Γνωστικισμός, Χριστιανισμός και Αίγυπτος

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

Έχει προταθεί αυτό το άρθρο ή τμήμα αυτού του άρθρου, να συγχωνευθεί με το Γνωστικισμός. (Σχολιάστε)
Αν πρόκειται να γίνει συγχώνευση σελίδων με μεγάλο ιστορικό, μην την κάνετε χειροκίνητα με «Αντιγραφή και Επικόλληση», αλλά ζητήστε την από τους διαχειριστές, προκειμένου να συγχωνευθεί και το ιστορικό των δύο σελίδων.

Η Αίγυπτος, και ειδικά η Αλεξάνδρεια, έπαιξε σπουδαίο ρόλο, ανάλογο με της Ιερουσαλήμ και της Ρώμης, στη διαμόρφωση του αρχαίου Χριστιανισμού. Ομοίως υπήρξε μια από τις ισχυρότερες εστίες του Γνωστικισμού, ο οποίος φαίνεται να δανείστηκε εκεί στοιχεία από την παραδοσιακή προχριστιανική αιγυπτιακή πνευματικότητα. Η ελληνική και ρωμαϊκή κυριαρχία εισήγαγαν το ελληνικό και ρωμαϊκό πάνθεον στην Αίγυπτο, ενώ ισχυρές ήταν και οι ιουδαϊκές επιρροές, λόγω της πολυάνθρωπης εκεί ιουδαϊκής κοινότητας. Υπήρχε, λοιπόν, μια ατμόσφαιρα ανταγωνιστικών πνευματικών παραδόσεων που πολλοί Αλεξανδρινοί δεν τις θεωρούσαν κατ’ ανάγκην αμοιβαία αποκλειόμενες. Η Γνώση μπορεί να είναι διανοητική ή βιωματική, η μια μπορεί να προετοιμάζει το δρόμο για την άλλη. Η Αίγυπτος είχε αγκαλιάσει και τα δύο είδη της. Επιπλέον, οι Αιγύπτιοι αγαπούσαν πολύ το μυστήριο, την τελετουργία, το μύθο και τη μαγεία. Σε κάποιες λατρείες και κύκλους η μύηση ή η μετάδοση απόκρυφης γνώσης ήταν απαραίτητη για να γίνει κανείς δεκτός ή να προχωρήσει σε ανώτερους βαθμούς μύησης. Επίσης, οι Αιγύπτιοι ήταν εξοικειωμένοι με την ιδέα της παρουσίας των θεών ή της δυνατότητας να γίνουν οι θεοί γνωστοί μέσω οραμάτων και εσωτερικών θεάσεων. Θεωρητικοί φιλόσοφοι στην Αλεξάνδρεια αντλούσαν ελεύθερα από κάθε είδους πηγές: από τα σοφιολογικά κείμενα, συμπεριλαμβανόμενης και της ιουδαϊκής σοφιολογικής γραμματείας, τις ελληνικές μυστηριακές λατρείες, τον Ερμητισμό, το Νεοπλατωνισμό. Έτσι, την εποχή του Χριστού και τους πρώτους μετά Χριστόν αιώνες η Γνώση ήταν σημαντικό στοιχείο της αιγυπτιακής πνευματικότητας και είχε δεχτεί έντονη ελληνική επίδραση. Με την ανάδυση του Χριστιανισμού πολλές γνωστικού χαρακτήρα σχολές έγιναν χριστιανικές ή ενσωμάτωσαν χριστιανικά στοιχεία στις γνωστικές θεωρίες. Έτσι, η κοσμοπολίτικη και εκλεκτική ατμόσφαιρα της Αιγύπτου επηρέασε ακόμη και ορισμένους πρώιμους χριστιανούς θεολόγους, οι οποίοι παρουσίασαν γνωστικές τάσεις. Χαρακτηριστικά μπορούν να αναφερθούν ο Κλήμης και ο Ωριγένης. Ο Κλήμης, αν και έγραψε ο ίδιος ένα βιβλίο κατά των Γνωστικών, από ορισμένες απόψεις μοιάζει να έχει επηρεαστεί από αυτούς, ιδιαίτερα στη θεωρία του για έναν θεϊκό Λόγο που καθοδηγεί τον πνευματικό άνθρωπο, μέσα από διαδοχικές φωτίσεις, στην τελείωση, μια διαδικασία που δεν τελειώνει με το θάνατο. Ο Κλήμης είχε επιπλέον δεχτεί έντονες επιδράσεις από το Στωικισμό και την πλατωνική μεταφυσική. Ο Ωριγένης, όπως και ο Πλωτίνος, είχε μαθητεύσει κοντά στον περίφημο Αλεξανδρινό δάσκαλο της φιλοσοφίας Αμμώνιο Σακκά. Πίστευε ότι αλήθειες μπορεί να κρύβονταν στον Πλατωνισμό και άλλες παγανιστικές πηγές, αλλά ότι η Βίβλος ήταν η μόνη ασφαλής πηγή της θείας αποκάλυψης. Και ο Ωριγένης πολέμησε τους Γνωστικούς, αλλά φέρει ίχνη της επίδρασής τους. Πίστευε ότι το πρόσωπο του Χριστού είχε διαφορετική σημασία ανάλογα με την πνευματική πρόοδο του καθενός. Μετά θάνατον η κόλαση εξάγνιζε τις μη καθαρές ψυχές: η τιμωρία του Θεού ήταν εξαγνιστική και όχι μόνιμη. Μια μη καθαρή ψυχή θα είχε και άλλες ευκαιρίες για να σωθεί. Ακόμη και ο Διάβολος, σύμφωνα με τον Ωριγένη, θα σωζόταν κάποτε. Αυτή η αντίληψη ήταν σύμφωνη με νεοπλατωνικές-γνωστικές ιδέες για τη σταδιακή τελείωση του κόσμου στο σύνολό του. Τέλος, ας σημειωθεί ότι στην Αίγυπτο ανεφύησαν και αιρέσεις που είχαν γνωστικά χαρακτηριστικά, όπως οι Μελετιανοί και οι Αρειανίζοντες. Οι Μελετιανοί πίστευαν ότι οι μάρτυρες της πίστης είχαν τη δυνατότητα μετά θάνατον να γίνουν φορείς θείων αποκαλύψεων. Έστηναν μαντεία στους τάφους των μαρτύρων και θεωρούσαν ότι τα πνεύματά τους καταλάμβαναν τους πιστούς και προφήτευαν μέσω αυτών. Αυτή η πίστη σε μια διαρκώς εξελισσόμενη θεία αποκάλυψη, ακόμη και μετά το Χριστό, ήταν καθαρά γνωστική, ενώ οι Μελετιανοί διέθεταν και απόκρυφα βιβλία που προορίζονταν μόνο για λίγους πνευματικά ανώτερους χριστιανούς. Ο Άρειος, πάλι, ο πατέρας του Αρειανισμού, είχε δεχτεί νεοπλατωνικές επιρροές και πίστευε ότι απώτατος στόχος του κάθε ανθρώπου ήταν να γίνει, μέσω της καθοδήγησης προικισμένων ανθρώπων, ένας Χριστός. Θεωρούσε τον εαυτό του έναν ακόμη κρίκο σε μια μακρά αλυσίδα σοφών ή λάτρεων της Γνώσης, οι οποίοι καθοδηγούνταν από το Θεό.

[Επεξεργασία] Σύνδεσμοι