Bro-C'hall
Diwar Wikipedia, an holloueziadur digor
Ar pennad-mañ n'eo ket peurechu c'hoazh ; ma fell deoc'h labourat warnañ deuit da welout ha lakait hoc'h ali e pajenn ar gaozeadenn.
|
|||||||
Kan broadel | La Marseillaise | ||||||
Yezh ofisiel | Galleg | ||||||
Kêr-benn | Pariz | ||||||
Gorread -En holl -% dour |
675 417 km² 0.26% |
||||||
Poblañs -Hollad -Stankder ar boblañs |
63 213 894 (2005) 93.59/km² |
||||||
Prezidañt | Jacques Chirac | ||||||
Kentañ ministr | Dominique de Villepin | ||||||
Gouel broadel | 14 a viz Gouere | ||||||
Moneiz | Euro (€) | ||||||
Kod pellgomz | 33 | ||||||
Kod war ar c'henwiad | .fr |
Bro-C'hall a zo ur riez hag emañ he ziriad metropolek en Europa ar c'hornôg. Pariz eo kêr-benn Bro-C'hall ha sez padus ar riez eo abaoe an XIIIvet kantved.
Anvet e vez Frañs ivez, diwar ar ger gallek "France" a oa deuet en anv ar rouantelezh kozh Royaume de France (a oa bet Rouantelezh ar Franked un tamm a-raok).
En Henamzer e veze graet Galia eus un darn eus he zachennad, met e Galia gozh e oa Belgia, kornôg Alamagn, Suis hag hanternoz Italia.
République française (Republik c'hall) eo an anv ofisiel a-hiriv. Bet eo bet un impalaeriezh e-pad kantvedoù. Chom a ra stag outi meur a diriad strewet er bed a-bezh : departamantoù ha tiriadoù tramor.
Ezel eus Unaniezh Europa, eus takad an Euro hag eus Emglev Schengen eo. Un ezel padus eus Kuzul-surentez Aozadur ar Broadoù Unanet eo ivez.
Un emglev milourel pennañ he deus graet Bro-C'hall p'eo bet sinet gant Feur-emglev Norzh-Atlantel e 1945 hag ezel diazezer eo eus Aozadur Feur-emglev Norzh-Atlantel (AFNA). Aet eo kuit eus ar renadur milourel enframmet. Ur galloud nukleel eo.
Diazezet eo bet he zalvoudegezhioù politikel war Disklêriadur Gwirioù Mab-den hag ar Geodedourien 1789. Ar Marseillaise eo kan broadel Bro-C’hall.
Taolenn |
[kemmañ] An anv, Frañs ha Bro-C'hall
Ar ger "Frañs" a zeu eus ar galleg "France". Hemañ zo deuet eus latin ar Grennamzer "Francia", hag a dalveze kement ha "Bro ar Franked". Ar ger "Frank" zo eus ur yezh c'hermanek kozh bennak. N'ouzer ket ha talvezout a ra ur "goaf", pe "tud dizalc'h".
An anv latin Galia a glot gant terouer Frañs a-vremañ (dre vras), gant Belgia, Suis hag un tamm eus hanternoz Italia. Graet e vez gant Bro-C'hall evit treiñ "France" e brezhoneg abaoe kantvedoù, daoust ma talvez kentoc'h ar vro ma vez kaozet galleg, Breizh-Uhel e-barzh. Kavet e vez Frañs er yezh pobl, er c'hanaouennoù dreist-holl.
Ar ger gall brezhonek n'en deus netra da welet gant ar ger latin Galia. Ur ger keltiek eo hag a dalvez kement hag estren.
[kemmañ] Douaroniezh
Emañ Bro-C'hall war ur strizh-douar e-lec'h ma kaver holladoù stummoù douarel pennañ Europa. Amañ e weler div aradennad-venezioù yaouank, un torosad menezioù kozh, an diazadoù brasañ ha lodenn ar gompezenn veur a ya eus Mor Breizh betek menez Oural. Diouzh se e teu liesseurtegezh ar maezioù hag ar gweledvaoù.
[kemmañ] Savidigezh an torosennadur
Diwar bebeiladur savadigezh ar menezioù hag ar gouelezenniñ eo bet savet an torosennadur :
- En Amzervezh kentañ en em sav ar menezioù herkiniat, uhel-kenañ, diwar oberezh ar menezioù-tan. Diouzh ober ar c'hrignerezh eo bet kompezet ar menezioù betek dont da vezañ argompezennoù.
- En Eil Amzervezh ez a uhel live ar morioù ken eo bet goloet an douar gant gouelezennoù kouezhet kantvedoù-pad, dezho un tevder divent.
- En Trede Amzervezh en em sav menezioù en-dro (an Alpoù hag ar Pireneoù) ken ez a ar gouelezennadoù d'ober an diazadoù ha menezioù bihanoc'h tro-dro d'an aradennadoù nevez.
- Er Pevare amzervezh ez eus bet deuet meur a skornadenn vras gant hoaladoù diskorn pebeilet ken eo bet donaet traoñiennoù 'zo ha krouet meur a lenn, lenn ar Bourget, lenn Annecy ha lenn Jeneva ar brasañ anezho.
[kemmañ] Istor
Istor riez Bro-C'hall (latin : regnum Francorum e deroù ar Grennamzer) a c'hell bezañ lakaet e orin e krouidigezh Gallia occidentalis (Galia ar c'hornôg) e 843. Ul lodenn eus an Impalaeriezh karolingat roet da Charlez ar Moal da-geñver hêrezh e dad-kozh Karl Veur. Met, ma veze graet eus an tiriad-mañ Gallia e veze graet kement ha kement Francia occidentalis. E brezhoneg e vez kavet roud an daou hengoun gant Bro-C'hall ha Frañs.
Goude m'eo bet gwanaet galloudegezh roue Bro-C'hall dre savidigezh ar c'hladdalc'helezh er Grennamzer e talc'has heuliad ar rouaned bodañ dindan o beli muioc'h-muiañ a diriadoù, da lavaret eo lakaat da greskiñ an domani roueel, bihan a-walc'h e IXvet kantved-Xvet kantved ha ledanoc'h-ledanañ dre an dimezioù pe dre c'hounidoù ar brezelioù. Diwar ar rannvroioù bras, lod anezho krouet da vare an impalaeriezh karolingat (Akwitania, Breizh, Loren, Poatev...) e zeuas war-wel ar proviñsoù evel ma oant klokaet (goude aloubadeg Elzas e 1675) e fin ar vonarkiezh. Ar proviñsoù, renet gant priñsed vras gwechall, a oa deuet da vezañ pastelloù-bro melestradurel, o statudoù liesseurt koulskoude.
[kemmañ] Yezhoù
Daoust d'ar politikerezh yezh renet abaoe pell 'zo (Skrid-embann Villers-Cotterêts e 1539 paneveken) hag a glask lakaat ar vro da vezañ unyezhek-rik — hag ar yezh-se eo ar galleg — e vez komzet meur a yezh war diriad Frañs Europa, daoust dezhe bezañ bet gwallgaset.
- ar galleg end-eeun (ar yezh ofisiel nemeti), diazezet war yezh Enez-Frañs ha Touraine dreist-holl, hag ar rannyezhoù (anvet ivez yezhoù oil);
- yezhoù latin all : okitaneg, katalaneg, korseg, frankoprovañseg.
- yezhoù germanek : nederlandeg, alamaneg (elzaseg, luksembourgeg);
- ur yezh dianav hec'h orin : an euskareg;
- ur yezh keltiek : ar brezhoneg.
A-hend-all ez eus yezhoù all hep tiriad, evel ar yezhoù rom, pe neuze yezhoù deuet da heul enbroidi, evel ar c'hreoleg, an arabeg, ar c'habileg, ha meur a hini all...
|
|||
Alamagn · Aostria · Belgia · Breizh-Veur · Danmark · Estonia · Finland · Frañs · Gres · Hungaria · Italia · Iwerzhon · an Izelvroioù · Kiprenez · Latvia · Lituania · Luksembourg · Malta · Polonia · Portugal · Slovakia · Slovenia · Spagn · Sveden · Republik Tchek |
|||
Ar 21 Stad ezel eus Kuzul Europa, ouzhpenn ar re meneget a-us | |||
Albania · Andorra · Armenia · Azerbaidjan · Bosnia-ha-Herzegovina · Bulgaria · Island · Jorjia · Kroatia · Liechtenstein · Moldova · Monaco · Norvegia · Republik Makedonia · Roumania · Rusia · San Marino · Serbia · Suis · Turkia · Ukraina |
|||
Stadoù europat, er-maez eus Kuzul Europa | |||
Belarus · Montenegro · Vatikan |
|||
Rannvroioù europat gant ur statud ispisial | |||
Åland · Akrotiri ha Dekhelia · Jibraltar · Gwernenez · Manav · Inizi Faero · Jerzenez · Jan Mayen · Kosovo · Svalbard | |||
Stadoù europat, ha n'int ket anavezet | |||
Republik Turk Kiprenez an Norzh · Treuznistria ·Nagorno-Karabac'h ·Abc'hazia ·Osetia ar Su ·Tchetchenia |
Aozadur Feur-emglev Norzh-Atlantel (AFNA) | ![]() |
---|---|
Alamagn | Belgia | Bulgaria | kanada | Republik Tchek | Danmark | Spagn | Estonia | Frañs | Gres | Hungaria | Island | Italia | Latvia | Lituania | Luksembourg | Norvegia | an Izelvroioù | Polonia | Portugal | Roumania | Slovakia | Slovenia | Turkia | Breizh-Veur | Stadoù-Unanet Amerika |