Idioma basco
De Biquipedia
euskara (basco) | ||
---|---|---|
Atras denominazions: | {{{atras denominazions}}} | |
Parlato en: | España e Franzia | |
Rechión: | {{{rechión}}} | |
Parladors:
• Natibos: |
1.033.900
• 700.000 |
|
Pozisión: | {{{rank}}} (Ethnologue 1996) | |
Filiazión chenetica: | luenga aislata | |
Escritura: | alfabeto basco (latino) | |
Estatus ofizial | ||
Ofizial en: | Nabarra País Basco |
|
Regulato por: | Euskaltzaindia | |
Codigos | ||
ISO 639-1 | eu | |
ISO 639-2 | baq (B) / eus (T) | |
ISO 639-3 | eus | |
SIL | ||
|
||
|
O euskera u basco (en luenga basca euskara) ye un idioma no indoeuropeyo fablau autualmén en o norte d'España (País Basco y redolada norte de Nabarra) y en o surueste de Franzia (País Basco Franzés) en o departamento de Perinés Atlanticos, anque d'antis más a suya redolada lingüística arribó á Aquitania, A Rioxa, Uesca, Burgos, norte de Zaragoza y os Perinés Zentrals. L'aragonés se formó sobre un fuerte sustrato de tipo basco.
[editar] O basco en Aragón
Antimás de que o idioma aragonés tién sustrato bascón, a luenga basca debeba de charrar-se en belas ziudaz d'o norte d'Aragón en a Edat Meya prenzipalment por poblazión d'orichen basco. Asinas podemos trobar un decreto reyal de l'año 1349 que deziba que yera biedato charrar basco en as carreras de Uesca " ...quien faulare en basquenç pague por coto XXX sol..." ye dezir que qui fablase basco eba de bosar trenta sols, que yera una moneda aragonesa d'ixa epoca.
A relazión de bals como Ansó e Echo con as bals nabarras de fabla basca han estato encara más intensas e bi ha asabelos toponimos e antroponimos en istas bals d'orichen basco. Por exemplo bi ha microtoponimos formatos por parabras bascas como Mallo Gorreta (d'o basco agor, xuto), Arri ((h)arri, piedra), Aunzate (de ahuntz, craba) u Acherito (Axirito/Laxirito de azeri, rabosa).
[editar] Bocabulario alazetal
- Ola!: "Kaixo!", "Agur!"
- Güen diya!: "Egunon!"
- Güena tardi!: "Arratsalde on!"
- Güena nuei!: "Gabon!"
- Adiós!: "Agur!", "adio!"
- A plantar fuerte!: "Gero arte!"
- Por fabor: "Mesedez", "arren", "otoi"
- Qué tal plantas?: "Zer moduz?"
- Bien, y tú?: "Ongi, eta zu?
- Perdón: "Barkatu","Parkatu"
- Yes mui poliu/polida: "Oso polita zara"
- Muitas grazias: "Eskerrik asko", "milesker",""mila esker", "esker mila", "esker aunitz"
- Te quiero: "Maite zaitut"
- Sí: "Bai"
- No: "Ez"
- No'n repleco: "Ez dut ulertzen"
- No fumar: "Ez erre"
- Forato: "Zulo"
- Torre: "Baserri"
- Zorz: "Sagutxo"
- Can: "Txakur"
- Bascofablán: "Euskaldun"
- No bascofablán:"Erdaldun"
- Pan: "Ogia"
- Furno: "Okindegi"
- Desayún: "Gosari"
- Almuerzo: "Bazkari"
- Zena: "Afaria"
- Carrera: "Kale","karrika"
- Fiesta: "Jai", "festa"
- Borina:"Parranda"
- Güeina: "Txapela"
- Felicidaz: "Zorionak"
- Amig@: "Lagun"
- Mai: "Ama"
- Pai: "Aita"
- Pais:"Gurasoak"
- Fillo: "Seme"
- Filla: "Alaba"
- Chirmán (respeutibe á lo suyo chirmán): "Anaia"
- Chirmán (respeutibe á la suya chirmana): "Neba"
- Chirmana (respeutibe á lo suyo chirmán): "Arreba"
- Chirmana (respeutibe á la suya chirmana): "Ahizpa"
- Casa: "Etxe"
- Diners: "Diru"
- Esporte: "Kirol"
[editar] Muestra de testo
Esklabu erremintaria
Sartaldeko ohianetan gatibaturik
Erromara ekarri zinduten, esklabua,
erremintari ofizioa eman zizuten
eta kateak egiten dituzu.
Labetik ateratzen duzun burdin goria
nahieran molda zenezake,
ezpatak egin ditzakezu
zure herritarrek kateak hauts ditzaten,
bainan zuk, esklabu horrek,
kateak egiten dituzu, kate gehiago.
-
-
-
-
-
- --Joseba Sarrionaindia
-
-
-
-
(Traducción a l'aragonés)
Cauturato en as selbas de Ponién
te'n trayoron á Roma, esclau,
te dieron l'ofizio de ferrero
y fas cadenas.
O fierro rusién que quitas d'o furno
poderbas transformar-ne á la tuya boluntá,
puez fer espadas
ta que os tuyos paisans creban as cadenas,
pero tú, esclau,
fas cadenas, más cadenas.