Bộ Đà điểu

Bách khoa toàn thư mở Wikipedia

?
Bộ Đà điểu
Hai con đà điểu ở miệng núi lửa Ngorongoro

Hai con đà điểu ở miệng núi lửa Ngorongoro
Phân loại khoa học
Giới (regnum): Animalia
Ngành (phylum): Chordata
Lớp (class): Aves
Siêu bộ (superordo): Paleognathae
Bộ (ordo): Struthioniformes
Latham, 1790
Các họ
Struthionidae(đà điểu châu Phi)
Rheidae (đà điểu chân ba ngón)
Casuariidae (đà điểu Úc)
†Aepyornithidae (chim voi)
†Dinornithidae (moa)
Apterygidae (ki vi)

Bộ Đà điểu (Struthioniformes) là một nhóm các loài chim lớn, không bay có nguồn gốc Gondwana, phần lớn trong chúng hiện nay đã tuyệt chủng. Không giống như các loài chim không bay khác, các loài đà điểu không có xương chạc trên xương ức của chúng và như thế thiếu nơi neo đủ mạnh cho các cơ cánh của chúng, vì thế chúng không thể bay được mặc dù chúng có các cánh phù hợp cho việc bay lượn.

Phần lớn khu vực đại lục Gondwana cổ đã do các loài đà điểu chiếm lĩnh, hoặc có chúng cho đến thời gian tương đối gần đây.

Mục lục

[sửa] Các loài còn sống

  • Đà điểu châu Phi là loài đà điểu lớn nhất hiện còn tồn tại. Thành viên lớn nhất của loài này có thể cao tới 3 m, cân nặng 135 kg và chạy nhanh hơn ngựa.
  • Đà điểu Úc hay chim ê mu là loài đứng thứ hai về kích thước, cao tới 2 m và cân nặng khoảng 60 kg. Giống như đà điểu châu Phi, nó chạy nhanh, là loài chim đầy sức mạnh của đồng bằng và miền rừng.
  • Cũng có nguồn gốc ở Australia và các đảo phía bắc là ba loài đà điểu đầu mèo. Chúng ngắn hơn ê mu và có cơ thể rắn chắc, đà điểu đầu mèo ưa thích các cánh rừng nhiệt đới rậm rạp. Chúng có thể rất nguy hiểm khi bị dồn vào thế bí hay khi chúng bị bất ngờ. Tại New Guinea, trứng của đà điểu đầu mèo bị lấy đi và cho nở thành con non để ăn thịt như là một loại đặc sản, mặc dù có (hay có lẽ do) những rủi ro mà chúng gây ra đối với tính mạng con người.
  • Các loài chim chạy nhỏ nhất là sáu loài chim ki vi ở New Zealand. Ki vi có kích thước cỡ như gà, chúng nhút nhát và nóng tính. Chúng làm tổ trong các hang sâu và sử dụng cơ quan khứu giác phát triển cao để bới đất nhằm tìm kiếm các loài côn trùng nhỏ. Ki vi đáng chú ý vì chúng đẻ trứng có tỷ lệ rất lớn so với kích thước cơ thể. Trứng chim ki vi có thể tương đương với 15- 20 % trọng lượng cơ thể chim mái.
  • Nam Mỹ có hai loài đà điểu chân ba ngón với kích thước trung bình, chạy nhanh trên những cánh đồng hoang ở Nam Mỹ. Các cá thể lớn nhất có thể cao tới 1,5 m và cân nặng 20 - 25 kg. (Tại Nam Mỹ còn có 73 loài chim nhỏ và cư trú dưới đất nhưng không phải là không bay được, thuộc họ Tinamidae và chúng có họ hàng xa với đà điểu.)

[sửa] Các loài tuyệt chủng

  • Aepyornis, "chim voi" ở Madagascar, đã từng là loài chim lớn nhất được biết. Mặc dù chúng thấp hơn những con moa cao nhất, nhưng những cá thể to lớn nhất có thể cân nặng tới 450 kg. Có hai loài đã từng tồn tại khi con người di cư đến từ Borneochâu Phi, có lẽ trong thế kỷ 1. Cả hai dường như đã sống sót một thời gian khá dài: loài Aepyornis mullerornis nhỏ hơn có thể đã biến mất trước còn loài Aepyornis maximus to hơn có thể còn tồn tại cho đến tận đầu thế kỷ 17.
  • Họ Dinornithidae (moa) ở New Zealand có 10 loài khác nhau cho đến khi con người bắt đầu xuất hiện nhiều tại đây vào thế kỷ 13 hay sớm hơn. Giống như đà điểu đầu mèo, moa chủ yếu sống trong các cánh rừng không có kẻ thù là các loài các động vật ăn thịt. Chúng được cho là bị tuyệt chủng do sự săn bắn trong vài trăm năm kể từ khi có sự định cư của con người. Tuy nhiên, một số người vẫn cho rằng các quần thể nhỏ có thể vẫn còn tồn tại trong các khu vực hoang vắng biệt lập cho tới thời gian gần đây.

[sửa] Tiến hóa

Các ý kiến truyền thống cho rằng bộ đà điểu đã xuất hiện do tiến hóa tại Gondwana trong kỷ Phấn trắng, sau đó chúng tiến hóa theo các hướng khác nhau do các châu lục mới hình thành trôi dạt ra xa nhau. Các chứng cứ miêu tả theo nhánh cho điều này là đủ mạnh: Các loại đà điểu chia sẻ nhiều đặc điểm về hình dạng như hiện nay để có thể dễ dàng giải thích nhờ thuyết tiến hóa hội tụ. Tuy nhiên, các phân tích gần đây về các biến thể di truyền giữa các loài đà điểu lại mâu thuẫn với điều này: Phân tích ADN dường như chỉ ra rằng các loài chim chạy rẽ ra từ nhau quá gần đây để có thể chia sẻ các đặc điểm chung của tổ tiên tại đại lục Gondwana, và cho rằng ki vi có quan hệ họ hàng gần hơn với đà điểu đầu mèo chứ không phải moa. Tại thời điểm hiện nay, các nghiên cứu vẫn đang tiếp diễn và vẫn chưa có sự giải thích nào được công nhận là đúng hoàn toàn.

[sửa] Các loài viễn tưởng

Chocobo trong loạt trò chơi điện tử Final Fantasy là loài chim viễn tưởng tương tự như các loài chim chạy. Trong các trò chơi này thì chocobo là một dạng phương tiện vận tải,và chúng được cưỡi và kéo xe tương tự như ngựa.

Đáng chú ý là roc (từ tiếng Ba Tư: رخ - rokh) thời Ả Rập trung cổ, theo truyền thuyết là loài chim tương tự như các loài đà điểu và đủ lớn để có thể nhấc bổng cả voi. Theo vài nguồn thì nó chính là đà điểu châu Phi. Quân xe trong cờ vua có lẽ có nguồn gốc từ đây.

[sửa] Liên kết ngoài

Wikibooks
Wikibooks Cookbook có thêm thông tin về chủ đề này: