Erzirom
Ji Wîkîpediya
Erzirom (Erzurum) bajarekî bakurê Kurdistanê di tixûbên Tirkiyê de ye.
[biguherîne] Ciyê coxrafî û hudûdên bajar
Bajar di nav Parelelên 40° 57´ û 39 10´ bakûr û merîdyenên 40° 15´ û 42° 35´ rojhilat de ye.Hûdûdên bajar li bakûr bi Artvîn û Rîze ve (Tirkiye), li rojava bi Gumuşhane (Tirkiye) û Erzinganê ve, li bashur bi Bîngolê û Mûşê ve û li rojhilat jî bi Agirî yê û Qersê ve tê girêden.
[biguherîne] Taybetiyên erda bajêr
Pîvana erda bajêr 25.066 km² ye. Ji vî erdî % 63.7 ji çiyan, % 4 ji deştan, % 12,2 ji zozanan û % 20.1 jî ji platoyan pêk tê. Li van erdan patatês, genim, ceh, çewdar û kixsên şekir tên çandin.
[biguherîne] Nifus û navçeyên bajêr (Navên Kurdî û yên fermî )
- Aşqele (Aşkale)
- Çat
- Xinûs (Hınıs)
- Xoresan (Horasan)
- Çêrmik (Ilıca)
- İspir
- Karaçoban
- Qereyazî (Karayazı)
- Avnîk (Köprüköy)
- Narman
- Oltî (Oltu)
- Tawûsker (Olur)
- Hesenqele (Pasinler)
- Norgeh (Pazaryolu)
- Bardîz (Şenkaya)
- Tatos (Tekman)
- Tortim (Tortum)
- Azort (Uzundere)
[biguherîne] Çiyayên herêmê
[biguherîne] Deşt, zozan û gelî
Deshta Erziromê li cî yê ku bajêr lê ava bûye ye. Mezinbûna wî 520 km² ye. Dirêjahi nêzîkî 50 km û firehiya deshtê jî digêhîje 13 km yî. Ji behrê 1900 m bilind e.
Deshta Pasînê; Li pasînê (Hesenqele) ye. Mezinbûna wî 420 km² ye. Dirêjbûna deshtê 35 km û firehbûna wî ji 5 km ye. Bilindbûna vî yê ji behrê 1700 m ye.
Zozana Tatos (Tekmanê); Bilindbûna zozanê ji 1800 m destpêdike heta 2500 m yî.
Gelî yên herêmê li dora çemên herêmê ne. Çoruh, Tortim, Oltu û Aras hinek ji wanin.
[biguherîne] Çem û gol
Çemêresh shaxek çemê Feradê ye. Ji çiyayê Gawûr dizê. Çemê Çorix; ji çiyayê Mescîtê dizê. Çemê Aras; ji çiyayê Bîngolê dizê û di hundirê hudûdê Gurcîstanê de bi çemê Kurus dibe yek û diherêke behra Hezarê . Çemên din yê herêmê, Xinis, Tortim û Oltû ne. Gola herî mezin ya herêmê jî "Gola tortim" e.
[biguherîne] Serwetên bin erdê
Madenên ku li herêmê ji bin erdê dertên ew in; Sifir, pirît, hesin, krom, manganez, çîmento, alçi, manyezît, perlît, malzeme yên ji bo tuxla û kiremîdan û lînyît.
[biguherîne] Babetên heywanan
Hirç, beraz, kevroshk, ruvî, gur û ordekên kovî heywanên pirtirin ku li herêmê peyde dibin.
[biguherîne] Ol û civak
Nifûsa herêmê ji mislumanan (elewî û sunnî) pêk tê. Civak ji Kurd (zaza û kurmanc), Ezerî û Tirkan (Dadaş) pêk tê.
[biguherîne] Xwarênên herêmê
Nanê lawaş; Bi arvan xwê û hevîrtirş tê çêkirin. bi tîrê tê vekirin û di tendûrên bin erdê de tê sorkirin.
Lor dolme; Hundirê dolman ji bulxur, lorik, pîvaz û ji îsota sor tê çêkirin. Bi pelên rezan tê pêçandin û tê kelandin.
Dîzik; Goşt, xwê (sol), mast û îsot bi hevre rojekê tên terbiye kirin. Roja din di dîzikê (beroşên ji axê) de tê kelandin.
Girara Birî; Nîskên reş, kifte û şehriye (rişte) bi hevre tên kelandin. Tahîn û rûnê bi îsota sor sorkirî bi ser tê reşandin û tê xwarin.
[biguherîne] Kincên herêmê
Entariyên ku ji sê perçeyan pêk tê, li heremê jin pirtir li xwe dikin. Şalwar jî carna bi çakêt û êlegan li xwe dikin. Carna jî fîstanên qedîfe tên li xwe kirin. Li pishtê kemerên ji zîv tên girêdan. Di nigan de pêlavên ku jê re dibêjin "nalin" û "potîn" hene. Li serê jinan kumek gulgulî û bi serde jî sharpeyek "yemenî" tê girêdan. Jin serê xwe bi perê hesin dixemlînin.
Zilam shalwarek ku jê re dibêjin "Zikva" (jêra wî teng jora wî fireh) li xwe dikin. îshlik û êlek bi ser de tê li xwe kirin. Di niga de cîzmeyek çerm ku jê re dibêjin "cistik" heye. Gava derdikevin derva pêlavek din ku di rengê cîzmê de ye bi ser de li xwe dikin.
[biguherîne] Nav û kronolojiya bajêr
Navê bajêr yê kevn wek "Arze" di çavkaniyên Asûriyan de derbas dibe. Dema romayiyan de kela herêmê vek " Karin, karama, Karnoi, karantis" derbas dibû. Dema Osmaniyan de nav wek Erzê - rom, Erzen -rum û Erzen- ur- rum hatiye guhertin.
Kronoloji
Berî Îsa (zayîn)
- 800 Dema Urartiyan
- 585 - 550 Dema Medan
- 550 - 330 Dema Persan
- 330 - 323 dema Mekodoniyan
- 34 dema Romayiyan
Pishtî Îsa (zayîn)
- 395 Dema Bîzansiyan
- 638 Dema Ereban
- 753 dema Bizansiyan
- 1230 dema Selçûkiyan
- 1517 Dema Osmaniyan
- 1828 Dema Rusan
- 1878 Dema Osmaniyan(II)
- 1916 Dema Rusan (II)
- 1918 Dema Osmaniyan (III)
[biguherîne] Ciyên turîstîk, tarîxî, avgerm û gerê
Ji alî tabîat û tarix ve herêm pir dewlemend e. SHelala Tortim 108 km dûrî bajêr e. Ava shelalê ji 50 m jorde dikeve xwarê. Çiyarêzên Palandoken ku nêzî bajar e ji bo aktîvîtet û sporên zivistanê musaid e
Hasenkale, Kela îspîr Mizgeft û tirbên herêmê jî ji alî turîst û gel ve tên ziyaret kirin.
Hinik avahîhê yên dîrokî Mizgefta Mezin, Kela Erzoromê, Medresa Yaqûtîye, Mizgefta du minare
|
![]() |
---|---|
Agirî | Akrê | Amed | Amêdî | Bane | Bazîd | Bedlîs | Bokan | Cizîr | Colemêrg | Çewlik | Dêrsîm | Dihok | Dîlok | Efrîn | Elezîz | Erzingan | Erzirom | Êlih | Hewlêr | Kamyaran | Kerkuk | Kirmaşan | Mahabad | Meletî | Mereş | Merdîn | Merîwan | Midyad | Musîl | Mûş | Pawe | Pîranşar | Qamişlo | Qers | Riha | Selehedîn| Semsûr | Serdeşt | Seqez | Sêrt | Sêwas | Silêmanî | Sine | Şirnex | Şino | Wan | Xaneqîn | Zaxo |
|
![]() |
---|---|
Edene | Semsûr | Afyon | Agirî | Amasya | Ankara | Antalya | Artvin | Aydın | Balıkesir | Bilecik | Çewlik | Bedlîs | Bolu | Burdur | Bursa | Çanakkale | Çankırı | Çorum | Denizli | Amed | Edirne | Mezra | Erzingan | Erzirom | Eskişehir | Dîlok | Giresun | Gümüşhane | Colemêrg | Hatay | Isparta | Mersin | İstanbul | İzmir | Qers | Kastamonu | Kayseri | Kırklareli | Kırşehir | Kocaeli | Konya | Kütahya | Meletî | Manisa | Gurgum | Mêrdîn | Muğla | Mûş | Nevşehir | Niğde | Ordu | Rize | Sakarya | Samsun | Sêrt | Sinop | Sêwas | Tekirdağ | Tokat | Trabzon | Dersîm | Riha | Uşak | Wan | Yozgat | Zonguldak | Aksaray | Bayburt | Karaman | Kırıkkale | Êlih | Şirnex | Bartın | Erdêxan | Îdir | Yalova | Karabük | Kilîs | Osmaniye | Düzce |