Grunnen (provinzie)
Van Wikipedie
|
|||||
![]() |
|||||
Heufdstad | Grunnen | ||||
Kommissoares van de Keunegin | Heer Hans Aalders | ||||
Religie (1999) | Protestant 29% Katholiek 7% |
||||
Oppervlak - Laand - Woater |
8e 2.336 km² 623 km² |
||||
Inwoner - Totaal - Bevolkensdichtte |
9e 575.234 (2005) 246 inw./km² |
||||
Geogroafische liggen | 53°13' NB 6°34' OL | ||||
Volkslaid | Grönnens Laid | ||||
Offisjele webstee | www.provinciegroningen.nl |

Grunnen (ook: Grönnen of Grunneng, Nederlaands: Groningen) is n provinzie in t noorden van Nederlaand mit sikkom 575.000 inwoner en het as heufdstad de gelieknoamege Stad Grunnen.
Grunnen grenst in t noorden aan de Waddenzee, in t noordoosten aan de inhammen Ems en Dollert, in t oosten aan Oostfraislaand (Leegsaksen, Duutslaand), in t zuden aan de Drìnt en in t westen aan Fraislaand.
Bie de provinzie heuren drij leutje waddenailanden: t Oog, De Ploat en Zuderdunen. Aal drije binnen onbewoond deur mìnzen, moar binnen n parredies veur vogels en zeehonden. Noar dizze waddenailanden worden joarlieks n aantel moalen wadlooptochten organiseerd.
Onderwarpen |
[bewark] Algemain
De provinzie wordt ook wel Stad en Ommelanden nuimd, omdat historisch zain de Stad (oorspronkelk Saksisch) en t omliggend platlaand (oorspronkelk Frais) laange tied in onmin leefd hebben. De drij historische Ommelanden binnen Hunzego, Fivelgo en t Westerkwartaar. De Ommelanden en t Oldambt waren tot de 15e aiw grotendails Frais. De Stad, t Gerecht en Westerwolde waren Leegsaksisch. Nau wordt binoa overaal in de Ommelanden Leegsaksische dialekten proat. Allend in de dörpen Moarem, De Wilp en De Penne in t Westerkwartaar wordt nog Frais proat.
Der binnen vaaier steden in de provinzie: Grunnen, n Daam, Winschoot, Delfziel.
Grunnen is noa Drenthe, Fraislaand en Zeelaand de dunst bevolkte provinzie van Nederlaand, met 246 inwoner per km².
[bewark] Geogroafie
t Noordoosten van de provinzie grenst aan t Ems-Dollart estewoariom. In de streek om en bie dit estewoariom is in de loop der geschiednis veul laandwinnen wèst. De streek wordt veural kenmaarkt deur herenboern mit schiere kapitoale stees en leutje aarbaidershoeskes der noast. Naarngs in Grunnen was t verschil tuzzen riek en aarm zo groot as in dit Oldambtster gewest. Vandoar ook dat der juust in t Oldambt n kommunistische partaai opstoan is. Dizze was tot 2006 de grootste partaai in de gemainteroad van de gemainte Reiderlaand.

Onder t westelieke dail van dit gebied (Fivelgo), ligt n grode eerdgasbel dij anders oetput roakt is de lèste joarn. Hai is bie Slochter vonden en droagt den ook de noam Slochteren. t Is nait zo dat de gasbel zoch allend bie Slochter bevindt. Hai rekt zoch grofweg oet van Hoogezaand tot n Daam en van Middelstom tot Noordbrouk. t Vermindern van t drok in de ondergrondse eerdloagen laaidt tot n meetboare doalen van t maaiveld.
t Zuudoosten, de Veenkolonien, was oorspronkelk n oetstrekt hoogveengebied dat vanoaf de 17e aiw ontklaind en in kultuur bracht is. Oet dij tied resteert n oetbraaid stelsel van knoalen. Traditsjoneel wuiren hier veural fabriekseerdappels verbaauwd. Tegenswoordeg is der nog moar ain AVEBE over bie Troapelknoal.
Oosteliek van de Veenkolonien en t Oldambt ligt Westerwolde, n streek op zaandgrond. Hier ligt t hoogste punt van Grunnen, de Hassebaarg. Dizze streek wordt kenmaarkt deur n glooiend laandscjop mit veul bebossen en neanderrevierken.
Ook t Westerkwartaar, in t westen van t provinzie, ligt op n laanke zaandrog. Dit is n oetloper van de Hondsrog. t Het wat laandschop betrift veul van de Fraise Wolden.
In t noorden van t Westerkwartaar wordt t laandschop kenmaarkt deur hoogten.
De Stad en Hoaren binnen ontstoan op de Hondsrug.
Ook t Hoogelaand is, zo as de noam al dut vermouden, n hogerlegen streek. As man t over t Hoogelaand het, proat man ook voak over doar aan de diek. Dit komt deurdat de dieken dizze streek beschaarmen en ontstoan hebben loaten.
De belaangriekste knoalen in de provinzie binnen t Rietdaip, t Van Staarkenbörgknoal, t Emsknoal, t Stadsknoal en t Winschoterdaip. Revierken in t gebied binnen t Rietdaip, oetgroaven tot n knoal, de Laauwers en de Westerwoldse Oa dij ten zuden van Weskenhoezen de Ruten Oa nuimd wordt.
[bewark] Geschiednis
De geschiednis van de provinzie Grunnen is veur n groot gedailte t proces woarbie de Stad in de loop der joarn aal meer de macht kreeg in de Ommelanden. Doar veur ligt anders nog n periode woarin t grootste dail van de provinzie ain gebied vörmde mit t noaberske Westerlaauwers Fraislaand en Oostfraislaand. t Was n gebied dat t maiste vot had van de tegenswoordege Waddenzee. Bie eb veul t droog, bie vlod ston t grotendails onder woater. In dat kwelderlaandschop was permanente bewonen allendeg meugelk op hoogten en taarpen.
De vondst van n hunebed bie Noordloaren verwiest op t feit dat de bewonensgeschiednis teminste trugge gaait tot de staintied. De vondst van n verzonken hunebed bie Delfziel is n aanwiezen dat dij bewonen zoch nait allend bepaarkte tot t grensgebied mit de Drìnt.
De eerste bekende vermelden van t Stad Grunnen dateert oet 1024. De Stad was dou in elk geval nominoal bullen van de bisschop van Oetrecht. Aannomen wordt dat t Stad oorspronkelk n Drìnts esdörp was, moar der binnen ook aanwiezens dat t Stad dails bewoond wuir deur Fraizen. t Saksische karakter het in elk geval de overhaand kregen.
De Stad har oorspronkelk ainege konkurrentsie van n Daam, moar noadat de Stad der in sloagd was om t stoapelrecht te verwaarven was de dominante positsie vestlegd. De invloud van de Stad dijde zoch vlot oet. t Toppunt van heur macht beriekte de Stad aan t ìnde van de 15e aiw, dou heur invloud tot wied in de tegenswoordege provinzie Fraislaand rekde. In sommege dailen van de provinzie, mit noame t Oldambt en Westerwolde was de Stad oetìndelk ook formeel boas.
De haile provinzie nam de toal van de Stad over, moar behail n aantel Fraise woorden en oetdrukkens.
In de tied van de Republiek was de gangboare aanduden veur Grunnen provinzie Stad en Lande. Dij volgorde was gain touval. De heerschoppij van de Stad over grode dailen van de provinzie ìndegde in bestuurlieke zin noa de Franse tied. Dou wuir de tegenswoordege provinzie insteld woarbinnen de biezöndere positsie van de Stad formeel oafschaft wuir. De Stad bleef anders nog wel aigender van grode dailen van t Oldambt, Westerwolde en de Veenkolonien. Doar kwam pas n ìnde aan in de tachtiger joaren van de 20e aiw deur gemaintelke herindailn.
[bewark] Vlagge en woapen
t Woapen van de provinzie Grunnen is offisjeel vaststeld in 1947. t Dateert anders al oet de 16e aiw. t Is tot staand kommen noadat de Stad en de Ommelanden, noa de reduksie van de Stad in 1594 veraind wuiren as ain gewest. t Woapen is den ook n kombinoatsie van t woapen van de Stad en t woapen van de Ommelanden.
In t eerste en daarde kwartaar staait t woapen van t Stad. Hiermit worden de gebieden symboliseerd dij rechtstreeks onder t bestuur van de Stad veulen (t Gerecht, baaide Oldambten, Reiderlaand en Westerwolde. t Wordt vörmd deur n golden schild mit doarin de Duutse oadler mit twij koppen en de vlagge van de Stad.
In t twijde en vaairde kwartaar staait t woapen van de Ommelanden. Dit bestait oet n zilvern schild mit drij blaauwe banden en 11 rooie haarten. De drij balken stoan veur de drij Ommelanden, Hunzego, Fivelgo en t Westerkwartaar. De 11 rooie haarten verwiezen noar de 11 onderkwartaarn.
t Woapen wordt dekt deur n golden kroon van vief bloader en vaaier poarels. t Wordt aan weerszieden vastholden door n golden laiw as symbool van de Nederlanden.
De provinsjoale vlagge is vaststeld in 1950. Ook de vlage verwiest noar Stad en Ommelanden. De rooie en blaauwe houkvlakken verwiezen noar de kleurn van de Ommelanden, t zentroale gruine kruus verwiest noar de zentroale positsie van de Stad. t Ontwaarp van de vlagge verwiest noar de baand en de handel dij Grunnen har mit de Skandinoavische landen.
[bewark] Kultuur
[bewark] Toal
In de provinzie Grunnen wordt Grunnegs sproken, dat n dialekt is van de Leegsaksische streektoal. Op de maiste ploatsen sprekt man meer Grunnegs as Nederlaands. t Dialekt onderschaaidt zoch van de aandere Leegsaksische dialekten deur zien aksent, dat nait op t Duuts of t Nederlaands liekt.
[bewark] Volksgebruken
Typisch Grunnegse volksgebruken binnen neutenschaiten, ook op e gorre of neutjeriegjern nuimd, kinken en kaaibakken.
Ook wordt der in ploatsen as Troapel en Kloosterboeren karnaval vaaierd. Op t Hoogelaand wordt hier en doar nog n maaiboom "plant". Net zo as in Limbörg en dailen van Drìnthe, wordt der op 11 november laangs de deurn lopen veur Sunt-Meerten. In t dörp Troapel wordt elk joar Middelaiws Troapel vaaierd rondom t 14e aiwse klooster.
t Stad vaaiert op 28 augustes Grunnegs ontzet (ook bommenberend nuimd). Dit wordt vaaierd mit n sportevenement, meziek en n kaarms. Vaaierd wordt dat de Stad, op 28 augustes 1672 (veur de Gregorioanse kalinder 17 augustes), won van t bisschop van Munster, Berend van Goalen (Bommenberend), dij t Stad onder vuur heul.
In Westerwolde vaaiert man in ploatsen as Onstwedde en Jipsenhuzen op 21 december Sunt-Thomas. Op dizze körtste dag van t joar worden de kwaaie geesten verjoagd deur op midwinterhorns te bloazen. Op 6 jannewoari, drijkeunengen, gongen kinder vrouger langs de deuren om slikkerij te ontvangen van de bewoners. Tegenswoordeg wordt dit zelden tot nait meer doan.
[bewark] Eterij en Drinkerij
Typisch Grunneger lekkernaaien binnen:
- Spekdikken. Dikke rogge pankouken mit metworst en spek. Zai worden veural rond nijjoar eten en worden ook moakt in Oostfraislaand, moar hebben n aandere smoak as de Grunnegse.
- Boeren jongen en boeren wichter. Boeren jongen is braandewien mit keneel en rozinen. Boeren wicht is t zölfde allend den mit aprikosen in stee van rozinen. Boeren jong is ook de noam veur n leutk worstke dij oorspronkelk oet Westerwolde kommt.
- Grunneger Knieperkes en Rolkes. Knieperkes binnen zuite koukies moakt mit n kniepiezer, vandoar de noam knieper. Zai worden ook moakt in Drenthe en Overiesel, moar hebben n zuitere smoak. Rolkes binnen oprolde kniepers en binnen typisch Grunnegs.
- Haardstoed en schoten. Haardstoedes binnen witte, platte, ronde en haarde stoedjes. Ze worden allend in Grunnen verkocht bie ambachtelke bakkerijen. Schoten binnen laangwaarpege kadetten oet Grunnen, moakt van melkdeeg.
- Oalwief. Oalwief is n typisch Grunneger lekkernaai. t Is n soort ontbijtkouk, moar wordt maisttieds eten bie de middagkovvie. t Is n soort van de Grunneger kouk, woar man ook weer andere soorten van het zo as t sukerkouk.
- Povvert. n Hoge, ronde Cake mit Rozinen der op. t Stammt oet Stad en de Veenkolonien.
- Grunneger mostert, mostersoep en mostersaus. Grunneger mostert is n pittege mostert mit haile mostertzoaden der in. Hiermit wordt ook mostertsoep en mostertdipsaus moakt. Mostertdipsaus wordt dipsaus nuimt omdat der mit eerdappels in dipt wordt.
[bewark] Kultureel aarfgoud
t Kultuurhistorische aarfgoud van de provinzie wordt vörmd deur Börgen (verstaarkte laandhoezen, zo as de Fraeylemabörg in Slochter) en veule olle dörpskèrken, dij voak mit de bieheurnde dörpskernen op wierden stoan. Aan de Duutse grènz liggen de vestendörpken Boertang, Nijschaanze en Olschaanze.
Wieder is n groot kultureel zentrum van de provinzie t Grunneger Museum. De olle grieze Martinitoarn van de middelaiwse Martinikèrk is de trots van Stad en Ommelaand.
[bewark] Toerisme
t Kultureel aarfgoud en andere bezainsweerdegheden as t Natsjonoalpaark Laauwersmeer, de Hortus in Hoaren en de natuur in Westerwolde vörmen de belaankriekste redenen veur toeristen om noar de provinzie Grunnen te kommen.
Grunnen wordt (onder andere deur rekloamespots) promoot mit t slagzin:
[bewark] Gemaintes

[bewark] Bestuur
t Bestuurliek zentrum van de provinzie is vestegd in t historische provinziehoes aan t Martinikèrkhof in t Stad Grunnen. Grunnen wordt bestuurd deur n kollege van PvdA en CDA. Noast de Kommissoares van de Keunegin, Hans Oalders, bestaait t kollege oet:
- H. Bleker (CDA)
- J.C. Gerritsen (PvdA)
- M.A.E. Calon (PvdA)
- C.A.M. Mulder (PvdA)
- T.A. Musschenga (CDA)
De Provinsjoale Stoaten binnen veur t lèst kozen in 2007.
|
[bewark] Hìnwiezen
- Offisjeel webstee van de provinzie Grunnen
- VVV Grunnen
- Regionoale radio- en televisieomroup, mit fotos van Grunnen
Schreven in t Oldambtsters |
|
![]() |
|
---|---|---|
|
|
![]() |
|
---|---|---|
|
|
![]() |
---|---|
Beem | Wedde-Bennewold | n Daam | Delfziel | Emsmond | Grodegast | Hoaren | Hoogezaand-Sapmeer | Knoal | Leek | Loppersom | Marne | Moarum | Menterwold | De Pekel | Reiderlaand | Scheemde | Slochter | Stad | Ten Boer | Veendaam | Vlagtwedde | Winschoot | Winzum | Zuudhörn |