Alamaneg

Diwar Wikipedia, an holloueziadur digor


An alamaneg (pe Deutsch er yezh-se) a zo ur yezh eus strollad yezhoù germanek ar c'hornôg, er familh indez-europek. Ar yezh implijetañ en Unaniezh Europa an hini eo.

Alamaneg
(Deutsch)
Perzhioù
Komzet e : Alamagn, Aostria, Suis ha 37 bro all
Rannved : Europa
Komzet gant : 120 000 000
Renkadur : 9
Familh-yezh : Yezhoù indezeuropek
Statud ofisiel
Yezh ofisiel e : Alamagn, Aostria, Suis, Liechtenstein, Luksembourg, Belgia; kenofisiel e kornadoù-bro zo eus Danmark, Italia ha Polonia
Akademiezh : -
Rizhouriezh
Urzh ar gerioù {{{urzh}}}
Frammadur silabek {{{frammadur}}}
Kodoù ar yezh
ISO 639-1 de
ISO 639-2 deu
Kod SIL DEU, GER
Deuit da welet ivez Yezh.


Taolenn

[kemmañ] Istor

[kemmañ] kentañ mutasion-kensonennoù

Gant ar c'hentañ mutasion-kensonennoù (erste germanische Lautverschiebung) e-tro ar Vved kantved kent J.-K. e komañse ar langaj jermanek komun a-ziwar un dialekt indez-europek. Gant ar mutasionoù-mañ vez displeget diferañsoù zo etre ar langajoù jermanek (Armenianeg hag all tout) hag ar langajoù indez-europek all. Evit simplaat an traoù zo moien da brezantiñ ar mod-mañ:

  • k → h : cord e latinHerz en alamaneg, heart e saozneg
  • p → f : pater e latin — father e saozneg , Vater en alamaneg
  • t → th : tres e latin — three e saozneg, drie e nederlandeg
  • d → t : decem e latin — ten e saozneg, tien e nederlandeg
  • g → k : gula e latin — Kehle en alamaneg, keel e nederlandeg
  • bh → b : bhrātā e sanskriteg (frater en latin) — Bruder en alamaneg, brother e saozneg
  • dh → d : adham e sanskriteg — deed e saozneg, daad e nederlandeg
  • gh → g : *ghostis e indes-europeg (hostis e latin) — Gast en alamaneg, guest e saozneg


[kemmañ] Eil mutasion-kensonennoù

Komañset vez da roiñ anv deus an alamaneg pa zo anezhoñ an eil mutasion kensonnenoù ba'n dialektoù implijet ba merwent Bro-Alamagn (zweite germanische Lautverschiebung pe hochdeutsche Lautverschiebung, la vez laket e-tro ar VIved kantved apeupre, d'ar mare-se an heni vez diforc'het dialektoù an norz (Niederdeutsch, alamaneg izel).

Ar gemmadenn fonetik a ziskeuv un nebeud diferañsoù etre an alamaneg a-vremañ ha, da skwer, an nederlandeg pe ar saozneg :

  • k → ch : ikich (me) ; ookauch (ive) ; make/makenmachen (ober)
  • d → t : dag/dayTag (dez) ; bedBett (gwele); do/doentun (ober)
  • t → s : wat/whatwas (petra) ; street/straatStraße (ru/straed) ; eat/eetessen (dibriñ)
  • t → (t)z : sitten/sitsitzen (bezañ ase'ed) ; two/tweezwei
  • p → f : slepen/sleepschlafen (kousked) ; schip/shipSchiff (bag) ; help/helpenhelfen (sikour)
  • p → pf : peper/pepperPfeffer (pebr) ; paardPferd (jav)
  • v, w, f → b : geloof/believeGlaube (kredoni) ; avond/eveningAbend (abardahez-noz)


[kemmañ] An Amzer-Grenn

Etre an Xved kantved hag ar XVved kantved zo digouezet an diptonoù ba parlantoù kornad-bro ar Merwent evit-fed vez disklipet dre zaou fonem evit ei, eu ha au. Gant-se ouzomp penn d'an diferañsoù zo etre an alamaneg standard ha, da skwer, an nederlandeg :

  • ū, → au : hūsHaus (ti) ; mūsMaus (logod(enn))
  • ī, → ei : wīseWeise (ardoù) ; zītZeit (amzer)
  • iu → eu : liuteLeute (tud) ; hiuteheute (hidiv)

Er c'hontrol deus Stadoù war an harzoù eo chomet ar c'hornajoù-bro jermanek lodennet (Kleinstaaterei) anezhe a-hed 'pad an Amzer-Grenn tout kazimant, ar pezh a lako diferañs diorroadur an dialektoù a zo diforc'h-rik ha, gwech a ve, inkomprenabl evit daou zen é kaozeal deus kornajoù-bro diferant. Kaset eo bet da beurunvaniñ tout an dialektoù gant ar poeted hag o Mittelhochdeutsche poetik war-dro an XIIIvet kantved, nawazh n'eo ket bet levezoned langaj an dud gant an dra-se, peogwir ne ouie an taol vras deus an dud na lenn na skrivañ. Hag ar mod-se zo bet e-pad pell un troc'h etre an c'hornajoù-bro jermanek, div vro pe kornad-bro lingwistik :

  • Ba'n norzh, ha surtout ba treuziad an Hanse ma oa an alamaneg izel ur langaj vehikular deus mor an norzh da beket mor Valtik.
  • Ba'r Su vize savet gant tud gouiek ha lennek, a-dammig-da-dammig, abaoe ar XIVvet kantved ur langaj komprenet gant tou'n dud a rae gant dialektoù all, ar pezh teu da vezañ an alamaneg standard (Hochdeutsch). An dra zo da remerkañ ive eo n'eus ket bet choazet langaj kêr-gapital evel vize graet gant ar Stadoù all maes ar vro.

[kemmañ] Levezon an adkempenn

E 1521 eo bet laket gant Martin Luther an testamant nevez en alamaneg standard a oa war ar stern, hag e 1534 an testamant kozh. Na bezañ ne voe ket Luther an heni kentañ o sevel ar langaj standard-mañ etre toud ar c'hornajoù-bro - war ar stern abaoe ar XIVved kantved - e servijo an adkempenn-mañ da lakat an alamaneg standard e-barzh an administrasionoù hag ar skolioù, ha memes ba Norzh an alamagn eo bet kemeret.

Met beket diveroù an XIXved kantved e chomo an Hochdeutsch ur langaj skrivet gwall alïes. Ba'n Norzh surtout vize desket ar langaj standard-mañ da langaj estren.

[kemmañ] Liammoù en diavaes

Wikipedia e alamaneg.