Caballo
De Biquipedia
![]() |
Iste articlo tién una bersión escrita con una grafía alternatiba esperimental propuesta por bels biquipedistas aintro d'o Biquiproyeuto:Grafía. Puede beyer-se aquí. |
Caballo | ||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
![]() Equus caballus, o caballo domestico |
||||||||||||||||
Estato de conserbazión | ||||||||||||||||
|
||||||||||||||||
Clasificazión zentifica | ||||||||||||||||
|
||||||||||||||||
Nomenclatura binomial | ||||||||||||||||
Equus caballus | ||||||||||||||||
Linnaeus, 1758 |
O caballo (Equus caballus (L., 1758)) ye un mamifero domestico d'a familia d'es equidos. Ye un animal erbiboro, de mida regularment gran, con cuello luengo e arqueyato, e per enchaquias ebolutivas con grans adaptazions ta correr en espazios ubiertos.
As fembras son ditas euguas u yeuguas, es chobenons son es potros u lechals, es chobens pre-adultos purrocheros u purrocheras e es masclos adultos destinatos ta reproduzión, es bartos. A domesticazión d'es purrucheros t'as fainas de labor s'emprenzipa á redol d'a suya cuatrena añada de bida, e es animals no están adultos dic'a quinta.
Contenius |
[editar] Anatomía
Como á toz es equidos, tienen as estremidaz rematatas á un unico dido, á on que es altros s'han bistos reduzitos dic'a desaparizión total con a eboluzión. O dido zentral remata en una firme ungla (o casco) que recubre cuasi totalment a zaguera falanche d'a estremidat, con o semblant d'ixe estrato cornio, l'animal carega tot o suyo peso á l'alto d'a ungla e ta pribar-ne d'o desgaste, en es animals que tiban u caregan pesos, se mete una ferradura per baixo d'era.
A capeza ye bien gran, con orellas chicotas e una mandibla fuerta e liarga que per a basi suya liga es ponderosos musclos maseteros de l'animal, e per o cabo suyo tien as inzisibas que o cavallo emprega ta redallar a ierba. A dentizión completa de l'adulto tien 40 piezas, entre d'as cuals existen dos caninas muito rudimentarias que només que gosan á amanixer en es masclos.
O tubo dichestibo ye mica més complexo que no en es carniboros, encara que no tanto como á es remugants. Per contra que no es remugants, es equidos en cheneral, e espezialment es caballos, tienen o bodiello espezialment boluminoso (d'entre es 80 e es 130 ls. només que en o colon, con 35 ls. més en o cieco, per contra d'es menos de 15 ls. de l'estomago)
[editar] Estrutura osia
A eboluzión ha feto que sufra unas modificazions osêias importants, como l'aumento d'a mida suya u, espezialment, d'as suyas estremidaz; á on que s'ha reduzito o numbro d'es didos ta un de solo que ye embolicato de material cornio (o casco). En as estremidaz debanteras o cubito e ro radio son soldatos en un solo güeso, mesmo en a tibia e ro peroné, que empide que l'animal pueda chirar de tot as suyas mans e piez.
Es güesos d'a capeza son liargos, e es unos d'a cara fan una lonchitut dople que en o cranio. A mandibla ye tamién liarga e tien una superfizie ampla e planera en a parti inferior de l'aria posterior. A espinada tien 51 bertebras.
[editar] Eboluzión

Es suyos orichens s'han de mirar á America d'o Norte, á on que yeran estinxitos dic'a plegata d'es españoles. Se-bi trobioren ixemplars de 55 millons d'años entazaga, d'o chenero Hyracotherium (u Eohippus), abe ixes tiempos l'abantepasato de toz es Equus mudernos. l'Eohippus teneba una mida chica, que bailaba d'es 20 t'es 40 cm d'altaria, con quatre didos en as estremidaz anteriors e 3 en as de posteriors, con un aspeuto esterno semilar á un can u talment una rabosa autuals. Tamién se'n han trobato ixemplars d'ixa espezie en Europa.
A eboluzión de l'Eohippus el faziore medrar en altaria ent'es 115 cm e perder es didos dica que estiore monodactilo. Poquet á poquet, o suyo unico dido se faziore més e més duro dica que teniore o casco en le feva posible de fuyir d'es predadors.
l'Eohippus abría alavez d'eboluzionar posteriorament enta una espécie dita Mesohippus, que ya teneba es piez con forma de casco. Dimpués, o Meryhippus e ro Pliohippus aberían o puesto ta o chenero Equus.
O primer puesto on se domesticó ro caballo estioron as estepas de Rusia e Ucrania e selbas d'arredol, on bibiba ro tarpán (Equus caballus gmelini), considerato l'agrotipo d'es caballos domesticos. Bi ha razas de caballo que tienen chens de l'atra subespezie salbache de caballo Equus caballus pzewalskii.
[editar] Patrons de suenio
Es caballos pueden dormir de piez ó liargos en o suelo. Tienen a capazidat de dormir-se leberament á mientres que s'están d'alto de piez ó de fer sestedetas, que diz que ye una adaptazión t'a bida como á animal de presa en libertat, perque quan es animals se chitan tumbos ye prou més fazil que els caze un depredador. A capazidat suya ta dormir de piez chaze d'un "sistema de contenzión" en as patas suyas que els permit de relaxar es musclos suyos en dormir-se sines de cayer redondos.
Á diferéncia d'es umans, es caballos no prezisan de garra periodo de suenio ininterrupto, si que pueden chuntar toz es periodos de suenio que les celen de dormideta en dormideta curtas. Es caballos pueden dormir á cualsiquier puesto á mientres d'o día e dormir d'entre 4 e 14 horas diarias de suenio levero interrupto quan son de piez, e d'entre bels minutos dica dibersas horas quan son liargos. Se crey, tamién, que de tot ixes tiempos que es caballos s'estan parix que dormitos, a més gran parti no en son pas, estando per un regular o periodo diario de suenio d'entre bels minutez e un par d'oras. Diz que s'aconsidera que ta es caballos en ye prou con un par de horas e meya de dormir regularment en un periodo total de 24 horas, a més gran parti d'a dormida s'escaix á mientres de butiadetas de 15 minutos cadaguna.
Es caballos prezisan de ser tumbos ta plegar ent'a fasi REM. Només en prezisan que una hora ó dos cada dibersos días t'acomplir es suyos requerimientos de suenio REM. S'ha oserbato que cuan un caballo le-se mantien forzadament de piez e nunca no le-se dixa de tumbar-se, amuestra es simtomas de manca de suenio en pocos días, e ebentualment puet plegar dic'a fallar-le ras fuerzas e cayer inboluntariament en suenio REM á mientres d'una fasi de suenio lebero. Ixes casos son diferents d'es casos de narcolepsia, que es caballos tamién pueden sofrir.
Es caballos duermen millor cuan se troban en grupos perque, en ixas ziercumstancias, á mientres que bels d'es animals duermen es altros pueden mantiner a guardia ta pribar d'ebentuals ataques de depredadors. Un caballo que se mantienga totalment solo no plegará nunca ta dormir á bien, perque es suyos instintos el fan siempre cauto e de mirar que no el biengan á sorprender altros periglos.
[editar] Se beiga tamién
- Caballo de Przewalski
- Equidae
- Abrío
- Caballería
- Caballo (mitolochía)
[editar] Enrastres esternos
Se beigan as imachens de Commons sobre es caballos.
- (en) A basi de datos d'a cría de caballos
- (en) Beterinaria de caballos en eXtension.com