Đặng Trần Thường

Bách khoa toàn thư mở Wikipedia

Đặng Trần Thường (1759-1813), người huyện Chương Đức (nay là huyện Chương Mỹ, Hà Đông), đậu sinh đồ về cuối đời nhà Lê. Sau khi nhà Lê mất, không chịu ra làm quan với nhà Tây Sơn mà vào Gia Định, theo giúp Nguyễn Ánh lập nhiều công trạng làm đến chức Tán lý. Bình định xong, lĩnh chức Binh bộ Bắc thành, rồi được triệu về kinh làm Binh bộ Thượng thư. Sau vì có lỗi, phải bắt giam trong ngục, làm bài phú Hàn Vương Tôn phú; sau bị tội giảo[1].

Tương truyền, ông và Ngô Thời Nhiệm có xích mích và hai ông có đôi câu đối nổi tiếng khi Ngô Thời Nhiệm bị tội đánh trước cổng Văn Miếu-Quốc Tử Giám sau khi nhà Tây Sơn đổ, câu đối như sau:

Ai công hầu, ai khanh tướng, vòng trần ai, ai đã biết ai
Thế Xuân Thu, thế Chiến Quốc, dù thời thế, thế thời phải thế

[sửa] Chú thích

  1. Dương Quảng Hàm, Việt Nam thi văn hợp tuyển, Trung tâm học liệu Bộ Giáo dục xuất bản, Sài Gòn, 1968; trang 103

Đặng Trần Thường có tài văn học, lúc Ngô Thì Nhậm (Ngô Thời Nhiệm) được vua Quang Trung trọng dụng thì Đặng Trần Thường đến xin Nhậm tiến cử. Trông thấy vẻ khúm núm làm mất phong độ của kẻ sĩ, Ngô Thì Nhậm thét bảo Thường:

- Ở đây cần dùng người vừa có tài vừa có hạnh, giúp vua cai trị nước. Còn muốn vào luồn ra cúi thì đi nơi khác.

Đặng Trần Thường hổ thẹn ra về, rồi mang khăn gói vào Nam, phụng sự Nguyễn Phúc Ánh (Gia Long), làm đến Bình Lộ Thượng Thư. Một lần, vì làm gian Sắc phong thần cho Hoàng Ngũ Phúc làm tướng nhà Trịnh vào bậc phúc thần, triều đình kết án phải tội chém. Nhưng rồi Thường lại được tha. Đặng Trần Thường trước có hiềm khích với Lê Chất, nên Chất mới bới những việc sai phạm của Thường như khi ra coi tàu binh ở Bắc Thành, có giấu thuế đầm ao và dinh điền. Thường lại bị bắt giam. Trong ngục, Trần Thường tỏ ý mỉa mai, đến tai đình thần, nên khi kết án, đình thần xử tội giảo.[1] Tương truyền Đặng Trần Thường ở trong ngục có làm bài Hàn Vương Tôn Phú bằng quốc âm để ví mình như Hàn Tín đời Hán .


Khi thay đổi triều đại, Đặng Trần Thường vì mối tư thù cá nhân trước đó với Ngô Thì Nhậm nên đã cho tẩm thuốc độc vào roi mà đánh Ngô Thì Nhậm. (Theo Việt Nam sử lược và Quốc Triều Chỉnh Biên)

Câu đối nổi tiếng của 2 ông:

Đặng Trần Thường (mỉa mai): Ai công hầu, ai khanh tướng, trong trần ai, ai đã biết ai

Ngô Thì Nhậm (khảng khái): Thế Chiến Quốc, thế Xuân Thu, gặp thời thế, thế thời phải thế