Luengas polinesias

De Biquipedia

Luengas polinesias

Mapa d'a Polinesia, en l'ozeán Pazifico
Parlatas en: islas d'o Pazifico (Polinesia)
Clasificazión: Luengas austronesias

 Luengas malayopolinesias
  Luengas ozeanicas
   Luengas polinesias

Se beiga tamién:
Filo austronesio

Es idiomas polinesios son un grupo prou omochenio de más de trenta luengas, parlatas á la rechión d'o Pazifico conoixita como Polinesia. Perteneixen á la gran branca d'idiomas ozeanicos, en o filo austronesio (malayopolinesio).

L'alta omocheneidat d'o grupo d'as luengas polinesias (se beigan baixo belas correspondenzias internas) ye debita á l'asentadura relatibament rezient d'es polinesios en as islas d'ixa rechión, abe nomás que uns 2000 años.

O idioma polinesio más parlato ye o samoán, con uns 370.000 parladors. D'entre as altras luengas polinesias, nomás que tres plegan ta es 100.000 parladors: o maori, o taitián e o tongalés.

Contenius

[editar] Clasificazión

En os zaguers dezenios, a clasificazión tradizional d'as luengas polinesias s'ha basato esenzialment en as proposatas per A. Pawley [1] e per R.C. Green[2], en 1966. Encara que o estallo d'o protopolinesio en dos brancas, a tongalense e a nuclear, contina azeptando-se, a sozdibisión d'o nuclear en una branca samoano-periferica e una altra d'oriental no ye guaire refirmata actualment per es lingüistas[3], que consideran muitos d'ixes idiomas como brancas independients, ya que acollar-los en un grupo no podeba chustificar-se per meyo d'as innobazions compartitas. A clasificazión emplegata astí baixo sigue o modelo rebisato per J. Marck[4], basata en o estudio d'os cambios fonolochicos esporadicos entre as diferents luengas:


Protopolinesio

  • Prototongalense:
    • Idiomas tongalenses
      • tongalés
      • niueán
  • Protopolinesio nuclear:
    • pukapukán
    • uveán oriental
    • futunés oriental
    • uveán ozidental
    • futunés ozidental
    • maeán
    • fila-mele
    • tikopián
    • anután
    • rennellés
    • Protoellicense:
      • Samoán
        • samoán
      • Idiomas ellicenses
        • nukuoro
        • kapingamarangi
        • nukuria
        • takuu
        • nukumanu
        • luangiua
        • sikayanés
        • tokelauán
        • tuvaluán
      • Protopolinesio oriental
        • Pascuense
          • rapanui
        • Polinesio oriental zentral
          • Prototaitián
            • taitián
            • maori
            • tuamotuán
            • rarotongán
            • mangayán
            • tongareván
            • rakahanga-manihiki
          • Protomarquesián
            • marquesán
            • mangareván
            • hawayán

[editar] Correspondenzias internas

Muitos d'os bocables d'as luengas polinesias continan estando cognatos claros. Iste cuatrón astí baixo en amuestra bels ixemplos con una selezión prou representatiba d'o grupo lingüistico:

Tongalés Niueán Samoán Sikayanés Takuu Rapanui Taitián Rarotongán Maori Marquesán sept. Marquesán merid. Hawayán
zielo /laŋi/ /laŋi/ /laŋi/ /lani/ /ɾani/ /ɾaŋi/ /ɾaʔi/ /ɾaŋi/ /ɾaŋi/ /ʔaki/ /ʔani/ /lani/
aire d'o norte /tokelau/ /tokelau/ /toʔelau/ /tokelau/ /tokoɾau/ /tokeɾau/ /toʔeɾau/ /tokeɾau/ /tokeɾau/ /tokoʔau/ /tokoʔau/ /koʔolau/
muller /fefine/ /fifine/ /fafine/ /hahine/ /ffine/ /vahine/ /vaʔine/ /wahine/ /vehine/ /vehine/ /wahine/
casa /fale/ /fale/ /fale/ /hale/ /faɾe/ /haɾe/ /faɾe/ /ʔaɾe/ /ɸaɾe/ /haʔe/ /haʔe/ /hale/
pai / mai /motuʔa/ /motua/ /matua/ /maatua/ /matuʔa/ /metua/ /metua/ /matua/ /motua/ /motua/ /makua/

Puet beyer-se como belas correspondenzias entre diferents luengas polinesias son regulars. Per ixemplo, os sons maoris /k/, /ɾ/, /t/, and /ŋ/ se corresponden con os sons /ʔ/, /l/, /k/, e /n/ d'o hawayán. Asinas, "ombre" ye tangata en maori e kanaka en hawayán, u "largo" ye roa en maori e loa en hawayán. A conoixita salutazión hawayana aloha se corresponde con a maori aroha, "amor, afeuto".

Os pareixitos en o bocabulario esenzial permeten es parladors d'entender en un grau prou alto á es polinesios d'altras islas. En os casos que una luenga concreta amuestra grans diferienzias inasperatas en o suyo lecsico, probablement se debe á bela situazión de "tabuizazión" de parolas.

Muitas d'as luengas polinesias han patito drasticament os efeutos d'a colonizazión europea. O maori e, más clarament, o hawayán, han perdito terrén á grans trangos debant d'a potenzia d'a luenga anglesa, e nomás en os zaguers años pareix que se fayan bels abanzes enta la suya recuperazión.

[editar] Binclos esternos

[editar] Referenzias

[editar] Notas

  1. Pawley, Andrew (1966), Polynesian languages, a subgrouping based on shared innovations in morphology (en: Journal of the Polynesian Society, bol 75, pp 39-64). Wellington. Polynesian Society
  2. Green, Roger C. (1966), Linguistic subgrouping within Polynesia: The implications for prehistoric settlement (en: Journal of the Polynesian society, bol 75, nº1, pp 6-38). Wellington. Polynesian Society
  3. Otsuka, Yuko (2005), History of Polynesian Languages, University of Hawai'i Acz. 3 chin. 2008 (anglés)
  4. Marck, Jeff (2000), Topics in Polynesian languages and culture history. Canberra: Pacific Linguistics.

[editar] Bibliografía

(en)

  • Krupa V. (1975-1982). Polynesian Languages, Routledge and Kegan Paul
  • Irwin, Geoffrey (1992). The Prehistoric Exploration and Colonisation of the Pacific. Cambridge: Cambridge University Press.
  • Lynch J. (1998). Pacific Languages : an Introduction. University of Hawaii Press.
  • Lynch, John, Malcolm Ross & Terry Crowley (2002). The Oceanic languages. Richmond, Surrey: Curzon Press.