Cosmoloxía

Na Galipedia, a wikipedia en galego.

Cosmoloxía é a rama da astronomía que estuda a orixe, estrutura e evolución do Universo a partir da aplicación de métodos científicos.

  • COSMO --> relativo ao Universo, ao mundo, a todo que existe
  • LOXIA --> estudo.

A Cosmoloxía confundese moitas veces coa Astrofísica, que é a rama da Astronomía que estuda a estrutura e as propriedades dos obxectos celestes e o universo como un todo a través da Física teórica. A confusión ocorre porque ambas ciencias, baixo alguns aspectos, seguen camiños paralelos e moitas veces considerados redundantes, aínda que non o sexan.

 Via Láctea
Via Láctea

Índice

[editar] Antigüidade

Na antigüidade a observación dos astros e a interpretación relixiosa mantiveron unha ligazón practicamente completa. Os pobos primitivos xa utilizaban símbolos representando os corpos celestes nas manifestacións de arte rupestre. No antigo Exipto e outras civilizacións considerábase que a Terra era plana, e os astros lámpadas fixas nunha abóbeda móbil; en moitas civilizacións existían crenzas onde se consideraba que o Sol nacía cada amencer para morrer ao anoitecer, estas acabaron por se tornar a base de moitas relixións antigas. Os gregos, sobre todo os seguidores de Pitágoras, consideraban que os corpos celestes tiñan os seus movimentos rexidos rigorosamente polas leis naturais, na esfericidade da Terra e na harmonia dos mundos; xa os seguidores de Aristóteles consideraban a teoría xeocéntrica, onde a Terra era o centro do universo.

[editar] Eratóstenes

Na cidade Exípcia de Alexandría no século III a.C., Eratóstenes, lendo un papiro, observou que había unha descrición de que ao sur de Siena, ao mediodía, en 21 de xuño, colocadas dúas varetas perfeitamente a chumbo, non producían sombra. A luz do Sol no solsticio de verán, penetraba directamente no fundo dun pozo profundo, e as colunas dos templos tampouco producian sombra.

[editar] A descoberta do perímetro da Terra

O sabio fixo un experimento na biblioteca de Alexandria, posicionou varas perfeitamente verticais observando a súa sombra ao mediodía do día 21 de xuño, descobriu que mentres que en Siena non había sombra, en Alexandria esta era de forma ata bastante pronunciada, en torno de sete graus. Desta maneira Eratóstenes imaxinou que se a Terra fose plana as varas non haberían de proxectar sombra en nengunha das dúas localidades, e se nunha delas había esta proxección e noutra non, é porque a Terra non era plana senon curva. Aínda nun exercicio de pura lóxica matemática, despois de deducir a defasaxe de sete graus entre Siena e Alexandria, pagoulle a un dos seus axudantes para que medira a distancia en pasos entre as dúas localidades, chegando á conclusión que esta sería en torno de 800 quilómetros. Como a defasaxe angular é en torno de 7 graus, e a circunferencia é 360 graus, dividindo 360/7 = aprox 50, que multiplicado por 800 resultou nunha circunferencia de 40000 quilómetros, bastante proximo da realidade; isto hai 2200 anos.

[editar] Alexandrino Estrabón

En torno do século I da era cristá, o xeógrafo Alexandrino Estrabón, nun dos seus ensaios escrebeu: “...(sic)Aqueles que retornan dunha tentativa de circunavegación non relatan impedimentos por terras opostas, pois os mares permanecen sempre abertos; probabelmente o impedimento é a escasez de alimentos ou auga... dinos Eratóstenes que se a extensión do Atlántico non é un obstáculo, a pasaxe do mar da Iberia á India debe ser feita facilmente... Sendo ben probable que na zona temperada haxa unha ou dúas terras habitadas... E realmente se esta ou outra parte do mundo é habitada, non o é por homes como os de aquí, e deberemos considerála como outro mundo habitado”...

[editar] Claudio Ptolomeo

Claudio Ptolomeo de Alexandria, 100 anos máis tarde, en torno do século II da era cristá, formulou no Almaxesto a súa teoría de que “...(sic) a Terra se presentaba imobil e rodeada de esferas transparentes de cristal que xiraban á súa volta e á que se subordinaban o Sol e os planetas...” Ptolomeo relacionou as estrelas, rexistrou seus brillos, estableceu normas de previsión de eclipses, tentou descreber o movimento dos planetas contra o fundo practicamente imóbil das constelacións, considerou que a Terra era o centro do universo e que todos os corpos celestes a rodeaban. Esta teoría adoptada por santo Tomás de Aquino no século XIII, e esta concepción do cosmos foi seguida ata o século XVI.

[editar] Nicolau Copérnico

Jan Matejko-Astronomer Copernicus-Conversation with God
Jan Matejko-Astronomer Copernicus-Conversation with God

Nicolau Copérnico propuxo en 1543 un sistema onde os planetas xiraban en órbitas circulares en torno do Sol. Chamouse teoría heliocéntrica, segundo a cal o Sol era o centro do sistema solar, a Terra un dos seus planetas e esta xiraba en órbita circular.

Copérnico descrebeu a rotación no sistema solar, a translación da Lúa e dos planetas; Ptolomeo considerara un modelo heliocéntrico, non obstante, rexeitouno debido ás teorías de Aristóteles, onde a Terra non podería ter unha rotación violenta.

En 1616, o traballo de Copérnico e os seus libros foron prohibidos pola igrexa católica mentres non fosen corrixidos polos censores eclesiásticos.

[editar] Galileo Galilei

umba de Galileo, Santa Croce, Firence
umba de Galileo, Santa Croce, Firence

Galileo Galilei na primeira metade do século XVII reforzou a teoría heliocéntrica co uso do telescopio, pois viu que a Via Láctea é formada por unha infinidade de estrelas. Ao invés de nubes, observou as manchas solares, mapeou as crateras e montañas na Lúa, descobriu a existencia de satélites ao redor de Xúpiter, alén de observar Saturno e os seus aneis.

A pesar das súas observacións e descobertas, a igrexa católica mantivo unha persecución implacable contra Galileo, tanto que en 1615 escrebeu unha carta á gran-duquesa Cristina da Holanda dicendo: "(sic)...alguns anos atrás, como sabe súa Alteza, vin no ceo moitas cousas que nunca ninguén viu ata entón. A novidade e as consecuencias seguiron en contradición coas nocións físicas comunmente sustentadas entre académicos e filósofos que se voltaron contra min un número grande de profesores e eclesiásticos como se eu tivese colocado as cousas no firmamento coas miñas proprias mans para alterar a natureza e destruir a ciencia e o coñecimento. Esquecen, pois, que as verdades crecendo estimulan as descubertas e as investigacións establecendo o crecimento das artes..."

En 1633, Galileo foi a xuízo debido á suspeita de crime de herexía. Nun documento forxado, mostrado no seu xulgamento foi condenado por unha proba que non existía.

Ficando oito anos en prisión domiciliaria próximo á Florenza, onde veu a morrer. En 1979 o papa Xoán Paulo II, 346 anos despois da condenación, "perdoouno" do xuízo executado pola "Santa Inquisición".

[editar] As tebras do coñecemento

Na Idade Media había dous pontos de vista antagónicos a respeito do cosmos, un heliocéntrico, outro xeocéntrico. O antagonismo chegou ao seu ponto culminante nos séculos XVI e XVII, nun tempo onde astronomía e astroloxía se fundían, onde as forzas políticas e teolóxicas eran predominantes.

O coñecimento estaba agrilloado por pronunciamentos eclesiásticos e por unha cultura milenaria. Os temas científicos estaban amarrados ao pasado e as novas descobertas considerabanse indignas cando chocaban contra as preferencias doxolóxicas dominantes.

Os científicos na Idade Media eran castigados coa humillación, exilio, tortura e morte. Segundo a crenza os ceos xamais poderían ser habitados por corpos celestes inanimados, érano por demonios e mais anxos.

Críase que as mans invisibles de Deus facían xirar as esferas de cristal que mantiñan os corpos celestes xirando en torno da Terra. A ciencia non quería ou non podía conceber a idea de que os fenómenos da natureza se rexían polas leis da Física.

[editar] Johannes Kepler

 Johannes Kepler
Johannes Kepler

Johannes Kepler descobriu que as órbitas dos astros do sistema solar son elípticas. Nun dos seus ensaios escrebeu: “...(sic) É polo tanto, imposible que a razón non previamente instruída pudese imaxinar calquer cousa senón que a Terra sería un tipo de casa inmensa coa cúpula do ceo no cumio; non tería movimento e , dentro dela, o Sol tan pequeno pasaría dunha rexión a outra, como un paxaro esvoazando polo ar.”...

Kepler baseouse na xeometría euclidiana para por en práctica as súas teorías. Certa vez escrebeu nun dos seus ensaios “(sic)...A Xeometria existiu e existe desde antes da Criación. É co-eterna coa mente de Deus...A Xeometria deulle a Deus un modelo para a Criación... A Xeometria é o proprio Deus...”

Kepler-world map in: "Tabulae Rudolphinae : quibus astronomicae ...." by Johannes Kepler.
Kepler-world map in: "Tabulae Rudolphinae : quibus astronomicae ...." by Johannes Kepler.

En 1589, Kepler foi estudar a Universidade de Tübingen, comezou a confrontar as correntes intelectuais da época, cando se iniciou na chamada hipótese copernicana, vislumbrou un universo heliocéntrico.

En Graz na Austria, foi ensinar matemática, desenvolveu almanaques meteorolóxicos e astronómicos. Naquela época coñecíanse seis planetas, Mercurio; Venus; Terra; Marte; Xúpiter e Saturno, tamén se coñecían os sólidos platónicos, ou sólidos regulares.

Kepler tentou achar unha relación entre os sólidos e as distancias entre as órbitas dos planetas. Pensou que estes sólidos estando inscritos un ao outro mostrarian as distancias destes ao Sol, chamou á isto de Mysterium Cosmographicum.

[editar] A importancia de Tycho Brahe

Kepler coñeceu a Tycho Brahe, que era o Matemático Imperial do Imperador Romano Rudolf II. Traballou co matemático, por algún tempo.

Tycho reuniu informacións e dados das órbitas planetarias durante toda a súa vida. Cando morreu, deixoulle a Kepler todas as súas anotacións.

As anotacións de Tycho comezaron a ser compiladas antes da invención do telescopio.

Todos os astrónomos anteriores á Kepler dimensionaron órbitas circulares aos planetas coñecidos. Acreditaban ser o círculo a forma xeométrica perfeita.Os círculos colocados no ceo por Deus deberían ser perfeitos.

Despois de tres anos de cálculos e pesquisas infructíferas Kepler abandonou súa teoría do Mysterium Cosmographicum. Alguns meses despois de abandonar a antiga teoría, aínda seguiron investigacions infructíferas. Kepler finalmente abandonou definitivamente a órbita circular e pasou a buscar as respostas por outros camiños.

Despois de buscar incansabelmente unha resposta que explicase satisfactoriamente os orbitais, Kepler iniciou o uso da elipse como forma das órbitas planetarias.

Comezou o seu estudo utilizando a fórmula da elipse codificada por Apolonio de Perga da Biblioteca de Alexandría, descobrindo que esta axustabase con perfección ás observacións de Tycho.

[editar] Isaac Newton, Hans Lippershey, Antonie van Leeuweñoek

Con Isaac Newton, descobridor e formulador da lei da gravitación universal, alén dos traballos dos astrónomos como Tycho Brahe, Hans Lippershey, Antonie van Leeuweñoek, Galileo Galilei, Kepler, máis o conxunto de coñecimentos do século XVII, foi criada a base científica para a cosmoloxía que pasou do campo puramente filosófico para o experimental.

[editar] A cosmoloxía experimental

A partir da dinámica clásica, a cosmoloxía científica comezou a tomar corpo e se desenvolver; no inicio vagarosamente, pois había a necesidade da construción da súa base.

Con o pasar dos anos e a descoberta de novos métodos de investigación a cosmoloxía foi acelerando tecnoloxicamente.

No inicio do século XX con novas técnicas de cálculo, co advento da teoría da relatividade e o desenvolvimento de novos equipos de observación, os investigadores estableceron un conxunto de parámetros e variables, mediante os cais criouse unha metodoloxía destinada a definir a estrutura do universo e as leis que o rexe, esta pasou a ser chamada de Astrofísica.

[editar] O Universo en expansión

Radiación de Fundo resultante do Big-Bang
Radiación de Fundo resultante do Big-Bang

En 1917 o astrónomo holandés Wilhem de Sitter desenvolveu un modelo non estático do Universo. A teoría, formulada na década de 1920, segundo a cal o universo está en expansión acabou por constituir a moderna base da cosmoloxía. En 1922, o modelo do universo en expansión foi adoptado polo matemático ruso Alexander Friedmann.

En 1927 o sacerdote belga Georges Lemaitre introduciu a idea do núcleo primordial. A teoría afirmaba que as galaxias son fragmentos da explosión dese núcleo, resultando na consecuente expansión do Universo. Ese foi o comezo da teoría da Gran Explosión que tenta explicar a orixe do Cosmos.

A teoría do Big-bang foi modificada en 1948 por George Gamow. O principio da propagación trouxo inovación á cosmogonía. Unha das probables hipóteses di que despois da explosión as partículas elementais xeradas desta continuaron a chocar entre si. As elevadísimas temperaturas baixaron o suficiente para que os electróns se recombinasen cos protóns. Os átomos criaronse a partir do amalgamamento da masa primordial composta polas sub-partículas de carga positiva e negativa.

Hoxe en día a radiación de fundo do Big-Bang é detectada por radiotelescopios.

Furado Negro
Furado Negro

Considérase que, no momento da explosión, a expansión espazo-tempo-masa-enerxía era uniforme. Composta inicialmente de hidróxeno e helio, con progresiva e crecente complexidade estrutural. O advento da gravidade iniciou a atracción gravitacional da materia recén formada.

As partículas comezaron a se unir e gravitar mutuamente, as masas de gas iniciaron unha lenta e continua compresión en espiral, esta aumentou o campo gravitacional en torno de si en turbillón.

Os gases comezaron a se comprimir cada vez máis, esta compresión acelerou a atracción gravitacional nunha "espiral inflacionaria" atraindo cada vez máis materia e comprimindoa novamente, facendoa cair sobre si mesma. Considerase que así se iniciou a formación de galaxias, estrelas e planetas.

[editar] O futuro da cosmoloxía

Nebulosa do Ollo de Gato
Nebulosa do Ollo de Gato

A cosmoloxía asociada á outros ramos de investigación, como a informática e electrónica, está cada vez máis aumentando o seu nivel de complexidade.

Con o advento do avance das ciencias de computación e a unión de enxeñarías das máis diversas, existen estudos para a construción dun supercomputador interligado á outros espallados polo planeta onde se poida construir un universo virtual e observar a súa dinámica.

Moitas Universidades no mundo están empeñadas no proxecto do Universo virtual que poderá ser o gran paso para a investigación cosmolóxica do século XXI.


[editar] Ligazóns externas

Ned Wright's Cosmology Tutorial, en inglés, italiano e francés