Người Khách Gia

Bách khoa toàn thư mở Wikipedia

Về ngôn ngữ hay phương ngữ, xem Tiếng Khách Gia.

Khách Gia, hay Hakka, (chữ Hán: 客家; pinyin: kèjiā; nghĩa đen là "các gia đình người khách") là một tộc người Hán có tổ tiên được cho là gốc gác ở khu vực các tỉnh Hà Nam và Sơn Tây ở miền bắc Trung Quốc cách đây 2700 năm. Họ đã di cư xuống phía nam vì bất ổn, loạn lạc và sự xâm lấn ngoại bang từ thời nhà Tấn (265-420). Những cuộc di cư tiếp theo diễn ra vào cuối thời nhà Đường khi Trung Quốc bị chia năm xẻ bảy, vào giữa thời nhà Tống, rồi làn sóng người tị nạn tràn xuống phía nam khi người Nữ Chân chiếm được kinh đô Tống, sau đó là khi nhà Tống bị người Mông Cổ tiêu diệt, rồi khi nhà Minh bị sụp đổ bởi bàn tay người Mãn Châu, tộc người đã tạo lập nên nhà Thanh.

Người Khách Gia đã tham gia tích cực vào cuộc khởi nghĩa Thái Bình Thiên Quốc do Hồng Tú Toàn lãnh đạo.

Hiện nay người Khách Gia tập trung ở các vùng miền Nam Trung Quốc như tỉnh Quảng Đông, tây Phúc Kiến, Giang Tây, nam Hồ Nam, Quảng Tây, nam Quý Châu, đông nam Tứ Xuyên, các đảo Hải NamĐài Loan.

Phụ nữ người Khách Gia không có tục bó chân và nổi tiếng về việc học hành.

Tuy có những khác biệt về ngôn ngữ với cư dân xung quanh nhưng người Khách Gia không được coi là một dân tộc riêng biệt mà chỉ được xem là một bộ phận của người Hán. Ban đầu, người dân địa phương tưởng họ không phải là người Hán nhưng những nghiên cứu về phả hệ đã cho thấy người Khách Gia cũng có tổ tiên chung với dân địa phương.

Ở Việt Nam, người Khách Gia còn được gọi là người Hẹ. (Chú ý: Hẹ cũng là tên gọi khác của người Ngái.)

Mục lục

[sửa] Nguồn gốc tên gọi

Dường như tên gọi "Khách Gia" mới chỉ xuất hiện trong vài thế kỉ gần đây. Thời vua Khang Hi, vùng ven biển phía Nam thường xuyên bất ổn vì sự quấy phá và gây hấn của những người thuộc phong trào "Phản Thanh phục Minh". Tới khi dẹp tan phong trào này, Khang Hi thi hành các chính sách khuyến khích người dân tại các vùng này tái định cư như cấp phát tiền bạc và một số hỗ trợ khác. Dân bản địa đương nhiên là bất bình với những làn sóng di dân dồn dập tới vùng đất của họ.Vùng ven biển Hoa Nam vốn không màu mỡ và rộng rãi như vùng đồng bằng Hoa Trung, nhưng điều đó không ngăn cản những cư dân bản địa chống đối mạnh mẽ và quyết liệt những nhóm dân mới tới. Những di dân này bị đẩy tới rìa của những vùng đất màu mỡ, thậm chí bị đẩy lên các vùng trung du và miền núi. Cái tên "Khách hộ" (客戶, kèhù) có thể được sử dụng như một lối gọi mang tính miệt thị, nhưng chủ yếu và rõ ràng hơn, nó mang tính chỉ định những di dân mới, kèm theo một "thông điệp" rõ ràng về quan hệ "người mới-người cũ", "chủ-khách".

Dần dà, với sự ổn định đời sống và chính trị trong suốt một thế kỉ từ đời Khang Hi cho tới đời Càn Long, quan niệm chống đối và phân biệt giữa những nhóm dân cư cũ-mới đã dịu đi nhiều. Bản thân những con cháu của những người di dân đã chấp nhận cái tên "Khách Gia" vốn được coi như một sự phân biệt để gọi mình.

Cho tới thời điểm đó, người Khách Gia vẫn còn giữ được những điểm rất độc đáo và đặc sắc trong lối sống và văn hóa của họ. Thí dụ, một người Khách Gia khi nhổ cỏ cho lúa vẫn không nhoài người xuống đất, dẫu cho như vậy sẽ khiến họ làm việc dễ dàng hơn, vì theo quan niệm của họ, đã là một người Khách Gia có tự trọng thì không được quỳ trên đất của người Mãn Thanh.

[sửa] Người Khách Gia ở Phúc Kiến

Thổ lâu tại huyện Vĩnh Định, Quảng Đông
Thổ lâu tại huyện Vĩnh Định, Quảng Đông

Người Khách Gia ở Phúc Kiến có lối kiến trúc đặc sắc có tên là "thổ lâu" (土樓), theo nghĩa đen là "tòa nhà bằng đất". Bởi lẽ họ là người mới định cư, nên tại đây họ chủ yếu sinh sống trên những vùng bán sơn địa và thường bị trộm cắp quấy phá. Căn nhà của họ thể hiện rõ sự phòng bị trộm cắp này: các ngôi nhà ở nhưng được thiết kế rất chắc chắn và kín kẽ với duy nhất một lối ra vào và không có cửa sổ tại tầng trệt. Lần lượt từ thấp lên cao, các tầng thường có những nhiệm vụ là chỗ ở cho gia súc, gia cầm, chỗ đựng lương thực; từ tầng hai trở lên thì được dùng làm nơi ăn ở cho thành viên trong gia đình.

[sửa] Người Khách Gia ở Quảng Đông

Ở Quảng Đông, người Khách Gia cư trú chủ yếu ở khu vực phía đông tỉnh này, nhất là ở vùng Hưng - Mai (Hưng Ninh - Mai Huyện). Cũng giống như bà con của họ ở Phúc Kiến, người Khách Gia ở vùng Hưng - Mai đã phát triển các phong cách kiến trúc riêng độc đáo, nổi tiếng nhất là "vi long ốc" (tiếng Hán: 圍龍屋 wéilóngwū) và "tứ giác lâu" (tiếng Hán: 四角樓 sìjǐaolóu).

[sửa] Người Khách Gia ở bên ngoài Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa

Khách Gia là một trong những nhóm người "di động" nhất trong cộng đồng người Hoa. Họ cư trú ở khắp nơi trên thế giới, từ châu Á cho tới châu Âu, từ châu Phi cho tới châu Mĩ, thậm chí cả Mĩ La Tinh. Tại châu Phi, họ là một cộng đồng mạnh tại Nam Phi, Tahiti thuộc Pháp (còn được gọi là Pháp Đa Đảo), Maritius, ở Mĩ La Tinh, họ tập trung sinh sống và tạo ra cộng đồng mạnh nhất tại Jamaica. Phần lớn di dân Khách Gia tới Anh có quan hệ với Hồng Kông theo nhiều mức độ: phần nhiều họ sang Anh qua ngả Hồng Kông sau khi đã tới Hồng Kông làm việc và kiếm sống một thời gian hoặc ngắn hoặc dài; một phần khác đã chuyển tới Hồng Kông sinh sống ngay từ khi Hồng Kông bắt đầu trở thành đất của người Anh, nghĩa là bố mẹ của một số người Khách Gia di cư sang Anh đã được sinh ra và lớn lên, hay ít nhất là kiếm sống và trưởng thành trên chính Hồng Kông.

Giống như đa số di dân Trung Hoa khác, cộng đồng Khách Gia lớn nhất vẫn là tại Đông Nam Á, tại Mã Lai, Singapore, Indonesia, Tây Borneo, Thái Lan. Trong một số thời đoạn gần đây, chủ yếu là từ khi Indonesia xâm chiếm và biến Đông Timo thành tỉnh thứ 27 của mình, phần lớn người Khách Gia cũng như các cộng đồng Hoa kiều khác đã rời khỏi Đông Timo. Theo một số tài liệu thì sau khi rời khỏi Đông Timo, phần lớn những người này đã cố gắng tái định cư tại Úc bằng nhiều phương pháp, kể cả bằng việc nhập cư lậu.

Nhìn trên bình diện chung thì người Khách Gia hải ngoại không thành công bằng những người di dân Trung Hoa có gốc gác Phúc Kiến và một phần nào đó là những người có gốc Quảng Đông.

Tại đảo Đài Loan, người Khách Gia chiếm 15% trên tổng số 22,9 triệu dân (xem thêm Đài Loan nhân khẩu học). Trong những thời đoạn của thế kỉ 18, 19 đã có một số va chạm vũ lực giữa người Khách Gia và người Hoklo, phần là do mâu thuẫn kinh tế, phần là do mâu thuẫn chính trị. Sơ khởi của những mâu thuẫn này là sự thiếu tin tưởng lẫn nhau giữa hai cộng đồng. Tuy vậy, nhìn chung thì vẫn có những mối quan hệ cá nhân giữa hai nhóm người này. Điều này thể hiện ngay trong cách xưng hô của hai tộc người. Tỉ dụ như, trong tiếng Khách Gia, chữ "cô gái Hoklo", "ho-ló-mà", vừa mang nghĩa là "cô chủ", vừa mang nghĩa "cô em" hoặc bỡn cợt hơn, "cô ả, nhân tình". Còn trong tiếng Hoklo, chữ "keh-kia", chỉ một anh chàng Khách Gia có nghĩa là "anh chàng đối tác của chị em".

[sửa] Những người Khách Gia nổi tiếng

Người Khách Gia đã có một ảnh hưởng khác thường lên tiến trình lịch sử của Trung Quốc và của cộng đồng người Hoa hải ngoại, nhất là trong lĩnh vực lãnh đạo chính trị và cách mạng. Điều này vẫn tiếp tục đúng trong lịch sử hiện đại khi mà một vài nhà lãnh đạo tiếng tăm nhất là người Khách Gia.

Vào những năm 1980-1990, ba đất nước do người Trung Quốc lãnh đạo lại có đồng thời ba lãnh tụ hàng đầu là người Khách Gia: Đặng Tiểu Bình của Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa, Lý Đăng Huy của Trung Hoa Dân QuốcLý Quang Diệu của Singapore.

Ngoài ra, Bác sĩ Tôn Dật Tiên, Đặng Tiểu Bình và Lý Quang Diệu (đều là người Khách Gia) là ba trong số bốn người Trung Quốc được nêu tên trong số 20 người châu Á có ảnh hưởng nhất của thế kỷ 20 theo sự bình chọn của tạp chí Time. Người Trung Quốc thứ tư là Mao Trạch Đông.

[sửa] Các nhà cách mạng và các chính trị gia

  • Thái Bình Thiên Quốc
    • Hồng Tú Toàn (1812-1864; huyện Hoa 花縣, Quảng Đông), Thiên Vương
    • Phùng Vân Sơn, Nam Vương
    • Dương Tú Thanh, Đông Vương
    • Thạch Đạt Khai (huyện Quý 貴縣, Quảng Tây), Dực Vương
    • Lý Tú Thành (huyện Đằng 藤縣, Quảng Tây), Trung Vương
    • Trần Ngọc Thành, Anh Vương
    • Hồng Nhân Can, Can Vương (Thừa tướng)
  • Trung Hoa Dân Quốc
    • Tôn Dật Tiên (1866-1925; Trung Sơn, Quảng Đông), người cha sáng lập Trung Hoa Dân Quốc
    • Gia tộc họ Tống
      • Charlie Tống (1863-1918; Văn Xương, Hải Nam)
      • Chị em họ Tống
        • Tống Ái Linh (1890-1973; Thượng Hải), vợ Khổng Tường Hy
        • Tống Khánh Linh (1893-1981; Côn Sơn, Giang Tô), vợ Tôn Dật Tiên
        • Tống Mỹ Linh (1898-2003; Văn Xương, Hải Nam), vợ Tưởng Giới Thạch
        • Tống Tử Văn (1894-1971; Thượng Hải), thương gia và chính khác Trung Hoa Dân Quốc
  • Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa
    • Trương Quốc Đào (1897-1979; Bình Hương, Giang Tây), thành viên sáng lập, từng là nhà lãnh đạo Đảng Cộng sản Trung Quốc
    • Chu Đức (1896-1976; Yilong, Tứ Xuyên), Tổng tư lệnh, một trong những người sáng lập Quân Giải phóng Nhân dân Trung Quốc
    • Đặng Tiểu Bình (1904-1997; Quảng An, Tứ Xuyên), cố lãnh tụ Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa
    • Hồ Diệu Bang (1915-89; Linyang City, Hồ Nam), cố Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Trung Quốc
    • Diệp Kiếm Anh (1897-1986; Mai huyện, Quảng Đông), Nguyên soái Trung Quốc
    • Tăng Khánh Hồng (1939-, Cát An, Giang Tây), đương kim Phó Chủ tịch nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa
    • Ye Xuanping (Mai Huyện, Quảng Đông), cựu tỉnh trưởng tỉnh Quảng Đông, Trung Quốc
    • Xie Fei, cựu tỉnh trưởng tỉnh Quảng Đông, Trung Quốc
    • Huang Huahua, đương kim tỉnh trưởng tỉnh Quảng Đông, Trung Quốc
  • Trung Hoa Dân Quốc (Đài Loan)
    • Lý Đăng Huy (1923-; huyện Vĩnh Định, Phúc Kiến; sinh tại Đài Loan), cựu Tổng thống Trung Hoa Dân Quốc
    • Trần Thủy Biển (1950-; huyện Triều An, Phúc Kiến; sinh tại Đài Loan), đương kim Tổng thống Trung Hoa Dân Quốc
    • Diệp Cúc Lan (1949-; sinh tại Đài Loan), đương kim Phó Thủ tướng Trung Hoa Dân Quốc
    • Hứa Tín Lương (1941-), lãnh đạo đối lập ở Đài Loan, nhà đồng sáng lập, cựu Chủ tịch của Đảng Tiến bộ Dân chủ Đài Loan
  • Hải ngoại
    • Lý Quang Diệu (1923-; Đại Bộ, Quảng Đông; sinh tại Singapore), sáng lập gia và lãnh tụ của Singapore hiện đại
    • Lý Hiển Long (1952-, Đại Bộ, Quảng Đông; sinh tại Singapore), đương kim Thủ tướng Singapore
    • Hu Tsu Tau Richard (胡赐道 - Hồ Tứ Đạo) 1926-, huyện Vĩnh Định, Phúc Kiến; sinh tại Singapore), cựu Bộ trưởng Tài chính Singapore
    • Yong Pung How (Đại Bộ, Quảng Đông; sinh tại Malaysia), cựu Tổng trưởng Tư pháp Singapore
    • Adrienne Clarkson (tên khai sinh 伍冰枝 - Ngũ Băng Chi), cựu Toàn quyền Canada (sinh tại Hồng Kông)
    • Thaksin Shinawatra (丘達新 - Khâu Đạt Tân), đương kim Thủ tướng Thái Lan (sinh tại Thái Lan)

[sửa] Văn sĩ

  • Văn Thiên Tường, võ quan yêu nước thời Nam Tống, chết dưới tay tướng Mông Cổ là Lí Hằng khi Mông Cổ xâm lược Trung Hoa, được coi là anh hùng dân tộc của Trung Hoa
  • Quách Mạt Nhược (1892-1978), văn sĩ Trung Hoa nổi tiếng, từng là Phó Chủ tịch nước Cộng hòa nhân dân Trung Hoa
  • Hàn Tố Âm (1917-; Tín Dương, Hà Nam), tác giả đương đại của Trung Hoa
  • La Hương Lâm (羅香林) (Hưng Ninh, Quảng Đông), một trong những học giả lớn nhất về văn hóangôn ngữ Khách Gia

[sửa] Nghệ sĩ

  • Lin Fengmian (1900 - 1991; Mai Châu, Quảng Đông), tiếng Khách Gia gọi là Lim Foong Min, là họa sỹ kết hợp nhuần nhuyễn kỹ thuật hội họa phương Tây với hội họa Trung Quốc.

[sửa] Doanh nhân

  • Yong Koon, sáng lập viên của Hoàng gia Selangor, nhà sản xuất các sản phẩm từ thiếc lớn nhất thế giới
  • Aw Boon Haw (Hồ Văn Hổ 胡文虎) và Aw Boon Par (Hồ Văn Báo 胡文豹) (huyện Vĩnh Định 永定縣, Phúc Kiến; sinh tại Myanma)
  • Trương Bật Sĩ (張弼士) (1840-1916; huyện Đại Bộ 大埔縣, Quảng Đông), đại tài phiệt gốc Hoa ở Đông Nam Á, người được kính trọng và tôn vinh vì những đóng góp cho lợi ích của người Hoa hải ngoại trong suốt giai đoạn cuối triều nhà Thanh và đầu kỉ nguyên Cộng hòa
  • Tan Sri Jeffrey Cheah (sinh trưởng tại Malaysia), chủ tịch sáng lập của tập đoàn The Sunway Group of Companies, Malaysia
  • Alan Yau, chủ nhân và sáng lập viên của hệ thống nhà hàng Wagamama, cũng như các nhà hàng Hakkasan và Yauatcha, trong đó Hakkasan và Yauatcha là 2 nhà hàng Trung Hoa tại Anh duy nhất được trao tặng ngôi sao Michelin danh giá

[sửa] Nghệ sĩ giải trí

  • Hồng Kông
    • Trương Quốc Vinh (Mai Huyện, Quảng Đông; sinh tại Hồng Kông), ca sĩ và diễn viên Hồng Kông
    • Châu Nhuận Phát (1955-; Bảo An, Quảng Đông; sinh tại Hồng Kông), diễn viên Hồng Kông và Hollywood
    • Lê Minh (1966-; Mai Huyện, Quảng Đông; sinh tại Bắc Kinh), ca sĩ
    • Alex Man (Bảo An, Quảng Đông; sinh tại Hồng Kông), diễn viên
    • Cherie Chung, diễn viên
    • Trần Tiểu Xuân (陳小春) (Huệ Dương, Quảng Đông; sinh tại Hồng Kông), diễn viên
    • Tằng Chí Vĩ (曾志偉) (Ngũ Hoa, Quảng Đông; sinh tại Hồng Kông), diễn viên
    • Diệp Lệ Nghi (葉麗儀) (Huệ Dương, Quảng Đông; sinh tại Hồng Kông), ca sĩ
    • Diệp Đức Nhàn (葉德嫻) (Huệ Dương, Quảng Đông; sinh tại Hồng Kông), ca sĩ và diễn viên
  • Trung Hoa Dân Quốc (Đài Loan)
    • Hầu Hiếu Hiền (1947-; Mai Huyện, Quảng Đông), đạo diễn điện ảnh
    • Lin Feng Qiao, diễn viên, vợ Jackie Chan
    • Luo Dayou, ca sĩ
    • S.H.E, nhóm nhạc pop nữ Đài Loan
      • Hebe Tien
      • Ella Chen
      • Shino Lin, ca sĩ
  • Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa
    • Huang Wanqiu (Mai Huyện, Quảng Đông), diễn viên chính của bộ phim Trung Hoa kinh điển "Liu San Jie" (Chị Ba Lưu)
  • Singapore
    • Fann Wong, diễn viên, ca sĩ và người mẫu
    • Dick Lee, nhạc sĩ
    • Adrian Pang, diễn viên
    • Celest Chong, diễn viên và ca sĩ
  • Malaysia
    • Eric Moo, ca sĩ
    • Huang Guangliang và Wang Pingguan (Hepo, Quảng Đông), ca sĩ
    • Penny Tai (Haifeng/Lufeng, Quảng Đông; sinh tại Malaysia), ca sĩ
    • Zhang Zhicheng, ca sĩ