Boarische Aussprach

Aus Wikipedia


Image:Qsicon Ueberarbeiten.png Dea Artikl is grod no a Skizzn. Wanns oan gibt, dea meahra woaß zu dem Thema, dea is' recht herzle dazua eiglodn, ebbs dazu zum dazuaschreim. Wanns'd a Huif dazu brauchst, deafma an d'Frongsaitn oda an d'Huifn vo da deitschn Wikipedia erinnan.

Zur Aussprach: alles is recht woach, die Harten Konsonanten wia P, K, T wer'n eher wia B, G, und D ausgsprocha. Aber ned immer.

Manche Lautkombinationen werd'n einfach austauscht.

Des middlhochdeitsche "ei" werd im Boarischn meistns "oa" gsprocha. Im Nordboarischn konns a "oi" sein und ostmittlboarischn zum Deil a "aa". De "Geißel" -> "Goaßl" oda a "Goisl", "ein Ei" -> "a Oa" "Zwei Eier" -> "zwoa Oa". Des "oa", "aa", "oi" san olles Zwielaut de fließend gsprocha wern.

Oba aufbassn: drei bleibt drei (im middlhochdeitschn hots dri ghoaßn) !

"al" wird meistens zu "eu" (wie bei Eule) also nicht oi, wie oft geschrieben: "meine Alte" -> "mei Eude", Wald -> Weud, Kalt -> keud usw.

"eu" seinerseits wird meistend zu "ei": Heute -> Heid, Freude -> Freid , Häuser -> Heisa, treu -> drei.

Des hochdeitsche Wort "ein" werd im Boarischn aufteilt. Als Artikel werd "a" (hell ausgesprochen) draus, während des Zahlwort zu "oa" werd: Ein Haus -> a Haus, oa Haus wenn es si auf de Anzahl beziagt.

"er" im Auslaut werd zu "a" (helles a): teuer -> deia heuer -> heia

"e" oder "en" im Auslaut wird oft zu "m" oder "n": Suppe -> Subbm, Taste -> Tasdn, kasten -> Kasdn.

De Lautkombination "Ges" werd wia a X oda "Gs" g'sprocha: Gesundheit -> Xundheid, gesoffen -> xuffa, Volksgesangsverein -> Voixxanxverei.

"ch" werd am Wortanfong ollawei wia "k" gsprocha: Chiemsee -> Kiemsee, Chemie -> Kemie, Chor -> Kor

Des "g" bei "ig" werd wia "g" oda "k" ausgsprocha: Ludwig -> LudwiG, zwanzig -> zwanziG oda zwanz'G.

(Im Mittl- und Norddeitschn werd "Ch" wia "ch" und ig" wia "ich" gsprocha. Des guit oba net fir de siddeitsche Hochsproch und erscht recht net fir's Boarische)

[dro wärkln] Systematische Eiordnung

De vawendtn Sondazeichn orientiern se an de Regln, wia's im Artikl Boarische Umschrift festghoitn san, des hoasst å is zwischn o und a, à is a hells a. A doppeida Vokal (z.B. "åå") werd lang gsprocha.

Standarddeitsch Mittlhochdeitsch Westmittlboarisch Ostmittlboarisch Nordboarisch Südboarisch
Beispui Laut Beispui Laut Beispui Laut Beispui Laut Beispui Laut Beispui Laut
Wasser a wazzer a Wåssa å Wåssa å Wåsser, Wòsser å, ò    
Platz a plaz a Blååz åå Blååz åå Blooz oo    
Nagel aa nagel a Nåågl åå Nåågü åå Noogl oo    
Wägen, Wagen ää wägen ä Wààng àà Wèèng, Wåång èè, åå Wààng àà    
Bett e bette e Bètt è Bètt è Bett e    
Esel ee esel e Eesl ee Èèsl èè Eesl,
Iisl, Iasl (N)
ee,
ii, ia
   
recht e rëht ë rècht è rächt ä rècht è    
Dreck e drëc ë Dreeg ee Drèèg èè Dreeg ee    
Feder ee vëder ë Feder ee Fèèda èè Feder ee    
Kinn i kinne i Kinn i Kiinn ii Kinn i    
Fisch i visch i Fiisch ii Fiisch ii Fiisch ii    
nieder ii nider i niada ia niada ia nieder ii    
Glocke o glocke o Glockn o Glockn o Glockn o    
Frosch o vrosch o Froosch oo Froosch oo Froosch,
Fruusch, Fruasch (N)
oo,
uu, ua
   
Vogel oo vogel o Voogl oo Voogü oo Voogl,
Vuugl, Vuagl (N)
oo,
uu, ua
   
Frösche ö vrösche ö Fresch e Frèsch è Fresch e    
Vögel öö vögel ö Veegl ee Vèègü èè Veegl,
Viigl, Viagl (N)
ee,
ii, ia
   
dumm u tumb u dumm u dumm u dumm u    
Guss u guz u Guß u Guus uu Guuß uu    
Schlüssel ü slüzzel ü Schlissl i Schlissl i Schlissl i    
Flügel üü vlügel ü Fliigl ii Flügü ü Fliigl ii    
Brücke ü brücke, brucke ü, u Bruck u Bruckn u Bruck u    
Schaf aa schâf aa Schååf åå Schååf åå Schòuf òu    
Käse ää kæse ää Kààs àà Kààs àà Kààs àà    
Schnee ee snê ee Schnää ää Schnää ää Schnèj èj    
Eis ai îs ii Eis ài Äès äè Eis ài    
rot oo rôt oo roud ou rood oo ròut òu    
böse öö bœse öö bèès èè bääs ää bèjs èj    
Haus au hûs uu Haus au Håus åu Hàus àu    
Häuser oi hiuser üü Hàiser ài Häèsa äè Hàiser ài    
Feuer oi viur üü Fàia ài Fäèa äè Fàier ài    
breit ai breit ej broad oa broad oa broat,
brååt (N)
oa,
åå
   
Leiter ai leiter ej Loadda oa Loata oa Loitern oi    
fliegen ii vliegen ii fliang ia fliang ia flejng ej    
Kuh uu kuo uo Kua ua Kua ua Kou ou    
Kühe üü küe üe Kia ia Kia ia Kej ej    
Mann a + n     Mo, Moo o, oo Mââ ââ Mãã, Moo,
Moa (N)
ãã, oo,
oa
   
Stein ai + n     Schdoa oa Schdàà àà Schdoa, Schdoi,
Schdåå (N)
oa, oi,
åå
   
Hals a + l     Hois oi Håis åi Hòls òl    
Geld e + l     Gejd, Gäjd, Goid ej, äj, oi Gööd öö Göld öl    
wild i + l     wuid ui wüüd üü wüld ül    
Schnabel, scheppern b, p     Schnobe, Schnowe b, w Schnåwü, schääwan w Schnoowl, scheewern w    
Weg, mager g     Weg, mooga g Wèèg, mååga g Weech, moocher ch    
ich, noch ch     i, nu, no ---- i, nu ---- i, nu ----    
reden, Schlittn d, t     reen, Schliin ---- rèèn, Schlii'n ---- reen, Schliin ----    
erst, Ferse, Kasper s     erscht, Fersn, Kàschperl sch, s èascht, Fèaschn, Kaschbal sch erscht, Ferschn, Kàschperl sch    
fest, du sagst s     fest, du sågst s fèst, du sågst s fest, du sågst s    
leben, reden, legen -en     leem, reen, leeng -m, -n, -ng lèèm, rèèn, lèèng -m, -n, -ng leem, reen, leeng -m, -n, -ng    
kommen, kennen, singen -en     kemma/kumma, kenna, singa -a kumma, känna, singa -a kumma, kenna, singa -a    
schauen, schneien, bauen -en     schaung, schneim, baun -ng, -m, -n schâûn, schnêîm, bâûn -n, -m, -n schaua, schneia, baua -a    
mehr, Jahr, Bier, Schnur   mêr, jâr, bier, snuor   mehra, Joar/Jòòr, Bia, Schnua(r)   mèa, Jåa, Bia, Schnua   mèjă, Jòuă, Bejă, Schnouă Dreilaute    
                (N) = im Norden des Sprachgebiets      


[dro wärkln] Schaug áá unta