Oost-Veluws woordenboek

Van Wikipedie

Dit is een Oost-Veluws woordenboek VEL-NED. Dingen die-j hierin zullen vienen bin: grammatica, algemene woorden en plaasnamen en zo wat meer.

Zie ok 't artikel over 't Oost-Veluws.

Onderwarpen

[bewark] Infermatie veurof

't Oost-Veluws is 't dialect dät epraot wonnen in 't oostelijke deel van de Veluwe. De dialecten kunnen verschillen per darp, zo ku-j plase heuren in Oldebroek en in de umgeving van Epe/Une pläse. Een aander veurbeeld is 't Nederlaanse woord wij, dit kan verschillen van wie, wiele, wule, wiel(e)u tot wulie. In 't noordoosten bie Hattem ku-j al een grotere Sallaanse invleud heuren.

[bewark] Uutsprake

Hieronder staon een paor letterkombinasies en de uutspraken.

Schiefwieze Uutsprake Veurbeeld
ee î (tussen de ee en de i in) weerd (wîrd)
ao zoas in oor gaon (gån)
ö lange klank zoas 't Franse œuf wörden [werd] (wœrden)
ui zoas in 't Nederlaans trui
-nden n Lanen (laann)
-ven/-men/-pen/-ben 'm lopen (loop'm)
-ken 'ng maken, deken (maak'ng, deek'ng)

[bewark] Spelling

Veur 't Oost-Veluws bestiet nog gien officiële spelling, dit is zo bie alle Nedersaksische dialecten, hier bin nog gien officiële spellingsystemen veur emaakt, de Iesselakkedemiespelling is liekewels de anbeveulen spelling veur 't Oost-Veluws en 't West-Veluws.

[bewark] Uutgangspunten

  • De spelling sluut zoveul meugelijk an bie 't Nederlaans, zodat de spelling niet opniej an-eleerd möt worden; en
  • Leenwoorden worden niet veraanderd, dus gien kompjoeter.

Uutwarkingen en meer regels hieronder

[bewark] Woorden die eindigen op -en

Disse worden in 't Veluws voluut eschreven.

Nederlaans Oost-Veluws Uutsprake
kijken kieken kiekng
praten praoten praotn
paarden peerden peerdn
voeren voeren voern

[bewark] Open lettergrepen

Liekas in 't Nederlaans en aandere Nedersaksische dialecten, hef 't Oost-Veluws gien klinkerverdubbeling bie warkwoorden mit open lettergrepen:

Nederlaans Oost-Veluws
lopen lopen (en dus niet loopen of loop'm)
duiken duken (gien duuken)

[bewark] Ao of oa?

In 't Veluws bestiet gien twiefel: altied ao. Dus praoten, graoden en haolen. Bie woorden as Laos (Laa·os) wonnen der gien trema gebruuk, 't wordt gewoon eschreven zoas in 't Nederlaans.

[bewark] U of ö

In 't Oost-Veluws bin verschillende woorden waorbie de schriefwieze zowel mit een -u as mit een -ö kan wezen. Een goed veurbeeld hierveur bin de woorden moeten en doet. In 't Oost-Veluws klinkt dit as mötten/döt of mutten/dut, de klank zit tussen de u en de o in, en wordt daorumme vake eschreven as mötten/döt mit een ö-klank.

[bewark] Grammatica

[bewark] Veurnaamwoorden

Veur 'wij' en 'jullie' 'hen/hun' bin der een groot antal keuzes meugelijk, zie hierveur 't boek 'Taal in stad en land - Veluws, Urkers en Utrechts' van Harrie Scholtmeijer.

[bewark] Nominatief

Oost-Veluws Nederlaans
Ik ik
Ie/ieje jij
Hee/hij hij
Zee/zie zij
Wie(le) wij
Julen jullie
Zee/zie zij

[bewark] Genitief

Oost-Veluws Nederlaans
't miene/mienent het mijne
't oewe/oewent het jouwe
't ziene/zienent het zijne
't heure/heurent het hare
't onze/onzent het onze
dät van julen/oewent dat van jullie
dat van hul(l)ie/heurent dat van hen

[bewark] Datief

West-Veluws Nederlaans
Mien mij
Oew jou
Hum hem
Heur haar
Ons ons
Julen/oew jullie
Hul(l)ie hen

[bewark] Accusatief

West-Veluws Nederlaans
Mien mij
Oew jou
Hum hem
Heur haar
Ons ons
Julen jullie
Hul(l)ie hen

[bewark] Regelmaotige warkwoorden

Vervoeging Veurbeeld
Ik STAM (+ extra klinker) ik lope
Ie STAM + t ie loopt
Hij STAM (+ t) hij loopt
Wie STAM + t wie loopt
Julen STAM + t julen loopt
Zee STAM + t zee loopt

[bewark] Onregelmaotige warkwoorden

[bewark] Hem/hebben (hebben)
Tegensworige tied Vleden tied Voltooien tied
Ik heb(be) Ik had(de) Ik hebbe ehad
Ie hebt Ie hadden Ie hebt ehad
Hij hef Hij had Hij hef ehad
Wie hebt Wie hadden Wie hebt ehad
Julen hebt Julen hadden Julen hebt ehad
Zee hebt Zee hadden Zee hebt ehad

[bewark] Doen (doen)
Tegensworige tied Vleden tied Voltooien tied
Ik doe Ik dee/dung Ik heb(be) edaon
Ie döt Ie deden Ie hebt edaon
Hij döt Hij dee Hij hef edaon
Wie döt Wie dejen Wie hebt edaon
Julen döt Julen dejen Julen hebt edaon
Zee döt Zee dejen Zee hebt edaon

[bewark] Gaon (gaan)
Tegensworige tied Vleden tied Voltooien tied
Ik gao Ik gung Ik bin egaon
Ie giet/geet/gaot Ie gungen Ie bin egaon
Hij giet/geet/gaot Hij gung Hij is egaon
Wie giet/geet/gaot Wie gungen Wie bin egaon
Julen giet/geet/gaot Julen gungen Julen bin egaon
Zee giet/geet/gaot Zee gungen Zeee bin egaon

[bewark] Zien (zien)
Tegensworige tied Vleden tied Voltooien tied
Ik zie Ik zag Ik heb(be) ezien/ezeen
Ie ziet Ie zaggen Ie hebt ezien/ezeen
Hij ziet Hij zag Hij hef ezien/ezeen
Wie ziet Wie zaggen Wie hebt ezien/ezeen
Julen ziet Julen zaggen Julen hebt ezien/ezeen
Zee ziet Zee zaggen Zee hebt ezien/ezeen

[bewark] Mötten (moeten)
Tegensworige tied Vleden tied Voltooien tied
Ik möt Ik mos /
Ie möt Ie mossen /
Hij möt Hij mos /
Wie möt Wie mossen /
Julen möt Julen mossen /
Zee möt Zee mossen /

Mötten en hadden worden uut-espreuken as mu-n en han.

[bewark] Lidwoorden

In 't Veluws worden dezelfde lidwoorden gebruukt as in 't Nederlaans en worden dan oek 'tzelfde eschreven. 't Mag liekewels ok of-ekort eschreven wonnen, der bin dus twee opties:

  • De, het, een; óf
  • De, 't, 'n (d' is oek meugelijk mar wordt niet zo gauw gebruukt in 't Oost-Veluws)

[bewark] Achtervoegsels

[bewark] -lijk

't Achtervoegsel -lijk wonnen eschreven in 't Veluws gelieke as 't Nederlaanse -lijk:

Veluws Nederlaans
Eigenlijks eigenlijk
Kwaolijk kwalijk
Hartelijk hartelijk

[bewark] -ig, -erig, -elig

Veluws Nederlaans
Stoffig stoffig
Moekerig vochtig
Griezelig griezelig

[bewark] -ing

In 't Veluws wordt 't achtervoegsel -ing 'tzelfde eschreven as in 't Nederlaans, een aandere meugelijkheid is 't achtervoegsel -ige, dit wordt veural gebruukt in Doornspiek en net over de grens van 't Oost-Veluws bie Nunspeet:

Vertaling 1 Vertaling 2 Nederlaans
Wo(e)nige woning woning
Schuttige schutting schtting
Verenige ver(i)eniging vereniging
Funderige fundering fundering

[bewark] Dagen

Oost-Veluws Nederlaans
Maondag maandag
Di(e)nsdag dinsdag
Woensdag/woonsdag woensdag
Donderdag donderdag
Vriedag vrijdag
Zaoterdag zaterdag
Zundag zondag

[bewark] Maonden

West-Veluws Nederlaans
Jannewaori januari
Febrewaori februari
Meert maart
April april
Mei mei
Juni juni
Juli juli
Augustus augustus
September september
Oktober oktober
November november
December december

[bewark] Kleuren

West-Veluws Nederlaans
Rood rood
Geel geel
Blauw blauw
Gruun/greun groen
Oranje oranje
Paors/asgrauw paars
Roze roze
Gries grijs
Zwa(r)t zwart
Wit wit

[bewark] Getallen

't Putters gebruuk allinnig 't eers an-egeven woord. Der kump oek gien -e achter dus gien veertiene mar veertien.

West-Veluws Nederlaans
Nul nul
Een, ene (ien) een
Twee, tweje (twie) twee
Drie, drieje drie
Vier, viere vier
Vuuf, vuve vijf
Zes, zesse zes
Zeuven, zeuvende zeven
Acht, achte acht
Negen, negende negen
Tien, tiene tien
Elf elf
Twaolf, twaolve twaalf
Dartien(e) (därtien[e]) dertien
Veertien(e) veertien
Vuuftien(e) vijftien
Zestien(e) zestien
Zeuventien(e) zeventien
Achttien(e) achttien
Negentien(e) negentien
Twintig twintig
Darteg dertig
Veertig veertig
Vuuftig vijftig
Zestig zestig
Zeuventig zeventig
Tachtig tachtig
Negentig negentig
Honderd honderd
Tweehonderd tweehonderd
Driehonderd driehonderd
Vierhonderd vierhonderd
Vuufhonderd vijfhonderd
Zeshonderd zeshonderd
Zeuvenhonderd zevenhonderd
Achthonderd achthonderd
Negenhonderd negenhonderd
Duzend duizend

[bewark] Femilie

West-Veluws Nederlaans
Femilie familie
Vao(r), vader vader
Moe(r) moeder
Jong(e)/zeune zoon
Deerne dochter
Bruur/breur broer
Zus(ter) zus
Meuie/tante tante
Oom oom
Neve neef
Nich(t) nicht
Groepvaor, grootvaor, opa opa
Groepmoor, grootmoer, oma oma

Meuie en oom kump altied achter de naam dus Gaart-oom en Jansien-meuie.

[bewark] Dialekvergelieking

Oost-Veluws West-Veluws Nederlaans
ekkel ham arend van de zeis
ledder leer ladder
vul vulling/vullen veulen
doeve/deuve duuf/d[e]uve duif
aolte gier gier
motte zog zeug
zomp zeuning/zeunige voederbak
bolle bul stier
keze keis kaas
koeze kies kies
snao werf steel van de zeis
gieteling merel merel
  • Een groot deel van disse Oost-Veluwse woorden kommen ok (meugelijk in een iets aandere vorm) veur op de raand van de West-Veluwe (bieveurbeeld in Nunspeet: 'keze', 'motte', 'kieze' enz.)

[bewark] Geografie

[bewark] Oost-Veluwse plasen

Hieronder een overzichte van lokale plaasnamen. Oost-Veluwse plaasnamen die niet vermeld staon bin 'tzelfde as in 't Nederlaans.

Oost-Veluws Nederlaans
Apeldoorne Apeldoorn
Attem Hattem
Attemerbroek Hattemerbroek
Bekbargen Beekbergen
Brum Brummen
Doezebarg Doesburg
Doornspiek Doornspijk
Èèfde Eefde
Gossel Gorssel
Loen Loenen
Twelle Twello
Une Oene
Vaossen Vaassen
Wansveld Warnsveld
Waopenvelde Wapenveld
Zutfent Zutphen
 
Woordenboeken
GrunnegsDrèentsStellingwarfs • Sallaands • TweantsAchterhooksOost-VeluwsWest-Veluws • Urkers