Giáp Hải
Bách khoa toàn thư mở Wikipedia
Giáp Hải (1515? - 1585?), sau đổi tên là Giáp Trừng, hiệu Tiết Trai, người làng Dĩnh Kế, huyện Phượng Nhãn (nay thuộc xã Dĩnh Trì, huyện Lạng Giang, tỉnh Bắc Giang), còn gọi là Trạng Kế hay Trạng Ác- do tính ông rất ngay thẳng. Ông đỗ Trạng nguyên năm Đại Chính thứ 9, Mậu Tuất (1538), đời Mạc Thái Tông, làm quan đến Thượng thư bộ Lại kiêm Đông các Đại học sĩ, Nhập thị Kinh diên, tước Kế Khê Bá, Luân Quận Công. Không rõ năm tháng mất, nhưng phải sau năm 1566, do năm này ông còn đi đón Lê Quang Bí đi sứ nhà Minh trở về (theo Đại Việt Sử ký Toàn thư). Sáng tác của ông hiện nay cũng không rõ là có bao nhiêu, nhưng có một cuốn được Khâm định Việt sử Thông giám Cương mục nhắc tới là Bang giao bị lãm.
[sửa] Huyền thoại
Xung quanh cuộc đời ông có khá nhiều huyền thoại. Như chuyện cha, mẹ ông là người ở Bát Tràng, Gia Lâm, Hà Nội, khi ba tuổi ông bị một phú thương bắt cóc đưa lên Phượng Nhãn. Hay chuyện ông lấy một người vợ là con gái Nam Hải Long Vương v.v. Chẳng hạn một trong các giai thoại về ông hiện đang lưu truyền tại Bát Tràng, Gia Lâm như sau:
- Trạng nguyên Giáp Hải tên đầy đủ là Hà Giáp Hải. Cha đẻ của ông là người họ Hà - làng Bát Tràng. Mẹ đẻ của ông là người làng Phụng Công, huyện Văn Giang, tỉnh Hưng Yên. Truyền thuyết kể lại rằng : Mẹ của Giáp Hải là một người phụ nữ bán hàng nước bên cạnh bến sông, một hôm có một thày tướng người Hoa ghé quán nước của bà và có nói rằng "Phong thủy của quán không được tốt, phía trước mặt quán nên đào một cái hố, hàng ngày mang rác đến đổ vào cái hố đấy thì công việc làm ăn sẽ rất thuận lợi". Ông ta còn dặn bà "Sau này, nếu có người đội nón sắt xin tá túc thì bà không nên từ chối". Bà làm theo lời ông thày Tàu dặn, quả nhiên công việc buôn bán của bà gặp rất nhiều thuận lợi. Bỗng một đêm mưa gió, có một người đàn ông gõ cửa quán nhà bà giới thiệu là người họ Hà - làng Bát Tràng xin vào tá túc, nhìn lên đầu thấy đội một cái chảo sắt, bà liền mở cửa cho vào ngủ nhờ. Tới gần sáng thì người đàn ông bị cảm và chết, bà sợ quá liền mang xác đến chôn tại hố rác trước quán. Sau này, bà sinh được một người con trai kháu khỉnh, có 7 chấm sao ở lòng bàn chân.
- Khi Giáp Hải lớn chừng 2 - 3 tuổi, bị bắt cóc và đem bán cho một người họ Phạm ở Bắc Giang làm con nuôi. Sau này, ông họ Phạm này nuôi Giáp Hải khôn lớn, ăn học thành người, thi cử đỗ đạt về quê. Ông được người cha nuôi kể lại chuyện nên tìm lại quán nước bên bến sông tìm mẹ. Khi gặp nhau, bà mẹ chỉ ngờ ngợ và hỏi đến 7 chấm sao ở lòng bàn chân và hai mẹ con nhận ra nhau. Được mẹ cho biết, bố là người Bát Tràng, Giáp Hải tìm về quê. Để không bị "thấy người sang bắt quàng làm họ" ông giả làm người tù tội, đeo gông đeo xích về để tìm người thân. Nhưng do sợ bị liên lụy, không ai dám nhận ông là người thân. Trạng Hải đã rút kiếm chặt vào cột đình Bát Tràng và thề rằng "Làng Bát Tràng từ nay không có Trạng". Quả thật, từ thời sau đó, nhiều người Bát Tràng chỉ đỗ đạt cao nhất là Tiến sĩ, không còn ai đỗ Trạng nguyên nữa.
[sửa] Sách đá
Năm 1998, một nhóm công nhân đã phát hiện một hòm đá hình chữ nhật tại xã Dĩnh Trì. Hòm đá gồm hai phiến đá nhẵn chồng khít lên nhau. Phần áp mặt vào nhau của hai phiến đá có văn bản viết bằng chữ Nho. Sau khi dịch nghĩa, người ta biết đây là di văn của Giáp Hải, được ông soạn kỹ càng rồi yểm xuống mộ Khánh Sơn tiên sinh (cha đẻ Giáp Hải) vào năm Tân Dậu, 1549. Một điều thú vị là phần nắp đậy có những dòng chữ viết thêm cho biết ngôi mộ đã được chuyển từ núi Ngò về xã Dĩnh Trì hiện nay như thế nào. Như vậy, việc tranh cãi ông là người Bắc Giang hay Hà Nội (ngày nay) có lẽ sẽ đi đến hồi kết.
49 Trạng nguyên Việt Nam |
---|
Nguyễn Hiền | Trần Quốc Lặc | Trương Xán | Trần Cố | Bạch Liêu | Lý Đạo Tái | Đào Tiêu | Mạc Đĩnh Chi | Đào Sư Tích | Lưu Thúc Kiệm | Nguyễn Trực | Nguyễn Nghiêu Tư | Lương Thế Vinh | Vũ Kiệt | Vũ Tuấn Thiều | Phạm Đôn Lễ | Nguyễn Quang Bật | Trần Sùng Dĩnh | Vũ Duệ | Vũ Tích | Nghiêm Hoản | Đỗ Lý Khiêm | Lê Ích Mộc | Lê Nại | Nguyễn Giản Thanh | Hoàng Nghĩa Phú | Nguyễn Đức Lượng | Ngô Miễn Thiệu | Hoàng Văn Tán | Trần Tất Văn | Đỗ Tống | Nguyễn Thiến | Nguyễn Bỉnh Khiêm | Giáp Hải | Nguyễn Kỳ | Dương Phúc Tư | Trần Văn Bảo | Nguyễn Lượng Thái | Phạm Trấn | Đặng Thì Thố | Phạm Duy Quyết | Phạm Quang Tiến | Vũ Giới | Nguyễn Xuân Chính | Nguyễn Quốc Trinh | Đặng Công Chất | Lưu Danh Công | Nguyễn Đăng Đạo | Trịnh Huệ |