Baxorribagorzano

De Biquipedia

Bariedaz de l'aragonés
Baxorribagorzano
Nombre local: Baxorribagorzano
Charradors: ?
Localizazión cheografica: Ribagorza
Lugar(s) prenzipal(s): Aguilar, Abenozas, Santa Liestra,
Besians, Zentenera, Perarrúa,
Ixep, Torrobato, Torre d'Esera,
Graus, Capella, Puebla de Castro,
Olbena, Estada,
Estadiella y Fonz
Rasgos dialeutals: De transizión ta o catalán
Bitalidá: Alta
Escritors prenzipals:

O baxorribagorzano ye un dialeuto de l'aragonés que se charra en lugars de a Baxa Ribagorza entre Aguilar y Fonz.

Dende Norte enta Sur: Aguilar, Abenozas, Santa Liestra, Besians, Zentenera, Perarrúa, Ixep, Torrobato, Torre d'Esera, Graus, Capella, La Puebla de Castro, Olbena, Estada, Estadiella y Fonz.

En a baxa Bal d'Isabana y más a o sur, en a marguin cucha de l'Esera entra en contauto con o catalán ribagorzano. Seguntes Artur Quintana, a línea de lugars de difizil clasificazión Torres-Chuseu-Alins desepara a l'uest os lugars de El Soler, Torlabat, Capella, La Puebla del Mon, Castarllenas, Pueyo de Marguillén y Aguilaníu, clasificables como aragonesofablans, de os lugars de Poziello, Llaguarres, Aler, Calasanç, Sanui, y San Esteban del Mall, clasificables como catalanofablans.


[editar] Fonetica

  • A bocal -o se conserba por un regular, a perduga no ye frecuén:
    • fierro, mano, grausino, camino
  • O diftongo ue debán de yod cuasi no se troba güei:
    • ojo en cuenta de güello
    • noche en cuenta de nuei(t)
  • Trobamos bels casos de no diftongazion de a E curta latina:
  • el e en cuenta de el ye
  • tu es en cuenta de tu yes
  • peu en cuenta de pie (probablemén un catalanismo)
  • ben en cuenta de bien
  • tamé en cuenta de tamién
  • O grupo aragonés -it- deribato de os latinos -CT-, -ULT- ye cuasi castellanizato de tot.
    • fecho, leche, ocho, noches, mucho, cuchilla, escuchá.
  • Pero puede conserbar-se en palabras que no s'emplegan tanto: dreto, (Graus), o en bels lugars, (feito > fei en Estadiella, y testimoniato como poco emplegato en Graus).
  • O diftongo -iello en l'achiquidor s'ha castellanizato enta -illo:
    • ixartillo, o toponimo Panillo

Tiene menos carauters comunes con o catalán que o charrar de a Bal de Benás, pero tamién tiene menos carauters aragoneses. Graus, un lugar prou gran, ha tenito influyenzia en a castellanización de a Baxa Ribagorza y mesmo en o catalán de a Bal de l'Isabana. O charrar de Fonz ye menos castellanizato que o charrar grausino encara que ye más a o sur.


Dialeutos de l'aragonés
Aragonés meridional | Aragonés oriental | Aragonés ozidental | Aragonés zentral | Chodigoaragonés† | Nabarro† | Rioxano


Bariedaz orientals de l'Aragonés
Altorribagorzano | Benasqués | Baxorribagorzano | Campés | Chistabín | Estadillano | Fobano | Fonzense | Grausino | Ribagorzano |