Reyal Monesterio de Sant Beuturián

De Biquipedia

Iste articlo trata sobre o Monesterio de San Beuturián en a Balle d'A Fueba; ta altros empregos se beiga Sant Beuturián (desambigazión).
Esta fuella ye escrita en fobano.
A frontera prenzipal d'o monesterio, obra d'o sieglo XVI.
A frontera prenzipal d'o monesterio, obra d'o sieglo XVI.

O Monesterio de Sant Beuturián (ofizialmente e en castellán "Real Monasterio de San Victorián"[1]) ba estar o más importante monesterio d'a metat oriental d'o Perineo aragonés, que chuntaba baixo d'a suya churisdizión, enna suya epoca más dorada, más de 50 lugars e lugarons d'as comarcas de Sobrarbe e Ribagorza, que el combertiban en uno d'os referenziables más importants de toda l'España d'ixes tiempos. Fue, tammién, d'alcuerdo con a tradizión, o primer monesterio á poner-se á iste canto d'as montañas (con o nombre de Monesterio d'Asán), anque tod' una man de reformas posteriors con es sieglos n'han borrau os rasgos d'ixa epoca que ba tener más antiga.

O conchunto d'edifizios que oi forman o monestiro fincan en l'estremo más nord-oriental de l'autual termino monezipal d'O Pueyo d'Araguás (Sobrarbe), enna redolada natural de Baixo Peñas (a bersante de más ta'l sur d'a Sierra Ferrera), enna parte más alta d'a balle d'A Fueba, á on que o monesterio se ba ficar orichinalmente en o sieglo XI, diz que á l'alto d'atro que i-eba enno puesto.

Contenius

[editar] O monesterio d'Asán

As partes más antigas d'o monesterio en son de malmetidas á saber-lo. Enna imachen, o deambulatorio d'o claustro apuntalau ta que no caiga.
As partes más antigas d'o monesterio en son de malmetidas á saber-lo. Enna imachen, o deambulatorio d'o claustro apuntalau ta que no caiga.
l'Articlo prenzipal d'iste alpartato ye Monesterio d'Asán.

O monesterio de Sant Beuturián el constituyen un conchunto d'edificazions que s'alzan enno puesto á on que antes se ba alzar atro orichinalmente clamau Monesterio d'Asán (dend'o sieglo VI u talment VII). D'aquer monesterio mos n'han quedau nomás que unas cuantas trazas, metidas en o monesterio autual, que se ba construir astí en diferentes fornadas d'entre os sieglos XI e XVIII.

O monesterio d'Asán diz que talment ba ser fundau ennos tiempos d'o rei bisigodo Gesaleico, alabez entre os años 507 e 511, estando si que d'ista informazión s'en teniese zerteza, la uno más antiguo d'España. Se'n sabe que, en ixes tiempos, o santo Beuturián, que meditaba enna aposada espluga d'A Espelunga (oi en día, feta ermita) ba ser manteníu por os monches d'o monesterio dica que le ban fer abate d'él, á redol de l'año 511 (cuan que aparixe un decumento suyo con a norma que ba aber de rechir a bida monastica d'o lugar).

As barzas e a broza s'han fecho duenias d'o claustro romanico.
As barzas e a broza s'han fecho duenias d'o claustro romanico.

Atros istoriadors, no obstante, dizen que o monesterio d'Asán se podeba trobar enna redolada de Montaragón (Foia de Uesca), cuestión que malmatería os argumentos que tradizionalmente s'han dau d'as benas orichinals de Sant Beuturián en Sobrarbe. Os partidarios d'ista teoría sostienen que os monches asanenses ban marchar d'o monesterio orichinal ta resguardar-se d'o reinau d'os moros enna Fueba alta, porque o puesto yera protechíu por o bezino condau d'a Ribagorza, de todo en o sieglo X, e que alabez se ban portar os despulles d'o santo Beuturián ta enterrar-los astí, á on que ne ban alzar una ilesia que ba fer d'embrión ta l'autual monesterio.

O monesterio d'Asán, tammién, se ba emplegar de largo de tot'a epoca bisigotica como á seminario ta os bispes d'a rechión oriental d'o Perineo. Se crei, asinas, que eban estau monches d'Asán os bispes Gaudioso de Tarazona, Aquilino de Narbona, Tranquilino de Tarragona, Audeberto e Bizient de Uesca.

[editar] Refundazión e poderío meyebal

O monesterio de Sant Beuturián, refundau por Sancho "Lo Mayor", s'alza dend'o sieglo XI por alto d'A Fueba e Sobrarbe.
O monesterio de Sant Beuturián, refundau por Sancho "Lo Mayor", s'alza dend'o sieglo XI por alto d'A Fueba e Sobrarbe.

O monesterio fue refundau por orden d'o rei Sancho III "Lo Mayor" (1000 - 1035) ta dar-le bida á o suyo procheuto d'organizazión d'os territorios de reconquista meyante l'establimiento de comunidaz monacals que els chestionasen, ta fer a cual cosa se ba fer trayer una comunidat de monches franzeses d'a Orden de Cluny. Á mientres d'o reinau d'o borde de Sancho, Remiro I (1044 - 1063), e d'o fillo d'éste, Sancho Remíriz (1063 - 1094), o monesterio ba debenir-se uno d'os más importantes d'o reino, conzentrando-ie toda la frebera politica e melitar d'a suya epoca ennos condaus de Sobrarbe e Ribagorza, bella manera como en yera Sant Chuan de la Peña ta o biello Aragón[2].

As posesions que ya teneba o señorau de Sant Beuturián, con l'adizión d'os territorios que le'n ba dar Remiro I (d'entre elos, as fincas d'atros monesterios d'a redolada) el ban combertir en un gran señorau d'estilo feudal, que chuntaba baixo d'a suya cabezana á sabe'ls lugars e tierras, fendo que o suyo rolde d'enfluyenzia (no nomás que relichiosa, tammién politica e melitar) alquerise espezial traszendenzia por ancontrar-se tan zerca d'a muga inferior con l'Al-Andalus, t'á on que s'abrían de dirichir os esfuerzos de reconquiesta d'os siguients años (reconquiestas ent'a balle d'a Isabena, as ziudaz de Graus e Balbastro, etz.).

Ennas siguients decadas, cuando que a reconquiesta ba adebantar-se ent'a tierra plana e a depresión de l'Ebro, o interés d'os monarcas se ba desbinclar muito d'os señoraus d'a montaña, que no teneban ya o interés estratechico que eban teníu en epocas anteriors. Á partir d'ixe momento, Sant Beuturián caye no en l'oblido, si que ba tener una gran importanzia como á zentro relichioso por diferents sieglos, pero mica más ba fer fallida en retrirar-se a muga más ta o sur, dixando-ie una distanzia considerable por meyo. Asinas, o puesto ba dixar de ser o zenobio á on que se feban enterrar os nobles de Sobrarbe e Ribagorza (asegura a tradizión que ye astí á on que se ba fer l'enterramiento de Enego Ariesta[3], anque ye poco probable), e se ba combertir en un señorau que se sostentaba nomás que ennas rentas agricolas.

O sarcofago á on que, presuntamente, reposaban os despulles d'Enego Arista. Se i-leye poca cosa en as inscripzions, pero se destingue bien a parola "Rex" (rei).
O sarcofago á on que, presuntamente, reposaban os despulles d'Enego Arista. Se i-leye poca cosa en as inscripzions, pero se destingue bien a parola "Rex" (rei).

A incorporazión de nuebas ordens monasticas ent'a'l reino d'Aragón, enno sieglo XII, ba fer más limitau o poder que teneban os benedictinos enna politica, rematando de perfilar el que ya s'eba feto prebesible ennos años anteriors, que o señorau de Sant Beturián abría de baler-se por se mismo enno futuro. A susistenzia autarquica d'o gran señorau perinenco se ba fer biable ennos siguients 100 años, dica que o debenir-se d'as pestes e d'a despoblazión d'o sieglo XIV ennas arias rurales á l'alto d'as cuals se sostentaba ban fer más defizil a suya situazión. A reauzión d'os abates, apuyando os impuestos, ba fer mermar-se os animos d'o campesinado, e ban alimentar asinas o proliferar de bandoleros (fenomeno que tendría una gran traszendenzia en tod'Aragón en es siguients sieglos) e o malestar cheneral d'a poblazión.

O sieglo XVI ba ser un sieglo de luzes e d'escuridaz ta'l monesterio; d'una parte, bellos enfrentamientos e asuntos de sangre enna redolada mos parlan d'una epoca enna que, talmente por estar atabalaus economicamente, os abates de Sant Beuturián s'aduyaban de bandoleros e atros criminals ta poner miedo enna chent d'os suyos dominios ta que pagasen os impuestos que les-ne demandaban, d'a otra, as construzions d'o rezinto monastico diz que charran por si soletas, una enamplazión d'as fortificazions d'o monesterio (alloras, o monesterio teneba murallas) e a construzión d'un Casal Abazial (una gran abadía), datau de l'añada de 1575, que se conserba aúno, ilustran d'os dineros que alabez ya correban bien.

Escultura d'a reina Elisabel de Farnesio, muller de Felipe V, enna ilesia d'o monesterio.
Escultura d'a reina Elisabel de Farnesio, muller de Felipe V, enna ilesia d'o monesterio.

No obstante, en l'año 1571 una bula papal, que ba ser promulgada por o Papa Pío V, ba desprobeyer o monesterio de Sant Beturián de muitas d'as suyas fincas enno interés pontifizio de fer dotada a nueba diozesis que ban aber creyada en Balbastro. A perduga d'ixas fincas ba fincar a territorialidat de Sant Beturián en malas condizions ta concarar os años benideros, e se ba desmembrar buena parte d'o suyo señorau, dixando ta os años posteriors una uembra firme de pobreza que se podeba poner en cualsiquier momento á l'alto d'o biello monesterio. A decadenzia d'o zenobio sobrarbenco se ba meter fura á partir d'o tombar d'o sieglo XVI enta'l XVII, cuan que o monesterio ba prezisar que l'aduyase a casa reyal ta mantener-se. Os esfuerzos que en eban feito grande a suya figura, por manos d'os antigos reis d'Aragón, se ban fer asumidos alloras por os reis Felipe III (enno XVII), Felipe V e Carlos III (enno XVIII) en diferentes interbalos de tiempo inconnexos, que por cuentas d'alzar-ne a economía e restituir-le a biabilidat, nomás que ban contrebuyir á meter-le obras e reformas (como a construzión d'a nueba ilesia prenzipal) que el ban cobrir de galanura pero que no feban pas que os monches d'o lugar bibisen guaire millor.

[editar] A ilesia

A nao prenzipal d'a ilesia se ba construir enna primera metat d'o XVIII, á l'alto de l'antiga ilesia romanica, con patrozinio reyal.
A nao prenzipal d'a ilesia se ba construir enna primera metat d'o XVIII, á l'alto de l'antiga ilesia romanica, con patrozinio reyal.

Se ba fer importante, en rematar a Guerra de Suzesión, o patronato e relazión d'o rei Felipe de Borbón con o monesterio, d'o cual en ba asumir os gastos de reforma e enamplazión d'a ilesia prenzipal (d'entre os años 1734 e 1736). Enna ilesia, se ban meter dos esculturas de chiso á l'alto d'as dos puertas laterals de l'altar. La una con a imachen d'o mesmo rei (oi día, perdida en cayer-se o tellau) e l'atra d'a reina (atualmente mutilada, pero aúnas destinxible).

A ilesia anterior, que yera fundamentalmente romanica, teneba unas galerías laterals goticas, formando un conchunto defizil de datar, anque en alsar-ze a nueba forma barroca, con o tellau muito más alto, se ban conserbar as galerías laterales. As parez d'o templo son fetas de sillars de piedra polidos enna frontera meridional, á on que s'ubre una roseta discreta e ne fa meyo tapada a paret d'o fosau que la redola, que ba ser un pensamiento prou agudo d'o mayestro construtor ta isolar-la d'a umedat d'o terreno, pos finca o conchunto en un puesto desnibelau que abría forzau que a ilesia teniese uno d'os suyos laterals parzialmente enronau enna montaña.

A nao tiene arcadas en l'alto que son fetas de ladriellos, que en o zimborrio zentral d'alto d'a cruzera son o material predominante. A cruzera sustenta o zimborrio con cuatro arcadas que dixan puesto ennos cuatro cantos suyos ta que i-aiga pechinas, á on que son marcaus en altorrelieu os cuatro bispes, pais d'a ilesia.

A portalada d'a ilesia, d'o sieglo XVIII. En 2006, dimpués de restaurar-se.
A portalada d'a ilesia, d'o sieglo XVIII. En 2006, dimpués de restaurar-se.

As arcadas formeras, que s'alzan d'entre os pilars prenzipals d'a nao zentral d'o templo, tienen importantes motibos en altorrelieu d'estilo barroco, á l'uso d'a epoca en que se ba fer a obra, compuestos fundamentalmente d'escudos chicolons (lures debuixos interiores s'han perdíu) arredolaus de grans sargas e tiras bechetals que representan cardelinas e altras fuellas carauteristicas de ierbas comuns.

A sacristía tiene dos puertas, la una á cada canto de l'altar d'a ilesia, e á l'alto d'elas s'ancuentran as esculturas d'o rei e d'a reina que ban costeyar a reforma d'a ilesia. Por baixo d'a sacristía ai una cripta á on que se feban enterramientos en ninchos.

Detalle de l'escudo d'o timpano d'a portalada
Detalle de l'escudo d'o timpano d'a portalada

A portalada d'a ilesia, enno terzeno segmento d'a suya frontera sur-ueste, ye falastrosa á saber-lo, feta de sillars polidos, tiene l'escudo emblematico d'o monesterio grabau enna piedra d'o suyo timpano.

A torre d'o campanar se ba alzar mayoritariamente enna segunda metat d'o sieglo XVIII, á mientres d'o reinau de Carlos III, anque conserba enno cuairón d'a puerta d'aczeso una figura santa grabada enna piedra, d'un santo defizil d'identificar que ye sentau á un trono con un libro en a mano. A más gran parte d'os espertos consideran que ixa piedra ye uno d'as pocas restas d'a epoca más antiga d'o monesterio que se ban conserbar ennas reformas posteriors, estando talmente d'epoca romanica.

Campanar de Sant Beuturián, d'á baixo d'a cara oriental.
Campanar de Sant Beuturián, d'á baixo d'a cara oriental.

A resta d'a torre tiene 5 pisos d'alto, e ye una d'as más altas de tod'o Sobrarbe. A estrutura ye alazetada d'entre l'abadía e ra ilesia d'o conchunto, per alto d'a sacristía meridional, e se ba construir con sillars bien parellaus, polidos, e con firmes escuadras bien definidas. A cambra d'as campanas tiene cuatro uellos; uno ta lebant, l'atro ta ponient, e dos ta'l sur, t'A Fueba, á mientres que no en tiene garra en o canto norte por á on que se troba a Sierra Ferrera e asinas no fería negozio de tener-ne. En toda a escalera ta puyar-ie se troban dibersas aspilleras por á on que en epocas de conflito se podeba disparar.

[editar] Patrimonio rescatau

Dimpués d'a Desamortizazión de Mendizábal, en l'año 1836, a ya chicota comunidat de monches que el abitaban ban marchar, e o monesterio ba quedar definitibamente desabitau. Ixe estau d'abandonamiento ba propiziar que ennos siguients 100 años, aprosimadamente, se ise malmetindo progresibamente o conchunto monastico, dica que en esprenzipar-se a decada de 1950, a inminente ruina d'o conchunto obligase que a diozesis de Balbastro abiese de rescatar toz os bienes istoricos e mobiliario, espezialmente os unos d'o templo, ta restaurar-los e repartir-los por atras ilesias d'a probinzia.

Asinas, o retablo mayor d'o templo se ba portar ta Balbastro, á on que aunas se i-puede beyer enna Seo de Balbastro. Ixe retablo, pintau enno sieglo XVI á l'alto de 5 tablas de madiera, se ba fer purgato e auno se puede beyer en esposizión.

O deambulatorio d'o claustro amuestra perfetamente l'estau d'abandonamiento e lenta restaurazión que se son fendo enno monesterio. Enna imachen, en 2006 dimpués de reponer-se as cubiertas.
O deambulatorio d'o claustro amuestra perfetamente l'estau d'abandonamiento e lenta restaurazión que se son fendo enno monesterio. Enna imachen, en 2006 dimpués de reponer-se as cubiertas.

Cosa semilar ba pasar con a sillería d'a ilesia, d'o sieglo XVIII, que se conserba enna ilesia de Boltaña. Antes yera enno coro baixo d'a ilesia, d'entre os segundo e terzeno cuerpos d'o templo, e teneba as cadieras grabaturadas con motibos bechetals e cheometricos, ennas cuals se representaban eszenas d'a bida d'o santo-abate ennos respaldos.

Atros obchetos s'han repartíu por as ilesias d'a diozesis, como candeleros, fronteras d'altars, sacras, etz. Estando talmente la uno más adestacable una mitra de l'abate, d'a segunda metat d'o sieglo XI, feta de lino con cruzetas royas e galons cusíus con filos d'oro, unica en España, que se troba atualmente en o Museyo Diozesano de Balbastro[4].

[editar] Falordias e mitos locals

  • De Sant Beturián en Sobrarbe se'n dize que ye o puesto á on que se ba enterrar o rei Enego Arista e tammién o rei Gonzalo d'o reino de Sobrarbe. Ista informazión ye de mal fiar, anque as enscripzions enno sarcofago e capelleta que se trobaban enna ilesia parix que ye ixo el que dizen.
  • Tammién s'ha dito que se ba fer en o monesterio a primera trobada d'entre as representazions de Remiro II e o conte Ramón Berenguer III de Barzelona ta apalabrar o matrimonio d'os suyos fillos que abría de dar a Corona d'Aragón. Ixas informazions nunca no s'han podíu contrastar.

[editar] Restaurazión

l'Estau d'a ilesia de Sant Beuturián en l'año 2000, d'antes no se poniesen as cubiertas que yera todo á la intemperie. Por alto d'as arcadas se beye a Sierra Ferrera.
l'Estau d'a ilesia de Sant Beuturián en l'año 2000, d'antes no se poniesen as cubiertas que yera todo á la intemperie. Por alto d'as arcadas se beye a Sierra Ferrera.

En l'año 1992, o Ministerio de Cultura d'España ba conzeder a cantidat de 50 millons de pesetas (bels 300.000 €) ent'a suya restaurazión, pos ya se trobaba por ixa epoca en estau de ruina. Años dimpués, d'entre 2000 e 2002 se ban destinar 780.000 € ta ficar-le unas cubiertas probisionals que frenasen a degradazión de l'interior d'a ilesia, á on que ya s'eba perdíu gran parte d'o balor artistico d'os altorrelieus barrocos e d'as esculturas en cayer o tellau.

Á l'año siguiente, (2003), o Gubierno d'Aragón ba destinar 120.000 € ent'a restaurazión d'a torre suya, a portalada, e a consolidazión d'a nao zentral d'a ilesia, anque s'abió de meter atra remesa de dineros en 2004 ta recuperar os desperfetos que eba feito una turbera ennas cubiertas que teneba l'edifizio. No obstante, as interbenzions fetas han estau de tod'á masiau pocas e simpleras t'acompletar-ne l'aspeuto, e se conoze que de 2005 esiste un compromiso d'o Gobierno d'España (anque sin de zifras ni calendatas concretas d'atuazión) ta meter os dineros que calen e refer-lo entero[5]. Atras aportazions de fuera d'organismos ofizials s'han feto, sobre todo por mano de meyos de comunicazioón e entidaz interesadas enna istoria aragonesa[6].

[editar] Galería

[editar] Referenzias

  1. Declarazión de Bien d'Interés Cultural enno BOA Num. 35 publicau o 22 de marzo de 2002.
  2. Afirmazión enna web LaFueva.com de l'achuntamiento d'A Fueba, enna sezión Lugares de interés en la zona. Consultada 16 de setiembre de 2007.
  3. San Victorián, Monasterio de enna Gran Enciclopedia Aragonesa Online, enno 4eno parrafo. Consultada 16 de setiembre de 2007.
  4. San Victorián enno portal RománicoAragonés.com. Consultada 16 de setiembre de 2007.
  5. Articlo "Haciéndolo tan mal ¿Cómo vamos a...". Consultau o 16 de setiembre de 2007.
  6. Sezión La Ruta de San Victorián enna pachina web d'o monezipio d'O Pueyo d'Araguás. Consultau o 16 de setiembre de 2007.

[editar] Enrastres esternos

Se beigan as imachens de Commons sobre o monesterio de Sant Beuturián.
En atras luengas