Balle de Broto

De Biquipedia

Ambiasta dera balle de Broto d'a puyada ta Fraxén. O lugar de Broto ye enno zentro d'a imachen.
Ambiasta dera balle de Broto d'a puyada ta Fraxén. O lugar de Broto ye enno zentro d'a imachen.
Esta fuella ye escrita en bergotés.

A balle de Broto (en aragonés estándar bal de Broto) yá ra balle que forma l'Ara á mientres d'o suyo pasar por os monezipios de Broto e ra parde baxa de Torla, en l'estremo noroczidental dera comarca d'o Sobrarbe. Yá considerada á tal dimpués que ro río replague l'augua de l'Arazas, e asinas, pase ta Torla dimpués d'o puant d'os Nabarros. D'o cabo aldo dera cuenca mesma de l'Ara en dizen balle de Buxargüelo (balle' Buxargüelo). O nombre d'a balle á ormino s'ha decumentato como "balli' Broto" por contraczión enno parlar autóctono.

Torla yá ro nuclio de referanzia d'o turismo d'a balle d'Ordesa e d'a parde oczidental d'o Parque Nazional. Fincada enna parde más anguasta d'a balle, á'n que nomás bi hay que dos barrangos que fayan a baxada d'O Mondiniero d'una mano e d'as Cutas por l'altra: Os barrangos de Lusarre e Zercurán.

A balle, que s'abre más enna billa de Broto, prenzipia de rezibir afluyantes en iste lugar: de primeras o Sorrosal d'alto d'o Cotefablo, e dimpués o barrango d'o Furco que baxa dera Punta Trallata (por l'este) e ra Yosa dend'a balle d'Otal por l'uaste.

Os lugars d'Oto e Broto son compartindo agora ra cabelera d'a namplazión dera balle, á'n que están todas as tiarras de regano. Ista estruturazión en forma de ribera s'ha feto de mantener p'abaxo taro lugar de Saruiset, puasto á'n que ro río Chate bi llega t'esembocar en l'Ara ennas planas d'Ubiar ("LLanos de Planduviar" en castellano). Istas planas son o produto de l'acomulazión de l'antigua morrena glaziar d'o cuaternario que s'estendeba t'asdí.

Plana d'Ubiar ambiasta d'alto d'o lugar de Buesa. Detrás de todo se puade bier a Peña Canziás, debantando-se por aldo lo que ya p'alabez, tan abaxo, ya ra Ribera de Fiscal.
Plana d'Ubiar ambiasta d'alto d'o lugar de Buesa. Detrás de todo se puade bier a Peña Canziás, debantando-se por aldo lo que ya p'alabez, tan abaxo, ya ra Ribera de Fiscal.

A Plana d'Ubiar yá un contino de biallos sedimentos empregatos oi pa fincas de regano, debiditas en cuatro fincas que son prenzipals, d'o norte ta'l sur: Nerines, Xalzar, l'Ubiar e O Chuncar. En o zentro de todas eras se troba l'Armita de San Chorche d'Ubiar e un zentro d'interpretazión dera fauna salvaje d'os entornos.

En rematando ras planas d'Ubiar, a balle de Broto tián otro anguasdamianto enno Recolón de Bollars, un meandro t'á'n que bi esaugua ro barrango de Fornos e tamián d'á'n que emprenzipia ra pista que puya t'Asín de Broto, o zaguero lugar d'o monezipio t'o sur, e puasto d'á'n que s'escomienza ra Ribera de Fiscal.

[editar] Enrastres esternos