Muga
De Biquipedia
As mugas u güegas son as ringlas que se trazan en os cabos d'un país y que lo desalpartan d'o u d'os países bezíns, amugando asinas o territorio en o que se puede exerzer a soberanía de cada cualo. Cada país tien l'autoridat de desichir á las demás nazions que no embadan o suyo territorio (amugato por as mugas); ye dizir, de desichir que os Estatos foranos s'abstiengan d'autuar y ficar-sen en o suyo territorio.
Toz os países d'o mundo tienen o nome d'Estatos, Estatos cuala carauteristica alazetal ye a soberanía; ye dizir, en a facultat d'establir y exerzer a suya autoridá d'a maniera en que lo creigan combenién.
Ta que o exerzizio d'a soberanía por parti d'os Estatos no siga perchudiziosa ta atras nazions, se creigan mugas en partis de tierra, augua y aire.
As mugas, á lo contrario de lo que muitas begadas se creye, no se creigan nomás cuan bi ha tierra de por meyo, pos esisten diferéns menas de mugas: aerias, territorials, flubials, maritimas y en os lacos.
Isto quiere dizir que, en muitos casos, a muga d'un país con atro no se troba definida nomás an bi ha tierra, pos en bels casos ixa dibisión se efeutua emplegando ríos, mars, ezetra.
O caso d'a muga aeria ye emplegata ta poder controlar os zielos d'o país (un abión que deseye pasar por os zielos d'un Estato alleno á aquer d'an prozede debe demandar autorizazión, de lo contrario lo gubierno de dito Estato puede considerar que o suyo espazio aerio ye estando embadiu, lo que puede conduzir á dezisions que pueden arribar á escatumbar l'aeronau).
[editar] ¿Cómo saber an ye situada una muga?
T'a situazión de mugas s'emplegan, a mayoría de begadas, aspeutos beyibles d'a cheografía d'un país; por exemplo, si bi ha muitas montañas, s'emplega o pico más alto u o fin d'a cadena monteriza. Con os ríos ye parexiu: si a muga ye un río, a dibisión territorial se define en cada una d'os cantos d'iste.
Con as mugas marítimas y aeria ye diferén; en istos casos se creigan ringlas prexinatas, churidicamén establitas y que se beyen en mapas y por meyo de cordenatas.
[editar] Etimolochía
Muga ye una palabra d'orichen basco, á lo contrario d'a palabra equibalent en atras luengas romanzes (Frontera), que ye relazionato con o Frent melitar (latín FRONS, FRONTIS). Ye, como en Ordio e Borda un caso de palabra que en aragonés puet estar diftongata (güega, buega), u sin diftongar (muga, e tamién antigament boga).
Un d'os puntos mugans más zelebres ye o clamato "Checkpoint Charlie" que mientres decadas sirbió de punto de control entre as dos partis desalpartadas por o Muro de Berlín.