Kening Arthur

From Wikipedy

Kening Arthur is in legindaryske held út Grut-Brittanje. Hy is de sintrale figuer yn in syklus fan Arthur-leginden, dy’t ek wol The Matter of Britain (‘De Britske Saak' of 'De Britske Fertelstof’) neamd wurdt. Der waard al oer him skreaun yn âlde Welske teksten en yn ‘e midsieuwen wienen kening Arthur en syn ridders fan ‘e rûne tafel in favoryt ûnderwerp yn ‘e hoaske literatuer fan û.o. Ingelân, Frankryk, Dútslân en de Nederlannen. Kening Arthur sprekt al ieuwen ta de ferbylding. De resinte Hollywood-produksjes King Arthur (2004) en Tristan en Isolde (2006) befêstigje dat op ‘e nij.

Ynhâld

[bewurkje seksje] It ferhaal

De leginde fan kening Arthur is troch de ieuwen hinne groeit. Der binne hieltyd nije eleminten oan tafoege troch ferskate keunstners. Yn grutte halen rint it sa:

Uther Pendragon, de kening fan Ingelân, is fereale op de moaie Igraine. Hja is lykwols troud mei hartoch Gorlois. Uther freget de tsjoender Merlyn om him te helpen om dizze frou te krijen. Merlyn soarget der troch syn magy foar dat Uther op Gorlois liket. De kening lit hartoch Gorlois fermoardzje en hy sliept mei syn wiif. Igraine wurdt swanger en jout berte oan Arthur. Merlyn bringt de jonge ûnder by Hear Ector en syn soan Kay.

Letter sneuvelt Uther op it slachfjild en der wurdt in toernoai yn Londen hâlden om fêst te stellen wa’t de nije kening fan Ingelân wurde moat. Arthur is wilens skyldknaap fan Kay wurden en dy sil ek meidwaan oan it toernoai. It docht bliken dat Arthur it swurd fan Kay hat fergetten en hy rint gau wer werom nei de tinte om it te heljen. Ûnderweis sjocht er in swurd yn in stien en hy beslút om dat wapen oan Kay te jaan, om tiid te besparjen. Hy lûkt it swurd mei gemak út it rotsblok. Wer werom by it toernoai wurdt it swurd herkend as Excalibur. Der is in foarspelling dat allinne de wiere kening fan Ingelân it swurd út de stien helje kin. Excalibur wurdt op ‘e nij yn it rotsblok stutsen, mar allinne Arthur is yn steat om it wapen derút te lûken. (Opmerking: yn oare ferzjes fan de Arthur-leginde is Excalibur it swurd dat Arthur ûntfangt fan de Frouwe fan it Mar, nei’t er syn oare swurd brutsen hat yn in striid mei kening Pellinore).

Arthur wurdt as kening kroand en hy troud mei Guinevere. As ien fan de earsten fertsjinwurdiget Arthur de idealen fan it ridderskap en de hoaske leafde. Syn hearskippij is nobel en rjochtfeardich. Hy regearret as earste ûnder syn geliken. Symboalysk hjirfoar is de Rûne Tafel dêr’t Arthur mei syn ridders rûngearsit op it kastiel Camelot: der sit net ien oan it haad.

De Ridders fan ‘e Rûne Tafel wurde ferneamd oer de hiele wrâld. Lancelot, Gawain, Parsifal en alle oaren belibje in soad aventoeren en harren grutste en nobelste taak wurdt it sykjen nei de Hillige Graal.

Mar it kwea is stadichoan binnenslûpt yn it ryk fan kening Arthur. Sa docht bliken dat syn frou Guinevere en syn bêste ridder Lancelot op inoar fereale binne. En fierders is der Morgan LeFay, Arthurs healsuster, dy’t him op allegear manieren skea probearret te berokkenjen. Mar it slimste fan alles is it feit dat Arthur earne yn syn libben mei Morgawse it bêd dield hat (sy is ek in healsuster, mar dat wist hy op dat stuit net). Út dizze ynsestieuze relaasje waard Mordred berne. (Opmerking: yn guon moderne ferzjes fan ‘e Arthur-leginde binne Morgan en Morgawse ien en deselde persoan, mar hja wienen beide dochters fan Gorlois en Igraine en dus susters fan inoar en healsusters fan Arthur fan memmekant).

Mordred wurdt de grutte ferrieder fan syn heit. Wylst Arthur op in fjildtocht yn Frankryk is, nimt Mordred de macht oer. Arthur komt gau werom nei Ingelân en deadet syn soan by de Slach fan Camlann. De kening rekket dêrby sels lykwols ek deadlik ferwûne. Arthur jout Hear Bedivere de opdracht om syn swurd Excalibur yn it wetter te gooien. Dan ferskynt der in skip mei dêryn Morgan LeFay en in pear oare froulje en Arthur wurdt troch harren nei it mystike eilân Avalon brocht.

De leginde einiget mei de belofte dat Arthur yn ‘e takomst wer werom komme sil. Op syn grêf soe stean: Hic iacet Arthurus, Rex quondam, rexque futurus (‘Hjir leit Arthur, de eardere kening en de takomstige kening’).

[bewurkje seksje] Historisiteit

De gelearden binne der noch hieltyd net út of Arthur no echt bestien hat of net. At hy wol in histoaryske persoan wie, dan hat er nei alle gedachten yn ‘e fiifde ieu of sechsde ieu nei Kristus libbe. It soe dan om in Romeinsk-Britske legeroanfierder gean, dy’t tsjin de Saksen fjocht (faaks Ambrosius Aurelianus, mar Lucius Artorius Castus (twadde ieu AD) wurdt ek wol as kandidaat sjoen).

[bewurkje seksje] Literêre boarnen

[bewurkje seksje] De Welske literatuer

[bewurkje seksje] De iere Welske tradysje

De namme fan Arthur wurdt foar it earst neamd yn in Welsk gedicht, de Y Gododdin út 594 AD. De dichter Aneirin (sirka 535-600 AD) skriuwt oer yn fan ‘e persoanen: “Hy joech swarte raven te iten op ‘e bolwurken, hoewol’t er gjin Arthur wie”.

Arthurs namme komt ek foar yn oare iere Welske literatuer, bygelyks yn ‘e gedichten fan de bard Taliesin (sa. 534-599 AD).

[bewurkje seksje] De Historia Britonum

De mûnts Nennius skreau syn Historia Britonum (‘Skiednis fan de Britten’) om-ende-by it jier 830 AD. It is in kompilaasje fan de iere skiednis en leginden fan Wales. Yn dit boek wurdt Arthur in dux bellorum (‘legeroanfierder’) neamd en net in rex (‘kening’). Nennius skriuwt oer tolve fjildslaggen dêr’t Arthur oan dielnaam, mei as hichtepunt de Slach by Mons Badonicus, dêr’t Arthur persoanlik 960 fijannen deade soe hawwe.

[bewurkje seksje] De Annales Cambriae

Yn de kronyk út de tsiende ieu nei Kristus, de Annales Cambriae (‘De Annalen fan Wales’), wurde belangrike gebeurtenissen beskreaun dy’t tusken 447 en 954 AD plak fûn hawwe yn Wales, Ierlân, Ingelân en Cornwall. Der steane twa passaazjes yn oer kening Arthur, ien oer Mordred en ien oer Merlyn. Alle oare minsken dy’t yn de kronyk neamd wurde, hawwe echt bestien. Fandêr dat dit as in bewiis oanfierd wurdt dat Arthur, Mordred en Merlyn ek echt libbe hawwe. Neffens de Annales Cambriae stoaren Arthur en Mordred by de Slach fan Camlann yn it jier 537 AD. Oer Merlyn wurdt sein dat hy yn 573 AD gek waard.

[bewurkje seksje] Culhwch en Olwen

It Welske ferhaal fan Culhwch en Olwen stamt nei alle gedachten út ‘e alfde ieu nei Kristus. Culhwch komt nei it hof fan kening Arthur om syn help te freegjen, want hy wol mei Olwen, de dochter fan in reus, trouwe. Arthur, dy’t famylje fan Culhwch is, stjoerd seis fan syn bêste krigers mei om Culhwch te helpen. By dizze krigers binne: Cai (yn ‘e lettere literatuer bekend as Hear Kay), Bedwyr (Hear Bedivere) en Gwalchmei (Hear Gawain).

[bewurkje seksje] De Welske Vitae

Yn ‘e tolfde ieu nei Kristus waard in tal libbensbeskriuwingen fan Welske hilligen út de sechsde ieu AD troch Welske mûntsen op papier setten. Yn dizze Vitae komt Arthur ferskate kearen foar. Hy wurdt faak ôfskildere as in woeste kriger en net as de nobele en hoaske hearsker út de lettere românses.

[bewurkje seksje] De Welske Triaden

Der binne in soad ferwizings nei kening Arthur yn de Welske Triaden (of: Trioedd Ynys Prydein (‘Triaden fan it Eilân fan Brittanje’). Dit binne teksten mei fragminten út ‘e Welske folklore, mytology en skiednis, dy’t sammele binne yn groepkes fan trije. De âldste kolleksje fan triaden stiet yn in manuskript út de trettjinde ieu.

[bewurkje seksje] De Arthuriaanske românses

[bewurkje seksje] Geoffrey fan Monmouth

[bewurkje seksje] Wace en Layamon

[bewurkje seksje] Chrétien de Troyes en Marie de France

[bewurkje seksje] Gottfried von Strassburg en Wolfram von Eschenbach

[bewurkje seksje] Anonime skriuwers

[bewurkje seksje] Hear Thomas Malory

[bewurkje seksje] Skriuwers fan nei de midsieuwen

[bewurkje seksje] Ferfilmingen fan de Arthur-leginden

[bewurkje seksje] Eksterne ferwizings