Luengas polinesias
De Biquipedia
|
|
---|---|
Mapa d'a Polinesia, en l'ozeán Pazifico |
|
Parlatas en: | islas d'o Pazifico (Polinesia) |
Clasificazión: | Luengas austronesias Luengas malayopolinesias |
Se beiga tamién: Filo austronesio |
Es idiomas polinesios son un grupo prou omochenio de más de trenta luengas, parlatas á la rechión d'o Pazifico conoixita como Polinesia. Perteneixen á la gran branca d'idiomas ozeanicos, en o filo austronesio (malayopolinesio).
L'alta omocheneidat d'o grupo d'as luengas polinesias (se beigan baixo belas correspondenzias internas) ye debita á l'asentadura relatibament rezient d'es polinesios en as islas d'ixa rechión, abe nomás que uns 2000 años.
O idioma polinesio más parlato ye o samoán, con uns 370.000 parladors. D'entre as altras luengas polinesias, nomás que tres plegan ta es 100.000 parladors: o maori, o taitián e o tongalés.
Contenius |
[editar] Clasificazión
En os zaguers dezenios, a clasificazión tradizional d'as luengas polinesias s'ha basato esenzialment en as proposatas per A. Pawley [1] e per R.C. Green[2], en 1966. Encara que o estallo d'o protopolinesio en dos brancas, a tongalense e a nuclear, contina azeptando-se, a sozdibisión d'o nuclear en una branca samoano-periferica e una altra d'oriental no ye guaire refirmata actualment per es lingüistas[3], que consideran muitos d'ixes idiomas como brancas independients, ya que acollar-los en un grupo no podeba chustificar-se per meyo d'as innobazions compartitas. A clasificazión emplegata astí baixo sigue o modelo rebisato per J. Marck[4], basata en o estudio d'os cambios fonolochicos esporadicos entre as diferents luengas:
Protopolinesio
- Prototongalense:
- Idiomas tongalenses
- tongalés
- niueán
- Idiomas tongalenses
- Protopolinesio nuclear:
- pukapukán
- uveán oriental
- futunés oriental
- uveán ozidental
- futunés ozidental
- maeán
- fila-mele
- tikopián
- anután
- rennellés
- Protoellicense:
- Samoán
- samoán
- Idiomas ellicenses
- nukuoro
- kapingamarangi
- nukuria
- takuu
- nukumanu
- luangiua
- sikayanés
- tokelauán
- tuvaluán
- Protopolinesio oriental
- Pascuense
- rapanui
- Polinesio oriental zentral
- Prototaitián
- taitián
- maori
- tuamotuán
- rarotongán
- mangayán
- tongareván
- rakahanga-manihiki
- Protomarquesián
- marquesán
- mangareván
- hawayán
- Prototaitián
- Pascuense
- Samoán
[editar] Correspondenzias internas
Muitos d'os bocables d'as luengas polinesias continan estando cognatos claros. Iste cuatrón astí baixo en amuestra bels ixemplos con una selezión prou representatiba d'o grupo lingüistico:
Tongalés | Niueán | Samoán | Sikayanés | Takuu | Rapanui | Taitián | Rarotongán | Maori | Marquesán sept. | Marquesán merid. | Hawayán | |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
zielo | /laŋi/ | /laŋi/ | /laŋi/ | /lani/ | /ɾani/ | /ɾaŋi/ | /ɾaʔi/ | /ɾaŋi/ | /ɾaŋi/ | /ʔaki/ | /ʔani/ | /lani/ |
aire d'o norte | /tokelau/ | /tokelau/ | /toʔelau/ | /tokelau/ | /tokoɾau/ | /tokeɾau/ | /toʔeɾau/ | /tokeɾau/ | /tokeɾau/ | /tokoʔau/ | /tokoʔau/ | /koʔolau/ |
muller | /fefine/ | /fifine/ | /fafine/ | /hahine/ | /ffine/ | /vahine/ | /vaʔine/ | /wahine/ | /vehine/ | /vehine/ | /wahine/ | |
casa | /fale/ | /fale/ | /fale/ | /hale/ | /faɾe/ | /haɾe/ | /faɾe/ | /ʔaɾe/ | /ɸaɾe/ | /haʔe/ | /haʔe/ | /hale/ |
pai / mai | /motuʔa/ | /motua/ | /matua/ | /maatua/ | /matuʔa/ | /metua/ | /metua/ | /matua/ | /motua/ | /motua/ | /makua/ |
Puet beyer-se como belas correspondenzias entre diferents luengas polinesias son regulars. Per ixemplo, os sons maoris /k/, /ɾ/, /t/, and /ŋ/ se corresponden con os sons /ʔ/, /l/, /k/, e /n/ d'o hawayán. Asinas, "ombre" ye tangata en maori e kanaka en hawayán, u "largo" ye roa en maori e loa en hawayán. A conoixita salutazión hawayana aloha se corresponde con a maori aroha, "amor, afeuto".
Os pareixitos en o bocabulario esenzial permeten es parladors d'entender en un grau prou alto á es polinesios d'altras islas. En os casos que una luenga concreta amuestra grans diferienzias inasperatas en o suyo lecsico, probablement se debe á bela situazión de "tabuizazión" de parolas.
Muitas d'as luengas polinesias han patito drasticament os efeutos d'a colonizazión europea. O maori e, más clarament, o hawayán, han perdito terrén á grans trangos debant d'a potenzia d'a luenga anglesa, e nomás en os zaguers años pareix que se fayan bels abanzes enta la suya recuperazión.
[editar] Binclos esternos
- Ethnologue.com: Árbol d'as luengas polinesias (anglés)
- Proel.org: Luengas polinesias (castellán)
[editar] Referenzias
[editar] Notas
- ↑ Pawley, Andrew (1966), Polynesian languages, a subgrouping based on shared innovations in morphology (en: Journal of the Polynesian Society, bol 75, pp 39-64). Wellington. Polynesian Society
- ↑ Green, Roger C. (1966), Linguistic subgrouping within Polynesia: The implications for prehistoric settlement (en: Journal of the Polynesian society, bol 75, nº1, pp 6-38). Wellington. Polynesian Society
- ↑ Otsuka, Yuko (2005), History of Polynesian Languages, University of Hawai'i Acz. 3 chin. 2008 (anglés)
- ↑ Marck, Jeff (2000), Topics in Polynesian languages and culture history. Canberra: Pacific Linguistics.
[editar] Bibliografía
(en)
- Krupa V. (1975-1982). Polynesian Languages, Routledge and Kegan Paul
- Irwin, Geoffrey (1992). The Prehistoric Exploration and Colonisation of the Pacific. Cambridge: Cambridge University Press.
- Lynch J. (1998). Pacific Languages : an Introduction. University of Hawaii Press.
- Lynch, John, Malcolm Ross & Terry Crowley (2002). The Oceanic languages. Richmond, Surrey: Curzon Press.