Historia de Bolivia

Na Galipedia, a wikipedia en galego.

A Porta do Sol en Tiwanaku
A Porta do Sol en Tiwanaku

O territorio do que agora se coñece como República de Bolivia converteuse en parte do Imperio Inca no século XIII.

Índice

[editar] Introdución á Historia de Bolivia

Simón Bolívar, "O Liberdador"
Simón Bolívar, "O Liberdador"

O territorio boliviano está habitado dende fai máis de 12.000 anos. No lugar formáronse múltiples culturas -maiormente nos Andes, destacando especialmente a cultura Tiwanaku e os reinos aimaras posteriores á expansión Wari. Estes reinos á súa vez foron dominados polo Imperio Inca no século XIII.

Cando os españois conquistaron á súa vez o imperio no século XVI, o territorio pasou a ser parte do Virreinato do Perú, para logo ser incluido no Virreinato do Río da Prata en 1776.

A partir de 1809 comezou a loita secesionista contra España, que se prolongou ata 1825, cando foi finalmente declarada independente por Simón Bolívar, de quen tomou o nome inicial de República Bolívar.

Bolivia viviu a súa época máis gloriosa durante a presidencia do Mariscal Andrés de Santa Cruz. Este periodo caracterizouse polo seu gran desenvolvemento económico e avance político e social, o maior da historia boliviana. Tamén se conformou co Perú a Confederación Perú-Boliviana.

Durante este proceso de unificación das dúas nacións, produciuse o máis dramático dos puntos de inflexión na historia de Bolivia, cando o Exército Boliviano-Peruano comandado polo Mariscal Santa Cruz, foi derrotado nos campos de Paucarpata polas forzas conxuntas do Exército Chileno e un corpo armado de peruanos rebeldes exiliados, firmándose neste mesmo campo a súa rendición incondicional.

A partir desta derrota iniciase o decaimiento do país: os anos seguintes estarán marcados por unha crecente inestabilidade política, que perdura ata os nosos días caracterizada por múltiples cuartelazos e golpes de Estado, o que creará grandes dificultades para o desenvolvemento do país.

Mentres Bolivia atravesaba unha terrible crise económica e social se presenta a maior mostra da debilidade do Exército Boliviano na Guerra do Pacífico. Durante ésta (1879), Bolivia perdeu a provincia costeira de Antofagasta, rexión que a súa poboación e goberno aínda reclaman. Desde a Independencia, ó igual que outras nacións sudamericanas, Bolivia perdeu máis da metade do seu territorio. Véxase o Tratado de Petrópolis de 1903 e a Guerra do Chaco de 1932 ata 1935.

Enfrontada a problemas raciais e culturais, Bolivia coñeceu revolucións e golpes militares. A principios da década dos 80 foi derrocada a última xunta militar que gobernaba o país para reinstaurar a forma de goberno democracia.

[editar] Período Prehispánico

La Puerta del Sol en Tiwanaku
La Puerta del Sol en Tiwanaku

En Bolivia aparecen restos de ocupación humana dende o 12.000-10.000 adC no Xacemento de Viscachani. Ata o 1.200 adC desenvolvéronse unhas culturas sedentarias no altiplano. A Chiripa e Wankarani son as dúas máis importantes do periodo formativo a partir do 1.200 adC.

A cultura de Tiwanaku, preto do Lago Titicaca, marca un momento de florecemento cultural da zona altiplánica, extendéndose a súa influenza por todo o área andina.

En torno ó 1.100 adC Tiwanaku desaparece e se produce unha loita entre os diferentes grupos que habitan a rexión: aimaras, collas, lupacas, e pacaxes. Os aimaras establecen un dominio que abarca Arequipa e Puno no Perú, A Paz, Oruro e Cochabamba, que perdurou ata que, en 1438, Pachacuti Inca derrota ó último soberano colla, Chunqui Cápac, incorporando o altiplano boliviano ó Tahuantinsullo, como parte da provincia do Collasullo, e impondo o quechua como lingua oficial, aínda que o aimara se continuou a falar regularmente.

O Inca Huaina Capac mandou levantar fortalezas na fronteira oriental para deter o avance dos feroces chiriguanos.

[editar] Viscachani

A corrente migratoria procedente do norte que invade os Andes fuxindo das rigurosas condicións climáticas debidas ás últimas glaciacións desenvolve unha cultura incipiente. A este período pre-cerámico e pre-agrícola corresponde a industria lítica de Viscachani; pero nunha etapa anterior aos pobos cazadores desenvolveron unha culutra relacionada coa arquitectura rupestre. Aos pobos cazadores seguen os pescadores que usaron embarcacións de totora, cuxos remanentes quedan no lago Titicaca. Os seus descendientes son os Urus e os Chipaias.

O periodo denominado arcaido caracterízase polo descubrimento da agricultura e a gandería. Asi moitos grupos de humanos abandonan as covas e resguardos rocosos para construir vivendas moi rudimentarias. Ó fin deste periodo, entre os anos 2.500 adc. 1.500 adc., se inventa a textileiría e a cerámica, e comeza o desenvolvemento da arquitectura. As primeiras culturas do Formativo no altiplano son: Wankarani e Chiripa.

No segundo milenio antes de Cristo, aparecen as primeiras aldeas. A este movemento se lle donomina Formativo, etapa de dúas culturas importantes, unha altiplanica (Wankarani), e a outra lacustre Chiripa.

  • A cultura Wankarani desenvolveuse en torno ó Lago Poopó. A súa antigüidade remóntase ó ano 1.200 antes da nosa era e pervive ata o século segundo despois de Cristo. Establecida nunha rexión de puna non chegou a desenvolverse plenamente mantendo o seu estado de tipo aldeán ata sucumbir ó influxo da expansión tiwanakota. A súa economía baseouse no pastoreo de camélidos. As súas aldeas están situadas sobre montículos con casas de planta circular. Non hai restos de construcións correspondentes a centros relixiosos; tan só se atoparon testas de llamas, talladas en pedra, que responden a unha concepción relixiosa.
  • A cultura Chiripa está localizada na península de Taraco, sobre o lago Titicaca onde hai un montículo artificial sobre o que se atopan varios recintos dispostos en torno a un templete semisubterráneo. Estes recintos teñen paredes dobres. Chiripa localízase cronoloxicamente no século XIV adC e dura ata os primeiros anos da nosa era. Nun momento é coetánea a Tiwanaku.

[editar] Tiwanaku

Monolito Ponce en Tiwanaku
Monolito Ponce en Tiwanaku

Esta cultura foi dividida en tres grandes epocas: Período Aldeano, Período Urbano e Período Imperial. O primeiro periodo contemporaneo a Wankarani e Chiripa, iníciase cara ao ano 1.200 adC. e dura ata o século I da nosa era cando prodúcese en Tiwanaku un cambio radical que os estudiosos chaman revolución urbana. Unha das principais caracteristicas da cidade en formación é a presenza de centros ceremoniais xuanto aos cales existe unha poblacion estratificada en clases sociais; as terras aledañas a estes centros se cultivan por medio de "Suka-collos" ou gabias que permiten reter o auga das choivas para asegurar o cultivo en tempo seco.

O perído Urbano dura ata o século sétimo de nosa era cando se inicia a expansión do estado tiwanakota, comezando asi o periodo imperial. Hai zonas estreitamente relacionadas con Tiwanaku, como Wari, preto de Ayacucho (Perú), cidade que caeu baixo dominio de Tiwanaku e que chegou a ser un dos centros mais poderosos da expansión tiwanacota. Tiwanaku expandeuse ao sur sobre o deserto de Atacama e Cochabamba, chegando ata o norte de Arxentina.

A cidade de Tiwanaku tenia dous centros cerimoniais Akapana-Kalasasaya e Puma-punku. Akapana é unha pirámide artificial conformada por plataformas sucesivas, desde ela divísase o conxunto de Kalasasaya e o Templete semisubterráneo.

[editar] Os Collas e a Confederación Charca

Desaparecido o Imperio Tiwanaku, a rexión quedou fragmentada en varias etnias aimaras que conviven cos Urus quen nun momento tiveron o dominio da cuenca lacustre. Estes aimaras caracterízanse polas súas necropolis compostas por tumbas en forma de torres-chullpas. Existen tamen algunhas fortalezas denominadas pucaras.

O modelo polo cal regulábanse estas etnias é o de verticalidade ou control dos diversos pisos ecolóxicos que sosteñen a súa economía de subsistencia. Ningún grpo humano necesita tanto das súas relacións coa costa e cos vales como os pobos aimaras do altiplano, por esta razon cada centro de púnaa controlaba por medio da colonización zonas periféricas situadas a diferentes alturas e con climas varios.

A mediados do século XV o reino Colla consrvaba un extenso territorio coa súa capital Hatun-Colla. O inca Viracocha incursiono na rexión, pero quen o conquistou foi o seu fillo Pachacutec, noveno Inca.

Así como ao norte atopábanse os collas, ao sur estaba a Confederación Charca que tiña dous grupos: Os Carangas e Quillacas en torno ao lago Poopó, e os Charcas que ocupaban o norte de Potosí e parte de Cochabamba. Ambos, Charcas e Collas eran de fala aimara.

A cultura material dos Carangas presenta extensas necrópolis ou chullpares algúns dos cales conservan aínda restos de pintura nos seus muros exteriores. Unha vez que os carangas foron conquistados polos incas, Huayna Capac lévoos a traballar ao val de Cochabamba como mitimaes.

O señorio denominado Charca, ao que estaban adscritos Cara-caras e Chichas, foi conquistado polos incas en tempo de Túpac Inca Yupanqui e levados á conquista de Quito. Pola súa banda o pobo dos Cara-cara era tan belicoso como o Charca e aínda mais, no seu territorio teñen lugar aínda hoxe en dia loitas denominadas "Tinkus".

[editar] Os Urus e Chipaias

Os urus son anteriores aos pobos agricultores e ocupan as beiras dos ríos do altiplano. Lingüisticamente están emparentados cos chipaias, coexisten cos aimaras e os incas, e perviven durante a dominación española, chegando ata os nosos días. No delta formado pola desembocadura do río Lauca sobre o lago Coipasa viven os chipaias; este pobo ten unha orixe lacustre, aínda que hoxe en día tamén practica a pequena escala a agricultura.

[editar] A conquista e o período colonial

Grabado antigo do Cerro Rico de Potosí
Grabado antigo do Cerro Rico de Potosí

A conquista do Imperio Inca por Francisco Pizarro abriu o camiño para la sumisión da Bolivia actual no ano 1535 e o establecemento da Real Audiencia de Charcas, parte esencial do Virreinato do Perú, que abrangou todo o que hoxe é o territorio boliviano. Aínda que a historia de Bolivia no período virreinal atópase moi ligada ao Perú, a orixe da división de ambos territorios está nas capitulacións de Carlos V, revisadas en 1534, que lle daban a Pizarro duascentas sesenta leguas dende Tumbes ó sur, e outras duascentas a Almagro ao sur destas. Juan de Saavedra, adiantado de Almagro, chegou en 1535 ao Titicaca e ó val de La Paz, e logo fundou Paria (Oruro) e Tupiza en 1536 ao sur. A conquista do territorio e os asentamentos producíronse principalmente no altiplano. Gonzalo Pizarro dirixiu unha expedición ao Collao (Collasuyo) e Pedro de Anzures fundou Chuquisaca no ano 1539, actual Sucre. La Gasca, despois da pacificación do Perú, mandou fundar a cidade da Paz en 1548 polo capitán Alonso de Mendoza e no ano 1559 creose a Real Audiencia de Charcas con sede en Chuquisaca, dependente do virreinato cuxa capital era Lima, con xurisdicción sobre a actual Bolivia e os territorios de Puno, Atacama, Tucumán, Paraguay e Bos Aires.

En 1561 Ñuflo de Chávez fundou Santa Cruz de la Sierra e o virrei Francisco de Toledo fixo crear Cochabamba en 1571, Tarija en 1574 e Tomina en 1575 para protexe-lo territorio dos ataques dos chiriguanos.

Dende o altiplano comenzou a exploración das terras baixas: Andrés Manso, polo Chaco, Alvarez Maldonado e Gómez de Tordoya, o país dos chunchus, ao norte do departamento de La Paz e Diego Alemán, ó límite do país dos moxos no departamento de Beni. Iniciouse tamén a conquista de Tucumán, fúndase Mizque en 1603 e Oruro en 1605 por Manuel Castro de Padilla.

Organízanse expedicións a Moxos, Chaco e Chiquitos.

O territorio boliviano xogou un importante papel na economía americana cando en 1545 se descubriron as minas de Potosí e se fundou a cidade homónima que alcanzaría un gran desenvolvemento. En Charcas floreceron La Plata (Sucre), capital política da Audiencia e Potosí, a súa capital económica. A abraiante riqueza de mineral de prata do Cerro Rico de Potosí causou a que esa ciudade tivera no ano 1611, uns 160.000 habitantes, constituíndose nunha das cinco urbes máis grandes do mundo de entón.

Potosí sostivo en gran parte á coroa española ao longo dos séculos XVII e XVIII e financiou en boa medida as guerras europeas emprendidas por Filipe II e os seus sucesores. A prata viaxaba a lomo de mula ata o Callao, dende alí embarcaba a Panamá, de alí novamente en mulas a Nombre de Dios o Portobelo, onde se difundía por toda Europa. Pra abastecerse de man de obra indígena os españois empregaron a institución inca da mita. O virrei Toledo regulamentou o seu funcionamento nas s úas famosas instruccións: debía pagárselles directamente e non a través dos curacas (caciques das comunidades); debían residir en barrios adecuados, a súa estancia limitábase a catro meses e prohibíase que os mataios procederan das terras baixas xa que a grande altitude os decimaba.

En 1671 os xesuitas obteñen da Real Audiencia de Charcas o privilexio de fundar misións en Moxos e Chiquitos. Tamén puxeron en marcha a Universidade de San Francisco Xavier en Charcas.

A evanxelización comenzou en 1535 coa entrada dos primeiros monxes franciscanos. Posteriormente a Igrexa intensificou o seu importante papel, fundando en 1552 o Obispado de Charcas, con sede en Chuquisaca, o arzobispado en 1609, e en 1605 os obispados de La Paz e Santa Cruz.

A sociedade boliviana estaba formada por brancos españois e criollos que eran polo xeral funcionarios reais, encomendeiros, azogueros e grandes comerciantes, e que vivían nas cidades, ó igual que mestizos, artesáns e pequenos comerciantes. Os indíxenas, moi numerosos, traballaban as tierras e as minas dos españois baixo o sistema de mita, encomenda ou xornal, e dispuñan tamén das terras das comunidades. Os escravos negros estaban adicados fundamentalmente ao traballo doméstico ou ao cultivo nas terras tropicais.

[editar] A Audiencia de Charcas

Descrición dun mapa da Real Audiencia de Charcas do ano 1601
Descrición dun mapa da Real Audiencia de Charcas do ano 1601

Unha das institucións máis importantes do governo español en América foron as Realis Audiencias.

A máis alta autoridade xurídica do territorio do Alto Perú, Tucumán, Río da Plata e [[Paraguai[[, na meirande parte do periodo colonial foi a Audiencia de Charcas, situada no departamento de Chuquisaca, cidade tamén chamada La Plata.

Este órgano contaba con cinco ouvidores, un presidente e algúns funcionarios subalternos. O Presidente da Real Audiencia de Charcas, era aparte Capitán Xeral de La Plata, cargo similar ao de governador, e polo tanto adicábase tamén a asuntos administrativos.

A Real Audiencia foi creada por Cédula do Rei Filipe II o 18 de septiembre de 1559 e os seus límites establecéronse por Cédula do 29 de agosto de 1563.

Despóis dun conflito acontecido en Cuzco coa Real Audiencia de Lima o mesmo rei modificou a xurisdicción e estableceu que gobernaría ao territorio do norte ata o Collao, provincias de Saiabamba e Carabaia; ao noroeste as provincias de Moxos e Chunchos; ó este as zonas do deserto de Atacama ata o Mar do Sur (Océano Pacífico) e sudeste as terras do Chaco e as xurisdicións de Tucumán, Juríes e Diaguitas.

O seu procedemento estableceuse mediante a Real Provisión dictada por Filipe II en Monzón de Aragón, o 4 de outubro de 1563. Despóis en 1680, a lexislación referida ás Audiencias de Charcas, de Lima e as demáis, serán agrupadas no Libro II da "Recopilación de Leis do Reino de Indias", impoñente corpo xurídico colonial destinado a rexir en Hispanoamérica.

Co transcorrir do tempo e tras remata-la conquista e colonización de Sudamérica incorporáronse, ao dominio xudicial de Charcas, Bos Aires e Paraguai.

As grandes distancias entre as cidades e a sede da Audiencia causaron innumerables dificultades, ata o punto que ao longo do reinado de Carlos II, o monarca mandou facer unha nova Audiencia que ubicará na ciudade de Nuestra Señora de Buenos Aires o 20 de xuño de 1661.

A acción xurisdiccional da mesma non consegui obte-lo resultado agardado (evita-lo contrabando mercantil e centraliza-los preitos das xurisdiccións de Tucumán e Río da Plata, xa que os litigantes igualmente debían de percorrer grandes distancias pra llegar á sede).

Co fin de remediar tal situación, propúxoselle ó Rei que a trasladase á cidade mediterranea de Córdoba, xa que dese xeito sería máis accesíbel pola súa situación xeográfica equidistante. Ó final a raíña-gobernadora dispuxo suprimila mediante Real Cédula do 31 de decembro de 1671. Así novamente otorgóuselle a Charcas toda a xurisdicción do Tucumán, Paraguai e Río da Prata.

En 1776 a Real Audiencia de Charcas que pertencía ao Virreinato do Perú, pasou a depender do novo Virreinato do Río da Prata, con sede en Bos Aires. As revoltas, en principio orixinadas contra os privilexios dos españois e ante a explotación da que eran obxeto os indios, non foron verdaderos intentos de separación e independenza, pero sí os primeiros brotes que culminarían cos grandes levantamentos indíxenas de 1780 e 1781.

Como consecuencia das sublevacións dos Katari no sur e de Tupac Amaru no norte, producíuse o estoupido que encabezou o indíxena Julián Apaza que se declarou Virrei e, tras adopta-lo nome de Túpac Katari proclamou a insurrección e decretou o exterminio da raza branca. Despóis de invadir Puno, puxo sitio á cidade de La Paz. Tras ser apresado, foi descuartizado en vida ao ser amarrado de pés e máns a catro cabalos.

[editar] O comezo da independencia

Andrés de Santa Cruz, presidente de Bolivia
Andrés de Santa Cruz, presidente de Bolivia

O 25 de maio de 1809 estoupou a insurrección de Chuquisaca (encabezada por Bernardo de Monteagudo, Jaime de Zudáñez e outros). Esto serviu como elemento detonante para que Bos Aires se declarara independente do goberno español en 1810, e á vez, diferentes cidades do Alto Perú promoveron unha serie de pronunciamentos. O governo patrio constituido en Bos Aires temía a incursión dos realistas ó seu territorio poñendo en perigo a súa independenza e co propósito de asegurala mandou cara o Alto Perú o seus Exércitos Auxiliares. O primeiro deles chegou ao mando de Juan José Castelli, derrotando ós realistas na batalla de Suipacha, o 7 de novembro de 1810.

Axiña foi seguida polos movementos revolucionarios en La Paz, liderados por Pedro Domingo Murillo o (16 de xullo de 1809).

Entrementres, dende o Perú, o xeneral español José Manuel de Goyeneche, cun grande exército, conseguiu vecer ás tropas arxentinas na batalla de Guaqui, o 20 de xuño de 1811.

O segundo Exército Auxiliar ao mando do Xeneral Manuel Belgrano, chegou a territorio de Charcas, o 7 de maio de 1813, despóis de derrota-lo xeneral español Pío de Tristán, o cal perseguira a Castelli ata territorio arxentino. Belgrano tampouco tivo éxito nesta campaña porque foi derrotado na Vilcapugio o 1 de novembro de 1813, e por segunda vez na batalla de Ayohuma o 14 de novembro do mesmo ano.

Á marxe das incursións do exército arxentino no territorio alto peruano, as guerillas desempeñaron un papel sumamente importante na consecución da independenza de Bolivia. O crego Ildefonso de las Muñecas cubriu o norte do Lago Titicaca, Sorata e Yavi;o sudeste, entre Camargo e Catagaita está Vicente Camargo, entre os ríos Grande e Pilcomayo, e na Laguna combatían os esposos Padilla, no este entre Vallegrande e Santa Cruz de la Sierra, puña en xaque ás autoridades españolas, o valente guerrilleiro Ignacio Warnes, e por último no sur, en Tarija atopábanse Eustaquio Méndez, Manuel Rojas e Francisco Uriondo.

Fracasada a intervención militar dos tres Exércitos Auxiliares, Pezuela, o comandante español que conseguiu derrotar a Rondeau, ante a súbita aparición de grupos guerrilleiros en case todo o territorio do Alto Perú, organizou unha cruenta ofensiva entre os anos 1815 e 1816, logrando paralizar prácticamente toda actividade subversiva e dando morte o os seus principais líderes coma Padilla, quen caeu heróicamente en El Villar baixo a espada do comandante realista Aguilera, o 14 de setembro de 1816. Vicente Camargo e Ignacio Warnes, tamén foron duramente derrotados polos españolis. Tendencia que continuaría no levantamento de Cochabamba en setembro de 1816 ao que se reuniron outras provincias de Charcas.

Entrementres as tropas colombianas desembarcaron no porto do Callao baixo o mando do Xeneral Antonio José de Sucre, o Xeneral Andrés de Santa Cruz que ata había ben pouco loitara en filas realistas, chegou a comparti-las ideas libertarias de San Martín e foi enviado a engrosa-las tropas de Sucre, comezando a súa marcha cara o Alto Perú. En agosto de 1823 entrou na cidade de La Paz pola forza, sáindo victorioso na batalla de Zepita contra unha división di xeneral Valdés, o 25 de agosto de 1823.

Entre os anos 1822 e 1823, a situación no Perú volvérase caótica: os exércitos foran derrotados polos realistas e os políticos estaban funcidos nunha anarquía. Estas condicións tan lamentabéis foron as que o Libertador Simón Bolívar atopou no Perú, cando o 1 de setembro de 1823 chegou a Lima. O Congreso deulle a xefatura militar.

O panorama non podía ser máis escuro pra os patriotas, a independenza do Perú non estaba consolidada, xa que o 29 de febreiro de 1824 os realistas ocuparon Lima de novo. Pero desta volta, as conmocións políticas que vivía España influiron para o fraccionamento das tropas españolas en América.

O xeneral Pedro Antono Olañeta, absolutista, rebelouse contra o Virrei La Serna, que era de tendencia liberal e constitucionalista, porque se lle atribuía a éste o desexo de separarse da monarquía para liberar a Perú do absolutismo que buscaba impoñer Olañeta.

Bolívar, atopou aos españois divididos e organizou prontamente un exército formado por colombianos e peruanos e o 6 de agosto de 1824, venceu ó exército español do xeneral Canterac nos campos de Junín. Esta victoria constitue, a antesala para o triunfo final na batalla de Ayacucho. Os xefes españois, Canterac, Váldés e La Serna, nunha xuntanza no Cuzco decidiron reorganiza-las súas forzas e saír contra os vencedores de Junín.

Sucre, por encargo do Libertador Bolívar, decide continua-la campaña militar no Perú, e o 9 de decembro de 1824, os patriotas conseguen unha espectacular victoria na chaira de Ayacucho. Coa capitulación do Virrey La Serna recoñecíase a "Independenza do Perú e América".

[editar] A Independencia

Acta da Independenza de Bolivia na Casa de la Libertad, Sucre
Acta da Independenza de Bolivia na Casa de la Libertad, Sucre
Mariscal Antonio José de Sucre Presidente da República de Bolivia en 1825
Mariscal Antonio José de Sucre Presidente da República de Bolivia en 1825

Despois do triunfo de Ayacucho, e seguindo precisas instruccións de Bolívar, o xeneral Sucre entra no territorio boliviano o 25 de febreiro de 1825.O seu papel limítase a dar visos de legalidade a un proceso que os mesmos bolivianos xa puxeran en marcha.

O 9 de febreiro de 1825, o mariscal Antonio José de Sucre e Casimiro Olañeta, un avogado de Chuquisaca, convocan a tódalas provincias altoperuanas para xuntarse nun congreso que debía decidi-lo destino da Nación.

Mais, o destino de Bolivia estaba suxeito a tres opcións que se abrían na asemblea, prosegui-la unidade co Río de la Plata, incorporándose ao conxunto das Provincias Unidas, mante-la adhesión ó Perú recoñecendo as medidas de incorporación ditadas polo virrei Abascal como resultado da revolución do 16 de xullo de 1809 en La Paz, ou soste-la independenza absoluta do Alto Perú, non só con relación a España, senon tamén con referencia ao Río de la Plata e ó Perú. A Arxentina e o Perú admitían esta terceira alternativa, en troques, Bolívar, aínda que non desautorizou públicamente a Sucre reproboulle nunha mensaxe privada esta iniciativa, pois entendía que alentar nese intre un acto de soberanía desa natureza, conspira contra os intereses dos demáis países sudamericanos.

Sucre, un puoco molesto pola reprobación de Bolívar, despóis de demostrar con moi boas razóns a xustiza dos seus actos, anunciou que obedecería o mandado, a pesares dos danos que esto ía causar, pero que tamén abandoaría o país, porque o que se lle ordeaba non estaba en sintonía co seu criterio, entraba en conflicto coa súa conciencia e comprometía a fé da súa palabra.

Convocada novamente a Asamblea Deliberante en Chuquisaca, o 10 de xullo de 1825, unha vez concluida decidiuse a completa independenza do Alto Perú, baixo a forma repúblicana, por soberana dos seus fillos. Finalmente, o presidente da Asamblea José Mariano Serrano, xunto a unha comisión, redactou a "Acta da Independenza" que leva data do 6 de agosto de 1825, en honor á Batalla de Junín gañada por Bolívar.

A acta de independenza, redactada polo presidente do Congreso, señor Don José Mariano Serrano, está concebida nos seguintes termos:

  • A acta na súa parte expositiva di en tón vibrante:

O mundo sabe que o Alto Perú foi no continente de América, o lugar onde verteu a primeira sangue dos ceibes e a terra onde existe a tumba do derradeiro dos tiranos

Os departamentos do Alto Perú, engade na súa parte resolutiva, protestan á face de toda a terra, que a súa resolución irrevocabél é gobernarse por si mesmos

A través dun decreto determinuse que o novo estado levara o nome de Bolívar, en homenaxe ao Libertador, quen á vez é chamado Pai da República e Xefe Supremo do Estado.

Bolívar agradeceu estas honras, mais declinou a aceptación da Presidencia da República, e suxeriu para ese cargo ao Xeneral Antonio José de Sucre.

Bolívar ata ese intre non aceptaba de bo grado a independenza de Bolivia, mais o que lle convenceu profundamente foi a actitude das masas populares.

O 18 de agosto, á sua chegada a La Paz houbo un auténtico clamor popular, endexamáis país algún rendiu maior homenaxe a un home. A mesma escea repetíuse cando o Libertador chegou a Oruro, despóis a Potosí e ao remate a Chuquisaca.

Este clamor da poboación, conmoveu a Bolívar, quen de bo grao aceptou a Presidencia da República e chamoulle sua "Filla Predilecta" á nova Nación.

[editar] A República

Mariano Melgarejo Presidente da República de Bolivia en 1864
Mariano Melgarejo Presidente da República de Bolivia en 1864

Simón Bolívar deixa ao pouco tiempo a presidencia (1826) tras nomear ó xeneral Antonio José de Sucre presidente da República, quen como segundo Mandatario gobernou ata 1828, ano no que unha serie de revoltas lle fuixeron renunciar ó mando presidencial. Despóis dúns meses de inestabilidade política, foi nomeado presidente pola Asamblea Nacional o mariscal Andrés de Santa Cruz no ano 1829, convertíndose na figura central do período independiente. Consegue crear a Confederación Peruano-Boliviana no ano 1836, que ese extendía dende o Pacífico ata os actuais límites orientais de Bolivia e da que foi nomeado protector; esto provocou resquemores co veciño país de Chile, que axiña desembocaron en accións armadas. Finalmente foi derrotado na Batalla de Yungay no ano 1839, no que se disolveu a Confederación; entre os actos administrativos más sobresaientes dos seus diez anos de fructífero goberno entre 1829 e 1839, están os de impulsa-los primeiros códigos do continente e promove-lo país entre os seus pares.

Despóis destes sucesos veu un período de anarquía no que ocuparon o poder entroutros José Miguel de Velasco, o primeiro presidente que gobernou o país en catro diferentes oportunidades, no lapso de 20 anos. José Ballivián que se caracterizou por manter o alto prestixio da República, perfeccionou o ordeamento xurídico; A victoria de Ingavi consolidou a independenza e soberanía boliviana. Ballivián gobernou ata o 23 de decembro de 1847.

Novas revoltas promovidas en parte por Velasco, que ocupou por cuarta vez o poder; contribuiron a sucederlle unha serie de gobernos militares: o máis importante deles e quizáis o goberno populista de Manuel Isidoro Belzu entre os anos 1848 e 1855. En setembro de 1857 unha revolución dalle o mando presidencial a un civil, José María Linares Lizarazu; e no seu goberno diminuiu o poder do exército para que non incubase novas revolucións. Ademáis innovou na organización xudicial e administrativa: no ano 1859 publicouse o primeiro mapa de Bolivia, trazado polo Sr. Lucio Camacho en base a datos aportados polos xenerais Mariano Mejía e Juan Ondarza. Derrocado por un golpe de Estado en 1861, sucedeulle José Maria de Achá, un dos membros do triunvirato que encabezou a conxura. Dictou a Lei de Imprenta, implantou o servizo de correos co uso de estampiñas, fundou a poboación de Rurrenabaque e mediante un novo golpe militar no ano 1864 tomou o poder Mariano Melgarejo, e o seu goberno tivo negativas consecuencias para o país. Disposicións arbitrarias e irrazonabéis determinaron inconvintes acordos co Brasil e Chile, que fixeron perder a Bolivia grandes extensións do seu territorio.

Durante a presidencia de Hilarión Daza (que depuxera a Frías no 1856) en febreiro de 1879 Chile invadiiu o Litoral boliviano debido ao incumplimento boliviano do tratado de 1874 Antofagasta desatándose a chamada Guerra do Pacífico, debido a que enfrentou aos invasores coa alianza de Bolivia e o Perú. El conflicto orixinouse polos intereses de explotación do guano e o salitre. O desastroso resultado desta guerra foi a perda de Bolivia do seu acceso libre e soberano ó Océano Pacífico.

Hilarión Daza foi destituido da primeira maxistratura e do mando do exército en decembro de 1879, por imposición do propio pobo e de la cúpula militar; abandoou o país ao pouco tiempo. En 1880 foi nomeado presidente Narciso Campero. Comezou así un longo período de estabilidade democrática denominada "da oligarquía conservadora-liberal", apoiada primeiro na economía do mineral de prata do sur, cuxo centro era Sucre, e despóis na minería do estaño e o seu centro seguía o eixe Oruro-La Paz. Sucedéronlle Gregorio Pacheco no ano 1884 (un presidente de longa traxectoria filantrópica) e Aniceto Arce en 1888. Durante o gobierno deste último empezou a funcionar o primeiro ferrocarril público do país. En 1899 os liberais derrotaron aos conservadores na chamada revolución federal encabezada polo coronel José Manuel Blanco ó frente dunha xunta federal de goberno, que asumiou o poder nese ano; foi entón cando se trasladou a capital dende Sucre a La Paz. Nesta época iniciuse a era do estaño, o cal sustituiu á prata coma principal fonte de divisas, producindo un dramático cambio na economía boliviana. A figura descollante do momento foi Simón I. Patiño, mineiro do estaño que chegou a ser un dos hombres máis ricos e poderosos do mundo.

Con Pando naceu o "periodo liberal" dos anos 1899-1920 no que se sucederon varios gobernos elixidos democráticamente, sendo os máis importantes os de Ismael Montes (1904-1909) e (1913-1917).

O breve auxe da goma elástica conduciu nos anos 1903-1904 a un conflito con Brasil polo dominio do eixo Beni-Pando, gran produtor do citado material. Tra-la guerra do Acre, rexión fronteiriza co Brasil de 355.242 qm² de extensión, o 7 de novembro de 1903 firmouse o Tratado de Petrópolis, que cedeu ao veciño país toda a área en conflicto.

Adicionalmente no 1904 Bolivia asinou un tratado de paz con Chile, no que cedía os territorios gañados por éste na Guerra do Pacífico a cambio da construcción do ferrocarril Arica-La Paz.

[editar] Era contemporánea

Territorios de Bolivia y Paraguay, en conflito durante a Guerra do Chaco
Territorios de Bolivia y Paraguay, en conflito durante a Guerra do Chaco

En 1932 o país encarou a Guerra do Chaco con Paraguai, o maior conflito bélico da historia boliviana: tres anos de continuas derrotas, con poucas batallas gañadas en medio dun continuo retroceso que finalmente concluiu en Villamontes, onde os constrafortes cordilleiranos axudaron ao exército de Bolivia a deter a avanzada inimiga.

En abril de 1952 estoupou unha revolución organizada polo Movimiento Nacionalista Revolucionario fundado en 1941 por Víctor Paz Estenssoro, que agrupaba ós intelectuais radicais de clase media, que se fixo forte durante o goberno de Villarroel, en 1943-1946 ao unirse a el a grande maioría dos sindicatos mineiros dirixidos polo líder Juan Lechin Oquendo. Despóis de sanguentas loitas conducidas polo subxefe do MNR, Hernán Siles, Paz Estensoro, que volveu do exilio en Buenos Aires, fíxose cargo da presidencia. O novo goberno comezou de inmediato a troca-la estructura do réxime anterior; estableceu o monopolio na exportación de estaño e nacionalizo u as minas, antes en máns de tres familias poderosas. Alentouse tamén unha política petroleira, permitindo a explotación e exportación a compañías extranxeiras.

Coa reforma agraria, promulgada en agosto de 1953, seprocedeu á parcelación de terras, distribuindo grandes extensións entre os indíxenas no transcurso dos anos seguintes.

En agosto de 1956 asumiu a presidencia Hernán Siles Zuazo, quen acompañara a Paz Estenssoro en calidade de vicepresidente.

Durante o seu mandato presidencial, dedicouse inicialmente á tarea de reordea-la economía e estabiliza-la moeda. Foi pouco o que fixo en tres anos de goberno, porque tivo que facer fronte, permanentemente, á oposición encabezada pola Falanxe Socialista Boliviana (FSB); nese tempo 1958 tivo lugar a morte de Oscar Unzaga de la Vega, líder da FSB.

Entregou a presidencia a Víctor Paz Estenssoro en agosto de 1960, sendo pouco despóis nomeado embaixador en Uruguai e en España.

En 1964 voltou ao país pra opoñerse ós propósitos de Paz Estensoro de prorroga-lo seu mandato, polo que resultou expulsado do seu partido, o MNR.

Na década de 1978-1979-1980, participou nas eleccións como candidato presidencial pola UDP (Unidade Democrática e Popular) que aglutina ó seu partido o MIR (Movemento de Esquerda Revolucionaria) e o consumismo moscovita.

A primeira das eleccións foi anulada, pero gañou por voto relativo as eleccións de 1979 e 1980, circunstancias que lle permitiron asumi-lo mando da nación elexido polo Congreso de 1980, que se xuntou en outubro de 1982. Éste —o seu segundo goberno— foi desastroso pois non puido levar adiante as accións encamiñadas a conte-la forte inflación, e careceu de empuxe e autoridade, o que levou ao país a un crecente estado de anarquía. A errática política económica empeorou a situación; finalmente deixou o gobierno o 6 de agosto de 1985.

Durante o gobierno o Poder Lexislativo conclue a nova Constitución Política vixente dende o ano 1967. Na súa xestión producíuse nas minas a masacre de San Juan. [[Imagen:Che Guevara statue closeup.jpg|thumbnail|200px|Estatua do guerrilleiro Che Guevara en La Higuera, localidade na que perdeu a vida]] No mes de novembro de 1966 comezaron as accións guerrilleiras comandadas polo Che Guevara, que finalmente foi sofocada en Ñancahuazú, onde o líder arxentino perdeu a vida.

O día 29 de abril de 1969 o Xeneral Barrientos sufríu un accidente no que morreu cando o seu helicóptero caeu a terra mentras viaxaba dende Arque a Cochabamba.

Luís Adolfo Siles Salinas, asumíu a presidencia da República por mandato da Constitución, pois foi candidato con Barrientos á Vicepresidencia; cargo que asumíu. Sendo Presidente nato dol Congreso Nacional, ata o día da morte de Barrientos. O período de goberno foi curto e intrascendente (cinco meses), pois é derrocado en setembro de 1969 por Alfredo Ovando Candía, quen á súa vez, tamén nun perido relativamente curto (un ano e 11 días), adoptou medidas tan importantes como sorprendentes, abolindo a severa lei de Seguridade do Estado; houbo liberdade para a cidadanía e para a prensa; e os dirixentes obreiros foron autorizados a reorganiza-la COB (Central Obreira Boliviana), decretou a nacionalización de tódalas concesións otorgadas a Bolivia Gulf Oil Company.

Unha parte do Exército, encabezado polo Xeneral Rogelio Miranda, Comandante do Exército en outubro de 1970, obriga ao Xeneral Ovando a renunciar, fórmase unha xunta militar, sen ningún efecto, xa que un contragolpe de tendenza esquerdista levou ó poder ao Xeneral Juan José Torrez, xurando nos balcóns do Pazo de Gobierno, o día 7 de outubro de 1970.

A debilidade do seu goberno posibilitaron un novo golpe militar que levou á presidencia a Hugo Banzer o 21 de agosto de 1970.

[editar] Gobernos Militares

O goberno militar llevou a cabo unha política de reformas económicas conservadoras, como a reapertura da industria das minas de estano ás inversións privadas estranxeiras. En xullo de 1966 René Barrientos foi elixido presidente xa coma civil. Sen embargo, víuse obrigado a depender dos militares pra poder enfrontarse aos movementos guerrilleiros que comezaran a actuar nas rexións montañosas. No mes de outubro de 1967, o Exército boliviano anuncio a derrota dos rebeldes nun lugar préto a Ciudad de Vallegrande. Capturouse no campo de batalla ao Che Guevara, sendo pouco despóis executado. Barrientos morreu nun estrano accidente de helicóptero, en abril do año 1969. Se sucederon no poder unha serie de gobernos de corta duración, a maioría militares e en agosto de 1971 o Xeneral Juan José Torres, foi derrocado por un golpe de Estado encabezado polo coronel Hugo Banzer.

O réxime de Hugo Banzer virou rápidamente dende unha posición relativamente moderada a unha maior represión, suprimiu o movemento obreiro, suspendeu tódolos dereitos civís e mandou tropas ós centros mineiros. En 1978 Banzer dimitiu e unha xunta militar fíxose có poder. A comenzos da década de 1980 o forte crecemento económico da década anterior que se mantivera polos altos prezos do estano no mercado mundial deu paso á crise. A caída do prezo do mineral e a mala administración dos réximes militares deixaron a Bolivia cunha inmensa débeda, unha situación hiperinflacionaria e un descenso dos ingresos por exportacións. A exportación ilegal de cocaína foi o principal recurso que lle procurou divisas, polo que Estados Unidos presionou ao goberno boliviano pra que tomara medidas efectivas contra o tráfico desta droga.

[editar] Gobiernos Democráticos

Carlos Mesa ex presidente de Bolivia
Carlos Mesa ex presidente de Bolivia

En outubro de 1982 Hernán Siles Zuazo tomou de novo posesión da presidencia. Enfrontouse con varias crise ministeriais e foi incapaz de resolver os problemas económicos do país, bastante urxentes debido ao pago dos intereses da débeda externa aos bancos internacionais. Siles dimitiu e convoco eleccións anticipadas; o Congreso volveu reclamar a Víctor Paz Estenssoro como presidente. O seu novo goberno tentou cortar a produción de coca e a venda de cocaína coa colaboración das tropas estadounidenses, pero esta medida, ademais de ser impopular, só obtivo un éxito parcial. O principal logro de Paz Estenssoro foi unha nova política económica que freo un hiperinflación da orde do 27.000% entre xaneiro e agosto de 1985, e que foi exportada a outros países de América. Jaime Paz Zamora, que fora o terceiro candidato máis votado nas eleccións de maio de 1989, asumiu en agosto a presidencia do país desupes de recibir o apoio de Acción Democrática Nacionalista (ADN), grupo político de dereita.

As seguintes eleccións, celebradas en xuño de 1993, deron a vitoria ao empresario minero Gonzalo Sánchez de Lozada, quen asumiu a presidencia, en tanto que o dirixente aimara Víctor Hugo Cardenas, accedía á vicepresidencia. Así mesmo, as eleccións para o Congreso, o MNR obtivo a maioría, reemplazando á coalición de centro-esquerda ata ese momento no poder. Lozada, que fora ministro de Plameamiento e coordinación antes da súa elección como presidente, introduciu algunhas das medidas mais severas de reforma económica postas en practica polos países fuertemente endebedados: ampla privatización de empresas estatais, redución dos gastos en servizo sociais e nos programas de educación e pechadura de moitas das minas. O estrito control dos gastos estatais axudo a reducir a inflación a un 6,5% en 1995, pero os costos sociais foron moi altos. O seu programa de goberno, donominado "Plan de Todos", consistiu na capitalización, a participación popular, a reforma educativa e a descentralización administrativa.

Nas eleccións presidenciais de junido de 1997 resulto vencedor o ex presidente Hugo Banzer, o cal, sen contar coa maioría absoluta, recibiu inicialmente o apoio do tamén ex presidente Jaime Paz Zamora e o seu partido, o Movemento da Esquerda Revolucionaria (MIR), quen deste xeito devolvíalle o favor por apoiar cos seus deputados de Acción Democrática Nacionalista (ADN) a gobernabilidad do país durante o seu mandato. en xuño de 1999, Banzer houbo de cambiar á metade dos membros do seu goberno, tras un grave escandalo que saíu á luz cando ese mesmo mes produciuse a inesperada renuncia do ministro do Interior, Guido Nayar, quen crítico a corrupción e ineficiencia gobernamentais. O presidente decreto o 8 de abril de 2000 o estado de sitio, co obxecto de deter a oleada de protestas que tiña lugar en Cochabamba, pero non puido conter con esa medida un violento estallido social causado pola pobreza extrema do campesinado indígena ata que asinou seis días despois cos respresentantes sindicais destes unha serie de acordos.

O día 20 abril de 2000, catro días antes de que os membros do seu goberno presentasen en pleno a dimisión, Banzer suspendeu o estado de sitio. Nomeo un novo gabierno presentaba en bloque a súa dimisión trala grave crise social vivida en Bolivia desde setembro. Esta, caracterizada por folgas, cortes de estradas e enfrontamentos confuerzas militares (sobre todo nos departamentos da Paz, Cochabamba e Santa Cruz) estivo protagonizada por indígenas e determinados sindicatos, defensores do dereito dos campesiños ao cultivo de coca e contratarios ás intencións gobernamentais de erradicarlo e substituílo polo doutros produtos.

Doente de cancro de pulmón, Banzer renuncio o 6 de agosto de 2001 á presidencia e foi substituído nas mesma polo que ata entón fora o seu vicepresidente, Jorge Quiroga. Este mantívose no goberno ata o 6 de agosto de 2002, completando o quinquienio para o cal fora elixido Banzer. O seu sucesor foi Gonzalo Sánchez de Lozada cuxa candidatura polo MNR foi a máis votada nas eleccións presidenciais celebradas o 30 de xuño dese mesmo ano. Ao recibir só o 22,5% dos sufragios (polo 20,94% de Evo Morais, líder indígena do Movemento ao Socialismo, MAIS; do 20.91% de Manfred Reyes Villa, candidato de Nova Forza Repúblicana, NFR; e do 16.3% de Jaime Paz Zamora, nuevamente presentado polo MIR), Sánchez de Lozada preciso a designación do novo Congreso Nacional (cuxos membros foron elixidos ese mesmo día), para a cal competiu con Morais e que logra grazas ao voto dos seus parlamentarios e dos precedentes doutros partidos, principalmete o MIR. Gonzalo Sánchez de Lozada e Jaime Paz Zamora selaron antes o denominado "Plan Bolivia de Responsabilidade Nacional", pacto de gobernabilidad entre ambas formacións baseado nunha futura política que tivese por eixe principal a creación de emprego e de riqueza.

O novo presidente anuncía en febreiro de 2003 unha serie de impopulares medidas económicas entre elas, un novo imposto sobres salarios, que xerou protestas en todo o país. Sánchez de Lozada retiro o seu proxecto, pero a grave crise suscitada, salpicada de violentos incidentes, motivo a dimisión de todos os membros do seu goberno. No seguinte mes de agosto, para intentar poñer fin á crise que vivía o país, Sánchez de Lozada chego a un acordo co partido da oposición NFR, que entro no executivo. O plan gobernamental de costear proxectos sanitarios e educativos cos beneficio da exportación de gas natural xerou novos descontentos, principalmente, pola posibilidade de que o transporte de devandito produto se efectura a través dun porto chileno; así, en setembro e outubro de 2003 sucedéronse novas manifestacións promovidas pola Central Obreira Bolivia (COB) e pola Confederación Sindical Única de Traballadores Campesiños de Bolivia, que tamén convocaron un paro xeral indefinido. O movemento popular tamén foi catalizado polo MAIS e polo Movemento Indígena Pachakuti. A revolta estendeuse ás principais cidades do país, onde o clima era prácticamente, de aberta insurrección. Antes esta situación, que produciu escisións no executivo, Sánchez de Lozada dimitiu o 17 de outubro.

[editar] Século XXI

Eduardo Rodríguez Veltzé (esq) ex presidente de Bolivia
Eduardo Rodríguez Veltzé (esq) ex presidente de Bolivia

No 2003 tras unha seria crise política e económica que forzou a renuncia do presidente Gonzalo Sánchez de Lozada, e foi substituído na presidencia da República polo vicrepresidente, Carlos Mesa, un feroz antichileno que se logrou manter no poder durante un tempo en base a ataques a Chile, o cal formou un gabinete integrado por políticos non adscritos a partido algún, coa intención de poñer fin ao conflito e alcanzar a reconciliación nacional. Pouco logo do seu investidura, Mesa comprometeuse a convocar un referendo no que os bolivianos deberián pronunciarse sobre a cuestión da exportación de gas natural.

Para o ano 2005, Bolivia viviu masivas protestas pola nacionalización dos hidrocarburos (gas e petróleo). A falta dunha conciencia e identidade nacional fixo máis evidente a fragmentación que a nación tivo históricamente. A resposta do estado, para controlar as protestas, foi desmedida e violenta. Doutra banda, os departamentos periféricos, que aportan significativamente máis ao PIB de Bolivia pediron a súa autonomía e liberación da histórica hexemonía andina (que provén da época da colonia). Para atender estas peticións, Mesa ofreceu convocar a un proceso constituinte que debata estas cuestións, pero ningunha das partes parece convencida de que a oferta sexa a máis apropiada.

En 2005 o presidente constitucional Carlos Mesa renunciou á presidencia logo de distintos disturbios sociais. O seu sucesor foi o presidente da Corte Suprema Eduardo Rodríguez Veltzé, o cal acordou chamar a eleccións en decembro de 2005. Devanditas eleccións celebráronse o día domingo 18 de decembro.

Resultando gañador o líder dos cocaleiros Evo Morales. Asumiu o poder o 22 de xaneiro de 2006 como o primeiro mandatario boliviano en ser electo Presidente da República en primeira volta en máis de 30 anos, e o primeiro presidente que gaña unha elección democráticamente con máis do 50% dos votos.

[editar] Véxase tamén

  • Antecedentes da independencia da América Hispana
  • Guerra do Pacífico
  • Guerra do Chaco
  • Guerra do Acre
  • Economía de Bolivia
  • Presidentes de Bolivia