Aragón/SLA

De Biquipedia

Iste articlo ye escrito con a grafía d'a SLA. Puede beyer-se a bersión escrita con as normas de Uesca aquí.
Iste articlo tracta sobre a Comunidat Autonoma d'Aragon. Ta atros emplegos se veiga Aragon (desambigacion).
Comunidat Autonoma d'
Aragon
Bandera d'Aragon Escudo d'Aragon
(En detalle) (En detalle)
Capital Zaragoça
Superfície
 - total
 - % d'Espanya
Posicion n.º 4
47.719 km2
9,4%
Poblacion
 - Total (2007)
 - % d'Espanya
 - Densidat
Posicion n.º 11
1.295.215
2,9%
27,14 ab./km2
Gentilício aragonés -esa
Himno Himno d'Aragon
Estatuto d'autonomia 16 d'agosto, 1982
ISO 3166-2 ES-AR
Representacion
parlamentária
 - Congreso
 - Senato

 

13 escanyos
12 escanyos

President Marcelino Iglesias Ricou (PSOE)
Guvierno d'Aragon

Aragon (Grafia de Uesca: Aragón) ye un país situato en o norte d'a Peninsula Iberica e que comprende o trampo central d'a val de l'Ebro. O suyo território ye o de l'antigo Reino d'Aragon, que estió acotolato en 1707 con os Decretos de Nueva Planta. Actualment fa parti d'o Estato Espanyol como Comunidat Autonoma, seguntes o suyo Estatuto d'Autonomia (Lei Organica d'o Estato Espanyol), que li atorga o carácter de "nacionalidat".

Culturalment, Aragon muga con os Países Catalans (este), Occitánia (norte), o País Basco (norueste) e Castiella (surueste). Oficialment, muga con as comunidaz autonomas de Castiella-La Mancha, Castiella e Lion, Catalunya, A Rioxa, Navarra e Comunidat Valenciana e tamien con o estato de Fráncia.

O Reino d'Aragon con o Condato de Barcelona (Catalunya) formoron a Corona d'Aragon en o sieglo XII, encara asinas estió independent conservando todas as suyas institucions, fueros e dreitos dic'a Guerra de Succesion Espanyola en o sieglo XVIII. Dende 1978 ye una comunidat autonoma espanyola, composada por as províncias de Uesca, Tergüel e Zaragoça, e que s'articula en 33 redolatas. A suya capital ye a ciudat de Zaragoça.

Dend'o 2 d'agosto de 1999, Marcelino Iglesias Ricou ye o president d'Aragon .

En Aragon se charran actualment tres luengas, d'as qualas nomás una ye oficial:

  • L'aragonés u luenga aragonesa. Se charra en Uesca e bellas localidaz d'o norte de Zaragoça. N'o pasato se fablava tamien n'o centro e o sur d'Aragon.
  • O espanyol ye a luenga oficial, e se charra en tot o território aragonés mezclato con rasgos mesmos. A mayoria d'istos rasgos son repuis de l'aragonés, que se'n estió trafegando de maniera progresiva dende o sieglo XV por a espardidura d'o castellan.
  • O catalan se charra en a Franja oriental d'Aragon.

Contenius

[editar] Geografia

O relieu ye de gran simplicidat: os Perinés e o sistema Iberico enmarcan a depresion de l'Ebro.

O rio Ebro escana las auguas d'os rios e ibons d'Aragon, que como lo Millars e o Túria desembocan en o Mar Mediterránio.

O clima d'ista comunidat ye mediterránio-continental. Ye un clima ixuto, con plevidas irregulars, cerenyos cambeos termicos e intensos aires.

A vegetacion sigue as oscilacions d'o relieu e d'o clima. Bosques boreals e domínio floral mediterránio.

Aragon tien una superfície de 47 645 km2.

Seguntes o censo de 1991, bi heva 1 178 000 habitants, ye dicir un 2,95% d'a poblacion d'o Estato espanyol e una densidat de 25,2 habitants/km2. En o 2003 a cifra aumentó dic'os 1 217 514 habitants.

O gentilício ye aragonés -esa.

[editar] História

Articlo principal História d'Aragon

[editar] Economia

O PBI d'Aragon ye o 3 u 4% d'o PBI d'o total d'Espanya. A interpresa Opel tien una planta aman d'a ciudat de Zaragoça.

[editar] Politica

O parlamento d'Aragon se clama as Corz d'Aragon.

[editar] Cultura

Con una clara influéncia mudéixar, en bels lugars, o traixe tipico se composa d'un mocador nugato en a cabeça, calçons ubiertos, una manta a modo de faixa en a cintura e alpargatas t'os hombres. As mullers levan sayas amplas, un justillo, calçon, calças chupidas, toquiella, devantal e alpargatas.

En o norte de Aragon se charra la luenga aragonesa u aragonés e en a parti más oriental, mugant con Catalunya, o catalan.

O baile e canto popular ye a jota aragonesa, que ye mui rasmiuda e alegre. Se baila con muito movimiento e grans blincos. O canto gosa estar de ritmo malinconico con una nota a ormino socardona. Tamien remane mosica tipica aragonesa, que emplega trastes como lo saltério (chicoten), a gaita aragonesa u gaita de bótio, a chuflaina, o cordion, etcetera .

En bels lugars son tipicas distintas menas de dança, con tochos e espadas, con alusions a luitas entre moros e cristians.

[editar] Aragoneses destacatos

[editar] Gastronomia

D'Aragon son famosas as mollas a la pastora, o ternasco rustito, os pernils de Tergüel, a borraina, o cardo, os vins d'as suyas distintas Denominacions d'Origen (Semontano, Campo de Borcha, Carinyena, Calatayú), a carne a la pastora, o pirin a lo chilindron, as almendras, o ternasco d'Aragon, l'aceite d'o Baixo Aragon, a miel, os Malacatonss de Calanda, as chiretas (de Sobrarbe), a longaniça de Graus, etcetera.

[editar] Redolatas

Aragon ye dividito en 33 redolatas (Lista de redolatas d'Aragon).

[editar] Municípios

[editar] Enrastres externos

Portal Artículos relacionados con Aragón


Comunidaz e ciudaz autonomas d'Espanya Bandera d'Espanya
Comunidaz autónomas: Andalucia - Aragon - Prencipato d'Asturias - Islas Balears - Canárias - Cantábria - Castiella-La Mancha - Castiella e Lion - Catalunya - Comunidat Valenciana - Estremadura - Galícia - Comunidat de Madrid - Region de Múrcia - Navarra - País Basco - A Rioxa
Ciudaz autonomas: Ceuta - Melilla
Plaças de soberania: Chafarinas - Penyon de Bélez d'a Gomera - Penyon d'Alhucemas