Elis Juliana

Di Wikipedia, e ensiklopedia liber

Kontenido

[editá] Biografia

Juliana ku yu muhé Mayra
Juliana ku yu muhé Mayra

Ohochi di Mayo i Hosé’i Ñaña Elis Juliana (“Elis ku un èl pasobra mama n’ ta’tin sèn pa paga dos èl dia a bai òp mi, haha!”) ta un dje dos ohochinan di su mayornan, Maria Antonia (Mayo) Juliana i Hosé (Hosé’i Ñaña) Alvares. Su pia di ohochi yama Gladys. Nan a nase 8 di ougùstes 1927. E famia a biba na Nieuw Nederland 144, den un kaya entre Oranjestraat i Penstraat.Tabatin un ruman mayó i despues tabata sigui Elis i Gladys. Na tur nan tabata dos mucha hòmber i tres mucha muhé. Mayo tabata labadera i Hosé sneiru. Hosé tabata toka fió. Su mama tabata yama Ñaña, djei su nòmber. E kaya den Brievengat Hosé’i Ñaña ta nombrá na tata di Juliana pa su aporte na muzik di Kòrsou.

"Mayo"
"Mayo"

Hosé tabata toka fió den un banda di jazz, pero tabata toka muzik klásiko tambe. E tabata duna lès di fió i tabata komponé wals i mazurka ku tabata hopi popular den e tempu ei. Elis Juliana ta kasa na 1954 ku Crisma Ursula Deleon, matrimonio ku ta haña 5 yu: Mayra, Elis, Egbert, Magda i Magali Juliana. Den nan por nota talento di famia: Mayra, yùfrou di skol preparatorio, tambe ta konta kuenta ku smak; Egbert ta presentadó na radio i televishon. E ta kanta tambe, méskos ku Magali. E matrimonio ta terminá i na 1971 Juliana ta kasa ku Nilda Jansen. E matrimonio ta haña 1 yu: Korra Juliana. Awor Elis Juliana ta tawela di vários ñetu i e ta biba den un dje dos kasnan ku e mes a traha.


[editá] Di tur kos bo ta siña

E bario pober ei di Montabèrdè tabata pa e mucha Elis un bario kosmopolitano: portugues, ingles di rònt Karibe, haitiano, venesolano, dominikano, makamba, chines, sürnam…tur pober:

“Tabata reina un unidat den bario pasó bon… n’ tin hende riku i hende pober, tur ta méskos. Nos tabata un di esnan èkstra pober. Un kas chikitu di tabla. Nos kuater ruman. Bon nos tabata sinku: dos hòmber, tres muhé anto esun hòmber mi wela a tum’é kria. Tabata un bario dushi, hòmber. Mi ta kòrda kos fo’i mi kuater aña. Mi tabata bai St. Jozefschool, skol di pòrnada. Mi kurá di kas tabata mi Disneyworld, un kurá chikí asina, kuater pa seis meter kuadrá. Mi tabata gusta naturalesa masha, prinsipalmente kos chikí. Mi n’ tabata gusta hunga ku mucha muhé si pasobra mucha muhé ta muchu delikadu, bo n’ por dal enan un moketa, bo n’ por bringa ku nan. Si mi haña un fèrgrotglas, ta un kos masha grandi p’ami pasobra mi ta studia insekto por ehèmpel, un nèshi di vruminga.”

Mayo ta severo i ta inspirá su yu pa bai dilanti, pa bira un hòmber formal. Maske Mayo no a bai skol nunka, e tabatin un inteligensia di su mes i tabata kòmbersá hopi ku su yunan tokante tur kos di bida. E tabata bisa ku no importá unda bo ta, komportá bo mes semper formal. No tin kestion di baha pa ningun hende. Mayo mes ta tata i mama. E tabata laba paña pa hulandesnan di kompania i su yunan tabata yud’é ku paña dje hulandesnan di Isla ku tabata keda den hotèl Venezuela den Punda. “Mi ta kòrda mi mama, dushi muhé, hòmbu. M’a pint’é.” Ora Mayo muri, su yu ta aseptá su morto trankil i kontinuando e bisá ku manera bo biba, asina bo ta bai, el a konta kuenta na entiero di Mayo, ku kende e por kòmbersá te ainda, pasobra tabata su bon amiga.

[editá] Opservadó

kor "Zingende Jeugd"
kor "Zingende Jeugd"

For di mucha Elis ta un opservadó minusioso. E ta drenta Jonge Wacht kaminda e ta haña un disiplina masha útil pa su futuro, e ta deklará. “Verkennerij ta pa esnan ku plaka. Nan tabata mira Jonge Wacht komo sekundario. Pero bo ta lesa revista, literatura ku bini for di Hulanda, manera Hou en Trouw. Bo ta siña mil i un kos, pero esun prinsipal: bo ta haña un balor propio ku bo imaginashon di logra algu...un dia, e gana di subi. I tòg bo n’ ta sinti bo inferior pa motibu di bo pobresa na kas. P’esei semper m’a keda konsiderá mi situashon pober na kas komo un rikesa. Straño no, e mésun pobresa ekonómiko ei ta un rikesa mental. Pasobra bo ta haña bo ta inventá, eksplorá bida sin sèn.” Juliana ta kanta den kor Zingende Jeugd na Pitermai, e ta toka den banda di Jonge Wacht i kanta den kor di misa di Pitermai.


[editá] Wan shete fishi

Juliana (último na man drechi) ku koleganan i hefe René Römer (di dos na man drechi) na Bureau Cultuur en Opvoeding
Juliana (último na man drechi) ku koleganan i hefe René Römer (di dos na man drechi) na Bureau Cultuur en Opvoeding

Despues di skol básiko (7e klas) St. Jozef na Pitermai, Elis Juliana ta bai ambachtschool St. Jozef na Roodeweg i siña pa bankwerker. Despues di tempu no tabatin sèn pa paga e dòlò pa luna i e mester kita bai traha yuda su mama. E ta traha na kazèrne di marinir na Parera (1942) komo mekániko, siñando e fishi. Guera ta bini i ya Juliana a kuminsá skirbi verso i karta pa su amigunan ku ke namorá un galiña. Elis Juliana ta gusta lesa: ulandes, ingles, spañó, tur kos ku e haña. E ta bai vakschool na Isla i ta siña pa trahadó di instrumènt i fijnbankwerker (1943). Juliana tin diesocho aña ora e drenta servisio militar obligatorio di 1946 te prinsipio di 1947; djei e ta bai traha na Combinatie Pletterij Nederland Parera (Nederhorst), ku despues ta bira Dòk (1947). Ei tambe manera un sorto di forman, “pasó bo ta sinti bo sigur ku bo por hopi kos, bo tin e konfiansa.” Juliana ta traha diferente trabou, (‘Wan shete fishi’, manera e ta yama su mes) entre nan mekániko, shafer, sketer, polis (1949), bèk na CPN (1950-52), drechadó di meter na Landswater Voorzieningsdienst na Mundu Nobo (1952-54), “un tiki di tur kos” na Hotèl Piscadera (1954-55), wardadó di presu (1955-59), kaminda e tabata skirbi poesia ora e tin warda anochi, klerk A na Justitiële Jeugdzorg (1959), ku despues ta bira Bureau Cultuur en Opvoeding). Despues tur e fishi- i trabounan akí lo mustra nan balor i kontribuí den abilidatnan dje artista i sientífiko Juliana.

[editá] Arte ta hasi su entrada

Den añanan sinkuenta Elis Juliana ta kuminsá manda poesia na spañó tur siman den Sabatina Literaria, e suplemento - manera e nòmber ta bisa di djasabra - di korant La Prensa ku Luis Daal ta dirigí. E ta skirbi na papiamentu tambe. “Típiko ku mi tabata skirbi riba kosnan ku mi ta mira: hende fuma den shap. Shap p’ami tabata un teater. Komo mucha mi ta yega kas imitá, konta mi rumannan eksaktamente kon m’a mira e kos ei.” E nobato Juliana ta subi esenario den Roxy pa presentá (tambe gogel) serka Romuoldo Hanst, Moi Galante i Pedro (Chu) Thielman. Ku e klup di gogel e ta aktua na Kòrsou, Boneiru i Aruba. I di Galante Juliana ta bisa ku a duel e ku e no a entrevist’é promé ku el a muri. Na 1956 Juliana ta hasi su debut komo maestro di seremonia i kontadó di chiste den klup Jolly Fellows Society ora kuminsá ku selebrashon di Dia di Kòrsou. Desues e ta presentá den grupo di komedia Mascarada di Eddy Pietersz Heiliger. Mas despues ta lanta Fundashon Pro Arte Escénico den kua Juliana ta presentá su propio obra di un akto Malditu Yalurs i su skèch Pa un amor. E klásiko kolekshon di poesia Flor di Datu ta sali na 1956. Su promé One man show ta den teater Roxy na 1957 i e hóben pianista Norman Moron ta kompañ’é. Na 1959 Philips Antiliana ta publiká un disko 78 ku 9 poesia di Flor di Datu. Aña 1960 Juliana ta inisiá e programa televisá Nos Tera, un produkshon di Bureau Cultuur en Opvoeding; mésun aña ku, pa Dekreto di Gobièrnu Sentral (Landsbesluit), ta nombra Juliana miembro di Culturele Adviesraad, Departamentu Kòrsou, miéntras na 1968 Gobièrnu di Kòrsou ta hasi méskos pa Kòrsou. Ta sigui un kantidat grandi di publikashon (mira bibliografia) i aktividat, entre nan un presentashon tokante poesia na papiamentu na Sürnam durante un interkambio kultural di Reino (1963). Kada bes mas tereno ta revelá nan mes na Juliana i kada bes Juliana ta revelá su mes riba mas tereno i no ta di sorprendé ora na 1979 e i amigu saserdote Paul Brenneker ta dje leu ei ku nan ta habri den e piso abou di Museo di Kòrsou e museo etnológiko ku nan kolekshon di artefakto, trahá durante hopi aña di trabou intenso. Esaki despues di traha na 1974 i 1978 komo dosente di orientashon kultural na respektivamente Akademia Pedagógiko i Instituto di Enfermeria i lanta Museo di Boneiru na aña 1977, e mésun aña den kua Juliana ta bira miembro di Komishon Nòmber di Kaya. Promé ku esaki Juliana ta sali na 1968 pa un estadia di 4 luna na Instituto pa Prehistoria di Universidat di Leiden, Ulanda, pa profundisá den arkeologia. E ta funshoná tambe komo miembro di Komishon Standarisashon di Papiamentu den kua e ta nombrá na 1986. Ta bira opvio ku Elis Juliana a kuminsá un karera intenso i ta skirbi, desaroyá, inbestigá, praktiká siensia, publiká i bira kada bes mas konsiente. Un konsiensia ku lo resaltá den tur su obranan despues i ku lo oumentá na profundidat. No ta semper sosiedat tabata kla pa su mensahenan.

[editá] Poeta & eskritor

Estudio di literatura ta buska koherensia den obra literario i Juliana ta kumpli ku e norma akí. E koherensia akí (elementonan konektá ku otro) ta resaltá tantu den temátika, estilo komo den e balor pronostikadó di hopi di su obranan, sigur konsiderando tempu den kua el a skirbi. E balor pronostikadó akí, resultado di opservashon skèrpi, ta presente den diferente obra di Juliana, ku ta relatá suseso ku realidat di Kòrsou lo konfirmá despues: El a pronostiká na 1982 seramentu di Refineria Shell den e poema Bola (OPI III-82), ku a tuma lugá tambe na 1985. Mésun poema ta deskribí tambe figuranan marginá, dekadensia di moral etc. tur ku a bira realidat despues. Pèn di Juliana a denunsiá inhustisia. Realidat a inspir’é i su estilo ta karakterisá pa simplesa, forsa i ingeniosidat pa integrá i elevá medionan inusual (verso, wega di mucha, orashon) na rekursonan stilístiko nobo, méskos ku papia fo’i perspektiva di promé persona.


Siguiendo e papiá eufemístiko di bieunan, e ta morde supla: kombiná krítika ku humor. Inovadó Juliana ta desafiá norma literario eksistente i krea un tipo di poesia nobo: poesia di diálogo, poesia narativo, di kòmbersashon. E ta reskatá afrikanismo den forma di ripití: El a kana, el a kana, el a kana, el a kana, el a kana; kambiando nuanse kada bes i karga bo bai, penetrá masha hundu. Juliana a defend’é kontra e kalifikashon primitivo: “Ta un dje kosnan di balor di nos pueblo (...) ku mes nos no a lanta kuné. Semper bai nan a bisa bo sivilisashon ta di Oropa, ke men Hulanda. Por yega asina leu ku tur kos ta Hulanda. Ta un kos so nan no a bisa, esei ta ku Kristu a nase na Amsterdam.” Ritmo i dominio di papiamentu ta haña dimenshon nobo serka maestro Juliana, manera den seri di vèrbo, típiko di idiomanan kreol, kreando ritmo aselerá i esfera spesial: Mosa a bula lanta kana bai porta. Echa cuenta, kuentanan di literatura oral notá fo’i bieunan eksaktamente manera kontá, ta un dje reskatenan mas importante di Juliana. Estilo di un outor ta un variante di norma eksistente. Pa e definishon nobo ku el a duna literatura, por papia di julianisashon di norma literario antiano.


PROKLAMASHON
(1di yüli 1863 – 2003)

Pa bondat di Reino
Ami Gran Poderoso
sin remordimiento
di kulpabilidat
den ningun ladronisia
den negoshi humano,
sin mi kurason bati
ta regalá boso awe
sin kobra un sèn chikí
pa tur e bondat
durante dos siglo
ku forsa inmediato
boso LIBERTAT.

Kòrda semper si
ku ta Yu boso tabata
i Yu boso ta keda
te dia galiña Gueni
saka djente di koper
pone webu di oro
den nèshi kolonial
di kouchi hulandes

Elis Juliana 2003 


Image:getuig.jpg
Diploma di C.P.I.M. (Curaçaosche Petroleum Industrie Maatschappij)

[editá] Lourel i premio

Komo muestra di apresio hopi organisashon, instansha, persona, agrupashon a loureá Elis Juliana pa su impreshonante trabou riba hopi tereno di siensia i arte. Masha hopi shou, presentashon, enkuentro, programa i publikshon a dediká na Elis Juliana òf na Ompi Elis. Juliana tabata invitado di honor na numerabel okashon. A pidi Juliana hasi apèrtura, hiba palabra, batisá buki òf opheto. El a funshoná komo asesor (di honor) pa hopi ku a balorá su méritonan.Tur esakinan tantu na Kòrsou, otro isla di Antia/Aruba i pafó. Un selekshon dje inkontabel muestranan di rekonosementunan akí.

Image:piedra17.jpg
Risibiendo Premio Colá Debrot serka Gobernadó Ben Leito

  • Aña – Lourel i Premio – Instansha otorgadó/produktor
  • 1973 – Premio Colá Debrot pa su arte plástiko – Gobièrnu di Kòrsou
  • 1977 – Premio Colá Debrot pa su arte literario – Gobièrnu di Kòrsou
  • 1978 – Premio Sticusa pa su arte literario – Sticusa
  • 1980 – Kondekorashon real Ridder Ordu Oranje Nassau – Kas real ulandes
  • 1986 – Premio bienal Chapi di Plata – Fundashon Pierre Lauffer
  • 1988 – Prueba di Mérito komo Pionero di 1o Instituto Folklóriko Boneriano – Gobièrnu di Boneiru
  • 1988 – Opi i e gran kamuflahe. Tokante poesia di Elis Juliana – Joceline Clemencia
  • 1989 – Het grote camouflagespel van de OPI. Een thematische benadering v/d poëzie van Elis Juliana – Joceline Clemencia
  • 1990 – Su solo ta grandi./ Zijn uitstraling is groot (sine dokumental) – Franklin Benito/Loeki Nicolaas
  • 1990 – Di Tres Seminario di Folklor Latinoamerikano i Karibense dediká na Juliana i Brenneker – Instituto Arkeológiko Antropológiko di Antia
  • 1990 – Skol básiko Tera Kòrá nombrá Elis Juliana – Gobièrnu di Kòrsou
  • 1990 – Potrèt di bròns den Biblioteka Públiko – Fundashon pa Portretamentu

di Antiyanonan di Renombre

  • 1992 – Premio B’nai B’rith pa konservashon di folklor – B’nai B’rith
  • 1994 – Homenahe, shou i èkspo – CIFA (Curaçao International Festival of the Arts)
  • 2002 – Premio Emansipashon – Instituto Kultural Independensha
  • 2004 – Premio José María Heredia – Gobièrnu kubano/Casa del Caribe


[editá] Linknan eksterno

Site ofisial