Wayang
Saka Wikipédia, Ènsiklopédhi Bébas ing basa Jawa / Saking Wikipédia, Bauwarna Mardika mawi basa Jawi
Wayang iku pagelaran nganggo boneka kang umume katon endah ing wewayangane lan dilakoake dening dhalang kanti iringan gamelan. Boneka kasebut bisa kang awujud 2 dimensi utawa awujud 3 dimensi. Umume, kang wujud 2 dimensi, kagawe saka kulit (walulang), kang biyasane kulit sapi, utawa wedhus. Lan kang wujud 3 dimensi, lumrah digawe saka kayu kang direnggani penganggo saka kain kang maneka warna adhedasar karakter wayang kasebut. Nanging ing sawatara tlatah, uga ana kang gawe wayang saka suket, lan kerdus, ananging wayang jinis ngene iki ora pati akeh ditemoni.
Crita kang dilakonake dijupuk saka epos Mahabharata lan Ramayana kang uga sinebut Wayang Purwa. Uga ana kang nggelar lakon crita-crita 1001 malam saka tanah Arab. Wayang kang ngene iki diarani Wayang Menak. Pagelaran iki misuwur ing tanah Jawa.
Ing pagelaran iku wayang ditanjepke ing debog ing sisih tengen lan kiwane dhalang. Ing tengah, critane digelar. Sedina sewengi lakon diwedar.
Wayang iki ora mung sumebar ing Jawa wae, nanging uga ing tlatah liya ing Nuswantara.
Bab lan Paragraf |
[sunting] Sejarah
Para ahli durung ana kang bisa mesteake kapan wayang wiwit ana ing Indonesia. Nanging yen ndeleng prasasti lan tinggalan jaman kepungkur, wayang kira-kira wis ana sadurunge agama Hindu mlebu. Nalika kuwi lakon wayang durung nganggo crita-crita kang dijupuk seka India. Pagelaran iki dienggo srana nyembah marang roh leluhur.
Sawetara anggitan sastra jaman Mataram anyar akeh kang nulis perkara sejarah wayang. Nanging, para ahli sejarah ora sarujuk marang apa kang tinulis ing kono amarga ora cocok marang cathetan lan tinggalan sejarah kang wis ana.
Prasasti paling kuno ana ing abad IV Masehi. Prasasti ngemot ukara mawayang kanggo pagelaran pahargyan sima utawa bumi perdhikan. Katrangan kang luwih trewaca ing prasasti Balitung, udakara 907 Masehi. Ing kono tinulis si galigi mawayang bwat Hyang macarita bimma ya kumara. Artine kira-kira: Si Galigi ndhalang kanggo Hyang kanti lakon Bimma Sang Kumara."
Agama Hindu kang mlebu ing Nusantara gawe crita wayang beda karo asline. Crita Ramayana lan Mahabharata wiwit dienggo kanggo dakwah agama. Ing panguwasaning Dharmawangsa Teguh (991-1016), akeh crita seka India kang mlebu lan digawe gagrag jawane. Wayang wiwit nyebar ing ngendi-ngendi nalika Majapahit nguwasani Nusantara.
Crita-crita kang asline seka India iku pungkasane wis geseh karo maune. Para pujangga Jawa gawe crita dhewe kanggo mepaki apa kang wis ana. Ing Pedhalangan, crita-crita iki sinebut lakon carangan.
Jaman Islam mlebu, Walisanga uga nganggo wayang ing panyebarane. Ing jaman iki wiwit ana Wayang Menak. Gagrag-gagrag tambah akeh ngepasi Mataram anyar. Walanda kang digdaya gawe kraton Surakarta ngracik akeh crita wayang kanggo nglelipur ati.
Indonesia merdhika uga nyumbang gagrag wayang kang maneka warna. maneka warna wayang mau ana kang tetep digelar ana kang mung urip ing jamane dhewe. Wayang kang paling akeh dienggo yaiku wayang kulit purwa.
[sunting] Sebutan Wayang
Yen dijupuk seka ukarane, wayang kuwi seka wewayangan, amarga pagelarane ana ing wayah wengi lan nganggo lampu. Nanging katrangan iki wis ora bisa diugemi maneh. Wayang dadi ora mligi boneka kang ana wewayangane. Wayang golek kang digawe seka kayu ora ngandhelake wewayangan. Ukara wayang wis dadi pagelaran boneka kang digelar dening dhalang.
Umume, sebutan wayang tinuju marang wayang kulit purwa. Wayang iki digawe seka tatahan kulit kewan kanti lakon seka Mahabharata lan Ramayana.
[sunting] Maneka Warna Wayang
[sunting] Wayang ing tanah Jawa
- Wayang Beber.
- Wayang Kulit.
- Wayang Klithik
- Wayang Golek
- Wayang Gedhog
- Wayang Menak
- Wayang Kancil
- Wayang Wahyu
- Wayang Pancasila
- Wayang Sejati
- Wayang Jemblung
- Wayang Wong
- Wayang Sandosa
- Wayang Ukur
- Wayang Jawa
- Wayang Topeng
- Wayang Potehi
- Wayang Revolusi
[sunting] Wayang ing tlatah liya
- Wayang Betawi
- Wayang Sundha
- Wayang Palembang
- Wayang Banjar
- Wayang Bali
- Wayang Sasak
Artikel punika taksih tulisan rintisan (stub). Sinten kémawon ingkang kersa mbenakaken, sumangga kémawon.
[sunting] Lakon Wayang
- Wayang Purwa
- Crita Menak
- Crita Panji
- Babad Tanah Jawa
[sunting] Gagrag ing Tanah Jawa
Pagelaran wayang kang sumrambah ing tanah Jawa agawe variasi kang maneka warna. variasi utawa jenis iku kang asring sinebut gagrag. Gagrag wayang ing tanah Jawa antara liya:
- Wayang Kulit Gagrag Ngayogjakarta
- Wayang Kulit Gagrag Surakarta
- Wayang Kulit Gagrag Banyumasan
- Wayang Kulit Gagrag Cirebon
- Wayang Kulit Gagrag Jawa Wetan
- Wayang Kulit Gagrag Madura
[sunting] Referensi
- Pratiwimba Adhiluhung, S Haryanto, 1988
- Kalangwan, PJ Zoetmoelder, 1983
- Wayang, asal-usul filsafat dan masa depannya, Ir Sri Mulyono, 1975
[sunting] Delengen uga
[sunting] Pranala Njaba