Houfkinmèrke vaan de Limburgse dialekte

Van Wikipedia

Dit artikel is gesjreve in 't Mestreechs. 't Weurt gewaardeerd óm in dit artikel 't Mestreechs aan te hauwe of aan te gaeve welk anger dialek gebroek is.


Bij de artikele euver de afzonderlike dialekte kin me tableukes mèt losse wäörd oontdèkke, wie dit:

 iech - make - diech - boum - hoond - slang - sjaop - rech< > 
('t veurbild is euvergenome vaan Mestreechs).

Dees wäörd zien oonderhaoveg aon verandering door de versjèllende dialekte eweg. De eigenhede vaan eder woord zien houfkinmèrke vaan 't bestumde dialek. Aon dees kinmèrke herkint me 't Limburgse dialek boe me mèt te make heet dèks op e paar plaotse exak.

De kinmerke die in 't tableau opgenome zien, zien de volgende:

  • ik/ich: te noordweste of te zuidooste vaan de Uerdinger Linie. In de meiste Limburgse dialekte zeet me ich, meh in e paar dialekte, wie 't Venloos, kump de vörm ik veur.
  • make/maache: te noordweste of te zuidooste vaan de Benrather Linie. De meiste dialekte in Bèlsj en Nederlands Limburg kinne de Nederlandse vörm make. In 't oeterste zuidooste evels (bev. 't Kirchröadsj) veraandert de k nao lang vocale in ch.
  • doe/geej: In 't groetste deil vaan bei Limburge kump 'n vörm vaan 't woord doe veur de twiede persoen inkelvajd veur. In 't noorde en weste evels geboek me vörm vaan gij, die es geej, dzjie of nog aanders gerealiseerd weure. De noordelike dialekte hure neet tot 't Limburgs wie dat allewijl gedefinieerd weurt, meh de westelike, gesproke in 't Bèlsj en in e heukske vaan Noord-Braobant, zeker wel.
  • boum/boom en meine/mene: In 't centraal gebeed vaan 't Limburgs koume de aofgezwakde Duitse vörm boum en meine (aofgezwak, umtot de diftonge meender wied zien es in 't Duits). De vörm boom en mene veent me in 't noorde (vanaof Árse; Venlo heet de diftonge nog wel), 't weste en 't zuidooste.
  • hónd/hóndj/hónk: oongeaffecteerd, gemouilleerd of gegutturaliseerd. De dialekte in 't midde vaan Nederlands Limburg (Wieërt-Zitterd) veurzien 'n t, die nao 'n n of 'ne vocaal optrejt, vaan 'n mouillering: ze krieg 'n leechte j-klank debij. De combinatie -nd kin zelfs -nj weure (wie in Remunj). Aander dialekte, in e klein gebeedsje um Tegele en in 't gebeed um Heële en Kèrkraoj, zètte de combinatie -nt um in -nk: de dentaal klanke weure gutturaal.
  • slang/sjlang: te noordweste of te zuidooste vaan de Panninger Linie. De Panninger Linie bestump of de orzjineel combinaties sl, sm, sn, sp, st, zw oonveranderd blieve (te noorde en weste) of verandere in sjl, sjm etcetera. Twie stei höbbe de Panninger Linie deur hun bebouwing loupe: Venlo en Mestreech.
  • schaop/sjaop: te noordweste of te zuidooste van de Panninger Seitenlinie. De meiste Limburgse dialekte realisere de aw Germaanse sk- es sj-. Inkel dialekte doen dat evels nog ummer wie 't Nederlands, es sch-. Noot: soms weurt dees sj-klank, wie de bovestoonde, wiergegeve wie op't Duits, es "sch". 't Is evels beter dat te laote, gezeen 't bestoon vaan Limburgse dialekte die de sch es klank wel kinne.
  • rech(t): Väöl Limburgse dialekte, veural die in Nederland, delere de t aon 't eind vaan e woord, wienie die nao 'nen echte consonant kump (meh neet nao vocale en nao l, n en r) en assimilere de t nao m en ng es respectievelik p en k. Aander dialekte doon dat neet.