Γρίπη

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

'Έντονης γραφής κείμενο'Έντονης γραφής κείμενο

Εισαγωγή κειμένου

Τίτλος σύνδεσης== Ιολογία-Οικολογία-Επιδημιολογία ==

Οι ιοί της γρίπης ανήκουν στην οικογένεια των Ορθοβλεννοϊών (Orthomyxoviridae), τα σωματίδιά τους είναι σφαιρικά και έχουν διάμετρο 80-120 nm. Πρόκειται για ιούς με τεμαχισμένο μονόκλωνο RNA (ριβονουκλεϊκό οξύ), αρνητικής πολικότητας, ενώ φέρουν φάκελο ο οποίος αποτελείται από λιποειδή. Υπάρχουν τρεις αντιγονικού τύποι του ιού της γρίπης: ο Α, ο Β και ο C. Οι ιοί του τύπου C βρίσκονται μόνο στον άνθρωπο και δεν αποτελούν πρόβλημα για τη δημόσια υγεία. Οι ιοί τύπου Β προκαλούν σποραδικά κρούσματα ελαφριάς αναπνευστικής λοίμωξης και γι’αυτό πάντα ένας ιός Β περιλαμβάνεται στο ετήσιο ανθρώπινο αντιγριπικό εμβόλιο. Σημαντικότεροι ιοί της γρίπης είναι αυτοί που ανήκουν στον τύπο Α. Χαρακτηρίζονται: (α) από το τεράστιο εύρος ξενιστών που προσβάλλουν, από τον άνθρωπο έως το χοίρο και τα υδρόβια πτηνά, και (β) από την υψηλή ικανότητά τους να μεταλλάσονται και να ανασυνδυάζονται. Τα οκτώ τεμάχια RNA του ιού κωδικοποιούν 10 πρωτεΐνες, με πιό σημαντικές τις δύο γλυκοπρωτεΐνες επιφανείας: την αιμοσυγκολλητίνη (haemagglutinin-HA) και τη νευραμινιδάση (neuraminidase-NA) (εικόνα 1). Η αιμοσυγκολλητίνη και η νευραμινιδάση παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον γιατί: (α) συμβάλλουν στην είσοδο και έξοδο του ιού από τα κύτταρα του ξενιστή και (β) αποτελούν τα κυριότερα αντιγόνα που αναγνωρίζονται από το ανοσοποιητικό σύστημα κατόπιν μόλυνσης ή εμβολιασμού. Μέχρι σήμερα, 16 τύποι αιμοσυγκολλητίνης (Η1 ως Η16) και 9 τύποι νευραμινιδάσης (Ν1 ως Ν9) έχουν απομονωθεί. Σύμφωνα με τον Π.Ο.Υ. η ονοματολογία των ιών της γρίππης περιλαμβάνει: (α) τον τύπο του ιού (A, B ή C), (β) τον ξενιστή από τον οποίο απομονώθηκε ο ιός (εκτός από τον άνθρωπο), (γ) τη γεωγραφική προέλευση, (δ) τον αριθμό του ιού και (ε) το έτος της απομόνωσης. Όταν πρόκειται για ιό τύπου Α, ο αριθμός/τύπος της αιμοσυγκολλητίνης και της νευραμινιδάσης που φέρει ακολουθούν σε παρένθεση. Έτσι για παράδειγμα ένα ιός τύπου Α που απομονώθηκε από άνθρωπο στο Hong Kong το 1982 με αριθμό 1 ονομάζεται: Α/Hong Kong/1/82 (Η3Ν2), ενώ ένας ιός τύπου Α, που απομονώθηκε από χοίρο στη Γάνδη το 2005 με αριθμό 14, ονομάζεται Α/Swine/Gent/14/2005 (H1N2). Τα υδρόβια μεταναστευτικά πτηνά αποτελούν τη φυσική δεξαμενή όλων των υποτύπων του ιού Α της γρίπης. Τα περισσότερα πτηνά δεν εμφανίζουν οποιασδήποτε μορφής νόσο, αλλά αποβάλλουν τον ιό με τα κόπρανα τους. Σύμφωνα με φυλογενετικές αναλύσεις, οι ιοί που ενδημούν σ’αυτά τα πτηνά και δεν προκαλούν νόσο έχουν εξαιρετικά χαμηλή εξελικτική συχνότητα, σε αντίθεση με τους αντίστοιχους ιούς των θηλαστικών ή των κατοικιδίων και παραγωγικών πτηνών. Πιστεύτε πως όλοι οι πρόγονοι ιοί της γρίπης που έχουν προκαλέσει ή πρόκειται να προκαλέσουν πανδημίες στο μέλλον, βρίσκονται ήδη στα υδρόβια πτηνά. Το εύρος των ξενιστών των ιών της γρίπης, εκτός από τα υδρόβια μεταναστευτικά πτηνά, περιλαμβάνει: τα κατοικίδια και τα παραγωγικά πτηνά, τα θαλάσσια θηλαστικά (φάλαινες, φώκιες), τον ίππο, το χοίρο και τον άνθρωπο. Εξ’αιτίας της φύσης του γενώματος των ιών της γρίπης (τεμαχισμένο μονόκλωνο RNA), οι γενετικές/αντιγονικές μεταβολές αποτελούν εξαιρετικά συχνό φαινόμενο. Αυτές μπορεί να περιορίζονται σε μερικά αμινοξέα με αποτέλεσμα μία μικρή αλλαγή στη δομή της αιμοσυγκολλητίνης ή της νευραμινιδάσης (genetic drift), ή όταν δύο ιοί μολύνουν ταυτόχρονα το ίδιο κύτταρο, μπορεί να ανταλλάξουν γονίδια με αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός εντελώς νέου ιού (genetic shift). Δύο στελέχη του ιού της γρίπης Α ενδημούν στον παγκόσμιο ανθρώπινο πληθυσμό (ένα στέλεχος Η1Ν1 και ένα Η3Ν2) και μαζί με έναν ιό τύπου Β περιλαμβάνονται στο ετήσιο αντιγριππικό εμβόλιο (που παρασκευάζεται σύμφωνα με τις οδηγίες του Π.Ο.Υ.). Κάθε χρόνο, παρατηρούνται ενδημίες γρίπης σε όλο τον πλανήτη με πολύ χαμηλή θνησιμότητα, σχεδόν αποκλειστικά σε άτομα μεγάλης ηλικίας, νεογνά και ομάδες υψηλού κινδύνου (όπως άτομα με ανοσοκαταστολή). Ιοί που στο παρελθόν προκάλεσαν πανδημίες παρουσιάζουν τελείως διαφορετική συμπεριφορά. Είναι χαρακτηριστικό πως κατά την «Ισπανική» γρίπη του 1918-19 νόσησε περίπου το 25-30% του παγκόσμιου πληθυσμού, ενώ τα περισσότερα θύματα ήταν υγιείς ενήλικες μεταξύ 25 και 35 ετών. Μόλις το 1% των θυμάτων ήταν άνω των 65 ετών. Στους χοίρους, τουλάχιστο στην Ευρώπη και στην Αμερική, ενδημούν διαφορετικά στελέχη των υποτύπων: Η1Ν1, Η3Ν2 και Η1Ν2. Παρά το γεγονός πως οι ιοί αυτοί είναι γενετικά συγγενείς με τους ιούς του ανθρώπου, ελάχιστες περιπτώσεις μετάδοσης ιών της γρίπης του χοίρου σε ανθρώπους έχουν επιβεβαιωθεί εργαστηριακά. Εδώ αξίζει να σημειωθεί πως ορολογικές εξετάσεις που έχουν γίνει σε κτηνιάτρους, χοιροτρόφους και τις οικογένειες τους έχουν «καταγράψει» την παρουσία αντισωμάτων κατά των συγκεκριμένων ιών, χωρίς κατ’ανάγκη την εμφάνιση νόσου. Οι ιοί της γρίπης στα πτηνά, χωρίζονται σε δύο κατηγορίες: (α) τους ιούς χαμηλής λοιμογόνου ικανότητας (low pathogenic avian influenza viruses LPAI) που προκαλούν ελαφράς μορφής αναπνευστική ή γαστροεντερική τοπική λοίμωξη και (β) τους ιούς υψηλής λοιμογόνου ικανότητας (highly pathogenic avian influenza viruses HPAI) που προκαλούν γενικευμένη λοίμωξη με θνησιμότητα που συχνά φτάνει το 100% (πανώλη των πτηνών-fowl plague). Στους ιούς υψηλής λοιμογόνου ικανότητας, ανήκουν αποκλειστικά στελέχη που φέρουν αιμοσυγκολλητίνη Η5 ή Η7, χωρίς αυτό να σημαίνει πως όλοι οι ιοί της γρίπης των πτηνών τύπου Η5 ή Η7 είναι υψηλής λοιμογόνου ικανότητας. Τα άγρια υδρόβια πτηνά είναι αυτά που μεταδίδουν τα στελέχη υψηλής λοιμογόνου ικανότητας στα κατοικίδια και παραγωγικά πτηνά. Επίσης, δεν είναι σπάνιο, στελέχη Η5 ή Η7 χαμηλής λοιμογόνου ικανότητας να μεταλλαχθούν σε στελέχη υψηλής λοιμογόνου και να προκαλέσουν σοβαρές επιζωοτίες. Μέχρι το 1997, όταν και καταγράφηκαν τα πρώτα κρούσματα μετάδοσης γρίπης των πτηνών (Η5Ν1) σε ανθρώπους στο Hong Kong, η απ’ευθείας μετάδοση ιών γρίπης από τα πτηνά στον άνθρωπο θεωρείτο σχεδόν αδύνατη, ή τουλάχιστον τα ελάχιστα επιβεβαιωμένα περιστατικά είχαν θεωρηθεί «τυχαία» (πίνακας 4). Είναι χαρακτηριστηκό πως από το 1957 έως το 1997 δεν είχε επιβεβιωθεί ποτέ θάνατος ανθρώπου από ιό της γρίπης των πτηνών. Ενώ από το 1997 έως σήμερα έχει επιβεβαιωθεί ο θάνατος τουλάχιστον 82 ανθρώπων από ιούς της γρίπης των πτηνών (81 από ιό τύπου Η5Ν1 στην Άπω Ανατολή και ένα σε κτηνίατρο από Η7Ν7 στην Ολλανδία).

[Επεξεργασία] Η πρόσφατη επιζωοτία στην Άπω Ανατολή - Πανδημίες γρίπης

Η μεγάλη επιζωοτία της γρίπης των πτηνών στη Νοτιοανατολική Ασία (Ταϋλάνδη, Βιετνάμ, Καμπόζη, Ινδονησία κ.α.) τα τελευταία τρία χρόνια, αλλά κυρίως τα κρούσματα γρίπης των πτηνών σε ανθρώπους έχουν κινήσει το ενδιαφέρον της παγκόσμιας επιστημονικής κοινότητας αλλά και τους φόβους της ανθρωπότητας για μία νέα πανδημία γρίπης, την πρώτη του 21ου αιώνα. Κατά τον 20ο αιώνα, είχαμε 3 πανδημίες γρίπης: το 1918-19, το 1957-58 και το 1968-69. Σύμφωνα με εκτιμήσεις, η πλέον θανατηφόρος «Ισπανική» γρίπη του 1918-19 σκότωσε περισσότερους από 20 με 40 εκατομμύρια ανθρώπους σ’όλο τον κόσμο, ενώ νόσησαν 200 εκατομμύρια έως και 1 δις άνθρωποι. Στο σημείο αυτό πρέπει να αναφερθεί πως οι μεγάλες αποκλήσεις, τόσο στον αριθμό των ανθρώπων που πέθαναν, όσο και αυτών που νόσησαν, οφείλονται στα ανεπαρκή επιδημιολογικά δεδομένα που καταγράφηκαν κατά την «Ισπανική» γρίπη του 1918-19. Λιγότερο καταστροφικές υπήρξαν οι επόμενες πανδημίες: η «Ασιατική» γρίπη το 1957 και η γρίπη του Hong Kong το 1968 με περίπου 2 και 1 εκατομμύρια θύματα, αντίστοιχα. Η τελευταία επιζωοτία της γρίπης των πτηνών (στέλεχος Η5Ν1) έχει ήδη αποδειχθεί καταστροφική για τις χώρες που έχει πλήξει. Από το Δεκέμβριο του 2003 μέχρι σήμερα (Νοέμβριος 2006) τουλάχιστον 258 άνθρωποι έχουν νοσήσει και 153 έχουν πεθάνει (περιστατικά που έχουν επιβεβαιωθεί εργαστηριακά από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (Π.Ο.Υ.). Περισσότερα από 150 εκ. πτηνά έχουν πεθάνει από τη νόσο ή έχουν θανατωθεί προληπτικά. Η ζημιά για την οικονομία των χωρών και τον πληθυσμό της περιοχής ανέρχεται σε εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ, ειδικά αν λάβει κανείς υπόψη του και το τεράστιο διατροφικό έλλειμα που πρόκειται να αντιμετωπίσουν άμεσα οι φτωχοί κάτοικοι της περιοχής. Παράλληλα, φαίνεται ότι ο ιός ενδημεί στα πτηνά της περιοχής και μπορεί να προκαλέσει νέες επιζωοτίες. Το πρώτο κρούσμα του στελέχους Η5Ν1 σε άνθρωπο παρατηρήθηκε σε ένα αγοράκι 3 ετών στο Hong Kong το Μάϊο του 1997. Τον ίδιο χρόνο άλλα 17 άτομα νόσησαν, ενώ συνολικά πέθαναν 6 άνθρωποι. Η αντίδραση των αρχών του SAR (Special Autonomous Region) Hong Kong ήταν άμεση: Ολόκληρος ο πληθυσμός των πτηνών της περιοχής (περισσότερα από 1.5 εκ. πάπιες, χήνες, γαλοπούλες και κοτόπουλα) θανατώθηκε. Πολλοί θεώρησαν πως η αντίδραση αυτή, κυριολεκτικά «έσωσε τον κόσμο» από μια νέα πανδημία γρίπης. Ήταν η πρώτη φορά που ένας ιός γρίπης που προσβάλει αποκλειστικά πτηνά μεταδόθηκε σε τόσους ανθρώπους και μάλιστα με εξαιρετικά υψηλό ποσοστό θνησιμότητας. Ο ιός ξαναεμφανίστηκε στα πτηνά του Hong Kong το 2001, δύο φορές το 2002 και το Φεβρουάριο του 2003, και στις 4 περιπτώσεις οι αρχές της περιοχής κατάφεραν να περιορίσουν την επιζωοτία σε μερικές εβδομάδες. Παρ’όλα αυτά, κατά την τελευταία επιζωοτία 2 άτομα νόσησαν και ένας 33χρονος αγρότης πέθανε. Το μεγαλύτερο «κύμα» επιζωοτιών του στελέχους Η5Ν1 της γρίπης των πτηνών ξεκίνησε από τη Δημοκρατία της Κορέας και την Ταϊβάν (χωρίς επιβεβαιωμένα ανθρώπινα θύματα) 10 μήνες αργότερα (το Δεκέμβριο του 2003). Τα τελευταία 3 χρόνια επιζωοτίες του στελέχους Η5Ν1 έχουν καταγραφεί σχεδόν σ’ολόκληρη τη Νοτιοανατολική Ασία, την Ιαπωνία, την Κίνα, τη Ρωσσία, την Τουρκία αλλά και σε Αφρικανικές χώρες. Κρούσματα γρίπης σε άγρια μεταναστευτικά πτηνά έχουν επίσης εντοπιστεί σε διάφορες Ευρωπαϊκές χώρες, χωρίς όμως ο ιός να μεταδωθεί σε οικόσιτα πτηνά. Από το Δεκέμβριο του 2003 μέχρι το τέλος του 2005 ο Π.Ο.Υ. έχει επιβεβαιώσει 258 περιστατικά μετάδοσης του ιού Η5Ν1 σε ανθρώπους, από τα οποία 153 ήταν θανατηφόρα. Κατά πάσα πιθανότητα ο αριθμός ασθενών και θυμάτων πρέπει να είναι μεγαλύτερος με δεδομένο πως πολλά περιστατικά δεν αναφέρονται στις τοπικές αρχές, αλλά και από την έλλειψη ιατρικών υπηρεσιών και εργαστηριακής υποστήριξης σε πολλές περιοχές της Νοτιοανατολικής Ασίας. Παρ’όλα αυτά, δε μπορούμε ακόμα να μιλήσουμε για πανδημία. Αν λάβει κανείς υπόψη του πως στην ευρύτερη περιοχή της Άπω Ανατολής κατοικούν περισσότεροι από 2 δις άνθρωποι, ο αριθμός των κρουσμάτων φαίνεται υπερβολικά μικρός. Ορισμένα στοιχεία του συγκεκριμένου στελέχους της γρίπης των πτηνών που τον καθιστούν ιδιαίτερα ξεχωριστό, σε σχέση με άλλους ιούς που έχουν μελετηθεί στο παρελθόν, είναι η ιδιαίτερα υψηλή λοιμογόνος ικανότητά του, το εύρος των ξενιστών που έχει προσβάλει, αλλά και ορισμένες ανησυχητικές ομοιότητες με τον ιό της «Ισπανικής» γρίπης. Ενώ οι περισσότεροι ιοί της γρίπης δε σκοτώνουν τον αρχικό τους ξενιστή (τα υδρόβια πτηνά), το στέλεχος Η5Ν1 φαίνεται υπέυθυνο για το θάνατο αρκετών εκατοντάδων μεταναστευτικών πτηνών. Αντίθετα φαίνεται πως ο ιός προσαρμόζεται στις οικόσιτες πάπιες και ορισμένες φορές απεκκρίνεται χωρίς να προκαλεί νόσο. Επίσης, για πρώτη φορά, ιός της γρίπης μεταδόθηκε και σκότωσε αιλουροειδή. Πιο συγκεκριμένα το Δεκέμβριο του 2003, 2 τίγρεις και 2 λεοπαρδάλεις που κατανάλωσαν μολυσμένο κρέας σε ζωολογικό κήπο της Ταϋλάνδης εμφάνισαν υψηλό πυρετό και έντονα αναπνευστικά συμπτώματα και πέθαναν μέσα σε 24 με 48 ώρες. Ο ιός απομονώθηκε και ταυτοποιήθηκε από τους πνεύμονες και των τεσσάρων ζώων. Ακολούθησε και πειραματική επιβεβαίωση με τη μετάδοση ιών Η5Ν1 σε γάτες στην Ολλανδία λίγους μήνες αργότερα. Το στέλεχος Η5Ν1 σε σχέση με την «Ισπανική» γρίπη έχει 2 ομοιότητες: (α) σύμφωνα με πρόσφατες φυλογενετικές αναλύσεις που έγιναν στα γονίδια της αιμοσυγκολλητίνης και της νευραμινιδάσης της γρίπης του 1918-19, ο ιός της πρώτης μεγάλης πανδημίας, όπως και το στέλεχος Η5Ν1, προερχόταν απ’ευθείας από τα πτηνά, ενώ κατά πάσα πιθανότητα δε χρειάστηκε ενδιάμεσο ξενιστή πριν μεταδοθεί στον άνθρωπο, και (β) φαίνεται πως ο Η5Ν1 αναπαράγει τα δραματικά συμπτώματα και παθολογοανατομικά ευρήματα της «Ισπανικής» γρίπης στους ασθενείς που σκοτώνει. Ένας ιός της γρίπης προκειμένου να χαρακτηριστεί ως ιός πανδημίας (pandemic virus) πρέπει να πληρεί 3 προϋποθέσεις: (α) πρέπει να είναι ένας «νέος» ιός με τον οποίο ο ανθρώπινος πληθυσμός δεν έχει καμία προηγούμενη ανοσολογική γνωριμία, (β) πρέπει να έχει τη δυνατότητα να προκαλεί σοβαρή αναπνευστική ή συστηματική λοίμωξη στον άνθρωπο, και (γ) πρέπει να έχει τη δυνατότητα να μεταδίδεται από άνθρωπο σε άνθρωπο. Μέχρι σήμερα, ο ιός Η5Ν1 πληρεί τις δύο πρώτες προϋποθέσεις, χωρίς ευτυχώς να μεταδίδεται μεταξύ των ανθρώπων (μόλις ένα περιστατικό έχει επιβεβαιωθεί εργαστηριακά, ενώ κανένα άτομο που έχει εκτεθεί σε ασθενείς, όπως γιατροί, νοσοκόμοι κτλ δεν έχει εκδηλώσει νόσο). Ο κίνδυνος μίας νέας πανδημίας, ασφαλώς και υπάρχει, όπως υπήρχε και πριν από 10 χρόνια. Εξάλλου οι πανδημίες, κατά κανόνα, δεν προειδοποιούν (κανείς δεν περίμενε πανδημία γρίπης το 1957 ή το 1968). Η κατάσταση στην Άπω Ανατολή παραμένει κρίσιμη και η παρακολούθηση της επιδημιολογικής εξέλιξης του ιού πρέπει να συνεχιστεί με κάθε μέσο από τις αρμόδιες κτηνιατρικές και υγειονομικές υπηρεσίες και την παγκόσμια επιστημονική κοινότητα, πάντα υπό την καθοδήγηση του Π.Ο.Υ. Σε ότι αφορά τους καταναλωτές κρέατος-κρεατοσκευασμάτων πουλερικών και αυγών , συμπεριλαμβανομένων και των προϊόντων που περιέχουν αυγά, ο Π.Ο.Υ. και η Ε.F.S.A. (Ευρωπαϊκή Αρχή Ασφάλειας Τροφίμων-European Food Safety Authority) αναφέρουν ότι και στην ακραία περίπτωση να φτάσουν στην «κουζίνα μας» μολυσμένα τρόφιμα με τον ιό της γρίπης των πουλερικών, η σωστή υγειονομική διαχείρηση τους (θερμική επεξεργασία), όπως ακριβώς και στην περίπτωση της μόλυνσης τους από Salmonellae spp, αποτρέπει την προοπτική μετάδοσης της γρίπη των πτηνών.

[Επεξεργασία] Βιβλιογραφία

1. World Health Organization, Avian Influenza: assessing the pandemic threat, January 2005 (WHO/CDS/2005.29) 2. Nicholson K.G., R.G. Webster, A.J. Hay, Textbook of influenza, Blackwell Science, 1998. 3. Report of the Second FAO/OIE Regional Meeting on Avian Influenza control in Asia, 23-25 February 2005, Ho Chi Minh City, Viet Nam. 4. OIE/FAO International Scientific Conference on Avian Influenza, OIE Paris, France, 7–8 April 2005. 5. Antoniades A, Antoniades G., Legakis N., Tselentis J., Medical Microbiology (Volume II), p. 352-359, Medical Publishers P.H. Paschalides, Athens, 1999.


[Επεξεργασία] Εξωτερικοί σύνδεσμοι

1. http://www.who.int/ 2. http://www.efsa.europa.eu/etc/medialib/efsa/science/biohaz/biohaz_documents/1412.Par.0001.File.dat/biohaz_report_ej74_avian_influenza_en2.pdf 3. http://avianswineflu.blogspot.com/