Англа-амерыканская вайна 1812-1814
Зьвесткі зь Вікіпэдыі — вольнай энцыкляпэдыі.
АНГЛА-АМЕРЫКАНСКАЯ ВАЙНА 1812-1814, у амер. гіст. вайна 1812, вайна між Вялікабрытаніяй і ЗША, якая вялася з 18.6.1812 па снежань 1814.
Асноўнымі прычынамі вайны былі ўзмацненне ў пач. 19 ст. канкурэнцыі брытанскаму марскому гандлю з боку амерыканскага і рэакцыя Вялікабрытаніі (захоп амерыканскіх караблёў, якія вялі гандаль з Францыяй; захоп да 1810 Вялікабрытаніяй каля 4 тыс. натуралізаваных у ЗША маракоў, на думку брытанцаў -- дэзерціраў) і палітыка экспансіі ЗША ў тагачасную брытанскую Канаду і рэакцыя Вялікабрытаніі (узбройванне Вялікабрытаніяй індзейцаў, якія нападалі на тагач. заходнюю мяжу ЗША). ЗША спынялі марскі гандаль з Еўропай ў 1807 і 1809. У пач. 1811 ЗША спынілі гандаль з Вялікабрытаніяй, фармальна ў адказ на кантроль брытанскім флотам амерыканскага марскога транспарту і гандлю з Еўропай.
Не ведаючы, што брытанская блакада Францыі была знятая за 2 дні да таго, карыстаючысмя абурэннем амерыканскага грамадства супраць брытанскай палітыкі на моры, а таксама не без разліку на лёгкую перамогу, Кангрэс ЗША абвясціў вайну Вялікабрытаніі 18.6.1812. Вялікабрытанія ў гэты час вяла вайну на іспанскім ТВД і на моры з Францыяй.
Гаспадарчыя вынікі пачатку вайны з ЗША для Вялікабрытаніі былі вельмі адчувальнымі. Ужо пасля спыненню гандлю гадавы брытанскі экспарт у Паўночную Амерыку панізіўся з 11 да 2 млн. фунтаў стэрлінгаў, а тэкстыльная вытворчасць Брытаніі адчула вялікі недабор амерыканскай бавоўны; пасля пачатку вайны ў Манчэстары працягвалі дзейнічаць толькі 6 тэкстыльных фабрык з 38, а заробкі ткачоў у Глазга панізіліся з 17 шыл. 6 пенсаў за тыдзень да 7 шыл. 6 пенсаў.
Вайна вялася з пераменным поспехам. Брытанскія войскі ўзялі Дэтройт 16.8.1812. На працягу 1812 амерыканцам ўдалося дамагчыся пэўных поспехаў на моры: "Эсекс" захапіў "Алерта" 13.8.1812, "Канстыт'юшн" патапіў "Гер'ера" 19.8.1812, "Уосп" захапіў "Фроліка" 18.10.1812, "Юнайтэд Стэйтс" перамог "Мацыдоніяна" каля Азорскіх а-воў 25.10.1812, "Канстыт'юшн" перамог "Джаву" 29.12.1812.
Амерыканскі рачны флот перамог на возеры Эры 10.9.1813 (гл. таксама О. Х. Перы). Амерыканскія войскі перамаглі пад Тэмс (Антарыё) 5.10.1813, але не змаглі ўвайсці ў Канаду. Гарады Йорк (Таронта) і Буфала былі спалены. У Верхняй Канадзе амерыканскія войскі перамаглі пад Чып'ювай 5.7.1814.
Пасля перамогі саюзнікаў над Напалеонам (1814) у Еўропе вызваліліся значныя сілы брытанскіх войскаў, якія да таго часу атрымалі вялікі ваенны досвед у іспанскіх кампаніях пад кам. Велінгтона, частку з іх з Бардо паслалі ў Амерыку.
У жніўні 1814 брытанскія войскі (ген. Роберт Рос) высадзіліся ў зал. Чэсапік (Мэрыленд), перамаглі амерыканскія войскі 24.8.1814, узялі Вашынгтон, спалілі ўсе публічныя будынкі (найперш, Капітолій і Белы дом). Міліцыя Мэрыленду спыніла іх далейшы наступ 12.9.1814, была адбіта брытанская атака з мора на Балтымар 13-14.9.1814 (гл. таксама "Зорна-палосны сцяг"). Амерыканскі флот перамог на возеры Шамплэйн 11.9.1814.
Паводле дамовы ў Генце (падпісана 24.12.1814) было адноўлена даваеннае тэрытарыяльнае становішча.
8.1.1815 брытанскія войскі (каля 5300 чал.), якія не атрымалі звестак пра канец вайны, атакавалі амерыканскія ўмацаванні пад Новым Арлеанам. Брытанцы страцілі больш за 2000 чал., амерыканцы 71. Гл. таксама: Эдуард Пэкенхам.