Φόρμα σονάτας
Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Η φόρμα σονάτας είναι η χαρακτηριστική δομή του πρώτου μέρους της κλασικής σονάτας. Αποτελείται από τα εξής μέρη:
- Έκθεση, στην οποία παρουσιάζονται τα θέματα. Το πρώτο θέμα είναι στη βασική τονικότητα. Συνήθως είναι γρήγορο και δυναμικό. Ακολουθεί μια γέφυρα, από υλικό του πρώτου θέματος ή νέο, που οδηγεί στο δεύτερο θέμα. Αυτό είναι στη δεσπόζουσα, αν η βασική τονικότητα είναι μείζονα, ή στη σχετική μείζονα, αν η βασική τονικότητα είναι ελάσσονα. Το δεύτερο θέμα έχει κυρίως λυρικό χαρακτήρα, σε αντίθεση με το πρώτο. Το νέο υλικό που εμφανίζεται είναι στην ίδια τονικότητα με το δεύτερο θέμα και οδηγεί στην επανέκθεση.
- Επεξεργασία ή ανάπτυξη: παρουσιάζεται υλικό από την έκθεση, είτε από τα θέματα, είτε άλλο. Έχει δραματικό χαρακτήρα.
- Επανέκθεση: συνήθως είναι αυτούσια επανάληψη της έκθεσης, με τη διαφορά ότι από το δεύτερο θέμα και εξής παραμένει η βασική τονικότητα, δεν υπάρχει δηλαδή η μετατροπία της έκθεσης.
- Coda: είναι η κορύφωση και η κατάληξη του πρώτου μέρους.
Η μορφή σονάτας περιγράφηκε για πρώτη φορά ικανοποιητικά μόλις στη δεκαετία του 1830, όταν είχε πάψει πλέον να αποτελεί ένα δημιουργικό στοιχείο της μουσικής σύνθεσης. Κωδικοποιημένη από τους θεωρητικούς της εποχής και περιβεβλημένη με την αίγλη που της είχαν προσδώσει τα έργα των μεγάλων βιεννέζων κλασικών, η μορφή σονάτας αποστεώθηκε και χρησιμοποιήθηκε από τους συνθέτες της ρομαντικής περιόδου ως ένα κατά βάση εξωτερικό κέλυφος, κάτι εντελώς ξένο προς το πνεύμα της αναζήτησης και του πειραματισμού που διακατείχε τους Χάυντν, Μότσαρτ και Μπετόβεν. Μια συστηματική ανάλυση των έργων τους που έχουν γραφεί σε μορφή σονάτας καταδεικνύει ότι το περιεχόμενό τους συνήθως δεν ανταποκρίνεται στις μορφολογικές αρχές που διατύπωσαν οι θεωρητικοί του 19ου αιώνα.