Διεθνές Δίκαιο

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

Πίνακας περιεχομένων

[Επεξεργασία] Γενικά

Το Διεθνές Δίκαιο διακρίνεται στο Δημόσιο Διεθνές και στο Ιδιωτικό Διεθνές Δίκαιο. Γενικά όμως ο όρος Διεθνές Δίκαιο (International Law) αφορά στο Δημόσιο (διεθνές) Δίκαιο.

[Επεξεργασία] Ορισμός

Ο ορισμός του Διεθνούς Δικαίου δεν απαντά στο "τι είναι" αλλά στο "τι διέπει". Ετσι ως αφετηρία στις συζητήσεις για τη φύση του δικαίου αυτού μπορεί να αποτελέσει ο ακόλουθος ορισμός: Το διεθνές δίκαιο αποτελεί σύνολο κανόνων που διέπει τις σχέσεις μεταξύ ανεξαρτήτων κρατών (independent States).

Οι κανόνες αυτοί που δεσμεύουν τα κράτη, πηγάζουν από τη δική τους ελεύθερη βούληση (των κρατών), όπως διατυπώνεται σε συνθήκες (convetions) ή συνήθειες γενικής αποδοχής, που θεωρούνται όμως ότι εκφράζουν "αρχές δικαίου" και δημιουργούνται είτε για να ρυθμίσουν τις σχέσεις μεταξύ αυτών των κοινοτήτων, που συνυπάρχουν είτε για να επιδιώξουν κοινούς σκοπούς – στόχους. Συνεπώς δεν μπορεί να συναχθεί η άποψη ότι η ανεξαρτησία των κρατών υφίσταται (δι αυτών των κανόνων) περιορισμούς.

[Επεξεργασία] Θέσεις-σχόλια

Από τον παραπάνω όμως ορισμό προκύπτουν προβλήματα τόσο ως προς την έκταση που καλύπτουν οι κανόνες του διεθνούς δικαίου και τις πηγές των κανόνων αυτών, όσο και με τις υποχρεώσεις που συνεπάγονται. Στη πράξη δηλαδή δεν καλύπτεται όλο το αντικείμενο. Παράδειγμα: Κράτη που δεν είναι τελείως ανεξάρτητα π.χ. τα προτεκτοράτα (protected states – προστατευόμενες πολιτείες) δεν βρίσκονται ολοκληρωτικά έξω από τη σφαίρα του διεθνούς δικαίου. Ακόμα "εδάφη υπό εντολή", υπό το σύστημα των εντολών (mandates) από την άλλοτε Κοινωνία των Εθνών (Κ.τ.Ε. , αγγλ. League of Nations, γαλλ. Societe de Nations, γερμ. Volkerbrund ) που μόνη περίπτωση παρέμενε μέχρι πρότινος η Νοτιοδυτική Αφρική, αλλά και σήμερα εδάφη "υπό κηδεμονία" με το σύστημα της διεθνούς κηδεμονίας του ΟΗΕ όπως η Παλαιστίνη και το Ιράκ, κατέχουν επίσης μια περιορισμένη θέση μέσα στο διεθνές δίκαιο. Αλλά ακόμη και η Αγία Έδρα το Βατικανό επί αιώνες θεωρείται "διεθνές πρόσωπο" (international person) ή ο Οικουμενικός Πατριάρχης το αυτό χωρίς κράτος ή ο Δαλάι Λάμα, χωρίς κράτος ούτε έδρα, πράγμα που αποδεικνύει ότι δεν είναι ανάγκη να υπάρχει κράτος για να υπάρχει υποκείμενο του διεθνούς δικαίου.

[Επεξεργασία] Απόψεις Δ.Δ.

Το Διεθνές Δικαστήριο (Δ.Δ.) – International Court of Justice (ICJ), που ανασυστάθηκε από τον ΟΗΕ (μετά τη διάλυση του Διαρκούς Δικαστηρίου Διεθνούς Δικαιοσύνης της Κ.τ.Ε.) έχει αποφανθεί ότι ο ΟΗΕ είναι "διεθνές πρόσωπο" και "υποκείμενο του διεθνούς δικαίου με ικανότητα κτήσης διεθνών δικαιωμάτων και ανάληψης διεθνών υποχρεώσεων". Στο αιτιολογικό της απόφασης αυτής το Δ.Δ. δέχθηκε ότι "η προοδευτική αύξηση των συλλογικών δραστηριοτήτων των Πολιτειών (κρατών) έχει ήδη δημιουργήσει περιπτώσεις αναγωγής στο διεθνές επίπεδο υποθέσεων ορισμένων οντοτήτων που δεν συγκροτούν Πολιτείες". (I.C.J. Reports 1949 p.178-9)

Μπορεί λοιπόν σήμερα ο ΟΗΕ ή και οι διάφοροι Διεθνείς Οργανισμοί που έχουν ιδρύσει τα κράτη να θεωρούνται υποκείμενα του διεθνούς δικαίου όχι όμως και ίσες ή έστω λίγο υπέρτερες των κρατών. Όπως εξήγησε το Δ.Δ. "τα υποκείμενα του διεθνούς δικαίου σε κάθε νομικό σύστημα δεν είναι κατ΄ ανάγκη ταυτόσημα, τόσο από απόψεως φύσεως (που εξαρτάται από τις ανάγκες της κοινότητος) όσο και στην έκταση των δικαιωμάτων τους". (I.C.J. Reports 1949 p.178).

Κατόπιν των παραπάνω συνάγεται το συμπέρασμα ότι το διεθνές δίκαιο δεν διέπει μόνο τις σχέσεις μεταξύ των κρατών αλλά και τις καταστατικές πράξεις και τις διαδικαστικές λειτουργίες των διεθνών οργανώσεων, τις μεταξύ αυτών σχέσεις καθώς και τις σχέσεις αυτών των οργανώσεων τόσο με τα κράτη-μέλη, όσο και προς ιδιώτες που ως προσωπικό εργάζονται σ΄ αυτές.

[Επεξεργασία] Αμφισβητήσεις

Σε κάθε νομικό σύστημα συνεπάγεται από τη φύση του ότι οι κανόνες του δεσμεύουν τα υποκείμενά του. Κατά γενική λοιπόν συμφωνία οι κανόνες του διεθνούς δικαίου δεσμεύουν τα λεγόμενα κυρίαρχα κράτη (sovereign states). Οι ζωηρές όμως αμφισβητήσεις εγείρονται εκ του τρόπου που δημιουργούνται αυτοί οι κανόνες στο "γιατί πρέπει να είναι δεσμευτικοί". Κατά άποψη του πάλαι δικαστηρίου οι κανόνες είναι δεσμευτικοί διότι τα κράτη-μέλη, τους θέσπισαν ελεύθερα. Η άποψη όμως αυτή δεν είναι και τόσο ικανοποιητική αφού δεν επιχειρηματολογεί το δεσμευτικό χαρακτήρα των κανόνων – που όντως είναι δεσμευτικός – για ένα νέο κράτος που δεν έχει λάβει καν μέρος στη θέσπισή τους και δεν παρέχεται η επιλογή της αποκήρυξης. Άλλοι υποστηρίζουν ότι η δέσμευση καθίσταται αναγκαία εκ της διεθνούς συμπαράστασης – αλληλεγγύης και άλλοι στις ανάγκες της διεθνούς κοινότητας.

[Επεξεργασία] Πρακτική εφαρμογή

Για την απόκρουση των παραπάνω αμφισβητήσεων δεν υπάρχει τίποτε πιο αυθεντικό από την διατύπωση της πρώτης παραγράφου του άρθρου 38 του Καταστατικού του Διεθνούς Δικαστηρίου που θεσπίζει ότι: "Το Δικαστήριο αρμοδιότητα του οποίου είναι να αποφαίνεται βάσει του διεθνούς δικαίου σε διαφορές που του υποβάλλονται, οφείλει να εφαρμόζει:

α) Τις διεθνείς συμβάσεις (conventions - συνθήκες) γενικές ή ειδικές που θεσπίζουν κανόνες τους οποίους ρητά αναγνωρίζουν τα ενδιαφερόμενα μέρη*1.

β) Τα διεθνή έθιμα, σαν απόδειξη γενικής πρακτικής που αναγνωρίζεται ως δίκαιο.

γ) Τις γενικές αρχές του δικαίου, τις οποίες δέχονται όλα τα πολιτισμένα έθνη και

δ) Υπό την επιφύλαξη του άρθρου 59 – που προβλέπει ότι η απόφαση του δικαστηρίου δεν δεσμεύει παρά μόνο τα μέρη και επί της συγκεκριμένης αυτής υπόθεσης.

Ως επικουρικό μέσο καθορισμού των κανόνων του διεθνούς δικαίου χρησιμοποιούνται δικαστικές αποφάσεις (νομολογία) και γνώμες (διδασκαλία) διαπρεπών δημοσιολόγων διεθνούς κύρους *2 (I.C.J. Acts and Documents).

[Επεξεργασία] Ιστορία

Σε βράχους και μαρμάρινες πλάκες έχουν διασωθεί κείμενα συνθηκών που ανάγονται σε αρχαιότατους χρόνους. Με αρχές δικαίου εκείνων των εποχών πραγματοποιείται η Αργοναυτική Εκστρατεία, η Εκστρατεία της Τροίας, η ελληνική συλλογική άμυνα κατά των Περσών, η κατάληψη του ελλαδικού χώρου από το Μέγα Αλέξανδρο, η τιμωρία πόλεων. Αλλά και η όλη εκστρατεία του Αλέξανδρου δημιουργεί νέες αρχές Διεθνούς Δικαίου. Όμως επί Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας που ο Αυτοκράτορας ήταν η πηγή πάσης εξουσίας το διεθνές δίκαιο έχασε την έννοιά του αλλά και μετά τη πτώση της, η τάση των επισκόπων της Ρώμης να υποκαταστήσουν την εκλιπούσα εξουσία δια του Χριστιανισμού δεν επέτρεψε άνθιση δικαίου. Μετά από αγώνες αιώνων μεταξύ των Πάπων και των Γερμανών Αυτοκρατόρων που περιέπεσε τόσο ο Παπισμός όσο και ο Καισαρισμός, η δημιουργία νέων χωρών ήταν εκείνη που όπως και στη αρχαιότητα άνθισε εκ νέου το Διεθνές Δίκαιο. Κύριοι ιστορικοί σταθμοί του διεθνούς δικαίου στη σύγχρονη αντίληψη είναι:

1625 - Ο Ολλανδός νομομαθής Γρότιος συγγράφει λατινιστί το περίφημο βιβλίο Περί δικαίου Πολέμου και Ειρήνης.

1648 - Συνθήκες Βεστφαλίας. Μετά το 30ετή πόλεμο θέτουν τάξη στο χάος της Ευρώπης, αναγνωρίσθηκαν τα μέχρι τότε ανεξάρτητα κράτη και πρόσθεσαν δύο ακόμη ισότιμα την Ελβετία και Ολλανδία.

1713 - Η Συνθήκη Ουτρέχτης (Ισπανο-Βρετανική συνθήκη).

1774 - Η Συνθήκη Κιουτσούκ – Καϊναρτζή. (Προστασία ομοθρήσκων).

1783 - Η Συνθήκη των Βερσαλλιών. Ανεξαρτησία των 13 Πολιτειών Αμερικής.

1815 - Η μετά ναπολεόντειος Συνθήκη της Βιέννης.

1856 - Η μετά τον Κριμαϊκό Πόλεμο Συνθήκη των Παρισίων.

1864 - Η Συνθήκη περί τραυματιών – Συνθήκη Αγ. Πετρούπολης.

1878 - Η Συνθήκη του Βερολίνου.

1899 - Η Συνδιάσκεψη Χάγης.

1907 - Η Συνδιάσκεψη Χάγης, 2η συνδιάσκεψη περί ειρήνης.

1919 - Η Συνθήκη των Βερσαλλιών περιλαμβάνει καταστατικό Κ.τ.Ε.

1920 - Η Συνθήκη των Βερσαλλιών Ίδρυση Διεθνούς Δικαστηρίου.

1924 - Η Συμφωνία Λοκάρνο.

1928 - Το Σύμφωνο Kellog με πρωτοβουλία ΗΠΑ, 27 Αυγούστου 1928 και

• Ακολουθεί ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος και οι Συνθήκες του 19461947.

[Επεξεργασία] Φιλοσοφία

Το πλέον αξιοπρόσεκτο που παρατηρείται είναι ότι κάθε νεώτερη συνθήκη επισφραγίζει το τελευταίο προηγουμένως πόλεμο και όχι τη πρότερη κατάσταση! Θα φθάσει ποτέ η διεθνής κοινωνία στη παγίωση της ειρήνης; Πολλοί είναι εκείνοι που παρομοιάζουν τη διεθνή κοινότητα με σύνολο εδαφών που άλλα έχουν παγιωθεί γεωλογικά και άλλα βρίσκονται σε ηφαιστειώδη κατάσταση, και συμπληρώνουν: Στα ηφαίστεια δεν χωρεί νομοθεσία και δικαιοσύνη! Και στο ερώτημα θα κρυσταλλωθούν οι ηφαιστειογενείς αυτές ζώνες; Δηλαδή θα υπάρξει ποτέ σύστημα ειρηνικής επίλυσης των διεθνών διαφορών; Η απάντηση μάλλον δύσκολη, ίσως να συνδέεται με το επίμαχο φιλοσοφικό και βιολογικό ζήτημα του αν η δια της εξόντωσης επιλογή είναι ή όχι νόμος αδήριτος της φύσης περιλαμβάνοντας και τον άνθρωπο. Εκείνο όμως που έχει καθήκον η ανθρωπότητα είναι να τείνει να προσεγγίσει την ιδεώδη εκείνη ειρήνη ανεξάρτητα αν ποτέ φθάσει σ΄ αυτή.

[Επεξεργασία] Σημειώσεις

  • 1 Που σημαίνει ότι και τα δύο μέρη θα πρέπει προηγουμένως να έχουν αποδεχθεί την αρμοδιότητα του Δ.Δ. και να έχουν επικυρώσει τη συνθήκη επί της οποίας έχουν τη διαφορά.
  • 2 (I.C.J. Acts and Documents Concerning the Organization of the Court – May 1947 p. 46,49)
  • Δεν υπάρχει αυστηρός διαχωρισμός μεταξύ συνθηκών, συμβάσεων, συμφωνιών (συμφώνων), πρωτοκόλλων, σχεδίων κλπ απλά ονοματίζονται ανάλογα με τη σπουδαιότητα του εγγράφου ακριβώς όπως και η διάκριση μεταξύ των όρων συνέδριο, συνδιάσκεψη και συνομιλίες.
  • Η εξέλιξη της έννοιας του σύγχρονου κράτους ως παράγωγη (και παράλληλη) της εξέλιξης του Διεθνούς Δικαίου δεν εξετάζεται στο παρόν άρθρο.