Alamaneg
Diwar Wikipedia, an holloueziadur digor
An alamaneg (pe Deutsch er yezh-se) a zo ur yezh eus strollad yezhoù germanek ar c'hornôg, er familh indez-europek. Ar yezh implijetañ en Unaniezh Europa an hini eo.
Alamaneg (Deutsch) |
|
---|---|
Perzhioù | |
Komzet e : | Alamagn, Aostria, Suis ha 37 bro all |
Rannved : | Europa |
Komzet gant : | 120 000 000 |
Renkadur : | 9 |
Familh-yezh : | Yezhoù indezeuropek
|
Statud ofisiel | |
Yezh ofisiel e : | Alamagn, Aostria, Suis, Liechtenstein, Luksembourg, Belgia; kenofisiel e kornadoù-bro zo eus Danmark, Italia ha Polonia |
Akademiezh : | - |
Rizhouriezh | |
Urzh ar gerioù | {{{urzh}}} |
Frammadur silabek | {{{frammadur}}} |
Kodoù ar yezh | |
ISO 639-1 | de |
ISO 639-2 | deu |
Kod SIL | DEU, GER |
Deuit da welet ivez Yezh. |
Taolenn |
[kemmañ] Istor
[kemmañ] kentañ mutasion-kensonennoù
Gant ar c'hentañ mutasion-kensonennoù (erste germanische Lautverschiebung) e-tro ar Vved kantved kent J.-K. e komañse ar langaj jermanek komun a-ziwar un dialekt indez-europek. Gant ar mutasionoù-mañ vez displeget diferañsoù zo etre ar langajoù jermanek (Armenianeg hag all tout) hag ar langajoù indez-europek all. Evit simplaat an traoù zo moien da brezantiñ ar mod-mañ:
- k → h : cord e latin — Herz en alamaneg, heart e saozneg
- p → f : pater e latin — father e saozneg , Vater en alamaneg
- t → th : tres e latin — three e saozneg, drie e nederlandeg
- d → t : decem e latin — ten e saozneg, tien e nederlandeg
- g → k : gula e latin — Kehle en alamaneg, keel e nederlandeg
- bh → b : bhrātā e sanskriteg (frater en latin) — Bruder en alamaneg, brother e saozneg
- dh → d : adham e sanskriteg — deed e saozneg, daad e nederlandeg
- gh → g : *ghostis e indes-europeg (hostis e latin) — Gast en alamaneg, guest e saozneg
[kemmañ] Eil mutasion-kensonennoù
Komañset vez da roiñ anv deus an alamaneg pa zo anezhoñ an eil mutasion kensonnenoù ba'n dialektoù implijet ba merwent Bro-Alamagn (zweite germanische Lautverschiebung pe hochdeutsche Lautverschiebung, la vez laket e-tro ar VIved kantved apeupre, d'ar mare-se an heni vez diforc'het dialektoù an norz (Niederdeutsch, alamaneg izel).
Ar gemmadenn fonetik a ziskeuv un nebeud diferañsoù etre an alamaneg a-vremañ ha, da skwer, an nederlandeg pe ar saozneg :
- k → ch : ik — ich (me) ; ook — auch (ive) ; make/maken — machen (ober)
- d → t : dag/day — Tag (dez) ; bed — Bett (gwele); do/doen — tun (ober)
- t → s : wat/what — was (petra) ; street/straat — Straße (ru/straed) ; eat/eet — essen (dibriñ)
- t → (t)z : sitten/sit — sitzen (bezañ ase'ed) ; two/twee — zwei
- p → f : slepen/sleep — schlafen (kousked) ; schip/ship — Schiff (bag) ; help/helpen — helfen (sikour)
- p → pf : peper/pepper — Pfeffer (pebr) ; paard — Pferd (jav)
- v, w, f → b : geloof/believe — Glaube (kredoni) ; avond/evening — Abend (abardahez-noz)
[kemmañ] An Amzer-Grenn
Etre an Xved kantved hag ar XVved kantved zo digouezet an diptonoù ba parlantoù kornad-bro ar Merwent evit-fed vez disklipet dre zaou fonem evit ei, eu ha au. Gant-se ouzomp penn d'an diferañsoù zo etre an alamaneg standard ha, da skwer, an nederlandeg :
- ū, → au : hūs — Haus (ti) ; mūs — Maus (logod(enn))
- ī, → ei : wīse — Weise (ardoù) ; zīt — Zeit (amzer)
- iu → eu : liute — Leute (tud) ; hiute — heute (hidiv)
Er c'hontrol deus Stadoù war an harzoù eo chomet ar c'hornajoù-bro jermanek lodennet (Kleinstaaterei) anezhe a-hed 'pad an Amzer-Grenn tout kazimant, ar pezh a lako diferañs diorroadur an dialektoù a zo diforc'h-rik ha, gwech a ve, inkomprenabl evit daou zen é kaozeal deus kornajoù-bro diferant. Kaset eo bet da beurunvaniñ tout an dialektoù gant ar poeted hag o Mittelhochdeutsche poetik war-dro an XIIIvet kantved, nawazh n'eo ket bet levezoned langaj an dud gant an dra-se, peogwir ne ouie an taol vras deus an dud na lenn na skrivañ. Hag ar mod-se zo bet e-pad pell un troc'h etre an c'hornajoù-bro jermanek, div vro pe kornad-bro lingwistik :
- Ba'n norzh, ha surtout ba treuziad an Hanse ma oa an alamaneg izel ur langaj vehikular deus mor an norzh da beket mor Valtik.
- Ba'r Su vize savet gant tud gouiek ha lennek, a-dammig-da-dammig, abaoe ar XIVvet kantved ur langaj komprenet gant tou'n dud a rae gant dialektoù all, ar pezh teu da vezañ an alamaneg standard (Hochdeutsch). An dra zo da remerkañ ive eo n'eus ket bet choazet langaj kêr-gapital evel vize graet gant ar Stadoù all maes ar vro.
[kemmañ] Levezon an adkempenn
E 1521 eo bet laket gant Martin Luther an testamant nevez en alamaneg standard a oa war ar stern, hag e 1534 an testamant kozh. Na bezañ ne voe ket Luther an heni kentañ o sevel ar langaj standard-mañ etre toud ar c'hornajoù-bro - war ar stern abaoe ar XIVved kantved - e servijo an adkempenn-mañ da lakat an alamaneg standard e-barzh an administrasionoù hag ar skolioù, ha memes ba Norzh an alamagn eo bet kemeret.
Met beket diveroù an XIXved kantved e chomo an Hochdeutsch ur langaj skrivet gwall alïes. Ba'n Norzh surtout vize desket ar langaj standard-mañ da langaj estren.
[kemmañ] Liammoù en diavaes
- German 101 Learn German online (Saozneg)