Xadrez

Na Galipedia, a wikipedia en galego.

Xogo do Xadrez.
Xogo do Xadrez.

Xogo de mesa, considerado deporte. Practícase cun taboleiro de 8x8 escaques alternados negros e brancos e 16 pezas por cada un dos dous xogadores. As pezas, por cada xogador son: 1 rei, 1 raíña ou dama, 2 Bispos ou alfís, 2 cabalos, 2 torres e 8 Peóns

Índice

[editar] Regras e inicio do xogo

O xadrez é un xogo cunha orixe milenaria e polo tanto é un deporte moi establecido, cunhas regras claras, definidas e marcadas, que mesmo ten os seus propios rituais. De tódolos xeitos, para comezar a iniciarse no xadrez, debe ser a un nivel máis afeccionado. Neste caso é habitual obviar algunhas das regras máis complexas ó principio para ilas aprendendo ós poucos. Isto provoca a miúdo discusións pola diferenza de criterio, co cal é un moi bo consello aclarar e establecer cales son as regras propias que se van aplicar nesa partida ou entre determinados participantes (isto é moi habitual cando se lle ensina ós cativos, dependendo do nivel ó que se xogue).

[editar] Colocación

O taboleiro de xadrez ten dous eixos de simetría diagonais, pero non ten simetría con respecto ás súas medianas, debido a que, dos catro currunchos do cadro, dous son brancos e dous son negros. A colocación establecida para o taboleiro é aquela na que o xogador que vaia xogar coas pezas brancas teña o curruncho máis próximo da súa dereita de cor branca. Unha vez situado así, e dende a perpectiva do xogador das pezas brancas, pode identificarse cada cela mediante unha notación axeitada de ringleiras e columnas.

Posición no taboleiro sen que ningunha peza ataque a outra.
Posición no taboleiro sen que ningunha peza ataque a outra.

A colocación das pezas faise na parella de ringleiras máis próxima a cada participante: na penúltima colócanse os 8 peóns e na máis achegada ós xogadores colócanse as pezas simetricamente consonte a seguinte orde dende os extremos: torre (as dúas dos extremos), alfil e cabalo. Nas dúas posicións internas que faltan haberá que colocar a raíña sobre a casa que ten a mesma cor que a peza e o rei na outra (e así dise "(raíña) negra sobre (posición) negra e branca sobre branca"). As pezas só se poden tocar para poñelas na súa posición inicial ou para ser movidas (o famoso "peza tocada, peza xogada"): en caso contrario, no que se estableza contacto para colocalas no taboleiro, debe dicirse "Compoño", polo menos nas competicións oficiais.

[editar] Movementos

Para comezar coa partida, as primeiras pezas que se moven son as do xogador que utiliza as brancas. O movemento das pezas tamén indica cales son as celas "dominadas" e as pezas contrarias que pode capturar, pois son as que se atopan no final da súa traxectoria de desprazamento (agás os peóns):

Torre: O seu movemento é un dos máis potentes e realízase en dirección horizontal ou vertical ata que atope outra peza, de igual ou distinta cor;
Bispo: esta peza ten un desprazamente diagonal e polo tanto sempre en celas da mesma cor ata que atope outra peza, de igual ou distinta cor. Debido á colocación das pezas sobre o taboleiro, haberá sempre no inicio un alfil que se desprace sobre celas brancas e outro sobre celas negras, co cal se lles adoita chamar "bispo de brancas" e "bispo de negras" (que non se debe confundir con "alfil das brancas", que indica a cor da peza);
Dama ou raíña: a que máis versatilidade de movementos ten, xa que pode moverse coma unha torre ou coma un alfil;
Rei: a súa limitación é manifesta, pois só pode mover a calquera das nove celas que rodean a onde está que non estean ocupadas. Isto faino moi vulnerable, sobre todo tendo en conta que é a peza máis importante (porque a súa captura é o obxectivo do xadrez);
Cabalo: é a única peza á que non sempre lle obstaculizan o movemento outras pezas, xa que pode saltar (por algo se chama cabalo) outras pezas. Así, posicionarase en calquera das oito celas (que será sempre de distinta cor cá de onde parte) que se definen por unha distancia combinada verbo da posición inicial de dúas celas horizontais e unha vertical ou dúas verticais e unha horizontal. Este desprazamento en L é moi perigoso cando o movemento do cabalo se sabe usar ben.

De entre tódalas pezas, nas anteriores pódese capturar nas celas que domina pero non na seguinte:

Peón: o seu movemento normal é de avanzar verticalmente só unha cela (salvo a "saída de peón") se non está ocupada por outra peza, de igual ou distinta cor, pero para capturar debe facelo diagonalmente e tamén só unha posición;

[editar] Movementos especiais

Saída de peón: Dáse só no primeiro movemento de cada peón dende a súa posición inicial, dende onde estes poden avanzar dúas celas. No resto do taboleiro unicamente está permitido que avancen un escaque en vertical ou en diagonal
Comer ó paso: Para comprender este movemento debemos concebir a saída dobre coma dous semi-movementos de avance consecutivos con cadanseu movemento de só unha posición. Polo tanto, un peón atacante pode estar afectado pola defensa se recibise un contraataque dende a posición tralo primeiro semi-movemento do outro peón defensor (que executaría unha saída dobre).
Enroque: En determinadas situacións nas que un está sendo atacado, sería aconsellable poder mover varias pezas ó mesmo tempo. O enroque é a única xogada do xadrez na que acontece isto. O movemento consiste en mover o rei dous escaques en dirección a unha das dúas torres e mover a torre a beira do rei pasando por encima deste, cando o enroque se realiza coa torre máis proxima ó rei chamase enroque curto mentres que se é coa torre máis alonxada chámase enroque longo. O enroque só se pode realizar se tanto a torre coma o rei non se moveron durante toda a partida, ademais o rei non pode estar en xeque ou pasar por un escaque ameazado por unha peza contraria. Este movemento defensivo nas meirande parte das partidas nos primeiros movementos da apertura.
Xeque: Cando o rei está sendo atacado por unha peza contraria dise que está en posición de xeque ou simplemente en xeque. En xadrez non profesional, normalmente o atacante avisa o contrario de que está en xeque simplemente dicindo "xeque" (mesmo hai quen avisa dicindo "xeque á raíña").
Xeque mate: Se o rei está en xeque e non pode mover a ningún lugar onde non se sitúe outra vez en xeque para poder salvarse, considérase que a partida chegou ó xeque mate, é dicir, rematou coa derrota do rei en xeque.
Táboas: Nunha partida pode desenvolverse de xeito que gañe un participante ou o outro ou ben ningún deles. A esta situación de empate chámaselle "quedar en táboas" e dáse cando, tras comerse o derradeiro peón do taboleiro, non hai ningunha captura durante trinta pares de movementos;
Afogado: O concepto das táboas non debe confundirse co afogado (v. Finais), senón que depende das pezas que quedan sobre o taboleiro (v. Finais);
Retirada: Cando un xogador sabe que vai perder ou non confía na súa resistencia para evitar a derrota, pode decidir abandonar a partida. O xesto ritualizado para amosar isto (e mesmo máis usual que expresalo verbalmente) é derrubar o rei suavemente sobre o taboleiro coma símbolo de abdicación.

[editar] Comezar a xogar

Image:AnimECHECS-Le-coup-du-Berger.gif Observa un xaque mate moi básico: o xaque pastor.

[editar] Tipos de ataque

Os ataques poden clasificarse fundamentalmente en tres tipos, segundo

Ataque directo: é o ataque máis clásico e nel trátase basicamente de colocar unha peza nunha posición na cal a traxectoria do seu ataque intercepte a outra peza inimiga;
Xogo descuberto: consiste en que o movemento dunha ficha desobstaculiza a traxectoria dun ataque. A única peza que non pode atacar polo xogo descuberto doutra peza é o cabalo, dada a ser quen de apuntar sobre as fichas da súa propia cor;
Pinza ou tenaces: é un caso especial de ataque directo, no cal a mesma peza atacante está atacando dúas pezas contrarias ó mesmo tempo. Este movemento crea moito perigo e debe ser previsto con antelación para non dar a oportunidade de perder unha ficha. A pinza descuberta é unha combinación das dúas anteriores e pode ser dobre (cando se atacan dúas pezas) ou máis raramente triple (cando a peza movida realiza unha pinza dobre e provoca un xogo descuberto).

Existe un ataque que se considera especial: o afogado. Para que se dea este caso deben concorrer tres circunstancias:

- o contrario só tén a posibilidade de mover o rei;

- o rei non está en xeque;

- o rei non pode mover ningún escaque de xeito que non se poña en xeque;

Cando se dá o afogado, considerase que a partida remata en táboas.

[editar] Aperturas

Pódense diferenciar principalmente 3 grandes grupos de aperturas segundo as estructuras de peón resultantes:

  • Abertas: comenzan normalmente coas xogadas 1. e4, e5. As máis habituales son a Española (1. e4, e5 2. Cf3, Cc6 3. Ab5) , Italiana (1. e4, e5 2. Cf3, Cc6 3. Ac4, Ac5) ou Petroff 1. e4, e5 2. Cf3, Cf6). Dan normalmente lugar a partidas máis tácticas.
  • SemiAbertas: as máis usadas son a Siciliana (1. e4, c5) e a Francesa (1.e4, e6)
  • Pechadas: comezan cos movementos d4, Gambito de Dama (1. d4 ,d5 2.c4), India de Rei (1.d4, Cf6 2. c4, g6), Holandesa (1.d4, f5) ou 1. c4 coñecida como Inglesa. Dan lugar normalmente a partidas estratéxicas.

[editar] Estratexias

Columnas abertas e ringleiras abertas: denomínanse así as columnas ou ringleiras nas que non hai situada ningunha peza.

Gámbito é calquera xogada onde se dá o sacrificio dunha peza a cambio dunha posición máis vantaxosa das pezas ou unha recuperación da iniciativa nas quendas de movemento.

[editar] Finais

Chámaselle final á situación na que quedan moi poucas pezas no taboleiro e só existe a posibilidade dun gañador (cunha estratexia de ataque que só pode ser unha determinada) ou ben táboas por movementos. As posibles combinacións de pezas nos resultados destes finais están estudados e os principais son os seguintes:

- Final de rei (contra rei): invariablemente táboas;

- Final de dama e rei (contra rei): a dama debe levar o rei a un lateral, cubrir o escape do rei perdedor co rei gañador e facer xeque antes de afogalo;

- Final de rei e torre (contra rei): igual que coa dama;

- Final de rei e dúas torres (contra rei): as torres poden derrotar o rei solitario varrendo consecutivamente as columnas ou ringleiras dende o lado do taboleiro oposto ó rei perdedor;

- Final de rei e bispo (contra rei): invariablemente táboas;

- Final de rei e dous bispos (contra rei): o rei solitario debe ser levado ata un curruncho e ali arrastralo por un corredor delimitado polo bordo do taboleiro e o rei atacándoo cos alfís, evitando o afogado;

- Final de rei e cabalo: indefectiblemente táboas;

- Final de rei, torre e alfil: aproveitando as columnas abertas, debe empuxarse a un lateral o rei solitario coa axuda da torre e do seu rei, mentres o alfil colabora ou se mantén á marxe (co cal o final convértese nun de rei e torre);

- Final de rei, torre e cabalo:

- Final de rei, cabalo e bispo (contra rei): O mate máis dificil do xadrez.

- Final de rei,

[editar] Notación

[editar] Grandes xadrecistas

Adolf Anderssen

Gari Kaspárov

Anatoli Kárpov

Mihail Tal

Vixuanazan Anand

Véselin Topalov

Bobby Fischer

Capablanca

Judit Polgar

Miguel Illescas

Vasili Smyslov

Julio Granda

Aleksei Xírov

Vladímir Krámnik

Étienne Bacrot

[editar] Historia do xadrez

O xadrez é un xogo moi antigo como pode deducirse da etimoloxía de moitos vocábulos empregados: enroque procede de roque, unha palabra sinónima de torre que xa non se usa; alfil procede do árabe, onde 'al-fil significaba "o elefante". Tamén as relacións de valor e movemento entre as pezas amosan claramente unha transposición da estrutura medieval feudal: a peza máis importante, a que hai que derrotar é o rei; a raíña ten os movementos máis ilimitados; os cabalos e os "elefantes" eran daquela elementos de ataque e a torre é un trasunto do castelo defensivo; os peóns son a infantería. A súa importación a Europa veu da man dos árabes antes da expulsión da Península, pero o interesante deste xogo é a capacidade que ten de sublimar toda esta enerxía bélica nun deporte que estimula a intelixencia. Este potencial foi explotado no século XX polos países do Pacto de Varsovia, que o utilizaron intensivamente nos seus sistemas educativos como método tanto de ensino e incentivación como logo para a propaganda política dos éxitos acadados no xadrez. O certo é que os rusos crearon escola, e son ben coñecidos personaxes coma os campións mundiais Gary Kaspárov e Anatoli Kárpov. A Federación Galega de Xadrez naceu na primeira década do século XX, ainda que a actual Federación naceu tras o proceso descentralizador en 1984. A Asociación Galega de Axedrecistas naceu en 1989.



Traballo en progreso: Este artigo é, polo de agora, só un esbozo. Traballa nel e contribúe a que a Galipedia mellore e medre.


[editar] Ligazóns externas