Ramón Armada Teixeiro
Na Galipedia, a wikipedia en galego.
Ramón Armada Teixeiro (Santa Marta de Ortigueira - 14 de setembro de 1858, A Habana, xullo de 1920) foi un escritor galego.
Índice |
[editar] Infancia
Armada Teixeiro naceu de Xoán Armada, licenciado en medicina e amante da literatura, e Bibiana Teijeiro. A infancia deste autor desenvólvese na súa vila natal, concretamente na casa nº 4 da “calle ancha a Rúa Real”. O feito de ter nacido nunha familia acomodada economicamente, permítelle comezar os seus estudos de Peritaxe mercantil na cidade de Lugo, título que acadará finalmente na Illa de Cuba (1895). Nesta cidade, por medio de oposición pública, acadou o Premio ordinario correspondente á materia de Aritmética e Álxebra (diploma expedido polo Instituto de Lugo en 1877).
[editar] América
Cando Armada contaba con 16 anos de idade decide embarcar cara América, concretamente a Bos Aires, onde pasará unha curta estadía, pois como din os seus biógrafos andou “coa nostalxia ao hombro, xa que a vocación de comercial non lle atraía”. Un boleto de lotería premiado permitiulle ao noso autor voltar á casa aproximadamente tres anos despois da súa ida. Mais como era habitual na Galiza do momento, debido á crise agraria e á marxinación sofrida, Armada Teixeiro decide emigrar para un dos focos culturais do momento, A Habana, en 1878. Desembarca, como moitos galegos do momento coa esperanza dun futuro mellor, mais a diferenza doutros moitos compatriotras, cuns estudos e unha posición que non o levarán a traballar en condicións deplorábeis.
Desde a súa chegada á Habana, Armada Teixeiro non descansou na súa loita por defender os intereses dos galegos de fóra e dentro de Cuba, a través da súa participación como Secretario do Centro Galego (1886–1893), Vocal da Seccion Instructiva da Entidade Galega (1893–1899), Vocal da Xunta de primeiro ensino da cidade da Habana, Inspector de ensinanza do 6º distrito e presidente dos tribunais de exames Reglamentarios.
Ademais destes cargos públicos, fundará en 1885 xunto con M. Lugrís Freire a primeira publicación da emigración monolingüe en galego: “A gaita gallega” da que tamén será director. O feito de estar escrita integramente en galego non representa unicamente unha opción lingüística, senón que implica unha reivindicación da cultura galega por parte dos seus creadores e dos persoeiros que participaron nela. A través das páxinas desta publicación maniféstase unha constante preocupación pola defensa da lingua como elemento de identidade, o que di moito de Armada Teixeiro e do seu pensamento. A Gaita Gallega publicouse até 1889, anos durante os cales o noso biografiado aportou numerosos textos baixo os pseudónimos de Chumín de Céltegos e Amador Marán. Durante a súa estadía na capital cubana, participou tamén noutros xornais: La Tierra Gallega (1894–1896), El Eco de Galicia, Eco de Galicia, Pro-Galicia, Follas Novas etc.
Canto á súa faceta literaria, durante esta primeira etapa na Habana publica en 1885 a peza Teatral Non mais emigración cunha dedicatoria a Fidel Villasuso Espiñeira. Ao ano seguinte aparece a segunda edición e estréase no Teatro Tacón o 10 de abril, contando coa música do galego Felisindo Rego. A obra pon de manifesto un dos problemas do momento, a emigración, que será o tema principal da obra de Armada Teixeiro, enmascarado a través da historia de amor de Xan e Marica e das falcatruadas de Farruco, o cal ofrece unha visión que moitas veces foi revatida pola crítica. Non amosa a obra as súas experiencias persoais, xa que estas en Cuba non foron negativas, pola contra el foi un triunfador, mais vive de cerca de experiencia de outros galegos afincados na Illa. Destaca esta obra por ser a primeira zarzuela en galego e a primeira obra en galego representada fóra da Galiza. Dez anos máis tarde publica a súa primeira obra poética, Caldo de Grelos, prologada polo pedagogo Vicente Fraiz Andión, e que recolle textos aparecidos con anterioridade en xornais. Como di o seu grande amigo Curros Enríquez “resaltan entre las condiciones artísticas de Armada sus condiciones de poeta descriptivo”, pois neste poemario adica varios textos a falar das dúas patrias das que se sente membro: Cuba e Galicia.
En 1897 publica o noso biografiado "Aturuxos", libro de poesía prologado por Curros Enríquez, e que constitúe o único texto en prosa que nos deixou o celanovés, xunto con unha carta. Neste libro Armada segue a facer unha evocación á terra e a denunciar o caciquismo e as miserias dos nosos labregos. Tamén nesta etapa formou parte da “Cova Céltiga” cubana, reflexo da que existía na Coruña.
[editar] Galicia
Despois deste intenso labor na Habana en todos os niveis, Armada Teixeiro volta a Ortigueira no 1899, despois da perda de España da Illa de Cuba (1898). Durante a súa estadía na súa vila natal segue a desempeñar cargos oficiais, paralelamente conxugados coa súa escrita e o seu pensamento galeguista.
En Novembro de 1902 é nomeado secretario do concello de Ortigueira, e nestes anos tamén prestará servizo á Xunta Local de Primeiro Ensino, en calidade de Vogal delegado de Pais de Familia. Cando Armada Teixeiro dimite deste cargo, a Xunta Local de Primeiro Ensino, a proposta do seu presidente o alcalde Manuel Sandomingo, acordou por unanimidade:
conste en acta el sentimiento de la Junta por la renuncia que del cargo de secretario de este municipio y como tal de esta entidad, formuló el Sr. Ramón Armada Teijeiro, persona cultísima y honrada que con tanto acierto supo secundar el interés que por el mejoramiento y progreso de la educación popular, demostrando sus superioridades. (Libro de Actas de las Sesiones celebradas por la Junta Local de 1º Enseñanza de Ortigueira)
No ano 1904 Armada Teixeiro presenta aos Xogos Florais de Viveiro o ensaio: “Misión del Municipio y su importancia como órgano social para la propaganda de la enseñanza primaria en sus aspectos intelectual, artístico y físico”, que resulta gañador. O texto mostra os problemas que o noso autor observa canto á educación, e é lido en Ortigueira o Agosto de 1904 por mor das conferencias que nesa vila se celebran, e ás que Armada acode como Vogal Delegado dos Pais de Familia. Sobre o mesmo tema versa o texto “Labor moralizadora de las sociedades gallegas en América que sostienen planteles de enseñanza. Su importancia educativa y patriótica”, que enviou ás Festas Pedagóxicas que se celebraron en Compostela en 1906, ás que fora convidado, mais sen poder asistir por formar parte da comisión de festas de Santa Marta de Ortigueira. Con este ensaio recibiu o primeiro premio, e como di o pedagogo Vicente Peña Saavedra “representa na orde de divulgacióne ducativa a peza sobranceira da súa producción”.
Continúa en Ortigueira a labor xornalístico, que comezara na Habana, coa fundación do periódico “El Eco Ortegano”, e como corresponsal galego do habaneiro Diario de la Marina, onde publica unha serie de crónica do País Galego. No plano literario cómpre destacar a súa colaboración como membro da Asociación Iniciadora da Academia Galega que nace na Habana da man de Curros Enríquez e Fontenla Leal. Ao pouco tempo fúndase na Coruña, Setembro de 1905, a Real Academia Galega, aparecendo Armada como número 2 dos primeiros 40 integrantes.
[editar] Volta
Debido ao caciquismo que el tanto denuncia a través dos seus escritos é destituído do cargo municipal que ocupaba, o 19 de marzo de 1909 volve a Cuba, onde permanecerá até a súa morte no 1920.
Na illa ocupa o posto de secretario do “Casino Español” e o de Secretario da Conferencia de colonias e casinos españoles de Cuba. O 21 de novembro do ano da súa chegada á Habana, a xunta Xeral da Sociedade de Instrucción de San Adrián” nomeao Socio de Mérito en recoñecemento do apoio que lle vai prestando a esta entidade a través da prensa, medio que lle serve a Armada para dar a coñecer ao mundo o seu ideal.
En 1912 no número 2 da Revista “Pro-Galicia” o noso autor fai unha síntese da encomenda das Sociedades Galegas de Instrucción fronte ao caciquismo:
Pero en Galicia no hay solo caciques, hay “cipas”, esto es, caciques de caciques y su poder es tan considerable que si en las colonias gallegas de América y en esas sociedades de Instrucción no impera la concordia estructurando lazos de afecto, aunando voluntades y estableciendo conjunciones de resistencia… (Pro-Galicia).
Ao igual que durante a súa estancia na Galiza, segue a colaborar no "Diario de la Marina", labor que durará até a súa morte. Nos últimos anos da súa vida, concretamente en 1912, Armada Teixeiro publica un monólogo: Mexamorno en Viveiro, onde ao igual que fixera antes con Non mais emigración, volta a mostrar o seu rexeitamento cara a emigración e a necesidade de retornar a Galiza.
A súa última obra data de 1918, A Terriña que constitúe unha recopilación das tres obras anteriores de poesía coa única diferenzza de ter cambiado polo A-la-las o título de Aturuxos que aparecía na primeira edición.
Dous anos despois, en Xullo de 1920, Ramón Armada Teixeiro falece na Habana, onde permanece o seu corpo, baixo un monolito funerario situado ao carón do panteón que pertence á Sociedade de Naturais de Ortigueira. Segundo di Xosé Neira Vilas, “o pequeño monumento ten na cima unha lira e non unha cruz, e debaixo, nos frontis, aparecen os títulos dalgúns libros da súa autoría. Unha novedosa bibliografía na pedra, como alguén a denominou”.
Acabamos esta pequena introdución sobre a vida e obra de Ramón Armada Teixeiro coas palabras que un grande amigo seu lle brindou “Armada era o verbo ardido, entusiasta, elocuente que decote mantiña nas almas as inmorrentes arelas patrióticas”.
[editar] Obra
- ¡Non máis emigración!, 1886 (peza teatral)
- Caldo de grelos, 1895 (poesía)
- Aturuxos, 1897 (poesía)
- Mexamormo en Viveiro, 1912 (monólogo)
- Da terriña, 1917 (poesía)