En/ne

De Biquipedia

A particla pronominoalberbial en/ne bien de o latín INDE, esiste en aragonés, catalán, gascón, oczitán, franzés, italián y lenguas relazionatas d'arredol. Esistiba tamién en castellán antigo, y lo trobamos güei fosilizato en a costruczión por ende. A forma arcaica ende, nde, etz... ye rechistrata en Ansó como muito minoritaria y tamién en lugars de o Baxo Aragón istorico como Ariño u Alloza.

Se fa serbir pa referir-se a un sustantibo en estos casos:

  • Cuan no ye con articlo determinato:
    • Quiers bin?
    • No, no en quiero
    • No, no en quiero prener ni una gota
  • Cuan ye con un numeral cuantitatibo u indefinito:
    • No tién un fillo, en tién tres
    • Agora baixa tanta augua por o río que ya en torna a saltar por l'azute.
  • Cuan tenemos un adchetibo pronominalizato y fa referenzia a este tipo de sustantibo:
    • Tiens güellas negras? No, nomás en tiengo que de blancas
    • Tiens bin blanco? No, nomás en tiengo que de negro
  • Cuan un sustantibo sin articlo ye con a preposición de:
    • I eba muitos codoños y emos cullito un capazo de codoños
    • I eba muitos codoños y n'emos cullito un capazo.
  • Reproducir un complemento preposizional introduzito con a preposición de
    • Yes contento de o que fas? Si en soy satisfeito
    • Enantes me fablaba de totas ixas cosas, agora ya no me'n fabla
    • D'ixe forato me'n salieron dos paniquesas
  • En relazión á o zaguero, s'emplega con os berbos reflesibos de mobimiento, porque indican punto de partita, d'acá, d'astí, d'allí, etz...:
    • Me' n boi ta Torrero
    • Te' n fués enta tierra plana
    • Ya se' n ban