Fobano

De Biquipedia

Bariedaz de l'aragonés
Fobano
Nombre local:
Charradors: ?
Localizazión cheografica: Bal d'a Fueba
Lugar(s) prenzipal(s): A Fueba
Rasgos dialeutals:
Bitalidá:
Escritors prenzipals:

O fobano ye una bariedá dialeutal de l'aragonés que se charra en a redolada de A Fueba.

[editar] Fonetica

  • A bocal -o zaguera se mantién dezaga de -n (camino, molino), -l (zielo, chelo) y -r (cordero, pallero).
  • O grupo -it- prozedén de o grupo latino -CT-, -ULT-, no más se conserba que en chitar-se y cuitre, y s'ha castellanizato enta -ch: fecho, dicho, estrecho, pecho, mucho u trucha.
  • A x prepalatar fricatiba xorda se corserba bien (si nos miramos as redoladas á l'oeste dende A Fueba) y como ye normal en l'Alto Aragón oriental ba con una -i- semibocalica: caixigo, buixiga, fueras de cruxir, falandraxo, muxordón y muxardina.
  • A x en posizión inizial evoluziona a -ix- como en chistabín y belsetán: ixolomar, ixartigar, ixarnar, ixaugaer, ixarranar, ixordiga, ixambre, ixambrar-se.
  • O grupo latino -SC- que en aragonés eboluziona a -x- ye castellanizato: conozer, paezer, crezer, florezer, etz...
  • O grupo final -NTE, que en aragonés meyebal pierde a E y en aragonés moderno a T, ye castellanizato: rusiente, fuente, diente, puente, fueras de os casos malamén, chen, calién.
  • En Samper son casos de pronunzación de a -r final en os plurals: lugars, pastors, colors, fenomeno que se troba tamién en bellos lugars de o Sobrarbe zentral.
  • Mos trobamos un caso isolato y poco frecuén de conserbazión de -m- deribata de -M'N- que en castellan ha dato -mbr-:
    • LAMINA > lamna > lama

[editar] Morfolochía

L'articlo ye como en aragonés cheneral: o, os, a, as, pero en Pano y Panillo, lugars amán de a Ribagorza se emplega es, (es cans). En o sieglo XVII s'emplegaba l'articlo lo, los, la, las en Foradada d'o Toscar.

Esiste un preterito indefinito perifrastico como en ribagorzano y chistabín:

  • ba cantar
  • bas cantar
  • ba cantar
  • bamos cantar
  • baz cantar
  • ban cantar

A diferenzia notable ye que o morfema presonal no ye -n como en ribagorzano y que a -r final se prenunzia. Tamién ye notable que este preterito indefinito coesista con a forma sintetica normal en aragonés: canté, cantés, cantó, cantemos, cantez, cantón. L'emplego de una forma u atra depende de factors como o berbo, de o lugar, etz...

En conclusión o fobano ye un dialeuto de transizión entre l'aragonés d'o semontano de Balbastro y Biello Sobrarbe y l'aragonés baxorribagorzano. No ye tan castellanizato como o semontanés (conserba bien a x) ni como o baxorribagorzano, y ye más amán de l'aragonés cheneral que este zaguero.


Dialeutos de l'aragonés
Aragonés meridional | Aragonés oriental | Aragonés ozidental | Aragonés zentral | Chodigoaragonés† | Nabarro† | Rioxano


Bariedaz orientals de l'Aragonés
Altorribagorzano | Benasqués | Baxorribagorzano | Campés | Chistabín | Estadillano | Fobano | Fonzense | Grausino | Ribagorzano |
En atras luengas