Idioma catalán
De Biquipedia
català (catalán) | ||
---|---|---|
Atras denominazions: | balenzián, balear | |
Parlato en: | Andorra, España, Franzia, Italia | |
Rechión: | Alguer, Andorra, Balears, o Carche, Cataluña, Rosellón, Francha de Lebán, País Balenzián | |
Parladors: | 9,5 millons | |
Pozisión: | {{{rank}}} (Ethnologue 1996) | |
Filiazión chenetica: | luengas indoeuropeyas italicas romanzes italicas ozidentals galo-ibericas oczitanoromanzes catalán |
|
Estatus ofizial | ||
Ofizial en: | Alguer Andorra Balears Cataluña País Balenzián |
|
Regulato por: | Instituto d'Estudios Catalans Academia Balenziana d'a Luenga |
|
Codigos | ||
ISO 639-1 | ca | |
ISO 639-2 | cat | |
ISO 639-3 | cat | |
SIL | cat | |
![]() |
||
|
O catalán (català) ye una luenga romanze que cuenta con unos 7,5 millons de fablanz y ye replecada por unos 10,5 millons de presonas en España, Franzia, Andorra y Italia.
Contenius |
[editar] Distribuzión Cheografica
- Andorra, an ye l'unico idioma ofizial.
- España
- Cataluña an ye coofizial chunto con o castellán. Esisten dibersas bariáns dialeutals aintro d'o territorio.
- Islas Balears, an ye an se charra o dialeuto Balear.
- En parti d'a Comunidá Balenziana, an ye an se charra la bariedá dialeutal clamada balenziano, no ye uniforme en tot o territorio balenziano, ya que existen tres subdialeutos. O dialeuto balenziano que se charra en Castillón ye mui parellán á lo catalán de Lleida y Tarragona.
- En Aragón oriental (Francha de Lebán), as redoladas de A Litera y o Matarraña, en torno á lo zincuanta por ziento d'a Ribagorza, Baxo Zinca y Baxo Aragón-Caspe, an no ye ofizial, anque dende 1990 ha ganau zierto reconoximiento en a lexislazión autonomica.
- Una chicota redolada d'a Rechión de Murzia, conoxida como O Carche, an o catalán no ye ofizial y ye charrato por unas mil presonas.
- Franzia
- Os antigos territorios trebutarios d'os condaus cataláns de Rosellón y a Zerdaña, an o catalán no ye ofizial. Istas dos redoladas formoron parti de Cataluña dic'o Tratau d'os Perinés.
- Italia
[editar] Fonetica
No diftongazión de as E y O curtas tonicas: bé, cent, cel, front, os. A O curta se conserba como O ubierta, sin d'embargo a E ubierta no deriba de a E curta tonica latina.
- Casos que en deriba:
- Debán de l: mel, fel, cel, gel, espelma
- Debán de u que deriba de –d, CE, CI y TI latinas: peu, deu, preu, correu, fideu.
- Debán de rr y r seguitas de consonán no labial: ferro, terra, papaterra, cobert, obert, hibern, merda, govern, cuadern, etern, infern, y formas rizotonicas de perdre, encertar, despertar, governar
- Debán de grupo romanico N’R: divendres, tendre
- Debán de u prozedén de V latina: lleu, y formas rizotónicas de llevar
- Casos que no en deriba y deriba de E larga y I corta.
- Debán de l: pel, estrel, candela
- Debán de r+consonán: verd, julivert, gerra
- Debán de grupo románico n’r: sendra
- Palabras ereu, debil, llens, pesta
Reduzión de a E y O curtas tonicas debán de yod:
- LECTU > llit
- MEDIU > meyo > mig
- FOLIA > fulla
- HODIE > HOYE > huí, avuí
Caita de as bocals finals otonas, fueras de –A:
- foc, fam, sac, teula, cadira
Caita de as consonans intervocalicas –C- debán de E e I, y -TY- debán l'azento:
- veí, cuina, saó, raó
Palatalizazión de a L- inicial latina:
- llop, llum, llaç
Asimilación de os grupos –MB- y –ND- en –m- y –n-:
- Plom, Fona, Manar
Desaparixión de a -n final romanica:
- camí, mà, graó
Soluzión –u de as consonans o grupos finals –TY-, -C debán de E e I, y -D:
- Preu, veu, hereu, peu
[editar] Bariedaz
- Catalán ozidental
- Catalán nordozidental
- Ribagorzano catalán
- Pallarés
- Fragatín
- Leridán
- Matarrañés
- Tortosín
- Charrars de o norte de Castellón
- Charrars de o Guadalop-Mezquín
- Balenzián
- Castellonés
- Apichat
- Meridional
- Alicantín
- Catalán nordozidental
- Catalán oriental
- Rosellonés
- Catalán zentral
- Barzelonés
- Balear
- Ibizenco
- Malloquín
- Menorquín
- Alguerés
[editar] Enrastres esternos
- Institut d'Estudis Catalans (en catalán, castellán e anglés)
- Acadèmia Valenciana de la Llengua (en catalán)
- Catalan 101 Aprende catalán online
- Diccionari català-valencià-balear Alcover-Moll Dizionario catalán-balenziano-balear (en catalán)
- Diccionario Freelang - Dizionario catalán-español / español-catalán.
- Ethnologue (en anglés)
- Viquipèdia (bersión catalana de Wikipedia)
- Diccionari Invers de la Llengua Catalana
[editar] Mapas
Luengas romanzes | ||
---|---|---|
Aragonés | Arrumán | Arpitán | Asturlionés | Benezián | Balón | Borgoñón | Catalán | Corso incluyendo lo gallurés | Campañés | Chodigoespañol | Dalmata | Dgèrnésiais | Español | Franc-Comtois | Franzés | Friulán | Gallego | Galó | Istriota | Istrorrumán | Italián | Jèrriais | Ladín | Ligur | Lombardo | Lorrain | Meglenorrumán | Napolitán | Normando | Oczitán incluyendo l'aranés | Picardo | Piemontés | Poitebín-Santonchés | Portugués | Rumanch | Rumán | Sasarés | Sardo | Sezilián | |