คำเมือง

จากวิกิพีเดีย สารานุกรมเสรี

สถานีย่อย:ประเทศไทย
คำเมือง (กำเมือง
อักษร:
พูดใน: ไทย พม่า ลาว 
ดินแดน: ภาคเหนือตอนบน (ไทย)
จำนวนคนพูดทั้งหมด: 6 ล้าน
ตระกูลของภาษา: ไท-กะได
 คำ-ไท
  บี-ไท
   ไท-แสก
    ไท
     ไทตะวันตกเฉียงใต้
      ไทกลาง-ตะวันออก
       เชียงแสน
        คำเมือง 
ระบบการเขียน: ตัวเมือง
รหัสภาษา
ISO 639-1: ไม่มี
ISO 639-2: ไม่มี
ISO/DIS 639-3: — 
อักษรพิเศษ
หน้านี้มีตัวอักษรภาษาอื่นที่อาจจะไม่แสดงผล จำเป็นต้องใช้ฟอนต์สำหรับภาษานั้น

คำเมืองเป็นภาษาถิ่นที่ใช้ในภาคเหนือตอนบน หรือภาษาในอาณาจักรล้านนาเดิม มักจะพูดกันมากใน เชียงใหม่ แม่ฮ่องสอน เชียงราย พะเยา น่าน ลำพูน ลำปาง ตาก และ แพร่ และยังมีการพูดและการผสมภาษากันในอุตรดิตถ์ สุโขทัย พิษณุโลก และเพชรบูรณ์อีกด้วย

คำเมืองมีไวยากรณ์เหมือนกับภาษาไทยกลางแต่ใช้คำศัพท์ไม่เหมือนกัน แต่เดิมได้ใช้คู่กับ ตั๋วเมือง,ตัวเมือง ซึ่งเป็นตัวอักษรเฉพาะของอาณาจักรล้านนา ซึ่งได้รับอิทธิพลจากพม่าเป็นส่วนมาก

สารบัญ

[แก้] ตัวอย่างคำศัพท์

[แก้] จำนวนนับ

  • 1 = นึ่ง
  • 2 = สอง
  • 3 = สาม
  • 4 = สี่
  • 5 = ห้า
  • 6 = ฮก
  • 7 = เจ๋ด
  • 8 = แปด
  • 9 = เก้า
  • 10 = ซิบ
  • 11 = ซิบเอ๋ด
  • 20 = ซาว
  • 21 = ซาวเอ๋ด

[แก้] พืช ผัก ผลไม้

  • มะละกอ = บะก้วยเต้ด
  • กล้วยน้ำว้า = ก้วยอ่อง / ก้วยนิอ่อง
  • มะตูม = บะปีน
  • ส้มเขียวหวาน = ส้มเกลี้ยง เขียวหวาน
  • แตงล้าน = ม่ะแต๋งซั้ง ( ร้านที่ทำให้เครือแตงพันขึ้นไป ทางเหนือเรียกว่า ซั้ง )
  • น้อยหน่า = ม่ะหน้อแหน้ / น้อยแหน้
  • บวบงู = ม่ะนอยงู
  • มะเขือเปราะ = บะเขือผ่อย
  • มะเขือยาว = บะเขือขะม้า - - ออกเสียง ม่ะเขือขะม่า / ม่ะเขือหำม้า
  • มะระขี้นก = บะห่อย,บะลี้
  • แตงกวา = บะแต๋ง
  • กล้วย = เชียงใหม่ เรียก ก้วยใต้ ลำปาง เรียก ก้วยลิอ่อง หรือ ก้วย โก๊ย
  • พุทรา = หม่ะตัน
  • ละมุด = หม่ะมุด
  • กระท้อน = บะตื๋น หมะต้อง
  • มะปราง = หมากปราง,บะฝาง
  • ฝรั่ง = บ่ะก้วย, บ่ะก้วยก๋า, บ่ะหมั้น, บะแก๋ว
  • ขนุน = หม่ะหนุน,บ่ะหนุน
  • มะพร้าว = หม่ะป๊าว
  • ส้มโอ = บะโอ
  • ฟักทอง = บะฟักแก้ว / บะน้ำแก้ว / น้ำแก้ว
  • ฟักเขียว = บะฟักหม่น
  • มะแว้ง = บะแขว้งขม
  • มะเขือพวง = บะแขว้ง /บ่ะแขว้งกุลา
  • ลูกยอ = หม่ะต๋าเสือ
  • มะเขือเทศ = บะเขือส้ม
  • กระท้อน = บะตึ๋น
  • ตะไคร้ = จ๊ะไค
  • คึ่นช่าย = ผักกะพึน,กำพึน (กะปึน)
  • ผักตำลึง = ผักแคบ
  • ชะพลู = ผักแค ใบปูนา ปูลิง

[แก้] สัตว์

  • จิ้งหรีด = จิ้กุ่ง,จิ้หีด
  • ค้างคก = ค้างคาก กบตู่
  • ลูกอ๊อด = อีฮวก
  • ปลาไหล = ปลาเอี่ยน ปลาเหยี่ยน
  • จิ้งเหลน = จั๊กกะเล้อ. จะเลอะ
  • จิ้งจก = จั๊กกิ้ม
  • ตุ๊กแก = ต๊กโต.ต๊ดโต

[แก้] เครื่องใช้

  • กรรไกร = มีดยับ, มีดแซม
  • กระดุม = บะต่อม
  • เข็มขัด = สายแอว สายฮั้ง
  • ช้อน = จ๊อน
  • ทับพี = ป้าก
  • ถุงเท้า = ถุงตี๋น
  • ผ้าเช็ดตัว = ผ้าตุ้ม
  • ผ้าห่ม = ผ้าต้วบ
  • ยาสูบ = ขี้โย
  • รองเท้า = เกือก, เกิบ
  • รองเท้าฟองน้ำ = แค็บ, เกือกแตะ

[แก้] คำกริยา

  • กำปั้น หมัด = ลูกกุย
  • โกรธ = โขด
  • กลับ = ปิ๊ก (เช่น "เฮาปิ๊กบ้านละหนา")
  • กางร่ม = ก๋างจ้อง
  • โกหก = วอก, ขี้จุ
  • กิน = กิ๋น
  • ก่าย = ป้าด, อิง
  • ขโมย = ขี้ลัก
  • ขี่หลังคน(เกาะ) = เก๊าะ
  • ขี้เหนียว = ขี้จิ๊
  • คิด = กึ๊ด
  • เครียด = เกี้ยด
  • จริง = แต๊(เช่น "แต๊ก๊ะ" = "จริงหรอ")
  • เจ็บ = เจ๊บ
  • ใช้ = ใจ๊
  • ดู = ผ่อ
  • เด็ก = ละอ่อน
  • ตกบันได = ตกคันได
  • เที่ยว = แอ่ว
  • ทำ = ยะ(เช่น "ยะหยัง" = "ทำอะไร")
  • นั่งพับเพียบ = นั่งป้อหละแหม้
  • นั่งขัดสมาธิ = นั่งขดตะหวาย
  • นั่งยอง ๆ = นั่งข่องเหยาะ, หย่องเหยาะ
  • นั่งไขว่ห้างเอาเท้าข้างหนึ่งพาดบนเข่า = นั่งปกขาก่ายง้อน
  • นั่งวางเฉย นั่งหัวโด่ = นั่งคกงก(ก๊กงก)
  • นั่งลงไปเต็มที่ตามสบาย(โดยไม่กลัวเปื้อน) = นั่งเป้อหละเหม้อ, นั่งเหม้อ
  • พูด = อู้
  • รัก = ฮัก
  • รู้ = ฮู้
  • ลื่นล้ม = ผะเลิด
  • วิ่ง = ล่น
  • สวมรองเท้า = ซุบแข็บ, สุบเกิบ
  • สะดุด = ข้อง
  • สวยจังเลยนะ = งามหลายน้อ, งามจั๊ดนัก
  • สบายอกสบายใจ = ซว่างอกซว่างใจ๋
  • เหรอ = ก๊ะ, ก๋า
  • ห่วง = ห่วง (คำเมืองแท้ๆคือ อ่วง ว้อง หรือ ข๋าง)
  • เหนื่อย = อิด, หม้อย
  • ให้ = หื้อ
  • อยาก = ไข้อยาก
  • อยากอ้วก อยากอาเจียน = ไข้ฮาก
  • อร่อย = ลำ
  • อร่อยมาก = จ๊าดลำ
  • อย่าพูดมาก = จะไปปากนัก
  • อย่าพูดเสียงดัง = จะไปอู้ดัง
  • คิดไม่ออก = กึ๊ดบะออก

[แก้] คำวิเศษณ์ และอื่นๆ

  • ก็ = ก่
  • โง่ = ง่าว
  • เช่น = เจ้น
  • ถึง = เถิง
  • ไม่ = หมะ(เช่น หมะใจ๊ = ไม่ใช้)
  • นะ = เน้อ(เช่น เน้อครับ = นะครับ)
  • เป็น = เป๋น
  • ร่ม หมายถึง ร่มเงา = ฮ่ม
  • ร่ม หมายถึง (ร่มกันแดด-กันฝน) = จ้อง
  • ใหญ่ = หลวง(เช่น "หูหลวง" = "หูใหญ่")
  • เหนียว = ตั๋ง
  • ทุก = กุ๊ (เช่น กุ๊ๆ คน= ทุกๆคน)
  • แบบนี้ อย่างนี้ = จะอี้
  • แบบนั้น อย่างนั้น = จะอั้น

[แก้] คำนาม สรรพนาม

  • ฉัน = เปิ้น (สุภาพ) , ฮา(ไม่ค่อยสุภาพส่วนใหญ่ใชักับเพื่อนผู้ชาย)
  • เธอ = ตั๋ว(สุภาพ) , คิง(ไม่ค่อยสุภาพส่วนใหญ่ใชักับเพื่อนผู้ชาย)
  • เขา(สรรพนามบุรุษที่ 3) = เปิ้น
  • ปู่ย่าตายาย ลุงป้าน้าอา = อุ้ย (เช่น แม่อุ้ย ป้ออุ้ย)
  • ผู้ชาย = ป้อจาย
  • ผู้หญิง = แม่ญิง
  • พวกเขา = หมู่เขา
  • พวกเธอ = สูเขา (สุภาพ), คิงเขา(ไม่ค่อยสุภาพส่วนใหญ่ใชักับเพื่อนผู้ชาย)
  • พวกเรา = หมู่เฮา, เฮาเขา
  • พ่อ = ป้อ
  • พี่ชาย = อ้าย,ปี่
  • พี่สาว = ปี่ ,เอ้ย
  • ยี่สิบบาท = ซาวบาท
  • ยี่สิบเอ็ด = ซาวเอ็ด
  • เรือน = เฮือน
  • โรงเรียน = โฮงเฮียน
  • อิฐ = บ่าดินกี่
  • คำเล่าลือ = กำสีเน
  • ปฏิทิน = ปั๊กกะตืน คำเมืองแท้ๆจะแปลว่าปฏิทิน

[แก้] สี

  • ดำคึลึ = คนอ้วนล่ำผิวดำ
  • ดำผืด = ฝูงนกฝูงกาขนดำอยู่เป็นฝูง
  • ดำคุมมุม = ดำสลัวอยู่ในความมืด
  • ดำขิกติ้ก = ดำซุปเปอร์
  • ดำคิมมิม = คนผอมกระหร่อง ผิวดำ
  • ดำเหมือนเเหล็กหมก = ดำเหมือนเหล็กไหม้ไฟ
  • ดำเหมือนหมิ่นหม้อ = ดำเหมือนเขม่าติดหม้อดินที่ไหม้ไฟ
  • ดำผึด = ดำทั่วทั้งแถบ
  • ดำผึดำผึด = ดำมากๆทั่วๆไป
  • แดงฮ่าม = แดงอร่าม
  • แดงเผ้อเหล้อ = แดงเป็นจุดใหญ่จุดเดียว
  • แดงปะหลึ้ง = แดงจัดมาก
  • แดงปะหลิ้ง = แดงอมชมพู แดงเป็นจุดเล็กๆ
  • เหลืองฮ่าม = เหลืองอร่าม
  • เหลืองเอิ่มเสิ่ม = เหลืองอมส้ม
  • เขียวอุ้มฮุ่ม = เขียวแก่
  • เขียวปึ้ด = เขียวจัดมาก
  • มอยอ้อดฮ้อด = สีน้ำตาลหม่น
  • ขาวจั๊วะ = ขาวนวล
  • ขาวโจ๊ะโฟ้ะ = ขาวมากๆ
  • ขาวเผื้อะขาวเผือก = มองไปทางไหนก็ขาวไปหมด
  • เปิดเจ้อะเห้อะ = สีขาวซีด
  • หม่นซ้อกป้อก = หม่นมัวหรือเทาอ่อน
  • หม่นโซ้กโป้ก = หม่นสกปรกหรือสีเทาแก่
  • หมองซ้อกต๊อก = ดูเก่า หรือซีด จืดไป
  • เส้าแก๊ก = สีหม่นหมองมาก
  • เส้าตึ้มตื้อ = ใบหน้าหมองคล้ำ สีมืดไม่สดใส
  • ลายขุ่ยหยุ่ย = ลายพร้อย หรือลายเป็นดอกดวง
  • ใสอ้อดหล้อด = สดใสแบบอาบน้ำเสร็จใหม่ๆ
  • ใส่ยงยง = สว่างจ้า

[แก้] แสง-เสียง

  • มืดแถ้ก = มืดสนิท
  • มืดสะลุ้ม = มืดสลัวๆ
  • มืดซุ้มซิ้ม = มืดนิดๆ
  • มืดวุ่ยวาย = มืดลางๆ ยังพอจำหน้ากันได้
  • แจ้งฮุมหุฮุมหู่ = สว่างลางๆเลือนๆ
  • แจ้งฮ่าม = สว่างจ้าสว่างเรืองรอง
  • แจ้งลึ้ง = สว่างโร่เห็นได้ชัด
  • แจ้งดีขวายงาม = สว่างปลอดโปร่งโล่งใจไม่มีอุปสรรค
  • หันวุยวาย = เห็นเลือนๆลางๆ
  • ดั้กปิ้ง = เงียบกริบ
  • ดั้กปิ้งเย็นวอย = เงียบเชียบ
  • ดั้กแส้ป = ไม่ได้ข่าวคราว
  • ดั้กก๊กงก = นั่งนิ่ง
  • ดังทึดทึด = เสียงดังก้องไปทั่ว

[แก้] กลิ่น รส

  • เหม็นโอ๊ง, เหม็นโอ่ = เหม็นเน่า
  • จ๋างแจ้ดแผ้ด = จืดชืด
  • ขมแก๊ก = ขมมาก
  • ส้มโจ๊ะโล๊ะ = รสเปรี้ยวมาก
  • ฝาดหยั่งก้นตุ๊ = รสฝาดมาก
  • ขมจ่อมล่อม=ขมพอดีพอดี

[แก้] แหล่งข้อมูลอื่น

ภาษาอื่น