Yaou (planedenn)

Diwar Wikipedia, an holloueziadur digor

"Yaou" a adkas amañ. Evit implijoù all, gwelet Yaou (digejañ).
Yaou
Simbol astronomek Yaou
Doareennoù orbitel
radius krenn 778 412 027 km
5,2 ua
Ezkreizegezh an orbit 0,048 392 66
Period revolusion
sideral
4 335,3545 d
11 a 317 d 14,51 h
Period sinodek 398,8613 d
Tizh orbitel krenn 13,0572 km/s
Anklinadur an orbit 1,305 30°
Niver a satellitoù naturel 63
Doareennoù fizikel
Diametr kehederel 142 984 km
Diametr polel 135 135 km
Platadur 0,064 87
Mas 1,8986×1027 kg
Mas volumek krenn 1 326 kg/m³
Gravitadur war-c’horre 23,12 m/s²
Period troial 0,413 51 d
Anklinadur an ahel 3,12°
Albedo 0,52
Tizh achap 59,5 km/s
Temperadur war-c’horre
min krenn maks
110 K 152 K --- K
Doareenoù an atmosferenn
Gwask atmosferek 70 kPa
Hidrogen H2 >81 %
Heliom He >17 %
Metan CH4 0,1 %
Dour H2O (aezhenn) 0,1 %
Amoniak NH3 0,02 %
Etan C2H6 0,0002 %
Hidridenn fosfor PH3 0,0001 %
Sulfidenn hidrogen SH2 <0,0001 %

Yaou zo ur blanedenn ramzek ha gazus, an hini vrasañ e sistem an Heol hag ar bempvet hini pa guitaer an Heol. Dont a ra hec’h anv eus anv an doue roman Jupiter. He mas a dalvez kement ha 2,5 gwech hini holl blanedennoù all an Heol asambles. Simbol astronomek ar blanedenn eo skeudenn luc'hed an doue.

Gwelet e c'hall bezañ Yaou en oabl gant an daoulagad noazh hag ar pevare skedusañ objed goude an Heol, al Loar ha Gwener eo.

Avelioù kreñv a c’hwezh e gwiskadoù diavaez ar blanedenn. An tarch ruz zo ur zonenn dreistgwask evezhiet abaoe ouzhpenn 300 vloaz.


Taolenn

[kemmañ] Doareennoù fizikel

[kemmañ] Kompozision diabarzh

Diasur e chom an anaoudegezh eus kompozision ar blanedenn Yaou, diazezet ma'c’h eo war vuzulioù ameeun. D’ober Jupiter ec’h afe ur c’hrek roc’hellek silikatoù hag houarn (a vent gant an Douar ha gant ur mas etre 10 ha 15 gwech hini an Douar), gronnet gant hidrogen er fazenn vetalek solut, hemañ d’e dro gronnet gant hidogen likid (un tamm evel ar merkur), hag hemañ d’e dro gronnet gant hidrogen gazus.

Abalamour d’ar pezh mell gwask ganet diwar mas Yaou ec’h eo uhel-tre an temperadur e diabarzh ar blanedenn (mekanism kenwask gravitadurel Kelvin-Helmholtz). E-tro 20 000 K e talvezfe temperadur ar c’hrek. Gant ur mas 84 gwech brasoc’h e vije bet uhel a-walc’h an temperadur e kreiz ar c’hrek evit ma krogje fuzion an hidrogen. Yaou neuze a vije deuet da vezañ ur steredenn.

Skinañ a ra Yaou muioc’h a energiezh eget na resev digant an Heol. E demperadur uhel zo kaoz d’ar pezhioù fiñvoù koñveksion en e wiskadoù likid ha da diblasadennoù ar c’houmoul en atmosferenn.


[kemmañ] Atmosferenn

Atmosferenn Yaou zo graet gant e-tro 86 % hidrogen ha gant 14 % heliom. Enni ez eus ivez eskennoù metan, aezhenn dour, amoniak, hag eskennoù bihan a garbon, etan, sulfidenn hidrogen, neon, oksigen, hidridenn fosfor ha soufr.

Ar gompozision-mañ a vefe heñvel-tre ouzh hini an nivlennad planedel e pennorin sistem an Heol.


Skeudenn Yaou gant livioù gwirion graet gant ar sontenn Cassini d’an a viz Kerzu 2000 da 5h30 UTC.
Skeudenn Yaou gant livioù gwirion graet gant ar sontenn Cassini d’an a viz Kerzu 2000 da 5h30 UTC.

Sadorn zo dezhañ ur gompozision heñvel, met Ouran ha Neizhan zo kalz nebeutoc’h a hidrogen hag heliom enne.

Soñjal a reer ivez ez eus tri gwiskad koumoul diforc’h en atmosferenn Yaou :

  • An hini diavaesañ, e-tro 100 km donder, a vefe graet gant koumoulennoù skorn amoniak.
  • An eil, e-tro 120 km donder, a vefe graet gant koumoulennoù hidrogenosulfidenn amoniom (NH4HS).
  • An hini diwezhañ, e-tro 150 km donder, a vefe graet gant koumoulennoù dour ha skorn.

Fiñval a ra atmosferenn diavaez Yaou hervez un troiadur diferañsiel, remerket evit ar wech kentañ gant Jean-Dominique Cassini e 1690. Troiadur atmosferenn bolel Jupiter a bad e-tro 5 munutenn muioc’h evit hini an atmosferenn gehederel. En tu-hont da se ez eus aridennadoù koumoulennoù a red a-hed serten ledennoù en tu enep d’ar pennavelioù. An avelioù a c’hell tizhout 600 km/e. Dont a rafe ar sistem avelioù-mañ eus gwrez diabarzh ar blanedenn. Diwar an interaksionoù etre ar sistemoù redoù-se e teu arnevioù ha strafuilhoù a-blasoù, evel an Tarch Ruz Bras, hag a zo dioutañ un ovalenn ledan a 12 000 km war 25 000 km ha stabil-tre : gwelet oa bet dija gant Cassini tri c’hantved zo. Tarchoù bihanoc’h zo bet evezhiet ivez.

E gwiskad diavaesañ atmosferenn Jupiter ez eus kristalioù skorn amoniak. Dont a rafe livioù ar c’houmoul eus an elfennoù kimiek e kementadoù munut en atmosferenn.




[kemmañ] Loarennoù Yaou

Gwelet ar pennad gouestlet da : Loarennoù Yaou.
63 loarenn a zo bet renablet betek-henn, darn a zo bras ha dizoloet int bet abaoe pell (graet e vez al loarennoù galilean eus ar peder vrasañ), ha darn all a zo bihan ha dizoloet int bet nevez 'zo.




Koskoriad an Heol
Skeudenn:Pianeti-NoPluto.png
Planedennoù: Merc'her - Gwener - Douar - Meurzh - Yaou - Sadorn - Ouran - Neizhan
Planedennoù korr: Keres - Ploudon & C'haron - Eris
Loarennoù pennañ: Loar - Phobos - Deimos - Io - Europa - Ganymede - Callisto - Titan - Titania - Triton
Traoù all: Heol - Gouriziad asteroidennoù - kometennoù - Gouriziad Kuiper - Koumoulennad Oort - Disk strewet
Gwelet ivez : Listennad adplanedennoù koskoriad an Heol