Aragón/SLA
De Biquipedia
![]() |
Iste articlo ye escrito con a grafía d'a SLA. Puede beyer-se a bersión escrita con as normas de Uesca aquí. |
- Iste articlo tracta sobre a Comunidat Autonoma d'Aragon. Ta atros emplegos se veiga Aragon (desambigacion).
|
|||||
![]() |
|||||
Capital | Zaragoça | ||||
Superfície - total - % d'Espanya |
Posicion n.º 4 47.719 km2 9,4% |
||||
Poblacion - Total (2007) - % d'Espanya - Densidat |
Posicion n.º 11 1.295.215 2,9% 27,14 ab./km2 |
||||
Gentilício | aragonés -esa | ||||
Himno | Himno d'Aragon | ||||
Estatuto d'autonomia | 16 d'agosto, 1982 | ||||
ISO 3166-2 | ES-AR | ||||
Representacion parlamentária - Congreso - Senato |
|
||||
President | Marcelino Iglesias Ricou (PSOE) | ||||
Guvierno d'Aragon |
Aragon (Grafia de Uesca: Aragón) ye un país situato en o norte d'a Peninsula Iberica e que comprende o trampo central d'a val de l'Ebro. O suyo território ye o de l'antigo Reino d'Aragon, que estió acotolato en 1707 con os Decretos de Nueva Planta. Actualment fa parti d'o Estato Espanyol como Comunidat Autonoma, seguntes o suyo Estatuto d'Autonomia (Lei Organica d'o Estato Espanyol), que li atorga o carácter de "nacionalidat".
Culturalment, Aragon muga con os Países Catalans (este), Occitánia (norte), o País Basco (norueste) e Castiella (surueste). Oficialment, muga con as comunidaz autonomas de Castiella-La Mancha, Castiella e Lion, Catalunya, A Rioxa, Navarra e Comunidat Valenciana e tamien con o estato de Fráncia.
O Reino d'Aragon con o Condato de Barcelona (Catalunya) formoron a Corona d'Aragon en o sieglo XII, encara asinas estió independent conservando todas as suyas institucions, fueros e dreitos dic'a Guerra de Succesion Espanyola en o sieglo XVIII. Dende 1978 ye una comunidat autonoma espanyola, composada por as províncias de Uesca, Tergüel e Zaragoça, e que s'articula en 33 redolatas. A suya capital ye a ciudat de Zaragoça.
Dend'o 2 d'agosto de 1999, Marcelino Iglesias Ricou ye o president d'Aragon .
En Aragon se charran actualment tres luengas, d'as qualas nomás una ye oficial:
- L'aragonés u luenga aragonesa. Se charra en Uesca e bellas localidaz d'o norte de Zaragoça. N'o pasato se fablava tamien n'o centro e o sur d'Aragon.
- O espanyol ye a luenga oficial, e se charra en tot o território aragonés mezclato con rasgos mesmos. A mayoria d'istos rasgos son repuis de l'aragonés, que se'n estió trafegando de maniera progresiva dende o sieglo XV por a espardidura d'o castellan.
- O catalan se charra en a Franja oriental d'Aragon.
Contenius |
[editar] Geografia
O relieu ye de gran simplicidat: os Perinés e o sistema Iberico enmarcan a depresion de l'Ebro.
O rio Ebro escana las auguas d'os rios e ibons d'Aragon, que como lo Millars e o Túria desembocan en o Mar Mediterránio.
O clima d'ista comunidat ye mediterránio-continental. Ye un clima ixuto, con plevidas irregulars, cerenyos cambeos termicos e intensos aires.
A vegetacion sigue as oscilacions d'o relieu e d'o clima. Bosques boreals e domínio floral mediterránio.
Aragon tien una superfície de 47 645 km2.
Seguntes o censo de 1991, bi heva 1 178 000 habitants, ye dicir un 2,95% d'a poblacion d'o Estato espanyol e una densidat de 25,2 habitants/km2. En o 2003 a cifra aumentó dic'os 1 217 514 habitants.
O gentilício ye aragonés -esa.
[editar] História
Articlo principal História d'Aragon
[editar] Economia
O PBI d'Aragon ye o 3 u 4% d'o PBI d'o total d'Espanya. A interpresa Opel tien una planta aman d'a ciudat de Zaragoça.
[editar] Politica
O parlamento d'Aragon se clama as Corz d'Aragon.
[editar] Cultura
Con una clara influéncia mudéixar, en bels lugars, o traixe tipico se composa d'un mocador nugato en a cabeça, calçons ubiertos, una manta a modo de faixa en a cintura e alpargatas t'os hombres. As mullers levan sayas amplas, un justillo, calçon, calças chupidas, toquiella, devantal e alpargatas.
En o norte de Aragon se charra la luenga aragonesa u aragonés e en a parti más oriental, mugant con Catalunya, o catalan.
O baile e canto popular ye a jota aragonesa, que ye mui rasmiuda e alegre. Se baila con muito movimiento e grans blincos. O canto gosa estar de ritmo malinconico con una nota a ormino socardona. Tamien remane mosica tipica aragonesa, que emplega trastes como lo saltério (chicoten), a gaita aragonesa u gaita de bótio, a chuflaina, o cordion, etcetera .
En bels lugars son tipicas distintas menas de dança, con tochos e espadas, con alusions a luitas entre moros e cristians.
[editar] Aragoneses destacatos
- Cine: Luís Bunyuel, Carlos Saura, Segundo de Chomon. Santiago Aguilar Oliver, Paco Martínez Sória
- Pintura: Francisco de Goya, António Saura, Francisco Bayeu e Subias.
- Escultura: Pablo Gargallo, Pablo Serrano.
- Mosica: Miguel Fleta, José António Labordeta, Héroes del silencio, Enrique Bunbury, Amaral, Gabriel Sopenya.
- Literatura: Marco Balero Marçal, Baltasar Gracian, Joaquin Costa, Xavier Tomeo, Ramon Sender, Soledad Puértolas, Fernando Lazaro Carreter, José António Labordeta, Miguel Labordeta.
- Ciéncia: Santiago Ramon e Cajal (prémio Nobel), Miguel Catalan, Miguel Servet.
[editar] Gastronomia
D'Aragon son famosas as mollas a la pastora, o ternasco rustito, os pernils de Tergüel, a borraina, o cardo, os vins d'as suyas distintas Denominacions d'Origen (Semontano, Campo de Borcha, Carinyena, Calatayú), a carne a la pastora, o pirin a lo chilindron, as almendras, o ternasco d'Aragon, l'aceite d'o Baixo Aragon, a miel, os Malacatonss de Calanda, as chiretas (de Sobrarbe), a longaniça de Graus, etcetera.
[editar] Redolatas
Aragon ye dividito en 33 redolatas (Lista de redolatas d'Aragon).
[editar] Municípios
[editar] Enrastres externos
![]() |
Artículos relacionados con Aragón |
- http://www.aragon.es/ Guvierno d'Aragon.
- http://www.cortesaragon.es/ As Corz d'Aragon
- http://www.redaragon.com/ Turismo, ócio, foros, notícias.
- http://www.infoaragon.com/ Atro portal regional.
- http://www.elperiodicodearagon.com/ El Periodico de Aragón
- http://www.heraldo.es/ Heraldo de Aragón
- http://www.aragoneria.com/ Portal sobre Aragon
- Directório d'Aragon
- http://www.charrando.com/ Pagina adedicata a la luenga aragonesa, o suyo aprendiçage e espardidura.
- http://www.turismodearagon.com/ Tot lo referent a lo turismo en a comunidat aragonesa.
Comunidaz e ciudaz autonomas d'Espanya | ![]() |
|||||
|