Κρητική λογοτεχνία της Βενετοκρατίας
Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Η λογοτεχνική παραγωγή της Κρήτης κατά τη διάρκεια της Βενετοκρατίας είναι πολύ αξιόλογη και σημαντική για την μετέπειτα πορεία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας. Όπως και όλη η καθαρά λογοτεχνική παραγωγή της ίδιας περιόδου στην Ελλάδα, είναι αποκλειστικά έμμετρη. Η πλούσια παραγωγή οφείλεται στην οικονομική και πνευματική ανάπτυξη που παρατηρήθηκε στην Κρήτη κατά την περίοδο της βενετοκρατίας. Η ειρηνική διαβίωση και η επαφή με έναν ανεπτυγμένο πνευματικά και πολιτιστικά λαό ήταν οι παράγοντες που συνετέλεσαν στην άνθηση της παιδείας και των γραμμάτων και στην εμφάνιση αξιόλογης λογοτεχνικής παραγωγής.
Η λογοτεχνική παραγωγή χωρίζεται σε δύο περιόδους. Η πρώτη ξεκινά από τα μέσα του 14ου αι. και καταλήγει στο 1590 περίπου. Ονομάζεται «περίοδος της προετοιμασίας», γιατί η παραγωγή ακόμα δεν διαφοροποιείται αισθητά από τη βυζαντινή παράδοση και τη δυτική λογοτεχνία του Μεσαίωνα. Η δεύτερη, 1590-1669 (άλωση της Κρήτης από τους Οθωμανούς), είναι η περίοδος της ακμής, με φανερή την επίδραση της λογοτεχνίας της ιταλικής αναγέννησης.
Πίνακας περιεχομένων |
[Επεξεργασία] Περίοδος της προετοιμασίας
Σύμφωνα με τις νεότερες έρευνες οι αρχές της κρητικής λογοτεχνίας τοποθετούνται στον 14ο αιώνα, στα ποιήματα του Στέφανου Σαχλίκη (1330-1391 περίπου). Τα ποιήματα της περιόδου μπορούν γενικά να διακριθούν στις εξής κατηγορίες: Διδακτικά και Θρησκευτικά, Σατιρικά-Χιουμοριστικά, Ερωτικά και Ιστορικά. Η γλώσσα των ποιημάτων, χωρίς να απουσιάζουν κρητικά διαλεκτικά στοιχεία, έχει πολλές ομοιότητες με την γλώσσα των άλλων υστεροβυζαντινών δημωδών κειμένων και συχνά είναι ανάμικτη με λόγια στοιχεία και η κυριότερη στιχουργική μορφή τους είναι ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος στίχος, με ελάχιστες εξαιρέσεις. Στην ποίηση του Στέφανου Σαχλίκη συναντάμε την πρώτη συστηματική χρήση της ομοιοκαταληξίας στην νεοελληνική λογοτεχνία και στα επόμενα χρόνια διαπιστώνουμε ότι η ομοιοκαταληξία καθιερώθηκε στα περισσότερα ποιήματα (με εξαίρεση κυρίως κάποια ποιήματα ηθικοπλαστικού ή θρησκευτικού περιεχομένου) και τελειοποιήθηκε και οριστικοποιήθηκε η χρήση του ομοιοκατάληκτου δίστιχου ως βασικής οργανωτικής μονάδας του κειμένου. Το καλύτερο έργο της πρώιμης περιόδου είναι ο Απόκοπος του Μπεργαδή, όμως και πολλά άλλα από τα κείμενα αυτής της εποχής έγιναν δημοφιλή και επέζησαν είτε μέσω των έντυπων εκδόσεων (κυρίως τα θρησκευτικά και ηθικοδιδακτικά κείμενα), είτε μέσω των χειρογράφων, είτε μέσω της προφορικής επιβίωσής τους και της επίδρασής τους σε λαϊκά προφορικά τραγούδια. Η επίδραση των ποιημάτων αυτών στην κρητική λογοτεχνία της ακμής ήταν ελάχιστη· ουσιαστικά η μόνη συμβολή τους ήταν η επεξεργασία του ιδιωματικού λόγου και η χρήση του στην λογοτεχνία και η καθιέρωση της ομοιοκαταληξίας.
[Επεξεργασία] Διδακτικά και θρησκευτικά έργα
Ο πρώτος εκπρόσωπος του είδους αυτού είναι ο Λεονάρδος Ντελαπόρτας (1330 περ. -1419/1420). Καταγόταν από οικογένεια εμπόρων και είχε αξιόλογη μόρφωση. Έγραψε 4 εκτενή ποιήματα: Ερωτήματα και αποκρίσεις Ξένου και Αληθείας, Λόγος περί ανταποδόσεως και Υπομνηστικόν, Στίχοι θρηνητικοί εις τον Επιτάφιον θρήνον, Λόγοι παρακλητικοί προς τον Χριστόν και την Θεοτόκον. Θρησκευτικού και ηθικοδιδακτικού περιεχομένου ποιήματα έγραψε και ο βενετικής καταγωγής Μαρίνος Φαλιέρος (1397-1474). Τα διδακτικά του έργα είναι η Ρίμα παρηγορητική, στο οποίο παρηγορεί έναν φίλο που έχασε την οικογένεια και την περιουσία του, και οι Λόγοι διδακτικοί του πατρός προς τον υιόν, με συμβουλές για την οικογενειακή ζωή βασισμένες στην χριστιανική διδασκαλία. Θρησκευτικού περιεχομένου είναι το έργο του Θρήνος εις τα Πάθη και την Σταύρωσιν του Κυρίου και Θεού και Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού. Θρησκευτικό θρήνο έγραψε και ο Ιωάννης Πλουσιαδηνός (1429-1500 περίπου), τον Θρήνο της Θεοτόκου για τα πάθη στου Χριστού. Στην κατηγορία των διδακτικών ποιημάτων εντάσσεται η Ρίμα θρηνητική εις τον πιστόν και ακόρεστον Άδη του Ιωάννη Πικατόρου, που αφηγείται την κατάβαση και περιήγηση του ήρωα στον Κάτω Κόσμο. Ανάλογη θεματολογία έχει και το πιο γνωστό και αξιόλογο από τα έργα της πρώιμης περιόδου, ο Απόκοπος του Μπεργαδή, που εκδόθηκε πρώτη φορά το 1509 και έκτοτε έγινε ένα από τα δημοφιλέστερα έργα της Τουρκοκρατίας και εκδόθηκε περισσότερες από 10 φορές, όμως το συγκεκριμένο έργο θεωρείται ότι δεν έχει ηθικοδιδακτική διάθεση[1]. Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η απόπειρα έμμετρης διασκευής των βιβλίων Γένεση και Έξοδος της Παλαιάς Διαθήκης από τον Γεώργιο Χούμνο: Η Κοσμογέννησις.
[Επεξεργασία] Ερωτικά έργα
Ερωτικά ποιήματα όπως τα αντίστοιχα Ερωτοπαίγνια της Ρόδου ή τα Κυπριακά ερωτικά ποιήματα δεν γράφτηκαν στην Κρήτη. Τα μόνα δείγματα με ερωτικό περιεχόμενο είναι δύο έργα του Μαρίνου Φαλιέρου, Ιστορία και Όνειρο και Ερωτικόν ενύπνιον, που ακολουθούν την δυτική παράδοση των κειμένων που αφηγούνται ερωτικά όνειρα, και η ανώνυμη Ριμάδα κόρης και νιού.
[Επεξεργασία] Σατιρικά έργα
Σατιρικό περιεχόμενο έχουν τα έργα του Στέφανου Σαχλίκη, που σύμφωνα με τις νεότερες έρευνες γεννήθηκε το 1331 και όχι στον 15ο αι., όπως πιστευόταν παλιότερα, και καταγόταν από εύπορη αστική οικογένεια του Ηρακλείου. Μετά τον λοιμό του 1348 έχασε όλα τα μέλη της οικογένειάς του και κληρονόμησε μια τεράστια περιουσία, μεγάλο μέρος της οποίας ξόδεψε με την άστατη ζωή του και τελικά κατέληξε στην φυλακή. Μετά την αποφυλάκισή του εργάστηκε ως δικηγόρος. Η πολυτάραχη ζωή του περιγράφεται στο τελευταίο ποίημά του, Αφήγησις παράξενος του ταπεινού Σαχλίκη, όπου διεκτραγωγούνται τα δεινά της ζωής του. Τα άλλα ποιήματά του έχουν διάθεση κυρίως σατιρική και χιουμοριστική. Σε αυτά διακωμωδεί τη ζωή του στην φυλακή και σατιρίζει τις «πολιτικές» (πόρνες), μία εκ των οποίων κατηγορεί ότι τον έστειλε στην φυλακή με άδικη μήνυση. Άλλα σατιρικά και χιουμοριστικά έργα ανωνύμων είναι τα Συναξάριον των ευγενικών γυναικών και τιμιωτάτων αρχόντισσων, Έπαινος των γυναικών (σε οκτασύλλαβους ομοιοκατάληκτους στίχους) και Θρήνος του Φαλίδου του πτωχού (σε επτασύλλαβους και οκτασύλλαβους ομοιοκατάληκτους στίχους). Χιουμοριστικό περιεχόμενο με πρωταγωνιστές ζώα έχουν και τα ανώνυμα ποιήματα Γαδάρου, Λύκου κι Αλουπούς διήγησις ωραία, διασκευή του υστεροβυζαντινού Συναξαρίου του τετιμημένου γαϊδάρου και Ο κάτης και οι ποντικοί.
[Επεξεργασία] Ιστορικά έργα
Ιστορικό περιεχόμενο έχουν τα αφηγηματικά στιχουργήματα Συμφορά της Κρήτης του Μανόλη Σκλάβου και το ανώνυμο Το τραγούδι της Φιαγκούσας, που αναφέρονται στον σεισμό που έπληξε την Κρήτη στις 29 Μαΐου 1508. Μεταγενέστερο ιστορικό ποίημα είναι η Μάλτας πολιορκία του Αντώνιου Αχέλη που περιγράφει την πολιορκία της Μάλτας από τους Τούρκους το 1565 και βασίζεται σε ξένο πρότυπο.
[Επεξεργασία] Περίοδος της ακμής
Η περίοδος της ακμής της Κρητικής λογοτεχνίας τοποποθετείται στα τέλη του 16ου αι. μέχρι την κατάκτηση της Κρήτης από τους Οθωμανούς, το 1669. Η πλούσια λογοτεχνική παραγωγή σχετίζεται άμεσα με την κοινωνική, οικονομική και πνευματική άνθηση που σημειώθηκε στο νησί κατά τα τέλη του 16ου αι., όταν έπαψαν οι Οθωμανικές εισβολές και τα επαναστατικά κινήματα των κατοίκων. Παράλληλα, η σταδιακή παρακμή του φεουδαρχικού συστήματος και η οικονομική ανάπτυξη της αστικής τάξης διευκόλυναν την πνευματική εξέλιξη και την δημιουργία αξιόλογης πνευματικής κίνησης. Επίκεντρο της πνευματικής ζωής ήταν οι «Ακαδημίες» που ίδρυαν διανοούμενοι που προέρχονταν από τις τάξεις των αστών ή των ευγενών. Τα μέλη των Ακαδημιών οργάνωναν συγκεντρώσεις στις οποίες απαγγέλλονταν τα ποιήματά τους ή ανεβάζονταν θεατρικές παραστάσεις. Οι πιο γνωστές Ακαδημίες ήταν η Ακαδημία των Vivi στο Ρέθυμνο, των Stravaganti στο Ηράκλειο και των Sterili στα Χανιά.
Το βασικό χαρακτηριστικό της περιόδου της ακμής είναι η ανάπτυξη του θεατρικού λόγου: τα περισσότερα έργα είναι δραματικά, με εξαίρεση τον Ερωτόκριτο που είναι έμμετρη μυθιστορία και την Βοσκοπούλα, που είναι ποιμενικό ειδύλλιο. Καθώς παραπάνω από τα μισά σωζόμενα θεατρικά έργα παραδίδονται στο ίδιο και μοναδικό χειρόγραφο, και επιπλέον υπάρχουν μαρτυρίες για παραστάσεις κωμωδιών κατά την διάρκεια του Καρναβαλιού, μπορούμε με βεβαιότητα να συμπεράνουμε ότι η παραγωγή θεατρικών έργων στην Κρήτη ήταν αρκετά πλουσιότερη από τα σωζόμενα έργα.
Τα έργα αυτά ακολουθούν κυρίως ιταλικά πρότυπα, με αρκετή όμως ελευθερία στην διασκευή και κάποιες φορές ανώτερη ποιότητα από τα πρότυπα. Η γλώσσα που χρησιμοποιείται είναι το κρητικό ιδίωμα, που καλλιεργείται και εξυψώνεται σε λογοτεχνική γλώσσα.
[Επεξεργασία] Τραγωδίες
Αναμφίβολα κρητικές είναι οι δύο τραγωδίες Ερωφίλη και Βασιλεύς ο Ροδολίνος, ενώ η τραγωδία Ζήνων, που παλαιότερα εθεωρείτο αμιγώς κρητικό έργο, σύμφωνα με τις τελευταίες έρευνες, παράλληλα με τα κρητικά ιδιωματικά στοιχεία και την επίδραση από την κρητική δραματουργία έχει άφθονα επτανησιακά ιδιωματικά στοιχεία και σύμφωνα με τον πρόλογό της είχε παρασταθεί στα Επτάνησα.
Μορφολογικά οι τραγωδίες ακολουθούν την ίδια δομή: πρόλογος, πέντε πράξεις και χορικά, ενώ η Ερωφίλη έχει και ιντερμέδια. Εκτός όμως από την κοινή δομή, οι τραγωδίες διαφέρουν ως προς τα τεχνοτροπικά χαρακτηριστικά τους: η Ερωφίλη και ο Ροδολίνος είναι κλασικιστικές τραγωδίες, ενώ ο Ζήνων μπαρόκ δράμα. Κυρίως χρησιμοποιείται ο ιαμβικός δεκαπεντασύλλαβος ομοιοκατάληκτος στίχος με εξαίρεση τα ιντερμέδια και τα χορικά όπου χρησιμοποιούνται άλλα μέτρα, όπως ο ενδεκασύλλαβος.
[Επεξεργασία] Βασιλεύς ο Ροδολίνος
Η τραγωδία Βασιλεύς ο Ροδολίνος είναι έργο του ποιητή Ιωάννη Ανδρέα Τρώιλου, που καταγόταν από αστική οικογένεια του Ρεθύμνου. Τυπώθηκε για πρώτη φορά στην Βενετία το 1647 και βασίζεται στο έργο του Τορκουάτο Τάσο Il Re Torrismondo, με διαφοροποιήσεις όμως στην δομή (μείωση του αριθμού των σκηνών) και στο περιεχόμενο (αλλαγή των ονομάτων, διαφορετικό περιεχόμενο των χορικών, κατάργηση κάποιων περιστατικών). Πρωταγωιστές του έργου είναι ο βασιλιάς της Περσίας Τρωσίλος και ο φίλος του βασιλιάς της Μέμφιδας Ροδολίνος. Ο Ροδολίνος αναλαμβάνει να τελέσει εικονικό γάμο με την Αρετούσα, κόρη του βασιλιά της Καρχηδόνας, και στην συνέχεια να την παραδώσει στον Τρωσίλο ο οποίος την αγαπά αλλά δεν μπορεί να την παντρευτεί γιατί ο πατέρας της δεν το επιτρέπει. Όμως η Αρετούσα ερωτεύεται τον Ροδολίνο και, όταν αυτός της αποκαλύπτει την αλήθεια και της ζητά να παντρευτεί τον φίλο του, εκείνη αυτοκτονεί με δηλητήριο και ο Ροδολίνος με το σπαθί του, ενώ προηγουμένως έχει στείλει γράμμα στον Τρωσίλο, με το οποίο τον ενημερώνει για το τι έχει συμβεί. Μετά την ανάγνωση της επιστολής αυτοκτονεί και ο Τρωσίλος.
Το έργο είναι γραμμένο σε δεκαπεντασύλλαβο στίχο εκτός από τα χορικά, όπου χρησιμοποιείται ο ενδεκασύλλαβος. Τρία από τα χορικά είναι σονέτα, τα δεύτερα σονέτα της ελληνικής λογοτεχνίας μετά από αυτά των κυπριακών ερωτικών ποιημάτων. Είναι η πιο αδύναμη από δραματουργικής απόψης τραγωδία του κρητικού θεάτρου, έχει όμως πολλές ποιητικές αρετές.
[Επεξεργασία] Ερωφίλη
- Για περισσότερες πληροφορίες δείτε: Γεώργιος Χορτάτσης#Ερωφίλη
Η Ερωφίλη είναι η πιο γνωστή τραγωδία της κρητικής λογοτεχνίας. Πρέπει να γράφτηκε περίπου το 1600 και εκδόθηκε πρώτη φορά το 1637 στη Βενετία. Αποτελείται από πρόλογο, πέντε πράξεις, χορικά στο τέλος κάθε πράξης και ιντερμέδια (αυτόνομα μουσικοχορευτικά επεισόδια που παρεμβάλλονται μεταξύ των πράξεων). Θέμα της τραγωδίας είναι ο έρωτας ανάμεσα στην Ερωφίλη, κόρη του βασιλιά της Αιγύπτου, και τον Πανάρετο, έναν νέο που ζει στην αυλή και η οργισμένη αντίδραση του βασιλιά Φιλόγονου. Βασίζεται στο ιταλικό έργο Orbecche του Giovani Batista Giraldi (1504-1573), αλλά υπάρχουν και απηχήσεις άλλων ιταλικών δραματικών έργων (Il Re Torrismondo και Orlando Furioso). Τα ιντερμέδια της τραγωδίας έχουν αυτόνομη υπόθεση και προέρχονται από το έργο του Τορκουάτο Τάσσο Απελευθερωμένη Ιερουσαλήμ ενώ τα χορικά από τη Φαίδρα του Σενέκα, την Aminta του Tasso και την Sofonisba του G.G. Trissino. Το έργο είναι γραμμένο σε δεκαπεντασύλλαβο ομοιοκατάληκτο στίχο, με εξαίρεση τα χορικά, που είναι γραμμένα σε ενδεκασύλλαβους σε τερτσίνες (τρίστιχες στροφές).
[Επεξεργασία] Ζήνων
Η τραγωδία Ζήνων, αγνώστου συγγραφέα, σώζεται στο χειρόγραφο της Μαρκιανής Βιβλιοθήκης της Βενετίας Ms. Gr. cl. XI cod. 19= 1394, που περιείχε και άλλα κρητικά θεατρικά έργα. Αυτό οδήγησε τους φιλολόγους του να θεωρήσουν το έργο κρητικό και να αγνοήσουν τα επτανησιακά ιδιωματικά στοιχεία. Όπως όμως απέδειξε ο Σπ. Ευαγγελάτος και αποδέχτηκαν οι τελευταίοι εκδότες του έργου[2], υπάρχουν αρκετά επτανησιακά στοιχεία που δεν μπορούν να αποδοθούν απλώς σε παρεμβάσεις του αντιγραφέα του χειρογράφου και επιπλέον ο πρόλογος του έργου δίνει την πληροφορία ότι παραστάθηκε στην Ζάκυνθο το 1683. Επειδή όμως η επίδραση της κρητικής δραματουργίας είναι έντονη, είναι πιθανό το έργο να γράφτηκε από κρητικό συγγραφέα που είχε καταφύγει στα Επτάνησα μετά την άλωση της Κρήτης από τους Οθωμανούς, γι' αυτό και οι τελευταίοι εκδότες της τραγωδίας την ονομάζουν «κρητοεπτανησιακή».[3].
Ο Ζήνων είναι μια μπαρόκ τραγωδία που βασίζεται στο δημοφιλές τότε λατινικό έργο Zeno του Ιησουίτη μοναχού Joseph Simo ή Simons (1565-1671), που παραστάθηκε το 1631 και εκδόθηκε το 1648 και αναφέρεται στον βυζαντινό αυτοκράτορα Ζήνωνα (474-91), τα εγκλήματα που διέπραξε για να ανέβει και να διατηρηθεί στον θρόνο και την τελική τιμωρία του. Αν και από στιχουργική και λογοτεχνική άποψη υστερεί σε σχέση με τις άλλες δύο κρητικές τραγωδίες, έχει περισσότερες θεατρικές και σκηνικές αρετές, που οφείλονται και στις παρεμβάσεις του αγνώστου συγγραφέα στο λατινικό πρότυπο, από το οποίο έχουν αφαιρεθεί σκηνές που επιβραδύνουν την πλοκή.
[Επεξεργασία] Κωμωδίες
Κρητικές κωμωδίες σώζονται επίσης τρεις, ο Κατζούρμπος του Χορτάτση, ο Στάθης, ανωνύμου και ο Φορτουνάτος, του Μάρκου Αντώνιου Φόσκολου. Παραστάσεις κωμωδιών γίνονταν τακτικά τις Απόκριες, σύμφωνα με μαρτυρίες της εποχής. Κοινό χαρακτηριστικό τους είναι η σχεδόν σύγχρονη θεματολογία, οι ήρωες που προέρχονται από μεσαία στρώματα των αστικών τάξεων, η τήρηση της ενότητας του χρόνου (η δράση διαρκεί μία ημέρα) και ο δεκαπεντασύλλαβος ομοιοκατάληκτος στίχος. Οι τρεις αυτές κρητικές κωμωδίες συνδέονται με την ιταλική commedia erudita, με την οποία έχουν πολλά κοινά όπως η κατανομή σε πέντε πράξεις (ο Στάθης σώζεται σε τρεις πράξεις, το κείμενο όμως έχει υποστεί περικοπές), ο πρόλογος, τα τυποποιημένα πρόσωπα (όπως οι καυχησιάρηδες στρατιωτικοί) και μοτίβα (όπως αυτό του χαμένου παιδιού, που χρησιμοποιείται για να δώσει αίσιο τέλος). Οι κρητικές κωμωδίες όμως έχουν λιγότερο περιπετειώδη και περίπλοκη δομή από τις αντίστοιχες ιταλικές, γι' αυτό δεν είναι εύκολο να βρεθεί κάποιο συγκεκριμένο έργο το οποίο μπορεί να χρησιμοποίησαν ως πρότυπο, έχουν εντοπιστεί όμως κάποιες σκηνές που απηχούν αντίστοιχες σκηνές ιταλικών έργων.
[Επεξεργασία] Στάθης
Ο Στάθης είναι κωμωδία ανωνύμου συγγραφέα που χρονολογείται στα τέλη του 16ου ή στις αρχές του 17ου αι. και πιθανολογείται ότι είναι έργο του Χορτάτση. Σώζεται σε ένα μόνο χειρόγραφο αλλά με πολλές περικοπές που συχνά εμποδίζουν την κατανόηση του κειμένου. Όπως έχει αποκατασταθεί η υπόθεση του έργου από τους φιλολόγους, αποδεικνύεται ότι ο Στάθης ακολουθεί τα τυπικά μοτίβα των άλλων κωμωδιών, δηλαδή την ιστορία ερωτευμένων ζευγαριών που θέλουν να παντρευτούν αλλά ο γάμος τους εμποδίζεται εξαιτίας διαφόρων περίπλοκων περιστατικών. Στην κωμωδία πρωταγωνιστούν οι νέοι Χρύσιππος και Πάμφιλος, Φαίδρα και Λαμπρούσα και οι γονείς τους. Ο Χρύσιππος θέλει να παντρευτεί την Λαμπρούσα και ο Πάμφιλος είναι ερωτευμένος με την Φαίδρα, η οποία όμως αγαπά τον Χρύσιππο. Μετά από διάφορες παρεξηγήσεις και άλλα εμπόδια αποκαλύπτεται ότι ο Χρύσιππος είναι ο χαμένος γιός του Στάθη (πατέρα της Φαίδρας) και έτσι το έργο τελειώνει με την προετοιμασία των γάμων της Χρύσιππου με την Λαμπρούσα και της Φαίδρας με τον Πάμφιλο. Η πλοκή του Στάθη είναι πιο σύνθετη από των άλλων κωμωδιών, διαθέτει όμως και άφθονα λυρικά στοιχεία.
[Επεξεργασία] Φορτουνάτος
Ο Φορτουνάτος είναι κωμωδία του Μάρκου Αντώνιου Φόσκολου, που γεννήθηκε περίπου στα 1597 και πέθανε το 1662. Ήταν γόνος εξελληνισμένης βενετικής οικογένειας, διατηρούσε όμως το καθολικό θρήσκευμα. Η κωμωδία γράφτηκε κατά την διάρκεια της πολιορκίας του Ηρακλείου, γύρω στα 1655.
Ο Φορτουνάτος έχει κοινή δομή με τις άλλες κρητικές κωμωδίες: ο Φορτουνάτος θέλει να παντρευτεί την Πετρονέλα αλλά ο γάμος τους εμποδίζεται από τα σχέδια της μητέρας της Πετρονέλας, που θέλει να την παντρέψει με έναν πλούσιο γιατρό. Στο τέλος αποκαλύπτεται ότι ο Φορτουνάτος είναι ο χαμένος γιος αυτού του γιατρού και τελικά το νεαρό ζευγάρι παντρεύεται. Η πλοκή του έργου είναι απλούστερη από τον Κατζούρμπο και τον Στάθη και η έμφαση δεν δίνεται στην ερωτική ιστορία ή το στοιχείο της φάρσας, αλλά στο ηθικό δίδαγμα για την Τύχη, χωρίς να λείπουν όμως και κωμικές σκηνές με βωμολοχικό χιούμορ.
[Επεξεργασία] Κατζούρμπος
- Για περισσότερες πληροφορίες δείτε Γεώργιος Χορτάτσης#Κατζούρμπος
Ο Κατζούρμπος είναι έργο του Γεώργιου Χορτάτση. Δεν υπάρχουν πληροφορίες για τον χρόνο γραφής του και δεν μπορεί να εξακριβωθεί αν γράφτηκε πριν από την Πανώρια και την Ερωφίλη. Και αυτή η κωμωδία, γραμμένη σε δεκαπεντασύλλαβο ιαμβικό στίχο με ζευγαρωτή ομοιοκαταληξία, χρησιμοποιεί το βασικό μοτίβο των άλλων κωμωδικών, δηλαδή των έρωτα δύο νέων, του Νικολού και της Κασσάντρας, τα εμπόδια που προβάλλουν και την τελική αίσια έκβαση χάρη στην αποκάλυψη ότι η Κασσάντρα είναι η χαμένη κόρη του ηλικιωμένου άντρα με τον οποίον ήθελε να την παντρέψει η θετή μητέρα της.
[Επεξεργασία] Ιντερμέδια
Τα ιντερμέδια, από την ιταλική λέξη intermedio και intermezzo ήταν σύντομα δραματικά κείμενα που παίζονταν κατά την διάρκεια των διαλειμμάτων των παραστάσεων θεατρικών έργων. Σώζονται 18 ιντερμέδια του κρητικού θεάτρου. Τα τέσσερα από αυτά ανήκουν στην Ερωφίλη, ενώ τα υπόλοιπα βρέθηκαν στα χειρόγραφα των κωμωδιών και της Πανώριας. Τα ιντερμέδια της Ερωφίλης βασίζονται στο Gerusalemme liberata (Απελευθερωμένη Ιερουσαλήμ του Τορκουάτο Τάσσο, τα οκτώ ιντερμέδια της Πανώριας και του Κατζούρμπου έχουν μυθολογικά θέματα προέρχονται από τις Μεταμορφώσεις του Οβιδίου του Giovan Andrea dell' Anguillara εκτός από δύο που βασίζονται στην Απελευθερωμένη Ιερουσαλήμ, από τα δύο ιντερμέδια του Στάθη το ένα έχει άγνωστη πηγή και εμπνέεται από μάχες Ελλήνων και Τούρκων και το άλλο εμπνέεται από τον Τρωικό πόλεμο, ενώ τα τέσσερα ιντερμέδια του Φορτουνάτου προέρχονται από το Adone του G. B. Marino και την Αινειάδα.
[Επεξεργασία] Ποιμενική ποίηση
Σώζονται δύο ποιμενικά δράματα, η Πανώρια του Χορτάτση και ο Πιστικός Βοσκός, ανώνυμη διασκευή του ιταλικού Pastor Fido, και το ποιμενικό ειδύλλιο η Βοσκοπούλα. Ποιμενικό χαρακτήρα έχει όμως και ένα μέρος του Ερωτόκριτου, η αφήγηση του Χαρίδημου, βασιλιά της Γόρτυνας, για το πώς σκότωσε κατά λάθος την γυναίκα του στην Ίδη, ενώ υπάρχει και ένα ιταλικό έργο με βουκολικό χαρακτήρα, η Amorosa fede, του Αντώνιου Πάντιμου.
[Επεξεργασία] Η Βοσκοπούλα
Η Βοσκοπούλα είναι έργο ανωνύμου συγγραφέα που τυπώθηκε για πρώτη φορά το 1627 στην Βενετία, με δαπάνες ενός κρητικού, του Νικολάου Δρυμητινού, όπως πληροφορούμαστε από έναν άτεχνο επίλογο που έχει προσθέσει ο ίδιος. Αποτελείται από 476 ενδεκασύλλαβους ομοιοκατάληκτους στίχους χωρισμένους σε 119 τετράστιχες στροφές. Το έργο αφηγείται την τυχαία συνάντηση και τον κεραυνοβόλο έρωτα ενός βοσκού και μιας πολύ όμορφης βοσκοπούλας. Το ζευγάρι έζησε λίγες ευτυχισμένες μέρες και αποχωρίστηκε όταν θα επέστρεφε ο πατέρας της κοπέλας. Ο βοσκός τής υποσχέθηκε ότι θα επιστρέψει σε ένα μήνα, αρρώστησε όμως και δεν μπόρεσε να εκπληρώσει την υπόσχεσή του εγκαίρως. Όταν, μετά από καιρό, επέστρεψε, βρήκε μόνο τον πατέρα της κοπέλας, ο οποίος του εξήγησε ότι η βοσκοπούλα αρρώστησε και πέθανε από την στενοχώρια, επειδή πίστεψε ότι ο αγαπημένος της την ξέχασε.
Στο έργο απαντώνται όλα τα μοτίβα της «αρκαδικής ποίησης», όπως οι ειδυλλιακές περιγραφές που δεν αντιστοιχούν με το φυσικό τοπίο της Κρήτης. Η γλώσσα είναι η κρητική διάλεκτος όπως αυτή είχε διαμορφωθεί στην περίοδο της ακμής και όχι η μεσαιωνική γλώσσα των κειμένων της περιόδου της προετοιμασίας. Γι' αυτόν τον λόγο υποθέτουμε ότι το έργο είχε γραφτεί στα τέλη του 16ου αι. ή στις αρχές του 17ου. και πιθανότατα αρκετά πριν την πρώτη έντυπη έκδοση, το 1627, όπως μπορούμε να συμπεράνουμε από την πληροφορία του Δρυμητινού ότι ήδη τότε το ποίημα είχε γίνει δημοφιλές και υπήρχαν πολλά χειρόγραφἀ του. Το έργο αγαπήθηκε πολύ και κυκλοφορούσε σε πολλές χειρόγραφες και έντυπες εκδόσεις, όχι μόνο στην Κρήτη, αλλά και στην υπόλοιπη Ελλάδα. Τραγουδήθηκε πολύ και σε διάφορες προφορικές παραλλαγές, και γι' αυτόν τον λόγο πιστευόταν παλιότερα ότι ήταν λαϊκό έργο.
[Επεξεργασία] Η Πανώρια
- Για περισσότερες πληροφορίες δείτε: Γεώργιος Χορτάτσης#Πανώρια
Η Πανώρια, που παλαιότερα ονομαζόταν λανθασμένα Γύπαρις, είναι έργο του Γιώργιου Χορτάτση, για το οποίο όμως δεν γνωρίζουμε ακριβή χρόνο συγγραφής. Είναι ποιμενικό δράμα γραμμένο σε δεκαπεντασύλλαβους ομοιοκατάληκτους ιαμβικούς στίχους Είναι ποιμενικό δράμα σε δεκαπεντασύλλαβους ομοιοκατάληκτους ιαμβικούς στίχους. Διαδραματίζεται στην Κρήτη αλλά το σκηνικό είναι το συμβατικό σκηνικό της αρκαδικής ποίησης και η υπόθεσή του περιστρέφεται γύρω από τις προσπάθειες δύο βοσκών να κατακτήσουν τις κοπέλες που αγαπούν. Η αίσια έκβαση επιτυγχάνεται τελικά χάρη στην επέμβαση της θεάς Αφροδίτης. Στην Πανώρια υπάρχουν επιδράσεις από ιταλικά θεατρικά έργα με ανάλογη θεματολογία, τα οποία ο ποιητής έχει χειριστεί με ελευθερία.
[Επεξεργασία] Ο πιστικός βοσκός
Το έργο Ο πιστικός βοσκός είναι απόδοση στο κρητικό ιδίωμα του ιταλικού έργου Il Pastor Fido του Giambattista Guarini. Το κρητικό έργο δεν σώζεται ολόκληρο, ενώ επιπλέον ο μεταφραστής έχει κάνει τροποποιήσεις σε σχέση με το πρωτότυπο, όπως αφαίρεση κάποιων σκηνών και αλλαγές ονομάτων (για παράδειγμα η ηρωίδα Amarilli ονομάζεται Ερωπρικούσα).
[Επεξεργασία] Θρησκευτικό δράμα
- Για περισσότερες πληροφορίες δείτε: Βιτσέντζος Κορνάρος#Θυσία του Αβραάμ
Το μόνο θρησκευτικό δράμα που είναι γνωστό είναι η Θυσία του Αβραάμ, που αποδίδεται στον Κορνάρο. Το έργο αναφέρεται στο γνωστό επεισόδιο της Παλαιάς Διαθήκης και βασίζεται στο δράμα Lo Isach του Luigi Grotto, το οποίο όμως χειρίζεται ελεύθερα. Η Θυσία του Αβραάμ ξεχωρίζει από τις άλλες τραγωδίες γιατί δεν ακολουθεί την παραδοσιακή διαίρεση σε πράξεις και δεν έχει χορικά.
[Επεξεργασία] Μυθιστορία
- Για περισσότερες πληροφορίες δείτε: Βιτσέντζος Κορνάρος#Ερωτόκριτος
Στο είδος της μυθιστορίας ανήκει το γνωστότερο έργο της κρητικής λογοτεχνίας, ο Ερωτόκριτος, του Κορνάρου. Είναι ένα εκτενές έμμετρο αφήγημα που εξιστορεί τον περιπετειώδη έρωτα μεταξύ της Αρετούσας, κόρης του βασιλιά της Αθήνας, και του Ερωτόκριτου, γιού ενός αυλικού. Βασίζεται στο γαλλικό κείμενο Paris et Vienne, από το οποίο όμως έχει αρκετές διαφορές στην πλοκή, και αναπλάθει ένα ιπποτικό περιβάλλον με πολλά παραμυθιακά στοιχεία, τοποθετημένο όμως στον ελληνικό κόσμο.
[Επεξεργασία] Αναφορές
- ↑ A> F. Gemert, «Λογοτεχνικοί πρόδρομοι», Λογοτεχνία και κοινωνία στην Κρήτη της Αναγέννησης, Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 1997, σ. 78
- ↑ Στυλιανός Αλεξίου -Μάρθα Αποσκίτη, εισαγωγή στο Ζήνων. Κρητοεπτανησιακή τραγωδία, Στιγμή, Αθήνα 1991
- ↑ Αλεξίου -Αποσκίτη 1991
[Επεξεργασία] Πηγές
- Λογοτεχνία και κοινωνία στην Κρήτη της Αναγέννησης, Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο 1997
- Κ.Θ.Δημαρά, Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας, Ίκαρος, Αθήνα 1975
- Λίνου Πολίτη, Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας, ΜΙΕΤ,Αθήνα 1978
- Π.Δ.Μαστροδημήτρη, Η ποίηση του Νέου Ελληνισμού, Ίδρυμα Γουλανδρή-Χορν, Αθήνα 2001
- Π.Δ.Μαστροδημήτρη, Εισαγωγή στη νεοελληνική φιλολογία, εκδ.Δόμος, Αθήνα 2005
- Στ. Αλεξίου, «Εισαγωγή» στο Μπεργαδής: Απόκοπος-Η Βοσκοπούλα, Εστία, Νέα Ελληνική Βιβλιοθήκη, Αθήνα1998
- Στυλιανός Αλεξίου -Μάρθα Αποσκίτη, εισαγωγή στο Ζήνων. Κρητοεπτανησιακή τραγωδία, Στιγμή, Αθήνα 1991