خزمگهریهتى
Ji Wîkîpediya
![]() |
Ev gotar bi zaravayê soranî hatiye nivîsandin. Ji bo malpera soranî, binêre: ماڵهوه, ji bo lîsteya gotarên bi soranî, binêre: Kategorî:کوردی an vê lîsteyê |
[biguherîne] خزمگهریهتى
خزمگهریهتى بریتیه له بهپیَشخستنى خزم و دۆسته نزیكهكان بههۆى پهیوهندیان به تۆوه نهوهك به هۆى لیَهاتوویان. زۆربهى كات ئهم زاراوهیه مانایهكى نهخوازراو و نیَگهتیڤانه دهگهیهنیَت. بۆ نمونه ئهگهر بهرِیَوهبهریَك ههڵسا به دامهزراندنى فهرمانبهریَك یان به بههرزكردنهوهى پلهكهى به هۆى پهیوهندى خزمایهتى له برى فهرمانبهریَكى تر كه لهو كهسه لیَهاتووتر بیَت بهڵام پهیوهندى خزمایهتى لهگهڵ بهرِیَوهبهرهكه نهبیَت ئهو كاته بهرِیَوهبهرهكه به خزمگهریهتى تاوانباردهبیَت. ههندیَك له زانایانى بوارى زیندهوهرزانى ئاماژهیان بهوهكردووه كه بوونى ئارهزوو بۆ خزمگهریهتى ئارهزوویهكى زگماكیه له مرۆڤدا و شیَوهیهكه له شیَوهكانى بهپیَشخستنى خزمایهتى. وشه ئینگلیزیهكهى (Nepotism) بنهرِهتهكهى لاتینیه و له وشهى Nepos وهرگیراوه كه ماناى منداڵى برا یان خوشك دهگهیهنیَت له چهرخه ناوهراستهكاندا كه ههندیَك له پاپاكان و قهشه كاپۆلیكیهكان كه پهیمانى رهبهن بوونیان لهسهر خۆیاندابوو منداڵه نا شهرعیهكانى خۆیان بهخیَودهكرت بهو پاساوهى كه ئهمانه منداڵى خوشك یان برایانان و له ماڵهكردنیشدا پیشینهیان پیَدهدان لهسهر خهڵكانى تر. و ههندیَك له پاپاكان لهو جۆره منداڵه نا شهرعیانهى خۆیان یان منداڵه خزمهكانیان گهیشتن به پلهى كاردینالى. و زۆربهى جار ئهم جۆره دامهزراندنانه بۆ دامهزراندنى شتیَك كه له " خانهواده پاشاییهكان" دهچوو دهستیان بهسهر كورسى پاشایهتیدا دهگرت. بۆ نمونه پاپا كلیستۆسى سیَهم له خانهوادهى بۆرجیا دوو له كورِهبراكانى خۆى وهك كاردینالیه دامهزراند یهكیَكیان بریتى بوو له رۆدیرگ كه ئهویش پیَگهكهى خۆى وهك كاردینال دواتر بهكارهیَنا بۆ گهیشتن به پاپایهتى, و بوو به پاپا ئهلكسهندر ى شهشهم. وا ریَكهوت كه ئهلكسهندهر- كه یهكیَك له ههره گهندهڵترین پاپاكان بوو—پلهى كاردیناڵى بهبراى دڵبهندهكهى خۆیدا كه ئهلیساندرۆ فارنیه: كه پلهوپایهى فارنیهش بهرزدهبیَتهوه دوایى دهبیَت به پاپا پۆلى سیَهم. پۆلیش به ههمان شیَوه خهریكى خزمگهریهتى بوو كه بۆنمونه دوو له منداڵه خوشكهكانى (كه تهمهنیان 14 و 16 ساڵان بوو) وهك كاردیناڵ دامهزراند. و ئهم پیادهكردنه لهوكاته كۆتایى پیَهات كه پاپا ئهنوسنت فهرمایشتیَكى پاپایى دهركرد به قهدهغهكردنى ئهم جۆره كارانه لهساڵى 1692. ئهم برِیاره پاپاییه بۆ ههموو پاپایهك له ههموو سهردهمیَك قهدهغهى كرد كه زهوى و خانووبهره و پلهوپایه و قازانجه داراییهكان نابیَت به هیچ له خزمهكانى خۆى بدات بیَجگه له یهك خزم نهبیَت كه شیاو لیَهاتووى ئهوهبیَت ئهو پهرِى ببیَته كاردیناڵ. خزمگهریهتى تۆمهتیَكى باوه له ناوهندى سیاسیدا كاتیَك كه خزمی كهسیَكى خاوهن كاریگهرى پلهوپایهكى دهسهڵات وهردهگریَت بهبىَ ئهوهى لیَهاتوویى گونجاوى ههبیَت بۆ ئهو شویَنه. بۆ نمونه كاتیَك كه سیناتۆرى ئهمهریكى فرانك ماركوفسكى وهك فهرمانرِهواى ویلایهتى الاسكا كچى لیزا ماركۆفسكى وهك نویَنهرى ویلایهتهكه دامهزران بۆ ئهوهى له ئهو پیَگهیه بهرِیَوهببات له ماوه ئهو دوو ساڵهى كه مبووى وهك فهرمانرِهواه ویلایهتهكه و لهوكاتهشدا به خزمگهریهتى تۆمهتباركرا. ( و كچهكهى لیزا سهركهوتنى بهدهستهیَنا له دووباره ههڵبژاردنهوهیدا لهو كاتهى لهساڵى 2004 خۆى پاڵاوت بۆ ئهم پۆسته). جۆن كهنهدیش لهلایهن ژمارهیهك له ركابهرهكانیهوه به خزمگهریهتى تاوانباركرا كاتیَك براكهى رۆبرت كینیدى وهك بهرِیَوهبهرى گشتى دامهزراند. له هموو شویَنیَك خاناوهدا ههن كه دهستیان بهسهر سیاسهتى وڵاتهكانیاندا گرتووه وهك خاناوادهى تون عبدالرزاقى دووهم وهك سهرۆك وهزیرانى مالیزیاو كورِهكهى نهجیب تون عبدالرزاق كه جیَگرى ئیَستاى سهرۆك وهزیرانى مالیزیا و مینتور لى كوان یهكهم سهرۆك وهزیرانى سهنگافوره و كورِهكهى لى هین لونگ كه بهم دواییه جیَگاى گوه تونگ ى گرتهوه وهك سهرۆك وهزیرى سهنگافوره. و زۆر له وڵاتانى ئاسیا بهلاى فهرمانرِهواییكردنى خانهواده فهرمانرِهواكاندان. له هندستان تا ئیَستا خانهوادهى نههرۆ--- و خانهوادهى غاندى فهرمانرِهوا فهرمانرِهوایى هندستان دهكهن له زۆرینهى ماوهى دواى سهربهخۆیى له كاتیَكدا خهڵكانى تریش له ویلایهته هندیهكانیش لهسهر پیَشخستنى خزم و ناساویهكانیان بهردهوامن. و له رۆمانیا زاراوهى "پهیوهندى" بهربڵاوه بۆ ناونانى خزمگهریهتى كه ریَگه به مرۆڤدهدات كاریَك بهدهستبهیَنیَت به هۆیهوه. ههرچى وشهى (Nepot) ه له زمانى رۆمانیدا ماناى كورِى برا یان كورِى خوشك دهگهیهنیَت. و لهماوهى فهرمانرِهوایى كۆمۆنیستى خزمگهریهتى تاكه ریَگه بوو بۆ بهدهستهیَنانى كاریَكى باش به مووچهیهكى سهرنجراكیَش. بۆب مامى خۆته ئهو دهستهواژهى كه له شانشینى یهكگرتووى بهریتانیا بهكاردههیَنریَت بۆ گوزارشتكردن له خزمگهریهتى بریتیه له " بۆب مامى خۆته". بنهرهتى ئهو وتهیهش بۆ ئهو كاته دهگهریَتهوه كه روبرت سیسل دوك سالزبرى سهرۆكى وهزیران بوو و كوره براكهى خۆى ارسهر بهلفۆر له پلهیهكى بهرز دامهزراند. ئهم دهستهواژهیه له بنهرِهتدا وهك گاڵتهجارِى به خزمگهریهتى بهكاردههیَنرا بهڵام ئیَستا ماناكهى بریتیه "هیچ كیَشهیهك نیه" یان " ههموو شتیَك تهواو كراوه" وهك لهو رستهیه " پلاكه كارهباییهكه بخهره ناوى و پهنجه به دوگمهكه بنىَ ئیتر بۆب مامى خۆته."