Trịnh Duy Sản

Bách khoa toàn thư mở Wikipedia

Trịnh Duy Sản (?-1516) là tướng cuối thời Lê sơ trong lịch sử Việt Nam, người làng Sóc Sơn, huyện Vĩnh Lộc, Thanh Hoá, Việt Nam.

Mục lục

[sửa] Tiểu sử

Theo Đại Việt thông sử, Trịnh Duy Sản là cháu nội Trịnh Khả, một công thần khai quốc nhà Hậu Lê và là ngoại thích của vua Lê Tương Dực.

[sửa] Đột kích giết Trần Tuân

Trịnh Duy Sản từng đứng về phe vua Tương Dực trong cuộc chính biến lật đổ vua Lê Uy Mục năm 1509, được phong tước Mỹ Huệ hầu.

Năm 1511, nông dân khắp nơi nổi dậy khởi nghĩa, lớn nhất là khởi nghĩa Trần Tuân ở Sơn Tây. Vua Tương Dực sai Duy Sản mang quân đi đánh Trần Tuân. Duy Sản đánh bị thua trận, thủ hạ chỉ còn 30 người. Ông bèn tập hợp tàn quân, cùng quân sĩ thề cùng nhau đánh giặc, xé áo làm dấu hiệu, rồi nhân lúc chiều tối chia nhau lẻn đến trại của Tuân. Tuân vừa đánh thắng quân triều đình nên chủ quan không phòng bị. Duy Sản cùng 30 người đột kích vào thẳng trong trại, đến nơi Trần Tuân ngồi, đâm chết Trần Tuân.

Giết được Tuân rồi, Duy Sản sai quân đốt 3 tiếng pháo làm hiệu, cánh quân đến tiếp ứng của Nguyễn Văn Lang xông tới đánh giết. Quân Trần Tuân tan vỡ.

Lập được công đầu, Trịnh Duy Sản được phong làm Nguyên quận công, giao coi vệ cẩm y.

[sửa] Đánh đông dẹp bắc

Năm 1512, Lê Hy và Lê Minh Triệt khởi nghĩa ở Nghệ An. Trần Nghi đi đánh bị tử trận. Vua Tương Dực lại sai ông cầm quân đi đánh, dẹp được cánh quân khởi nghĩa này.

Năm 1515, Phùng Cương khởi nghĩa ở Tam Đảo, Duy Sản lại nhận lệnh đi đánh và dẹp được.

Các công thần họ Nguyễn và họ Trịnh đều có công lớn với triều đình, sinh ra ganh ghét nhau. Duy Sản mâu thuẫn với Nguyễn Văn Lang. Sau khi Văn Lang chết rồi, ông càng tỏ ý kiêu căng, cậy thế trong triều hơn.

[sửa] Quyền thần thời loạn

[sửa] Giết vua Tương Dực

Vua Tương Dực ăn chơi truỵ lạc, làm nhiều việc thất đức, bị gọi là “vua lợn”. Trịnh Duy Sản thấy vậy thường can ngăn trái ý vua, Tương Dực bực tức sai đánh Duy Sản bằng trượng.

Trịnh Duy Sản căm tức, ngấm ngầm bàn với thái sư Lê Quảng Độ, thượng thư Trình Trí Sâm cùng nhau bỏ Tương Dực để lập vua khác.

Năm 1516, Trần Cảo khởi binh đánh phá Bắc Giang. Cảo trở thành lực lượng khởi nghĩa mạnh nhất khi đó, xưng làm vua. Duy Sản và các tướng nhân đó chuẩn bị thuyền bè khí giới ở bến Thái Cực[1], nói phao lên là đi đánh Trần Cảo.

Ngày 6 tháng 4 năm 1516 âm lịch, lúc canh hai, Duy Sản đem hơn 3000 quân kim ngô hộ vệ vào cửa Bắc thần. Lê Tương Dực nghe tin, ngỡ là quân Trần Cảo đánh tới, bèn ra cửa Bảo Khánh, đến Cầu Dừa[2] rồi vòng về cửa Nam thành. Đi đến hồ Chu Tước, Tương Dực gặp Duy Sản, bèn hỏi: “Giặc ở phía nào?”

Duy Sản không đáp, quay đi, cười rộ. Vua Tương Dực hoảng sợ quay ngựa bỏ chạy về phía tây. Duy Sản sai võ sĩ cầm giáo chặn vua lại, rồi sai võ sĩ là Hạnh đâm vua ngã xưống đất rồi giết chết. Sau đó ông sai quân mang xác Tương Dực về quán Bắc Sứ, dùng lửa thiêu xác.

[sửa] Dẹp loạn tử trận

Trịnh Duy Sản giết vua tương Dực, cùng các đại thần lập Lê Y là chắt Lê Thánh Tông lên ngôi, tức là Lê Chiêu Tông.

Quân khởi nghĩa Trần Cảo đánh chiếm kinh thành Thăng Long, nhà Lê bỏ chạy ra ngoài. Duy Sản nhận lệnh vua Chiêu Tông thống lĩnh quân thuỷ lẫn quân bộ, hợp sức các tướng tiến đánh kinh thành, vây 4 mặt. Duy Sản đổi hướng đánh từ bến Thái Cực sang bến Đông Hà[3]. Quân Trần Cảo núng thế, nhưng quân Lê vẫn chưa chiếm lại được Thăng Long, bèn chuyển sang vây phía tây.

Trong khi chiến sự kinh thành chưa ngã ngũ thì một tướng ở Sơn Tây là Hà Công Chân muốn tranh công đánh lấy kinh thành, chống lại quân triều đình. Trịnh Duy Sản tự mình mang quân ra chặn đánh, giết chết Công Chân. Sau đó các đạo quân nhà Lê hợp lại phá tan quân Trần Cảo. Cảo phá vây bỏ chạy. Vua Chiêu Tông trở lại kinh đô.

Tháng 8 năm 1516, Trịnh Duy Sản nắm quyền tiết chế các doanh thuỷ bộ, quản lãnh các huyện ở Hải Dương.

Tháng 11 năm 1516, Duy Sản cùng Nguyễn Hoằng Dụ (con Nguyễn Văn Lang) dẫn các tướng đi đánh Trần Cảo ở xã Trâu Sơn, huyện Chí Linh (Hải Dương). Thấy quân sĩ đánh trận mệt mỏi đã lâu mà chưa thắng được địch, ông bèn làm bài hịch văn kích động tinh thần tướng sĩ. Bài văn đó viết bằng chữ Hán, lại được diễn ra văn Nôm để cho mọi người đều hiểu, lời lẽ rất thống thiết.

Tuy nhiên, tình hình ở kinh thành không yên, kỷ luật của tướng sĩ không nghiêm. Các tướng cậy có công làm càn, hoành hành cướp phá ở kinh đô, thả cửa giết người. Duy Sản nghe tin, vội sai con nuôi là Trần Chân, đồng thời là một tướng giỏi, điều bớt quân về kinh để dẹp các tướng làm loạn.

Sau đó quân của Duy Sản đánh nhau giáp lá cà với quân Trần Cảo, tỳ tướng là Hạnh tử trận. Tình hình nguy cấp, quân Trần Cảo tới khiêu chiến, Trịnh Duy Sản muốn ra, các tướng can ngăn nhưng ông không nghe theo, tự mình đi tiên phong đánh vào trại địch. Trần Cảo đặt phục binh, đánh tan quân triều đình. Trịnh Duy Sản cùng Nguyễn Thượng bị Trần Cảo bắt sống mang về hành dinh ở Vạn Kiếp giết chết.

[sửa] Bình luận

Trịnh Duy Sản bị sách Đại Việt thông sử chép vào "Nghịch thần truyện", có thể coi là người khởi đầu cho mối đại loạn thời Lê sơ. Khách quan nhìn nhận bề ngoài, ban đầu Duy Sản là công thần nhà Lê, có công dẹp giặc giã. Khi vua Tương Dực ăn chơi truỵ lạc, làm nhiều việc thất đức, ông đã thẳng thắn can ngăn. Những hành động đó có thể coi là "tôi trung".

Trước khi Duy Sản giết vua Tương Dực, triều đình chỉ phải đối phó với các cuộc khởi nghĩa bên ngoài, việc thí nghịch chỉ diễn ra giữa những người trong hoàng tộc. Sau hành động giết vua của Duy Sản, nhìn vào những sự kiện rối ren thời Lê Chiêu Tông mới thấy hết sự nguy hại khi các đại thần mỗi người một bụng, chia bè cánh đánh giết lẫn nhau và các hoàng đế trở thành những con rối trong tay họ: thiên hạ thực sự đại loạn. Hành động của Duy Sản đã châm ngòi cho tư tưởng "lấn vua", "khinh vua" của các quan văn võ, vốn bấy lâu bị chôn chặt dưới thời các vua anh minh của nhà Lê sơ, nay nhen nhóm và trỗi dậy. Tuy nhiên, người chịu trách nhiệm đầu tiên của cuộc đại loạn thực ra không phải là Duy Sản mà chính là các vua Uy Mục, Tương Dực.

Nếu Trịnh Duy Sản không chết về tay Trần Cảo, ông sẽ tiếp tục là người nắm chính trường. Nhưng cái chết của Duy Sản cho thấy ông không phải là người có đủ tài năng "bình định thiên hạ" như Mạc Đăng Dung sau này. Mạc Đăng Dung nổi lên khi tình hình đã rối ren hơn thời Trịnh Duy Sản cầm quyền nhiều. Xem những sự kiện sau khi ông chết cho thấy các thủ hạ dưới tay ông như Trần Chân, Nguyễn Kính đều là danh tướng một thời, khuynh đảo thiên hạ. Sự càn rỡ của Nguyễn Kính, Nguyễn Áng về sau cũng từ hành động "khi quân" của Trịnh Duy Sản.

[sửa] Chú thích

  1. Nay là chỗ gần phố Hàng Đào, Hà Nội
  2. Tức là Ô chợ Dừa, Hà Nội ngày nay
  3. Tức phố Hàng Chiếu, Hà Nội ngày nay

[sửa] Xem thêm

[sửa] Tham khảo