Enska öldin
Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu
Saga Íslands |
Eftir tímabilum |
Miðaldir á Íslandi |
|
Nýöld á Íslandi |
Nútíminn á Íslandi |
|
Eftir umfjöllunarefni |
|
Enska öldin í sögu Íslands á oft við alla 15. öldina en nær strangt til tekið frá 1415 til 1475 þegar Englendingar öðrum fremur sigldu til Íslands til að veiða og kaupa skreið og aðra vöru (t.d. vaðmál og brennistein) í skiptum fyrir ensk klæðaefni, mjöl, bjór, vín og fleira. Hún hófst skömmu eftir að Svarti dauði herjaði á landið (1402 til 1404) og siglingar frá Noregi lögðust að mestu leyti af í kjölfarið. Um miðja öldina tóku síðan sléttbyrtir, fjölmastra karkarar við af súðbyrtum, einmastra kuggum sem gerði stærri skip og lengra úthald mögulegt.
Englendingar höfðu lengi áður siglt til landsins, einkum til Vestmannaeyja og lagt þar verslunina undir sig svo Skálholtsstaður (sem þá átti eyjarnar) gat lítið að gert. Snemma á öldinni voru eyjarnar því lýstar einkaeign konungs. Einkum var það sókn eftir skreið sem olli því að siglingar Englendinga til Íslands jukust mikið á 15. öld og talið er að um hundrað skip frá mörgum höfnum Englands hafi árlega siglt þangað til veiða.
1427 lagði konungurinn, Eiríkur af Pommern, Eyrarsundstoll á öll skip sem fóru um Eyrarsund. Þegar skip Hansasambandsins rændu síðan Björgvin í Noregi árið eftir og lögðu staðinn undir sig voru nánast öll tengsl Íslendinga við gamla norska konungdæmið úr sögunni. Eiríkur var mágur Hinriks 5. og reyndi að fá hann til að banna siglingar enskra sjómanna til Íslands, en með litlum árangri. Margvísleg átök milli enskra sjómanna og samherja þeirra á Íslandi (svo sem John Williamson Craxton, Hólabiskups) og danskra og íslenskra valdsmanna áttu sér stað og í maí 1433 fór hópur Íslendinga og drekkti Jóni Gerrekssyni Skálholtsbiskup í Brúará að undirlagi Englendinga. Eftir þetta fékk John Craxton biskupsdæmi í Skálholti og John Bloxwich Hóla. Við komu hollenska biskupsins Gozewijns Comhaer til landsins 1435 voru þeir svo hraktir brott.
Það var síðan með valdatöku Kristjáns 1. að tókst að koma einhverjum ráðum gegn siglingum Englendinga. 17. júní 1449 gerðu ríkin með sér samning sem gerði Englendingum áfram kleift að sigla til Íslands að fengnu sérstöku leyfi en fólu jafnframt í sér viðurkenningu á yfirráðum dansk-norska ríkisins yfir Norður-Atlantshafi. Enskir sjómenn hlíttu þessu þó ekki og til átaka kom sem meðal annars leiddu til vígs Björns Þorleifssonar hirðstjóra 1467 í Rifi á Snæfellsnesi. Kristján 1. brást við með því að loka Eyrarsundi fyrir enskum skipum (notaði „Eyrarsundslásinn“) og hvatti jafnframt þýska farmenn til að sigla til Íslands. 1473 voru gerðir friðarsamningar milli Englendinga og Dana til tveggja ára.
Við komu Hansakaupmanna fóru átökin á Íslandi að snúast um kapp um einstakar hafnir og áhrif Þjóðverja, einkum frá Hamborg, sem nutu stuðnings konungs jukust jafnt og þétt á kostnað Englendinga. Þetta leiddi til þess að 16. öldin er stundum kölluð þýska öldin í Íslandssögunni. Siglingar Englendinga til Íslands lögðust þó ekki af og héldust áfram miklar fram á miðja 17. öld.