Ελληνοκεντρισμός

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

Ελληνοκεντρισμός ονομάζεται η πνευματική κίνηση των αρχών του 20ού αιώνα (Εμμανουήλ Χαιρέτης, Περικλής Γιαννόπουλος, Ίων Δραγούμης, Λορέντζος Μαβίλης κ.ά.) η οποία κατήγγειλε την εξάρτηση του ελληνικού κράτους και της κοινωνίας από την Δύση (εξάρτηση πολιτική και πολιτιστική, από την Βαυαροκρατία κυρίως και μετά) και εργάστηκε για την δημιουργία ενός νέου Ελληνικού πολιτισμού βασισμένου στην Ελληνική παράδοση.

Ελληνοκεντρισμός ονομάζεται, επίσης, η λογοτεχνική και καλλιτεχνική κίνηση της Γενιάς του 1930 αλλά και των εμπνευσμένων από αυτήν και τον προηγηθέντα ελληνοκεντρισμό του Γιαννόπουλου και του Δραγούμη, μεταγενέστέρων καλλιτεχνών και διανοουμένων (Άγγελος Σικελιανός και Εύα Σικελιανού, Ιωάννης Συκουτρής, Πηνελόπη Δέλτα, Γιώργος Σεφέρης, Οδυσσέας Ελύτης, Γιάννης Ρίτσος, Ηλίας Βενέζης, Μ. Καραγάτσης, Λίνος Καρζής, Δημήτριος Ροντήρης, Ανδρέας Εμπειρίκος, Νίκος Καββαδίας, Γεώργιος Θεοτοκάς, Φώτης Κόντογλου, Γιάννης Τσαρούχης, Δημήτρης Πικιώνης, Σίμων Καρράς, Αγγελική Χατζημιχάλη, Δώρα Στράτου, Χριστόδουλος Χάλαρης, Κώστας Καραβίδας, Γεώργιος Κονδύλης, Κώστας Παπαϊωάννου, Κωστής Μοσκόφ, Χρήστος Γιανναράς, Κώστας Ζουράρις, Θεόδωρος Ζιάκας κ.ά.)

Υπό την ευρεία έννοια, ελληνοκεντρισμός ονομάζεται η ιδεολογία και το πνευματικό και καλλιτεχνικό ρεύμα που δίνει προτεραιότητα στην ελληνική παράδοση, στην εθνική ταυτότητα και στην αδιάσπαστη ιστορική, γλωσσική, πολιτιστική (είτε ως λόγια είτε ως λαϊκή παράδοση) και φυλετική συνέχεια του Ελληνικού έθνους, σε αντίθεση με τον κοσμοπολιτισμό και τον ανεθνικό οικουμενισμό, αλλά και την ξενομανία και τον δυτικοστραφή, κυρίως, αρχοντοχωριατισμό της νεωτερικής κοινωνίας του καταναλωτισμού και της αλλοτρίωσης.

Πίνακας περιεχομένων

[Επεξεργασία] Λόγιος και λαϊκός πολιτισμός

Οι αναφορές στον ελληνοκεντρισμό επικεντρώνονται συνήθως σε ό,τι αποκαλούμε λόγιο πολιτισμό, αγνοώντας τη δυναμική του λαϊκού πολιτισμού. Με αυτόν τον τρόπο παράγεται ένα νεοπαγές είδος πολιτισμικού δυισμού που σχετίζεται άμεσα με τις αποκαλούμενες ένδοξες στιγμές μόνον του ελληνικού πολιτισμού, απορίπτοντας τη δυναμική του λαϊκού πολιτισμού, καθώς αυτός παρουσιάζει σαφείς οσμωτικές τάσεις με το γίγνεσθαι άλλων πολιτισμών.

Η προβολή στο παρελθόν, μέσω της οποίας επιχειρούν συχνά τα έθνη να αποδείξουν την ιστορικότητα τους είναι ενίοτε παραπλανητική, αλλά δεν μπορεί κανείς να απορρίψει άκριτα τη σημασία του υλικού που συγκροτεί το εννοιολογικό πλαίσιο αυτού του ιδεολογήματος, δηλαδή τις έννοιες της κοινής πολιτισμικής παράδοσης, της γλωσσικής ομοιογένειας και της θρησκευτικής κοινότητας4.

Σε μια πρώτη ανάγνωση τα παραπάνω στοιχεία συγκροτούν τα επί μέρους στοιχεία μιας φαντασιακής ταυτότητας ανάμεσα στις έννοιες άτομο και έθνος5. Βάσει των παραπάνω θα μπορoύσαμε να περιγράψουμε την εθνική ταυτότητα ως μια συλλογική ταυτότητα, την οποία οι άνθρωποι, ως μέλη εθνικών συνόλων, αποκτούν από πολύ νωρίς στη ζωή τους και συνδέεται με τις αναπαραστάσεις περί έθνους6. Ως συλλογική ταυτότητα συνιστά αναγκαιότητα, ψυχοειδή μηχανισμό βαθιά εδραιωμένο στην ψυχοσύνθεση του ατόμου και τις ασυνείδητες ορμές και επιθυμίες του, διαμορφώνοντας την αναγκαιότητα του ανήκειν ήδη από τις πρωτόγονες κοινωνίες.

Συνιστώντας ο ελληνοκεντρισμός μια ιδιαιτέρως ελκυστική ιδεολογία, κινητοποιεί τις μάζες και χειραγωγεί με πρωτοφανή επιτυχία τις ισχυρές εθνικές ταυτίσεις των ατόμων. Παρ' όλα αυτά, υποστηρίζεται ευρέως κατά τις τελευταίες δεκαετίες ότι μια άλλη διαδικασία, και ιδεολογία, η παγκοσμιοποίηση και ο πολιτισμικός σχετικισμός7 καθίσταται αναγκαία οπτική γωνία, αν επιθυμεί να κατανοήσει κανείς τις διαρκείς μεταβολές και διαφορετικές διαστάσεις μιας παγκόσμιας, εξελισόμενης πολύπολιτισμικής κοινωνίας8. Θεωρητικά μια τέτοια άποψη καθιστά παρωχημένο τον εθνικισμό και θέτει σε κίνδυνο τα εθνικά κράτη, αποδυναμώνοντας τις εθνικές ταυτότητες. Όμως, πληθώρα εμπειρικών στοιχείων υποδεικνύουν ότι κάτι τέτοιο δεν έχει συμβεί και ότι αντιθέτως οι εθνικές ταυτότητες έχουν ενδυναμωθεί στην αυγή του 21ου αιώνα.

[Επεξεργασία] Νεολογισμοί και αντιπαλότητες

Από την πλευρά των ελληνοκεντρικών, κατά της ξενομανίας και ξενοδουλείας:

Νεοέλληνας: Ο όρος χαρακτηρίστηκε ήδη αρνητικά από τους πρώτους υπερμάχους του ελληνοκεντρισμού και της παραδοσιακής ελληνικότητος της "καθ' ημάς ανατολής", καθ' όσον θεωρήθηκε ότι εξέφραζε ένα νέο είδος Έλληνα, ξένης ευρωπαϊκής κατασκευής, όχι ταυτόσημο του διαχρονικού "Έλληνα", αλλά άσχετο και πάντως κατώτερο αυτού. Ο Κωνσταντίνος Οικονόμος ο εξ Οικονόμων γράφει χαρακτηριστικά ("Επίκρισις εις την σύντομον απάντησιν του κυρίου Νεοφύτου Βάμβα", Αγία Πετρούπολη, 1839): "Εξετάζωμεν την λέξιν "νεοελληνική". Πρώτος δε του κακεντρεχούς επιθέτου δημιουργός ανεφάνη πάλιν αυτή των νεωτεριστών και καινοτόμων η συμμορία. Αλλ' όστις λέγει και φρονεί σπουδαίως γλώσσαν νεοελληνικήν, ο τοιούτος υβρίζει τους Έλληνας, τους οποίους ως φαίνεται θεωρεί Νεοέλληνας! Έλληνας δηλονότι ουχί νεωτέρους ως προς τους πάλαι προγόνους αυτών κατά χρόνους συγκεκριμένους, αλλά παντί νέους και καινοφανείς, νεωστί βλαστήσαντας και εξ αρχής αναφανέντας εις την ελληνικήν γην, ως λέγομεν και νεοπολίτας ανθρώπους νεωστί γενομένους πολίτας από δούλων ή αλλοδαπών."
ψαλιδόκωλοι: Ο όρος εσήμαινε αρχικώς τους ντυμένους με δυτικό σχιστό φράκο ή κοστούμι, σε αντιδιαστολή με τους φουστανελοφόρους ή βρακοφόρους Έλληνες των επαναστατικών και μετεπαναστατικών χρόνων. Δηλώνει την πίκρα και την αγανάκτηση των αγωνιστών και του απλού λαού για τον παραμερισμό τους από την ξένη με τα λαϊκά ελληνικά ήθη Βαυαροκρατία και τους άκαπνους και ξενοθρεμμένους λογίους.
φραγκοραγιάδες: Όρος χρησιμοποιούμενος από τον οραματιστή του ελληνοκεντρισμού Περικλή Γιαννόπουλο.
γραικύλοι και νεογραικύλοι: Ο όρος αυτός πλάστηκε από τον αρχαίο Ρωμαίο ρήτορα Κικέρωνα και χρησιμοποιήθηκε για να χαρακτηρίσει τους δουλοπρεπείς έναντι των Ρωμαίων Έλληνες της εποχής. Στην νεώτερη εποχή χρησιμοποιείται ευρέως για να χαρακτηρίσει την δουλοπρέπεια προς την Δύση.
Κουλτουριαρέοι ή Θολοκουλτουριάρηδες: Η λέξη πλάστηκε για να χαρακτηρίσει την ακατάληπτη για τον λαό και κυρίως ξένη προς το λαϊκό αίσθημα και την ελληνική παράδοση, γλώσσα, νοοτροπία και πεποιθήσεις καλλιτεχνών και διανοουμένων, κυρίως της λεγόμενης "προοδευτικής" αριστεράς. Ο ποιητής Ντίνος Χριστιανόπουλος γράφει σε σχετική μελέτη του ("Τα αλαμπουρνέζικα ή η γλώσσα των σημερινών κουλτουριάρηδων"): "Κουλτουριάρηδες είναι οι διανοοούμενοι που δίνουν μεγαλύτερη σημασία στη γνώση και την πληροφόρηση και λιγότερη στο αίσθημα και το βίωμα. Ό,τι έμαθαν ή δεν έμαθαν έχει γι' αυτούς μεγαλύτερη αξία από τη σκέψη. Κουλτουριάρηδες βρίσκονταν σ' όλες τις εποχές. Στην αρχαία Ελλάδα τους κοροϊδεύει πολύ άσχημα ο Αριστοφάνης επειδή χρησιμοποιούν πάντα καινούριες και παράξενες λέξεις για να ξιπάσουν τον κόσμο. Και οι σοφιστές ήταν ένα είδος κουλτουριάρηδες της εποχής τους."

Από την άλλη κατά του σωβινισμού:

Ελληνάρας ή Ελληναράς: Η λέξη Ελληνάρας αποτελεί νεολογισμό που επιχειρεί να απεικονίσει άτομα της νεοελληνικής πραγματικότητας τα οποία παρουσιάζουν σε ακραίο βαθμό ευρωπαϊκή αγοραφοβία, εθνοκεντρικό ναρκισσισμό, έντονο εθνικισμό, με ή χωρίς, στοιχεία μισαλλόδοξου θρησκευτικού φονταμενταλισμού. Τα άτομα αυτά παρουσιάζουν έντονα στοιχεία σεκταρισμού και θρησκευτικού ηγεμονισμού και εκφράζονται γραπτά ή προφορικά με αδιαλλαξία και φανατισμό μέσω συγκινησιακά φορτισμένων κηρυγμάτων παρελθοντολογίας, σχετικά με διάφορες περιόδους της ελληνικής ιστορίας (αρχαία Ελλάδα, Βυζάντιο κ.λπ.) που έχουν ως κύριο στόχο την ανάδειξη του επιχώριου ελλαδισμού τους σε παραχαραγμένο οικουμενικό πρότυπο πολιτισμού.

[Επεξεργασία] Παραπομπές-σημειώσεις

  • 1: Haviland, A, 2000, 11
  • 2: Victor Davis Hanson et al, 2001
  • 3: Colin Renfrew et al, 2001, 39
  • 4: Βερεμής, Θ., 1999, 12
  • 5: «Η εθνική ταυτότητα είναι η συλλογική ταυτότητα μιας ορισμένης ομάδας, που συγκροτεί μια συμβολική-φαντασιακή διαμεσολάβηση ανάμεσα στα άτομα ή την ομάδα τους και την `ανθρωπότητα' (Alter, 1985, Λίποβατς 1990, Λίποβατς 1996α, Hobsbawm 1990, Balibar, Wallerstein 1988). H εθνική ταυτότητα συγκροτεί μια 'φαντασιακή κοινότητα' (Αnderson 1991), επειδή βασίζεται επάνω στην ύπαρξη μιας μεγαλύτερης συσσωματωμένης ομάδας, η οποία, για να υπάρξει ως ενότητα, πρέπει κατά κάποιο τρόπο ν' απαρνηθεί τις ενδογενείς κοινωνικές και πολιτισμικές αντιφάσεις και διχασμούς της». Λίποβατς Θ., 2000-2001, Τεύχος 5-6, Λίποβατς 10.11.05
  • 6: Ιντζεσίσογλου Ν., 2000, 186
  • 7: Melville, J. Herskovits, 1973, 14.
  • 8: Βερνίκος Ν. - Δασκαλοπούλου Σ., 2002, 13-14.

[Επεξεργασία] Βιβλιογραφία

  • Περικλής Γιαννόπουλος, Ξενομανία, 1903.
  • Περικλής Γιαννόπουλος, Νέον Πνεύμα, 1906.
  • Περικλής Γιαννόπουλος, Έκκλησις προς το Πανελλήνιον Κοινόν, 1907.
  • Ίων Δραγούμης, Ελληνικός Πολιτισμός, 1913.
  • Λίνος Καρζής, Οι Έλληνες πλάθουν το νέο τους μύθο, 1947.
  • Δημήτριος Λαζογιώργος-Ελληνικός, Μανουήλ Θ. Χαιρέτης: Ο άγνωστος προφήτης του Ελληνισμού, Πελασγός, 1998.
  • Δημήτριος Λαζογιώργος-Ελληνικός, Αγγελική Χατζημιχάλη: Η Ελληνίδα που φώτισε το Γένος, Δήμος Αθηναίων Πολιτισμικός Οργανισμός.
  • Νίκος Καρράς, Με ιδεολογία ελληνική: Νεοέλληνες πνευματικοί ήρωες, Πελασγός, 1998.
  • Βερεμής, Θ. 1999, «Εισαγωγή» στο Εθνική Ταυτότητα και Εθνικισμός στη Νεότερη Ελλάδα, Μ.Ι.Ε.Τ.: Αθήνα
  • Βερνίκος Ν. - Δασκαλοπούλου Σ., 2002, Πολυπολιτισμικότητα, οι Διαστάσεις της Πολιτισμικής Ταυτότητας, Κριτική: Αθήνα
  • Colin Renfrew-Paul Bahn 2001, Αρχαιολογία, Θεωρίες Μεθοδολογία και Πρακτικές Εφαρμογές, Αθήνα: Ινστιτούτο του Βιβλίου-Α. Καρδαμίτσας
  • Haviland, A, William, 2000, Anthropology, New York: Hartcourt College Publishers
  • Iντζεσίσογλου Ν., 2000, «Περί της κατασκευής συλλογικών ταυτοτήτων: Το παράδειγμα της ελληνικής ταυτότητας», στο Εμείς και οι Άλλοι: αναφορά στις τάσεις και τα σύμβολα, Τυπωθήτω: Αθήνα
  • Hanson, Victor Davis - Heath, John, 2001, Ποιος Σκότωσε τον Όμηρο; Ο Θάνατος της Κλασικής Παιδείας και η Αποκατάσταση της Ελληνικής Σοφίας, Αθήνα: Κάκτος
  • Λίποβατς Θ., 2000-2001, «Εθνικισμός και θρησκεία στη νεωτερικότητα», στο Επιστήμη και Κοινωνία, Τεύχος 5-6
  • Herskovits, Melville, J., 1973, Cultural Relativism: Perspectives in Cultural Pluralism, Vintage Books: New York
  • Παναγιώτης Κ. Χρήστου, Οι περιπέτειες των εθνικών ονομάτων των Ελλήνων, 1960.
  • Χρήστος Γιανναράς, Ορθοδοξία και Δύση στη νεώτερη Ελλάδα, Δόμος, 1999.
  • Κυριάκος Σιμόπουλος, Ξενοκρατία, μισελληνισμός και υποτέλεια, Στάχυ, 1997.
  • Γιώργος Καραμπελιάς, χιλιαεννιακοσιαεικοσιδυο: Δοκίμιο για την νεοελληνική ιδεολογία, Εναλλακτικές Εκδόσεις, 2002.

[Επεξεργασία] Εξωτερικές συνδέσεις

Νάσος Βαγενάς, "Ελληνοκεντρισμός και ελληνικότητα", εφημερίδα "Το Βήμα", 13-1-2002.

Διονύσης Χαριτόπουλος, "Οι διάφοροι ανησυχούντες για την προς τα έξω εικόνα μας είναι κατά κανόνα ξενοσπουδαγμένα ανθρωπάρια που περιφρονούν τον τόπο τους", εφημερίδα "Τα Νέα", 28-12-2002.

Οι περιπέτειες των εθνικών ονομάτων των Ελλήνων