самарқандӣ]] (Абу Тақӣ)''' мебошанд. Зиёда аз он, ба таъкиди муаллифи тазкираи «Оташкада» Лутфалибеки Озар, нахустин гӯяндаи «[[Шоҳнома]]» Абӯмансур Муҳаммад ибни Аҳмади [[Дақиқӣ]] зода ва тарбиятдидаи Самарқанд аст. Сипаҳсолори шеъри Аҷам Абӯабдуллоҳи [[Рӯдакӣ]] дар ҷавонӣ аз Панҷрӯди [[Панҷакент]] омада, дар Самарқанд тарбия дида, ба камол расидааст. Аз ин ҷост, ки Самарқанд ҳамчун шаҳри тамаддунофарини халқи тоҷик дар инкишофи илму фарҳанг, забону адабиёти форсии тоҷикӣ саҳми беназир дорад. Аз асри XI қабилаҳои бодиянишини турк яке аз паси дигаре ба Самарқанд фурӯ рехтанд: қарахониён, туркони салҷуқӣ, дар миёнаи садаи XII қаракидониён. Истилогарон ба шаҳр зарари калон расониданд. Равнақи илму адаб ба дараҷае коста шуд. Бо вуҷуди он намояндагони аҳли илму адаб, аз қабили '''[[Рашидии Самарқандӣ]], [[Сӯзании Самарқандӣ]], [[Шатранҷии Самарқандӣ]], [[Низомии Арӯзии Самарқандӣ]], [[Заҳирии Самарқандӣ]]''' ва дигарон анъанаҳои илму фарҳангу адаби замони Сомониёнро идома дода, аз худ дар соҳаҳои мухталиф мероси пурарзише боқӣ гузоштанд. Дар ин давра қабл аз ҳама истеҳсоли маснуоти кулолӣ, шишагӣ ва фулузӣ инкишоф ёфт. Ба ин бозёфтҳои бостоншиносӣ, аз қабили зарфҳои сирдор ва косаву табақҳои бесири пурнақшунигор гувоҳ аст ва аз ривоҷи ҳунармандӣ дар Самарқанд дарак медиҳанд. Соли 1220 истилогарони муғул бо сарварии [[Чингизхон]] Самарқандро забт намуданд. Аҷнабиён шаҳрро ба куллӣ хароб карда, аксари аҳолиро аз дами теғ гузарониданд. Шаҳри қадимаи [[Афросиёб]] ба харобазор мубаддал гашт ва аз байн рафт. Аллома [[Бобоҷон Ғафуров]] дар асари машҳури [[Тоҷикон (китоб)|«Тоҷикон»]] оид ба ҷангҳои шадиди мардуми шаҳр, қаҳрамонию ҷонфидоии онҳо сухан ронда, аз ҷумла навиштааст: «''Пас аз афтодани истеҳкомоти қалъаи Самарқанд ҳазорон диловарон ба масҷиди ҷомеъ паноҳ бурда, душманро ба наздик шудан намонданд. Муғулҳо бо роҳе масҷидро оташ заданд. Вале мудофиакунандагон аз ин наҳаросида, дар ҷои худ нишастанд ва сӯхта мурданро аз таслим шудан ба душман авлотар донистанд»''.<ref>Б.Ғафуров. Тоҷикон, - {{Душ.}}:«Ирфон»,1998, с.604</ref> Минбаъд низ муқобилат ва муборизаи мардуми шаҳр алайҳи ғосибони муғул заррае паст нашудааст, ки ба ин шӯриши бузурги халқии солҳои 1365-1366 гувоҳӣ медиҳад. Ва он дар таърих бо номи ҷунбиши [[Сарбадорон]] (бо сарвари толиби [[мадраса]] [[Мавлонозода]]) машҳур аст. Табиист, ки дар натиҷаи забткориҳои аҷнабиён ва бадбахтиҳои ба сари мардуми тоҷик овардаи муғулҳо оид ба равнақи илму адаби форсии тоҷикӣ дар садаи XIII сухан гуфтан ҷои гaп ҳам нест. Илму фарҳанг дар Самарқанд шикасти сахте дид. Аксар шоирону адибон, донишмандону мутафаккирон ба Туркия, Арабистону Ҳиндустон муҳоҷират намуданд. Дар аҳди [[Темуриён]] (охири асри XIV ва асри XV) Самарқанд аз нав ба зеботарин ва ободтарин шаҳрҳои Шарқ ва бузургтарин маркази иқтисодӣ, сиёсӣ ва фарҳангии [[Вароруд]] табдил ёфт. Дар шаҳр корхонаҳои ҳунармандӣ, дӯконҳои савдо, тимҳо, чойхонаву ошхонаҳо, корвонсаройҳо, устохонаҳои яроқсозӣ, зарробхона ва маҳбас бунёд гардиданд. Саноеи нафиса, минётура, меъморӣ, кошинкорӣ, наққошӣ, кандакорӣ, маснуоти филиззӣ, саҳҳофӣ, лаввоҳӣ, истеҳсоли коғаз дар зинаи нави сифатӣ тараққӣ кард. Махсусан коғази самарқандӣ дар кишварҳои дуру наздик шуҳрат дошт. Илмҳои риёзиёт, нуҷум, ҳайат, ҳандаса, тиб пеш рафтанд. Бояд гуфт, ки охирин зичи нуҷумии муътабар маҳз дар Самарқанд эҷод шудааст. Ғайр аз ин асари таърихии Муҳаммад Абдураззоқи Самарқандӣ «Матлаъ-ус-саъдайн ва маҷмаъ-ул - баҳрайн» дар ҳамин давра ба забони форсии тоҷикӣ иншо шуд, ки воқеаҳои таърихии солҳои 1304 - 1469-ро фаро мегирад. Давлатшоҳи Самарқандӣ тазкираи машҳури худ «Тазкират-уш-шуаро»-ро эҷод кард. Муҳаққиқони барҷастаи форсу тоҷик '''Қозизодаи Румӣ, Хоҷаи Хурд, Содиқ, Мавлонои Хофӣ, Алоудавлаи Самарқандӣ, Ғиёсуддини Ҷамшид, Муини Кошонӣ, Салоҳуддини Мӯсавӣ, Алоуддини Қӯшчӣ''' ва чанде дигар дар Самарқанд зиндагӣ ва эҷод кардаанд. Классикони барҷастаи адабиёти форсии тоҷикӣ ва ӯзбекӣ '''Абдураҳмони Ҷомӣ ва Алишери Навоиӣ''' низ дар Самарқанд таҳсил ва такмили илм намудаанд. Ба ин маънӣ Самарқанд дар охири садаи XIV ва садаи XV аз марказҳои асосии илму фарҳанг ва забону адабиёти форсии тоҷикӣ ба шумор рафтааст. Дар бораи расадхонаи [[Улуғбек]], манзараву фарҳангу ҳунармандони Самарқанд ва таърихи забти шаҳр аз ҷониби лашкари Шайбонихон дар соли 1501 [[Заҳируддини Муҳаммад Бобур]] дар асараш [[Бобурнома]] маълумоти нодир овардааст.<ref>http://www.ziyouz.uz/ru/literatura/period-temuridov-xiv-xv-vv/109--14831530 Захириддин Мухаммад Бабур (1483—1530)/О произведении "Бабур-наме"</ref> Дар садаи XVI шайбониёни Ӯзбек ба [[Вароруд]] ҳуҷум намуданд. Дар натиҷаи ғоратгарию тохтутозҳои қабилаҳои кӯчии ӯзбек шаҳру вилоятҳо хароб гашта, ғаллаву чорвои мардум ба яғмо рафт. Гуруснагии гушношуниде рух дод ва аҳолии бисёре аз гуруснагӣ талаф ёфтанд. Бобоҷон Ғафуров дар «Тоҷикон» аз «Бадоеъ-ул-вақоеъ»-и [[Зайниддин Восифӣ]], ки дар Самарқанд сукунат дошт ва шоҳиди бевоситаи бедодгарӣ ва гуруснагӣ буд, дар ин хусус пораеро иқтибос меоварад: ''«Дар ин сол (яъне соли 1512 мелодӣ) дар Самарқанд қаҳтӣ ва гаронӣ ба дараҷае расид, ки халоиқ, ба ҷуз қурси моҳу офтоб, ки дар дастархони фалак буд, дар дигар ҷой сурати нонро намедиданд ва гуруснагони фақир шабҳо ба ҷои хӯшаи гандум дар хаёли худ аз хирмани Парвин хӯша мечиданд»''. Восифӣ дар як шеъраш низ ин қаҳтӣ ва гуруснагиро тасвир карда, ба мардуми одӣ ҳамдардӣ баён намуда, нисбат ба сарватмандони ҳарису хабис бо нафрату кароҳат сухан рондааст: {{иқтибос|муаллиф= | <big>'''Гандум зи ҳар кӣ кас талабад, орд мекунад, ;Аз зарби мушт рустаи дандони вай тамом.'''</big>}} Садаи XVII низ асри тираву тор, асри инқирози илму адаб маҳсуб мешавад. Солҳои 1667-1687, яъне дар тӯли 20 сол зулму тааддии хон дар Самарқанд харобӣ ва қаҳтии даҳшатангезе рух дод ва ин қиматӣ, қаҳтӣ ба музофоту шаҳрҳои гирду атроф низ сироят намуд. [[Сайидои Насафӣ]] дар ин хусус мегӯяд: {{иқтибос|муаллиф=Сайидои Насафӣ| <big>'''Лаболаб шуд аз мурда бозору кӯй, ;Ҷаҳон пок гардид аз мурдашӯй. ;Бухоро тали Хоҷа Исҳоқ шуд, ;Самарқанд як кӯчаи қоқ шуд.'''</big>}} Фоҷеаи мардуми Самарқанд дар тазкираи [[Малеҳои Самарқандӣ]] ин тавр тасвир шудааст: «Аз таърихи 1082 усрат (сахтӣ) ва тороҷ ва яғмое, ки дар Самарқанд воқеъ шуд, хусусан баъд аз мутасарриф шудани Анушахони Урганҷӣ Самарқандро ободияш ба вайронӣ, маъмурияш ба харобӣ мубаддал ва муқимонаш ҷилои ватан гардиданд, мусофират ихтиёр карданд ва асари бемурруватӣ ва беилтифотии Хоқони мансур (бо нусрат) Субҳонқулихон ба иттиҳоми он ки мурдуми Самарқанд Анушахонро бе ҷангу ҷидол ба Самарқанд дохил кардаанд, ҳукм ба қатли мардуми ӯ фармудаанд ва тоифае аз мардуми юзро гузошта аз паи ҷурме ҷурмонаҳо аз мардуми Самарқанд гирифтанд».<ref>Аслҳо ва наслҳо.-{{Душ.}},2013,- с.6ғ7</ref> Бо ин ҳама тороҷгарӣ, ҷангу ҷидолҳо, ки боиси гуруснагиву қиматӣ ва қаҳтӣ мегардид, раванди иқтисодӣ ва маданию фарҳангии мардуми Самарқанд ба тамом қатъ нагашт. Маҳз маҳсули дасти эъҷозофарини ҳунармандони шаҳр буд, ки маҳсулоташон дар аксар музофотҳои Вароруд ва берун аз он дар мамолики Шарқ паҳн мешуданд. Самарқанд то нимаи садаи XIX дуюмин ва бузургтарин маркази ҳунармандию тиҷоратӣ дар аморати Бухоро ба шумор мерафт. Дар қиёси садаи XV илму фарҳанг ва адабиёт дар садаҳои XVI-XVII нисбатан сусттар бошад ҳам, ба ҳар ҳол як дараҷа пешрафт эҳсос мешавад. Дар ин асрҳо мунаҷҷимон '''Маҳмуд ибни Муҳаммад, Наҷмуддини Бирҷандӣ, Мирим Ҷалабӣ, табиб ва шоир Боқии Ҷарроҳ, Малеҳои шоир ва тазкиранавис, Муҳаммад Дарвеш, Дӯстӣ, Кафшӣ, Мавлоно Саъдуллоҳ Шоҳӣ, шоирон Афгор, Имтиҳон, Мулло Бақои Тамошо, Мулло Самеӣ, Мулҳам, Фитрати Зардӯзии Самарқандӣ, Мумтоз, Махмур, таърихнигор Саид Роқим''' ва дигарон дар Самарқанд зиндагӣ ва эҷод кардаанд. Дар ин давра санъати хаттотӣ ва минётура низ инкишоф ёфтааст. Бо вуҷуди ин мухоҷирати адибону донишмандони Самарқанд аз садаи XVI ба мамолики мухталиф шурӯъ шуд. Ба таъкиди муаллифи «Хизонаи омира» Ғуломалии Озод, бештар дар садаи XVII адибон, аз қабили Завқӣ, Турдӣ, Обидхон Мавлоно Дӯстӣ ва даҳҳо дигарон ба Ҳиндустон ҳиҷрат кардаанд. Маҳсули ҳамин равобит буд, ки дар шеъри шоирони Варорӯд сабки ҳиндӣ таъсир кард ва нақши амиқ гузошт.<ref name="ReferenceA">Аслҳо ва наслҳо.-{{Душ.}},2013,- с.8</ref> Ф.Беневини дар бораи Самарқанд нигоштааст:{{аввали иқтибос}}''«Самарқанд низ шаҳри бузург аст, вале ҳоло ними он холӣ буда, бо тохтутози ӯзбекҳо вайрон шудааст». Бумиёни тоҷик, ки аз дасти ӯзбек ба дод омада буданд, фарёдрасе надоштанд. Беневини боз мегӯяд: ''«тоҷик ва ҳирӣ (ҳиротӣ) пайваста ба Худо илтиҷо дорад, ки ӯро аз юғи тоқатнопазири ӯзбек раҳоӣ бахшад»''.''' Бинобар ин тоҷикон ягона роҳи халосиро аз зулму ситам дар ҷилои ватан медиданд. Аҳволи шаҳри Бухоро низ аз ин беҳтар набуд. Дар тӯли се соле, ки Ф. Беневини дар Бухоро буд, «аз ин шаҳр бештар аз чаҳор ҳазор кас ба Ҳинд муҳоҷират кардааст»{{охири иқтибос}}'''. Чунин буд аҳволи Вароруд дар чоряки аввали садаи XVIII.<ref name="ReferenceA"/> Устод М. Шакурӣ оид ба вазъи фоҷеабори он замон андеша ронда, аз ҷумла навиштааст: {{аввали иқтибос}}'«Ба замми ҳамаи инҳо биёбонгардҳо дар садаи XVIII ҳар тирамоҳ дар айни ҷамъоварии ҳосил чун мӯру малах омада, ҳама ҳосилро ба ғорат мебурданд ва нобуд мекарданд. Ин турктозии тирамоҳӣ боре ҳафт сол пайваста давом ёфт ва ба як ривоят, боре идомаи он бист сол буд. Яъне бист сл ҳар тирамоҳ омада, ҳосилро мебурданд! Хунрезӣ, қаҳтиву гуруснагии тӯлонӣ рӯй дод. Мардуми. бумӣ, яъне тоҷикон ҳазор-ҳазор талаф шуданд ва рӯй ба гурез ниҳоданд. Дар охири қарни XVIII дар Бухоро ду гузар одам монд. Дар Самарқанд касе намонд. Мадрасаҳои Регистони Самарқанд шағолхона шуданд. Дар бораи соли 1148 қамарӣ, яъне 1735 мелодӣ гуфтаанд: '''«Ба соли ҳазору саду чиҳлу ҳашт Самарқанд гардид монанди дашт»''{{охири иқтибос}}''' Устод Айнӣ низ дар «Таърихи амирони Манғитияи Бухоро» дар бораи воқеаҳои соли 1800 ишорае дорад: «Самарқанд дер боз хароб шуда, ба ҷуз се-чор хонавори шаҳрдарун ҷунбандае ва иморате дар он ҷо намонда буд».<ref>Муҳаммадҷони Шакурии Бухороӣ. Фитнаи инқилоб дар Бухоро. Аббос Алиев. – {{Душ.}}: Шуҷоиён, 2010, с. 65.</ref> Маълум мешавад, ки Самарқанд аз соли 1735 то 1880, яъне дар тӯли 65 сол ба худ наомада будааст. Минбаъд Самарқанд аз нав, ба таъбири М. Шакурӣ, ҷон тирифт, вале Марву Балх ба тамом аз байн рафтанд ва танҳо харобаҳои ин ду шаҳр боқӣ мондаасту бас. Табиист, ки дар ин давраи тираву тор касбу ҳунар, илму фарҳангу адаб дар Самарқанд аз инкишоф бозмонд. Ба гуфти Тӯрақул Зеҳнӣ, дар ин аҳд шоирони соҳибдевон кам низ гузаштаанд. == Дар тасарруфи Русия == [[File:Samarkand naan at Siyob Bazaar.jpg|thumb|Бозори Сиёб]] [[File:Needlework Artist (8145370623).jpg|thumb|Хунармандӣ дар Самарқанд]] [[2 май]]и соли [[1868]] [[империяи Русия|Русияи шоҳӣ]] шаҳри Самарқандро ба тасарруфи худ даровард. Табиист, ки ба ҳайати [[империяи Русия|Русия]] дохил шудани [[Вароруд]] баъзе паҳлуҳои мусбат ҳам дошт. Аввалан, низоъу ҷангҳои байниқабилавие, ки аз он мардуми бумию заҳматкаш осеб медиданд, барҳам хӯрд. Сониян, дар шаҳру музофотҳое, ки дар тасарруфи русҳо қарор доштанд, ғуломдорӣ ва хариду фурӯши ғуломон қатъиян манъ карда шуд. Ва ҳол он ки дар аморати Бухоро ин амали нангин идома дошт. Баъди ба Русия ҳамроҳ карда шудани Самарқанд косибӣ, ҳунармандӣ, бофандагӣ хеле ривоҷ ёфт. Дар охири садаи XIX ва ибтидои садаи XX дар Самарқанд заводҳои пахта, пилла, чарм, шаробкашӣ ба кор шурӯъ карданд. Аз ҷониби Красноводск соли [[1888]] ба Самарқанд роҳи оҳан кашида шуд. Симои шаҳр низ тадриҷан тағйир меёфт. Дар ҷануби ғарбии он шаҳри нави ҳозиразамон, хиёбонҳои васеву рост, иморатҳои сохти аврупойӣ бунёд ёфтанд. Соли 1870 аввалин шифохона беморонро қабул кард. Дар шаҳр чандин литсейю, мактаб, китобхона (соли 1870), музеи таърих (соли 1874), барои занону кӯдакон беморхонаи махсус (соли 1885) кушода шуд. Дар муҳити адабӣ '''Сипандӣ, Ҳодӣ, Фикрӣ, Писандӣ, Туғрал, Ҷуръат, Саидаҳмади Васлӣ, Муҳаммад Абдураҳим''' ва дигарон фаъолият доштанд. Соли 1904 дар Самарқанд нахустин рӯзномаи сотсиал-демократҳо бо унвони «Самарқанд» таъсис ёфт. Бо ин ҳама тағйироти иҷтимоию иқтисодӣ, маданию фарҳангӣ Самарқанд ба ҳар ҳол мустамликаи Русия буд. Сохтори шоҳии Русия заҳматкашонро пайваста дар шиканҷа нигоҳ медошт. Зеро Русия дар Варорӯд тартиботи мустамликавиро ҷорӣ менамуд. Бинобар ин мардуми бумӣ зулму тааддии дуҷонибаи истисморгарон - ҳам маҳаллӣ ва ҳам русро мекашиданд. Варорӯд ба манбаи моли хом табдил ёфт. Корбарӣ дар маҳкамаҳо мисли пешин аз рӯи шариат идома дошт. Хурдтарин эътирози мардум бераҳмона пахш карда мешуд. Дар Самарқанд аз рӯзҳои аввали истилои Русия алайҳи аҷнабиён шӯру ошӯбҳои халқӣ рух медод. Вале исёну ошӯбҳо махсусан дар солҳои инқилоби якуми рус (соли 1905) ва мардикоргирӣ барои корҳои ақибгоҳи Ҷанги якуми ҷаҳон авҷ гирифт: коргарон, косибон, ҳунармандони шаҳр ва ноҳияҳои гирду атрофи он корпартоӣ мекарданд, ба намоишҳои оммавӣ мебаромаданд. Дар айни авҷи шӯришу ошӯбҳо гумоштаи сиёсии Русияи шоҳӣ ба губернатори ҳарбии вилояти Сирдарё 27 июли соли 1906 навишта буд: ''«Мувофиқи баъзе овозаҳое, ки то ба мо расид, сартҳои Самарқанду Фарғонаву Тошкент аз Бухоро таппончаву милтиқ харида гирифта мерафтаанд. Дар Самарқанд ҳавлие набудааст, ки милтиқу [[таппонча]] надошта бошад»''.<ref>С. Айнӣ, Куллиёт. {{Душ.}}: «Ирфон»,1966,- ҷ. 10,-соли 19.</ref> Б.Ғафуров оид ба аҳволи вазнин ва тоқатфарсои мардикорон ва коргарони мавсимии заводу фабрикаҳои Самарқанду Фарғона ва сохтмони роҳи оҳан, ки корҳои вазнин бар дӯшашон буд, сухан ронда, як рубоии машҳури халқиро аз силсилаи шеърҳои ғарибӣ меоварад, ки ҳолати рӯҳонии тоҷиконро хеле муассир ва ба дарду алам баён месозад: {{иқтибос|муаллиф= | <big>'''Дар ғарибӣ гашта-гашта, ранги зард овардаам, ;Ранги зардамро ба пеши аҳли дард овардаам. ;Ранги зардамро бубину аз хазонам ёд кун! ;Дар сари қабрам нишину як даме фарёд кун! <ref>Б.Ғафуров. Тоҷикон. Китоби дуюм. - {{Душ.}}: «Ирфон»,1998, с. 248.</ref>'''</big>}} Ин буд аҳволи тоҷикони Самарқанд баъди тасарруфи Русия ва дар арафаи инқилоби болшевикӣ ва «инқилоби» Бухоро. Ҳамин тариқа, аз даврони қадим дар тӯли таърих мардуми Самарқанд чандин бор ҷилои ватан карда, дар аксои олам паҳну парешон шудаанд, ки имрӯз ҳам аҷдоди онҳоро дар тамоми мамолики дунё вохоҳем хӯрд. Бо вуҷуди ин Самарқанд дар ҳар давру замон муҳимтарин маркази илму фарҳанг ва забону адабиёти форсии тоҷикӣ ба шумор рафтааст. Олими машҳури Эрон [[Сайид Нафисӣ]] дар ин хусус дар мақолаи «Сарзамини поки ниёконам» навиштааст: «Шуарои Туркистон маъруфтарин ашъори форсиро сурудаанд. Шаҳрҳои бузург ва ободи ин ноҳия, ки аз қадимтарин шаҳрҳои Эрон шумурда мешаванд, мисли Самарқанд ва Бухоро ва Балх ва ғайра то замоне, ки авлоди Тимур салтанат кардааст, ҳамеша дорулмуаллими Эрон буданд. Ҳанӯз бадеътарин ва зеботарин шоҳкориҳои меъморон ва кошисозони Эронро дар Бухоро ва Балху Самарқанд метавон ёфт. Бузургони Эрон ағлаб аз ин сарзамин бархостаанд. Ҳар китоби форсиро, ки мехонем, ҳамеша моро ба ёди ин водии ниёгон меандозад, чӣ қадар падарони мо дар он ҷо мадфун шудаанд! То авосити қарни дувоздаҳум сатре аз таърихи Эрон нест, ки як бор исми Бухоро ё Самарқанд ва ё Балх дар он бурда нашуда бошад. Орзуи ман он аст, ки ин сарзамини поки ниёгони худро зиёрат кунам ва як бор дар умри хеш ин забони ширини порсиро аз даҳони самарқандиёну бухороиён бишунавам».<ref>Аслҳо ва наслҳо.-{{Душ.}}, 2013,- с.8</ref> == Замони муосир == [[File:Samarkand (3).JPG|thumb|Бинои ҳукумати вилояти Самарқанд]] [[File:Samarkand 2015 (16).JPG|thumb|кучаҳои Самарқанд]] [[File:Samarkand (5).JPG|thumb|фавораҳои Самарқанд]] [[File:Мечеть Биби Ханум (4).JPG|thumb|хиёбони назди мақбараи Биби Хонум]] [[File:Samarkand 2015 (27).JPG|thumb|фавораҳои Самарқанд]] Самарқанд аз [[15 январ]]и соли [[1938]] маркази [[вилояти Самарқанд]] аст, ки дар қисми марказии [[Ӯзбекистон]] ҷойгир аст. Аксари аҳолиаш тоҷикзабон ҳастанд. Иқлими вилоят мӯътадили континенталӣ буда, қариб 300 рӯзи сол офтобӣ аст, дарозии рӯз дар тобистон 15 соат мебошад. Маркази маъмурӣ, иқтисодӣ ва фарҳангии вилояти Самарқанд, шаҳри Самарқанд мебошад, ки аз шаҳри [[Тошканд]] 354 км дуртар ҷойгир шудааст. ==Фарҳанги тоҷикӣ == Нахустин шеърҳои поягузори адабиёти форс-тоҷик, Одамушшуаро Абӯабдуллоҳи Рӯдакӣ дар Самарқанд офарида шудаанд. Олимон то имрӯз рӯйи ҳунари шеъргӯии ӯ дар гӯшаҳои мухталифи дунё кор мебаранд. Ўдгориҳои меъмории ин шаҳри бостониву бӯстонӣ, махсусан қисмати Регистони он, беҳтарин намунаҳои ҳунари шаҳрсозии Осиёи Марказӣ маҳсуб меёбанд. Дар ин ҷо се мадраса – Улуғбек (солҳои 1417-1420), Шердор (1619-1636), Тилокорӣ (1647-1660) ва манораҳои пурнақшу нигор қомат афрохтаанд. Дасти Регистон пеши назари оламиён таърихи чандҳазорсоларо сафҳагардонӣ мекунад. Таассуф, ки на ҳама саҳифаҳои ин китоби бузург то ба мо хоно расидаанд. Ҳамаи роҳҳои Самарқанд рӯзгоре ба Регистон пайванди ногусастание доштанд. Аз ҷумла, шаш кӯчаи шаҳр ба «Тоқи телпакфурӯшон», ки дар асри XV бунёд гардидааст, мепайваст. Дар аҳди Амир Темур ва Мирзо Улуғбек Регистон ба майдони асосии тиҷоратӣ табдил ёфт. Имрӯз низ Регистон, ба сифати маркази тиҷорату ҳунармандӣ, аҳамияташро гум накардааст. Бо ташаббуси роҳбари мамлакат, баъди таҷдиду тармим ба ҷойи баргузории Ҷашнвораи байналхалқии мусиқии «Таронаҳои Шарқ» ва дигар чорабиниҳо табдил дода шудани Регистон, обрӯю эътибори майдон, шаҳри Самарқанд, мусиқии миллӣ ва Ӯзбекистонро дар сартосари олам густариш дод. Ба туфайли Ҷашнвора оламиён дар бораи мамлакати мо, мероси ғании фарҳангӣ, урфу одат ва арзишҳои миллии халқҳои он беш аз пеш ошноӣ пайдо карданд. Мадрасаи Улуғбек, ки ҳангоми дар қайди ҳаёт будани олими бузург бунёд гардидааст, дар қарни XV муассисаи бузурги илмӣ ва таълимии Осиёи Марказӣ маҳсуб меёфт. Дар ин ҷо, дар баробари илмҳои динӣ, фанҳои дунявӣ, аз қабили математика, астрономия ва фалсафа таълим дода мешуданд. «Афлотуни сонӣ» – Қозизодаи Румӣ дар ин мадраса ба толибилмон аз илми фалакиёт сабақ додааст. Дар ин даргоҳ шоирон ва мутафаккирони бузург Мавлоно [[Абдураҳмони Ҷомӣ]] ва Мир [[Алишери Навоӣ]] таҳсил доштаанд. Дар таърих гоҳо ҳодисаҳои ҳайратангези мантиқӣ ба вуқӯъ мепайванданд. Дар нимаи дуюми қарни IX милодӣ поягузори адабиёти форс-тоҷик Абӯабдуллоҳи Рӯдакӣ аз Самарқанд ба Бухоро рафт ва ба шарофати ӯ дар Бухоро доираи адабии муқтадире ташаккул ёфт. Баъди ҳазор сол таърих чунин бори масъулиятро ба дӯши фарзанди Бухоро – поягузори адабиёти навини тоҷик Садриддин Айнӣ гузошт. Вақте ин марди фозил аз Бухоро ба Самарқанд омад, ба шарофати ӯ дар нимаи аввали садаи ХХ доираи адабӣ эҳё гардид. Аҳли адабу фарҳанги Самарқанд, дар баробари устод Садриддин Айнӣ, дар ташаккули адабиёт ва мактабу маорифи навини тоҷик саҳми арзанда гузоштанд. Ҳам акнун аҳли адабу фарҳанги Самарқанд ба рушду таҳкими ҳавзаи ба худ хоси адабиёт ва мактабу маорифи тоҷикони ҷумҳурӣ саҳми босазо мегузоранд. Адабиёти ҳавза имрӯз, бе эҷодиёти пурбори шоиру нависандагони самарқандӣ: [[Болта Ортиқзода]], [[Салим Кенҷа]], [[Адаш Истад]], [[Нор Остонзода]], [[Ҳаёт Неъмат]], Акбар Пирӯзӣ, [[Бахтиёр Ҷумъаев]], [[Солеҳ Саидмурод]], [[Нормурод Каримзода]], [[Ӯктами Иброҳим]], Зоҳир Ҳасанзода, [[Ҳазрат Сабоҳӣ]], [[Тошқул Азимов]], [[Маҳбуба Турсунова]], [[Маҳбуба Неъматзода]], [[Асадулло Шукуров]], Хоҷа, [[Шаҳзодаи Самарқандӣ|Шаҳзода Назарзода]], [[Парисо]], [[Дилшоди Фарҳодзод]] ва дигарон тасаввурнопазир аст. Олимони Самарқанд [[Холиқ Мирзозода]], [[Раззоқ Ғаффоров]], [[Воҳид Абдулло]], [[Ботур Валихоҷаев]], [[Шавкат Шукуров]], [[Садрӣ Саъдиев]], [[Ҳоҷиқурбон Ҳамидзода]], [[Аслиддин Қамарзода]], [[Ҷумъа Ҳамроҳ]], [[Абдусалом Самадов]] ва дигарон тӯли даҳсолаҳои зиёд ба равшан намудани паҳлӯҳои ноаёни адабиёт, ташкили кори матбуот ва мактабу маорифи тоҷик бори заҳмат кашидаанд. Хоссатан, мақолаҳои доир ба адабиёти давраи истиқлол ва намояндагони он таълифнамудаи олимони адабиётшинос Садрӣ Саъдиев, Аслиддин Қамарзода, Ҷумъа Ҳамроҳ ва Абдусалом Самадов ба рушди адабиёти тоҷики ҳавза такони нав бахшиданд. Маҷмӯаҳои дастҷамъии тӯли солҳои гуногун, ба сифати мураттиб, ба хонандагон пешниҳоднамудаи Турақул Зеҳнӣ, Садрӣ Саъдиев – «Суханварони сайқали рӯйи замин» (Душанбе, 1973), Аслиддин Қамарзода– «Гулдастаи Самарқанд» (Душанбе – Тошканд, соли 1989), «Гулшани адаб» (Ширкати саҳҳомии табъу нашри «Шарқ», Тошканд, 2007) ва «Мадҳи Самарқанд» («Муҳаррир», шаҳри Тошканд, с.2013) далели онанд, ки дар ин ҳавза адабиёти тоҷик бо қадамҳои ба худ хос пеш меравад. Бояд ёдрас намуд, ки имрӯз баъзе намояндагони ҳавзаи адабиёти тоҷики Ӯзбекистон панҷа ба панҷаи суханварони ҳамзабони хориҷии худ зада метавонанд.<ref name="«Овози Самарқанд»">{{Cite web |url=http://ovozisamarqandnews.uz/data/documents/2015-no31-1.pdf |title=«Овози Самарқанд» |accessdate=2015-04-12 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160309165320/http://ovozisamarqandnews.uz/data/documents/2015-no31-1.pdf |archivedate=2016-03-09 }}</ref> ==Рӯзномаи тоҷикӣ == Дар вилояти Самарқанд нашрияи [[Овози Самарқанд (рӯзнома)]] мунтазам нашр мешавад. Дар саҳифаҳои рӯзнома мақолаҳои пурмӯҳтавои олимони шинохта, чакидаҳои хомаи шоиру нависандагону лавҳаю очеркҳои омӯзгорону шоирони пешқадам ва хабарнигорони ҷамоатии касбу корашон гуногун пайваста чоп мешаванд. Арбобони шоистаи илм [[Ботурхон Валихоҷаев]], [[Холиқ Мирзозода]], [[Абдураҳим Муқимов]], [[Акбар Адхамов]], [[Абдусалом Саидов]] эҷодкорони забардаст [[Болта Ортиқов|Болта Ортиқзода]] ва [[Ҳамроқули Даврон]] ҳамкори доимии рӯзнома буданд. Имрӯз ҳам ин анъана давом дорад. Олимони намоён [[Садрӣ Саъдиев]], [[Аслиддин Қамарзода]], [[Санъат Муҳаммадиев]], [[Хуршед Абдусамиев]], [[Ҷумъа Ҳамроҳ]], [[Ота Аҳроров]], [[Абдусалом Самадов]] бо мақолаҳои пурдолузарби худ дар байни муштариён маҳбубияти хоса доранд. Нависандаю шоирони шинохта [[Салим Кенҷа]], [[Адаш Истад]], [[Акбар Пирӯзӣ]], [[Нормурод Каримзода]], [[Худоназари Оқсоӣ]], [[Худойбердӣ Саидзода]], [[Ҳусейн Рашидӣ]], [[Маҳбуба Неъматзода]], [[Маҳбуба Турсунова]], [[Хоҷа (Норхоҷа Чоризода)]], [[Парисо]] бо шеъру ҳикояҳои худ саҳифаҳои адабии рӯзномаро хонданбоб менамоянд. == Ёдгориҳои таърихии Самарқанд == Самарқанд ёдгориҳои бои таърихии 3 ҳазорсола дорад ва аксарияташон дар давраи сулолаи [[Темуриён]] сохта шудаанд. Самарқанди бостонӣ аз қади­мулайём бо меъмориҳои таърихиаш дар ҷаҳон маълуму машҳур аст. Имрӯз дар вилоят 31 осорхона ва 64 [[зиёратгоҳ]] мавҷуд буда, дар соли 2014 қариб 5 миллион нафар аҳолии мампакат ва бештар аз 200 ҳазор нафар шаҳрвандони хориҷӣ ин ҷойҳоро тамошо карданд.<ref name="«Овози Самарқанд»"/> Дар Самарқанд ёдгориҳои бостонии қадимие, мавҷуданд, ки монанди ёдгориҳои бостонии [[Миср]]и қадим, [[Хитой]], [[Ҳиндустон]],[[Юнон]]и қадим ва [[Рим]] машҳур ҳастанд. * [[Расадхонаи Улуғбек]] (1428-1429) * [[Манзилгоҳи қадимии Афросиёб]] (асри 8 п.а.м.) * [[Шоҳи Зинда]] * [[Масҷиди Ҳазрати Хизр]] (миёнаи садаи XIX) * [[Масҷиди Биби-Хонум]] (1399-1404) * [[Мадрасаи Улуғбек]] (1417-1420) * [[Мадрасаи Шердор]] (1619-1635/36) * [[Мадрасаи Тило Қорӣ]] (1647-1659) * [[Бозори Чорсу]] (охири садаи XVIII) * [[Мадрасаи Рухобод]] (солҳои 1380) * [[Мақбараи Оқсарой]] (1470) * [[Гӯри Амир]] (1404) * [[Масҷиди Намозгоҳ]] (асри 17) * [[Мақбараи Ишрат Хона]] (1464) * [[Хоҷа Аҳрор]] (асрҳои 15-20) * [[Мақбараи Чупон ота]] (1430-1440) * [[Қабристонии Хӯҷа Абду Дорин]] (асрҳои 15-19) == Шеърҳо дар васфи Самарқанд == {{иқтибос|муаллиф=[[Муҳаммад Холиқ]]| <big>'''«Самарқанд сайқали рӯи замин аст, :Ҳавояш фораму хокаш маҳин аст. :Агар хоҳӣ бубинӣ ту биҳиште, :Ҳамин асту ҳамин асту ҳамин аст. :Ғазал гарчӣ арӯси шеър, аммо, :Самарқанд аз ғазал ҳам нозанин аст. :Ба олам чун Самарқанд офариданд, :Нидои офаридгор: «Офарин!» аст». :«Кам Афросиёб аз қасри Рум нест, :Хуросон бо Самарқанд оҳанин аст. :Хуросон, Балху Марву Рашту Хуҷанд, :Сувайдо бар замин аз худ ҳамин аст. :Ба сӯи Каҳкашон роҳ аз Самарқанд, :Ба арш ӯро чӣ Хуршеди зарин аст. :Ба мисли Оби раҳмат нест обе, :Бубин оби Зарафшон ангубин аст. :Зи роҳи Каҳкашон роҳ то ба Меъроҷ, :Ба даври Каҳкашон чархи барин аст. :Самарқанд устувори чархмеҳвар, :Чу имон чархи меҳвар бар замин аст. :Самарқандам дуо аз Ҳақ гирифтаст, :Зарангушти Хуросонро нигин аст. :Таҳамтан мисли он Испитамон кист, :Ки Шоҳе Зинда дар марзаш яқин аст. :Чароғи равшан аз партав Самарқанд, :Ба Регистон ду тан Мавло қарин аст. :Чӣ хуш нуре баланд аз марзи покаш, :Самарқанд осмони Ҳинду Чин аст. :Ба нони Осиё манзуру машҳур, :Ки Қасри Хонум аз ӯ шаҳнишин аст. :Ки чун Испитамон шерафкани гурд, :Ҷилои партави Ҳақ бар ҷабин аст. :Ба дӯш оташ гузашт аз Каҳкашон маҳ, :Панаҳдижи Самарқанд оҳанин аст. :Ба хун оғушта дар сангар гаҳе дил, :Ба бун оғушта гар дар хун матин аст. :Ба савдо рафту рафт аз каф Хуросон, :Чу хуршед аз азал бар рағми кин аст. :«Ба авҷи Кибриё паҳлӯи аҷз аст», :Биҳишти боғаш аз ангуру тин аст. :Ба Тӯрон Рустаму Суҳроб огоҳ, :Ба Рахши тездав Рустам ба зин аст. :Зи аҳди Суғдшаҳр овори нақд аст, :Ки аз ӯ қиссаҳои дилнишин аст. :Танини сози овоз аз Хуросон, :Раҳин аз Кибриё бар мо яқин аст… :Хирад бар дӯши ирфони Самарқанд, :Самарқанд кӯҳнаву нав нозанин аст.'''</big>}} == Аҳолӣ == {| class="wikitable" |- ! Сол !! (ҳазор нафар) |- | [[1897]] || 55,1 |- | [[1912]] || 83,2 |- | [[1925]] || 115,0 |- | [[1950]] || 180,0 |- | [[2002]] || 380,7 |- | [[2015]] || 504,4 |} ==Пайвандҳо== <references/> {{хурд}} [[Гурӯҳ:Шаҳрҳои Ӯзбекистон]] [[Гурӯҳ:Самарқанд]] [[Гурӯҳ:Шаҳрҳои муқаддас]] jw2x4rqwr08k40gl9t7jlt6pa8ijtfh 1309840 1309839 2022-08-14T20:35:34Z Based sogdian 34522 /* Преамбула */ wikitext text/x-wiki {{Маъноҳои дигар|2=Самарқанд}} {| border="0" cellpadding="2" cellspacing="1" style="float:right; empty-cells:show; margin-right:0em; margin-left:1em; margin-bottom:0.5em; background:#e3e3e3;" ! colspan="2" bgcolor="#00BFFF" | Самарқанд |-bgcolor="#FFFFFF" | colspan="2" align="center" bgcolor="#FFFFFF" | [[Акс:Samarkand city coa.jpg|150px|Нишони шаҳри Самарқанд]] |-bgcolor="#FFFFFF" |-bgcolor="#FFFFFF"|Самарқанд]] |- !colspan="2" bgcolor="#99ff99" | Донистаниҳо |-bgcolor="#FFFFFF" |[[Кишвар]] : || [[Акс:Coat of Arms of Uzbekistan.svg|20px]] [[Ӯзбекистон]] [[Акс:Flag of Uzbekistan.svg|30px]] |-bgcolor="#FFFFFF" |[[Вилоятҳои Ӯзбекистон|Вилоят]] : || [[Вилояти Самарқанд|Самарқанд]] |-bgcolor="#FFFFFF" |Замони таъсис : || соли [[Соли 742 п.м.|742 пеш аз милод]] |-bgcolor="#FFFFFF" |Шаҳр аз : || соли [[Соли 742 п.м.|742 пеш аз милод]] |-bgcolor="#FFFFFF" |Номҳои пешин : || Мароқанд |-bgcolor="#FFFFFF" |Раиси шаҳр: || Фурқат Раҳимов |-bgcolor="#FFFFFF" |- !colspan="2" bgcolor="BBDDFF" | Ҷуғрофиёи табиъӣ |-bgcolor="#FFFFFF" |Координатаҳо : || 38.3401 а.ш.; 38.4737 т.ш. |-bgcolor="#FFFFFF" |[[Масоҳат|Паҳноварӣ]] : || 120 км² |- |-bgcolor="#FFFFFF" | [[Ноҳияҳои Ӯзбекистон|Шумораи ноҳияҳо]] : || 4 |-bgcolor="#FFFFFF" | [[Ҷамоат|Шумораи ҷамоатҳо]] : || Номаълум |-bgcolor="#FFFFFF" |- !colspan="2" bgcolor="BBDDFF" | Мардум |-bgcolor="#FFFFFF" |Аҳолӣ ([[2018]]) : || 529,9 ҳазор нафар |-bgcolor="#FFFFFF" |Зичии аҳолӣ : || 4416 нафар/км² |-bgcolor="#FFFFFF" |Забони расмӣ : || [[Забони ӯзбекӣ|ӯзбекӣ]] |-bgcolor="#FFFFFF" |Забонҳои гуфторӣ :|| [[тоҷикӣ]], узбекӣ, форсӣ, русӣ |-bgcolor="#FFFFFF" |Мазҳаб : ||[[суннӣ]], [[ҳанафӣ]], масеҳӣ |-bgcolor="#FFFFFF" |- !colspan="2" bgcolor="BBDDFF" | Нишониҳо |-bgcolor="#FFFFFF" |Сарвожа : || |-bgcolor="#FFFFFF" |[[ISO 3166|ISO]]-намоя : || SMK |-bgcolor="#FFFFFF" |[[Коди телефонӣ|Пешшумора]] : || +998 66 |-bgcolor="#FFFFFF" |[[Нишонаи почта|Нишонии почта]] : || 140100 |-bgcolor="#FFFFFF" |[[Замон]] : || [[UTC]]+5 |-bgcolor="#FFFFFF" |[[Вебгоҳ]] : || [https://samarkand.blog/ samarkand.blog] {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20190521111943/https://samarkand.blog/ |date=2019-05-21 }} |-bgcolor="#FFFFFF" |Шумораи мошинҳо : || 30 A (030-039)AA |} [[File:MASamarkandTalIRassad2.jpg|thumb|Манзараи Самарқанд]] '''Самарқанд''' — шаҳри қадима ва маркази [[вилояти Самарқанд|вилояти Самарқанди]] [[Ӯзбекистон]] аст ва қисмати зиёди мардуми ин шаҳри қадима [[тоҷик]] аст ([[суннӣ]], [[ҳанафӣ]]). Масоҳати шаҳр 120,1 км кв аст ва дар он 504,4 ҳазор нафар (соли 2015) шаҳрванд зиндагӣ мекунанд. Самарқанд — яке аз шаҳрҳои қадимтарини дунё мебошад, ки дар [[асри VIII]] пеш аз милод бунёд шудааст. Соли [[2001]] Самарқанд ба феҳристи мероси умумибашарии фарҳангии [[ЮНЕСКО]] дохил карда шудааст. Дар таърихи қадим Самарқанд пойтахти [[Давлати Суғди қадим]] буда, дар сарчашмаи хаттии «[[Авесто]]» номбар гардидааст. == Номгузорӣ == [[File:Registan square2014.JPG|thumb|Майдони [[Регистон]]]] [[File:Registan Sherdor madrassah2014.JPG|thumb|[[Мадрасаи Шердор]]]] [[File:Samarqand.png|thumb|Мадрасаи Биби хонум ва хиёбони Самарқанд]] [[File:Мемориальный комплекс Аль-Бухари 04.JPG|thumb|Масҷид ва мақбараи Ал-Бухори]] [[File:Мечеть в Самарканде.JPG|thumb|[[Масҷиди Ҳазрати Хизр]]]] [[File:Registan Ulugbek madrasah2014.JPG|thumb|[[Мадрасаи Улуғбек (Самарқанд)|Мадрасаи Улугбек]]]] [[File:Storks samarkand.jpg|thumb|Мадраса дар Самарқанд]] [[File:Ensemble Shakhi Zinda (2).JPG|thumb|Мақбараи Шоҳи Зинда]] [[File:Mausoleum of Amir Temur (1).JPG|thumb|Мақбараи Гӯри Амир]] Номгузории муосири — Самарқанд — аз калимаи [[Забони суғдӣ|суғдии]] ''Smʼrknδh'' бар меояд.<ref>''Лурье П. Б.'' [http://www.orientalstudies.ru/rus/images/pdf/dis_lurje_2004.pdf Историко-лингвистический анализ согдийской топонимики]. Дисс. на соиск. уч. ст. канд. фил. наук. {{СПб.}} 2004.— Стр. 39, 110</ref> Забоншиносон маънои ''asmara'' — санг ва ''қанд'' — шаҳр, яъне Самарқанд — «шаҳри сангин» маънидод мекунанд. ==Таърих== Баъди заволи [[Суғд]] (асри VIII), Самарқанд дар асрҳои миёна пойтахти ҳукуматдории якчанд давлатҳои таърихӣ шуда буд.(Нигаред ба:[[Таърихи Тоҷикистон]]) Самарқанд аз замонҳои қадим яке аз марказҳои асосӣ ва муҳимтарини тамаддуни Осиёи Марказӣ ба шумор меравад. Аксар воқеаҳои иҷтимоию сиёсӣ, таърихӣ, илмию адабӣ ва фарҳангии халқи форси бо ин шаҳри тоҷикнишин алоқаи ногусастанӣ дорад. Бозёфтҳои бостоншиносӣ гувоҳӣ медиҳанд, ки ҳанӯз дар аҳди Кӯшониён (асрҳои I-IV мелод) Самарқанд шаҳри обод ва инкишофёфта будааст: осори биноҳои бошукӯҳ, устохонаҳои ҳунармандӣ, ҳайкалчаҳои гилин, зарфҳои сафол, порчаи зарф бо навиштаи суғдӣ инкишофи ҳунармандӣ ва мадании ин шаҳрро дар он замон тасдиқ мекунанд. Дар охири асри VI Самарқандро Хоқонии турк ва баъдан арабҳо (соли 712) истило карданд. Мардуми шаҳрро лозим омад, ки ба муқобили аҷнабиён муқобилати сахт нишон диҳанд ва шӯриш намоянд. Яке аз ин шӯришҳои халқӣ дар таърих бо номи [[Исёни Муқаннаъ]] (солҳои 776-783) машҳур аст. Дар замони салтанати сулолаи [[Сомониён]] (солҳои 875-999) Самарқанд ба шаҳри тараққикарда, ободу зебо ва нашъунамоёфта табдил ёфт. Дар ин давра ҳунармандӣ, косибӣ, обчакорӣ, зироати полизӣ, тиҷорат, хусусан бофандагӣ тараққӣ кард. Дар Самарқанд ҳамчунин коғаз ва шиша истеҳсол мешуд, ки дар кишварҳои дуру наздик шуҳрат доштанд. Инчунин ҳунармандони Самарқанд рикоб, лаҷом, тасма, деги мис истеҳсол мекарданд. Аз ин лиҳоз дар бозорҳои кишварҳои Шарқу Ғарб савдогарон матоъи симгун, парча, газворҳои сурх (мумарҷол), газворҳои синизӣ, шоҳӣ, хайма, шиша, деги мис, чормағз, мавиз мебурданд. Инкишофи ҳунармандӣ ба ривоҷи илму фарҳанг, адабиёт, забони форсии дарӣ ва форсии тоҷикӣ мусоидат кард. Илмҳои ҳисоб, нуҷум, ҷуғрофия, кимиё, тиб, таъриху фалсафа ва нақди шеър инкишоф ёфтанд. Инчунин дар Самарқанду [[Бухоро]] ҳунари шаҳрсозӣ, меъморӣ ва санъати ороишӣ тараққӣ кард. Кӯшку қасрҳо, корвонсаройҳо, бозорҳои тимдор, [[масҷид]]ҳои ҷомеъ, боғҳо бунёд гардиданд. Кандакории сутуни сақфи биноҳо, гаҷкорӣ, ороиши зарфҳои сафолӣ ва филиззӣ бо маҳорат ва ҳунармандона сохта шудаанд. Чунончӣ, [[мақбара]]и [[Исмоили Сомонӣ]] дар [[Бухоро]] имрӯз ҳам бинандаро ба ҳайрат меоварад. Дар замони ҳукмронии [[Сомониён]] дар Самарқанд санъати мусиқӣ низ равнақ пайдо кард. Силсилаи оҳангу тарона ва сурудҳое эҷод шуданд, ки минбаъд бо номи «Дувоздаҳмақом»-у «[[Шашмақом]]» шуҳрат ёфтанд. Ҳамин тариқа, дар натиҷаи ҳуҷуми хоқони турк ва араб шаҳри Самарқанд ба харобазор табдил ёфта бошад ҳам, дар замони Сомониён яке аз шаҳрҳои ободу бузурги [[Осиёи Марказӣ]] маҳсуб мешуд. Дар ин шаҳр забону адабиёти форсии тоҷикӣ равнақ ёфт. Шоиру мутафаккирон ва табибони оламшумул тарбия ёфта ба воя расиданд ва аз худ осори ғании илмию адабии гаронмояе ба мерос гузоштанд. Аввалин шоироне, ки дар Самарқанд ба [[забони дарӣ]] шеър гуфтаанд, '''[[Абӯҳафси Суғдии Самарқандӣ]], Абӯлянбағӣ, [[Аббос ибни Тархони Самарқандӣ]] (Абу Тақӣ)''' мебошанд. Зиёда аз он, ба таъкиди муаллифи тазкираи «Оташкада» Лутфалибеки Озар, нахустин гӯяндаи «[[Шоҳнома]]» Абӯмансур Муҳаммад ибни Аҳмади [[Дақиқӣ]] зода ва тарбиятдидаи Самарқанд аст. Сипаҳсолори шеъри Аҷам Абӯабдуллоҳи [[Рӯдакӣ]] дар ҷавонӣ аз Панҷрӯди [[Панҷакент]] омада, дар Самарқанд тарбия дида, ба камол расидааст. Аз ин ҷост, ки Самарқанд ҳамчун шаҳри тамаддунофарини халқи тоҷик дар инкишофи илму фарҳанг, забону адабиёти форсии тоҷикӣ саҳми беназир дорад. Аз асри XI қабилаҳои бодиянишини турк яке аз паси дигаре ба Самарқанд фурӯ рехтанд: қарахониён, туркони салҷуқӣ, дар миёнаи садаи XII қаракидониён. Истилогарон ба шаҳр зарари калон расониданд. Равнақи илму адаб ба дараҷае коста шуд. Бо вуҷуди он намояндагони аҳли илму адаб, аз қабили '''[[Рашидии Самарқандӣ]], [[Сӯзании Самарқандӣ]], [[Шатранҷии Самарқандӣ]], [[Низомии Арӯзии Самарқандӣ]], [[Заҳирии Самарқандӣ]]''' ва дигарон анъанаҳои илму фарҳангу адаби замони Сомониёнро идома дода, аз худ дар соҳаҳои мухталиф мероси пурарзише боқӣ гузоштанд. Дар ин давра қабл аз ҳама истеҳсоли маснуоти кулолӣ, шишагӣ ва фулузӣ инкишоф ёфт. Ба ин бозёфтҳои бостоншиносӣ, аз қабили зарфҳои сирдор ва косаву табақҳои бесири пурнақшунигор гувоҳ аст ва аз ривоҷи ҳунармандӣ дар Самарқанд дарак медиҳанд. Соли 1220 истилогарони муғул бо сарварии [[Чингизхон]] Самарқандро забт намуданд. Аҷнабиён шаҳрро ба куллӣ хароб карда, аксари аҳолиро аз дами теғ гузарониданд. Шаҳри қадимаи [[Афросиёб]] ба харобазор мубаддал гашт ва аз байн рафт. Аллома [[Бобоҷон Ғафуров]] дар асари машҳури [[Тоҷикон (китоб)|«Тоҷикон»]] оид ба ҷангҳои шадиди мардуми шаҳр, қаҳрамонию ҷонфидоии онҳо сухан ронда, аз ҷумла навиштааст: «''Пас аз афтодани истеҳкомоти қалъаи Самарқанд ҳазорон диловарон ба масҷиди ҷомеъ паноҳ бурда, душманро ба наздик шудан намонданд. Муғулҳо бо роҳе масҷидро оташ заданд. Вале мудофиакунандагон аз ин наҳаросида, дар ҷои худ нишастанд ва сӯхта мурданро аз таслим шудан ба душман авлотар донистанд»''.<ref>Б.Ғафуров. Тоҷикон, - {{Душ.}}:«Ирфон»,1998, с.604</ref> Минбаъд низ муқобилат ва муборизаи мардуми шаҳр алайҳи ғосибони муғул заррае паст нашудааст, ки ба ин шӯриши бузурги халқии солҳои 1365-1366 гувоҳӣ медиҳад. Ва он дар таърих бо номи ҷунбиши [[Сарбадорон]] (бо сарвари толиби [[мадраса]] [[Мавлонозода]]) машҳур аст. Табиист, ки дар натиҷаи забткориҳои аҷнабиён ва бадбахтиҳои ба сари мардуми тоҷик овардаи муғулҳо оид ба равнақи илму адаби форсии тоҷикӣ дар садаи XIII сухан гуфтан ҷои гaп ҳам нест. Илму фарҳанг дар Самарқанд шикасти сахте дид. Аксар шоирону адибон, донишмандону мутафаккирон ба Туркия, Арабистону Ҳиндустон муҳоҷират намуданд. Дар аҳди [[Темуриён]] (охири асри XIV ва асри XV) Самарқанд аз нав ба зеботарин ва ободтарин шаҳрҳои Шарқ ва бузургтарин маркази иқтисодӣ, сиёсӣ ва фарҳангии [[Вароруд]] табдил ёфт. Дар шаҳр корхонаҳои ҳунармандӣ, дӯконҳои савдо, тимҳо, чойхонаву ошхонаҳо, корвонсаройҳо, устохонаҳои яроқсозӣ, зарробхона ва маҳбас бунёд гардиданд. Саноеи нафиса, минётура, меъморӣ, кошинкорӣ, наққошӣ, кандакорӣ, маснуоти филиззӣ, саҳҳофӣ, лаввоҳӣ, истеҳсоли коғаз дар зинаи нави сифатӣ тараққӣ кард. Махсусан коғази самарқандӣ дар кишварҳои дуру наздик шуҳрат дошт. Илмҳои риёзиёт, нуҷум, ҳайат, ҳандаса, тиб пеш рафтанд. Бояд гуфт, ки охирин зичи нуҷумии муътабар маҳз дар Самарқанд эҷод шудааст. Ғайр аз ин асари таърихии Муҳаммад Абдураззоқи Самарқандӣ «Матлаъ-ус-саъдайн ва маҷмаъ-ул - баҳрайн» дар ҳамин давра ба забони форсии тоҷикӣ иншо шуд, ки воқеаҳои таърихии солҳои 1304 - 1469-ро фаро мегирад. Давлатшоҳи Самарқандӣ тазкираи машҳури худ «Тазкират-уш-шуаро»-ро эҷод кард. Муҳаққиқони барҷастаи форсу тоҷик '''Қозизодаи Румӣ, Хоҷаи Хурд, Содиқ, Мавлонои Хофӣ, Алоудавлаи Самарқандӣ, Ғиёсуддини Ҷамшид, Муини Кошонӣ, Салоҳуддини Мӯсавӣ, Алоуддини Қӯшчӣ''' ва чанде дигар дар Самарқанд зиндагӣ ва эҷод кардаанд. Классикони барҷастаи адабиёти форсии тоҷикӣ ва ӯзбекӣ '''Абдураҳмони Ҷомӣ ва Алишери Навоиӣ''' низ дар Самарқанд таҳсил ва такмили илм намудаанд. Ба ин маънӣ Самарқанд дар охири садаи XIV ва садаи XV аз марказҳои асосии илму фарҳанг ва забону адабиёти форсии тоҷикӣ ба шумор рафтааст. Дар бораи расадхонаи [[Улуғбек]], манзараву фарҳангу ҳунармандони Самарқанд ва таърихи забти шаҳр аз ҷониби лашкари Шайбонихон дар соли 1501 [[Заҳируддини Муҳаммад Бобур]] дар асараш [[Бобурнома]] маълумоти нодир овардааст.<ref>http://www.ziyouz.uz/ru/literatura/period-temuridov-xiv-xv-vv/109--14831530 Захириддин Мухаммад Бабур (1483—1530)/О произведении "Бабур-наме"</ref> Дар садаи XVI шайбониёни Ӯзбек ба [[Вароруд]] ҳуҷум намуданд. Дар натиҷаи ғоратгарию тохтутозҳои қабилаҳои кӯчии ӯзбек шаҳру вилоятҳо хароб гашта, ғаллаву чорвои мардум ба яғмо рафт. Гуруснагии гушношуниде рух дод ва аҳолии бисёре аз гуруснагӣ талаф ёфтанд. Бобоҷон Ғафуров дар «Тоҷикон» аз «Бадоеъ-ул-вақоеъ»-и [[Зайниддин Восифӣ]], ки дар Самарқанд сукунат дошт ва шоҳиди бевоситаи бедодгарӣ ва гуруснагӣ буд, дар ин хусус пораеро иқтибос меоварад: ''«Дар ин сол (яъне соли 1512 мелодӣ) дар Самарқанд қаҳтӣ ва гаронӣ ба дараҷае расид, ки халоиқ, ба ҷуз қурси моҳу офтоб, ки дар дастархони фалак буд, дар дигар ҷой сурати нонро намедиданд ва гуруснагони фақир шабҳо ба ҷои хӯшаи гандум дар хаёли худ аз хирмани Парвин хӯша мечиданд»''. Восифӣ дар як шеъраш низ ин қаҳтӣ ва гуруснагиро тасвир карда, ба мардуми одӣ ҳамдардӣ баён намуда, нисбат ба сарватмандони ҳарису хабис бо нафрату кароҳат сухан рондааст: {{иқтибос|муаллиф= | <big>'''Гандум зи ҳар кӣ кас талабад, орд мекунад, ;Аз зарби мушт рустаи дандони вай тамом.'''</big>}} Садаи XVII низ асри тираву тор, асри инқирози илму адаб маҳсуб мешавад. Солҳои 1667-1687, яъне дар тӯли 20 сол зулму тааддии хон дар Самарқанд харобӣ ва қаҳтии даҳшатангезе рух дод ва ин қиматӣ, қаҳтӣ ба музофоту шаҳрҳои гирду атроф низ сироят намуд. [[Сайидои Насафӣ]] дар ин хусус мегӯяд: {{иқтибос|муаллиф=Сайидои Насафӣ| <big>'''Лаболаб шуд аз мурда бозору кӯй, ;Ҷаҳон пок гардид аз мурдашӯй. ;Бухоро тали Хоҷа Исҳоқ шуд, ;Самарқанд як кӯчаи қоқ шуд.'''</big>}} Фоҷеаи мардуми Самарқанд дар тазкираи [[Малеҳои Самарқандӣ]] ин тавр тасвир шудааст: «Аз таърихи 1082 усрат (сахтӣ) ва тороҷ ва яғмое, ки дар Самарқанд воқеъ шуд, хусусан баъд аз мутасарриф шудани Анушахони Урганҷӣ Самарқандро ободияш ба вайронӣ, маъмурияш ба харобӣ мубаддал ва муқимонаш ҷилои ватан гардиданд, мусофират ихтиёр карданд ва асари бемурруватӣ ва беилтифотии Хоқони мансур (бо нусрат) Субҳонқулихон ба иттиҳоми он ки мурдуми Самарқанд Анушахонро бе ҷангу ҷидол ба Самарқанд дохил кардаанд, ҳукм ба қатли мардуми ӯ фармудаанд ва тоифае аз мардуми юзро гузошта аз паи ҷурме ҷурмонаҳо аз мардуми Самарқанд гирифтанд».<ref>Аслҳо ва наслҳо.-{{Душ.}},2013,- с.6ғ7</ref> Бо ин ҳама тороҷгарӣ, ҷангу ҷидолҳо, ки боиси гуруснагиву қиматӣ ва қаҳтӣ мегардид, раванди иқтисодӣ ва маданию фарҳангии мардуми Самарқанд ба тамом қатъ нагашт. Маҳз маҳсули дасти эъҷозофарини ҳунармандони шаҳр буд, ки маҳсулоташон дар аксар музофотҳои Вароруд ва берун аз он дар мамолики Шарқ паҳн мешуданд. Самарқанд то нимаи садаи XIX дуюмин ва бузургтарин маркази ҳунармандию тиҷоратӣ дар аморати Бухоро ба шумор мерафт. Дар қиёси садаи XV илму фарҳанг ва адабиёт дар садаҳои XVI-XVII нисбатан сусттар бошад ҳам, ба ҳар ҳол як дараҷа пешрафт эҳсос мешавад. Дар ин асрҳо мунаҷҷимон '''Маҳмуд ибни Муҳаммад, Наҷмуддини Бирҷандӣ, Мирим Ҷалабӣ, табиб ва шоир Боқии Ҷарроҳ, Малеҳои шоир ва тазкиранавис, Муҳаммад Дарвеш, Дӯстӣ, Кафшӣ, Мавлоно Саъдуллоҳ Шоҳӣ, шоирон Афгор, Имтиҳон, Мулло Бақои Тамошо, Мулло Самеӣ, Мулҳам, Фитрати Зардӯзии Самарқандӣ, Мумтоз, Махмур, таърихнигор Саид Роқим''' ва дигарон дар Самарқанд зиндагӣ ва эҷод кардаанд. Дар ин давра санъати хаттотӣ ва минётура низ инкишоф ёфтааст. Бо вуҷуди ин мухоҷирати адибону донишмандони Самарқанд аз садаи XVI ба мамолики мухталиф шурӯъ шуд. Ба таъкиди муаллифи «Хизонаи омира» Ғуломалии Озод, бештар дар садаи XVII адибон, аз қабили Завқӣ, Турдӣ, Обидхон Мавлоно Дӯстӣ ва даҳҳо дигарон ба Ҳиндустон ҳиҷрат кардаанд. Маҳсули ҳамин равобит буд, ки дар шеъри шоирони Варорӯд сабки ҳиндӣ таъсир кард ва нақши амиқ гузошт.<ref name="ReferenceA">Аслҳо ва наслҳо.-{{Душ.}},2013,- с.8</ref> Ф.Беневини дар бораи Самарқанд нигоштааст:{{аввали иқтибос}}''«Самарқанд низ шаҳри бузург аст, вале ҳоло ними он холӣ буда, бо тохтутози ӯзбекҳо вайрон шудааст». Бумиёни тоҷик, ки аз дасти ӯзбек ба дод омада буданд, фарёдрасе надоштанд. Беневини боз мегӯяд: ''«тоҷик ва ҳирӣ (ҳиротӣ) пайваста ба Худо илтиҷо дорад, ки ӯро аз юғи тоқатнопазири ӯзбек раҳоӣ бахшад»''.''' Бинобар ин тоҷикон ягона роҳи халосиро аз зулму ситам дар ҷилои ватан медиданд. Аҳволи шаҳри Бухоро низ аз ин беҳтар набуд. Дар тӯли се соле, ки Ф. Беневини дар Бухоро буд, «аз ин шаҳр бештар аз чаҳор ҳазор кас ба Ҳинд муҳоҷират кардааст»{{охири иқтибос}}'''. Чунин буд аҳволи Вароруд дар чоряки аввали садаи XVIII.<ref name="ReferenceA"/> Устод М. Шакурӣ оид ба вазъи фоҷеабори он замон андеша ронда, аз ҷумла навиштааст: {{аввали иқтибос}}'«Ба замми ҳамаи инҳо биёбонгардҳо дар садаи XVIII ҳар тирамоҳ дар айни ҷамъоварии ҳосил чун мӯру малах омада, ҳама ҳосилро ба ғорат мебурданд ва нобуд мекарданд. Ин турктозии тирамоҳӣ боре ҳафт сол пайваста давом ёфт ва ба як ривоят, боре идомаи он бист сол буд. Яъне бист сл ҳар тирамоҳ омада, ҳосилро мебурданд! Хунрезӣ, қаҳтиву гуруснагии тӯлонӣ рӯй дод. Мардуми. бумӣ, яъне тоҷикон ҳазор-ҳазор талаф шуданд ва рӯй ба гурез ниҳоданд. Дар охири қарни XVIII дар Бухоро ду гузар одам монд. Дар Самарқанд касе намонд. Мадрасаҳои Регистони Самарқанд шағолхона шуданд. Дар бораи соли 1148 қамарӣ, яъне 1735 мелодӣ гуфтаанд: '''«Ба соли ҳазору саду чиҳлу ҳашт Самарқанд гардид монанди дашт»''{{охири иқтибос}}''' Устод Айнӣ низ дар «Таърихи амирони Манғитияи Бухоро» дар бораи воқеаҳои соли 1800 ишорае дорад: «Самарқанд дер боз хароб шуда, ба ҷуз се-чор хонавори шаҳрдарун ҷунбандае ва иморате дар он ҷо намонда буд».<ref>Муҳаммадҷони Шакурии Бухороӣ. Фитнаи инқилоб дар Бухоро. Аббос Алиев. – {{Душ.}}: Шуҷоиён, 2010, с. 65.</ref> Маълум мешавад, ки Самарқанд аз соли 1735 то 1880, яъне дар тӯли 65 сол ба худ наомада будааст. Минбаъд Самарқанд аз нав, ба таъбири М. Шакурӣ, ҷон тирифт, вале Марву Балх ба тамом аз байн рафтанд ва танҳо харобаҳои ин ду шаҳр боқӣ мондаасту бас. Табиист, ки дар ин давраи тираву тор касбу ҳунар, илму фарҳангу адаб дар Самарқанд аз инкишоф бозмонд. Ба гуфти Тӯрақул Зеҳнӣ, дар ин аҳд шоирони соҳибдевон кам низ гузаштаанд. == Дар тасарруфи Русия == [[File:Samarkand naan at Siyob Bazaar.jpg|thumb|Бозори Сиёб]] [[File:Needlework Artist (8145370623).jpg|thumb|Хунармандӣ дар Самарқанд]] [[2 май]]и соли [[1868]] [[империяи Русия|Русияи шоҳӣ]] шаҳри Самарқандро ба тасарруфи худ даровард. Табиист, ки ба ҳайати [[империяи Русия|Русия]] дохил шудани [[Вароруд]] баъзе паҳлуҳои мусбат ҳам дошт. Аввалан, низоъу ҷангҳои байниқабилавие, ки аз он мардуми бумию заҳматкаш осеб медиданд, барҳам хӯрд. Сониян, дар шаҳру музофотҳое, ки дар тасарруфи русҳо қарор доштанд, ғуломдорӣ ва хариду фурӯши ғуломон қатъиян манъ карда шуд. Ва ҳол он ки дар аморати Бухоро ин амали нангин идома дошт. Баъди ба Русия ҳамроҳ карда шудани Самарқанд косибӣ, ҳунармандӣ, бофандагӣ хеле ривоҷ ёфт. Дар охири садаи XIX ва ибтидои садаи XX дар Самарқанд заводҳои пахта, пилла, чарм, шаробкашӣ ба кор шурӯъ карданд. Аз ҷониби Красноводск соли [[1888]] ба Самарқанд роҳи оҳан кашида шуд. Симои шаҳр низ тадриҷан тағйир меёфт. Дар ҷануби ғарбии он шаҳри нави ҳозиразамон, хиёбонҳои васеву рост, иморатҳои сохти аврупойӣ бунёд ёфтанд. Соли 1870 аввалин шифохона беморонро қабул кард. Дар шаҳр чандин литсейю, мактаб, китобхона (соли 1870), музеи таърих (соли 1874), барои занону кӯдакон беморхонаи махсус (соли 1885) кушода шуд. Дар муҳити адабӣ '''Сипандӣ, Ҳодӣ, Фикрӣ, Писандӣ, Туғрал, Ҷуръат, Саидаҳмади Васлӣ, Муҳаммад Абдураҳим''' ва дигарон фаъолият доштанд. Соли 1904 дар Самарқанд нахустин рӯзномаи сотсиал-демократҳо бо унвони «Самарқанд» таъсис ёфт. Бо ин ҳама тағйироти иҷтимоию иқтисодӣ, маданию фарҳангӣ Самарқанд ба ҳар ҳол мустамликаи Русия буд. Сохтори шоҳии Русия заҳматкашонро пайваста дар шиканҷа нигоҳ медошт. Зеро Русия дар Варорӯд тартиботи мустамликавиро ҷорӣ менамуд. Бинобар ин мардуми бумӣ зулму тааддии дуҷонибаи истисморгарон - ҳам маҳаллӣ ва ҳам русро мекашиданд. Варорӯд ба манбаи моли хом табдил ёфт. Корбарӣ дар маҳкамаҳо мисли пешин аз рӯи шариат идома дошт. Хурдтарин эътирози мардум бераҳмона пахш карда мешуд. Дар Самарқанд аз рӯзҳои аввали истилои Русия алайҳи аҷнабиён шӯру ошӯбҳои халқӣ рух медод. Вале исёну ошӯбҳо махсусан дар солҳои инқилоби якуми рус (соли 1905) ва мардикоргирӣ барои корҳои ақибгоҳи Ҷанги якуми ҷаҳон авҷ гирифт: коргарон, косибон, ҳунармандони шаҳр ва ноҳияҳои гирду атрофи он корпартоӣ мекарданд, ба намоишҳои оммавӣ мебаромаданд. Дар айни авҷи шӯришу ошӯбҳо гумоштаи сиёсии Русияи шоҳӣ ба губернатори ҳарбии вилояти Сирдарё 27 июли соли 1906 навишта буд: ''«Мувофиқи баъзе овозаҳое, ки то ба мо расид, сартҳои Самарқанду Фарғонаву Тошкент аз Бухоро таппончаву милтиқ харида гирифта мерафтаанд. Дар Самарқанд ҳавлие набудааст, ки милтиқу [[таппонча]] надошта бошад»''.<ref>С. Айнӣ, Куллиёт. {{Душ.}}: «Ирфон»,1966,- ҷ. 10,-соли 19.</ref> Б.Ғафуров оид ба аҳволи вазнин ва тоқатфарсои мардикорон ва коргарони мавсимии заводу фабрикаҳои Самарқанду Фарғона ва сохтмони роҳи оҳан, ки корҳои вазнин бар дӯшашон буд, сухан ронда, як рубоии машҳури халқиро аз силсилаи шеърҳои ғарибӣ меоварад, ки ҳолати рӯҳонии тоҷиконро хеле муассир ва ба дарду алам баён месозад: {{иқтибос|муаллиф= | <big>'''Дар ғарибӣ гашта-гашта, ранги зард овардаам, ;Ранги зардамро ба пеши аҳли дард овардаам. ;Ранги зардамро бубину аз хазонам ёд кун! ;Дар сари қабрам нишину як даме фарёд кун! <ref>Б.Ғафуров. Тоҷикон. Китоби дуюм. - {{Душ.}}: «Ирфон»,1998, с. 248.</ref>'''</big>}} Ин буд аҳволи тоҷикони Самарқанд баъди тасарруфи Русия ва дар арафаи инқилоби болшевикӣ ва «инқилоби» Бухоро. Ҳамин тариқа, аз даврони қадим дар тӯли таърих мардуми Самарқанд чандин бор ҷилои ватан карда, дар аксои олам паҳну парешон шудаанд, ки имрӯз ҳам аҷдоди онҳоро дар тамоми мамолики дунё вохоҳем хӯрд. Бо вуҷуди ин Самарқанд дар ҳар давру замон муҳимтарин маркази илму фарҳанг ва забону адабиёти форсии тоҷикӣ ба шумор рафтааст. Олими машҳури Эрон [[Сайид Нафисӣ]] дар ин хусус дар мақолаи «Сарзамини поки ниёконам» навиштааст: «Шуарои Туркистон маъруфтарин ашъори форсиро сурудаанд. Шаҳрҳои бузург ва ободи ин ноҳия, ки аз қадимтарин шаҳрҳои Эрон шумурда мешаванд, мисли Самарқанд ва Бухоро ва Балх ва ғайра то замоне, ки авлоди Тимур салтанат кардааст, ҳамеша дорулмуаллими Эрон буданд. Ҳанӯз бадеътарин ва зеботарин шоҳкориҳои меъморон ва кошисозони Эронро дар Бухоро ва Балху Самарқанд метавон ёфт. Бузургони Эрон ағлаб аз ин сарзамин бархостаанд. Ҳар китоби форсиро, ки мехонем, ҳамеша моро ба ёди ин водии ниёгон меандозад, чӣ қадар падарони мо дар он ҷо мадфун шудаанд! То авосити қарни дувоздаҳум сатре аз таърихи Эрон нест, ки як бор исми Бухоро ё Самарқанд ва ё Балх дар он бурда нашуда бошад. Орзуи ман он аст, ки ин сарзамини поки ниёгони худро зиёрат кунам ва як бор дар умри хеш ин забони ширини порсиро аз даҳони самарқандиёну бухороиён бишунавам».<ref>Аслҳо ва наслҳо.-{{Душ.}}, 2013,- с.8</ref> == Замони муосир == [[File:Samarkand (3).JPG|thumb|Бинои ҳукумати вилояти Самарқанд]] [[File:Samarkand 2015 (16).JPG|thumb|кучаҳои Самарқанд]] [[File:Samarkand (5).JPG|thumb|фавораҳои Самарқанд]] [[File:Мечеть Биби Ханум (4).JPG|thumb|хиёбони назди мақбараи Биби Хонум]] [[File:Samarkand 2015 (27).JPG|thumb|фавораҳои Самарқанд]] Самарқанд аз [[15 январ]]и соли [[1938]] маркази [[вилояти Самарқанд]] аст, ки дар қисми марказии [[Ӯзбекистон]] ҷойгир аст. Аксари аҳолиаш тоҷикзабон ҳастанд. Иқлими вилоят мӯътадили континенталӣ буда, қариб 300 рӯзи сол офтобӣ аст, дарозии рӯз дар тобистон 15 соат мебошад. Маркази маъмурӣ, иқтисодӣ ва фарҳангии вилояти Самарқанд, шаҳри Самарқанд мебошад, ки аз шаҳри [[Тошканд]] 354 км дуртар ҷойгир шудааст. ==Фарҳанги тоҷикӣ == Нахустин шеърҳои поягузори адабиёти форс-тоҷик, Одамушшуаро Абӯабдуллоҳи Рӯдакӣ дар Самарқанд офарида шудаанд. Олимон то имрӯз рӯйи ҳунари шеъргӯии ӯ дар гӯшаҳои мухталифи дунё кор мебаранд. Ўдгориҳои меъмории ин шаҳри бостониву бӯстонӣ, махсусан қисмати Регистони он, беҳтарин намунаҳои ҳунари шаҳрсозии Осиёи Марказӣ маҳсуб меёбанд. Дар ин ҷо се мадраса – Улуғбек (солҳои 1417-1420), Шердор (1619-1636), Тилокорӣ (1647-1660) ва манораҳои пурнақшу нигор қомат афрохтаанд. Дасти Регистон пеши назари оламиён таърихи чандҳазорсоларо сафҳагардонӣ мекунад. Таассуф, ки на ҳама саҳифаҳои ин китоби бузург то ба мо хоно расидаанд. Ҳамаи роҳҳои Самарқанд рӯзгоре ба Регистон пайванди ногусастание доштанд. Аз ҷумла, шаш кӯчаи шаҳр ба «Тоқи телпакфурӯшон», ки дар асри XV бунёд гардидааст, мепайваст. Дар аҳди Амир Темур ва Мирзо Улуғбек Регистон ба майдони асосии тиҷоратӣ табдил ёфт. Имрӯз низ Регистон, ба сифати маркази тиҷорату ҳунармандӣ, аҳамияташро гум накардааст. Бо ташаббуси роҳбари мамлакат, баъди таҷдиду тармим ба ҷойи баргузории Ҷашнвораи байналхалқии мусиқии «Таронаҳои Шарқ» ва дигар чорабиниҳо табдил дода шудани Регистон, обрӯю эътибори майдон, шаҳри Самарқанд, мусиқии миллӣ ва Ӯзбекистонро дар сартосари олам густариш дод. Ба туфайли Ҷашнвора оламиён дар бораи мамлакати мо, мероси ғании фарҳангӣ, урфу одат ва арзишҳои миллии халқҳои он беш аз пеш ошноӣ пайдо карданд. Мадрасаи Улуғбек, ки ҳангоми дар қайди ҳаёт будани олими бузург бунёд гардидааст, дар қарни XV муассисаи бузурги илмӣ ва таълимии Осиёи Марказӣ маҳсуб меёфт. Дар ин ҷо, дар баробари илмҳои динӣ, фанҳои дунявӣ, аз қабили математика, астрономия ва фалсафа таълим дода мешуданд. «Афлотуни сонӣ» – Қозизодаи Румӣ дар ин мадраса ба толибилмон аз илми фалакиёт сабақ додааст. Дар ин даргоҳ шоирон ва мутафаккирони бузург Мавлоно [[Абдураҳмони Ҷомӣ]] ва Мир [[Алишери Навоӣ]] таҳсил доштаанд. Дар таърих гоҳо ҳодисаҳои ҳайратангези мантиқӣ ба вуқӯъ мепайванданд. Дар нимаи дуюми қарни IX милодӣ поягузори адабиёти форс-тоҷик Абӯабдуллоҳи Рӯдакӣ аз Самарқанд ба Бухоро рафт ва ба шарофати ӯ дар Бухоро доираи адабии муқтадире ташаккул ёфт. Баъди ҳазор сол таърих чунин бори масъулиятро ба дӯши фарзанди Бухоро – поягузори адабиёти навини тоҷик Садриддин Айнӣ гузошт. Вақте ин марди фозил аз Бухоро ба Самарқанд омад, ба шарофати ӯ дар нимаи аввали садаи ХХ доираи адабӣ эҳё гардид. Аҳли адабу фарҳанги Самарқанд, дар баробари устод Садриддин Айнӣ, дар ташаккули адабиёт ва мактабу маорифи навини тоҷик саҳми арзанда гузоштанд. Ҳам акнун аҳли адабу фарҳанги Самарқанд ба рушду таҳкими ҳавзаи ба худ хоси адабиёт ва мактабу маорифи тоҷикони ҷумҳурӣ саҳми босазо мегузоранд. Адабиёти ҳавза имрӯз, бе эҷодиёти пурбори шоиру нависандагони самарқандӣ: [[Болта Ортиқзода]], [[Салим Кенҷа]], [[Адаш Истад]], [[Нор Остонзода]], [[Ҳаёт Неъмат]], Акбар Пирӯзӣ, [[Бахтиёр Ҷумъаев]], [[Солеҳ Саидмурод]], [[Нормурод Каримзода]], [[Ӯктами Иброҳим]], Зоҳир Ҳасанзода, [[Ҳазрат Сабоҳӣ]], [[Тошқул Азимов]], [[Маҳбуба Турсунова]], [[Маҳбуба Неъматзода]], [[Асадулло Шукуров]], Хоҷа, [[Шаҳзодаи Самарқандӣ|Шаҳзода Назарзода]], [[Парисо]], [[Дилшоди Фарҳодзод]] ва дигарон тасаввурнопазир аст. Олимони Самарқанд [[Холиқ Мирзозода]], [[Раззоқ Ғаффоров]], [[Воҳид Абдулло]], [[Ботур Валихоҷаев]], [[Шавкат Шукуров]], [[Садрӣ Саъдиев]], [[Ҳоҷиқурбон Ҳамидзода]], [[Аслиддин Қамарзода]], [[Ҷумъа Ҳамроҳ]], [[Абдусалом Самадов]] ва дигарон тӯли даҳсолаҳои зиёд ба равшан намудани паҳлӯҳои ноаёни адабиёт, ташкили кори матбуот ва мактабу маорифи тоҷик бори заҳмат кашидаанд. Хоссатан, мақолаҳои доир ба адабиёти давраи истиқлол ва намояндагони он таълифнамудаи олимони адабиётшинос Садрӣ Саъдиев, Аслиддин Қамарзода, Ҷумъа Ҳамроҳ ва Абдусалом Самадов ба рушди адабиёти тоҷики ҳавза такони нав бахшиданд. Маҷмӯаҳои дастҷамъии тӯли солҳои гуногун, ба сифати мураттиб, ба хонандагон пешниҳоднамудаи Турақул Зеҳнӣ, Садрӣ Саъдиев – «Суханварони сайқали рӯйи замин» (Душанбе, 1973), Аслиддин Қамарзода– «Гулдастаи Самарқанд» (Душанбе – Тошканд, соли 1989), «Гулшани адаб» (Ширкати саҳҳомии табъу нашри «Шарқ», Тошканд, 2007) ва «Мадҳи Самарқанд» («Муҳаррир», шаҳри Тошканд, с.2013) далели онанд, ки дар ин ҳавза адабиёти тоҷик бо қадамҳои ба худ хос пеш меравад. Бояд ёдрас намуд, ки имрӯз баъзе намояндагони ҳавзаи адабиёти тоҷики Ӯзбекистон панҷа ба панҷаи суханварони ҳамзабони хориҷии худ зада метавонанд.<ref name="«Овози Самарқанд»">{{Cite web |url=http://ovozisamarqandnews.uz/data/documents/2015-no31-1.pdf |title=«Овози Самарқанд» |accessdate=2015-04-12 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160309165320/http://ovozisamarqandnews.uz/data/documents/2015-no31-1.pdf |archivedate=2016-03-09 }}</ref> ==Рӯзномаи тоҷикӣ == Дар вилояти Самарқанд нашрияи [[Овози Самарқанд (рӯзнома)]] мунтазам нашр мешавад. Дар саҳифаҳои рӯзнома мақолаҳои пурмӯҳтавои олимони шинохта, чакидаҳои хомаи шоиру нависандагону лавҳаю очеркҳои омӯзгорону шоирони пешқадам ва хабарнигорони ҷамоатии касбу корашон гуногун пайваста чоп мешаванд. Арбобони шоистаи илм [[Ботурхон Валихоҷаев]], [[Холиқ Мирзозода]], [[Абдураҳим Муқимов]], [[Акбар Адхамов]], [[Абдусалом Саидов]] эҷодкорони забардаст [[Болта Ортиқов|Болта Ортиқзода]] ва [[Ҳамроқули Даврон]] ҳамкори доимии рӯзнома буданд. Имрӯз ҳам ин анъана давом дорад. Олимони намоён [[Садрӣ Саъдиев]], [[Аслиддин Қамарзода]], [[Санъат Муҳаммадиев]], [[Хуршед Абдусамиев]], [[Ҷумъа Ҳамроҳ]], [[Ота Аҳроров]], [[Абдусалом Самадов]] бо мақолаҳои пурдолузарби худ дар байни муштариён маҳбубияти хоса доранд. Нависандаю шоирони шинохта [[Салим Кенҷа]], [[Адаш Истад]], [[Акбар Пирӯзӣ]], [[Нормурод Каримзода]], [[Худоназари Оқсоӣ]], [[Худойбердӣ Саидзода]], [[Ҳусейн Рашидӣ]], [[Маҳбуба Неъматзода]], [[Маҳбуба Турсунова]], [[Хоҷа (Норхоҷа Чоризода)]], [[Парисо]] бо шеъру ҳикояҳои худ саҳифаҳои адабии рӯзномаро хонданбоб менамоянд. == Ёдгориҳои таърихии Самарқанд == Самарқанд ёдгориҳои бои таърихии 3 ҳазорсола дорад ва аксарияташон дар давраи сулолаи [[Темуриён]] сохта шудаанд. Самарқанди бостонӣ аз қади­мулайём бо меъмориҳои таърихиаш дар ҷаҳон маълуму машҳур аст. Имрӯз дар вилоят 31 осорхона ва 64 [[зиёратгоҳ]] мавҷуд буда, дар соли 2014 қариб 5 миллион нафар аҳолии мампакат ва бештар аз 200 ҳазор нафар шаҳрвандони хориҷӣ ин ҷойҳоро тамошо карданд.<ref name="«Овози Самарқанд»"/> Дар Самарқанд ёдгориҳои бостонии қадимие, мавҷуданд, ки монанди ёдгориҳои бостонии [[Миср]]и қадим, [[Хитой]], [[Ҳиндустон]],[[Юнон]]и қадим ва [[Рим]] машҳур ҳастанд. * [[Расадхонаи Улуғбек]] (1428-1429) * [[Манзилгоҳи қадимии Афросиёб]] (асри 8 п.а.м.) * [[Шоҳи Зинда]] * [[Масҷиди Ҳазрати Хизр]] (миёнаи садаи XIX) * [[Масҷиди Биби-Хонум]] (1399-1404) * [[Мадрасаи Улуғбек]] (1417-1420) * [[Мадрасаи Шердор]] (1619-1635/36) * [[Мадрасаи Тило Қорӣ]] (1647-1659) * [[Бозори Чорсу]] (охири садаи XVIII) * [[Мадрасаи Рухобод]] (солҳои 1380) * [[Мақбараи Оқсарой]] (1470) * [[Гӯри Амир]] (1404) * [[Масҷиди Намозгоҳ]] (асри 17) * [[Мақбараи Ишрат Хона]] (1464) * [[Хоҷа Аҳрор]] (асрҳои 15-20) * [[Мақбараи Чупон ота]] (1430-1440) * [[Қабристонии Хӯҷа Абду Дорин]] (асрҳои 15-19) == Шеърҳо дар васфи Самарқанд == {{иқтибос|муаллиф=[[Муҳаммад Холиқ]]| <big>'''«Самарқанд сайқали рӯи замин аст, :Ҳавояш фораму хокаш маҳин аст. :Агар хоҳӣ бубинӣ ту биҳиште, :Ҳамин асту ҳамин асту ҳамин аст. :Ғазал гарчӣ арӯси шеър, аммо, :Самарқанд аз ғазал ҳам нозанин аст. :Ба олам чун Самарқанд офариданд, :Нидои офаридгор: «Офарин!» аст». :«Кам Афросиёб аз қасри Рум нест, :Хуросон бо Самарқанд оҳанин аст. :Хуросон, Балху Марву Рашту Хуҷанд, :Сувайдо бар замин аз худ ҳамин аст. :Ба сӯи Каҳкашон роҳ аз Самарқанд, :Ба арш ӯро чӣ Хуршеди зарин аст. :Ба мисли Оби раҳмат нест обе, :Бубин оби Зарафшон ангубин аст. :Зи роҳи Каҳкашон роҳ то ба Меъроҷ, :Ба даври Каҳкашон чархи барин аст. :Самарқанд устувори чархмеҳвар, :Чу имон чархи меҳвар бар замин аст. :Самарқандам дуо аз Ҳақ гирифтаст, :Зарангушти Хуросонро нигин аст. :Таҳамтан мисли он Испитамон кист, :Ки Шоҳе Зинда дар марзаш яқин аст. :Чароғи равшан аз партав Самарқанд, :Ба Регистон ду тан Мавло қарин аст. :Чӣ хуш нуре баланд аз марзи покаш, :Самарқанд осмони Ҳинду Чин аст. :Ба нони Осиё манзуру машҳур, :Ки Қасри Хонум аз ӯ шаҳнишин аст. :Ки чун Испитамон шерафкани гурд, :Ҷилои партави Ҳақ бар ҷабин аст. :Ба дӯш оташ гузашт аз Каҳкашон маҳ, :Панаҳдижи Самарқанд оҳанин аст. :Ба хун оғушта дар сангар гаҳе дил, :Ба бун оғушта гар дар хун матин аст. :Ба савдо рафту рафт аз каф Хуросон, :Чу хуршед аз азал бар рағми кин аст. :«Ба авҷи Кибриё паҳлӯи аҷз аст», :Биҳишти боғаш аз ангуру тин аст. :Ба Тӯрон Рустаму Суҳроб огоҳ, :Ба Рахши тездав Рустам ба зин аст. :Зи аҳди Суғдшаҳр овори нақд аст, :Ки аз ӯ қиссаҳои дилнишин аст. :Танини сози овоз аз Хуросон, :Раҳин аз Кибриё бар мо яқин аст… :Хирад бар дӯши ирфони Самарқанд, :Самарқанд кӯҳнаву нав нозанин аст.'''</big>}} == Аҳолӣ == {| class="wikitable" |- ! Сол !! (ҳазор нафар) |- | [[1897]] || 55,1 |- | [[1912]] || 83,2 |- | [[1925]] || 115,0 |- | [[1950]] || 180,0 |- | [[2002]] || 380,7 |- | [[2015]] || 504,4 |} ==Пайвандҳо== <references/> {{хурд}} [[Гурӯҳ:Шаҳрҳои Ӯзбекистон]] [[Гурӯҳ:Самарқанд]] [[Гурӯҳ:Шаҳрҳои муқаддас]] g8y9l6ha8i3bvlvvwa8p8kazxeazwug 1309841 1309840 2022-08-14T20:45:01Z Based sogdian 34522 /* Фарҳанги тоҷикӣ */ wikitext text/x-wiki {{Маъноҳои дигар|2=Самарқанд}} {| border="0" cellpadding="2" cellspacing="1" style="float:right; empty-cells:show; margin-right:0em; margin-left:1em; margin-bottom:0.5em; background:#e3e3e3;" ! colspan="2" bgcolor="#00BFFF" | Самарқанд |-bgcolor="#FFFFFF" | colspan="2" align="center" bgcolor="#FFFFFF" | [[Акс:Samarkand city coa.jpg|150px|Нишони шаҳри Самарқанд]] |-bgcolor="#FFFFFF" |-bgcolor="#FFFFFF"|Самарқанд]] |- !colspan="2" bgcolor="#99ff99" | Донистаниҳо |-bgcolor="#FFFFFF" |[[Кишвар]] : || [[Акс:Coat of Arms of Uzbekistan.svg|20px]] [[Ӯзбекистон]] [[Акс:Flag of Uzbekistan.svg|30px]] |-bgcolor="#FFFFFF" |[[Вилоятҳои Ӯзбекистон|Вилоят]] : || [[Вилояти Самарқанд|Самарқанд]] |-bgcolor="#FFFFFF" |Замони таъсис : || соли [[Соли 742 п.м.|742 пеш аз милод]] |-bgcolor="#FFFFFF" |Шаҳр аз : || соли [[Соли 742 п.м.|742 пеш аз милод]] |-bgcolor="#FFFFFF" |Номҳои пешин : || Мароқанд |-bgcolor="#FFFFFF" |Раиси шаҳр: || Фурқат Раҳимов |-bgcolor="#FFFFFF" |- !colspan="2" bgcolor="BBDDFF" | Ҷуғрофиёи табиъӣ |-bgcolor="#FFFFFF" |Координатаҳо : || 38.3401 а.ш.; 38.4737 т.ш. |-bgcolor="#FFFFFF" |[[Масоҳат|Паҳноварӣ]] : || 120 км² |- |-bgcolor="#FFFFFF" | [[Ноҳияҳои Ӯзбекистон|Шумораи ноҳияҳо]] : || 4 |-bgcolor="#FFFFFF" | [[Ҷамоат|Шумораи ҷамоатҳо]] : || Номаълум |-bgcolor="#FFFFFF" |- !colspan="2" bgcolor="BBDDFF" | Мардум |-bgcolor="#FFFFFF" |Аҳолӣ ([[2018]]) : || 529,9 ҳазор нафар |-bgcolor="#FFFFFF" |Зичии аҳолӣ : || 4416 нафар/км² |-bgcolor="#FFFFFF" |Забони расмӣ : || [[Забони ӯзбекӣ|ӯзбекӣ]] |-bgcolor="#FFFFFF" |Забонҳои гуфторӣ :|| [[тоҷикӣ]], узбекӣ, форсӣ, русӣ |-bgcolor="#FFFFFF" |Мазҳаб : ||[[суннӣ]], [[ҳанафӣ]], масеҳӣ |-bgcolor="#FFFFFF" |- !colspan="2" bgcolor="BBDDFF" | Нишониҳо |-bgcolor="#FFFFFF" |Сарвожа : || |-bgcolor="#FFFFFF" |[[ISO 3166|ISO]]-намоя : || SMK |-bgcolor="#FFFFFF" |[[Коди телефонӣ|Пешшумора]] : || +998 66 |-bgcolor="#FFFFFF" |[[Нишонаи почта|Нишонии почта]] : || 140100 |-bgcolor="#FFFFFF" |[[Замон]] : || [[UTC]]+5 |-bgcolor="#FFFFFF" |[[Вебгоҳ]] : || [https://samarkand.blog/ samarkand.blog] {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20190521111943/https://samarkand.blog/ |date=2019-05-21 }} |-bgcolor="#FFFFFF" |Шумораи мошинҳо : || 30 A (030-039)AA |} [[File:MASamarkandTalIRassad2.jpg|thumb|Манзараи Самарқанд]] '''Самарқанд''' — шаҳри қадима ва маркази [[вилояти Самарқанд|вилояти Самарқанди]] [[Ӯзбекистон]] аст ва қисмати зиёди мардуми ин шаҳри қадима [[тоҷик]] аст ([[суннӣ]], [[ҳанафӣ]]). Масоҳати шаҳр 120,1 км кв аст ва дар он 504,4 ҳазор нафар (соли 2015) шаҳрванд зиндагӣ мекунанд. Самарқанд — яке аз шаҳрҳои қадимтарини дунё мебошад, ки дар [[асри VIII]] пеш аз милод бунёд шудааст. Соли [[2001]] Самарқанд ба феҳристи мероси умумибашарии фарҳангии [[ЮНЕСКО]] дохил карда шудааст. Дар таърихи қадим Самарқанд пойтахти [[Давлати Суғди қадим]] буда, дар сарчашмаи хаттии «[[Авесто]]» номбар гардидааст. == Номгузорӣ == [[File:Registan square2014.JPG|thumb|Майдони [[Регистон]]]] [[File:Registan Sherdor madrassah2014.JPG|thumb|[[Мадрасаи Шердор]]]] [[File:Samarqand.png|thumb|Мадрасаи Биби хонум ва хиёбони Самарқанд]] [[File:Мемориальный комплекс Аль-Бухари 04.JPG|thumb|Масҷид ва мақбараи Ал-Бухори]] [[File:Мечеть в Самарканде.JPG|thumb|[[Масҷиди Ҳазрати Хизр]]]] [[File:Registan Ulugbek madrasah2014.JPG|thumb|[[Мадрасаи Улуғбек (Самарқанд)|Мадрасаи Улугбек]]]] [[File:Storks samarkand.jpg|thumb|Мадраса дар Самарқанд]] [[File:Ensemble Shakhi Zinda (2).JPG|thumb|Мақбараи Шоҳи Зинда]] [[File:Mausoleum of Amir Temur (1).JPG|thumb|Мақбараи Гӯри Амир]] Номгузории муосири — Самарқанд — аз калимаи [[Забони суғдӣ|суғдии]] ''Smʼrknδh'' бар меояд.<ref>''Лурье П. Б.'' [http://www.orientalstudies.ru/rus/images/pdf/dis_lurje_2004.pdf Историко-лингвистический анализ согдийской топонимики]. Дисс. на соиск. уч. ст. канд. фил. наук. {{СПб.}} 2004.— Стр. 39, 110</ref> Забоншиносон маънои ''asmara'' — санг ва ''қанд'' — шаҳр, яъне Самарқанд — «шаҳри сангин» маънидод мекунанд. ==Таърих== Баъди заволи [[Суғд]] (асри VIII), Самарқанд дар асрҳои миёна пойтахти ҳукуматдории якчанд давлатҳои таърихӣ шуда буд.(Нигаред ба:[[Таърихи Тоҷикистон]]) Самарқанд аз замонҳои қадим яке аз марказҳои асосӣ ва муҳимтарини тамаддуни Осиёи Марказӣ ба шумор меравад. Аксар воқеаҳои иҷтимоию сиёсӣ, таърихӣ, илмию адабӣ ва фарҳангии халқи форси бо ин шаҳри тоҷикнишин алоқаи ногусастанӣ дорад. Бозёфтҳои бостоншиносӣ гувоҳӣ медиҳанд, ки ҳанӯз дар аҳди Кӯшониён (асрҳои I-IV мелод) Самарқанд шаҳри обод ва инкишофёфта будааст: осори биноҳои бошукӯҳ, устохонаҳои ҳунармандӣ, ҳайкалчаҳои гилин, зарфҳои сафол, порчаи зарф бо навиштаи суғдӣ инкишофи ҳунармандӣ ва мадании ин шаҳрро дар он замон тасдиқ мекунанд. Дар охири асри VI Самарқандро Хоқонии турк ва баъдан арабҳо (соли 712) истило карданд. Мардуми шаҳрро лозим омад, ки ба муқобили аҷнабиён муқобилати сахт нишон диҳанд ва шӯриш намоянд. Яке аз ин шӯришҳои халқӣ дар таърих бо номи [[Исёни Муқаннаъ]] (солҳои 776-783) машҳур аст. Дар замони салтанати сулолаи [[Сомониён]] (солҳои 875-999) Самарқанд ба шаҳри тараққикарда, ободу зебо ва нашъунамоёфта табдил ёфт. Дар ин давра ҳунармандӣ, косибӣ, обчакорӣ, зироати полизӣ, тиҷорат, хусусан бофандагӣ тараққӣ кард. Дар Самарқанд ҳамчунин коғаз ва шиша истеҳсол мешуд, ки дар кишварҳои дуру наздик шуҳрат доштанд. Инчунин ҳунармандони Самарқанд рикоб, лаҷом, тасма, деги мис истеҳсол мекарданд. Аз ин лиҳоз дар бозорҳои кишварҳои Шарқу Ғарб савдогарон матоъи симгун, парча, газворҳои сурх (мумарҷол), газворҳои синизӣ, шоҳӣ, хайма, шиша, деги мис, чормағз, мавиз мебурданд. Инкишофи ҳунармандӣ ба ривоҷи илму фарҳанг, адабиёт, забони форсии дарӣ ва форсии тоҷикӣ мусоидат кард. Илмҳои ҳисоб, нуҷум, ҷуғрофия, кимиё, тиб, таъриху фалсафа ва нақди шеър инкишоф ёфтанд. Инчунин дар Самарқанду [[Бухоро]] ҳунари шаҳрсозӣ, меъморӣ ва санъати ороишӣ тараққӣ кард. Кӯшку қасрҳо, корвонсаройҳо, бозорҳои тимдор, [[масҷид]]ҳои ҷомеъ, боғҳо бунёд гардиданд. Кандакории сутуни сақфи биноҳо, гаҷкорӣ, ороиши зарфҳои сафолӣ ва филиззӣ бо маҳорат ва ҳунармандона сохта шудаанд. Чунончӣ, [[мақбара]]и [[Исмоили Сомонӣ]] дар [[Бухоро]] имрӯз ҳам бинандаро ба ҳайрат меоварад. Дар замони ҳукмронии [[Сомониён]] дар Самарқанд санъати мусиқӣ низ равнақ пайдо кард. Силсилаи оҳангу тарона ва сурудҳое эҷод шуданд, ки минбаъд бо номи «Дувоздаҳмақом»-у «[[Шашмақом]]» шуҳрат ёфтанд. Ҳамин тариқа, дар натиҷаи ҳуҷуми хоқони турк ва араб шаҳри Самарқанд ба харобазор табдил ёфта бошад ҳам, дар замони Сомониён яке аз шаҳрҳои ободу бузурги [[Осиёи Марказӣ]] маҳсуб мешуд. Дар ин шаҳр забону адабиёти форсии тоҷикӣ равнақ ёфт. Шоиру мутафаккирон ва табибони оламшумул тарбия ёфта ба воя расиданд ва аз худ осори ғании илмию адабии гаронмояе ба мерос гузоштанд. Аввалин шоироне, ки дар Самарқанд ба [[забони дарӣ]] шеър гуфтаанд, '''[[Абӯҳафси Суғдии Самарқандӣ]], Абӯлянбағӣ, [[Аббос ибни Тархони Самарқандӣ]] (Абу Тақӣ)''' мебошанд. Зиёда аз он, ба таъкиди муаллифи тазкираи «Оташкада» Лутфалибеки Озар, нахустин гӯяндаи «[[Шоҳнома]]» Абӯмансур Муҳаммад ибни Аҳмади [[Дақиқӣ]] зода ва тарбиятдидаи Самарқанд аст. Сипаҳсолори шеъри Аҷам Абӯабдуллоҳи [[Рӯдакӣ]] дар ҷавонӣ аз Панҷрӯди [[Панҷакент]] омада, дар Самарқанд тарбия дида, ба камол расидааст. Аз ин ҷост, ки Самарқанд ҳамчун шаҳри тамаддунофарини халқи тоҷик дар инкишофи илму фарҳанг, забону адабиёти форсии тоҷикӣ саҳми беназир дорад. Аз асри XI қабилаҳои бодиянишини турк яке аз паси дигаре ба Самарқанд фурӯ рехтанд: қарахониён, туркони салҷуқӣ, дар миёнаи садаи XII қаракидониён. Истилогарон ба шаҳр зарари калон расониданд. Равнақи илму адаб ба дараҷае коста шуд. Бо вуҷуди он намояндагони аҳли илму адаб, аз қабили '''[[Рашидии Самарқандӣ]], [[Сӯзании Самарқандӣ]], [[Шатранҷии Самарқандӣ]], [[Низомии Арӯзии Самарқандӣ]], [[Заҳирии Самарқандӣ]]''' ва дигарон анъанаҳои илму фарҳангу адаби замони Сомониёнро идома дода, аз худ дар соҳаҳои мухталиф мероси пурарзише боқӣ гузоштанд. Дар ин давра қабл аз ҳама истеҳсоли маснуоти кулолӣ, шишагӣ ва фулузӣ инкишоф ёфт. Ба ин бозёфтҳои бостоншиносӣ, аз қабили зарфҳои сирдор ва косаву табақҳои бесири пурнақшунигор гувоҳ аст ва аз ривоҷи ҳунармандӣ дар Самарқанд дарак медиҳанд. Соли 1220 истилогарони муғул бо сарварии [[Чингизхон]] Самарқандро забт намуданд. Аҷнабиён шаҳрро ба куллӣ хароб карда, аксари аҳолиро аз дами теғ гузарониданд. Шаҳри қадимаи [[Афросиёб]] ба харобазор мубаддал гашт ва аз байн рафт. Аллома [[Бобоҷон Ғафуров]] дар асари машҳури [[Тоҷикон (китоб)|«Тоҷикон»]] оид ба ҷангҳои шадиди мардуми шаҳр, қаҳрамонию ҷонфидоии онҳо сухан ронда, аз ҷумла навиштааст: «''Пас аз афтодани истеҳкомоти қалъаи Самарқанд ҳазорон диловарон ба масҷиди ҷомеъ паноҳ бурда, душманро ба наздик шудан намонданд. Муғулҳо бо роҳе масҷидро оташ заданд. Вале мудофиакунандагон аз ин наҳаросида, дар ҷои худ нишастанд ва сӯхта мурданро аз таслим шудан ба душман авлотар донистанд»''.<ref>Б.Ғафуров. Тоҷикон, - {{Душ.}}:«Ирфон»,1998, с.604</ref> Минбаъд низ муқобилат ва муборизаи мардуми шаҳр алайҳи ғосибони муғул заррае паст нашудааст, ки ба ин шӯриши бузурги халқии солҳои 1365-1366 гувоҳӣ медиҳад. Ва он дар таърих бо номи ҷунбиши [[Сарбадорон]] (бо сарвари толиби [[мадраса]] [[Мавлонозода]]) машҳур аст. Табиист, ки дар натиҷаи забткориҳои аҷнабиён ва бадбахтиҳои ба сари мардуми тоҷик овардаи муғулҳо оид ба равнақи илму адаби форсии тоҷикӣ дар садаи XIII сухан гуфтан ҷои гaп ҳам нест. Илму фарҳанг дар Самарқанд шикасти сахте дид. Аксар шоирону адибон, донишмандону мутафаккирон ба Туркия, Арабистону Ҳиндустон муҳоҷират намуданд. Дар аҳди [[Темуриён]] (охири асри XIV ва асри XV) Самарқанд аз нав ба зеботарин ва ободтарин шаҳрҳои Шарқ ва бузургтарин маркази иқтисодӣ, сиёсӣ ва фарҳангии [[Вароруд]] табдил ёфт. Дар шаҳр корхонаҳои ҳунармандӣ, дӯконҳои савдо, тимҳо, чойхонаву ошхонаҳо, корвонсаройҳо, устохонаҳои яроқсозӣ, зарробхона ва маҳбас бунёд гардиданд. Саноеи нафиса, минётура, меъморӣ, кошинкорӣ, наққошӣ, кандакорӣ, маснуоти филиззӣ, саҳҳофӣ, лаввоҳӣ, истеҳсоли коғаз дар зинаи нави сифатӣ тараққӣ кард. Махсусан коғази самарқандӣ дар кишварҳои дуру наздик шуҳрат дошт. Илмҳои риёзиёт, нуҷум, ҳайат, ҳандаса, тиб пеш рафтанд. Бояд гуфт, ки охирин зичи нуҷумии муътабар маҳз дар Самарқанд эҷод шудааст. Ғайр аз ин асари таърихии Муҳаммад Абдураззоқи Самарқандӣ «Матлаъ-ус-саъдайн ва маҷмаъ-ул - баҳрайн» дар ҳамин давра ба забони форсии тоҷикӣ иншо шуд, ки воқеаҳои таърихии солҳои 1304 - 1469-ро фаро мегирад. Давлатшоҳи Самарқандӣ тазкираи машҳури худ «Тазкират-уш-шуаро»-ро эҷод кард. Муҳаққиқони барҷастаи форсу тоҷик '''Қозизодаи Румӣ, Хоҷаи Хурд, Содиқ, Мавлонои Хофӣ, Алоудавлаи Самарқандӣ, Ғиёсуддини Ҷамшид, Муини Кошонӣ, Салоҳуддини Мӯсавӣ, Алоуддини Қӯшчӣ''' ва чанде дигар дар Самарқанд зиндагӣ ва эҷод кардаанд. Классикони барҷастаи адабиёти форсии тоҷикӣ ва ӯзбекӣ '''Абдураҳмони Ҷомӣ ва Алишери Навоиӣ''' низ дар Самарқанд таҳсил ва такмили илм намудаанд. Ба ин маънӣ Самарқанд дар охири садаи XIV ва садаи XV аз марказҳои асосии илму фарҳанг ва забону адабиёти форсии тоҷикӣ ба шумор рафтааст. Дар бораи расадхонаи [[Улуғбек]], манзараву фарҳангу ҳунармандони Самарқанд ва таърихи забти шаҳр аз ҷониби лашкари Шайбонихон дар соли 1501 [[Заҳируддини Муҳаммад Бобур]] дар асараш [[Бобурнома]] маълумоти нодир овардааст.<ref>http://www.ziyouz.uz/ru/literatura/period-temuridov-xiv-xv-vv/109--14831530 Захириддин Мухаммад Бабур (1483—1530)/О произведении "Бабур-наме"</ref> Дар садаи XVI шайбониёни Ӯзбек ба [[Вароруд]] ҳуҷум намуданд. Дар натиҷаи ғоратгарию тохтутозҳои қабилаҳои кӯчии ӯзбек шаҳру вилоятҳо хароб гашта, ғаллаву чорвои мардум ба яғмо рафт. Гуруснагии гушношуниде рух дод ва аҳолии бисёре аз гуруснагӣ талаф ёфтанд. Бобоҷон Ғафуров дар «Тоҷикон» аз «Бадоеъ-ул-вақоеъ»-и [[Зайниддин Восифӣ]], ки дар Самарқанд сукунат дошт ва шоҳиди бевоситаи бедодгарӣ ва гуруснагӣ буд, дар ин хусус пораеро иқтибос меоварад: ''«Дар ин сол (яъне соли 1512 мелодӣ) дар Самарқанд қаҳтӣ ва гаронӣ ба дараҷае расид, ки халоиқ, ба ҷуз қурси моҳу офтоб, ки дар дастархони фалак буд, дар дигар ҷой сурати нонро намедиданд ва гуруснагони фақир шабҳо ба ҷои хӯшаи гандум дар хаёли худ аз хирмани Парвин хӯша мечиданд»''. Восифӣ дар як шеъраш низ ин қаҳтӣ ва гуруснагиро тасвир карда, ба мардуми одӣ ҳамдардӣ баён намуда, нисбат ба сарватмандони ҳарису хабис бо нафрату кароҳат сухан рондааст: {{иқтибос|муаллиф= | <big>'''Гандум зи ҳар кӣ кас талабад, орд мекунад, ;Аз зарби мушт рустаи дандони вай тамом.'''</big>}} Садаи XVII низ асри тираву тор, асри инқирози илму адаб маҳсуб мешавад. Солҳои 1667-1687, яъне дар тӯли 20 сол зулму тааддии хон дар Самарқанд харобӣ ва қаҳтии даҳшатангезе рух дод ва ин қиматӣ, қаҳтӣ ба музофоту шаҳрҳои гирду атроф низ сироят намуд. [[Сайидои Насафӣ]] дар ин хусус мегӯяд: {{иқтибос|муаллиф=Сайидои Насафӣ| <big>'''Лаболаб шуд аз мурда бозору кӯй, ;Ҷаҳон пок гардид аз мурдашӯй. ;Бухоро тали Хоҷа Исҳоқ шуд, ;Самарқанд як кӯчаи қоқ шуд.'''</big>}} Фоҷеаи мардуми Самарқанд дар тазкираи [[Малеҳои Самарқандӣ]] ин тавр тасвир шудааст: «Аз таърихи 1082 усрат (сахтӣ) ва тороҷ ва яғмое, ки дар Самарқанд воқеъ шуд, хусусан баъд аз мутасарриф шудани Анушахони Урганҷӣ Самарқандро ободияш ба вайронӣ, маъмурияш ба харобӣ мубаддал ва муқимонаш ҷилои ватан гардиданд, мусофират ихтиёр карданд ва асари бемурруватӣ ва беилтифотии Хоқони мансур (бо нусрат) Субҳонқулихон ба иттиҳоми он ки мурдуми Самарқанд Анушахонро бе ҷангу ҷидол ба Самарқанд дохил кардаанд, ҳукм ба қатли мардуми ӯ фармудаанд ва тоифае аз мардуми юзро гузошта аз паи ҷурме ҷурмонаҳо аз мардуми Самарқанд гирифтанд».<ref>Аслҳо ва наслҳо.-{{Душ.}},2013,- с.6ғ7</ref> Бо ин ҳама тороҷгарӣ, ҷангу ҷидолҳо, ки боиси гуруснагиву қиматӣ ва қаҳтӣ мегардид, раванди иқтисодӣ ва маданию фарҳангии мардуми Самарқанд ба тамом қатъ нагашт. Маҳз маҳсули дасти эъҷозофарини ҳунармандони шаҳр буд, ки маҳсулоташон дар аксар музофотҳои Вароруд ва берун аз он дар мамолики Шарқ паҳн мешуданд. Самарқанд то нимаи садаи XIX дуюмин ва бузургтарин маркази ҳунармандию тиҷоратӣ дар аморати Бухоро ба шумор мерафт. Дар қиёси садаи XV илму фарҳанг ва адабиёт дар садаҳои XVI-XVII нисбатан сусттар бошад ҳам, ба ҳар ҳол як дараҷа пешрафт эҳсос мешавад. Дар ин асрҳо мунаҷҷимон '''Маҳмуд ибни Муҳаммад, Наҷмуддини Бирҷандӣ, Мирим Ҷалабӣ, табиб ва шоир Боқии Ҷарроҳ, Малеҳои шоир ва тазкиранавис, Муҳаммад Дарвеш, Дӯстӣ, Кафшӣ, Мавлоно Саъдуллоҳ Шоҳӣ, шоирон Афгор, Имтиҳон, Мулло Бақои Тамошо, Мулло Самеӣ, Мулҳам, Фитрати Зардӯзии Самарқандӣ, Мумтоз, Махмур, таърихнигор Саид Роқим''' ва дигарон дар Самарқанд зиндагӣ ва эҷод кардаанд. Дар ин давра санъати хаттотӣ ва минётура низ инкишоф ёфтааст. Бо вуҷуди ин мухоҷирати адибону донишмандони Самарқанд аз садаи XVI ба мамолики мухталиф шурӯъ шуд. Ба таъкиди муаллифи «Хизонаи омира» Ғуломалии Озод, бештар дар садаи XVII адибон, аз қабили Завқӣ, Турдӣ, Обидхон Мавлоно Дӯстӣ ва даҳҳо дигарон ба Ҳиндустон ҳиҷрат кардаанд. Маҳсули ҳамин равобит буд, ки дар шеъри шоирони Варорӯд сабки ҳиндӣ таъсир кард ва нақши амиқ гузошт.<ref name="ReferenceA">Аслҳо ва наслҳо.-{{Душ.}},2013,- с.8</ref> Ф.Беневини дар бораи Самарқанд нигоштааст:{{аввали иқтибос}}''«Самарқанд низ шаҳри бузург аст, вале ҳоло ними он холӣ буда, бо тохтутози ӯзбекҳо вайрон шудааст». Бумиёни тоҷик, ки аз дасти ӯзбек ба дод омада буданд, фарёдрасе надоштанд. Беневини боз мегӯяд: ''«тоҷик ва ҳирӣ (ҳиротӣ) пайваста ба Худо илтиҷо дорад, ки ӯро аз юғи тоқатнопазири ӯзбек раҳоӣ бахшад»''.''' Бинобар ин тоҷикон ягона роҳи халосиро аз зулму ситам дар ҷилои ватан медиданд. Аҳволи шаҳри Бухоро низ аз ин беҳтар набуд. Дар тӯли се соле, ки Ф. Беневини дар Бухоро буд, «аз ин шаҳр бештар аз чаҳор ҳазор кас ба Ҳинд муҳоҷират кардааст»{{охири иқтибос}}'''. Чунин буд аҳволи Вароруд дар чоряки аввали садаи XVIII.<ref name="ReferenceA"/> Устод М. Шакурӣ оид ба вазъи фоҷеабори он замон андеша ронда, аз ҷумла навиштааст: {{аввали иқтибос}}'«Ба замми ҳамаи инҳо биёбонгардҳо дар садаи XVIII ҳар тирамоҳ дар айни ҷамъоварии ҳосил чун мӯру малах омада, ҳама ҳосилро ба ғорат мебурданд ва нобуд мекарданд. Ин турктозии тирамоҳӣ боре ҳафт сол пайваста давом ёфт ва ба як ривоят, боре идомаи он бист сол буд. Яъне бист сл ҳар тирамоҳ омада, ҳосилро мебурданд! Хунрезӣ, қаҳтиву гуруснагии тӯлонӣ рӯй дод. Мардуми. бумӣ, яъне тоҷикон ҳазор-ҳазор талаф шуданд ва рӯй ба гурез ниҳоданд. Дар охири қарни XVIII дар Бухоро ду гузар одам монд. Дар Самарқанд касе намонд. Мадрасаҳои Регистони Самарқанд шағолхона шуданд. Дар бораи соли 1148 қамарӣ, яъне 1735 мелодӣ гуфтаанд: '''«Ба соли ҳазору саду чиҳлу ҳашт Самарқанд гардид монанди дашт»''{{охири иқтибос}}''' Устод Айнӣ низ дар «Таърихи амирони Манғитияи Бухоро» дар бораи воқеаҳои соли 1800 ишорае дорад: «Самарқанд дер боз хароб шуда, ба ҷуз се-чор хонавори шаҳрдарун ҷунбандае ва иморате дар он ҷо намонда буд».<ref>Муҳаммадҷони Шакурии Бухороӣ. Фитнаи инқилоб дар Бухоро. Аббос Алиев. – {{Душ.}}: Шуҷоиён, 2010, с. 65.</ref> Маълум мешавад, ки Самарқанд аз соли 1735 то 1880, яъне дар тӯли 65 сол ба худ наомада будааст. Минбаъд Самарқанд аз нав, ба таъбири М. Шакурӣ, ҷон тирифт, вале Марву Балх ба тамом аз байн рафтанд ва танҳо харобаҳои ин ду шаҳр боқӣ мондаасту бас. Табиист, ки дар ин давраи тираву тор касбу ҳунар, илму фарҳангу адаб дар Самарқанд аз инкишоф бозмонд. Ба гуфти Тӯрақул Зеҳнӣ, дар ин аҳд шоирони соҳибдевон кам низ гузаштаанд. == Дар тасарруфи Русия == [[File:Samarkand naan at Siyob Bazaar.jpg|thumb|Бозори Сиёб]] [[File:Needlework Artist (8145370623).jpg|thumb|Хунармандӣ дар Самарқанд]] [[2 май]]и соли [[1868]] [[империяи Русия|Русияи шоҳӣ]] шаҳри Самарқандро ба тасарруфи худ даровард. Табиист, ки ба ҳайати [[империяи Русия|Русия]] дохил шудани [[Вароруд]] баъзе паҳлуҳои мусбат ҳам дошт. Аввалан, низоъу ҷангҳои байниқабилавие, ки аз он мардуми бумию заҳматкаш осеб медиданд, барҳам хӯрд. Сониян, дар шаҳру музофотҳое, ки дар тасарруфи русҳо қарор доштанд, ғуломдорӣ ва хариду фурӯши ғуломон қатъиян манъ карда шуд. Ва ҳол он ки дар аморати Бухоро ин амали нангин идома дошт. Баъди ба Русия ҳамроҳ карда шудани Самарқанд косибӣ, ҳунармандӣ, бофандагӣ хеле ривоҷ ёфт. Дар охири садаи XIX ва ибтидои садаи XX дар Самарқанд заводҳои пахта, пилла, чарм, шаробкашӣ ба кор шурӯъ карданд. Аз ҷониби Красноводск соли [[1888]] ба Самарқанд роҳи оҳан кашида шуд. Симои шаҳр низ тадриҷан тағйир меёфт. Дар ҷануби ғарбии он шаҳри нави ҳозиразамон, хиёбонҳои васеву рост, иморатҳои сохти аврупойӣ бунёд ёфтанд. Соли 1870 аввалин шифохона беморонро қабул кард. Дар шаҳр чандин литсейю, мактаб, китобхона (соли 1870), музеи таърих (соли 1874), барои занону кӯдакон беморхонаи махсус (соли 1885) кушода шуд. Дар муҳити адабӣ '''Сипандӣ, Ҳодӣ, Фикрӣ, Писандӣ, Туғрал, Ҷуръат, Саидаҳмади Васлӣ, Муҳаммад Абдураҳим''' ва дигарон фаъолият доштанд. Соли 1904 дар Самарқанд нахустин рӯзномаи сотсиал-демократҳо бо унвони «Самарқанд» таъсис ёфт. Бо ин ҳама тағйироти иҷтимоию иқтисодӣ, маданию фарҳангӣ Самарқанд ба ҳар ҳол мустамликаи Русия буд. Сохтори шоҳии Русия заҳматкашонро пайваста дар шиканҷа нигоҳ медошт. Зеро Русия дар Варорӯд тартиботи мустамликавиро ҷорӣ менамуд. Бинобар ин мардуми бумӣ зулму тааддии дуҷонибаи истисморгарон - ҳам маҳаллӣ ва ҳам русро мекашиданд. Варорӯд ба манбаи моли хом табдил ёфт. Корбарӣ дар маҳкамаҳо мисли пешин аз рӯи шариат идома дошт. Хурдтарин эътирози мардум бераҳмона пахш карда мешуд. Дар Самарқанд аз рӯзҳои аввали истилои Русия алайҳи аҷнабиён шӯру ошӯбҳои халқӣ рух медод. Вале исёну ошӯбҳо махсусан дар солҳои инқилоби якуми рус (соли 1905) ва мардикоргирӣ барои корҳои ақибгоҳи Ҷанги якуми ҷаҳон авҷ гирифт: коргарон, косибон, ҳунармандони шаҳр ва ноҳияҳои гирду атрофи он корпартоӣ мекарданд, ба намоишҳои оммавӣ мебаромаданд. Дар айни авҷи шӯришу ошӯбҳо гумоштаи сиёсии Русияи шоҳӣ ба губернатори ҳарбии вилояти Сирдарё 27 июли соли 1906 навишта буд: ''«Мувофиқи баъзе овозаҳое, ки то ба мо расид, сартҳои Самарқанду Фарғонаву Тошкент аз Бухоро таппончаву милтиқ харида гирифта мерафтаанд. Дар Самарқанд ҳавлие набудааст, ки милтиқу [[таппонча]] надошта бошад»''.<ref>С. Айнӣ, Куллиёт. {{Душ.}}: «Ирфон»,1966,- ҷ. 10,-соли 19.</ref> Б.Ғафуров оид ба аҳволи вазнин ва тоқатфарсои мардикорон ва коргарони мавсимии заводу фабрикаҳои Самарқанду Фарғона ва сохтмони роҳи оҳан, ки корҳои вазнин бар дӯшашон буд, сухан ронда, як рубоии машҳури халқиро аз силсилаи шеърҳои ғарибӣ меоварад, ки ҳолати рӯҳонии тоҷиконро хеле муассир ва ба дарду алам баён месозад: {{иқтибос|муаллиф= | <big>'''Дар ғарибӣ гашта-гашта, ранги зард овардаам, ;Ранги зардамро ба пеши аҳли дард овардаам. ;Ранги зардамро бубину аз хазонам ёд кун! ;Дар сари қабрам нишину як даме фарёд кун! <ref>Б.Ғафуров. Тоҷикон. Китоби дуюм. - {{Душ.}}: «Ирфон»,1998, с. 248.</ref>'''</big>}} Ин буд аҳволи тоҷикони Самарқанд баъди тасарруфи Русия ва дар арафаи инқилоби болшевикӣ ва «инқилоби» Бухоро. Ҳамин тариқа, аз даврони қадим дар тӯли таърих мардуми Самарқанд чандин бор ҷилои ватан карда, дар аксои олам паҳну парешон шудаанд, ки имрӯз ҳам аҷдоди онҳоро дар тамоми мамолики дунё вохоҳем хӯрд. Бо вуҷуди ин Самарқанд дар ҳар давру замон муҳимтарин маркази илму фарҳанг ва забону адабиёти форсии тоҷикӣ ба шумор рафтааст. Олими машҳури Эрон [[Сайид Нафисӣ]] дар ин хусус дар мақолаи «Сарзамини поки ниёконам» навиштааст: «Шуарои Туркистон маъруфтарин ашъори форсиро сурудаанд. Шаҳрҳои бузург ва ободи ин ноҳия, ки аз қадимтарин шаҳрҳои Эрон шумурда мешаванд, мисли Самарқанд ва Бухоро ва Балх ва ғайра то замоне, ки авлоди Тимур салтанат кардааст, ҳамеша дорулмуаллими Эрон буданд. Ҳанӯз бадеътарин ва зеботарин шоҳкориҳои меъморон ва кошисозони Эронро дар Бухоро ва Балху Самарқанд метавон ёфт. Бузургони Эрон ағлаб аз ин сарзамин бархостаанд. Ҳар китоби форсиро, ки мехонем, ҳамеша моро ба ёди ин водии ниёгон меандозад, чӣ қадар падарони мо дар он ҷо мадфун шудаанд! То авосити қарни дувоздаҳум сатре аз таърихи Эрон нест, ки як бор исми Бухоро ё Самарқанд ва ё Балх дар он бурда нашуда бошад. Орзуи ман он аст, ки ин сарзамини поки ниёгони худро зиёрат кунам ва як бор дар умри хеш ин забони ширини порсиро аз даҳони самарқандиёну бухороиён бишунавам».<ref>Аслҳо ва наслҳо.-{{Душ.}}, 2013,- с.8</ref> == Замони муосир == [[File:Samarkand (3).JPG|thumb|Бинои ҳукумати вилояти Самарқанд]] [[File:Samarkand 2015 (16).JPG|thumb|кучаҳои Самарқанд]] [[File:Samarkand (5).JPG|thumb|фавораҳои Самарқанд]] [[File:Мечеть Биби Ханум (4).JPG|thumb|хиёбони назди мақбараи Биби Хонум]] [[File:Samarkand 2015 (27).JPG|thumb|фавораҳои Самарқанд]] Самарқанд аз [[15 январ]]и соли [[1938]] маркази [[вилояти Самарқанд]] аст, ки дар қисми марказии [[Ӯзбекистон]] ҷойгир аст. Аксари аҳолиаш тоҷикзабон ҳастанд. Иқлими вилоят мӯътадили континенталӣ буда, қариб 300 рӯзи сол офтобӣ аст, дарозии рӯз дар тобистон 15 соат мебошад. Маркази маъмурӣ, иқтисодӣ ва фарҳангии вилояти Самарқанд, шаҳри Самарқанд мебошад, ки аз шаҳри [[Тошканд]] 354 км дуртар ҷойгир шудааст. ==Фарҳанги тоҷикӣ == Нахустин шеърҳои поягузори адабиёти форс-тоҷик, Одамушшуаро Абӯабдуллоҳи Рӯдакӣ дар Самарқанд офарида шудаанд. Олимон то имрӯз рӯйи ҳунари шеъргӯии ӯ дар гӯшаҳои мухталифи дунё кор мебаранд. Ўдгориҳои меъмории ин шаҳри бостониву бӯстонӣ, махсусан қисмати Регистони он, беҳтарин намунаҳои ҳунари шаҳрсозии [[Осиёи Марказӣ]] маҳсуб меёбанд. Дар ин ҷо се мадраса – [[Мирзо Улуғбек|Улуғбек]] (солҳои 1417-1420), Шердор (1619-1636), Тилокорӣ (1647-1660) ва манораҳои пурнақшу нигор қомат афрохтаанд. Дасти Регистон пеши назари оламиён таърихи чандҳазорсоларо сафҳагардонӣ мекунад. Таассуф, ки на ҳама саҳифаҳои ин китоби бузург то ба мо хоно расидаанд. Ҳамаи роҳҳои Самарқанд рӯзгоре ба Регистон пайванди ногусастание доштанд. Аз ҷумла, шаш кӯчаи шаҳр ба «Тоқи телпакфурӯшон», ки дар асри XV бунёд гардидааст, мепайваст. Дар аҳди [[Амир Темур]] ва Мирзо Улуғбек Регистон ба майдони асосии тиҷоратӣ табдил ёфт. Имрӯз низ Регистон, ба сифати маркази тиҷорату ҳунармандӣ, аҳамияташро гум накардааст. Бо ташаббуси роҳбари мамлакат, баъди таҷдиду тармим ба ҷойи баргузории Ҷашнвораи байналхалқии мусиқии «Таронаҳои Шарқ» ва дигар чорабиниҳо табдил дода шудани Регистон, обрӯю эътибори майдон, шаҳри Самарқанд, мусиқии миллӣ ва Ӯзбекистонро дар сартосари олам густариш дод. Ба туфайли Ҷашнвора оламиён дар бораи мамлакати мо, мероси ғании фарҳангӣ, урфу одат ва арзишҳои миллии халқҳои он беш аз пеш ошноӣ пайдо карданд. Мадрасаи Улуғбек, ки ҳангоми дар қайди ҳаёт будани олими бузург бунёд гардидааст, дар қарни XV муассисаи бузурги илмӣ ва таълимии Осиёи Марказӣ маҳсуб меёфт. Дар ин ҷо, дар баробари илмҳои динӣ, фанҳои дунявӣ, аз қабили математика, астрономия ва фалсафа таълим дода мешуданд. «Афлотуни сонӣ» – Қозизодаи Румӣ дар ин мадраса ба толибилмон аз илми фалакиёт сабақ додааст. Дар ин даргоҳ шоирон ва мутафаккирони бузург Мавлоно [[Абдураҳмони Ҷомӣ]] ва Мир [[Алишери Навоӣ]] таҳсил доштаанд. Дар таърих гоҳо ҳодисаҳои ҳайратангези мантиқӣ ба вуқӯъ мепайванданд. Дар нимаи дуюми қарни IX милодӣ поягузори адабиёти форс-тоҷик Абӯабдуллоҳи Рӯдакӣ аз Самарқанд ба Бухоро рафт ва ба шарофати ӯ дар Бухоро доираи адабии муқтадире ташаккул ёфт. Баъди ҳазор сол таърих чунин бори масъулиятро ба дӯши фарзанди Бухоро – поягузори адабиёти навини тоҷик Садриддин Айнӣ гузошт. Вақте ин марди фозил аз Бухоро ба Самарқанд омад, ба шарофати ӯ дар нимаи аввали садаи ХХ доираи адабӣ эҳё гардид. Аҳли адабу фарҳанги Самарқанд, дар баробари устод Садриддин Айнӣ, дар ташаккули адабиёт ва мактабу маорифи навини тоҷик саҳми арзанда гузоштанд. Ҳам акнун аҳли адабу фарҳанги Самарқанд ба рушду таҳкими ҳавзаи ба худ хоси адабиёт ва мактабу маорифи тоҷикони ҷумҳурӣ саҳми босазо мегузоранд. Адабиёти ҳавза имрӯз, бе эҷодиёти пурбори шоиру нависандагони самарқандӣ: [[Болта Ортиқзода]], [[Салим Кенҷа]], [[Адаш Истад]], [[Нор Остонзода]], [[Ҳаёт Неъмат]], Акбар Пирӯзӣ, [[Бахтиёр Ҷумъаев]], [[Солеҳ Саидмурод]], [[Нормурод Каримзода]], [[Ӯктами Иброҳим]], Зоҳир Ҳасанзода, [[Ҳазрат Сабоҳӣ]], [[Тошқул Азимов]], [[Маҳбуба Турсунова]], [[Маҳбуба Неъматзода]], [[Асадулло Шукуров]], Хоҷа, [[Шаҳзодаи Самарқандӣ|Шаҳзода Назарзода]], [[Парисо]], [[Дилшоди Фарҳодзод]] ва дигарон тасаввурнопазир аст. Олимони Самарқанд [[Холиқ Мирзозода]], [[Раззоқ Ғаффоров]], [[Воҳид Абдулло]], [[Ботур Валихоҷаев]], [[Шавкат Шукуров]], [[Садрӣ Саъдиев]], [[Ҳоҷиқурбон Ҳамидзода]], [[Аслиддин Қамарзода]], [[Ҷумъа Ҳамроҳ]], [[Абдусалом Самадов]] ва дигарон тӯли даҳсолаҳои зиёд ба равшан намудани паҳлӯҳои ноаёни адабиёт, ташкили кори матбуот ва мактабу маорифи тоҷик бори заҳмат кашидаанд. Хоссатан, мақолаҳои доир ба адабиёти давраи истиқлол ва намояндагони он таълифнамудаи олимони адабиётшинос Садрӣ Саъдиев, Аслиддин Қамарзода, Ҷумъа Ҳамроҳ ва Абдусалом Самадов ба рушди адабиёти тоҷики ҳавза такони нав бахшиданд. Маҷмӯаҳои дастҷамъии тӯли солҳои гуногун, ба сифати мураттиб, ба хонандагон пешниҳоднамудаи Турақул Зеҳнӣ, Садрӣ Саъдиев – «Суханварони сайқали рӯйи замин» (Душанбе, 1973), Аслиддин Қамарзода– «Гулдастаи Самарқанд» (Душанбе – Тошканд, соли 1989), «Гулшани адаб» (Ширкати саҳҳомии табъу нашри «Шарқ», Тошканд, 2007) ва «Мадҳи Самарқанд» («Муҳаррир», шаҳри Тошканд, с.2013) далели онанд, ки дар ин ҳавза адабиёти тоҷик бо қадамҳои ба худ хос пеш меравад. Бояд ёдрас намуд, ки имрӯз баъзе намояндагони ҳавзаи адабиёти тоҷики Ӯзбекистон панҷа ба панҷаи суханварони ҳамзабони хориҷии худ зада метавонанд.<ref name="«Овози Самарқанд»">{{Cite web |url=http://ovozisamarqandnews.uz/data/documents/2015-no31-1.pdf |title=«Овози Самарқанд» |accessdate=2015-04-12 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20160309165320/http://ovozisamarqandnews.uz/data/documents/2015-no31-1.pdf |archivedate=2016-03-09 }}</ref> ==Рӯзномаи тоҷикӣ == Дар вилояти Самарқанд нашрияи [[Овози Самарқанд (рӯзнома)]] мунтазам нашр мешавад. Дар саҳифаҳои рӯзнома мақолаҳои пурмӯҳтавои олимони шинохта, чакидаҳои хомаи шоиру нависандагону лавҳаю очеркҳои омӯзгорону шоирони пешқадам ва хабарнигорони ҷамоатии касбу корашон гуногун пайваста чоп мешаванд. Арбобони шоистаи илм [[Ботурхон Валихоҷаев]], [[Холиқ Мирзозода]], [[Абдураҳим Муқимов]], [[Акбар Адхамов]], [[Абдусалом Саидов]] эҷодкорони забардаст [[Болта Ортиқов|Болта Ортиқзода]] ва [[Ҳамроқули Даврон]] ҳамкори доимии рӯзнома буданд. Имрӯз ҳам ин анъана давом дорад. Олимони намоён [[Садрӣ Саъдиев]], [[Аслиддин Қамарзода]], [[Санъат Муҳаммадиев]], [[Хуршед Абдусамиев]], [[Ҷумъа Ҳамроҳ]], [[Ота Аҳроров]], [[Абдусалом Самадов]] бо мақолаҳои пурдолузарби худ дар байни муштариён маҳбубияти хоса доранд. Нависандаю шоирони шинохта [[Салим Кенҷа]], [[Адаш Истад]], [[Акбар Пирӯзӣ]], [[Нормурод Каримзода]], [[Худоназари Оқсоӣ]], [[Худойбердӣ Саидзода]], [[Ҳусейн Рашидӣ]], [[Маҳбуба Неъматзода]], [[Маҳбуба Турсунова]], [[Хоҷа (Норхоҷа Чоризода)]], [[Парисо]] бо шеъру ҳикояҳои худ саҳифаҳои адабии рӯзномаро хонданбоб менамоянд. == Ёдгориҳои таърихии Самарқанд == Самарқанд ёдгориҳои бои таърихии 3 ҳазорсола дорад ва аксарияташон дар давраи сулолаи [[Темуриён]] сохта шудаанд. Самарқанди бостонӣ аз қади­мулайём бо меъмориҳои таърихиаш дар ҷаҳон маълуму машҳур аст. Имрӯз дар вилоят 31 осорхона ва 64 [[зиёратгоҳ]] мавҷуд буда, дар соли 2014 қариб 5 миллион нафар аҳолии мампакат ва бештар аз 200 ҳазор нафар шаҳрвандони хориҷӣ ин ҷойҳоро тамошо карданд.<ref name="«Овози Самарқанд»"/> Дар Самарқанд ёдгориҳои бостонии қадимие, мавҷуданд, ки монанди ёдгориҳои бостонии [[Миср]]и қадим, [[Хитой]], [[Ҳиндустон]],[[Юнон]]и қадим ва [[Рим]] машҳур ҳастанд. * [[Расадхонаи Улуғбек]] (1428-1429) * [[Манзилгоҳи қадимии Афросиёб]] (асри 8 п.а.м.) * [[Шоҳи Зинда]] * [[Масҷиди Ҳазрати Хизр]] (миёнаи садаи XIX) * [[Масҷиди Биби-Хонум]] (1399-1404) * [[Мадрасаи Улуғбек]] (1417-1420) * [[Мадрасаи Шердор]] (1619-1635/36) * [[Мадрасаи Тило Қорӣ]] (1647-1659) * [[Бозори Чорсу]] (охири садаи XVIII) * [[Мадрасаи Рухобод]] (солҳои 1380) * [[Мақбараи Оқсарой]] (1470) * [[Гӯри Амир]] (1404) * [[Масҷиди Намозгоҳ]] (асри 17) * [[Мақбараи Ишрат Хона]] (1464) * [[Хоҷа Аҳрор]] (асрҳои 15-20) * [[Мақбараи Чупон ота]] (1430-1440) * [[Қабристонии Хӯҷа Абду Дорин]] (асрҳои 15-19) == Шеърҳо дар васфи Самарқанд == {{иқтибос|муаллиф=[[Муҳаммад Холиқ]]| <big>'''«Самарқанд сайқали рӯи замин аст, :Ҳавояш фораму хокаш маҳин аст. :Агар хоҳӣ бубинӣ ту биҳиште, :Ҳамин асту ҳамин асту ҳамин аст. :Ғазал гарчӣ арӯси шеър, аммо, :Самарқанд аз ғазал ҳам нозанин аст. :Ба олам чун Самарқанд офариданд, :Нидои офаридгор: «Офарин!» аст». :«Кам Афросиёб аз қасри Рум нест, :Хуросон бо Самарқанд оҳанин аст. :Хуросон, Балху Марву Рашту Хуҷанд, :Сувайдо бар замин аз худ ҳамин аст. :Ба сӯи Каҳкашон роҳ аз Самарқанд, :Ба арш ӯро чӣ Хуршеди зарин аст. :Ба мисли Оби раҳмат нест обе, :Бубин оби Зарафшон ангубин аст. :Зи роҳи Каҳкашон роҳ то ба Меъроҷ, :Ба даври Каҳкашон чархи барин аст. :Самарқанд устувори чархмеҳвар, :Чу имон чархи меҳвар бар замин аст. :Самарқандам дуо аз Ҳақ гирифтаст, :Зарангушти Хуросонро нигин аст. :Таҳамтан мисли он Испитамон кист, :Ки Шоҳе Зинда дар марзаш яқин аст. :Чароғи равшан аз партав Самарқанд, :Ба Регистон ду тан Мавло қарин аст. :Чӣ хуш нуре баланд аз марзи покаш, :Самарқанд осмони Ҳинду Чин аст. :Ба нони Осиё манзуру машҳур, :Ки Қасри Хонум аз ӯ шаҳнишин аст. :Ки чун Испитамон шерафкани гурд, :Ҷилои партави Ҳақ бар ҷабин аст. :Ба дӯш оташ гузашт аз Каҳкашон маҳ, :Панаҳдижи Самарқанд оҳанин аст. :Ба хун оғушта дар сангар гаҳе дил, :Ба бун оғушта гар дар хун матин аст. :Ба савдо рафту рафт аз каф Хуросон, :Чу хуршед аз азал бар рағми кин аст. :«Ба авҷи Кибриё паҳлӯи аҷз аст», :Биҳишти боғаш аз ангуру тин аст. :Ба Тӯрон Рустаму Суҳроб огоҳ, :Ба Рахши тездав Рустам ба зин аст. :Зи аҳди Суғдшаҳр овори нақд аст, :Ки аз ӯ қиссаҳои дилнишин аст. :Танини сози овоз аз Хуросон, :Раҳин аз Кибриё бар мо яқин аст… :Хирад бар дӯши ирфони Самарқанд, :Самарқанд кӯҳнаву нав нозанин аст.'''</big>}} == Аҳолӣ == {| class="wikitable" |- ! Сол !! (ҳазор нафар) |- | [[1897]] || 55,1 |- | [[1912]] || 83,2 |- | [[1925]] || 115,0 |- | [[1950]] || 180,0 |- | [[2002]] || 380,7 |- | [[2015]] || 504,4 |} ==Пайвандҳо== <references/> {{хурд}} [[Гурӯҳ:Шаҳрҳои Ӯзбекистон]] [[Гурӯҳ:Самарқанд]] [[Гурӯҳ:Шаҳрҳои муқаддас]] nn5vbldqaci9901rwz2ta1ztlunpofh 0 4761 1309853 1272212 2022-08-15T06:50:44Z VASHGIRD 8035 wikitext text/x-wiki {{кулоҳи таърихи тақвимӣ}} == Ҷашнҳо == ''Бознигаред: [[:Гурӯҳ:Ҷашнҳои {{PAGENAME}}]]'' === Миллӣ === * Рӯзи истиқлоли [[Ҳиндустон]] === Динӣ === == Рӯйдодҳо == ''Бознигаред: [[:Гурӯҳ:Рӯйдодҳои 15 август]]'' == Зодрӯзҳо == ''Бознигаред: [[:Гурӯҳ:Зодагони 15 август]]'' * [[1907]] — [[Ҳабибулло Назаров]], шоир, нависанда. * [[1913]] — [[Ҳабиб Аҳрорӣ]], мутарҷим, Корманди шоистаи маданияти Тоҷикистон. * [[1918]] — [[Борис Протасов]], рассом, Ходими шоистаи Тоҷикистон. * [[1919]] — [[Сироҷиддин Нуриддинов]], мусаввир, кандакор, Ходими хизматнишондодаи санъати Тоҷикистон. * [[1923]] — [[Василий Белан]], муаррих, китобшинос. * [[1923]] — [[Саида Сафарова]], устоди рақс. * [[1933]] — [[Бӯрӣ Олимов]], рассом. * [[1933]] — [[Муяссара Шукурова]], забоншинос. * [[1935]] — [[Сайид Абдулло]], шоир * [[1936]] — [[Мулло Усмонов]], олим, доктори илмҳои тиб, профессор * [[1938]] — [[Сабзалӣ Сӯфиев]], олими соҳаи кишоварзӣ. * [[1941]] — [[Раҷабали Ҳусейнов]], ҳунарпешаи театр ва Синамои тоҷик, Ҳунарпешаи хизматнишондодаи Тоҷикистон * [[1942]] — [[Бахшидод Алидодов]], географи тоҷик, номзади илмҳои геология ва минералогия * [[1948]] — [[Бердӣ Раҳимов]], олими соҳаи педагогика. * [[1958]] — [[Ғайратшо Сафаров]], олими соҳаи иқтисод.<ref>Тақвими санаҳои ҷашнии Ҷумҳурии Тоҷикистон (барои соли 2018) / Мураттиб Ё. Сучонӣ; Зери таҳрири умумии А. Мирализода; Муҳаррирон Г. Маҳмудов, Ф. Аминов. — Душанбе, 2017. — 393 с.</ref> == Даргузаштҳо == ''Бознигаред: [[:Гурӯҳ:Даргузаштагони 15 август]]'' == Тақвими мардумӣ == [[Акс:Leo.svg|40px|none|Асад]] == Нигаред низ == {{дарахти гурӯҳҳо}} == Пайвандҳо == * * http://days.peoples.ru/1508.html {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20190809010310/http://days.peoples.ru/1508.html |date=2019-08-09 }} * http://www.calend.ru/day/8-15/ * [http://ru.science.wikia.com/wiki/15_%D0%B0%D0%B2%D0%B3%D1%83%D1%81%D1%82%D0%B0 Наука, 15.08] * [http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/august/15/default.stm BBC On this day, 15.08] == Эзоҳ == {{эзоҳ}} {{хурд}} [[Гурӯҳ:15 август| ]] 8a1lc1c5hatb53zqtbq62paie96smj6 0 9325 1309835 1302742 2022-08-14T14:08:17Z Based sogdian 34522 /* Таъсиси рӯзномаи «Иди тоҷик» */ wikitext text/x-wiki {{Сиёсатмадор |Ном = | номи аслӣ = Шириншоҳ Шотемур | тасвир = |Бар = |тавсифи тасвир = |Ном ҳангоми таваллуд = Шириншоҳ |Номи мустаор = |Санаи таваллуд = {{СанаиТаваллуд|1|12|1899}} | зодгоҳ = деҳаи Поршиневи [[ноҳияи Шуғнон|волости Шуғнон]] [[Аморати Бухоро]] |Санаи марг = {{СанаиМарг|27|10|1937}} (38 сол) |Маҳалли марг = [[Русия]], [[Москва]] |Шаҳрвандӣ = {{Парчам|Тоҷикистон}} [[Тоҷикистон]] |Маълумот = |Дараҷаи илмӣ = |Унвонҳои илмӣ = |Миллат = тоҷик |Эътиқод = назарияи коммунистӣ |Ҳизб = Ҳизби коммунистии ҶШС Тоҷикистон |Идеяҳои асосӣ = ғояи коммунистӣ |навъи фаъолият = |Падар = |Модар = |Ҳамсар = Киселёва Александра Михайловна |Фарзандон = Шириншоҳ (1931) ва Рустам (1936) |Ҷоизаҳо = унвони олии [[Ҷумҳурии Тоҷикистон]] [[Қаҳрамони Тоҷикистон]] ([[2006]]) {{Қаҳрамони Тоҷикистон}} |Соядаст = |Бари соядаст = |Сайт = |Викианбор = }} '''Шириншоҳ Шоҳтемур''' — арбоби сиёсию давлатии [[Тоҷикистон]], [[Қаҳрамони Тоҷикистон]], яке аз асосгузорони Тоҷикистони Шӯравӣ. == Зиндагинома == Шириншоҳ Шоҳтемур фарзанди деҳқон аз деҳаи [[Поршнев|Поршиневи]] [[ноҳияи Шуғнон|волости Шуғнон]] (Помири ғарбӣ) [[аморати Бухоро]] аст. Ӯ соли [[1899]] ба дунё омадааст. Волидонаш ба ғаллакорӣ шуғл варзида зиндагии хеле қашшоққона доштанд. Тахминан соли [[1908]] ё соли [[1909]], вақте Шириншоҳ ки 8-9 сола буд, волидонаш аз олам гузаштанд. Аслу насаби падараш аҳли рӯҳонист, ки он дар номи насаби ӯ низ акс ёфтааст. Маънои ҳиссачаи «шо» — саид, ё худ вориси бевоситаи [[Муҳаммад]] аст. То дувоздаҳсолагӣ дар назди бародараш умр ба сар бурдааст. Аз соли [[1911]]) ба интернати назди омӯзишгоҳи русӣ-маҳаллии Хоруғ, ки дар Кӯҳистони Бадахшон бори аввал кушода шуда буд, дохил гардида, дар он 4 сол аз ҳисоби давлати русҳо хондааст. Зимистон таҳсил дошта, тобистон дар назди сардори отряди Помир кор мекард – гулҳоро об медод. Аз 14-солагӣ бо меҳнати хеш зиндагӣ мекард.<ref name="bbc.co.uk">[http://www.bbc.co.uk/tajik/news/2009/08/090824_ea_fs_shahtemur.shtml Кашфи тасовире нодир аз Шириншоҳ Шоҳтемур]</ref> Соли [[1914]] дар сини 15-солагӣ мактаби мазкурро хатм намуда, бо штабс – капитан Дмитрий Сергеевич Топорнин, ки дар [[Тошканд]] зиндагӣ мекард, аз Помир ба ш.Тошканд омад. Тамоми роҳ хизматгузори ӯ буд, ва дар давоми 4 моҳ, аз 25 август то декабри соли 1914 дар хонааш ба сифати пешхизмат ва дарбон кор мекард. Аз декабри соли 1914 то моҳи майи соли 1915 чун фаррош дар омӯзишгоҳи ҳаштуми русӣ - маҳаллии шаҳри Тошканд хидмат намуда, айни замон назди мудири омӯзишгоҳ Апполон Петрович Радугин, ки акнун дар уезди Тошканд бухгалтерии завод шуда, кор мекунад, таълим гирифт. Аз 1 майи соли 1915 таҳсилашро хотима дода, то моҳи августи соли 1915 мардикори заводи Иванов ([[Бешағач|Бешоғоч]]), аз 11 август то 30 сентябри соли 1916 вагонбар ва кандуктори трамваи Тошканд буд. Аз октябри соли 1916 то январи соли 1917 дар артели Матвеев ба сифати бағочдеҳи поезди боркаши роҳи оҳан кор кард. Аз январи соли 1917 то 26 август боз дар назди ҳамон муаллим барои дохил шудан ба курсҳои дусолаи педагогӣ омодагӣ дида, 26 август имтиҳони чор синфи хатмкардаашро супурда, дар сини 18-солагӣ ба синфи аввал дохил шуд. Соли 1917 омӯзишгоҳи мазкур баста шуд. Шириншоҳ маҷбур шуд, ки аз моҳи сентябр ба семинарияи муаллимтайёркунии шаҳри Тошканд шомил шавад. Баъди як моҳ – моҳи октябри соли 1917 Инқилоби Октябрро пешвоз гирифт. То ин вақт Шириншоҳ дар бораи ғояи сотсиализм, муборизаи синфӣ ва ҳоказо тасаввурот надошт. Ҳамроҳи коргарони маҳаллӣ барои барпо ва пойдор гардидани Ҳокимяти Шӯравӣ дар Осиёи Миёна иштирок кардааст. Аз январи [[соли 1921]] узви Ҳизби коммунист буд. Рақами билети аъзогиаш 539289, баъди ивазшавӣ 0830934. Дар семинария то соли 1921 таҳсил намуд. Вале он дар давраи шӯравӣ (аз с. [[1919]]) семинария не, балки шуъбаи русии мактаби меҳнатӣ-педагогӣ номида шуд. Пас аз ба итмом расондани мактаб моҳи майи с. [[1921]] дар ҳайати 500 нафари ба ном «студентони пролетарӣ» аз тарафи КИМ-и Туркистон ба шаҳри [[Қуқанд]]и [[Фарғона]] ва аз Қуқанд ба комитети тақсимоти (разверсткаи) озуқавории Хуҷанд фиристонда шуда, дар разверсткаи озуқавории волости Дилварзин ширкат дошт. Баъди дуним сол - 10 июл бо телеграммаи Турк - ЦИК ба шаҳри Тошканд ҷеғ зада шуда, ба сифати коркуни масъул аз узви сегонаи ҳарбию сиёсӣ 18 июли соли 1921 ба Помир (Бадахшони Кӯҳистон) равона гардид. Солҳои 1921-22 узви сегонаи мазкур ва аз октябри соли 1922 сардори он буд. Моҳи августи с. [[1923]] ҳангоми расидан ба [[Тошканд]] бо назардошти он ки аз с. [[1921]] то с. [[1923]] дар [[Помир]] буд, бо Туркистон алоқааш канда шуд, аз комиссияи тозакунии сафҳои ҳизб нагузашт ва уязвияташ бекор шуд. Моҳи август бо дархостнома ва маводҳои зарурӣ ба комиссиюни ҳизбии сарҳадии фронти Туркистон муроҷиат карда, зимистон соли 1923, моҳи декабр ба воситаи комиссиюни назоратии Туркистон аз комисияи назоратиии Москва нусхаи фармонро дар бораи барқарор кардани ҳуқуқи уязвияти ҳизбии худ аз с [[1921]] – ро гирифт. Аз октябри с. [[1923]] то 5 августи с. [[1924]] корманди бойгонии назди котиботи СКХ Республикаи Туркистон, аз 5 августи соли 1923 то ноябри ҳамин сол инструктори кишоварзии шуъбаи таҳтонии аққалиятҳои миллии шуъбаи ташвиқ ва тарғиби КМ ҲК Туркистон буд. То тақсимоти миллӣ дар таъсиси инспексияи маорифи тоҷик дар шаҳри Тошканд кор кард. Баъди тақсимоти миллӣ-ҳудудии Осиёи Миёна (c/ 1924) ва таъсиси ҷумҳуриҳои миллӣ, аз ҷумла [[Ҷумҳурии Мухтори Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон]] дар ҳайати ҶШС Ӯзбекистон, Ш. Шоҳтемур узви бюрои Ҳизби Коммунистии Тоҷикистон таъйин гардида, ба шаҳри Душанбе ба кор фиристонда шуд.<ref name="bbc.co.uk"/> == Таъсиси рӯзномаи [[«Иди тоҷик» (рӯзнома)|«Иди тоҷик»]] == {{аввали иқтибос}}«Ш.Шоҳтемур дар ташкил кардани якумин газетаи тоҷикӣ дар Туркистон – «Овози тоҷик», ки аз моҳи сентябри соли 1924 дар шаҳри Самарқанд мебаромад, инчунин дар нашр кардани аввалин китобҳои дарсӣ, барои ба забони тоҷикӣ таълим додани бачагони тоҷик дар мактабҳои советӣ хеле хидмат кард»{{охири иқтибос|сарчашма= А.В.Макашов ва В.А.Руднитский. Шириншо Шотемур. Душанбе: «Ирфон», 1964.}}Дар ин замон — дар нимаи якуми солҳои 20-ум [[Шириншоҳ Шоҳтемур]] аввал дар котиботи Шӯрои Комиссарони Халқӣ, сипас ба ҳайси инструктори шуъбаи таҳтонии ақаллиятҳои миллии шуъбаи ташвиқотиву тарғиботии КМ ҲК(б) ҶМШС Туркистон кор карда, ҳамчунин узви Президиуми Кумитаи инқилобии тоҷик буд. Дар ҳамин ҷо ӯ ҳамчун идеолог тавонист масъалаи ташкили рӯзномаи алоҳида барои тоҷикони Осиёи Миёнаро ба миён гузорад ва ба таври мусбат ҳал кунад. ӯ [[Ҳасан Ирфон]]ро масъули рӯзнома таъйин кард. Устод [[Садриддин Айнӣ]], [[Нисор Муҳаммад]], [[Абдуқодир Муҳиддинов|А. Муҳиддинов]], С. Ализода, Т. Зеҳнӣ, А. Сатторӣ, М. Хуҷандӣ, А. Исмоилзода ва дигар равшанфикрони тоҷик аз минтақаҳои мухталифи тоҷикнишин ҳамкорони фаъоли «Овози тоҷик» буданд. Оғози нашри ин рӯзнома, дар замоне, ки идеологияи пантуркистӣ ҳукмронӣ мекард, осон набуд. Шумораи нахустини он ба роҳбарони давр ҳам, ки аксаран тарафдори ғояҳои пантуркистӣ буданд, маъқул наафтод. Рӯзнома ба дифои забони тоҷикӣ мақолаҳое чоп мекард. Роҳбарони вақти Ҷумҳурии Ӯзбекистон рӯзномаро ҳамон замон бастанӣ мешаванд. Шириншоҳ Шоҳтемур ва Нисор Муҳаммад ин хатарро фаҳмида зуд аз Тошканд ба Самарқанд меоянд. Онҳо нахуст устод Айниро пайдо карда маслиҳатҳои судбахши ӯро мегиранд. Бо маслиҳат рӯзнома ба мақоми (органи) Оргбюро (Бюрои ташкилии Кумитаи инқилобии тоҷик) табдил дода мешавад ва аз хатар эмин мемонад. Шириншоҳ Шоҳтемур якчанд фаъолони сиёсии тоҷикро ҷамъ оварда мегӯяд: {{аввали иқтибос}}«Дар шароите, ки пантуркизм ҳукмфармо аст, масъалаи миллиро ҳал кардан ниҳоят душвор, илова бар ин, мутаассифона, қисми равшанфикрони тоҷик таҳти ин вабои мудҳиш сару ҳисобашонро гум кардаанд. Тақдири одамонро набояд як гурӯҳи одамони оҷиз ҳал кунад. Онҳо ҳуқуқ доранд ҷумҳурии мухтори худро дошта бошанд, вазъияти ҳозира инро талаб мекунад. Мо ба ин ноил мегардем».{{охири иқтибос|сарчашма=«Ҷавонони Тоҷикистон», 6 апрели соли 1990}}Баъди 12 сол дар Пленуми чоруми КМ ВК (б) Тоҷикистон (14 феврали соли 1936) Шириншоҳ Шоҳтемур таърихи таъсиси рӯзномаи «Овози тоҷик»-ро ёдовар шуда мегӯяд: {{аввали иқтибос}}«Дар назди КМ Ҳизби Коммунистии Туркистон сексияи коммунистӣ буд, ки ман онро роҳбарӣ мекардам. Барои мо таъсиси рӯзномаи аввалин бисёр зурур буд, вале мо пул надоштем. Ман бо Ҳоҷибоев шинос шудам ва ӯ, ки дар вазифаи раиси Комитети консесии (предоблконцесском) вилояти Фарғона буд, барои таъсиси газета 2000 рубл дод» {{охири иқтибос|сарчашма=К.Искандаров.Славный сын таджикского народа., Д.,1999, с.16}}Шириншоҳ Шоҳтемур бо таъсиси ин рӯзнома иктифо намекунад. Саъю кӯшиш ба харҷ медиҳад, ки шумораву теъдоди рӯзнома зиёд ва сатҳи он баланд бардошта шавад, то ба оммаи васеи тоҷикон дар манотиқи гуногун дастрас гардаду асари нек гузорад. Азбаски ӯ медонист, ки эҳтимолияти ҳалли масоили марбут ба мақоми тоҷикони Осиёи Миёна дар ҶМШС Туркистон камтар ҳалли худро пайдо мекунанд, ин арзро ба КМ РКП(б) СССР ирсол дошт.<ref>[http://www.jumhuriyat.tj/index.php?art_id=1674 Шириншоҳ Шоҳтемур: "Таъсиси рӯзнома бисёр зарур буд"]</ref> Аз [[5 апрел]]и [[соли 1925]] зери таҳрири нозири маорифи Тоҷикистон [[Аббос Алиев]] рӯзномаи [[«Бедории тоҷик» (рӯзнома)|«Бедории тоҷик»]] интишор ёфт, ки он аслан шумораи навбатии [[«Иди тоҷик» (рӯзнома)|«Иди тоҷик»]] буд (ҳоло [[Ҷумҳурият (рӯзнома)|Ҷумҳурият]]) ([[«Иди тоҷик» (рӯзнома)|бештар...]]) == Хотира == Бори аввал Шириншоҳ дар деҳаи худаш ба яке аз хешовандони дураш издивоҷ кард. Маҳз баъди ҳамин издивоҷ байни ӯ ва намояндаи ГПУ Островский гап гурехт ва Островский ӯро сафи ҳизб хориҷ кард, ки дар ин бора қиссаи аҷибе аст. Вале Широншоҳ аз зани аввалааш зуд ҷудо шуд. Ситорааш рост наомад ё деги муҳаббаташон наҷӯшид, ё завҷааш бо ӯ Тошканд рафтан нахост, маълум нест. Аммо як чиз равшан ва аён аст, ки ходимони ҳизбию давлатиии он солҳо аз миллатҳои дигар мекушиданд, ки барои наздиктар шудан русҳомиллати ҳоким, беҳтар донистан урфу одат ва забони онҳо ва пайдо кардани наздикии қавмию зуд боло рафтан аз нардббони мансабу манзалат ва саҳми шахсӣ гузоштан дар "интернасионализми пролетарӣ" бо занҳои рус издивоҷ намоянд. Шоҳтемур чунин фикрхоро дошт ё не, равшан нест. Издивоҷи дуввуми ӯ баъди ҳашт сол рух дод. Ин дафъа вай зани русро ҳамсари якумраи худ қарор дод. Дар бораи ҳаёти оилавии Шоҳтемуру Александра Михайловна Киселова бародари Александра – Прохор Михайлович ба мо маълумоти муфассал дод. Ба хонаи Прохор - амак бо маслҳиати Давлат Худоназаров рафтем. Ба ӯ пешаки занг задем. Сипас роҳбаладамон Рустам писари Шириншоҳ моро рост ба хона бурд. Муйсафедон Прохор Михайлович ва Анна Ивановна интизорамон буданд. Анна-хола дастурхонро бо таомҳои лазизи русӣ ороста буд. Хонаи Прохор хоксорона оро ёфтааст. Ягона чизе, ки дар хонаи ӯ бисёр ба чашм мерасид, ин китоб аст, китобхое, ки барояшон дар ҷевон ҷо намондааст, дар тоқча ва руйи миз ҳам ғарам шудаанд. Рустам моро муарифӣ кард. Ҳамроҳам собиқ мудири бойгонии ҳизбии комитети вилоятии ҳизб Қамчибек Насиллобеков мақсади омаданамонро фаҳмонданӣ шуд. Сӯҳбат аз сари дастархон оғоз ёфт. Прохор ба сини 88 қадам монда бошад ҳам ҳануз бардаму боқувват ба назар мерасад. Аз ҳама муҳимаш хотираи ӯ хеле тоза аст. Ӯ рӯзҳо, таърихҳо, воқеот, одамонро равшан ёд дорад. Прохор шояд хеле бардаму нерӯмандтар мебуд, агар даҳ сол расоро дар маҳбасҳои заҳдори сталинӣ сипарӣ намекард. Ӯро ҳам мисли хоҳараш М. Киселова ҳамсари Шириншоҳ барои алоқа ва наздикӣ доштан бо "душмани халқ" ва дигар рафторҳои "зидди давлвтӣ" ба ҳабс гирифта буданд. Прохор дар оилаашон фарзанди панҷум буд. Фарзандонро асосан модарашон Евдокия - хола калон кард. Падарашон Михаил Киселев, ки ба оҳангарӣ шуғл варзида, дар яке аз заводҳои Москва кор мекард ва шуҳрат ҳам дошт, ҳанӯз то инкилоб бо кадом сабабе оилаашро партофта, озими Кафкоз шуд ва дар ҳамон ҷо хонаводаи дигаре ташкил дод. Алоқаи ӯ бо фарзандонаш тамоман гусаста гардид. Евдокия хола фарзандони худашро хеле хуб тарбия карда ба воя расонд. Ҳамаашон хонда, соҳибихтисос гаштанд, аз рӯзи аввал Инкилоби Октябрро хуш пазируфта дар пойдор кардани ҳаёти нав дар қатори фаъолони беҳтарин буданд. Александр духтари калонии оиларо аз хурдӣ ҳаёти мардуми машриқзамин ба худ ҷалб карда буд. Ӯ дар ин бора китобҳои зиёде мехонд, ҳамеша бо шавқ дарбораи Шарқ маводи гуногун ҷамъ мекард.Шириншоҳ он замон дар Душанбе дар вазифаи котиби дуюми Комитети Маркази Ҳизби Комунисти Тоҷикистон кор мекард. Ҳамеша серкор буд, вале вақт ёфта, дар саҳроҳои колхози раставу кӯчаҳо, дар он ҷое, ки мардум буд, вохӯриҳо мегузаронд. Ин услуби кори Шоҳтемур буд. Ӯ, ки худ аз оилаи одӣ ва камбағали кӯҳистонӣ баромада буд, табиатан одами хоксор зиндадил хушмуомила буд. Маҳз таввасути чунин хислатҳо ӯ аз дарди дили мардуми одӣ бохабар мегашт ва барои фаъолияти минбадааш нақшаҳои мушаххас мекашид. Ҷавонзани зебои аврупоие, ки дар тан либоси хоксорона дошт ва дар назди идораи ӯ бо марди деҳқонамое суҳбат мекард, диқаташро ҷалб намуд. Духтар бо лафзи ширин тоҷикӣ сухан мекард. Шириншоҳ истоду як бори дигар бодиқат гӯш андохт. Дар такаллуми духтар ба ҷуз талафузи руссӣ баъзе овозҳои тоҷикӣ хатое дигар набуд. Шоҳтемур ноаён қаду баст, чеҳра ва ҳаракати духтарро аз назар гузаронд. Аҷиб, маълум, ки духтарак тоҷик нест, вале забони тоҷикиро дар куҷо ин кадар хуб ёд гирифааст,-аз дил гузаронд Шоҳтемур. Дар вуҷуди Шириншоҳ кадом як ҳиссиёте ба вуҷуд омада барои бо духтар ҳамсуҳбат шудан водораш менамуд.<ref name="bbc.co.uk"/> Одамони ҳамзамону ҳаммаслакони Шириншоҳ Шотемур: [[Абдуқодир Муҳиддинов]], [[Чинор Имомов]], [[Нусратулло Махсум]], [[Юлдош Охунбобоев]], [[Файзулло Хочаев]],[[Абдулло Раҳимбоев]], [[Икромов Акмал]], [[Абдуллоев Сайфулло]], [[Исмоилов Иброхим]], [[Анваров Саидаҳмад]], [[Мавлонбеков Аҳмадбек]], [[Абдураҳим Ҳоҷибоев]] буданд. == Некдошт == * соли 2006, Шириншоҳ Шотемур яке аз шахсиятҳои барҷастаи ҷумҳурӣ мебошад, ки дорандаи унвони олии давлатии Тоҷикистон - [[Қаҳрамони Тоҷикистон]] гардидааст; * [[Донишгоҳи аграрии Тоҷикистон]] дар шаҳри [[Душанбе]] ба номи ӯ гузошта шудааст; * ба номи Шириншоҳ Шотемур якчанд кучаву маҳаллаҳои аҳолинишини ҷумҳурӣ гузошта шудаанд. == Ҷоизаҳо == * унвони олии [[Ҷумҳурии Тоҷикистон]] [[Қаҳрамони Тоҷикистон]] ([[2006]]) {{Қаҳрамони Тоҷикистон}} == Инчунин нигаред == * [[Қаҳрамонони Тоҷикистон]] * [[Ҷумҳурии Шӯравии Сотсиалистии Тоҷикистон]] * [[Абдуқодир Муҳиддинов]] * [[Ашӯров Урунбой]] == Пайвандҳо == * [http://www.bbc.co.uk/tajik/news/2009/08/090824_ea_fs_shahtemur.shtml Кашфи тасовире нодир аз Шириншоҳ Шоҳтемур] == Эзоҳ == {{эзоҳ}} {{Қаҳрамонони Тоҷикистон}} [[Гурӯҳ:Арбобони давлатии Тоҷикистон]] [[Гурӯҳ:Қаҳрамонони Тоҷикистон]] [[Гурӯҳ:Қатлшудаҳо дар соли 1937]] [[Гурӯҳ:Паррондашудаҳо дар Иттиҳоди Шӯравӣ]] [[Гурӯҳ:Сафедшудаҳо дар Иттиҳоди Шӯравӣ]] {{Bio-stub}} hcagk6i9nkcivaoqe4p9ahz6jgf9bi0 0 18664 1309836 1305778 2022-08-14T14:15:38Z Based sogdian 34522 wikitext text/x-wiki == Қаҳрамони Тоҷикистон == [[Акс:HERO OF TAJIKISTAN.svg|thumbnail|Ситораи «Қаҳрамони Тоҷикистон»]][[Акс:Ribbon bars of the HERO OF TAJIKISTAN.svg|60px]] [[Акс:Осорхонаҳои Тоҷикистон 40.jpg|thumbnail|Акси «Қаҳрамонони Тоҷикистон» дар осорхонаи таърихии Хуҷанд]] Унвони олии давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон '''Қаҳрамони Тоҷикистон''' барои хидматҳои шоиста дар назди давлат ва халқ супорида мешавад. Унвон ба шаҳрвандоне, ки барои озодӣ, истиқлол ва рушди Ҷумҳурии Тоҷикистон каҳрамонии ҳарбӣ ва меҳнатӣ намудаанд супорида мешавад. Унвони '''Қаҳрамони Тоҷикистон''' дар қатори дигар Унвонҳои фахрӣ бо Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи ҷоизаҳои давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон» аз [[31 июл]]и [[соли 2001]] № 29 муқарар карда шудааст.<ref>[https://tg.wikipedia.org/w/index.php?title=%D2%9A%D0%B0%D2%B3%D1%80%D0%B0%D0%BC%D0%BE%D0%BD%D0%B8_%D0%A2%D0%BE%D2%B7%D0%B8%D0%BA%D0%B8%D1%81%D1%82%D0%BE%D0%BD&action=edit Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи ҷоизаҳои давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон»]</ref> === Ҷоизадорони унвони '''Қаҳрамони Тоҷикистон''' === [[Акс:HERO OF TAJIKISTAN.svg|10px]] [[Садриддин Айнӣ]] (1878—1954) — Адиб, олим ва асосгузори адабиёти муосири тоҷик. Аввалин Президенти Академияи илмҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон. Муаллифи асарҳои «Таърихи амирони манғитияи Бухоро», «Таърихи инқилоби фикрӣ дар Бухоро», «Намунаи адабиёти тоҷик», «Дохунда», «Ғуломон», «Ёддоштҳо» ва диг., ки ба 29 заб. хориҷӣ нашр шудаанд. Соли [[1997]] бо унвони олии '''Қаҳрамони Тоҷикистон''' мукофотонида шудааст. [[Акс:HERO OF TAJIKISTAN.svg|10px]] [[Нусратулло Махсум]] '''Лутфуллоев''' (1881—1938) — Ходими давлатӣ ва ҳизбӣ. Солҳои 1924—1926 раиси Кумитаи инқилобии ҶМШС Тоҷикистон, cолҳои 1926—1933 раиси Кумитаи Иҷроияи Марказии ҶШС Тоҷикистон. Ноҳақ қатл карда шудааст. Соли [[2006]] бо унвони олии '''Қаҳрамони Тоҷикистон''' мукофотонида шудааст. [[Акс:HERO OF TAJIKISTAN.svg|10px]] '''[[Шириншоҳ Шоҳтемур]]''' (1899—1937) — Ходими давлатӣ ва ҳизбӣ. Солҳои 1929—1931 котиби Ҳизби коммунистии ҶШС Тоҷикистон, cолҳои 1933—1937 Раиси Кумитаи Иҷроияи Марказии ҶШС Тоҷикистон. Ноҳақ қатл карда шудааст. Соли [[2006]], бо унвони олии '''Қаҳрамони Тоҷикистон''' мукофотонида шудааст. [[Акс:HERO OF TAJIKISTAN.svg|10px]] [[Бобоҷон Ғафуров]] (1909—1977) — Олим, академики Академияи Илмҳои ИҶШС, арбоби ҳизбӣ ва давлатӣ, муаллифи китоби оламшумули «Тоҷикон» ва зиёда аз 300 асару мақолаҳо. Солҳои 1944—1946 котиби дуюм, cолҳои 1946—1956 котиби якӯми КМ Ҳизби коммунистии Тоҷикистон, cолҳои 1956—1977 сарвари Пажуҳишгоҳи шарқшиносии ИҶШС. Соли [[1997]] бо унвони олии '''Қаҳрамони Тоҷикистон''' мукофотонида шудааст. [[Акс:HERO OF TAJIKISTAN.svg|10px]] [[Мирзо Турсунзода]] (1911—1977) — Шоири халқӣ, раиси Иттифоқи нависандагони Тоҷикистон, Қаҳрамони меҳнати сотсиалистӣ, Раиси Кумитаи якдилии халқҳои Осиё ва Африқо. Барои достонҳои «Қиссаи Ҳиндустон»([[1948]]), «Ҳасани аробакаш», «Чароғи абадӣ», «Садои Осиё», ([[1960]]) «Ҷони ширин»([[1963]]) бо ҷоизаҳои давлатии ИҶШС, ҶШС Тоҷикистон ва байналмилалии ба номи Ҷ. Неҳру([[1967]]) сарфароз шуда буд. Соли [[2001]] бо унвони олии '''Қаҳрамони Тоҷикистон''' мукофотонида шудааст. [[Акс:HERO OF TAJIKISTAN.svg|10px]] [[Эмомалӣ Раҳмон]] — [[Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон]]. [[19 ноябр]]и соли [[1992]] дар иҷлосияи XVI Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон раиси Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон, [[6 ноябр]]и соли [[1994]] бори аввал, такроран солҳои [[1999]], [[2006]] ва [[2013]] [[Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон]] интихоб гардидаст. Соли [[1999]] барои мустаҳкам намудани давлатдории соҳибистиқлол ва пойдории сулҳ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон бо унвони олии '''Қаҳрамони Тоҷикистон''' мукофотонида шудааст.<ref>Муҳимтарин саҳифаҳои таърихи халқи тоҷик./Мураттибон: Ҳотамов Н. Б., Саъдиев Ш.С. Нашри дуюм. — Душанбе,2010. — С.14</ref> <gallery> Акс:Ayni.jpg|[[Садриддин Айнӣ]] Акс:Nusratullo.jpg|[[Нусратулло Махсум]] Акс:Шириншох.jpg|[[Шириншо Шотемур|Шириншоҳ Шоҳтемур]] Акс:Академик Бобоҷон Ғафуров.jpg|[[Бобоҷон Ғафуров]] Акс:MirzoTursunzoda.jpg|[[Мирзо Турсунзода]] Акс:Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон.JPG|Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон [[Эмомалӣ Раҳмон]] </gallery> == Эзоҳ == {{эзоҳ}} {{ПБ}} {{Ҷоизаҳои олии давлатии кишварҳои собиқ Иттиҳоди Шӯравӣ}} {{Қаҳрамонони Тоҷикистон}} [[Гурӯҳ:Қаҳрамонони Тоҷикистон]] [[Гурӯҳ:Унвонҳои фахрӣ]] [[Гурӯҳ:Ҷоизаҳои олии давлатӣ]] 96nll1nz76sw9irm52hlbvyj2b2q6k4 0 34178 1309847 1302388 2022-08-15T02:03:54Z InternetArchiveBot 30618 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Маълумот дар бораи субъекти Федератсияи Русия| TjNm= Вилояти Свердловск| OfNm= Свердловская область| FSFlag=[[Акс:Flag of Sverdlovsk Oblast.svg|150px|Парчами вилояти Свердловск]]| FSCoA=[[Акс:Coat of Arms of Sverdlovsk oblast.svg|150px|Нишони вилояти Свердловскск]]| FlagLnk=Парчами вилояти Свердловск| CoALnk=Нишони вилояти Свердловск| FSMapName=[[Акс:Map of Russia - Sverdlovsk Oblast (2008-03).svg|350px]]| FSCtrWhat=Маркази маъмурӣ| FSCtrNm=[[Екатеринбург]]| AreaRnk=17-ум| TotArea=194 307 км²| WaterPrcnt=| PopRnk=| PopQty= 4 315 830| PopCtDate=2013| PopDens=| FedDistrNm=[[Ҳавзаи федералӣ Урал|Урал]]| HeadTtl=Губернатор| HeadNm=[[Евгений Куйвашев]]| LegislTtl=| LegislNm=| MSKS=+2| }} '''Втлояти Свердловск''' ({{забон-код|ru|Свердловская о́бласть}}) — вилоятест дар [[Русия|Федератсияи Русия]], дар [[Урали Ҷанубӣ]] ҷойгир шудааст. Маркази маъмурии вилоят — шаҳри [[Екатеринбург]]. == Мавқеи ҷуғрофии вилояти Свердловск == == Релеф == == Канданиҳои фоиданок == == Наботот == == Мамнӯъгоҳҳо ва боғҳо == == Соҳаҳои асосии саноат == == Обҳои дохилӣ == === Кӯлҳо === === Дарёҳо === == Хоҷагии қишлоқ == == Тақсимоти маъмурӣ == == Ҳокимияти иҷроия == == Ҳокимияти қонунгузор == == Иқтисодиёт == == Заҳролудшавии радиоактивӣ == == Пайвандҳо == * [http://sverdl-invest.midural.ru Инвестиционный портал Свердловской области] {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20111003131729/http://sverdl-invest.midural.ru/ |date=2011-10-03 }} * [http://www.midural.ru Официальный сервер Правительства Свердловской области] * [http://sverdlovsk.news-city.info/docs/ Законодательство Свердловской области] * [http://terrus.ru/cgi-bin/allrussia/v3_index.pl?act=reg&id=66 Свердловская область в справочнике-каталоге «Вся Россия»] {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20121016111728/http://terrus.ru/cgi-bin/allrussia/v3_index.pl?act=reg&id=66 |date=2012-10-16 }} * [http://www.duma.midural.ru Законодательное собрание Свердловской области] {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20140328140003/http://www.duma.midural.ru/ |date=2014-03-28 }} * [http://www.ekburg.ru Администрация Екатеринбурга] * [http://www.moi-ural.ru/ Энциклопедия Свердловской области.] * [http://sverdl.gks.ru/ Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Свердловской области] {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20131105102349/http://sverdl.gks.ru/ |date=2013-11-05 }} * [http://www.classbase.ru/okato/index/parent/19293 Состав Свердловской области по ОКАТО] {{Вилоятҳои Русия}} {{Субъектҳои Федератсияи Русия}} [[Гурӯҳ:Субъектҳои Федератсияи Русия]] [[Гурӯҳ:Вилояти Свердловск|*]] {{russia-geo-stub}} {{SverdlovskOblast-geo-stub}} 6rgty0n9jgzpqkz81xc4lr64kdo7s5l 0 73632 1309869 1309584 2022-08-15T11:15:43Z R.rafiei60 36277 тавассути вики wikitext text/x-wiki {{Адиб |ном = Убайд Раҷаб |номи аслӣ = Убайд Раҷаб |тасвир = |тавсифи тасвир = |ном ҳангоми таваллуд = |номи пурра = |тахаллусҳо = |таърихи таваллуд =15.05.1932 |зодгоҳ = [[ноҳияи Панҷакент]], [[Тоҷикистон]] |таърихи даргузашт= 11.08.2004 |маҳалли даргузашт = {{МаҳаллиМарг|Душанбе|шаҳри Душанбе}}, [[Тоҷикистон]] |шаҳрвандӣ={{парчамбандӣ|ИҶШС}}, {{парчамбандӣ|Тоҷикистон}} |навъи фаъолият= {{шоир|}} |солҳои фаъолият = [[1958]]-[[2003]] |самт = реализми сотсиалистӣ |жанр = [[шеър]], [[достон]] |забони осор = [[забони тоҷикӣ]] |ҷоизаҳо= [[Шоири халқии Тоҷикистон]] ([[1994]])<br>[[Ҷоизаи давлатии Тоҷикистон ба номи Абӯабдуллоҳи Рӯдакӣ]] ([[198]]))<br>Ҷоизаи комсомоли ленинии Тоҷикистон |ҷоизаҳо= Корманди шоистаи маданияти Тоҷикистон ([[1982]])<br>Мукофоти адабии ба номи Андерсен |жанр= |самт=реализм сотсиалистӣ |имзо= |Lib = |сайт = }} '''Убайд Раҷаб''' — шоир, [[Шоири халқии Тоҷикистон]] (1994), узви [[Иттифоқи нависандагони Тоҷикистон]] (1962). Корманди хизматнишондодаи маданияти Тоҷикистон, дорандаи [[Ҷоизаи давлатии ба номи А. Рӯдакӣ]] (1987) ва Мукофоти адабии ба номи Андерсен. == Зиндагинома == Убайд Раҷаб [[15 май]]и [[1932]] дар деҳаи Никноти [[ноҳияи Панҷакент]] ба дунё омадааст. Хатмкунандаи Донишгоҳи омӯзгории Тоҷикистон ба номи С.Айнӣ мебошад. Дар рӯзномаҳои «Пионерии Тоҷикистон» ва маҷаллаҳои «Машъал» ва «Садои Шарқ» кору фаъолият намудааст. Ба ҳайси котиби Иттиҳодияи нависандагони Тоҷикистон интихоб шудааст ва чанд муддат мушовири ин иттиҳодия оид ба адабиёти кӯдакону наврасон буд. Соли 1961, бо даъвати бевоситаи Мирзо Турсунзода, ба кори маҷаллаи «Садои Шарқ» гузаштааст. Аввал мудири шуъбаи танқиду адабиётшиносӣ, баъдан мудири шуъбаи назм, сипас и.в. котиби масъули он будааст. Дар анҷумани 6-уми нависандагони Тоҷикистон (1966), котиби Иттифоқи нависандагони Тоҷикистон — сармуҳаррири маҷаллаи «Садои Шарқ» таъйин гардида, дар ин вазифа то моҳи майи соли 1979 иштиғол варзидааст. Баъдан муовини раиси Иттифоқи нависандагони Тоҷикистон, мушовири Иттифоқи нависандагон оид ба адабиёти кӯдакону наврасон будааст. Ӯ [[11 август]]и [[соли 2004]] аз олам даргузашт == Эҷодиёт == Асосан барои бачагону наврасон эҷод мекард. Муаллифи маҷмӯаҳои шеъри «Орзуҳои ширин» (1958), «Қиссаҳои модаркалон» (1958), «Ҳамсуҳбати ширинзабон» (1963), «Нинӣ чӣ ном дорад?» (1964), «Саду як барг» (1970), «Рӯи замин» (1974), «Хӯшаи гандум» (1978), «Ману ҷӯраҳои ман» (1981), «Як дона марворид» (1984), «Тирукамон дар рӯи бом» (1987), «Тӯшае аз ҳар гӯшае» (1988), Арчамайдон" (1989), «Модарам» (1989), «Куҷо шуд пинҳон тафси тобистон?» (1991), «Як лаълӣ марҷон» (ба форсӣ, 1993), «Себаки ғелон» (1997), «Нақши қалам» (2002), «Ҳадяи бобо» (2006), «Олуча — гули бодом» (2012) ва ғ. мебошад. Маҷмӯаҳои ашъори ӯ «Пайраҳа» (1967), «Илҳом» (1972), «Нимарӯз» (1977), «Рози обшор» (1979), «Саррез» (1982) ва ғ. барои калонсолон офарида шудаанд. Достонҳои «Шабчароғ»-у «Замин»-и ӯ дар мавзӯъи тарбияи наврасон эҷод шудаанд. Китобҳои алоҳидаи ашъори бачагонааш борҳо дар Маскав, Боку, Ашқобод, Ереван, Минск ва дигар ҷумҳуриҳои Иттиҳоди Шӯравӣ чоп шудаанд. Шеърҳои алоҳидааш ба бисёр забонҳои ҷаҳон тарҷума ва дар Эрону Афғонистон борҳо чоп шудаанд. Шеъри «То ҳаст оламе, то ҳаст одаме…», ки дар ҳимояи забони модарӣ нигошта шудааст, ба муаллифаш шуҳрати ҷаҳонӣ овард. Осори даҳҳо адибони халқҳои бародарро ба тоҷикӣ гардондааст. Дар таҳия ва нашри «Тазкираи адабиёти кӯдакони тоҷик» (дар панҷ ҷилд) ҳиссаи арзанда гузоштааст. БунёдгузориҚонуни кӯдакони Тоҷикистон (1987—1990) буда, то охири умр сарварии онро бар уҳда доштааст. == Ҷоизаҳо == Ба дарёфти Ҷоизаи комсомоли ленинии Тоҷикистон (1977), Диплом-мукофоти байналхалқии ба номи Ҳ.К. Андерсен (1983) ва Ҷоизаи давлатии Тоҷикистон ба номи Абӯабдуллоҳи Рӯдакӣ (1987) мушарраф гардидааст. Корманди шоистаи маданияти Тоҷикистон (1982), Шоири халқии Тоҷикистон (1994). Бо медалу ифтихорномаҳои гуногуни давлатӣ сарфароз гардидааст.<ref>Адибони Тоҷикистон (маълумотномаи мухтасари шарҳиҳолӣ)./Таҳия ва танзими Асрори Сомонӣ ва Маҷид Салим. — Душанбе, «Адиб», 2014, — соли 200 ISBN 978-99947-2-379-9</ref> == Баҳори нав шуд магар? == : Офтобаки хандонрӯ : Болои кӯҳ баромад, : Лағжида барф аз шах : Рӯйи замин фаромад. : Дар кунҷи кати айвон : Гурбаи мо ҷо гирифт, : Аз лона лаби майдон : Гунҷишкак худро гирифт. : Ғиш-ғиши акка омад, : Ҳам қар-қари зоғ омад. : Аз шохи сада омад, : Аз гӯшаи боғ омад. : Чак-чак чакидан гирифт : Чакра аз бому аз дар, : Хок макидан гирифт : Баҳори нав шуд магар? Хонандаи калонсол маҷмӯаҳои «Пайраҳа» (1967), «Илҳом» (1972), «Нимарӯз» (1977), «Рози обшор» (1979), «Саррез» (1982), «Арчамайдон» (1989) ва дигари ӯро дар ёд доранд ва ба тавсифу таъриф ҳоҷат нест. Зеро ӯ яке аз он шоиронест, ки аз худ ба мо осори хеле ҷолибу хонданбоб боқӣ гузоштааст ва офаридаҳои ӯ барои баланд гардидани сатҳи маърифатию донишандӯзии мардуму ҷомеаи навини соҳибистиқлоли тоҷикон хидмат карда метавонад. Ӯ дар таҳияю нашри китоби «Тазкираи адабиёти кӯдакони тоҷик», кии борат аз панҷ ҷилд аст, саҳми муносиби худро гузоштааст. Осори Убайд Раҷаб бо тиражи калон ба забонҳои русӣ, туркманӣ, арманӣ, белорусӣ, форсӣ ва ғайра дар Маскаву Ашқобод, Еревану Минск ва Теҳрону Кобул рӯи чоп омадаанд. == Намунаи осор == * Орзуҳои ширин: Шеърҳо, таронаҳо, масалҳо барои кӯдакони синни томактабию мактабӣ.- Сталинобод, 1958.- 75 с. * Қиссаҳои модаркалон /Барои кӯдакон.- Сталинобод,1958.- 49 с. * Ҳасуҳбати ширинзабон: Шеърҳо барои бачагони синни хурд ва миёнаи мактабӣ.- Душанбе, 1963.- 56 с. * Нинӣ чӣ ном дорад?: Шеърҳо барои бачагони синни томактабӣ ва хурди мактабӣ.- Душанбе, 1964.- 32 с. * Пайраҳа: Маҷмӯаи шеърҳо.- Душанбе: Ирфон, 1967.- 72 с. * Саду як барг: Шеърҳо барои кӯдакони синни томактабӣ ва хурди мактабӣ.- Душанбе: Ирфон, 1970.-124 с. * Илҳом: Шеърҳо, рубоӣ ва дубайтиҳо.- Душанбе: Ирфон, 1972.- 40 с. * Рӯи замин: шеърҳо, достонҳо, қиссаҳо барои бачагони хурди мактабӣ.- Душанбе: Ирфон, 1974.- 88 с. * Нимарӯз: Шеърҳо.- Душанбе: Ирфон, 1977.- 128 с. * Рози обшор: Китоби шеърҳо.- Душанбе: Ирфон, 1979.- 160 с. * Хӯшаи гандум: Шеър, чистон, қисса ва достон.- Душанбе: Маориф, 1978.- 48 с. * Ману ҷӯраҳои ман: Шеъру чистон ва қиссаву достон.- Душанбе: Маориф, 1981.- 232 с. * Саррез: Маҷмӯаи шеърҳо, рубоӣ ва дубайтиҳо, тарҷумаҳо.- Ду¬шанбе: Ирфон, 1982.- 400 с. * Як дона марворид: Китоби шеъру чистон ва қиссаву достон.- Душанбе: Маориф, 1984.- 144 с. * Тиру камон дар рӯи бом: Шеър, қисса ва достонҳо /Барои бачаҳои синни хурди мактабӣ.- Душанбе: Адиб, 1987.- 224 с. * Волшеные сапоги: Стихоторения /Для млад. школьного. возраста; С тадж. перев. Ю.Нейман.- М.: Дет. лит., 1973.- 63 с. с илл. * Новый дутар: Стихи /Для ст. школьного возраста.- М.: Малыш, 1976.- 17 с. * Запах земли: Стихи, поэма и сказки /Для мл. школьного возраста.- Душанбе: Адиб, 1988.- 183 с. * Честное слово: Стихи.- М.: Дет. Лит., 1988.- 54 с. * == Адабиёт доир ба устод == * Абдуманнонов, А. Убайд Раҷаб //Энсиклопедияи адабиёт ва санъат.- Душанбе, 2004.- Ҷ.3.- С.240 с. * Гулназар. Убайд Раҷаб //Адибони Тоҷикистон: Маълумотнома /Муаллиф ва мураттиб Гулназар.- Душанбе: Адиб, 2002.- С.450-452. * Раҷабов, Ҷ. Шоир, Китобхона ва кӯдакон: Мулоҳизаҳо барои тарғиби асарҳои шоир Убайд Раҷаб байни кӯдакон дар китобхона¬ҳои бачагона ва мактабӣ /Муҳаррир Н.Нуралиев; КБҶТ.- Душанбе, 1992.- 24 с. * Саидраҳмонов, С. Ҳабиби кӯдакон: Убайд Раҷаб //Газетаи муаллимон.- 1987.- 20 октябр. * Султон, Ш. Ҷоизаи арзанда: Убайд Раҷаб сазовори Ҷоизаи ба номи Г. Х. Андерсен гардид //Маданияти Тоҷикистон.- 1983.- 18 март. * Миршакар, М. Замин ҳам забон дорад: шоири дӯстдоштаи кӯдакон Убайд Раҷаб 50- сола шуд //Садои Шарқ.-1982.- № 4.- С.93-94. * Сулаймонова, Г. Дӯсти меҳрубони шумо //Раҷаб У. Ману ҷӯраҳои ман.: Шеъру чистон ва қиссаву достон.- Душанбе: Маориф, 1981.- С.5-7. * Убайд Раҷаб //Тазкираи адабиёти бачагона.-Душанбе, 1979.- Ҷ.1. — С.216-217. * Розиқ, Н. Хӯшаи пурбор: Маҷмӯаи шеърҳои «Хӯшаи гандум»-и У.Раҷаб //Комсомолии Тоҷикистон.- 1978.- 10 декабр. * Убайд Раджаб //Писатели Таджикистана.- Душанбе: Ирфон, 1986.- С.319-321. * Сулейманова, Г. Радуга детских улыбок: Произведения У.Раджаба //Пионеры Таджикистана.- 1987.- 13 декабря. == Эзоҳ == {{эзоҳ}} == Адабиёт == * Адибони Тоҷикистон: Маълумотнома /Муаллиф ва мураттиб Гулназар.- Душанбе: Адиб, 2002.- С.450-452. * Энсиклопедияи адабиёт ва санъат.- Душанбе, 2004.- Ҷ.3.- С.240 с. [[:fa:عبید رجب]]{{Барандагони ҷоизаи давлатии А. Рӯдакӣ 1963-1988}} [[Гурӯҳ:Шоирон аз рӯи алифбо]] [[Гурӯҳ:Шоирони тоҷик]] [[Гурӯҳ:Адибони Тоҷикистон]] [[Гурӯҳ:Рӯзноманигорони Тоҷикистон]] [[Гурӯҳ:Аъзои Иттифоқи нависандагони Тоҷикистон]] [[Гурӯҳ:Дорандагони унвонҳои фахрӣ аз Тоҷикистон]] [[Гурӯҳ:Зодагони ноҳияи Панҷакент]] r5jk5d6r5tnidf0qqcu9o3n793to2vi 0 132339 1309843 1258092 2022-08-15T00:47:06Z InternetArchiveBot 30618 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Беморӣ | Name = Варикоселе | Image = Gray1147.png | Caption = | DiseasesDB = | ICD10 = {{ICD10|I|86|1}} | ICD9 = {{ICD9|456.4}} | ICDO = | OMIM = | MedlinePlus = 001284 | eMedicineSubj = radio | eMedicineTopic = 739 | MeshID = D014646 |}} '''Варикосе́ле''' (''varicocele''; {{lang-la|varix, varicis}} —дамиши вена, {{lang-grc|kēlē}} — [[омос]]) — васеъ шудани танобакҳои [[манидон]]. == Сабабҳои беморӣ == Варикоселе бинобар баланд гаштани фишори венаи гурдаҳо (масалан, ҳангоми танг шудани онҳо) ба вуҷуд меояд. В. дар 95 фоизи ҳолатҳо дар ҷониби чап мушоҳида мешавад, зеро шароити ҳаракати хун дар ин қисми хоя нисбатан бад аст. Варикоселе бештар дар синни балоғати ҷинсӣ, ки хун ба аъзои таносул нисбатан бештар ҳаракат мекунад, ба назар мерасад. Ба пайдоиши беморӣ ҳаяҷони ҷинсии бардавом, бардоштани бори вазнин ва диг. омилҳо мусоидат менамоянд. == Нишонаҳои беморӣ == Эҳсоси вазнинӣ ва дарди кунди хоя, ки ҳангоми кори ҷисмонӣ ё ангезиши шаҳвонӣ ба вуҷуд меояд, аломати болинии варикоселе мебошад. Тезу тунд гаштани ҷараёни беморӣ боиси атрофияи хоя ва бенаслӣ хоҳад шуд. Варикоселеро дар мавриди рост истодани бемор ташхис мекунанд. == Табобат == Ҳангоми варикоселе аз иҷрои кори вазнини ҷисмонӣ худдорӣ кардан лозим аст. Алоқаи ҷинсӣ низ бояд ба тартиб дароварда шавад. Истифодаи байзабанд нафъ дорад. Варикоселеро духтури уролог ё андролог муолиҷа мекунад. Масъалаи зарурат доштан ё надоштани ҷарроҳиро мутахассис ҳал менамояд. Дар мавриди саривақт ҷарроҳӣ кардан, фаъолияти хоя барқарор мешавад. == Адабиёт == * Энсиклопедияи мухтасари тиб (Иборат аз 5 ҷилд) . — Душанбе, 2011. — Ҷ.1. — 504 с. == Эзоҳ == {{эзоҳ}} == Пайвандҳо == * [http://www.uroportal.ru/zabolevaniya/0/15 Варикоцеле: лечение, операция] {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20160311011225/http://www.uroportal.ru/zabolevaniya/0/15 |date=2016-03-11 }} * [http://uroland.ru/i/andrology/varicocele/medvarico Микрохирургическая субингвинальная варикоцелэктомия по Marmar и Goldstein] * [http://www.uronet.ru/andrology/varicoc.html Подробное описание заболевания и способов его лечения] {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20160904011804/http://www.uronet.ru/andrology/varicoc.html |date=2016-09-04 }} * [http://dic.academic.ru/dic.nsf/enc_medicine/5994/%D0%92%D0%B0%D1%80%D0%B8%D0%BA%D0%BE%D1%86%D0%B5%D0%BB%D0%B5 Статья о Варикоцеле в Медицинской энциклопедии] {{Пизишкӣ-нопурра}} {{ПБ}} 3ek95dkan3trso02vhkmr1w5o85jxf7 0 147304 1309851 1304843 2022-08-15T06:45:58Z VASHGIRD 8035 /* Асарҳои тарҷумонӣ */ wikitext text/x-wiki {{Адиб |ном = Нур Табар |номи аслӣ = Нурмуҳаммад Табаров |тасвир = |тавсифи тасвир = |ном ҳангоми таваллуд = |номи пурра = |тахаллусҳо = |таърихи таваллуд = 15.7.1941 |зодгоҳ = деҳаи Ғешӣ, {{Зодгоҳ|ноҳияи Орҷонкидзеобод|ноҳияи Ваҳдат}}, [[ҶШС Тоҷикистон]] |таърихи даргузашт = |маҳалли даргузашт = |шаҳрвандӣ = {{парчамбандӣ|Тоҷикистон}} |навъи фаъолият = {{нависанда|тоҷик|Тоҷикистон}}, [[драматург]], {{тарҷумон|тоҷик|Тоҷикистон}} |солҳои фаъолият = |самт = |жанр = [[Драма (жанр)|драма]], [[наср]] |забони осор = [[тоҷикӣ]], [[русӣ]] |ҷоизаҳои адабӣ = |Lib = |сайт = }} '''Нур Табар''' (''Табаров Нурмуҳаммад''; [[15 июл]]и [[соли 1941]], деҳаи Ғешӣ, [[Ноҳияи Ваҳдат|Орҷонкидзеобод]], [[ҶШС Тоҷикистон]] — [[15 август|15 августи]] [[Соли 2022|2022]], [[Душанбе]], [[Тоҷикистон]]) — рӯзноманигор, [[драматург]], [[нависанда]], ходими намоёни давлативу ҷамъиятии тоҷик. == Зиндагинома == Табаров Нурмуҳаммад 15 июли соли 1941 дар деҳаи Ғешии ноҳияи Кофарниҳон (Ваҳдат) ба ҷаҳон омадааст. Соли 1962 факултаи филологияи тоҷики Донишгоҳи давлатии Тоҷикистон ба номи В. И. Ленин, соли 1970 шуъбаи рӯзноманигории Мактаби олии ҳизбии Маскавро ба итмом расонда, солҳои тӯлонӣ корманди матбуот, аз ҷумла, ходими адабӣ, котиби масъул, ҷонишини муҳаррири рӯзномаи «Комсомоли Тоҷикистон», хабарнигори махсуси рӯзномаи «Комсомольская правда» дар Тоҷикистон, муҳаррири рӯзномаи «Комсомолец Таджикистана», муҳаррири рӯзномаи «Тоҷикистони Советӣ», котиби масъули ҳафтаномаи «Сухан», муҳаррири ҳафтаномаи «Навиди бозаргон», ҷонишини муҳаррири моҳномаҳои «Фарҳанг»-у «Тоҷикистон» будааст. Чанд сол вазифаҳои мудири шуъбаи тарғиботи Кумитаи ҳизбии шаҳри Душанбе ва мудири шуъбаи маданияти КМ ПК Тоҷикистон, вазири фарҳанги ҷумҳурӣ, ҷонишин ва раиси Иттиҳодияи «Тоҷиккино» ва сардори раёсати равобити байналмилалии Вазорати фарҳангро бар уҳда доштааст. Ҳоло сармуҳаррири маҷаллаи «Помир» мебошад. Солҳои 1987—1990 вакили парлумони Тоҷикистон буда, соли 2002 узви Шӯрои машваратии Академияи фарҳанги мамолики Осиёи Миёна интихоб шудааст. Раиси Ҷамъияти дӯстии Тоҷикистону Афғонистон. Узви Иттиҳодияи ходимони театр ва Иттифоқи нависандагони Тоҷикистон (1983) аст. == Эҷодиёт == Нур Табар муаллифи беш аз понздаҳ маҷмӯаи ҳикояву намоишнома ва очерку мақолаҳост<ref>{{Cite web|url=http://jumhuriyat.tj/index.php?art_id=7196|title=Нашрияи расмии Тоҷикистон - "Ҷумҳурият"|publisher=jumhuriyat.tj|accessdate=2017-05-17}}</ref>. Аз соли 1960 ба эҷоди бадеӣ шуғл варзида, то имрӯз осори мансуру драмавии ӯ дар маҷмӯаҳои «Роҳҳои дуру наздик» (1977), «Ин баҳор чӣ меорад?» (1983), «Дарёи нур» (ҳамроҳи Раҷаб Мардон; (1985), «Дар чорсӯ» (1986), «Чорсӯ» (2000) ва ғайра дастраси хонандагон гардидаанд. Драмаи «Дар чорсӯ» (1985) дар Театри давлатии академии драмавии ба номи Абулқосим Лоҳутӣ, Театри давлатии академии драмавии ба номи Мулло Нафаси Ашқобод, театрҳои Кӯлобу Хуҷанд саҳнагузорӣ шудааст. Пйесаи «Мусичаро напаррон» (1987), драмаҳои таърихии "Қисмат (1997), «Дод чист, бедод чист?» («Паёми Зардушт»; 2001), «Жернова» (2003) ва фоҷиаи хурди «Тарс» (1998) дар маҷаллаҳои «Садои Шарқ», «Фонус», «Помир» ва «Тамыр» (нашрияи Созмони «Золотой век»-и Ҷумҳурии Қазоқистон) ба табъ расидаанд. Драмаи «Жернова» («Санги осиё») дар маҷмӯаи осори адибони Осиёи Миёна «Все мы, Азия, твои дети!» (2003) ҷой дода шудааст. Драмаҳои «Кафшҳои Абулқосим» (1982), «Охота на ведьм» («Шикори аҷинаҳо»; ҳамроҳи Т. Аҳмадхонов ва С. Юрев), «Дод чист, бедод чист?» («Паёми Зардушт»; 2001), «Последний вагон» («Вагони охирин»; 2001), фоҷиаиномаҳои «Тарс» (1998) ва «Хӯсаҳо» (2003) дар Театрҳои ба номи Абулқосим Лоҳутӣ ва Вл. Маяковский пешкаши умум гардидаанд. Соли 1999 Театри давлатии академии опера ва балети ба номи Садриддин Айнӣ операи Толиб Шаҳидӣ «Амир Исмоил»-ро аз рӯи либреттои Нур Табар ва Низом Қосим ба саҳна гузоштааст. Драмаи мусиқӣ-этнографии ӯ «Духтари ҳамсоя» (ҳамроҳи Ҳ. Абдураззоқов ва М. Миров) соли 2001 дар Олимпиадаи умумиҷаҳонии театрҳо сазовори баҳои шоистаи ширкатварон гардидааст. == Асарҳои тарҷумонӣ == Асарҳои А. Чехов «Се хоҳарон», И. Франко «Кафшҳои Абулқосим» (ҳамроҳи Л. Сотник), А. Чхеидзе «Вақте ки шаҳр хуфта буд», М. Шатров «Лавҳаҳои инқилобӣ», «Ба пеш, ба пеш!», А. Абдулин «Вопасин падаршоҳ», Ҳ. Синкер «Аждар Мартин», Т. Зулфиқоров «Шабпарак хоб дид», С. Хонзодян «Манзили сӯхта», шеърҳои мансури И. Тургенев, романи Г. Марков «Шарбати замин» (ҳамроҳи М. Шаҳобиддинов), «Панднома»-и Абайро ба тоҷикӣ гардондааст. == Даргузашт == Нур Табаров шаби 15 августи соли 2022 дар сини 81-солагӣ даргузашт<ref>{{Cite web|url=https://www.ozodi.org/a/31988797.html|title=Нур Табаров, вазири пешини фарҳанги Тоҷикистон даргузашт|website=Радиои Озодӣ|lang=tg|accessdate=2022-08-15}}</ref>. == Ҷоизаву медалҳо == * Барандаи ҷоизаи ба номи Абулқосим Лоҳутӣ * Корманди шоистаи Тоҷикистон. * Бо медали Ҷумҳурии Қазоқистон «Остона» қадрдонӣ шудааст. == Эзоҳ == {{эзоҳ}} == Сарчашма == * {{Cite web|url=http://navisandagan.tj/tj/index.php/2017-08-18-10-05-26/navisandagon/216-nur-tabar|title=ТАБАР НУР|website=navisandagan.tj|accessdate=2021-05-18}} harwohjk7k4379t40snmjphv02rspri 1309852 1309851 2022-08-15T06:46:47Z VASHGIRD 8035 wikitext text/x-wiki {{Адиб |ном = Нур Табар |номи аслӣ = Нурмуҳаммад Табаров |тасвир = |тавсифи тасвир = |ном ҳангоми таваллуд = |номи пурра = |тахаллусҳо = |таърихи таваллуд = 15.07.1941 |зодгоҳ = деҳаи Ғешӣ, {{Зодгоҳ|ноҳияи Орҷонкидзеобод|ноҳияи Ваҳдат}}, [[ҶШС Тоҷикистон]] |таърихи даргузашт = 15.08.2022 |маҳалли даргузашт = |шаҳрвандӣ = {{парчамбандӣ|Тоҷикистон}} |навъи фаъолият = {{нависанда|тоҷик|Тоҷикистон}}, [[драматург]], {{тарҷумон|тоҷик|Тоҷикистон}} |солҳои фаъолият = |самт = |жанр = [[Драма (жанр)|драма]], [[наср]] |забони осор = [[тоҷикӣ]], [[русӣ]] |ҷоизаҳои адабӣ = |Lib = |сайт = }} '''Нур Табар''' (''Табаров Нурмуҳаммад''; [[15 июл]]и [[соли 1941]], деҳаи Ғешӣ, [[Ноҳияи Ваҳдат|Орҷонкидзеобод]], [[ҶШС Тоҷикистон]] — [[15 август|15 августи]] [[Соли 2022|2022]], [[Душанбе]], [[Тоҷикистон]]) — рӯзноманигор, [[драматург]], [[нависанда]], ходими намоёни давлативу ҷамъиятии тоҷик. == Зиндагинома == Табаров Нурмуҳаммад 15 июли соли 1941 дар деҳаи Ғешии ноҳияи Кофарниҳон (Ваҳдат) ба ҷаҳон омадааст. Соли 1962 факултаи филологияи тоҷики Донишгоҳи давлатии Тоҷикистон ба номи В. И. Ленин, соли 1970 шуъбаи рӯзноманигории Мактаби олии ҳизбии Маскавро ба итмом расонда, солҳои тӯлонӣ корманди матбуот, аз ҷумла, ходими адабӣ, котиби масъул, ҷонишини муҳаррири рӯзномаи «Комсомоли Тоҷикистон», хабарнигори махсуси рӯзномаи «Комсомольская правда» дар Тоҷикистон, муҳаррири рӯзномаи «Комсомолец Таджикистана», муҳаррири рӯзномаи «Тоҷикистони Советӣ», котиби масъули ҳафтаномаи «Сухан», муҳаррири ҳафтаномаи «Навиди бозаргон», ҷонишини муҳаррири моҳномаҳои «Фарҳанг»-у «Тоҷикистон» будааст. Чанд сол вазифаҳои мудири шуъбаи тарғиботи Кумитаи ҳизбии шаҳри Душанбе ва мудири шуъбаи маданияти КМ ПК Тоҷикистон, вазири фарҳанги ҷумҳурӣ, ҷонишин ва раиси Иттиҳодияи «Тоҷиккино» ва сардори раёсати равобити байналмилалии Вазорати фарҳангро бар уҳда доштааст. Ҳоло сармуҳаррири маҷаллаи «Помир» мебошад. Солҳои 1987—1990 вакили парлумони Тоҷикистон буда, соли 2002 узви Шӯрои машваратии Академияи фарҳанги мамолики Осиёи Миёна интихоб шудааст. Раиси Ҷамъияти дӯстии Тоҷикистону Афғонистон. Узви Иттиҳодияи ходимони театр ва Иттифоқи нависандагони Тоҷикистон (1983) аст. == Эҷодиёт == Нур Табар муаллифи беш аз понздаҳ маҷмӯаи ҳикояву намоишнома ва очерку мақолаҳост<ref>{{Cite web|url=http://jumhuriyat.tj/index.php?art_id=7196|title=Нашрияи расмии Тоҷикистон - "Ҷумҳурият"|publisher=jumhuriyat.tj|accessdate=2017-05-17}}</ref>. Аз соли 1960 ба эҷоди бадеӣ шуғл варзида, то имрӯз осори мансуру драмавии ӯ дар маҷмӯаҳои «Роҳҳои дуру наздик» (1977), «Ин баҳор чӣ меорад?» (1983), «Дарёи нур» (ҳамроҳи Раҷаб Мардон; (1985), «Дар чорсӯ» (1986), «Чорсӯ» (2000) ва ғайра дастраси хонандагон гардидаанд. Драмаи «Дар чорсӯ» (1985) дар Театри давлатии академии драмавии ба номи Абулқосим Лоҳутӣ, Театри давлатии академии драмавии ба номи Мулло Нафаси Ашқобод, театрҳои Кӯлобу Хуҷанд саҳнагузорӣ шудааст. Пйесаи «Мусичаро напаррон» (1987), драмаҳои таърихии "Қисмат (1997), «Дод чист, бедод чист?» («Паёми Зардушт»; 2001), «Жернова» (2003) ва фоҷиаи хурди «Тарс» (1998) дар маҷаллаҳои «Садои Шарқ», «Фонус», «Помир» ва «Тамыр» (нашрияи Созмони «Золотой век»-и Ҷумҳурии Қазоқистон) ба табъ расидаанд. Драмаи «Жернова» («Санги осиё») дар маҷмӯаи осори адибони Осиёи Миёна «Все мы, Азия, твои дети!» (2003) ҷой дода шудааст. Драмаҳои «Кафшҳои Абулқосим» (1982), «Охота на ведьм» («Шикори аҷинаҳо»; ҳамроҳи Т. Аҳмадхонов ва С. Юрев), «Дод чист, бедод чист?» («Паёми Зардушт»; 2001), «Последний вагон» («Вагони охирин»; 2001), фоҷиаиномаҳои «Тарс» (1998) ва «Хӯсаҳо» (2003) дар Театрҳои ба номи Абулқосим Лоҳутӣ ва Вл. Маяковский пешкаши умум гардидаанд. Соли 1999 Театри давлатии академии опера ва балети ба номи Садриддин Айнӣ операи Толиб Шаҳидӣ «Амир Исмоил»-ро аз рӯи либреттои Нур Табар ва Низом Қосим ба саҳна гузоштааст. Драмаи мусиқӣ-этнографии ӯ «Духтари ҳамсоя» (ҳамроҳи Ҳ. Абдураззоқов ва М. Миров) соли 2001 дар Олимпиадаи умумиҷаҳонии театрҳо сазовори баҳои шоистаи ширкатварон гардидааст. == Асарҳои тарҷумонӣ == Асарҳои А. Чехов «Се хоҳарон», И. Франко «Кафшҳои Абулқосим» (ҳамроҳи Л. Сотник), А. Чхеидзе «Вақте ки шаҳр хуфта буд», М. Шатров «Лавҳаҳои инқилобӣ», «Ба пеш, ба пеш!», А. Абдулин «Вопасин падаршоҳ», Ҳ. Синкер «Аждар Мартин», Т. Зулфиқоров «Шабпарак хоб дид», С. Хонзодян «Манзили сӯхта», шеърҳои мансури И. Тургенев, романи Г. Марков «Шарбати замин» (ҳамроҳи М. Шаҳобиддинов), «Панднома»-и Абайро ба тоҷикӣ гардондааст. == Даргузашт == Нур Табаров шаби 15 августи соли 2022 дар сини 81-солагӣ даргузашт<ref>{{Cite web|url=https://www.ozodi.org/a/31988797.html|title=Нур Табаров, вазири пешини фарҳанги Тоҷикистон даргузашт|website=Радиои Озодӣ|lang=tg|accessdate=2022-08-15}}</ref>. == Ҷоизаву медалҳо == * Барандаи ҷоизаи ба номи Абулқосим Лоҳутӣ * Корманди шоистаи Тоҷикистон. * Бо медали Ҷумҳурии Қазоқистон «Остона» қадрдонӣ шудааст. == Эзоҳ == {{эзоҳ}} == Сарчашма == * {{Cite web|url=http://navisandagan.tj/tj/index.php/2017-08-18-10-05-26/navisandagon/216-nur-tabar|title=ТАБАР НУР|website=navisandagan.tj|accessdate=2021-05-18}} ncnyjqy61bsbzxijuyla34u61be2swc 0 148034 1309866 1211785 2022-08-15T08:54:26Z VASHGIRD 8035 wikitext text/x-wiki {{Олим |ном = Абдуллатифи Шуштарӣ |номи аслӣ = {{lang-fa|عبداللطیف شوشتری}} |тасвир = |бар = |тавсифи тасвир = |таърихи таваллуд = 15.8.1755 |зодгоҳ = [[Шӯштар|Шуштар]] |таърихи даргузашт = 1806 |маҳалли даргузашт = [[Ҳайдаробод]], [[Ҳиндустон]] |шаҳрвандӣ = |фазои илмӣ = таърих |ҷойҳои кор = |дараҷаи илмӣ = |унвонҳои илмӣ = |алма-матер = |роҳбари илмӣ = |шогирдони маъруф = |маъруф ба = |мукофоту ҷоизаҳо = |имзо = |бари имзо = |сайт = |викитека = |викианбор = }} '''Абдуллати́фи Шуштарӣ''' ({{lang-fa|عبداللطیف شوشتری}}; ''Абдуллатиф ибни Абутолиб ибни Нуриддин ибни Неъматуллоҳ ал-Ҳусайнӣ ал-Мусавӣ''; [[15 август]]и [[1755]], [[Шӯштар|Шуштар]], [[Эрон]] — [[1806]], [[Ҳайдаробод]], [[Ҳиндустон]]) — [[сайёҳ]] ва [[муаррих]]. == Зиндагинома == Абдуллатифи Шуштарӣ охири садаи XVIII ба мамолики Эрону Ироқ, Арабистону Ҳиндустон сафар карда, хотироташро дар асаре бо унвони «Тӯҳфат-ул-олам» (1801 — 02) нигоштааст. Китоб арзиши таърихӣ, географӣ, иқтисодӣ, мардумшиносӣ ва тарҷумаиҳолӣ дорад ва аз ду бахш иборат аст: дар бахши аввал доир ба таърихи бостону асрҳои миёнаи Шуштару Ҳиндустон маълумоти пурарзиш дода шудааст; бахши дуюм аз мушоҳидот ва хотираҳои Абдуллатифи Шуштарӣ дар пайвастагӣ бо таърих, масоили иҷтимоӣ-фарҳангии вилоёти ғарбии Эрон, Ироқ ва Арабистону Ҳинд иборат мебошад. Ин бахш ҳамчунин дар бораи вазъи сиёсии кишварҳои Шарқи Наздик ва Шарқи Миёна (нимаи дуюми садаи XVIII), ҷанги байни Эрону Россия (1779 — 97), ҳукмронии англисҳо дар Ҳиндустон, истилои Миср аз тарафи франсавиҳо (1798) ва оид ба таърих ва географияи садаи XVIII Англия, Россия ва Америка маълумоти пурарзиш медиҳад. == Эзоҳ == {{эзоҳ}} == Сарчашма == * {{ЭМТ|Абдуллатифи Шуштарӣ|1}} [[Гурӯҳ:Муаррихон аз рӯи алифбо]] i1h463g7dhyxeepjvmlcbpwvvmsaagc 1309867 1309866 2022-08-15T09:29:22Z VASHGIRD 8035 wikitext text/x-wiki {{Олим |ном = Абдуллатифи Шуштарӣ |номи аслӣ = {{lang-fa|عبداللطیف شوشتری}} |тасвир = |бар = |тавсифи тасвир = |таърихи таваллуд = 15.8.1755 |зодгоҳ = [[Шӯштар|Шуштар]] |таърихи даргузашт = 1806 |маҳалли даргузашт = [[Ҳайдаробод]], [[Ҳиндустон]] |шаҳрвандӣ = |фазои илмӣ = таърих |ҷойҳои кор = |дараҷаи илмӣ = |унвонҳои илмӣ = |алма-матер = |роҳбари илмӣ = |шогирдони маъруф = |маъруф ба = |мукофоту ҷоизаҳо = |имзо = |бари имзо = |сайт = |викитека = |викианбор = }} '''Абдуллати́фи Шуштарӣ''' ({{lang-fa|عبداللطیف شوشتری}}; ''Абдуллатиф ибни Абутолиб ибни Нуриддин ибни Неъматуллоҳ ал-Ҳусайнӣ ал-Мусавӣ''; [[15 август]]и [[1755]], [[Шӯштар|Шуштар]], [[Эрон]] — [[1806]], [[Ҳайдаробод]], [[Ҳиндустон]]) — [[сайёҳ]] ва [[муаррих]]. == Зиндагинома == Абдуллатифи Шуштарӣ охири садаи XVIII ба мамолики Эрону Ироқ, Арабистону Ҳиндустон сафар карда, хотироташро дар асаре бо унвони «Туҳфату-л-олам» (1801— 802) нигоштааст. Китоб арзиши таърихӣ, географӣ, иқтисодӣ, мардумшиносӣ ва тарҷумаиҳолӣ дорад ва аз ду бахш иборат аст: дар бахши аввал доир ба таърихи бостону асрҳои миёнаи Шуштару Ҳиндустон маълумоти пурарзиш дода шудааст; бахши дуюм аз мушоҳидот ва хотираҳои Абдуллатифи Шуштарӣ дар пайвастагӣ бо таърих, масоили иҷтимоӣ-фарҳангии вилоёти ғарбии Эрон, Ироқ ва Арабистону Ҳинд иборат мебошад. Ин бахш ҳамчунин дар бораи вазъи сиёсии кишварҳои Шарқи Наздик ва Шарқи Миёна (нимаи дуюми садаи XVIII), ҷанги байни Эрону Россия (1779 — 97), ҳукмронии англисҳо дар Ҳиндустон, истилои Миср аз тарафи франсавиҳо (1798) ва оид ба таърих ва географияи садаи XVIII Англия, Россия ва Америка маълумоти пурарзиш медиҳад. == Эзоҳ == {{эзоҳ}} == Сарчашма == * {{ЭМТ|Абдуллатифи Шуштарӣ|1}} [[Гурӯҳ:Муаррихон аз рӯи алифбо]] 5hb3b281piyv1bdsj3nfmqqqcu3vwlz 0 149570 1309854 1293297 2022-08-15T06:51:56Z VASHGIRD 8035 wikitext text/x-wiki {{Меъмор |ном = Григорий Айзикович |номи аслӣ = |тасвир = |бар = |тавсифи тасвир = |ном ҳангоми таваллуд = |табаият = |шаҳрвандӣ = |таърихи таваллуд = 7.11.1917 |зодгоҳ = {{зодгоҳ|Свердловск|шаҳри Свердловск}} |таърихи даргузашт = 15.08.1986 |маҳалли даргузашт = {{МаҳаллиМарг|Душанбе|шаҳри Душанбе}} |таҳсил = |кор карда дар шаҳрҳо = |сабк = |муҳимтарин сохтмонҳо = |лоиҳаҳои шаҳрсозӣ = |барқарорсозии ёдгориҳо = |лоиҳаҳои амалинашуда = |осори илмӣ = |ҷоизаҳо = {{Ордени Нишони Фахрӣ|}} {{ордени Ситораи Сурх|}} |ҷоизаҳо = Грамотаҳои Фахрии Президиуми Совети Олии ҶШС Тоҷикистон сазовор гардидааст. |унвонҳо = |имзо = |викианбор = }} '''Григорий Айзикович Юревич''' ([[7 ноябр|7 ноябри соли 1917]], [[Свердловск|шаҳри Свердловск]] — [[15 август|15 августи соли 1986]], [[Душанбе]]) — [[Меъморӣ|меъмор]], Меъмори хизматнишондодаи ҶШС Тоҷикистон (1977). == Зиндагинома == Хатмкардаи факултети меъморию сохтмони Институти политехникии шаҳри Тошканд (1948). Дар муассисаҳои лоиҳакашии Тошканд (1948 – 1951) ва Ленинград (1951 – 1956) кор кардааст. Солҳои 1956 – 1968 сармеъмори лоиҳаҳо ва мудири шуъбаи лоиҳакашии таҷрибавӣ, 1968 – 1978 сармеъмор ва сармутахассиси Институти лоиҳакашии «Тоҷикгипрострой» буд. Дар факултети меъмории Институти политехникии Тоҷикистон дарс додааст (1962 – 1978). Айзикович дар равнақи санъати меъмории муосири тоҷик саҳми босазо гузоштааст. Лоиҳаи чандин бинои маъмурию маданӣ ва истиқоматии шаҳри Душанбе ба қалами ӯ тааллуқ доранд. Меҳмонхонаи «Пойтахт» (1963 – 1965), бинои нави ДДОТ (1975), «Хонаи дӯстии Халқҳо» (1975) аз ҷумлаи онҳоанд. Дар тарбияи меъморониҷавони тоҷик хидмати арзанда намудааст. == Ордену ҷоизаҳо == Бо орденҳои «Нишони Фахрӣ», «Ситораи Сурх» ва Грамотаҳои Фахрии Президиуми Совети Олии ҶШС Тоҷикистон сазовор гардидааст. == Эзоҳ == {{эзоҳ}} == Сарчашма == * {{ЭМТ|Григорий Айзикович Юревич|1}} 53rdy89o0iv850xbsj11uw7ut63n44a 1309855 1309854 2022-08-15T06:52:12Z VASHGIRD 8035 /* Сарчашма */ wikitext text/x-wiki {{Меъмор |ном = Григорий Айзикович |номи аслӣ = |тасвир = |бар = |тавсифи тасвир = |ном ҳангоми таваллуд = |табаият = |шаҳрвандӣ = |таърихи таваллуд = 7.11.1917 |зодгоҳ = {{зодгоҳ|Свердловск|шаҳри Свердловск}} |таърихи даргузашт = 15.08.1986 |маҳалли даргузашт = {{МаҳаллиМарг|Душанбе|шаҳри Душанбе}} |таҳсил = |кор карда дар шаҳрҳо = |сабк = |муҳимтарин сохтмонҳо = |лоиҳаҳои шаҳрсозӣ = |барқарорсозии ёдгориҳо = |лоиҳаҳои амалинашуда = |осори илмӣ = |ҷоизаҳо = {{Ордени Нишони Фахрӣ|}} {{ордени Ситораи Сурх|}} |ҷоизаҳо = Грамотаҳои Фахрии Президиуми Совети Олии ҶШС Тоҷикистон сазовор гардидааст. |унвонҳо = |имзо = |викианбор = }} '''Григорий Айзикович Юревич''' ([[7 ноябр|7 ноябри соли 1917]], [[Свердловск|шаҳри Свердловск]] — [[15 август|15 августи соли 1986]], [[Душанбе]]) — [[Меъморӣ|меъмор]], Меъмори хизматнишондодаи ҶШС Тоҷикистон (1977). == Зиндагинома == Хатмкардаи факултети меъморию сохтмони Институти политехникии шаҳри Тошканд (1948). Дар муассисаҳои лоиҳакашии Тошканд (1948 – 1951) ва Ленинград (1951 – 1956) кор кардааст. Солҳои 1956 – 1968 сармеъмори лоиҳаҳо ва мудири шуъбаи лоиҳакашии таҷрибавӣ, 1968 – 1978 сармеъмор ва сармутахассиси Институти лоиҳакашии «Тоҷикгипрострой» буд. Дар факултети меъмории Институти политехникии Тоҷикистон дарс додааст (1962 – 1978). Айзикович дар равнақи санъати меъмории муосири тоҷик саҳми босазо гузоштааст. Лоиҳаи чандин бинои маъмурию маданӣ ва истиқоматии шаҳри Душанбе ба қалами ӯ тааллуқ доранд. Меҳмонхонаи «Пойтахт» (1963 – 1965), бинои нави ДДОТ (1975), «Хонаи дӯстии Халқҳо» (1975) аз ҷумлаи онҳоанд. Дар тарбияи меъморониҷавони тоҷик хидмати арзанда намудааст. == Ордену ҷоизаҳо == Бо орденҳои «Нишони Фахрӣ», «Ситораи Сурх» ва Грамотаҳои Фахрии Президиуми Совети Олии ҶШС Тоҷикистон сазовор гардидааст. == Эзоҳ == {{эзоҳ}} == Сарчашма == * {{ЭМТ|Айзикович Юревич Григорий|1}} 4ad0hgganddoabqto5fuh4v1fcbmhsk 1309856 1309855 2022-08-15T06:52:30Z VASHGIRD 8035 VASHGIRD moved page [[Григорий Айзикович Юревич]] to [[Григорий Айзикович]] wikitext text/x-wiki {{Меъмор |ном = Григорий Айзикович |номи аслӣ = |тасвир = |бар = |тавсифи тасвир = |ном ҳангоми таваллуд = |табаият = |шаҳрвандӣ = |таърихи таваллуд = 7.11.1917 |зодгоҳ = {{зодгоҳ|Свердловск|шаҳри Свердловск}} |таърихи даргузашт = 15.08.1986 |маҳалли даргузашт = {{МаҳаллиМарг|Душанбе|шаҳри Душанбе}} |таҳсил = |кор карда дар шаҳрҳо = |сабк = |муҳимтарин сохтмонҳо = |лоиҳаҳои шаҳрсозӣ = |барқарорсозии ёдгориҳо = |лоиҳаҳои амалинашуда = |осори илмӣ = |ҷоизаҳо = {{Ордени Нишони Фахрӣ|}} {{ордени Ситораи Сурх|}} |ҷоизаҳо = Грамотаҳои Фахрии Президиуми Совети Олии ҶШС Тоҷикистон сазовор гардидааст. |унвонҳо = |имзо = |викианбор = }} '''Григорий Айзикович Юревич''' ([[7 ноябр|7 ноябри соли 1917]], [[Свердловск|шаҳри Свердловск]] — [[15 август|15 августи соли 1986]], [[Душанбе]]) — [[Меъморӣ|меъмор]], Меъмори хизматнишондодаи ҶШС Тоҷикистон (1977). == Зиндагинома == Хатмкардаи факултети меъморию сохтмони Институти политехникии шаҳри Тошканд (1948). Дар муассисаҳои лоиҳакашии Тошканд (1948 – 1951) ва Ленинград (1951 – 1956) кор кардааст. Солҳои 1956 – 1968 сармеъмори лоиҳаҳо ва мудири шуъбаи лоиҳакашии таҷрибавӣ, 1968 – 1978 сармеъмор ва сармутахассиси Институти лоиҳакашии «Тоҷикгипрострой» буд. Дар факултети меъмории Институти политехникии Тоҷикистон дарс додааст (1962 – 1978). Айзикович дар равнақи санъати меъмории муосири тоҷик саҳми босазо гузоштааст. Лоиҳаи чандин бинои маъмурию маданӣ ва истиқоматии шаҳри Душанбе ба қалами ӯ тааллуқ доранд. Меҳмонхонаи «Пойтахт» (1963 – 1965), бинои нави ДДОТ (1975), «Хонаи дӯстии Халқҳо» (1975) аз ҷумлаи онҳоанд. Дар тарбияи меъморониҷавони тоҷик хидмати арзанда намудааст. == Ордену ҷоизаҳо == Бо орденҳои «Нишони Фахрӣ», «Ситораи Сурх» ва Грамотаҳои Фахрии Президиуми Совети Олии ҶШС Тоҷикистон сазовор гардидааст. == Эзоҳ == {{эзоҳ}} == Сарчашма == * {{ЭМТ|Айзикович Юревич Григорий|1}} 4ad0hgganddoabqto5fuh4v1fcbmhsk 0 213576 1309868 1022024 2022-08-15T09:50:40Z VASHGIRD 8035 wikitext text/x-wiki {{МА |мақом = Деҳа |номи тоҷикӣ = Гулчин |номи аслӣ = |тасвир = |тавсифи тасвир = |тобеият = |кишвар = Тоҷикистон |lat_dir = |lat_deg = |lat_min = |lat_sec = |lon_dir = |lon_deg = |lon_min = |lon_sec = |CoordAddon = |CoordScale = |шакли минтақа = Вилоят |минтақа = Вилояти Хатлон |минтақа дар ҷадвал = Вилояти Хатлон{{!}} Хатлон |шакли ноҳия = Ноҳия |ноҳия = ноҳияи Қубодиён |ноҳия дар ҷадвал = ноҳияи Қубодиён {{!}} Қубодиён |шакли ҷомеа = Ҷамоат |ҷомеа = Деҳоти Навобод (н. Қубодиён) |ҷомеа дар ҷадвал = Деҳоти Навобод (н. Қубодиён) {{!}} Деҳоти Навобод |тақсимоти дохилӣ = |шакли роҳбарӣ = Раиси маҳалла |роҳбар = |замони таъсис = |аввалин номбарӣ = |номҳои пешина = |мақом аз = |забони расмӣ = тоҷикӣ |аҳолӣ = 528 |соли барӯйхатгирӣ = 2017 |зичӣ = |агломератсия = |ҳайати миллӣ = [[мардуми тоҷик|тоҷикон]] |ҳайати динӣ = [[мусулмон]]они [[ҳанафӣ|ҳанафимазҳаб]] |этнохороним = |вақти минтақавӣ = |DST = |коди телефон = +992 3251 |нишонаи почта = 735140 |нишонаҳои почта = |коди мошинҳо = TJ03 |шакли шиноса = |шиносаи ададӣ = |гурӯҳ дар Commons = |сайт = }} '''Гулчин''' — [[деҳа]] дар [[Ҷамоати деҳот|ҷамоати]] [[деҳоти Навобод (н. Қубодиён)|деҳоти Навободи]] [[ноҳияи Қубодиён]]. Аз Гулчин то маркази ҷамоат 12 км, то маркази ноҳия 43 км; роҳ‒асфалтпӯш. Аҳолиаш 528 нафар ([[2017]]), тоҷикон. == Таърих == Соли 1960 ташкил шудааст. Мардумаш асосан аз ноҳияи собиқ Комсомолобод (ҳоло Нуробод) ба ин деҳа кӯчидаанд. == Иқтисод == Бунгоҳи тиббӣ, осиёби барқии хусусӣ, нуқтаи савдои хусусӣ ва мактаби таҳсилоти умумии асосӣ дорад. Талабагон таҳсилро дар мактаби таҳсилоти миёнаи умумии деҳаи Ҳаёти ҷамоати деҳоти Тахти Сангин давом медиҳанд. Соҳаҳои асосии хоҷагӣ: ғаллакорӣ, сабзавоткорӣ, чорводорӣ. Заминҳояш аз дарёи. Кофарниҳон тавассути наҳри Ҳаёт обёрӣ мешаванд. Дар ҳудуди Гулчин 10 хоҷагии хурди деҳқонӣ мавҷуд аст. == Эзоҳ == {{эзоҳ}} == Сарчашма == * {{ЭМТ|Гулчин|4|муаллиф= }} * Тақсимоти маъмурии Ҷумҳурии Тоҷикистон — {{Д.}}: [[СИЭМТ]], 2017. — 580 с. — ISBN 978-99947-33-68-2 {{Тоҷикистон-нопурра}} {{ноҳияи Қубодиён}} [[Гурӯҳ:Деҳаҳои Тоҷикистон]] [[Гурӯҳ:Деҳаҳои ноҳияи Қубодиён]] [[Гурӯҳ:Ҷамоати Навобод (н. Қубодиён)]] 0tmudh14jp4a0nwio2lh6g3ly7lym6w 0 213737 1309858 1266534 2022-08-15T06:52:41Z VASHGIRD 8035 VASHGIRD moved page [[Бергстрём, Суне]] to [[Суне Бергстрём]] wikitext text/x-wiki {{Олим}} '''Суне Бергстрём''' (номи пурра '''Карл Суне Детлоф Бергстрём'''; {{lang-sv|Karl Sune Detlof Bergström}}; [[10 январ]]и [[1916]], [[Стокҳолм]] — [[15 август]]и [[2004]], ҳамон ҷо) — биокимиёдони швед, узви АИ Шведсия, узви хориҷии АИ ИҶШС (1976), узви хориҷии АИТ ИҶШС (1982). == Фаъолияти корӣ == Фаъолияти кориашро дар Институти Каролина (1934) аз омӯзиши моддаи кимиёии гепарин (таҳти роҳбарии Эрик Йорпес) оғоз намудааст. Ба ҳайси корманди илмӣ дар донишгоҳҳои Бернск, Лунда, Каролина фаъолият намуда, оид ба кимиё ва биокимиёи прос­тагландинҳо таҳқиқот анҷом додааст. Проф. (1958), декани факултети тиббӣ (1963-66), ректори Университети Каролина (1969-77) буд. Зери роҳба­рии Б. сохтори асосии прос­тагландинҳо муқаррар, биосинтез ва мубодилаи онҳо дар организми ширмакҳо му-айян карда шудааст. Соли 1982 ҳамроҳи Самуэлсон ва Ҷон Вейн барои кашфи проста­гландинҳо ва моддаҳои фаъоли ба онҳо монанд сазовори Мукофоти нобелӣ гардид. == Эзоҳ == {{эзоҳ}} == Адабиёт == * {{ЭМТ|Бергстрём, Суне|2|муаллиф= }} {{ПБ}} {{scientist-stub}} p7fqibrlzyny2mhewghxvik6akb5yh6 1309861 1309858 2022-08-15T06:54:05Z VASHGIRD 8035 wikitext text/x-wiki {{Олим}} '''Суне Бергстрём''' (номи пурра '''Карл Суне Детлоф Бергстрём'''; {{lang-sv|Karl Sune Detlof Bergström}}; [[10 январ]]и [[1916]], [[Стокҳолм]] — [[15 август]]и [[2004]], ҳамон ҷо) — биокимиёдони швед, узви АИ Шведсия, узви хориҷии АИ ИҶШС (1976), узви хориҷии АИТ ИҶШС (1982). == Фаъолияти корӣ == Фаъолияти кориашро дар Институти Каролина (1934) аз омӯзиши моддаи кимиёии гепарин (таҳти роҳбарии Эрик Йорпес) оғоз намудааст. Ба ҳайси корманди илмӣ дар донишгоҳҳои Бернск, Лунда, Каролина фаъолият намуда, оид ба кимиё ва биокимиёи прос­тагландинҳо таҳқиқот анҷом додааст. Проф. (1958), декани факултети тиббӣ (1963-66), ректори Университети Каролина (1969-77) буд. Зери роҳба­рии Б. сохтори асосии прос­тагландинҳо муқаррар, биосинтез ва мубодилаи онҳо дар организми ширмакҳо му-айян карда шудааст. Соли 1982 ҳамроҳи Самуэлсон ва Ҷон Вейн барои кашфи проста­гландинҳо ва моддаҳои фаъоли ба онҳо монанд сазовори Мукофоти нобелӣ гардид. == Эзоҳ == {{эзоҳ}} == Адабиёт == * {{ЭМТ|Бергстрём, Суне|2|муаллиф= }} {{ПБ}} {{scientist-stub}} c4t4bgw4qpoulwa078ugais6iblberl 1309862 1309861 2022-08-15T06:54:12Z VASHGIRD 8035 wikitext text/x-wiki {{Олим}} '''Суне Бергстрём''' (номи пурра '''Карл Суне Детлоф Бергстрём'''; {{lang-sv|Karl Sune Detlof Bergström}}; [[10 январ]]и [[1916]], [[Стокҳолм]] — [[15 август]]и [[2004]], ҳамон ҷо) — биокимиёдони швед, узви АИ Шведсия, узви хориҷии АИ ИҶШС (1976), узви хориҷии АИТ ИҶШС (1982). == Фаъолияти корӣ == Фаъолияти кориашро дар Институти Каролина (1934) аз омӯзиши моддаи кимиёии гепарин (таҳти роҳбарии Эрик Йорпес) оғоз намудааст. Ба ҳайси корманди илмӣ дар донишгоҳҳои Бернск, Лунда, Каролина фаъолият намуда, оид ба кимиё ва биокимиёи прос­тагландинҳо таҳқиқот анҷом додааст. Проф. (1958), декани факултети тиббӣ (1963-66), ректори Университети Каролина (1969-77) буд. Зери роҳба­рии Б. сохтори асосии прос­тагландинҳо муқаррар, биосинтез ва мубодилаи онҳо дар организми ширмакҳо му-айян карда шудааст. Соли 1982 ҳамроҳи Самуэлсон ва Ҷон Вейн барои кашфи проста­гландинҳо ва моддаҳои фаъоли ба онҳо монанд сазовори Мукофоти нобелӣ гардид. == Эзоҳ == {{эзоҳ}} == Адабиёт == * {{ЭМТ|Бергстрём Суне|2|муаллиф= }} {{ПБ}} {{scientist-stub}} eds7atixhqinm7gwk0f3flbqktmck2d 0 217322 1309846 1258133 2022-08-15T01:53:49Z InternetArchiveBot 30618 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{ВМ |Кишвар = Укроин }} [[Акс:Building of Regional Administration and Regional Council of Odessa Oblast.jpg|thumb|left|300px|Бинои маъмурияти давлатӣ ва шӯрои вилояти Одесса]] {{бознависӣ}} '''Вилояти Одесса''' ({{lang-uk|Оде́ська о́бласть}}) — яке аз вилоятҳои [[Укроин]] мебошад, ки дар қисми Ҷанубӣ кишвар воқеъ аст. Марказ — шаҳри [[Одесса]]. Шаҳрҳои бузргтарин: [[Измаил]], [[Черноморск]], [[Белгород-Днестровский]],<br>[[Подолск]]. Вилоят [[27 феврал]]и соли [[1932]] таъсис ёфтааст. Масоҳат — 33 314 км² (Ҷойи 1-ум аз рӯи масоҳат). Аҳолӣ — 2 389 200 нафар (2016)<ref>[http://www.ukrstat.gov.ua Головне управління статистики в Одеській області]</ref>. . == Таърих == == Бахшбандии кишварӣ == ==Иқтисодиёт== == Аҳолӣ == ==Фарҳанг == === [[Ҷозибаҳои гардишгарӣ]] === === Дин === === Идҳо === == Пайвандҳо == * [http://oda.odessa.gov.ua Портал исполнительной власти Одесской области] * [https://web.archive.org/web/20130302213609/http://www.touregion.odessa.gov.ua/ Официальный туристический сайт Одесской области] * [https://web.archive.org/web/20090223122315/http://www.citymap.odessa.ua/map/?n=oblast Карта Одесской области] * [http://www.ovidiopol.info/map-odesskaya/ Маркеры городов на снимках Google] {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20070516064220/http://www.ovidiopol.info/map-odesskaya/ |date=2007-05-16 }} * [https://web.archive.org/web/20071013073929/http://www.ukrindustrial.com/regions/?fuseaction=adm_oda.showSection&rgn_id=13&sc_id=7 Природные ресурсы Одесской области] * [http://katakomby.odessa.ua/ Одесские катакомбы] {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20110925073526/http://katakomby.odessa.ua/ |date=2011-09-25 }} * [http://ukrainainkognita.org.ua/pzf/Odeska.htm Заповедники и заказники Одесской области] * [https://www.academia.edu/13451193/Запорожские_и_черноморские_казаки_в_Хаджибее_и_Одессе._1998 Запорожские и черноморские казаки в Хаджибее и Одессе. 1998] * {{ru icon}}[https://web.archive.org/web/20160307103459/http://blogs.korrespondent.net/blog/events/3629296/ Раздельная криминальная] == Эзоҳ == {{эзоҳ}} {{хурд}} [[Гурӯҳ:Вилояти Одесса]] 58jmfci74jdu80alm881edpkbfiy3oc 0 283701 1309864 1297760 2022-08-15T07:08:24Z VASHGIRD 8035 wikitext text/x-wiki {{Ходими давлатӣ |вазифа = [[:en:List of heads of government of Ethiopia|Сарвазири Эфиопия]] |порядок = |парчам = Flag_of_Ethiopia.svg |парчам2 = Coat of arms of Ethiopia.svg |аввалдавр = [[2 апрел]]и [[2018]] |периодконец = |пешгузашта = [[Хайлемариам Десален]] }} '''Обӣ Аҳмад Алӣ''' ({{lang-am|አብይ አህመድ አሊ}}, тав. [[15 август]]и [[Соли 1976|1976]], Бешаш, Оромия, [[Эфиопия]]<ref>{{Cite web|url=http://www.thereporterethiopia.com/article/rise-abiy-abiyot-ahmed|title=The rise of Abiy “Abiyot” Ahmed|author=Endeshaw Dawit|date=2018-03-31|publisher=The Reporter Ethiopia|lang=en|accessdate=2020-12-05}}</ref>) — сиёсатмадор ва арбоби эфиопӣ, сарвазири кунунии Эфиопия аз 2 апрели 2018 мебошад. [[Ҷоизаи сулҳи Нобел|Лауреати ҷоизаи сулҳи Нобел]] (2019). Дар моҳи октябри 2021, Абий Аҳмад расман ба муҳлати 5 сол савганд ёд кард. == Зиндагинома == Дар оилаи [[Ислом|мусалмони]] [[Оромо|миллати оромо]] ва зани чоруми ӯ, масеҳӣ аз миллати амҳара таваллуд шудааст. Дар соли 1991, дар наврасӣ, вай ба нерӯҳои шӯришиён алайҳи режими [[Менгисту Ҳайле Мариам]] пайваста, ба сафи [[Ташкилоти демократии халқҳои Оромо|Созмони Демократии Халқҳои Оромо]] (ки пас аз табдили он ба ҳизби сиёсӣ узви он боқӣ монд) ва пас аз ба қудрат омадани шӯришиён бо роҳбарии [[Мелес Зенави|Мелес Зенауӣ]] хидмати худро дар сафи [[Қувваҳои Мусаллаҳи Эфиопия|қувваҳои мусаллаҳи кишвар]] идома дол. Соли 1995 узви контингенти сулҳи [[Созмони Милали Муттаҳид|СММ]] дар [[Руанда]] буд, солҳои 1998—2000 дар [[Муноқишаи Эфиопо ва Эритрея|муноқишаи Эфиопия ва Эритрея]] ширкат варзид. Маълумоти худро аз рӯи барномасозӣ гирифта, соли 2007 яке аз муассисони Агентии иттилоотии Эфиопия оид ба амнияти шабакавӣ ва муовини директори ин ташкилот шуд (аз соли 2008 иҷрокунандаи вазифаи директор), ба ҳайати шӯрои директорони оператори миллии Эфиотелеком ва ширкати телевизиони миллӣ дохил шуд. Соли 2010 ӯ аз хидмати ҳарбӣ бо рутбаи подполковник баромада, аз СДХО (қисми коалитсияи ҳоким — [[Фронти демократии инқилобии халқҳои Эфиопия|Фронти инқилобии демократии халқҳои Эфиопия]]) ба ҳайси вакили палатаи поёнии парлумон — Шӯрои намояндагони мардумӣ интихоб шуд. Дар ин мақом, ӯ ба рафъи муноқишаҳои мазҳабӣ дар байни масеҳиён ва мусулмонони мансуб ба миллати оромо, инчунин мубориза бо ғасби ғайриқонунии замин дар наздикии [[Аддис-Абеба]], ки як қисми ноҳияи Оромия мебошанд, диққат дод. Соли 2014 директори Маркази иттилоотии илм ва технология ва соли 2015 вазири илм ва технология таъйин карда шуд. Дар соли 2016, Обӣ Аҳмад Алӣ ба мансаби муовини президенти вилояти Оромия ва роҳбари хадамоти сохтмон ва ободонии Оромия гузашт ва моҳи октябри соли 2017 инчунин роҳбари котиботи СДХО шуд. Пас аз истеъфои сарвазир Ҳайлемариам Десален дар моҳи феврали соли 2018, Обӣ Аҳмад Алӣ дар якҷоягӣ бо президенти Оромия ва раиси СДХО Лемма Мегерса, (тибқи ротатсияи иттиҳодияҳои сиёсии этникии ба EPRDF) номзади асосӣ барои ин мансаб шуд. Азбаски Мегерса узви парламент набуд, СДХО рӯзи 22 феврал Обӣ Аҳмад Алиро раиси нави он интихоб кард. Пас аз рақиби асосии Обӣ Аҳмад Алӣ барои мақоми раҳбари ҳукмрони EPRDF, муовини сарвазир ва раиси Ҳаракати Миллии Демократии Амхара (инчунин қаблан ҳамчун сарвазир намояндагӣ намекард) Демеке Меконнен номзадии худро рӯзи 27 март бозпас гирифт, Обӣ Аҳмад Алӣ интихоб шуд бо аксарияти кулли овозҳо ва 1 апрел аз ҷониби сарвазир тасдиқ карда шуд. Обӣ Аҳмад Алӣ аввалин сарвазири кишвар мебошад, ки ба мардуми оромо тааллуқ дорад, бо эътиқоди протестантӣ аст. Дар нимаи моҳи октябри соли 2019 қарори Кумитаи Нобел эълом шуд, ба Сарвазири Эфиопия барои ҳалли муноқишаи марзӣ бо [[Эритрея]] ҷоизаи сулҳи Нобел дода шуд<ref>{{Cite web|url=https://ria.ru/20191011/1559665098.html|title=Нобелевскую премию мира присудили премьер-министру Эфиопии|website=РИА «Новости»|date=2019-10-11|accessdate=2019-10-11}}</ref>. == Эзоҳ == {{эзоҳ}} == Пайвандҳо == * [https://web.archive.org/web/20180513170416/http://www.fanabc.com/english/index.php/news/item/11721-dr-abiy-ahmed-sworn-in-as-prime-minister-of-ethiopia Dr Abiy Ahmed sworn in as Prime Minister of Ethiopia] * {{Cite web|url=https://tass.ru/encyclopedia/person/abiy-ahmed|title=Абий Ахмед|website=Энциклопедия: Персоны. Страны. Темы|subtitle=Премьер-министр Эфиопии|description=Краткие справки обо всех странах мира, их руководителях, а также о событиях, привлёкших внимание мировых и российских СМИ|date=|publisher=[[ИТАР-ТАСС]]|deadlink=no|accessdate=2019-05-22|archiveurl=https://archive.today/20190522012010/https://tass.ru/encyclopedia/person/abiy-ahmed|archivedate=2019-05-22}} {{Барандагони Ҷоизаи сулҳи Нобел}} {{ПБ}} [[Гурӯҳ:Барандагони ҷоизаи сулҳи Нобел]] [[Гурӯҳ:Барандагони ҷоизаи Нобел ба тартиби алифбо]] [[Гурӯҳ:Роҳбарони кунунии кишварҳо]] [[Гурӯҳ:Сарварони асри XXI]] [[Гурӯҳ:Сиёсатмадорони асри XXI]] [[Гурӯҳ:Сиёсатмадорони асри XX]] dzrq53pb0pthv7p318qi11cskdlzpe2 0 291221 1309849 1302475 2022-08-15T03:15:26Z InternetArchiveBot 30618 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Ходими давлатӣ | вазифа = 1-умин [[Раисони ҳукумати Беларус|Раиси Шӯрои вазирони (Сарвазири) Ҷумҳурии Беларус]] | тартиб = | парчам2 = Flag_of_Belarus_(1918,_1991-1995).svg | парчам = Coat of Arms of Belarus (1991).svg | аввалдавр = 19 сентябри 1991 | охирдавр = 21 июли 1994 | пешгузашта = <small>вазифа таъсис ёфт</small> | ҷонишин = <small>вазифа барҳам дода шуд</small><br>[[Михаил Чигир]] <small>(чун Сарвазир)</small> | вазифа_2 = [[Сарвазирони Беларус|Раиси Шӯрои вазирони]] [[ҶШС Беларус]] | парчам2_2 = Flag of Byelorussian SSR.svg | парчам_2 = Emblem of the Byelorussian Soviet Socialist Republic (1981–1991).svg | аввалдавр_2 = 7 апрели 1990 | охирдавр_2 = 19 сентябри 1991 | пешгузашта_2 = [[Ковалёв, Михаил Василиевич (сиёсатмадор)|Михаил Ковалёв]] | ҷонишин_2 = <small>; худаш (чун Раиси Шӯрои вазирони ҶШСБ)</small> | вазифа_3 = Ёвари [[Сарвазирони Беларус|Раиси Шӯрои вазирони]] [[ҶШС Беларус]] | парчам2_3 = Flag of Byelorussian SSR.svg | парчам_3 = Emblem of the Byelorussian Soviet Socialist Republic (1981–1991).svg | аввалдавр_3 = декабри 1985 | охирдавр_3 = апрели 1990 | пешгузашта_3 = [[Анатолий Реут]] | ҷонишин_3 = [[Михаил Мясникович]] | вазифа_4 = Котиби дуюми [[:ru:Минский областной комитет КП Белоруссии|Кумитаи вилояти Мински ҲК Беларус]] | парчам2_4 = Flag of Byelorussian SSR.svg | парчам_4 = Emblem of the Byelorussian Soviet Socialist Republic (1981–1991).svg | аввалдавр_4 = 1984 | охирдавр_4 = 1985 | пешгузашта_4 = [[Князюк, Михаил Александрович|Михаил Князюк]] | ҷонишин_4 = [[Бичок, Анатолий Николаевич|Анатолий Бичок]] }} '''Вячеслав Франтсевич Кебич''' ({{Lang-be|Вячаслаў Францавіч Кебіч}}; [[10 июн]]и [[Соли 1936|1936]], деҳ. Конюшевшина, Ҷумҳурии Лаҳистон, ҳоло — ноҳияи Воложини [[вилояти Минск]]и [[Белорус|Ҷумҳурии Беларус]] — [[9 декабр|9 декабри соли]] [[Соли 2020|2020]], [[Минск]], [[Белорус|Ҷумҳурии Беларус]]<ref>{{Cite web|url=https://nn.by/?c=ar&i=264959|title=Ад каранавіруса памёр першы прэм’ер-міністр незалежнай Беларусі Вячаслаў Кебіч|author=|website=|date=|publisher=|lang=be}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://ria.ru/20201209/kebich-1588390743.html|title=Умер подписавший Беловежские соглашения первый премьер Белоруссии Кебич|author=|website=|date=|publisher=|lang=ru}}</ref>) — роҳбари [[Ҳизби коммунисти Иттиҳоди Шӯравӣ|ҳизбию]] давлатӣ ва сиёсии [[Иттиҳоди Шӯравӣ|Шӯравӣ]] ва [[Беларус]], Раиси Шӯрои Вазирони Беларус<ref>[https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/10209297 В Белоруссии умер экс-премьер Вячеслав Кебич, подписавший Беловежские соглашения - Международная панорама] «ТАСС»</ref> [[соли 1990]] то [[Соли 1994|1994]]. Номзади илмҳои иқтисодӣ<ref name="автоссылка3">https://www.kp.by/online/news/4112260/{{Пайванди мурда|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. == Зиндагинома == 10 июни соли 1936 дар деҳаи Конюшевшина (воеводии Новогруд, ҳоло — шӯрои деҳаи Першай, н. Воложини вил. Минск) таваллуд шудааст.<ref name="автоссылка3"/> === Таҳсил === Соли 1958 факултаи муҳандисии мошинсозии Донишкадаи политехникии Беларусро хатм кардааст<ref>[http://www.bntu.by/msf/item/машиностроительный-мсф.html Машиностроительный факультет: История] {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20200811154047/http://www.bntu.by/msf/item/%D0%BC%D0%B0%D1%88%D0%B8%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%80%D0%BE%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D1%8B%D0%B9-%D0%BC%D1%81%D1%84.html |date=2020-08-11 }} — Белорусский национальный технический университет 2010</ref>. Дар Мактаби олии ҳизбии назди КМ Ҳизби коммунисти Беларус таҳсил кардааст. Соли 1990 рисолаи номзади илмҳои иқтисодиро оид ба сохтор ва вазифаҳои мақомоти идоракунии давлатии хоҷагии халқи ҷумҳурии иттифоқӣ дар шароити рушди истиқлоли иқтисодии он ҳимоя кардааст<ref>Кебич, В. Ф. Структура и функции государственных органов управления народным хозяйством союзной республики в условиях развития её экономической самостоятельности : Автореф. дис. на соиск. учен. степ. канд. экон. наук: (08.00.05) / Акад. народ. хоз-ва при Совете Министров СССР. — М., 1990. — 20 с.</ref>. === Касб === [[Акс:Вячаслаў_Кебіч_1994.png|рост|мини|300x300пкс| Натиҷаи Кебич дар даври аввали интихоботи президентии соли 1994 дар Беларус]] Тамоми фаъолияти касбии Кебич дар Белоруссия сурат гирифта, дар давраи БССР ба авҷи худ расидааст. ==== Касби истеҳсолӣ ==== Фаъолияти кориашро соли 1958 ба ҳайси муҳандиси технолог дар заводи хатҳои автоматии Минск оғоз кардааст.<ref name="автоссылка7">[https://www.sb.by/articles/svetlaya-pamyat-i-blagodarnost-za-sluzhenie-otechestvu.html Чем запомнился Вячеслав Кебич]</ref> Пас аз хатми донишгоҳ ба ҳайси муҳандиси технологӣ, муҳандиси калони технологӣ, сардори участка, сардори сех, муовини сармуҳандиси заводи хатҳои автоматии Минск кор кардааст. Узви [[Ҳизби коммунисти Иттиҳоди Шӯравӣ|КПСС]] ([[Соли 1962|1962]]—[[Соли 1991|1991]]), узви КМ КПСС ([[Соли 1990|1990]]—1991). Солҳои 1973-1978 —сармуҳандис, директори заводи дастгоҳсозии Минск ба номи С.М. Киров Солҳои 1978-1980 — Директори генералии ПО Минск оид ба истеҳсоли дастгоҳҳои брос ва буриш ба номи Киров ==== Касби ҳизбӣ ==== Солҳои 1980-1985 котиби дуюми кумитаи шаҳрии Мински ҲКБ, мудири шуъбаи КМ ҲКИШ, котиби дуюми КМ ҲКБ вилояти Минск буд. Солҳои 1985-1990 — муовини Раиси Шӯрои Вазирони БССР — Раиси Госплани БССР. Кебич ва Лукашенко дар интихоботи Совети Олии СССР дар соли 1989 дар ҳавзаи Могилев рақобат карданд.<ref name="автоссылка2">[https://sputnik.by/incidents/20201209/1046350418/Umer-Vyacheslav-Kebich---byvshiy-pervyy-premer-ministr-Respubliki-Belarus.html Умер Вячеслав Кебич: каким был первый премьер-министр независимой Беларуси]</ref> Солҳои 1989-1991 — Депутати халқии ИҶШС аз ҳавзаи интихоботии Могилев<ref>{{Cite web|url=https://news.tut.by/politics/140658.html|title=Кебич: Я бы не проиграл в 1994-м, если бы...|author=|website=news.tut.by|date=2009-06-23|publisher=|lang=ru|deadlink=yes|accessdate=2020-08-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201106033422/https://news.tut.by/politics/140658.html|archivedate=2020-11-06}}</ref>. ==== Дар Беларуси мустақил ==== 1990-1994 — Раиси Шӯрои Вазирони ҶШС Беларус ва Беларуси мустақил (Ҷумҳурии Беларус). 8 декабри соли 1991 ӯ ҳамроҳ бо Станислав Шушкевич аз номи Беларус созишномаи Беловежскро дар бораи барҳам додани ИҶШС имзо намуд<ref>[http://elib.bsu.by/bitstream/123456789/169540/1/yurchak_2017_Actual_probl_IR_V4.pdf Создание СНГ в мемуарах белорусских государственных деятелей]</ref> ва аввалин сарвазири Беларуси мустақил шуд, ки то [[21 июл]]и [[Соли 1994|1994]] дар ин вазифа кор мекард. Соли 1993 роҳбари ҳукумат В. Кебич "Дар бораи чораҳои амалии эҷоди минтақаи нави рубли русӣ" созишнома имзо кард<ref>[https://www.kommersant.ru/doc/59080 Кучма и Кебич провели переговоры в Москве] Газета «Коммерсантъ» № 173 от 10.09.1993</ref>. Узви интихоботи президентии соли 1994. Кебич барои пешбарии ӯ беш аз 400 ҳазор имзо ҷамъ овард, ки аз он 371 967 эътибор дорад Дар даври аввали овоздиҳӣ Кебич 17,33% овозҳо (1,023,174 ба ҳисоби рақамӣ) ҷамъ овард. Аммо аз ӯ номзад [[Александр Лукашенко]] пеш гузашт. Дар даври дуввуми овоздиҳӣ Кебич 14,17% (748 329) овоз гирифт. Дар ҷараёни интихоботи президентии соли 1994 [[Михаил Мясникович]], ки баъдан сарвазири Беларус буд, масъули ситоди интихоботии ӯ буд.<ref>{{Cite web|url=https://news.tut.by/politics/499968.html|title=Первый премьер-министр Беларуси Вячеслав Кебич отмечает юбилей|deadlink=yes|accessdate=2021-01-29|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210208225933/https://news.tut.by/politics/499968.html|archivedate=2021-02-08}}</ref> 1996-2004 — Узви Палатаи намояндагони Маҷлиси миллии Беларус даъватҳои 1 ва 2. 1995 ва 1996, ки бо ташаббуси Президенти Беларус баргузор шуд, дастгирӣ карда шуд<ref>{{Cite web|url=https://news.tut.by/politics/406212.html|title=Политики 1994-го. Где они сегодня?|deadlink=yes|accessdate=2020-12-15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20171028200705/https://news.tut.by/politics/406212.html|archivedate=2017-10-28}}</ref>. Аз соли 1994 — Раиси ташкилоти ҷамъиятии "Иттиҳоди тиҷоратӣ ва молиявии Беларус"<ref name="автоссылка1">https://www.kp.by/daily/25700.3/901718/</ref>. Дар нафақа ӯ хотираҳои худро менавишт ва гоҳ гоҳ мусоҳиба медод<ref>{{Cite web|url=https://www.sb.by/articles/lyubim-li-my-rossiyu.html|title=Вячеслав Кебич издал новую книгу "Любим ли мы Россию?"|author=СБ-Беларусь сегодня|website=www.sb.by|date=2016-11-28|lang=ru|accessdate=2020-12-09}}</ref>. Дар бораи рушди иҷтимоию иқтисодӣ ва сиёсии Беларус дар даврони Шӯравӣ ва пас аз Шӯравӣ чанд китоби Кебич, ки хусусияти автобиографӣ дорад, нашр шудааст. === Нашри ғайриқонунии уҳдадориҳои қарзи давлатӣ === Тибқи изҳороти муфаттиш оид ба парвандаҳои махсусан муҳими прокуратураи Беларус Александр Рассолко, моҳи майи соли 1994, ҳангоми маъракаи президентӣ, Кебич ғайриқонунӣ Нелли Рамовш, тарҷумони як ширкати Югославияро бо 1,1 миллиард доллар қарзи давлатӣ баровард.<ref name="автоссылка6">[https://www.kommersant.ru/doc/121987 Не надо путать вексель с депутатским мандатом] Газета «Коммерсантъ» №214 от 18.11.1995, стр. 5</ref> Ба гуфтаи Рассолко, тавассути Рамовш ҳуҷҷатҳо ба дасти гурӯҳи байналмилалии ҷинояткорон афтодаанд, ки онҳоро полиси Бритониё ҳангоми боздошт аз онҳо гирифтааст <ref name="автоссылка6" />. === Беморӣ ва марг === Дар моҳи ноябри соли 2020, Кебич доштани COVID-19-ро тасдиқ кард, ки дар натиҷа сиёсатмадори собиқ аз 26 ноябри соли равон дар беморхона хобид<ref>{{Cite web|url=https://www.kp.by/online/news/4112260/|title=От коронавируса умер первый премьер-министр Беларуси Вячелав Кебич|author=Алла БЕЛУГА {{!}} Сайт «Комсомольской правды»|website=kp.by - Сайт «Комсомольской правды»|date=2020-12-09|lang=ru|accessdate=2020-12-09}}{{Пайванди мурда|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. [[9 декабр]]и ҳамон сол Вячеслав Франтсевич дар синни 85-солагӣ дар [[Минск]] аз дунё гузашт<ref>[https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/10209297 В Белоруссии умер экс-премьер Вячеслав Кебич, подписавший Беловежские соглашения]</ref><ref>[https://ria.ru/20201209/kebich-1588390743.html Умер подписавший Беловежские соглашения первый премьер Белоруссии Кебич]</ref>. Кебич аз сактаи дил фавтидааст<ref>[https://novayagazeta.ru/news/2020/12/09/166303-ckonchalsya-pervyy-premier-ministr-belarusi-vyacheslav-kebich Cкончался первый премьер-министр Беларуси Вячеслав Кебич]</ref>. Видоъ бо нахуствазири нахустини Ҷумҳурии Беларус [[11 декабр]] дар Хонаи марказии афсарон баргузор шуд<ref>{{Cite news|title=В Минске простились с первым премьером независимой Беларуси Вячеславом Кебичем. Его сына увезла скорая|author=|url=https://news.tut.by/economics/711000.html|work=TUT.BY|date=|language=ru|accessdate=2020-12-11|archivedate=2020-12-11|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201211114248/https://news.tut.by/economics/711000.html}}</ref>. Ӯро дар қабристони шарқии Минск ба хок супурданд. == Мавқеи ҷамъиятӣ == Ба гуфтаи Кебич, демократия "он чизе аст, ки шумо метавонед дар бораи он фикр кунед."<ref name="автоссылка4">{{Cite web|url=https://news.tut.by/economics/665260.html|title=Кебич: Кандидатуры сегодня на должность президента Беларуси, кроме Лукашенко, нет|deadlink=yes|accessdate=2021-01-20|archiveurl=https://web.archive.org/web/20210127234124/https://news.tut.by/economics/665260.html|archivedate=2021-01-27}}</ref> - [[Михаил Горбачёв]] на Котиби генералии Ҳизби Коммунисти СССР, на президент аст, ӯ хоин аст. Хоине, ки ба Иттиҳоди Шӯравӣ хиёнат кард.<ref name="автоссылка4"/> - Ман танҳо ба шумо гуфта метавонам, ки мо ҳеч гуна мухолиф надорем. Гурӯҳи фарёдзаноне ҳастанд, ки ҳатто чӣ мегӯянд, ҳатто намефаҳманд чӣ мегӯянд. Ва имрӯз ба ҷуз президенти Лукашенко ягон номзад ба мақоми президенти Ҷумҳурии Беларус вуҷуд надорад.<ref name="автоссылка4"/> - Ҳеч гуна асосе барои тарс аз омадани "ҷаҳони рус" ба Беларус вуҷуд надорад. Вай кайҳо боз дар ин чо будааст. Дар андешаҳои мо. Дар ҷонҳои мо. Дар тарзи зиндагии мо.<ref name="автоссылка5">{{Cite web|url=https://news.tut.by/politics/494673.html|title="Русский мир давно в наших мыслях и душах". Кебич рассказал, почему белорусы должны любить Россию<!-- Заголовок добавлен ботом -->|deadlink=yes|accessdate=2021-01-20|archiveurl=https://web.archive.org/web/20201104205440/https://news.tut.by/politics/494673.html|archivedate=2020-11-04}}</ref> «Ба назари ман чунин менамуд, ки созишномаи Беловежская барои Иттиҳоди Шӯравӣ наҷот аст. Интизориҳо дар як моҳ ба охир расиданд, зеро ҳама робитаҳои иқтисодӣ канда шуданд. Хушбахтии ман барои Беларус дар он аст, ки мо, сарвазирон, занг зада розӣ шудем. Ягона наҷот буд. "<ref>[https://ont.by/news/ushel-iz-zhizni-pervyj-premer-ministr-belarusi-vyacheslav-kebich-kakim-on-zapolnilsya-odnoselchanam-i-soratnikam Ушел из жизни первый премьер-министр Беларуси Вячеслав Кебич. Каким он запомнился односельчанам и соратникам?]</ref> Ман фахр мекунам, ки дар ин ҷумҳурӣ зиндагӣ мекунам. Агар ман дигар хел рафтор мекардам, Беларус тамоман дигар мебуд.<ref name="автоссылка1"/> Мо ду қарз гирифтем: 500 миллион доллар дар Олмон ва 100 миллион доллар дар Австрия. Ва Беларус барои онҳо пардохт кард. Ва ҳамзамон мо ба Русия гӯшт, шир додем, содироти мо аз воридот бартарӣ дошт ва мо аз ҳисоби ин зиндагӣ мекардем.<ref name="автоссылка1"/> == Ҷоизаҳо == * Ду [[ордени Байрақи Сурхи Меҳнат]] * [[Ордени «Нишони Шараф»|Ордени Нишони Фахрӣ]]<ref>{{Cite web |url=http://old.house.gov.by/index.php/,119,273,,,0,,,0.html |title=Палата представителей Национального собрания Республики Беларусь: КЕБИЧ Вячеслав Францевич |accessdate=2021-08-03 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20190909121809/http://old.house.gov.by/index.php/,119,273,,,0,,,0.html |archivedate=2019-09-09 }}</ref> * унвони фахрии "Муҳандиси шоистаи БССР"<ref>[https://inosmi.ru/social/20201209/248714697.html TUT (Белоруссия): умер первый премьер-министр независимой Белоруссии Вячеслав Кебич |Общество |ИноСМИ - Все, что достойно перевода]</ref> * Лауреати Ҷоизаи давлатии ҶШС Тоҷикистон<ref>[https://zautra.by/news/news-14885 «Когда человек долго находится во власти, его перестают любить». Интервью Вячеслава Кебича 20 лет спустя после первых президентских выборов - Заўтра тваёй краіны]{{Пайванди мурда|date=October 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref> * Ифтихорномаи Раёсати Шӯрои Олии Ҷумҳурии Беларус (1996)<ref>[http://www.levonevski.net/pravo/temy/tema33/char22/dokz1857.html Постановление Президиума Верховного Совета Республики Беларусь от 3 июня 1996 г. № 349-XIII «О награждении Кебича В. Ф. Почетной грамотой Президиума Верховного Совета Республики Беларусь»]</ref> * Ифтихорномаи Маҷлиси миллии Ҷумҳурии Беларус<ref name="автоссылка7"/> == Китобнома == * Кебич, В. Ф. Искушение властью : из жизни премьер-министра / В. Ф. Кебич; под ред. И. Н. Осинского. — Минск : Парадокс, 2008. — 478, [1] с., [12] л. ил. * Кебич, В. Ф. Беловежский Гамбит / В. Ф. Кебич; под ред. И. Н. Осинского. — Минск : Парадокс, 2008. — 478, [1] с., [12] л. ил. * Кебич, В. Ф. Любим ли мы Россию? / В. Ф. Кебич. — Мн.: ТФС БТФС, 2015. — 454 с. == Эзоҳ == {{эзоҳ}} == Адабиёт == * Кебич Вячеслав Францевич // Кто есть кто в России и в ближнем зарубежье: Справочник. — М.: Издательский дом «Новое время», «Всё для Вас», 1993, С.300 ISBN 5-86564-033-X == Пайвандҳои беруна == * [http://www.belarustoday.info/?pid=564 Вячеслав Кебич] — Кто есть кто Политики Беларуси (2003 г.) * [https://www.naviny.media/rubrics/politic/2006/08/19/ic_articles_112_147668/ Что было в Беларуси 19 августа 1991 года?] {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20201031212801/https://naviny.media/rubrics/politic/2006/08/19/ic_articles_112_147668 |date=2020-10-31 }} — naviny.by {{ПБ}} {{Раисони ҳукумати Беларус}} [[Гурӯҳ:Зодагонигузаштагони соли 2020]] [[Гурӯҳ:Дорандагони ордени «Нишони Фахрӣ»]] [[Гурӯҳ:Дорандагони ордени Байрақи Сурхи Меҳнат]] [[Гурӯҳ:Иқтисоддонҳо аз рӯи алифбо]] [[Гурӯҳ:Олимон аз рӯи алифбо]] [[Гурӯҳ:Номзадҳои улуми иқтисод]] [[Гурӯҳ:Википедия:Мақолаҳои бо сарчашма аз Викидода]] [[Гурӯҳ:Зодагони соли 1936]] [[Гурӯҳ:Зодагони 10 июн]] [[Гурӯҳ:Аъзоҳои КМ ҲКИШ]] [[Гурӯҳ:Сарвазирони Беларус]] o9zqxv3i9kjnndjrfigyflv7ydi72xo 0 294638 1309842 1287884 2022-08-15T00:09:56Z InternetArchiveBot 30618 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Адиб |ном = Бузургмеҳри Баҳодур |номи аслӣ = Салимов Бузургмеҳр Баҳодурович |тасвир = |тавсифи тасвир = |ном ҳангоми таваллуд = 1992 |номи пурра = |тахаллусҳо = |таърихи таваллуд = |зодгоҳ = {{Зодгоҳ|ноҳияи Деваштич}} |таърихи даргузашт = |маҳалли даргузашт = |шаҳрвандӣ = |навъи фаъолият = {{Шоир|Тоҷикистон|асри XXI}}, {{Тарҷумон|Тоҷикистон}} |солҳои фаъолият = |самт = |жанр = |забони осор = [[тоҷикӣ]] |дебют = |ҷоизаҳои адабӣ = Ҷоизаи Кумитаи кор бо ҷавонон ва варзиши назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон дар соҳаи адабиёт (2017) |ҷоизаҳо = Аълочии фарҳанги Тоҷикистон, Аълочии матбуоти Тоҷикистон |Lib = |сайт = |викигуфтовард = |имзо = }} '''Бузургмеҳри Баҳодур''' (''Салимов Бузургмеҳр Баҳодурович''; 9 июни 1992, н. [[Деваштич]] (собиқ [[Ғончӣ]]), [[вилояти Суғд]], [[Тоҷикистон|Ҷумҳурии Тоҷикистон]]) — [[Шоир|шоир]], [[тарҷумон]] ва [[рӯзноманигор]]<nowiki/>и тоҷик, узви [[Иттифоқи нависандагони Тоҷикистон]] (2017). == Зиндагинома == Бузургмеҳри Баҳодур 9 июни соли 1992 дар деҳаи Ғазантараки ноҳияи Деваштич (дар гузашта Ғончӣ) ба дунё омадаст. Соли 2010 ба факулати филологияи [[Донишкадаи давлатии забонҳои Тоҷикистон ба номи С. Улугзода|Донишкадаи давлатии забонҳои Тоҷикистон ба номи устод Сотим Улуғзода]] дохил шуда, онро соли 2015 хатм кард. Солҳои 2014-2016 дар Институти забон ва адабиёти ба номи Абуабдуллоҳи Рўакии [[Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон]] (АМИТ) дар зинаи магистратура таҳсилро ба поён оварда, фаъолияти меҳнатиашро дар моҳномаи «Истиқбол» оғоз бахшид. Аз соли 2015 то ҳол корманди рўзномаи «Ҷумҳурият» аст. == Фаъолияти эҷодӣ == Бузургмеҳри Баҳодур аз даврони мактабхонӣ шеър эҷод мекард. Соли 2016 нахустин маҷмўаи шеъраш бо номи «Ҳамболи турнаҳо» ва соли 2019 китоби дувумаш – «Баҳор овардан осон нест» дар нашриёти «Истиқбол» нашр гардиданд. Соли 2020 маҷмӯаи шеърии “Соғари садо”-и ӯро нашриёти “Адиб” аз чоп баровард. Аз соли 2017 пайванди Иттифоқи нависандагони Тоҷикистон аст. Намунаи шеърҳояш бо забонҳои англисӣ (дар китоби “25 дарахти сабз”), русӣ, чинӣ ва ўзбекӣ (дар китобҳои “Тенгдошлар” ва “Марҳабо, ёруғлик” (2021) тарҷумаву нашр шуданд. == Ҷоизаҳо == * [[Аълочии фарҳанги Тоҷикистон]] (2019) * [[Аълочии матбуоти Тоҷикистон]] (2017) Соли 2018 бо Ҷоизаи Кумитаи кор бо ҷавонон ва варзиши назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон дар соҳаи адабиёт қадр гардид. == Эзоҳ == # https://pressa.tj/literature_tj/buzurgme-ri-ba-odur-tar-umai-ol-va-namunai-ashor/ # http://farhangfm.tj/kormand/ {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20211212063611/http://farhangfm.tj/kormand/ |date=2021-12-12 }} # https://m.facebook.com/921851924588362/posts/1678662932240587/ e9sdv94975mklxjzltu7weaitgzw1n5 0 297219 1309865 1295099 2022-08-15T07:08:53Z VASHGIRD 8035 wikitext text/x-wiki {{Ходими давлатӣ}} '''Холида Зиё''' (бенг. খালেদা জিয়া ; насл. [[15 август]]и [[Соли 1945|1945]]) — [[Феҳристи сарвазирони Банглодеш|сарвазири]] [[Банглодеш]] аз [[Соли 1991|1991]] то [[Соли 1996|1996]] ва аз [[Соли 2001|2001]] то [[Соли 2006|2006]] буд. Рохбари Ҳизби миллии Банглодеш (ҲМБ). Аксар вақт ба нишони эҳтиром ба мавқеъи иҷтимоию сиёсии ишғолкардааш ба номи ӯ иловаи фахрии Бегум — «хонум» зам мешавад. == Зиндагинома == Холида Зиё дар ноҳияи Динаҷпур, ки он вақт бахше аз [[Ҳиндустони Бритониё]] буд, дар оилаи соҳибкор ба дунё омадааст. Соли 1960 мактаби миёнаро хатм карда, бо капитани артиши Покистон [[Зиё Раҳмон]] издивоҷ кард. Соли 1971 Покистони Шарқӣ дар натиҷаи ҷанги шаҳрвандӣ истиқлолият эълон кард ва ҳамчун [[Банглодеш]] маъруф шуд. Раҳмон яке аз қаҳрамонони ҷанги истиқлолият буд, то рутбаи генералӣ расид ва дар соли 1975 табаддулоти низомӣ ташкил кард, ки дар натиҷа воқеан раҳбари кишвар шуд. Дар соли 1977 [[Зиё Раҳмон]] [[Президенти Банглодеш]] интихоб шуд, Холида Зиё хонуми аввали Банглодеш шуд, аммо дар он вақт дар сиёсат ширкат надошт. Барои мустаҳкам кардани қудрати худ, Раҳмон Ҳизби Миллии Бангладешро (ҲМБ) таъсис дод. Соли 1981 ӯ аз ҷониби як гурӯҳи афсарон, ки кӯшиши табаддулоти давлатӣ анҷом дода буданд, кушта шуд<ref>{{Книга|автор=John C. Fredriksen.|заглавие=Biographical Distionary of Modern World Leaders: 1900 to 1991|ссылка=https://archive.org/details/biographicaldict0000unse_m4y3|издательство=Facts on File|год=2004|pages=[https://archive.org/details/biographicaldict0000unse_m4y3/page/537 537]-538|isbn=978-0816053667}}</ref>. Зиё пас аз куштори шавҳараш [[Зиё Раҳмон]] ба фаъолияти сиёсӣ шурӯъ кард, соли 1984 роҳбарии ҲМБ шуд. Дар баробари [[Шайх Ҳасина]], ва ҳизби Лигаи Авами, ӯ дар мухолифат бо генерали ғасбшуда [[Ҳуссейн Муҳаммад Иршод|Иршод]] буданд, ки бисёриҳо ӯро созмондиҳандаи аслии куштори [[Зиё Раҳмон]] медонистанд. Вай муяссар шуд, ки таҳримҳои байналмилалӣ алайҳи ҳукумат ва дар ниҳоят истеъфои [[Ҳуссейн Муҳаммад Иршод|Иршод]] дар моҳи декабри соли 1990 таъмин карда шавад. Дар интихоботи парлумонии соли 1991 Ҳизби Миллии Бангладеш (ҲМБ) пирӯзии комил ба даст овард ва Холида Зиё аввалин [[сарвазир]]<nowiki/>и зан дар таърихи [[Банглодеш]] шуд. Дар худи ҳамон сол ба конститутсия тағйироту иловаҳо қабул карда шуданд, ки мувофиқи он Банглодеш боз ба ҷумҳурии парлумонӣ табдил ёфт (ин дар конститутсияи якуми кишвар низ муқаррар шуда буд, аммо дар соли 1975 бо ташаббуси [[Шайх Муҷибурраҳмон]], Банглодеш ба шакли президентии ҳукумат гузашт.)<ref>{{Книга|автор=John C. Fredriksen.|заглавие=Biographical Distionary of Modern World Leaders: 1900 to 1991|ссылка=https://archive.org/details/biographicaldict0000unse_m4y3|издательство=Facts on File|год=2004|pages=[https://archive.org/details/biographicaldict0000unse_m4y3/page/537 537]-538|isbn=978-0816053667}}</ref> . Зиё замоне ба сари қудрат омад, ки фасод ва ҷиноят дар Банглодеш авҷ гирифт. Банглодеш сераҳолӣ яке аз фақиртарин кишварҳои ҷаҳон буд. Зиё дар интихобот эълом дошт, ки дунболи таѓйирот ва баробарии умумӣ хоҳад буд, ҳукуматро аз фасод пок ва фаъолияти онро барои мардум шаффоф гардонад. Раёсати ҲМБ бо беҳбуди равобит бо [[Покистон]] ва бадтар шудани равобит бо [[Ҳиндустон]], бахусус дар масъалаи тақсими оби [[Ганг (дарё)|Ганг]] қайд карда шуд. Ҳукумати Холида Зиё бо афзоиши хароҷот барои маориф, ҷорӣ кардани таҳсилоти ҳатмии ибтидоӣ ва мактабҳои ройгони 10-синфӣ барои духтарон қарздор аст. Ҳукумат барои либерализатсияи иқтисодиёт як қатор тадбирҳо андешид, хусусигардониро амалӣ намуд ва ҷалби сармояи хориҷиро ҳавасманд намуд<ref>{{Книга|автор=John C. Fredriksen.|заглавие=Biographical Distionary of Modern World Leaders: 1900 to 1991|ссылка=https://archive.org/details/biographicaldict0000unse_m4y3|издательство=Facts on File|год=2004|pages=[https://archive.org/details/biographicaldict0000unse_m4y3/page/537 537]-538|isbn=978-0816053667}}</ref> . Сарвазир инчунин ба баркарор намудани обруи давлати демократии Банглодеш, ки дар солҳои хукмронии авторитарии Эршод зарари калон дида буд, муяссар гардид. Бо вуҷуди ин, то соли 1994 Банглодеш дар бӯҳрони амиқ боқӣ монд, ки дар натиҷа маъруфияти Холида Зиё поин рафтан гирифт, дар соли 1995 як силсила ошӯбҳо кишварро фаро гирифт, ки дар он чандсад нафар кушта шуданд. Дар соли 1996 мухолифин ба раҳбарии Ҳасина интихоботро таҳрим кард ва Зиё маҷбур шуд, ки ҳукумати муваққати (интихоботӣ) таъсис диҳад ва интихоботи нав эълон кунад ва дар он шикаст хӯрд. Дар соли 1999 ҲМБ бузургтарин корпартоии сиёсиро дар таърихи кишвар бо талаби истеъфои ҳукумати Лигаи Авами оғоз кард (аммо [[Шайх Ҳасина]] то анҷоми мӯҳлати панҷсолаи худ аз истеъфои қатъӣ худдорӣ кард)<ref>{{Книга|автор=John C. Fredriksen.|заглавие=Biographical Distionary of Modern World Leaders: 1900 to 1991|ссылка=https://archive.org/details/biographicaldict0000unse_m4y3|издательство=Facts on File|год=2004|pages=[https://archive.org/details/biographicaldict0000unse_m4y3/page/537 537]-538|isbn=978-0816053667}}</ref> . Проблемахои иктисодй ва иҷтимоии Банглодеш мураккаб мешуданд. Дар соли 2001 Зиё (дар эътилоф бо ҳизби исломгарои «Ҷамоати Исломӣ») бо вуҷуди иттиҳоми тақаллуб аз ҷониби [[Шайх Ҳасина]] ва ҳамроҳ бо ошӯбҳо дар интихобот пирӯз шуд. Дар соли 2003 вай қонунеро ба даст овард, ки дар порлумони 330 курсӣ 30 курсиро барои занон ҷудо кардааст. == Эзоҳ == {{эзоҳ}} == Пайвандҳо == * https://web.archive.org/web/20120305093415/http://www.bdnews24.com/details.php?id=178882&cid=2 * http://www.thedailystar.net/newDesign/news-details.php?nid=162520 {{Пайвандҳои берунӣ}} {{Сарвазирони Бангладеш}} [[Гурӯҳ:Сарвазирони Банглодеш]] [[Гурӯҳ:Сиёсатмадорони асри XXI]] [[Гурӯҳ:Сарварони асри XXI]] [[Гурӯҳ:Сиёсатмадорони Банглодеш]] [[Гурӯҳ:Занҳо - сарвазирон]] [[Гурӯҳ:Занҳо-сиёсатмадорон]] n61g8onb6mhwrm18fmtdbp29ivo69uj 0 297567 1309860 1296206 2022-08-15T06:53:32Z VASHGIRD 8035 wikitext text/x-wiki {{Адиб}} '''Владимир Борисович Ломейко''' ([[27 ноябр]]и [[Соли 1935|1935]], [[Новороссийск]] — [[15 август]]и [[Соли 2009|2009]], [[Маскав|Москва]]) — [[дипломат]]и шӯравӣ ва рус, нависанда ва рӯзноманигор, профессори фахрии сиёсатшиносии Институти байналмилалии таҳқиқоти вижа дар таҳлили система ва кибернетикаи Донишгоҳи Виндзор (Канада)<ref>{{Cite web|url=https://mosgu.ru/sliders/employee.php?ID=34031|title=Владимир Борисович Ломейко|publisher=mosgu.ru|accessdate=2020-06-01}}</ref> . Намояндаи доимии ИҶШС ва ФР дар [[ЮНЕСКО]] (1988—1993). Президенти форуми Баден-Бадени «Гуфтугӯи Олмону Русия», узви клуби интеллектуалии Русия. == Зиндагинома == Дар соли 1960 Донишкадаи давлатии муносибатҳои байналмилалии Маскавро хатм кардааст . Доктори илмҳои таърих. Дар солхои 1959—1962. — атташе оид ба алоқаҳои ҷавонони Сафоратхонаи советӣ дар Республикаи Демократии Германия (Берлин). Дар солҳои 1963—1968. — ҷонишини раиси Комитети ташкилотҳои ҷавонони СССР ва чанд сол дар ҳаракати байналхалқии ҷавонон фаъолона иштирок дошт. Дар баробари ин ба рӯзноманигорӣ машғул шуда, дар рӯзномаи " Комсомольская правда " ва дигар нашрияҳои ҷавонон мақолаҳо нашр мекард. Солҳои 1968—1984. — дар агентии матбуоти «Новости» . Аз соли 1972 — сармуҳаррири шуъбаи сарредаксияи Аврупои Ғарбӣ. Солҳои 1977—1984 шореҳи доимии рӯзномаи бузургтарини Финландия, Ҳелсингин Саномат мебошад. Солҳои 1994—1997 мушовири махсуси директори генералии ЮНЕСКО. == Эзоҳ == {{эзоҳ}} {{ПБ}} [[Гурӯҳ:Дорандагони ордени «Нишони Фахрӣ»]] [[Гурӯҳ:Даргузаштагони Маскав]] ir85l11ivq92ra9gq26cmn1przku64n 0 297687 1309850 1297666 2022-08-15T03:20:07Z InternetArchiveBot 30618 Rescuing 2 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Ходими давлатӣ}} '''Вячеслав Владимирович Наговитсин''' ({{Lang-ru|Вячеслав Владимирович Наговицын}}, таваллуд [[2 март|2 марти]] [[Соли 1956|1956]], [[Глазов]], РАСС Удмуртия, РСФСР, [[Иттиҳоди Шӯравӣ|СССР]]) — арбоби давлатӣ ва сиёсии Русия. Президенти Ҷумҳурии Бурятия аз 10 июли соли 2007 то 11 майи соли 2012. Сарвари Ҷумҳурии Бурятия аз 12 майи соли 2012 то 7 феврали соли 2017. Аъзои Шӯрои Федератсияи Маҷлиси Федералии Федератсияи Россия аз ҳукумати Ҷумҳурии Бурятия аз 22 сентябри соли 2017. == Зиндагинома == Соли 1978 Донишкадаи политехникии Томскро бо ихтисоси муҳандис-механик хатм кардааст. Баъди хатми мактаби миёна дар заводи асбобсозии Томск муҳандис, баъд котиби комитети комсомолӣ, ҷонишини сардори сех, сардори сех шуда кор кард. Дар соли 1986 сармуҳандиси заводи таҷҳизоти ченкунии Томск, баъдтар директори генералии завод таъин шуд <ref name="tomsk-gov-ru">{{Cite web|url=http://www.tomsk.gov.ru/ru/civil-service/avards/behaviour/nagovicyn.html|title=Наговицын Вячеслав Владимирович|format=html|publisher=Администрация Томской области|lang=ru|deadlink=no|accessdate=2009-01-11|archiveurl=https://www.webcitation.org/65ujf0F90?url=http://tomsk.gov.ru/ru/civil-service/avards/behaviour/nagovicyn.html|archivedate=2012-03-04}}</ref> . Соли 1992 Академияи хоҷагии халқи назди Ҳукумати Федератсияи Русияро бо ихтисоси менеҷери категорияи олӣ хатм кардааст. Аз моҳи марти соли 1998 то декабри соли 1999 дар вазифаи муовини сардори маъмурияти (губернатори) вилояти Томск оид ба дастгирии саноат ва соҳибкорӣ кор кардааст. Дар моҳи декабри соли 1999 Наговитсин ҳукумати вилояти Томскро сарварӣ карда, ҳамзамон вазифаи муовини якуми сардори маъмурияти (губернатори) вилояти Томскро ишғол мекард. Аз соли 2002 - раиси Шӯрои ҳамоҳангсози хоҷагии ҷангал ва саноати чубу тахтаи Ассотсиатсияи байниминтақавии «Созишномаи Сибир». === Президенти Бурятия === 4 июни соли 2007 [[Президенти Федератсияи Русия|президенти]] [[Владимир Путин|Русия Владимир Путин]] номзадии Наговитсинро ба баррасии Хурали мардумии ҷумҳурии Бурятия пешниҳод кард, то ба ӯ ваколатҳои президенти Ҷумҳурии Бурятия дода шавад <ref>{{Cite web|url=http://tomsk.gov.ru/ru/news/?id=2965|title=Президент России Владимир Путин предложил кандидатуру Вячеслава Наговицына на пост Президента Бурятии|deadlink=yes|accessdate=2010-05-01|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131021205752/http://tomsk.gov.ru/ru/news/?id=2965|archivedate=2013-10-21}}</ref> . 15 июни соли 2007 Маҷлиси халқӣ Вячеслав Наговитсинро ба мақоми президенти Ҷумҳурии Бурятия ва раиси ҳукумати Ҷумҳурии Бурятия тасдиқ кард. Вай дар ин мақом Леонид Потаповро иваз кард. 28 июн Вячеслав Наговитсин аз вазифаи муовини аввали губернатори вилояти Томск барканор шуд ва ба ҷои ӯ Сергей Точилин, раиси маъмурияти [[Северск]] таъин шуд <ref>{{Cite web|url=http://duma.tomsk.ru/page/8039/|title=Репортаж с 5-го собрания (28.06.2007 г.)|deadlink=yes|accessdate=2010-01-03|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140409124408/http://duma.tomsk.ru/page/8039/|archivedate=2014-04-09}}</ref> <ref>{{Cite web |url=http://tomsk.gov.ru/ru/rule/structure/assistant_special_orders.html |title=Заместитель губернатора Томской области по особо важным проектам Точилин Сергей Борисович |accessdate=2022-03-14 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120910100308/http://tomsk.gov.ru/ru/rule/structure/assistant_special_orders.html |archivedate=2012-09-10 }}</ref> . 10 июли соли 2007 маросими савгандёдкунӣ баргузор гардид. Аз 1 декабри соли 2008 то 25 майи соли 2009 ва аз 22 ноябри соли 2016 то 26 майи соли 2017 - узви Президиуми Шӯрои давлатии Федератсияи Русия <ref>[http://www.kremlin.ru/acts/bank/28371 Распоряжение Президента Российской Федерации от 01.12.2008 г. № 728-рп «О президиуме Государственного совета Российской Федерации»]</ref> <ref>[http://www.kremlin.ru/acts/bank/29316 Распоряжение Президента Российской Федерации от 25.05.2009 г. № 326-рп «О президиуме Государственного совета Российской Федерации»]</ref> <ref>[http://www.kremlin.ru/acts/bank/41414 Распоряжение Президента Российской Федерации от 22.11.2016 г. № 371-рп «О президиуме Государственного совета Российской Федерации»]</ref> <ref>[http://www.kremlin.ru/acts/bank/41945 Распоряжение Президента Российской Федерации от 26.05.2017 г. № 179-рп «О президиуме Государственного совета Российской Федерации»]</ref> . Рӯзи 5 майи соли 2012 раисиҷумҳури Русия Дмитрий Медведев номзадии Вячеслав Наговитсинро ба вакилии Хурали мардумии Ҷумҳурии Бурятия пешбарӣ кард, то ба ӯ салоҳиятҳои раиси ҷумҳури Бурятияро таъйин кунад <ref>{{Cite web|url=http://xn--d1abbgf6aiiy.xn--p1ai/%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8/15213|title=Дмитрий Медведев внёс кандидатуру Вячеслава Наговицына на пост Главы Республики Бурятия|deadlink=yes|accessdate=2018-10-23|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150327093606/http://xn--d1abbgf6aiiy.xn--p1ai/%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8/15213|archivedate=2015-03-27}}</ref> . 11 майи соли 2012 президенти Русия Владимир Путин истеъфои пеш аз муҳлати президенти Ҷумҳурии Бурятияро қабул кард, фармон аз 12 майи соли 2012 эътибор пайдо кард <ref>{{Cite web|url=http://xn--d1abbgf6aiiy.xn--p1ai/%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8/15288|title=Президент принял отставку Главы Республики Бурятия|deadlink=yes|accessdate=2018-10-23|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150327094310/http://xn--d1abbgf6aiiy.xn--p1ai/%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8/15288|archivedate=2015-03-27}}</ref> . 12 майи соли 2012 Хурали мардумии Ҷумҳурии Бурятия Вячеслав Наговитсинро ба мақоми раиси ҷумҳури Бурятия тасдиқ кард <ref>[http://www.infpol.ru/news/667/118520.php Народный Хурал утвердил Вячеслава Наговицына на пост главы Бурятии]</ref> . 7 феврали соли 2017 Вячеслав Наговитсин истеъфои худро эълон кард ва натоиҷи кори тақрибан даҳсолаи худро дар мақоми раиси Бурятия <ref>[http://www.infpol.ru/news/society/123656-vyacheslav-nagovitsyn-obyavil-ob-otstavke/ Вячеслав Наговицын объявил об отставке]</ref> ҷамъбаст кард. Худи ҳамон рӯз бо фармони раисиҷумҳури Русия Владимир Путин аз вазифааш озод карда шуд <ref>http://www.kremlin.ru/acts/news/53820</ref> . == Оила == Оиладор, ду писару як духтар ва 6 набера дорад. Аз рӯи миллат - удмурт <ref>[http://3rm.info/main/42638-russkih-v-buryatii-hotyat-zastavit-razgovarivat-na-buryatskom.html Русских в Бурятии хотят заставить разговаривать на бурятском?]</ref> <ref>{{Cite web |url=http://narod-president.ru/news/russkikh_v_burjatii_khotjat_zastavit_razgovarivat_na_burjatskom/2014-01-07-718 |title=Русских в Бурятии хотят заставить разговаривать на бурятском? |accessdate=2022-03-14 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140517153127/http://narod-president.ru/news/russkikh_v_burjatii_khotjat_zastavit_razgovarivat_na_burjatskom/2014-01-07-718 |archivedate=2014-05-17 }}</ref> <ref>{{Cite web |url=http://www.psu.ru/files/docs/ob-universitete/smi/nauchnyj-zhurnal/political/vestnik-3-2015.pdf#page=33 |title=нусхаи бойгонӣ |accessdate=2022-03-14 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20180227214008/http://www.psu.ru/files/docs/ob-universitete/smi/nauchnyj-zhurnal/political/vestnik-3-2015.pdf#page=33 |archivedate=2018-02-27 }}</ref> . Зан — Нина Владимировна Наговитсина — сохибхоназан. Писарон - Константин ва Владимир <ref name="slon">{{Cite web|url=http://slon.ru/russia/vysokopostavlennye_nasledniki_2-418363.xhtml?r=1007&g=38#Table|title=Высокопоставленные наследники – 2|author=Иван Голунов|description=Slon.ru|publisher=13.01.11|accessdate=2013-09-08}}</ref> . == Эзоҳ == {{Эзоҳ}} [[Гурӯҳ:Википедия:Пайванди мустақими мақола ба Викианбор]] [[Гурӯҳ:Википедиа:Зиндагиномаи муосирон]] [[Гурӯҳ:Зодагони соли 1956]] [[Гурӯҳ:Зодагони 2 март]] [[Гурӯҳ:Pages with unreviewed translations]] dfp7rlrhrrppjymlkdeqo658lptvef5 0 297690 1309863 1306280 2022-08-15T07:06:38Z VASHGIRD 8035 wikitext text/x-wiki {{Ходими давлатӣ}} '''Али Ариз''' (арб {{Lang-ar|‏علي العريّض}}; {{ВД-Дебоча}}) — сиёсатмадори [[Тунис]], [[сарвазири Тунис]] аз [[22 феврал]] то [[15 декабр]]и [[соли 2013]]. === Дар вазифаи сарвазир === Пас аз се рӯз м Президенти [[Тунис]] [[Мунсиф Марзуқӣ]] Алӣ Аризро ба мақоми сарвазир тавсия кард.<ref name="autogenerated20130310-1">{{Cite web|url=http://www.tunisia-live.net/2013/02/22/ali-laarayedh-appointed-tunisias-new-pm/|title=Ali Laarayedh Tunisia’s New Prime Minister — Tunisia Live : Tunisia Live|deadlink=yes|accessdate=2013-03-09|archiveurl=https://www.webcitation.org/6FhP6vgUx?url=http://www.tunisia-live.net/2013/02/22/ali-laarayedh-appointed-tunisias-new-pm/|archivedate=2013-04-07}}</ref> [[8 март|8 марти соли]] [[Соли 2013|2013]] сарвазири Тунис Алӣ Ариз ҳукумати навро таъсис дод.<ref>{{Cite web |url=http://rus.ruvr.ru/2013_03_08/Premer-ministr-Tunisa-predstavil-novoe-islamistskoe-pravitelstvo/ |title=Премьер-министр Туниса представил новое исламистское правительство. |accessdate=2022-03-14 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130531010646/http://rus.ruvr.ru/2013_03_08/Premer-ministr-Tunisa-predstavil-novoe-islamistskoe-pravitelstvo/ |archivedate=2013-05-31 }}</ref> Пас аз панҷ рӯз ҳукумат савганд ёд кард. Алӣ Ариз ба ҳеҷ ваҷҳ кӯшиш намекард, ки қудратро нигоҳ дорад. Вай дар кишвар фазои душвори сиёсӣ ба амал омад. Аз ин рӯ, дар тобистони ҳамон сол, пас аз як силсила намоишҳо дар пойтахт, ҳукумат рӯзи [[17 декабр]] интихоботи парлумони навро таъин кард.<ref>[http://www.itar-tass.com/c1/823537.html ИТАР-ТАСС : Всеобщие выборы в Тунисе состоятся в декабре]</ref>. Тазоҳурот идома ёфт ва дар рӯзи аввали моҳи август иттифоқҳои касабаи Тунис ба ҳукумат эътирози қатъӣ супурданд, ки ҳукумат дар давоми як ҳафта истеъфо медиҳад<ref>[http://news.rambler.ru/20393093/ Тунисская оппозиция провела массовые протесты в столице страны — Рамблер-Новости]</ref> . Дар як фазои душвори сиёсӣ дар тирамоҳи соли 2013 вазъ ба як муқовимати шадид расид. [[25 октябр]] дар пойтахти кишвар — [[Тунис (шаҳр)|Тунис]] «муколамаи миллӣ» миёни ҳукумат ва мухолифон оғоз шуд. Сарвазир ваъда дод, ки дар моҳи ноябр истеъфо медиҳад<ref>[http://www.itar-tass.com/c11/927410.html В Тунисе стартовал «национальный диалог» по выходу из политического кризиса.]</ref> . Пас аз рӯй додани вазъияти душвори сиёсӣ дар кишвар Алӣ Ариз ваъдаи худро иҷро кард. Пас аз он ки номи сарвазири нав ([[Маҳдӣ Ҷамаа|Меҳдӣ Ҷомаа]]) ва замони баргузории интихоботи нав ([[Соли 2014|2014]]) бо мухолифин мувофиқа шуд, сарвазири пешин мақомро тарк кард<ref>{{Cite web|url=http://www.rusnovosti.ru/news/295833/|title=Новым главой правительства Туниса станет министр промышленности.|deadlink=yes|accessdate=2013-12-15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131215103419/http://www.rusnovosti.ru/news/295833/|archivedate=2013-12-15}}</ref> . {{хурд}} == Эзоҳ == {{Эзоҳ}} {{ПБ}} {{Сарвазирони Тунис}} [[Гурӯҳ:Сарвазирони Тунис]] [[Гурӯҳ:Сиёсатмадорони асри XXI]] [[Гурӯҳ:Сиёсатмадорони асри XX]] [[Гурӯҳ:Сиёсатмадорони Тунис]] [[Гурӯҳ:Сиёсатмадорон аз рӯи алифбо]] rmdza89wcj9ow9xhz7nsedprxsrn1ni 0 297789 1309845 1297137 2022-08-15T01:27:31Z InternetArchiveBot 30618 Rescuing 0 sources and tagging 1 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Ходими давлатӣ}} '''Виктор Михайлович Зимин''' ({{ВД-Дебоча}}<ref>{{Cite web|url=https://19rus.info/index.php/obshchestvo/item/141697-skonchalsya-eks-glava-khakasii-viktor-zimin|title=Скончался экс-глава Хакасии Виктор Зимин|author=1|website=19rus.info|lang=ru-ru|accessdate=2020-11-23}}</ref>) — арбоби давлатӣ ва сиёсии [[Русия]]. Сарвари Ҷумҳурии Хакасия аз 15 январи соли 2009 то 3 октябри соли 2018 (сарвари муваққати Ҷумҳурии Хакасия аз 14 январ то 18 сентябри соли 2013). Вакили Думаи давлатии Маҷлиси Федералии Федератсияи Русия даъвати 5 аз 24 декабри соли 2007 то 15 январи соли 2009. Узви ҳизби сиёсии умумирусиягии "[[Русияи воҳид]]". Ӯ котиби шӯрои сиёсии бахши Хакасия дар "Русияи воҳид" буд. Муовини директори генералии Роҳҳои оҳани Русия, сардори Раёсати рушди роҳҳои оҳани қаторкӯҳҳои шарқӣ аз 12 марти соли 2019 то охири умри худ <ref>[http://www.rzd.ru/ent/public/ru?STRUCTURE_ID=5185&layer_id=5563&refererLayerId=5554&id=10113 Структура ОАО «РЖД». Зимин Виктор Михайлович]{{Пайванди мурда|date=August 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>. == Эзоҳ == {{Эзоҳ}} [[Гурӯҳ:Даргузаштагони Маскав]] [[Гурӯҳ:Даргузаштагони соли 2020]] [[Гурӯҳ:Даргузаштагони 23 ноябр]] [[Гурӯҳ:Зодагони соли 1962]] [[Гурӯҳ:Зодагони 23 август]] [[Гурӯҳ:Дорандагони ордени «Барои хидмат ба Ватан» дараҷаи 4]] 27o5vdwgopzigzqy4jjkkt9i54lle0x 0 297794 1309848 1297148 2022-08-15T02:42:55Z InternetArchiveBot 30618 Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Ходими давлатӣ}} '''Владислав Михайлович Торосов''' ([[3 март|3 марти]] [[Соли 1937|1937]], [[Абакан]] — [[6 июн|6 июни]] [[Соли 2018|2018]], ҳамон ҷо) — ходими шӯравӣ, ҳизбӣ, давлатӣ ва ҷамъиятии Русия, [[олим]], [[нависанда]]. Аз соли 1977 то соли 1986 раиси кумитаи иҷроияи шаҳри Абакан, котиби якуми комитети шаҳрии Абакан КПСС буд <ref name="автоссылка2">{{Cite web|url=http://www.vskhakasia.ru/press-centr/news/13965-khakasiya-prostilas-s-vladislavom-torosovym|title=Верховный Совет Республики Хакасия|publisher=Верховный Совет Республики Хакасия|accessdate=2018-06-15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180613234212/http://www.vskhakasia.ru/press-centr/news/13965-khakasiya-prostilas-s-vladislavom-torosovym|archivedate=2018-06-13}}</ref>. Муовини якуми раиси Кумитаи иҷроияи вилояти Хакасия (1986-1991). Раиси Кумитаи иҷроияи Шӯрои вакилони халқи ҶАШС Ҳакасия (1991-1992). Муовини якуми Раиси Шӯрои Вазирони Ҷумҳурии Хакасия (1992-1997) <ref name="автоссылка2" />. [[Профессор]], [[Номзади илм|номзади илмҳои иқтисодӣ]], узви ҳақиқии Академияҳои муҳандисии Русия ва байналмилалӣ ([[Соли 1994|1994]]). Раиси Шӯрои пирони қабилаҳои халқи ҳакас (2003-2017) <ref>''Амелин С.'' [http://archive.gazeta19.ru/node/4971 Владислав Торосов: Мы — за преемственность поколений]{{Недоступная ссылка|date=Июнь 2019|bot=InternetArchiveBot}} // «Хакасия», 23.02.2011.</ref> . == Эзоҳ == {{Эзоҳ}} [[Гурӯҳ:Дорандагони ордени «Нишони Фахрӣ»]] [[Гурӯҳ:Иқтисоддонҳо аз рӯи алифбо]] [[Гурӯҳ:Олимон аз рӯи алифбо]] [[Гурӯҳ:Номзадҳои улуми иқтисод]] [[Гурӯҳ:Шахсиятҳо аз рӯи алифбо]] [[Гурӯҳ:Даргузаштагони соли 2018]] [[Гурӯҳ:Зодагони соли 1937]] [[Гурӯҳ:Зодагони 3 март]] c4v699vl3drfhvayp4qtt5t2ksjqais 0 299221 1309844 1303670 2022-08-15T00:57:40Z InternetArchiveBot 30618 Rescuing 0 sources and tagging 2 as dead.) #IABot (v2.0.8.9 wikitext text/x-wiki {{Ходими давлатӣ}} '''Ватслав Ҳавел''' ({{Lang-cs|Václav Havel}}; [[5 октябр]]и [[соли 1936]], [[Прага]], Ҷумҳурии Чехословакия — [[18 декабр]]и [[соли 2011]], Градечек, ноҳияи Трутнов, вилояти Градетс-Кралове, [[Чехия|Ҷумҳурии Чех]])  — арбоби [[Сиёсатмадор|сиёсӣ]] ва ҷамъиятии чех, мунаққиди режими коммунистӣ, дромнавис ва очеркнавис. Ӯ нуҳумин ва охирин президенти Чехословакия (1989—1992) ва аввалин президенти Ҷумҳурии Чех (1993—2003) буд. == Корнома == Ватслав Ҳавел солҳои 1960 дар «Дивадло На Забрадлӣ» (Дар театри дастрасӣ) кор карда, дар он ҷо бо пйесаҳои худ «Таҷлил дар боғ» (1963) ва «Эҳтиёт» (1965) машҳур гашт. Дар давраи рӯйдодҳои «баҳори Прага», ӯ дар баҳсҳои сиёсӣ ширкат дошт ва ба ҷомеаи демократӣ даъват кард. Ҳанӯз соли 1965 сензураи Чехия ба манъ кардани асарҳои ӯ шурӯъ кард. Пас аз саркӯби бераҳмонаи ислоҳот аз ҷониби ҳамлаи низомии аъзои Паймони Варшава дар соли 1968, нашрияҳоро мамнӯъ карданд ва ӯ ба яке аз маъруфтарин мухолифон, мунаққидони режими навбатии эътидол табдил ёфт. Вай аз ҳуқуқҳои маҳбусони сиёсӣ ҳимоят карда, ташаббуси ҳуқуқи башари шаҳрвандӣ Оинномаро «Хартяи 77»-ро таъсис ва ҳаммуассис кардааст. Ҳамин тариқ, ӯ обрӯи байналмилалии худро мустаҳкам кард, аммо ин ба ӯ тақрибан панҷ соли зиндон низ овард. Дар айни замон, дар қатори дигар пйесаҳо, инчунин очеркҳои таъсирбахш ба монанди «Қудрати беқувват» (1978) навиштааст. Пас аз оғози «инқилоби махмалӣ» дар моҳи ноябри соли 1989 Ватслав Ҳавел яке аз муассисони Анҷумани шаҳрвандии зиддикоммунистӣ шуд ва ҳамчун номзади он 29 декабри соли 1989 президенти Чехословакия интихоб шуд. Вай аз тамоюли кишвар ба демократияи парлумонӣ ва сохторҳои сиёсии тамаддуни ғарбӣ ҷонибдорӣ мекард, аммо дар соли 1992 аз парокандашавӣ Чехословакияро пешгирӣ карда натавонист. Аз соли 1993 инҷониб ду давра президенти Ҷумҳурии Чех буд. Дар ин давра ӯ дар хориҷ шудани кишвар аз Паймони Варшава ва пайвастани он ба [[НАТО]] кушиш кард. Вай ба пайвастани Ҷумҳурии Чех ба [[Иттиҳоди Аврупо]] исрор дошт. Ҳамчун нависанда, Ватслав Ҳавел бо драмаҳои худ дар рӯҳияи театри бемаънӣ машҳур аст, ки дар он ҷо, аз ҷумла ба мавзӯъҳои қудрат, бюрократизм ва забон ва инчунин эссеҳои худ таваҷҷӯҳ дошт. Дар очеркхо ва мактубхои махбас дар баробари тахлили сиёсй ба масъалахои фалсафии озодӣ, кудрат, ахлок ва фаросат таваччух дошт. Ватслав Ҳавел низ худро ба шеъри таҷрибавӣ бахшидааст; «Антикодхо» шеърхоеро дарбар мегиранд, ки асосан дар солхои 60-ум навишта шудаанд. == Бузургдошт == * Соли 2004 дар Прага Китобхонаи Ватслав Ҳавел кушода шуд. * [[Соли 2013|2013]] Фурудгоҳи Прага номи Ватслав Ҳавелро гирифт. * [[Соли 2013]] бо иштироки [[Ассамблеяи парламентии Шӯрои Аврупо|Ассамблеяи порлумонии Шӯрои Аврупо]], Китобхонаи Ватслав Ҳавел ва Бунёди Чарта 77 Ҷоизаи Ватслав Ҳавел дар соҳаи ҳуқуқи инсон таъсис дода шуд, ки барандаи аввалини он ҳомии ҳуқуқи башари белорус Олес Билятский буд.<ref>{{Cite web|url=http://www.bbc.co.uk/ukrainian/politics/2013/09/130930_vaclav_havel_bialiatski_vc.shtml|title=Премію Вацлава Гавела дали білоруському політв'язню|date=30 вересня 2013|publisher=BBC Україна|accessdate=3 жовтня 2013|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131002052818/http://www.bbc.co.uk/ukrainian/politics/2013/09/130930_vaclav_havel_bialiatski_vc.shtml|archivedate=2 жовтня 2013}}</ref> * Соли 2016 хиёбони Киев ба шарафи Ватслав Ҳавел номгузорӣ шуд. * Моҳи декабри соли 2016 дар Киев лавҳаи ёдгорӣ ба ифтихори Ҳавел кушода шуд<ref>{{Cite news|url=http://ua.censor.net.ua/photo_news/419594/u_kyyevi_vidkryly_memorialnu_doshku_na_chest_vatslava_gavela_foto|title=У Києві відкрили меморіальну дошку на честь Вацлава Гавела. ФОТО|author=Цензор.НЕТ|language=uk-UA|work=Цензор.НЕТ|accessdate=2016-12-22|archivedate=23 грудня 2016|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161223063554/http://ua.censor.net.ua/photo_news/419594/u_kyyevi_vidkryly_memorialnu_doshku_na_chest_vatslava_gavela_foto}}</ref> * Дар соли 2018 истгоҳи трамвайи баландсуръати Киев ба шарафи Ватслав Ҳавел номгузорӣ шуд (истгоҳи трамвайи баландсуръати Ватслав Ҳавел). (баъзан истгоҳи Булвар Лепсе). == Мукофотҳо == * Ордени шоҳзода Ярослави ҳаким III Моддаи. (Украина, 19 августи 2006) * Ҷоизаи Олоф Палм (1989). * Ҷоизаи сулҳи китобфурӯшони Олмон (1989). * Ҷоизаи «Quadriga» (2009). == Эзоҳ == {{эзоҳ|2}} == Адабиёт == * ''Ватслав Ҳавел'' . Аҳди Русия [http://maysterni.com/publication.php?id=95815] {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20140909164745/http://maysterni.com/publication.php?id=95815}} бойгонӣ шудааст{{Ref-uk}} * Ватслав Ҳавел. Мулоқот бо Горбачёв [http://maysterni.com/publication.php?id=142614] {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20191129121818/http://maysterni.com/publication.php?id=142614}} бойгонӣ шудааст{{Ref-uk}} * Ватслав Ҳавел. Сиёсат ва виҷдон [http://maysterni.com/publication.php?id=142602] {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20191129120445/http://maysterni.com/publication.php?id=142602}} бойгонӣ карда шудааст{{Ref-uk}} * Ватслав Ҳавел. Дар бораи нафрат [http://maysterni.com/publication.php?id=142615] {{Бойгонишуда|url=https://web.archive.org/web/20191129121823/http://maysterni.com/publication.php?id=142615}} бойгонӣ карда шудааст{{Ref-uk}} * ''Хансен, К. А.'' Маориф ва фарҳанги демократия [Матн] / Кирстен А. Хансен [ва ғайра]; муқаддима. анҷир. Ватслав Ҳавел; пешгуфтор П.Коглин, Л. Лоран. — Лвов: Иттифоқи нашриёти Галисия, 2001. — 152 с.: бемор. — ISBN 966-7893-12-2 . [Эд.: Хансен, Кирсен А. ] === Дар бораи Ватслав Ҳавел === * Барна, В. Ҳавел Вацлав / В. Барна // Тернопільський енциклопедичний словник : у 4 т. / редкол .: : Заводи табъу <span>-</span> [[Спеціальна:Джерела книг/966-528-197-6|ISBN <span style="white-space: nowrap;">966-528-197-6</span>]] <span>.</span> [http://ukrcenter.com/Література/41053/ Вацлав Гавел / Тарҷумаи ҳол Ватслав Ҳавел.]{{Пайванди мурда|date=August 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} [http://ukrcenter.com/Література/41053/ Тарҷумаи ҳол]{{Пайванди мурда|date=August 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} * Ҳавел Венслас // Энсиклопедияи сиёсӣ. — Киев .: Нашриёти парламентӣ, 2011. — С. 123 ISBN 978-966-611-818-2 . * Зализняк, Ю. Б. Интеллектуализми ахлоқии журналистикаи Иван Дзюба ва Ватслав Ҳавел [Матн]: рисола / Юрий Богданович Зализняк; Донишгоҳи миллии Львов Univ. Иван Франко. — Львов, 2007. — 217 с. — 185—197. * Зализняк, Ю. Б. Интеллектуализми ахлоқии журналистикаи Иван Дзюба ва Ватслав Ҳавел [Матн]: реферат муаллиф. диссертация / Юрий Богданович Зализняк; Донишгоҳи миллии Киев ба номи Тарас Шевченко. Институти журналистика. — Киев, 2007. — 20 саҳ. * Зарицкий, О. М. Вацлав Гавел. Портрети сиёсӣ. — [Киев]: Сатсанга, 2001. — 127, [3] с. — Муаллиф. дар бораи obkl. муайян нашудааст. — Библиогр.: С. 127—129. * Мелещенко, Т. ДАР. Вацлав Гавел ва роли у дар процессхои сохти давлатии Чехословакия [Матн]: диссертация / Мелещенко Тетьяна Володимиривна; Нат. пед. Univ. М. П. Драгоманова. — Киев, 2010. — 20 саҳ. * Мелещенко, Т. ДАР. Вацлав Гавел ва роли у дар процессхои сохти давлатии Чехословакия [Матн]: диссертация / Мелещенко Тетьяна Володимиривна; Нат. пед. Univ. М. П. Драгоманова. — Киев, 2010. — 211 с. * Тисменян, В. Гардиши сиёсат: Аврупои Шарқӣ аз Сталин то Ҳавел / Владимир Тисменян; хати ВА. Д. Гриценко. — Киев: Мегатип, 2003. — 320 с. — (Таърихи Европа). — ISBN 5-85722-102-1 == Пайвандҳо == * Ватслав Ҳавел // Украина дар муносибатҳои байналмилалӣ. Луғати энсиклопедӣ-маълумотнома. Нашри 5. Қисми биографӣ: AM / Resp. ред. М. М. Варварҳо. — Киев: Институти таърихи Украина, АИ Украина, 2014. — с. 86-87. * Ватслав Ҳавел // нависандагони хориҷй. Китоби маълумотномаи донишномавӣ: 2 ҷ. / Муҳаррирон Н. Михалская ва Щавурский Б. — Тернопол: Китоби дарсӣ — Богдан, 2005. — А — К. — БО. 330 с. — <nowiki>ISBN 966-692-578-8</nowiki>. {{ПБ}} {{Президентҳои Чехия}} [[Гурӯҳ:Сарварони Аврупо асри XXI]] [[Гурӯҳ:Президентҳои Чехия]] 5r5ae4897ifj8875dt56mslz0tdu8i2 0 300578 1309837 1309791 2022-08-14T19:00:09Z 85.9.149.56 wikitext text/x-wiki Дар ш. [[Душанбе]] зиёда аз 300 кӯча, хиёбон ва маҳаллаҳо мавҷуд аст, ва бо рафти калонкунии масоҳати шаҳр пайдошавии кӯчаҳои нав ба назар мерасад. == Таърих == Дар соли 1924 (соли ташкил ёфтани пойтахт) кӯчаи якуми шаҳр Советская (Советӣ, ҳоло Аълохон Афсаҳзода) ном гирифт. Бо дарозии ҳамагӣ 3 километр гӯё деҳаи собиқи Душанберо ба ду қисм ҷудо карда, аз бозор (ҷойи чойхонаи «[[Чойхонаи Роҳат|Роҳат]]») сар карда, дар назди Русский дом ба охир мерасид. Соли 1926 дар ҳудуди пойтахт ҳамагӣ 7 кӯча расман ба қайд гирифта шуда буд, ки ба ҳуҷҷатҳои ҳисоботии хадамоти почта дохил карда шудаанд. Инҳо кӯчаҳои Путовский (Сомонӣ), Карл Маркс, Интернатсионал, Советӣ, Деҳқонӣ, Красноармейская, Партизанҳои Сурх ва майдони ягона — майдони Инқилоб мебошанд. Қарори соли 1926: Дар асоси додани номи вилояту ноҳияҳои Тоҷикистон ва республикаҳои ҳамсоя, истилоҳоти инқилобӣ ва номҳои пешқадамони ҷаҳон ҳамчун лаҳзаҳои тарбияи интернатсоналӣ номҳои нави кӯчаҳои шаҳр аз нав дида баромада, дода шаванд. Номҳои кӯчаҳо акнун бояд ба забони ӯзбакӣ ва тоҷикӣ баргардонида шаванд. ==== Соли 1926 ==== {{Div col|colwidth=20em}} * Майдони Фрунзе * Майдони 1 Май * к. Ленин (қабл. Советӣ) * к. Путовский * к. Интернатсионалная * к. Самарқанд (Самаркандская) * к. Коммунистӣ * к. Бадахшон * к. Комсомол * к. Истаравшан * к. Карл Маркс * к. Красная Армия * к. Қаратоғ (Каратагская) * к. Деҳқон * к. Душанбе * к. Панҷакент * к. Совет * к. Пионер * к. Лоқай * к. Қӯрғонтеппа {{Div col end}} === Маҳаллаҳо ва кӯчаҳои Душанб, ки дар солҳои 2012-2019 тағйири ном каранд === {{Div col|colwidth=20em}} # К.9 Январ – Сафармуҳаммад Айюбӣ # К.Привокзалная – к.Қутбӣ Киром # К. Пионерская гузари 1 – к. Ҳанифа Мавлонова # К. Бауман – к. Султон Умаров # К. Интернатсионалная – к. Раҷабалӣ Сафаров # К. Шураксайская – к. Исомитдин Соатов # К. Проектная – к. Муҳаммад Осимӣ # К. Железняк – к. Ҳикмат Ризо # К. Ватутин – к. Хайрулло Абдуллоев # К. Фурманов – к. Абдуфаттоҳ Одинаев # К. Володарский – к. Минхоҷа Ғуломов # К. Титов – к. Мирзо Мастонгулов # К. Будённого – к. Акбар Мақсумов # К. Гастелло (гузари 5 ва 6) – к.Сайф Раҳимзода Афардӣ # К. Свердлов – к. Мустафо Содиқов # К. Софя Ковалевская – к. Аҳрора Мухторов # К. Плеханов – к.Зафар Нозимов # К. Котовского – к.Абдуҷаббор Қаҳҳорӣ # К. Клара Сеткин (н. Сино) – к.Ғаффор Мирзо # К. Федин –к.Асадулло Ғуломов # Маҳаллаи Авул-1 – Бунёдкорон # Маҳаллаи Авул-2 – Ободкорон # К. Спартак – к.Гурминҷ Завқибеков # К. Чкалов (бо гузарҳо) – к. Қандил Ҷураева # К. Клара Сеткин (н. Фирдавсӣ) – к.Маҳмудбек Нарзибеков # К. Репин (бо гузарҳо) – к.Хайрулло Мирзоев. # К. Ҷанубӣ (Южная обходная) — Зарнисор аз моҳи марти соли 2016 # К. Павел Морозов  — Малик Ашуров (марти соли 2016) {{Div col end}} == Феҳрист == {{Div col|colwidth=20em}} # Абай # Абдулаҳад Қаҳҳоров (40 солагии Точикистон) # Абдуҷаббор Қаҳҳорӣ # Абдулкодирхоҷаи Савдо (Нестерова) # Абдулло Камандир # Абдуфаттоз Одинаев (Фурманова) # Абумуслим (Гризодубовой) # Авесто (Каленина) # Азизбеков # Айнӣ # Ак. Акобир Адҳамов (Ак. Попова) # Х. Ак. Бобоҷон Ғафуров # Ак. Назаршоев (Шапкина) # Ак. Назирқулов И. (Мичурина) # Х. Ак. Раҷабовҳо (Куйбишевский) # Академикҳо # Абдурайҳони Берунӣ # Алексей Толстой # Алишер Навоӣ # Аминҷон Шукӯҳӣ (Курган) # Анзоб # Асирӣ # Ашур Сафар # Афзалӣ # Аҳмади Дониш # Арғувон # Бабушкин # [[Акс:Building Barki tojk in Dushanbe, Tajikistan .jpg|мини|х. И. Сомонӣ]]Бадахшон # Балъамӣ # Баҳор # Баҳорӣ # Беҳзода # Бинокорон # Баҳоуддинов # Бобо Ҳамдам # Борбад (Жданов) # Бохтар (Орджоникидзе) # Бофанда # Бухоро (Свириденко) # Варзоб # Варзоб ГЭС-и боло # Варзоб ГЭС-и поён # Ватунин # Вахш # Возеҳ (Ушакова) # Володарск # [[Акс:Чорроҳа дар бурриши хиёбони Рӯдакӣ ва кӯчаи Валаматзода. Шаҳри Душанбе (1).jpg|мини|Бурриши хиёбони Рӯдакӣ ва кӯчаи Валаматзода]]Воровск # Восеъ # Восифӣ # Гагарин # Ғалаба # Ғанӣ Абдулло (Пионерская) # Гастелло # Ғаффор Валоматзода (Мазаева) # Гертсен # Гипрозем # Говоров # Горский (Джерджинского) # Гочарова # Гузарбоғ # Гулдаст # Гулистон # Гулрез (қабл. Гончарёв) # Гулсанг # [[Акс:Кӯчаи Айнӣ. Шаҳри Душанбе (1).jpg|мини|Кӯчаи Айнӣ]]Гулханӣ # Ғ. Ғулом # Дақиқӣ # Дақиқии Боло # Дамир Дӯстмуҳаммадов (Сеченова) # Дарвоз (Кутузова) # Деваштич # Деҳи Боло # Деҳотӣ # Добролюбов # Додихудоев # Деҳнаваки поён # Деҳнаваки боло # Достоевский # Дӯстии халқҳо (Дружба Народов) # Есенин # Жуковский # Зайнаб-бибӣ # Закариёи Розӣ # Зарафшон # Зардушт (Макарова) # Заргар # Зарнисор (Ҷанубӣ) # Зафар # Заҳматобод # Зебуннисо # Зиёдулло Шаҳидӣ (К. Маркс) # Зуфирхона Ҷавҳарӣ (Разина) # Исмоили Сомонӣ (Путовский) # Испечак # Истаравшан # Қабодиён # Камонгарон (Заводская) # Канорӣ # Карамов # Карин Манн (Коргар) # Қаротеғин (Каратегинская) # А. Қосимов # Камонгарони Боло # Клара Сеткин # Клагенфурт # Коммуналӣ # Космодемянский # Котовского # Кошевского # Крупской # Крилов # Кулубина # Қазоқон-2 # Қурбон Раҳмонов (Телмана) # Лоҳутӣ # Лелинград # Лермонтов # Лоиқ Шералӣ # Лолазор # Луначарского # Лутфӣ Обидхоҷаев # Ибни Сино (Лутфулло Бузургзода) # Ломоносов # Лучоб # Лев Толстой # М. Султонов # Малика Собирова # Мамадалӣ Қурбонов # Масложир # Матросов # Маҳмадулло Холов (Гоголя) # Махтумкулӣ # Маяковский # Менжинский # Меҳнатобод # Меҳнат # Меҳробод # Мир Алӣ # Мира # Мирзобек # Мирзо Ризо # Мирзо Турсунзода (Красных партизан) # [[Акс:Кӯчаи Нисор Муҳаммад. Шаҳри Душанбе.jpg|мини|Кӯчаи Нисор Муҳаммад]]Мирзо Ғ. # Мироненко # Мирсаид Миршакар (Парвина) # Молодая гвардия # Москва (Московский) # Мунзим # Муродулло Шерализода (Федчина) # Муҳандис # Мушфиқӣ # Навбаҳор # Навобод # Наврӯз # Нақибхон Туғрал (Боткина) # Нарзибеков # Насафӣ # Наҳимов # Неъмат Қарабоев # [[Акс:Бурриши кӯчаҳои Турсунзода ва Лоҳутӣ. Шаҳри Душанбе.jpg|мини|Бурриши кӯчаҳои Турсунзода ва Лоҳутӣ]]Некрасова # Низомӣ Ганҷавӣ (Ломоносова) # Нисор Муҳаммад (Чехова) # Нодира (Таги варзоб) # Носири Хисрав # Носирҷон Масумӣ (Халтурина) # Х. Нусратулло Махсум # Обчакорон # Овул # Одина Ҳошим (Тургенева) # Озод # Ойгу # [[Акс:Кӯчаи Хусрави Деҳлавӣ. Шаҳри Душанбе (1).jpg|мини|к. Хусрави Деҳлавӣ]]Октябрск # Ориёно # Охунбобев # Пайрав Сулаймонӣ # Панҷрӯд # Панҷшер # Панфилов # Пахтаи Комил # Пахтакор # Помир # Плеханова # Професор Ҳусейнзода (Киров) # Пӯлод Толис (Пролетарская) # Пулоди Т (Патриса Лумумбы) # Пушкин # Рафиқӣ Абдуллобеков # Раҳим Ҷалил (Фабричная) # Раҳимӣ # Раҳмон Набиев (40-солагии Октябр) # [[Акс:Весна в Душанбе, 2022 16.jpg|мини|хиёбони Сомонӣ (қабл. Путовский)]] Х. [[Хиёбони Рӯдакӣ|Рудакӣ]] (Ленин) # Румӣ # Рустам Каримов # Рӯҳафзо # Х. [[Хиёбони Саъдии Шерозӣ|Саъдии Шерозӣ]] (Правда) # Саид Носир # Сабзазор # Саламӣ # Саломидин Шаропов (Щорса) # Салтикова-Шедрина # Самад Ғанӣ (Михайлова) # Самарқанд # Само (Томина) # Санглок # Саноӣ # Сариосиё (Чекалина) # Сафар Амиршоев # Сафармуҳаммад Айюбӣ (9 январ) # Сафо (Шмидта) # Сахбо # Севастопол # Семёнов # Соатов # Софи Ковалевская (Таги варзоб) # Соҳилӣ # Спитамен (Дунаевского) # Спортивная # Суворов # Суҳайлӣ Ҷавҳаризода (Осипенко) # Сурхоб # Суҳроб Шарипов # Тактаул # Танг # Тахмос # Тошканд # Темурмалик # Теҳрон # Титова # Торобӣ # Туйчӣ Эрҷигитов # Тунис # Турдиев # Турақул Зеҳнӣ # Убайди Зоконӣ # Улуғбек # Умари Хайём # Умед # Фадеев # Фазлиддин Муҳаммадиев (Колхозная) # Фазлиддин Шаҳобов (Озодии Занон) # Фаридун Атторов (Семашко) # Фарҳод # Фархор # Фирдавсӣ (Коваля) # Фирӯз # Фотеҳ Ниёзӣ (Комсомолская) # Фузулӣ # Фурманова # Фучик # Хайрулло Мирзоев # Хатлон # Х. Ҳофизи Шерозӣ # Ҳилолӣ # Ҳисор (Гиссарская) # [[Буни Ҳисорак|Ҳисорак]] # Хоҷаев # Хоҷамбиёи Боло # Хоҷамбиёи Поён # Ховарон # Хоруғ # Хуҷандӣ # Хусрави Деҳлавӣ (Островсий) # Ҳабиб Аҳрорӣ (Красноармейская) # Ҳабиб Юсуфӣ # Ҳабибулло Назаров (Хлопзаводская) # Ҳаёти Нав # Ҳазора # Ҳайрат # Ҳамадонӣ # Ҳамдӣ # Ҳамзалиев # Ҳамза Ҳакимзода # Ҳикмат Ризо # Ҳомид Маҳмудов (Фрунзе) # Ҳуснобод # [[Ҳосилот (деҳа, н. Рӯдакӣ)|Ҳосилот]] # Ҳувайдуллоев # Чайковская # Чашмасор # Чармгарон # Черняховского # Чинор # Чинор Имомов (Камола) # Чкалов # Чортеппа # Чортут # Чортути поён # Ҷаббор Расулов # Ҷавонон # Ҷалол Икромӣ (Шараф) # Ҷамила # Ҷомӣ (х) # Ҷумъа Одина # Шамсиддин Шоҳин # Шамсӣ # Шарқ # Шаумян # Шафақ # Шевченко # Шерак (Роҳи нав) # Шероз (Чапаева) # Шестапавлов # Шодӣ # Шодмонӣ # Шота Руставели # Шотемур (Комунистическая) # Шукуфон # Эргаш Шарипов # Юсуфи Вафо # Яккабоғ # Яккатут # Яккачинор (Якка-Чинарская)<ref>{{Cite web|url=http://vdushanbe.ru/guide/street-dushanbe/|title=Улицы города Душанбе {{!}} Путеводитель {{!}} Справочник г. Душанбе|website=vdushanbe.ru|accessdate=2022-08-12}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://jumhuriyat.tj/index.php?art_id=17016|title=Нашрияи расмии Тоҷикистон - "Ҷумҳурият"|website=jumhuriyat.tj|accessdate=2022-08-12}}</ref> {{Div col end}} == Маҳаллаҳо == Дар ш. Душанбе 105 маҳалла ҷойгир аст, ки аз онҳо бисёрашон хонаҳои шахсӣ (ҳавлӣ, бо хати ''каҷ'' нишон дода шудааст) доранд. {{Div col|colwidth=15em}} * Зарафшон * Испечак * 11 * 82 * 84 * 91 * 88 * 18 * 102 * 103 * 104 * 191 * 192 * 64 * 112 * ''Корхонаи истеҳсоли семент (Сементзавод)'' * ''Корхонаи гӯштбарорӣ (Мяскомбинат)'' * ''Варзоб ГЭС'' * ''Қазоқон'' * ''Армуғоно'' (''Чағатой'') * ''Лучоб'' * ''Корвон'' * ''Шураксой'' * ''Хоҷамбиё (Шафақ)'' * ''Нодира'' * ''Бунёдкорон (Авул)'' * ''Ободкорон'' * ''Гулбутта'' * ''1-ум Советский (Борбад)'' * ''2-юм Советский'' * ''Ҳаёти Нав'' <ref>{{Cite web|url=https://ichrptj.org/ru/blog/v-dushanbe-poyavyatsya-pyat-novyh-mikrorayonov|title=В Душанбе появятся пять новых микрорайонов {{!}} ОО «Независимый центр по защите прав человека»|website=ichrptj.org|accessdate=2022-08-12}}</ref> * ''Навободи Поён'' * ''Меҳробод'' (''Новободи Боло'') * ''Карамишикор'' * ''Шаҳраки Шифобахш'' * ''Шаҳраки Академикҳо'' * ''Ховарон'' * ''Сари Осиё'' * ''[[Буни Ҳисорак]]'' * ''Зебуннисо'' * ''Сарҳадчиён'' (''Воданасосная'') * ''Нагорная'' * ''Шоҳмансур-1'' * ''Чинор'' * ''Чортут''<ref>{{Cite web|url=https://sputnik-tj.com/20220718/dar-dushanbe-mahalla-va-kuchai-behtarinro-muayyan-mekunand-1050087192.html|title=Дар Душанбе маҳалла ва кӯчаи беҳтаринро муайян мекунанд|author=Sputnik Тоҷикистон|website=Sputnik Тоҷикистон|date=20220718T2200+0500|lang=tg|accessdate=2022-08-12}}</ref> * ''Гипрозем'' (''Гипроземгородок'') * ''Яккачинор'' * ''[[Арбобхотун]]'' ва ғ. {{Div col end}} == Эзоҳ == {{Эзоҳ}} [[Гурӯҳ:Душанбе]] [[Гурӯҳ:Кӯчаҳои Душанбе]] ioegev8shranf77p96kfypmvf5ma1i8 0 300600 1309857 2022-08-15T06:52:31Z VASHGIRD 8035 VASHGIRD moved page [[Григорий Айзикович Юревич]] to [[Григорий Айзикович]] wikitext text/x-wiki #равона [[Григорий Айзикович]] oiyohpxv2fen5ydl1n5kff097pd8g0i 0 300601 1309859 2022-08-15T06:52:41Z VASHGIRD 8035 VASHGIRD moved page [[Бергстрём, Суне]] to [[Суне Бергстрём]] wikitext text/x-wiki #равона [[Суне Бергстрём]] 429r3ab3zodw5bhbqmumtgt2dhsli4q