Aragón

De Biquipedia

Iste articlo tien una bersión escrita con a grafía d'a SLA. Puede beyer-se aquí.
Iste articlo trata sobre a Comunidá Autonoma d'Aragón. Ta atros emplegos se beiga Aragón (desambigazión).
Comunidat Autonoma d'
Aragón
Bandera d'Aragón Escudo d'Aragón
(En detalle) (En detalle)
Capital Zaragoza
Superfizie
 - total
 - % d'España
Posizión n.º 4
47.719 km2
9,4%
Poblazión
 - Total (2007)
 - % d'España
 - Densidá
Posizión n.º 11
1.295.215
2,9%
27,14 ab./km2
Chentilizio aragonés
Inno Inno d'Aragón
Estatuto d'autonomía 16 d'agosto, 1982
ISO 3166-2 ES-AR
Representazión
parlamentaria
 - Congreso
 - Senau

 

13 escaños
12 escaños

President Marcelino Iglesias Ricou (PSOE)
Gubierno d'Aragón

Aragón ye un país situato en o norte d'a Peninsula Iberica e que comprende o trampo zentral d'a bal de l'Ebro. O suyo territorio ye o de l'antigo Reino d'Aragón, que estió acotolato en 1707 con os Decretos de Nueba Planta. Autualment fa parti d'o Estato Español como Comunidat Autonoma, seguntes o suyo Estatuto d'Autonomía (Lei Organica d'o Estato Español), que li atorga o caráuter de "nazionalidat".

Culturalment la Cuenca de l'Ebro, mesmo enantes d'esistir Aragón, ye una zona de trobata y cruzillata d'omes y elementos culturals de la Meseta, Lebant y Sur de Franzia. Ofizialment, muga con as comunidaz autonomas de Castiella-La Mancha, Castiella e Lión, Cataluña, A Rioxa, Nabarra e Comunidat Balenziana e tamién con o estato de Franzia.

O Reino d'Aragón con o Condato de Barzelona (Cataluña) formoron a Corona d'Aragón en o sieglo XII, encara asinas estió independient conserbando todas as suyas instituzións, fueros e dreitos dic'a Guerra de Suzesión Española en o sieglo XVIII. Dende 1978 ye una comunidat autonoma española, composada por as probinzias de Uesca, Tergüel e Zaragoza, e que s'articula en 33 redoladas. A suya capital ye a ziudat de Zaragoza.

Dend'o 2 d'agosto de 1999, Marcelino Iglesias Ricou ye o president d'Aragón .

En Aragón se charran autualment tres luengas, d'as cualas nomás una ye ofizial:

  • L'aragonés u luenga aragonesa. Se charra en Uesca e bellas localidaz d'o norte de Zaragoza. N'o pasato se fablaba tamién n'o zentro e o sur d'Aragón.
  • O español ye a luenga ofizial, e se charra en tot o territorio aragonés mezclato con rasgos mesmos. A mayoría d'istos rasgos son repuis de l'aragonés, que se'n estió trafegando de maniera progresiba dende o sieglo XV por a espardidura d'o castellán.
  • O catalán se charra en a francha oriental d'Aragón.

Contenius

Cheografía

O relieu ye de gran simplizidat: os Perinés e o sistema Iberico enmarcan a depresión de l'Ebro.

O río Ebro escana las auguas d'os ríos e ibóns d'Aragón, que como lo Millars e o Turia desembocan en o Mar Mediterranio.

O clima d'ista comunidat ye mediterranio-continental. Ye un clima ixuto, con plebidas irregulars, zereños cambeos termicos e intensos aires.

A bechetazión sigue as oszilazions d'o relieu e d'o clima. Bosques borials e dominio floral mediterranio.

Aragón tien una superfizie de 47.645 km2.

Seguntes o zenso de 1991, bi eba 1.178.000 abitants, ye dizir un 2,95% d'a poblazión d'o Estato español e una densidat de 25,2 abitans/km2. En o 2003 a zifra aumentó dic'os 1.217.514 abitants.

O chentilizio ye aragonés.

Istoria

Articlo prenzipal Istoria d'Aragón

Economía

O PBI d'Aragón ye o 3 u 4% d'o PBI d'o total d'España. A interpresa Opel tien una planta amán d'a ziudat de Zaragoza.

Politica

O parlamento d'Aragón se clama as Corz d'Aragón.

Cultura

D'alcuerdo con Caro Baroja bi ha dos zonas culturals prenzipals: L'Alto Aragón con cultura perinenca y la Ribera de l'Ebro y ríos grans con una cultura mediterrania asoziata a una agricultura de regano. N'esta zaguera bi ha clara influyenzia mudexar, en bels lugars, o traxe tipico se composa d'un mocador nugato en a cabeza, calzóns ubiertos, una manta a modo de faxa en a zintura e alpargatas t'os ombres. As mullers leban sayas amplas, un chustillo, calzón, calzas chupidas, toquiella, debantal e alpargatas.

En o norte de Aragón se charra la luenga aragonesa u aragonés e en a parti más oriental, mugán con Cataluña, o catalán.

O baile e canto popular ye a jota aragonesa, que ye mui rasmiuda e alegre. Se baila con muito mobimiento e grans blincos. O canto gosa estar de ritmo malinconico con una nota á ormino socardona. Enantes de cheneralizar-se la jota lo más carauteristico yera lo danze aragonés. En bels lugars bi ha representazions de danzas con tochos e espadas, con alusions a luitas entre moros e cristiáns. Tamién remane mosica tipica aragonesa, que emplega trastes como lo salterio (chicotén) y l'acordión. Entre los trastes d'aire n'a más gran parte de lo territorio s'emplega la dulzaina, pero en los Perinés zentrals bi ha un aria on ye carauteristico lo chiflo y en lo Sobrarbe y Monergos a gaita aragonesa u gaita de botio.

Aragoneses destacatos

Gastronomía

D'Aragón son famosas as mollas a la pastora, o ternasco rustito, os pernils de Tergüel, a borraina, o cardo, os bíns d'as suyas distintas Denominazións d'Orichen (Semontano, Campo de Borcha, Cariñena, Calatayú), a carne á la pastora, o pirín á lo chilindrón, as almendras, o ternasco d'Aragón, l'azeite d'o Baxo Aragón, a miel, os prescos de Calanda, as chiretas (de Sobrarbe), a longaniza de Graus, ezetra.

Redoladas

Aragón ye dibidito en 33 redoladas (Lista de redoladas d'Aragón).

Monezipios

Enrastres esternos

Portal Artículos relacionados con Aragón


Comunidaz e ziudaz autonomas d'España Bandera d'España
Comunidades autónomas: Andaluzía - Aragón - Prenzipato d'Asturias - Islas Balears - Canarias - Cantabria - Castiella-La Mancha - Castiella e Lión - Cataluña - Comunidat Balenziana - Estremadura - Galizia - Comunidat de Madrid - Rechión de Murzia - Nabarra - País Basco - A Rioxa
Ziudaz autonomas: Zeuta - Melilla
Plazas de soberanía: Chafarinas - Peñón de Bélez d'a Gomera - Peñón d'Alhucemas