David Livingstone

Bách khoa toàn thư mở Wikipedia

Livingstone
Sinh 19 tháng 3, 1813
Blantyre, Tô Cách Lan
Mất 1 tháng 5, 1873
Gần Hồ Bangweulu, Zambia
Nghề nghiệp Nhà truyền giáo, nhà thám hiểm

David Livingstone (19 tháng 3, 1813 – 1 tháng 5, 1873) là một nhà truyền giáo người Scotland và thuộc Hội Truyền giáo Luân Đôn và là nhà thám hiểm khám phá khu vực trung Phi. Ông là người châu Âu đầu tiên nhìn thấy Thác Victoria. David Livingstone là nhân vật thứ 98 trong số 100 người Anh vĩ đại nhất thuộc mọi thời đại, theo một cuộc bầu chọn thực hiện bởi BBC trong năm 2002[1]. Có lẽ Livingstone được nhớ đến nhiều nhất do câu hỏi của Henry Morton Stanley khi gặp mặt Livingstone sau một cuộc tìm kiếm cam go, vì lúc ấy mọi người tin rằng Livingstone đã mất tích, “Bác sĩ Livingstone, phải không ạ?”

Mục lục

[sửa] Thiếu thời

David Livingstone sinh ngày 19 tháng 3 năm 1813 tại làng Blantyre, South Lanarkshire, Tô Cách Lan, trong một gia đình được cho là hậu duệ của những người mang họ Livingstone vùng thượng du, trước đó được biết dưới tên Thị tộc Mac Lea. Khi lên mười, cậu bé David phải đến làm việc tại một nhà máy sợi cạnh bờ sông Clyde. Livingstone học Hi văn, y khoa và thần học tại Đại học Glasgow. Khi đang làm việc tại Luân Đôn, Livngstone theo gương một người Tô Cách Lan khác, Robert Moffat, gia nhập Hội Truyền giáo Luân Đôn và được phong chức mục sư.

Dự định ban đầu của Livingstone là gia nhập một tổ chức truyền giáo Kháng Cách để đến Trung Hoa, nhưng Chiến tranh Nha phiến bùng nổ khiến mọi cơ may đặt chân lên vùng đất Á châu này trở nên mong manh, buộc Livingstone phải tính đến những phương án khác. Khi Moffat nhận ra châu Phi là một vùng đất nhiều hứa hẹn cho công cuộc truyền giáo thì Livingstone cũng thay đổi ý định và hướng về châu Phi.

Từ năm 1840 Livingstone làm việc tại Bechuanaland (nay là Botswana) và tìm cách tiến vào Nam Phi nhưng không thành công do sự chống đối của người Boer.

Năm 1845, Livingstone kết hôn với Mary Moffat, con gái của Robert Moffat, dù đang mang thai, Mary cùng đi với David trong các chuyến du hành trong một thời gian ngắn rồi cùng các con trở về Anh. Không lâu sau khi kết hôn, Livingstone bị thương ở tay trái trong một lần bị sư tử tấn công, song ông vẫn tiếp tục tiến sâu vào nội địa, băng qua Sa mạc Kalahari và tìm thấy Hồ Ngami. Trước đó, Livingstone đã học các ngôn ngữ của người dân bản địa và đem nhiều người đến với đức tin Cơ Đốc, cùng lúc ông chứng kiến thực trạng đau buồn của nạn buôn nô lệ, gọi nó là “một sự buôn bán mạng sống con người đáng kinh tởm” và tự hứa sẽ tìm cách chấm dứt tệ nạn này.

David Livingstone
David Livingstone

Trong giai đoạn từ năm 1852 – 1856, Livingstone tổ chức các cuộc thám hiểm sâu vào nội địa châu Phi. Tháng 11 năm 1853 đến tháng 5 năm 1856, Livingstone hoàn tất một cuộc hành trình nối hai bờ biển của châu lục, khởi hành từ Luanda tại cửa sông Zambezi và kết thúc ở bờ biển phía đông. Livingstone là người Âu châu đầu tiên thực hiện chuyến đi dài 4.300 dặm này, cũng là người châu Âu đầu tiên nhìn thấy thác Mosi-oa-Tunya (“khói đang gầm thét”), ông chọn cho nó một tên mới, Thác Victoria, theo tên của Nữ hoàng Victoria. Livingstone cũng là người phương Tây đầu tiên thực hiện cuộc hành trình băng ngang lục địa Phi châu. Mục tiêu của chuyến đi là mở các tuyến đường cũng như khảo sát châu lục này. Những quan tâm khác của Livingstone là mở rộng giao thương và thiết lập các cơ sở truyền giáo tại trung Phi. Phương châm của Livingstone, được ghi dưới chân bức tượng của ông đặt tại Thác Victoria, là “Cơ Đốc giáo, Giao thương và Khai hóa”. Khi ấy ông tin rằng giải pháp giúp hoàn thành các mục tiêu trên là tổ chức cuộc hành trình thám hiểm dòng sông Zambezi. Livingstone trở về Anh Quốc để tìm kiếm sự hậu thuẫn cho ý tưởng này, xuất bản một cuốn sách viết về những chuyến đi của ông và từ nhiệm khỏi Hội Truyền giáo Luân Đôn để tập trung vào những chuyến thám hiểm khám phá châu Phi.

[sửa] Thám hiểm Zambezi

Livingstone trở lại Phi châu trong cương vị người đứng đầu đề án “Thám hiểm sông Zambezi” được tài trợ bởi chính phủ Anh nhằm khảo sát tài nguyên thiên nhiên trong vùng đông nam châu Phi. Khi vượt qua thác Cabora Bassa, Livingstone mới nhận ra rằng lưu thông trên sông Zambezi là hoàn toàn bất khả. Một chuỗi thác lớn đã khiến cuộc hành trình của Livingstone thất bại ngay trong giai đoạn đầu. Cuộc thám hiểm sông Zambezi khởi sự từ tháng 3 năm 1858 và kéo dài đến giữa năm 1864. Livingstone là một nhà lãnh đạo thiếu kinh nghiệm và gặp khó khăn trong kỹ năng điều hành một đề án qui mô lớn. Thomas Baines, một họa sĩ trong đoàn thám hiểm, bị sa thải vì những nghi ngờ về trộm cắp dù Baines bác bỏ cáo buộc này. Ngày 29 tháng 4 năm 1863, Mary, vợ của Livingstone, qua đời vì bệnh sốt rét, nhưng Livingstone vẫn tiếp tục cuộc hành trình cho đến khi bị buộc phải quay về nước Anh vào năm 1864, sau khi chính phủ ra lệnh hủy bỏ cuộc thám hiểm. Cuộc thám hiểm Zambezi được miêu tả trên nhiều nhật báo thời ấy như là một thất bại khiến Livingstone gặp nhiều khó khăn trong nỗ lực tìm kiếm hỗ trợ tài chính cho công cuộc khám phá châu Phi. Tuy vậy, các nhà khoa học từng làm việc dưới quyền Livingstone như John Kirk, Charles Meller và Richard Thornton đã đóng góp những bộ sưu tập dữ liệu lớn về các lĩnh vực như thực vật, sinh thái, địa chất và dân tộc học cho các định chế khoa học tại Anh.

[sửa] Thượng nguồn sông Nile

Tháng 3 năm 1866, Livingstone trở lại châu Phi, lần này ông đến Zanzibar (nay là Tanzania) để bắt đầu cuộc thám hiểm tìm đến thượng nguồn sông Nile. Đây là cuộc hành trình thứ ba cũng là chuyến đi cuối cùng của Livingstone. Cùng với các thổ dân trung thành, Sisu và Chuma, ông tìm đến các hồ Tanganyika, Mweru và Bangewulu. Bản đồ châu Phi dần dần được hình thành trong khi ông cố tìm ra thượng nguồn sông Nile nhưng thất bại.

[sửa] Bệnh tật và từ trần

Henry Morton Stanley tìm gặp David Livingstone
Henry Morton Stanley tìm gặp David Livingstone

Livingstone mắc bệnh và hoàn toàn mất liên lạc với thế giới bên ngoài trong quãng thời gian kéo dài sáu năm. Chỉ có một trong số 44 lá thư ông gởi đi đến được Zanzibar. Năm 1869, nhật báo New York Herald cử Henry Morton Stanley đi tìm Livingstone, sau cùng Stanley tìm gặp Livingstone tại thị trấn Ujiji bên bờ hồ Tanganyika vào tháng 10 năm 1871. Stanley gia nhập đoàn thám hiểm của Livingstone để khám phá vùng đất cực bắc Tanganyika (nay thuộc Tanzania). Tháng 3 năm sau, Stanley rời đoàn.

Mặc cho những lời nài nỉ của Stanley, Livingstone vẫn không chịu rời bỏ Phi châu cho đến khi ông hoàn tất nhiệm vụ.

Ngày 1 tháng 5 năm 1873, Livingstone từ trần tại ngôi làng của Tù trưởng Chitambo ở Illala đông nam Hồ Bangwelulu (nay là Zambia) do mắc bệnh sốt rét và do xuất huyết nội bởi bệnh lỵ (dysentery). Quả tim của Livingstone được chôn dưới gốc cây Mvula gần nơi ông lâm chung. Thi thể của Livingstone được các thổ dân từng là bạn đồng hành với ông trong những cuộc thám hiểm trước đó mang đi vượt qua 1.000 dặm đến Zanzibar, từ đó được đưa về Anh và an táng tại Điện Westminster (Westminster Abbey).

[sửa] Livingstone trong văn hóa nghệ thuật

Đài Tưởng niệm David Livingstone tại Thác Victoria
Đài Tưởng niệm David Livingstone tại Thác Victoria
  • Một xuất phẩm điện ảnh mang tên Stanley và Livingstone đã được trình chiếu, với Cedric Hardwicke trong vai Livingstone và Spencer Tracy trong vai Stanley, thuật lại những hoạt động của Livingstone tại châu Phi.
  • ”Dr. Livingstone, I Presume”, một ca khúc trong album In Search of the Lost Chord của Moody Blues, phát hành năm 1968.
  • Mountains of the Moon, một cuốn phim trình chiếu năm 1990, trong đó Bernard Hill thủ vai Livingstone.

[sửa] Tưởng niệm

Thành phố Livingstone ở Zambia, thị trấn Livingstonia ở Malawi và Thác Livingstone trên sông Congo được đặt theo tên ông, còn Thành phố Blantyre, Malawi được đặt theo một địa danh ở Tô Cách Lan, nơi sinh trưởng của Livingstone.

[sửa] Tham khảo

  • Holmes, Timothy. Journey to Livingstone: Exploration of an Imperial Myth. Edinburgh: Canongate Press, 1993.
  • Jeal, Tim (1973). Livingstone, 427p, London: Heinemann. ISBN 0-434-37208-0.
  • Martelli, George. Livingstone's River: A History of the Zambezi Expedition, 1858-1864. London: Chatto & Windus, 1970.
  • Ross, Andrew C. David Livingstone: Mission and Empire. London and New York: Hambledon and London, 2002.
  • Nourbese Philip, Marlene. Looking for Livingstone: An Odyssey of Silence, Toronto: The Mercury Press, 1991.
  • Livingstone, David. Dernier Journal. Arléa, 1999 – ISBN 2-86959-449-6 (tiếng Pháp)
  • Eynikel, Hilde. Mrs. Livingstone: een biografie. Davidsfonds, 2005, 487 pages - – ISBN 90-5826-347-9 (tiếng Hà Lan)
  • Livingstone, David [1857] (1905). Journeys in South Africa (or Travels and Researches in South Africa (book), London: The Amalgamated Press Ltd..

[sửa] Liên kết ngoài