Nuríxan Fättax

Wikipedia'dan

Nuríxan Fättax Sadrilmän ulı (1928, 25. Öktäber2004, 18. Febräl) Tatar yazuçısı, taríxçı-ğälim ide.

[üzgärtü] Tormış

Nuríxan Fättax 1928. yılnıñ 25. Öktäberendä Küçtawıl (bügenge Başqortstannıñ Yañawıl cirlegendä) digän Tatar awılında igençe ğäiläsendä tua.

1946. yılda Yañawıldağı Tatar urta mäktäben tämamlağannan soñ, Qazan däwlät üniversitäteneñ «Tatar tele häm ädäbiäte» bülegendä uqí.

Nuríxan Fättax, ädäbiät belän balaçaqtan qızıqsınıp, mäktäptä uqığanda uq şiğerlär, xikäyälär yaza başlí. Talíb yıllarında xalıq ícat öränü säfärlärendä qatnaşa, xalıq ícatı äsärlären cía, xalıqnıñ söyläm tele üzençäleklären, anıñ yolaların, ğöref-ğädätlären häm borınğı taríxí riwäyätlären bik mawığıp öyränä.

1951. yılda üniversitätne tämamlağaç 1952. yılğa qädär Tatarstan kitap näşriäteneñ yäşlär-balalar ädäbiäte bülegendä möxärrir, wä 1952.-1953. yıllarda Çistay şähärendä «Stalin bayrağı» gäcitendä tärcemäçe bulıp eşli.

1953. yılnıñ Mayınnan, yañadan Qazanğa qaytıp, qalğan böten ğömeren hönärle yazuçılıq eşenä bağışlí.

Anıñ berençe şiğerläre 1944. yılda «Sowet ädäbiätı» (xäzerge «Qazan utları») jurnalında, wä berençe xikäyäläre 1948. yılda «Bezneñ xikäyälär» isemle kümäk cíıntıqta dönya kürä.

1955. yılda ul «Sezneñçä niçek?» atlı berençe romanın tämamlí.

1950. yıllar urtalarında, Qazaqstan dalalarında çiräm cirlärne üzläşterü başlanğaç, Nuríxan Fätğax berniçä ay buyı Pavlodar ölkäsendäge «Qazan» sovxozında eşli. Tatarstannan kilgän çiräm kütärüçelär belän tormışnıñ ber «qazanı»nda qayní. Şul uq waqıtta cirle xalıq – Qazaqlarnıñ tormış-könküreşläre belän dä yaqınnan tanışa. Şularnıñ näticäse bularaq, 1962. yılda «Bala küñele dalada» isemle zur romanı yazıla. Bu äsäre häm annan soñ medisin xezmätkärläre tormışınnan alıp ícat itelgän «Mödir Sacidä» äsäre belän Nuríxan Fättax üzen Tatar şiğriätenä üzençälekle şiğri ber tös, ähäñ alıp kilgän qäläm ostası itep tanıta.

1960. yıllardan başlap yazuçı üzeneñ töp íğtíbarın Tatar ädäbiätendä kütärelmägän çiräm xälendäge taríxqa yünältä. Ädipneñ «İtel suı aqa torur», «Sızğıra torğan uqlar» roman-trilogísı, «Qol Ğäli» wä «Sarmat qızı Särinä» isemle tragediläre, «Yıraq ğasırlar awazı», «Şacärä», «Yazık bogov i faraonov» isemle fänni xezmätläre küpyıllıq ezlänüläre näticäse.

Nuríxan Fättax balalar ädäbiätendä häm ädäbi tärcemä ölkäsendä dä küp eşläde. Balalar öçen ul «Tegermändä», «Öç tuğan», «İrek, Almas häm Cälil», «Bezneñ babay» isemle xikäyä cíıntıqları çığardı, «Encele ürdäk» isemle äkiät yazdı.

Ädip Tatar telenä Urıs yazuçıları B.Jitkov'nıñ xikäyä cíıntıqların, İ.Vasilev'nıñ «Zvezda» äsären, Frans klassik yazuçıları Victor Gugonıñ "Otverjenníı" romanın, O.Balzak'nıñ "Otes Gorio" romanı belän saylanma xikäyälären tärcemä itte.

Nuríxan Fättax 1965 yıldan SSDB wä Tatarstan Yazuçılar berlege äğzäse ide.

2004. yılnıñ 18. Febrälendä, ozaqqa suzılğan qatı awırudan soñ, 76-yäşle Nuríxan Fättaxnıñ tınğısız yöräge tibüdän tuqtadı.

[üzgärtü] Büläklär

Ädäbiätebezne üsterüdäge zur xezmätläre öçen Nuríxan Fättaxqa 1976. yılda "RSFSRnıñ atqazanğan mädäniät xezmätkäre" digän maqtawlı isem birelde.

1994. yılda «Sızğıra torğan uqlar» roman-trilogísı öçen Tatarstannıñ Ğ.Tuqay isemendäge Däwlät bülägenä, 1998. yılda «Tatarstan Republígınıñ xalıq yazuçısı» digän äberuylı isemgä layıq buldı.

Taríxnı xalıqqa qaytaru ölkäsendäge küp sanlı xezmätläre öçen Nuríxan Fättaxqa Anglianıñ Cambridge'dağı xalıqara biografik üzäk tarafınnan «1992 yıl keşese» iseme birelde.