Fetûma ya Ridvan Karaaslan

Ji Wîkîpediya

Ev şert û mercên ku ji bêhna şer û pevçûnê pê ve tu seqayeke din nagihîne me û hiş û ramana me di nava vê bobelatê de diçewisîne, carinan liv û tevgerên biçûk radigihîne kesên ziravbihîstiyar. Di nava vê bobelatê de ancax çapkirina berhemên kurdî min bibişirîne. Û ev tişt jî niha karîger e. Çar berhemên kurteçîrokan ên bi navên “Fetuma, Mistek Jiyan, Jidilara û Xelat” li ber destên min in. Ez bi xwendina gişan jî serbilind im. Her yek dengek, her yek rengek û her yek dilekî dewlemend e ji bo pirtûkxaneya kurdî. Her çi qas Pirtûka Fetuma bi zimanê tirkî hatibe nivîsandin jî, tahm û lezeta wê ji gencîneya kurmancî hatiye wergirtin û nivîskarê pirtûkê di heman katê de nivîskarê çîroka kurdî ye jî.

Di vê nivîsê de ez ê Pirtûka Fetuma bigirim dest û bîr û boçûnên xwe diyar bikim. Nivîskarê pirtûkê Ridvan Karaaslan ku di zaroktiyê de em ji bo qîtik, çirê û gogê gelek caran ketine qirika hev û îro jî ji bo nivîsandina kurdî em xwe li hev radikişînin, dibêje ‘Ez têra kurdî nakim!’ û rastiyeke me ya girîng mikur tê. Ji ber ku mikurhatina wî ji dil e û ne xapînok e, ez zêde nadim ser pişta wî. Çimkî pirên kurdên ku bi tirkî dinivîsînin, bi awirên dêmariyê li zimanê kurdî dinihêrin û dibêjin ‘Zimanê kurdî têra wêjeyê nake!’. Bi van gotinên xwe hem zimên biçûk dikin û hem jî ji xwe re deriyekî xweparastinê vedikin. Li dûv vê diyardeyê ez dikarim çîrokên berhemê yek bi yek binirxînim. Berhema ku ji yazdeh çîrokan pêk hatiye, rêwîtî, derûnî, kûrbûn û kurdîfikirîna nivîskêr radigihîne me. Nivîskarê ku mijarên xwe ji çîrok, meselok dastan û mîtolojiyên kurdî wergirtiye, di nava seqaya bêjeyên tirkî de kurdîfikirîna xwe jî dide dest. Yanî nivîskar hem mijarên çîrokên xwe ji çand û folklora kurdî wergirtiye û hem jî di hevoksaziya tirkî de hişmendiya kurdî bi kar aniye. Çîroka destpêkê ‘Çember’ ku weke hêma ji Xêzika Fileyê afiriye, heyfa mirov tîne ku çima ev çîrok bi kurdî nehatiye nivîsandin. Mînak; hevoka ku dibêje “kendi başını ye kopek oglu kopek!” rasterast hevoka “serê xwe bixwe kûçik lawê kûçikan!” tîne bîra mirov. Gelek hevokên mîna vêya, heger ku bi zimanê kurdî bûya, nedibûn sedema nîqaşan û wê bihatana pesinandin jî. Mirov rastiyê bixwaze, zimanê tirkî jî li gora asta wêjeya kurteçîroka tirkî ne kêmî yên din e: Zimanekî tîr û herikbar e. Jixwe çîrok hem bi şayesan û hem bi mijara xwe çêjeke nedîtî dide mirov û miraqa çîrokên dinê jî hişyar dike. Karaaslan di Çîroka ‘Kambur Bey Ve Fare Hanım’ de rewş û derûniya lehengê xwe –ango xwe- ligel şertên zehmet dixe rewşeke xeyalî û bi peyvên kûr –pir pir kûr- dixemilîne. Çîrok ji mijarekê bêtir, li ser honak û derûniya leheng radiweste. Mirov dikare bibêje, çîrokeke postmodern e: Hem hêla jiyanê ya dijwar vedibêje û hem jî vê hêlê di nava fantazî û xeyalên balkêş de dimehîne. Yanî bi xwendevan du tiştan dide pejirandin; ji hêlekê rastiyên jiyanê, ji hêlekê de jiyaneke ku dişibe xeyalan. Çîroka ‘Fetuma’ ku navê xwe li pirtûkê jî kiriye, bi şayeseke herikbar û geş, xwendevan dikişîne seqaya çîrokê. Paragrafa duyem ku bi şikefteke heybet ya bedena Heskîfê dest pê dike, bedewî û bereketa Welatê Jibîrbûyî ji nû ve zindî dike. Jê pê ve leheng di navbera xerabeyan de geryanekê dike û bi rêwîtiya xwe derbasî cîhana xeyalî dibe. Leheng, bi monologa xwe, xwendevên tev li kûrfikirîna xwe dike û bi wan dide bawerkirin ku ev xewnek e. Leheng Do li paş perdeya mijê bi dîlberekê re zewiciye. Dîlbera ku pesnê wê tê dayîn, hiş û bala xwendevan ji nava rûpelan derdixe û dibe datîne ser berga pirtûkê (wêneyê Fewzî Bîlge). Îcar xwendevan bi bedewiyên li ser bergê, dîlberê dişopîne. Mirov dibîne ku Do, ji bihuşta dastanê jî aciz e û li azadiyekê digere. Li azadiya teyr û tilûran digere û bêtir jî xweziya xwe bi Teyrê Sîmir tîne. Bêje li dûv hev rêz dibin. Hevok weke kaniyeke zelal diherikin. Û ‘Morîka xewê’ ku di Çîrokên Şevên Dirêj de direwşek e, kilîda çîrokê vedike û xwendevan hişyar dike: Fetuma cin e û Do bûye mêvanê cîhana cinan.

Çîroka bi navê ‘Fırtına Talancısı (Talankerê Firtoneyê)’ kuçeyeke bajarê li ber deryayê ligel balîkêş, qewad, qehpik û rêwiyên şehwetê bi efsûnbazî dişayesîne û mirov dike mêvanê şeveke ji wê kuçeyê. Ev çîrok jî mîna Çîroka Fetumayê, bi destê xwendevên digire û wan dikişîne nava xeyalan. Li vê cîhanê lehengê ku di hiş û bala mirov de cihekî taybet zevt kiriye, li dîlbera bi navê Dilba rast tê. Dilba û Umah evîna xwe li hemberî hev eşkere dikin û pev re li hespa xeyalan siwar dibin. Hesp wan diherikîne navbera geremolekê û wan li wir dihêle. Heta ku leheng ji xewnê hişyar dibe û jineke parsek li ser serê xwe dibîne jî, kuçeya reş û tarî kabûsan bi ser wî de dişîne. Çîrok ji hêla honakê ve hebekî qels maye û dişibe xeyalên zarokiyê.

Çîroka ‘İncir Agacı (Dara Hejîrê)’, bi navê xwe leheng -vebêjer- vedigerîne rojên zarokiyê. Hevalên wî. Kuçeya mala wî. Kalikê wî. Û koçberiya ber bi rojavayê de... Çiroka ku bi zimanekî şahîk û herikbar hatiye nivîsandin, mirov digihîne rabirdûyeke berî şerê heştê û çaran. Ji ber ku mala me jî li kuçeya mekana çîrokê ye û hevalê leheng, Îbrahîm, nasê min jî bû ez bêtir bi ser vê çîrokê de ponijîm. Îbrahîm jî piştî heştê û çaran mîna gelek kesan xortaniya xwe arasteyî şervantiyê kiribû û li herêma wêranşarê cangorî bûbû. Ez bi vê nîşeyê dikarim bibêjim, her xwendevanekî kurd wê îbrahîmek di jiyana wan re bihurîbe.

Kabûs. Hezeyan û tirsên ku di zaroktiyê de bûne bela serê pir mirovan, di çîrokê de mijara bingehîn e. Kûçikê reş û gurê manco ku dê û bavan bi wan zarokên xwe ditirsandin, di xewnên tirsnak de lehengên sereke bûn. Nivîskar ji xwe re kûçikê reş hilbijartiye û kiriye serencama kabûsên lehengê xwe. Çîrok bi surprîzekê diqede, lê ev surprîz zêde baweriya mirov bi xwe nîne. Ji mêj ve ye li ser çîrok û helbestê nîqaşeke dûvdirêj heye. Pirên nivîskarên ku çîrokên rewşî dinivîsin, dibêjin çîrok nêzîkî helbestê ye. Ji bo ku vê fikira xwe biselmînin jî, çîrokên ku hevokên wan mîna helbestê tîr û herikbar in dinivîsin. Ez dikarim vê diyardeyê ji bo Çîroka ‘Kan Aglayan Palyaço (Qeşmerê Xwîn Digirî)’ diyar bikim. Çîroka ku lehengê wê di bajarekî ku fîstanê tirsê li xwe kiriye û mirovên wê yên bi tenê xwe avêtine dexla xwekuştinê, bi zimanekî helbestî hatiye nivîsandin. Hêja ye ku xwendevan, çîrokê çendbare bixwînin.

Çîroka ‘Kesuma’dîsa pênûsa nivîskêr li ser cîhana pêrî, cin û pîrhebokan xebitandiye. Bi kurtasî mirov dikare bibêje, meselokek ji folklora kurdî, çîroka pêriyan, li zimanê tirkî hatiye barkirin. Balkêş e!..

‘Oluler Evi (Mala Miriyan)’ bi şêwaz û teşeyê dişibe çîrokên E.A. Poe. Ridvan Karaaslan, her çi qasî dikare bûhranên mirovekî di nava rastî û xeyalan de bigevizîne, dikare mijarên xwerû xeyalî jî biafirîne. Mala miriyan honakeke xurt e.

Şaman û Arya. Du hêmayên mîtolojîk. Jixwe çîrok jî bi kûrahiya dîrokê de dihere û lehengê çîrokê di nava nîgaşan de digevize. Bedeweke bi navê Arya bi ruh dibe. Xwîn û tarî û kujerî tevlihev dibin. Mejiyê xwendevan ji ber bûyerên ecêb ditevize û nema dikare vê kûrahiyê ragire. Dixwaze çîrok zû biqede. Yanî, bûhrana di çîrokê de giyanê xwendevên jî dîl digire.

A baş ku ez hatim li çîroka taliyê ‘Yarasa (Pelçimok)’, sekinîm; naxwe min ê serê xwe bixwara. Zimanê çîrokê yê helbestî hebekî mirov rehet dike, lê ku mirov dikeve kûrahiya çîrokê, mîna taviyên biharê esmanê guherîbar dibîne. Heta taliyê jî hey surprîzên nû derdikevin pêşberî mirov. Çîrok bi ayînekê diqede ku dişibe ayîna satanîstan.

Cin, pêrî, porên dirêj, kalê rîhsipî, xwîn, xewn, kabûs, tenêtî, birçîbûn, rêwîtî, zaroktî, xwekuştin... Bêjeyên ku bingeha çîrokan ava dikin... Çîrokên ku mirovên di nava dev û diranên pergalê de diferidin, bi pênûsê mikur tîne... Pênûsa ku mîna şûjinê di canê mirov de dihere û mirov li rastiyên jiyanê wardiqilîne... Şayesên ku di pirên çîrokan de hatine dubarekirin, hebekî mirov aciz dike, lê divê mirov ji bîra neke ku ev berhema ya yekemîn e. Nivîskarê çîroka tirkî-kurdî Ridvan Karaaslan, tercîha xwe li zimanê tirkî girtiye û çîrokên xweş diyarî me kiriye.

[biguherîne] Çavkanî

Nivîsa Yaqob Tilermenî ji www.nirxandin.com