Emgann Badon

Diwar Wikipedia, an holloueziadur digor

Emgann Badon

Ar roue Arzhur o tegemer Kadelvouc'h
Deiziad: etre 493 ha 516
Lec'h: Enez Vreizh
Disoc'h: trec'h ar Vrezhoned
Emgannerien
Brezhoned Angl-ha-Saozon
Pennoù-brezel
Arzhur Aelle Suseks
Niver a emgannerien
Dianav Dianav
Tud lazhet
Dianav Dianav


Emgann Badon (Kembraeg Mynydd Baddon) a voe unan eus emgannoù m'eo bet trec'h, hervez an hengoun, ar roue Arzhur d'an Angled-ha-Saozon. Evel lodenn vuiañ an darvoudoù eus ar maread-hon n'anavezer nemet nebeut a draoù diwar-e-benn. Ar ger a implj Gweltas da gomz a-zivout an emgann (obessio) a zamveneg e voe ur seziz kentoc'h eget un emgann gwir. N'anavezer ket kennebeut en un doare sur piv a voe pennoù an div lu ha pelec'h e stourmont. An Annales Cambriae a lâr e voe "Arzhur" ar jeneral brezhon met, daoust ma'z eo istorel an dud arall e venegont, an dra-se ne dalvez ket ne oa bet ket an Arzhur-se un dudenn vojennel a vefe bet taolet kurioù ur penn-brezel disoñjet warnañ.

Taolenn

[kemmañ] An andonioù

Anavezout a reer emgann Badon dre zaou andon dizalc'h, ar pezh a ziskouez n'eo ket an emgann mojennel. Gweltas a veneg anezhañ en e De Excidio Britanniae ha lârout a ra o-defe gounez ar Vrezhoned un maread hir a beoc'h ag-e-drugarez. Hervezañ e vefe c'hoarvezet e deiz e c'hanidigezh, 44 bloaz kent m'en doa skrivet e levr. Beda, a implije oberenn Gweltaz a lâr e c'hoarvezas an emgann 44 goude donedigezh ar Saksoned e Preden, avat ha n'eo ket sur pe eilstumm eo an hini vat. An dornskrid a rae Beda gantañ a oa koshoc'h eget an hini a zo ganor, met an dra-se ne dalvez ket e oa fiziusoc'h.

En Annales Cambriae eo meneget emgann Badon evel-se :

516 : Emgann Badon a zougenas Arzhur kroaz hon Aotrou e-pad tri devez ha tri nozvez war e zivskoaz ha an drec'herien a voe ar Vrezhoned

Darn vrasañ ar glaskourien a gred ez eo "divskoaz" ur fazi hag eo ret lenn "skoed" en e lec'h. Daveiñ a rafe an destenn ouzh ur c'hroaz livet war skoed Arzhur. Ur penn-brezel kristen o stourm ouzh enebourien bagan a vefe bet hemañ.

An Historia Britonum skrivet gant Nennius war-dro 820 a gomz eus emgann Badon ivez, met, en abeg e skrivadur diwezhat, nebeutoc'h fizius eget Gweltas pe an Annales Cambriae. Hervezañ e vefe bet c'hoarvezet emgann Badon e-kichen un dorgenn hag en-e-bad en-defe lazhet Arzhur 940 a dud gantañ e-unan.

Ouzhpenn-se e veneg ur varzhoniezh gembraek skrivet gant Taliesin (w-d 534– w-d 599) an emgann. Hervezañ e vefe bet Arzhur penn ar Vrezhoned.

[kemmañ] Lec'h an emgann

Mut ez eo hon andon diwar-benn lec'hiadur emgann Badon. Meur a vartezaden a voe bet kinniget gant ar glaskourien, avat :

  • Kreñvlec'h Badbury, ur c'hreñvlec'h lec'hiet en Dorset er c'hroaz-hent etre daou hent roman.
  • Caer Baddan. Kinniget e voe bet al lec'hiadur gant Jafrez Menoe met n'eo ken degemeret hiziv rak n'eus ket torgenn ebet e Caer Baddan. Ouzhpenn-se e oa gant ar saksoned e vo anvet ar gêr-se Baþon, Baðon, pe Baðanceaster. Hec'h anv roman a oa Aquae Sulis. Germanek eo ar ger "Bath" posupl eo e teu anv Caer Baddan eus ur ger predenek kozh o-defe komprenet fall ar saksoned, avat.
  • Bukston en Derbyshire, lec'h ma oa ur gêr-gourounk roman.
  • Kreñvlec'h Liddington er Wiltshire
  • Solsbury Hill, e-kichen Caer Baddan, e Somerset
  • Droitwich er Worcestershire


E Burzhudoù Preden eo meneget un andon tomm hag a vefe lec'hiet e-kichen "kouronkoù Badon" (in quo balnea sunt Badonis). N'eo ket sklaer tre an destenn met sblantout a ra emañ ar c'houronkoù-mañ e-kichen un andon hollenek lec'hiet e bro an Hwicce ha pell a-walc'h eus ar mor. An dra-mañ a zamveneg e c'hoarvezas Emgann Badon e-kichen Droitwich, lec'h ma kaver andonoù hollennek hag a voe e rouantelezh an Hwicce. Ouzhpenn-se, ur c'hlosenn e dornskrid Cambridge eus De Excidio Britanniae a lec'h an emgann e-kichen genou an Hafren (que prope ostium Sabrinum), ar pezh a c'hellfe klokañ ouzh Droitwich.

Kantvedoù goude an darvoudoù e voent skrivet an testennoù avat ha posupl eo e oa bet disoñjet dija lec'hiadur resis an emgann.

[kemmañ] Amzeriad an emgann

Hervez Gweltas e c'hoarvezas emgann Badon 44 bloavez kent an amzeriad ma skrive : "ad annum obsessionis Badonici montis ... quique quadragesimus quartus ut novi orditur annus mense iam uno emenso qui et meae nativitatis est". Gouzont a reer e oa bev c'hoazh Maelgwn Gwynedd, marvet e 547 pe 549, pa skrivas Gweltas De Excidio Britanniae, ar pezh a zamveneg e c'heller lec'hiañ amzeriad an emgann etre 503 ha 505.

Hervez Beda, avat, hag a implije un dornskrid koshoc'h eus De Excidio Britanniae e c'hoarvezas 44 bloavezh goude donedigezh ar Saksoned (447 pe 449). An dra-se a lakafe amzeriad an emgann da 491 pe da 493.

Hervez an Annales Cambriae eo 516 amzeriad an emgann met tra ma implij an Annales Cambriae un daolenn-bask evit an amzeriadoù war-lerc'h 525, kalz nebeutoc'h fizus eo evit ar re arall. Ret eo dezhor notenniñ e venegont un emgann arall Arzhur Camlann e 537. Ma lec'hier Emgann Badon e 503 pe 493 e vefe ret dezhor martezeañ en-doa renet Arzhur etre 34 ha 40 bloavezh, ar pezh a zo hir evit ar maread-se.

[kemmañ] Testeni Buhezioù ar Sent

Ne gomzont ket Buhezioù ar Sent diwar-benn Emgann Badon, met diskleriadurioù a-zivout buhez Gweltaz a roont dezhor. En XIvet kantved e oant bet skrivet ha kalz eus ar pezh a laront a zo faltazius met un uebeut a glaskourien a gred e oa abeg ebet evit o skrivagnerien da faozekaat an amzeriadoù. Ouzhpenn-se ar Buhezioù a veneg Gweltas a zo dizalc'h an eil ouzh an eben rak implijout a reont dielloù manatioù disheñvel.

Hervez Buhezioù Sant Dewi, Sant Cadog ha Sant Gweltaz e weladennas Gweltaz abati Ty Gwyn e 527 pe 528 ha enep anvidigezh Dewi evel an abad peogwir eñv a oa re yaouank. Hervez Buhez David, gant Rhygyfarch e oa bet Dewi studier Sant Pol Leon e-pad dek bloavezh. An dra-se a zamveneg e oa bet ganet war-dro 514. Rhygyfarch a lâr ivez e prezegas Gweltas da vamm Dewi pa oa brazez anezhañ. Ma oa Gweltaz kozh a-walc'h da brezeg e 514 diwirheñvel eo e oa ganet kent 498.

[kemmañ] Ar jeneraled

Hervez Annales Cambriae e voe penn ar vrezhoned Arzhur. N'eo ket fizus tre an Annales kent 525 met an anv a zo meneget en un arroudenn diwezhatoc'h. Un enskrivadur kavet e Tintagel e-deus diskouezet e oa-bet ur penn-brezel brezhon gant an anv-se oberiant er rannvro ma c'hoarvezas an emgann, war a seblant.

En ur varzhoniezh diwezhatoc'h skrivet gant Taliesin eo meneget Arzhur ivez. Posupl eo, avat eo-env un dudenn liezelfennek a oa bet taolet warnañ kurioù meur a den, en o zouez ur penn-brezel eus ar Vvet kantved, an ofiser roman Lucius Artorius Castus pe tierned vrezhon evel Riothamus, Ambrosius Aurelianus, Owain Ddantgwyn ha Athrwys ap Meurig.

N'eo meneget anv ar jeneral sakson gant testenn ebet met an hini nemetañ a oa oberiant da amzer an emgann er rannvro ma seblant bet c'hoarvezet a oa Aelle Sussex, hag a ra Baeda anezhañ ar Bretwealda kentañ. Hervez un nebeut a glaskourien e c'hellfe ivez bezañ bet penn ar saksoned met ne grogas da ren war Wessex nemet 519.

N'eo ket sur istoregezh Aelle, avat ha posupl eo e oa enebour "Arzhur" ur penn-brezel angl-ha-saoz arall a chomo e anv dianav dezhor da viken.

[kemmañ] Efed an Emgann

Hag eñ n'eo ket sur amzeriad an emgann eo sklaer e harzas arraokadenn ar saksoned evit un hir ag amzer. Gweltaz a lâr en-doa roet ar peoc'h d'ar vrezhoned betek e amzer. N'eo ket fizius atav Gweltas hag e levr a zo ur breezgenn kentoc'h eget ul levr istor met en em zigredusekaat en dije graet ma vije bet Preden gwasket gant argasadennoù sakson. Ouzhpenn-se tra ma ne gomz ket konik angl-ha-saozon eus an emgann (peogwir war barzhoniezhioù harozek e oa bet diazezet, moarvat), eus eus un troc'h ag hogozik 70 bloavezh etre an daou vretwealda kentañ. Hervez Procopius e yeas kuit eus an enez strolladoù a saksoned peogwir re boblet e oa o zachennadoù. An dra-se a zamveneg e voe dalc'het e ennezadoù strizh ar saksoned.

An arkeologiezh a zamveneg e oa bet dilezet kerriadennoù sakson war harzioù gant ar rouantelezhioù brezhon ha ennezdoù brezhon bras a zalc'h e reter ha su an enez betek, d'an nebeutañ, an hanterenn gentañ ar c'hwec'hvet kantved.



Emgannoù Arzhur
Glein| Dubglas | Bassas| Coit Celidon

Castell Guinnion | Urbs Legionis

Tribruit |Agned |Breguoin |Badon
Camlann