Gascón
De Biquipedia
|
|
---|---|
![]() |
|
Altras denominazions: | |
Parlato en: | Franzia y España |
Territorios: | Bal d'Arán, Biarn y Gascuña |
Parladors:
|
253.814
|
Clasificazión: | |
Filiazión: | Indoeuropeya |
Estatus ofizial | |
Luenga ofizial en: | Cataluña (aranés) |
Regulato per: | Conselh de la Lenga Occitana |
Codigos de a luenga | |
ISO 639-1 | oc (Oczitán) |
ISO 639-2 | oci (Oczitán) |
SIL | gsc |
Se beiga tamién: Filo indoeuropeu |
O gascón ye o dialeuto més oczidental de l'oczitán, prou diferenziato d'a resta, e con dibersas influyenzias posiblemén bascas. L'aranés ye una barietat local d'o sozdialecto gascón perinenco.
Ista modalidat oczitana tién una fuerte personalidat e ye diferent d'a resta d'os dialeutos d'oc e por ixo belas peronas afirmaban que se trataba d'una luenga diferent. Iste parixer ye mui minoritario güé: os lingüistas e a gran mayoría d'os usuarios d'a bariedat gascona fan serbir a visión unitaria de l'oczitán con a norma cheneral alibertina, a mesma d'a resta de dialeutos oczitans.
O gascón se dibide en dibersos sozdialeutos entre os cualos domina á ran normatibo la bariedat biarnesa u biarnés (que en muitos aspeutos presenta más peculiaridaz que l'alexan d'o lenguadoziano). Os charrars perinencos presentan atras tendenzias particulars como l'articlo perinenco eth (femenín era), e localment, espezialment en aranés, a conserbazión de l'[a] final atona e os plurals femenins en [es] (l'aranés ha adotato la normatiba occitana cheneral —l'alibertina— que puede transcribir belas particularidaz locals).
Pèire Bèc, un d'os estudiosos más importants d'o gascón, proposó:
- una "clasificazión dialeutal" de l'oczitán (tres grupos: gascón, noroczitán e suroczitán),
- una clasificazión "supradielactal" (tres atros grupos: aquitanoperinenco, oczitán zentral e arvernomediterranio) uniendo o gascón á lo lenguadoziano meridional ta formar o grupo aquitanoperinenco.
[editar] Rasgos propios d'o gascón
Bellas d'as carauteristicas particulars d'o gascón son:
- Cambeo de f á h (que en bels indreitos no se pronunzia) -> Huec (fuego). Heuguèra (felze u felequera).
- Cayita d'a n interbocalica -> Haria (farina), Lua (luna).
- Transformazión d'a ll latina en th en as rematanzas e en r en posizión interbocalica -> Castèth (castiello), bèth bèra (bonico bonica).
- Conserbazión de QUA y GUA latins (en a resta de l'oczità pasan á [ka] e [ga]).
- Reduzión de -MB- e -ND- latins a [m] e [n] como en catalán.
[editar] Escritura
O gascón fa serbir bellas grafías particulars como h-, -th, -sh e n·h, s·h (como in·hèrn, des·har ta ebitar una posible confusión con -nh-, -sh-).
Dialeutos de l'oczitán | ||
---|---|---|
Aubernense | Bibaroalpín | Gascón (Aranés, Biarnés) | Lemosín | Lenguadoziano | Probenzal (Chodigoprobenzal, Nizardo, Mentonasco) |