Agul

Na Galipedia, a wikipedia en galego.

O agul (агъул чIал) é unha lingua caucásica do grupo lezguio, falada no Daguestán (Rusia).
ISO/DIS 639-3: agx

Índice

[editar] Distribución Xeográfica

Habitan catro vales de alta montaña:Aguldere, Gushandere, Magudere e Khyukdere) que constitúen a rexión agul do Daguestán. As montañas empecen a comunicación entre as aldeas agul e co resto dos seus veciños o que favoreceu a diferenciación entre as falas agul. En 1936 a construción da autoestrada Tpoig-Kasumkent puxo fin á incomunicación dos agul.

[editar] Falantes

En 1989 no territorio da URSS había 18.740 aguls, dos que o 95% falaban a lingua. Os agul aséntanse en 21 auls dos distritos Agul (16 auls) e Kurakh (5 auls). Tpig é o maior asentamento agul, outros asentamentos son Richa, Khoredzh, Dulgul, Misi, Burkikhan, Durushtul, Fite, Jarkug, Kurag, Khudig, Arsug, Burchshag, Tsirkhe, Bedyuk, Khveredzh, Ukuz, Usug, Kvardal, Khpyuk e Goa. En total viven 12.000 agul. En ningunha comunidade agul hai perda lingüística. Hai comunidades agul importantes en Makhachkala e Derbent, pero só unha parte fala a lingua.

[editar] Dialectos

Agul, Kere e Koshan

[editar] Escrita

En 1907 Dirr publica Агульский язык, o primeiro estudo da lingua. Durante a época soviética o estudiabase en lezgio ata 1953 no que o ruso toma o seu lugar. Non se tentou dotar ao agul dunha lingua literaria, por motivos pedagóxicos empregáronse os alfabetos xeorxiano, latino e cirílico, aínda que por volta de 1920 discutiuse a posible creación dunha escrita agul, pero debido á reducido tamaño da comunidade agul, á ausencia de persoal preparado e ao desinterese das autoridades nunca se realizou, e non foi ata 1990 cando os irmáns Mazanayev crean unha lingua escrita agul, e en 1992 Gasanov publica libros de texto en agul, en 1995 adóptase oficialmente a escrita creada polos irmáns Mazanayev, baseda no alfabeto cirílico.
En 1992 comeza a realizarse o ensino en agul.

[editar] Literatura

A literatura actual agul componse sobre todo de poesía publicada en folletos e publicacións locais, os principais autores son Kamaldina Akhmedov, Fatkuly Dzhamalova, Abu Muslima Mutov, Sheriff Sherifov, Gadzhi Alkhasova, Gabibuly Omarova e Raisat Ramazanovoy.
Existe un xornal agul, Агъулариин хабарар (Heraldo agul) e timidamente comezan a se publicar libros.

[editar] Historia

A máis antiga referencia aos agul ven nunha fonte armenia do século VII, o territorio dos agul foi conquistado polos árabes, mongoles-tártaros, turcos e rusos a pesar do seu illamento.
Os agul de Aguldere estableceron a súa propia comunidade independiente, territorial e politicamente, ata que foi incorporada ao Canato de Kasikumukh nos século XVII, outras comunidades non tiveron autogoberno, estaban suxeitas a señores feudais aos que pagaban taxas.
En 1813 o territorio agul foi incorporado por Rusia dentro do Canato de Kürin, transformándose no distrito de Kürin.
Entre 1920 e 1950 a poboación diminuiu, pero dende 1950 recuperouse de novo.

[editar] Ligazóns