Behbudiy, Mahmudxo`ja
Vikipediya, ochiq ensiklopediya
MAHMUDXO`JA BEHBUDIY (1875-1919)
Jadidchilik harakatining darg`asi, buyuk ma'rifatparvar Mahmudxo`ja Behbudiy 1875-yilning 19-yanvarida Samarqandda ruhoniy oilasida tug`ildi. Tog`asi Muhammad Siddiq yordamida xat-savod chiqaradi. Eski maktab-madrasada o`qiydi. Arab tilini o`rganadi. Qozixonalarda mirzalik, qozilik vazifalarida ishlaydi. 1893—1900-yillarda Makkaga haj safariga boradi. 1903—1904-yillarda Moskva, Peterburg, keyinroq Qozon, Ufa shaharlariga boradi. 1914-yilda Arabiston, Misr, Turkiya kabi bir qator mamlakatlarda bo`ladi.
U o`z davrining yirik islomshunoslaridan biri, muftilik rutbasiga erishgan zot edi. Behbudiy shu bilan birga hamisha bid'atga qarshi kurash olib bordi va o`z asarlarida dinni to`g`ri tushunishga va targ`ib etishga da'vat etdi. Vaqtii matbuot sahifalarida zamonasining dolzarb mavzulariga bag`ishlangan ijtimoiy-siyosiy, tarixiy-adabiy maqolalari bilan faol ishtirok etadi. Uning 10-yillar Turkiston matbuotida 300 dan ortiq maqolalari e'lon qilingani ma'lum. Ushbu maqolalarning markazida maktab, maorif, madaniyat, ma'rifatparvarlik g`oyalarining targ`iboti turadi. 1913-yilda u Samarqandda "Samarqand" gazetasi va "Oyina" jurnalini tashkil etadi. Har ikkala nashrning asosini ma'rifat-madaniyat, millat va ozodlik g`oyalari tashkil qiladi. U 1911-yili "Padarkush" dramasini yaratdi. Behbudiy yangi usuldagi maktablarning ilk targ`ibotchi va asoschilaridan biri, shuningdek, ana shu maktablar uchun darsliklar ham yaratgan yirik ma'rifatparvardir.
Behbudiy 1917-yilgi fevral va oktabr voqealaridan keyin Turkistonning mustaqil, ozod bo`lishi uchun tinmay kurashdi va shu yo`lda o`z jonini fido qildi. U Turkistonning milliy davlat qurilishi masalasini o`rtaga tashladi. O`z xalqi taraqqiyotini nafaqat ma'rifatda, baiki uning siyosiy maqomining keskin o`zgarishida, o`z mustaqilligini qo`lga kiritishida deb bildi. Uning "Haq olinur, berilmas!" degan so`zlarijadidlarning shioriga aylandi. U Turkiston Muxtoriyatini olqishladi. Uning hukumatiga a'zo sifatida saylandi. Turkiston Muxtoriyati qonga botirilgandan so`ng u siyosatdan bosh tortdi va Samarqandda maorif bo`limi mudiri bo`lib ishladi. Lekin mustaqillik umidlaridan voz kechmadi. Sovetlar hukumatining qirg`inlari, adolatsizliklari avjiga kelganda, bu hoini jahonga ma'lum qilish uchun yo`lga otiangan Behbudiy Buxoro amiri tomonidan hibsga olinib, 1919-yilning bahorida Qarshi shahrida qati etiladi.
M.Behbudiy qabrining qayerdaligi noma'lum
Bu maqola vikifikaziya qilinishi kerak. |
|
Iltimos, bu maqolani vikipediya qoida va yo'llanmalariga muvofiq bezang. |