Aragonés zentral

De Biquipedia

L'aragonés zentral ye l'aragonés que se charra entre as bals de Bielsa y Tena, y en o Prepirineu á o norte de Guara.

[editar] Fonetica

Conserba a fonética de l'aragonés pirenaico preliterario:

  • Esisten focos de conservación de o diftongo –ia- deribato de a E curta latina (fiastas, suarde, etc.) y casos isolatos fuera de os focos.
  • As oclusibas xordas interbocalicas latinas P, T, K se conserban en muitos más casos que en l'aragonés cheneral: capeza, saper, crapa, lupo, escopallo, foricar, afocar, taleca, focaza, borruca, fornica, ayutar, fusata, xata, recutir, recatiar, empreñatuara. Esto da en morfolochia participios en –ato, -ito.
  • Sonorizazión dezaga liquida: As sonoras que ban dezaga liquida N, R, s'enxorden sobre tot en o sector de Torla-Broto-Bió-A Solana-Tena:
    • Grupo -MP- > -mb-:
    • Grupo -NT- > -nd-:
      • Planda y Punda en Bió y Pandicosa
      • Candal, Sendir, Fuande, Puande, Undar, nomás que en Bió.
    • Grupo -NK- > -ng-:
      • Blango, Bango, Chungo, Barrango, Palanga
      • Zingüenda (Panticosa)
    • Grupo -LT- > -ld-:
      • Aldo, Buldorín, Saldo, Suarde, Sangardana
    • Grupo -RT- > -rd-:
      • Chordica/Xordica (muito estidillato)
    • Grupo -LP- > -lb-
    • Grupo -RK- > -rg-:
      • Forgancha

[editar] Morfolochia:

En o sector zentral trobamos en muitos puestos l'articlo ro, ros, ra, ras como forma post-bocalica de l'articlo aragonés cheneral o, os, a, as. Mesmo lo trobamos en un testo antigo procedén de o Sobrarbe que yera en latín pero teneba formas romanzes: ero kabalo, era espata (a l representaba a begatas una ll u una l cheminata). Coinzide con as formas gasconas de l'atro costato de os pirineus.

S'emplegan os partizipios -ato, -ito, consideratos os más d'alcuerdo con a fonetica aragonesa. Sin dembargo en bellas zonas coesisten con -au, -iu que tienden a predominar, y mesmo han feito que se pierdan os primers.

[editar] Bariedaz:


Dialeutos de l'aragonés
Aragonés meridional | Aragonés oriental | Aragonés ozidental | Aragonés zentral | Chodigoaragonés† | Nabarro† | Rioxano


Bariedaz zentrals de l'Aragonés
Aragonés d'a balle de Bio | Belsetán | Bergotés | Tensino
En atras luengas