Habsburgers

From Wikipedia

Dat artikel ier is nog moa e klêen begun. Ge zyt g'inviteerd vôor ip bewerk'n te klikk'n voe meer encyclopedische kennisse toe te voegn.

Inoud

[bewerk'n] Maximiliaan van Oostenrijk als regent

[bewerk'n] Filips de Schone

Filips de Schone wier geboorn ip de 22sten juni 1478 in Brugge, en is gestorven in Burgos in Spanje ip de 25sten september 1506 achter een korte ziekte. Ie was de zeune van Maria van Bourgondië en van Maximiliaan van Oostenryk. Filips was grave van Vlaandern, Artesië, Henegouwn, Holland, Zeeland, markgrave van Naam, hertog van Gelre, hertog van Brabant, Limburg en Luxemburg. Later wier Filips de troonsipvolger van Kastilië en Aragon.

[bewerk'n] Leven

Al ip zen 4 jaar verloor Filips zen moeder, en wier zen vader in zen platse regent. Filips wier ipgekwikt in Mechelen, an 't hof van zen stiefgrootmoeder Margareta van York, de wewe van Karel de Stoute. In 1494 wier em meerderjarig verklaard, en kwam an de macht.

Ie probeerde de belangen van de Nederlann te verdedigen en de neutraliteit van de Nederlann bie de Frans-Ingelse vrievingen die der ton waren. Da was in tegenstellinge toe de polletiek da zen vader gevolgd hadde. Maximiliaan had assan tegen de karre van de Fransche gereen. Filips liet toe dat d'Ingelsn lakencommerce dein in de Nederlann. Ie paaide de Fransche keunink Charles VIII deur zen lenen Vlaandern en Artesië te verheffen. Ie sloot in 1498 't Verdrag van Parys, womee dat em afzag van zen anspraken ip Bourgondië en Gelre.

Filips zette de centralisatiepolitiek van zen vooroeders vodder. Ie richte in 1504 de Grote Raad van Mechelen weer ip, achter dat die instellinge bie 't begun van 't beleid van zen moeder gedwongen deur de vertegenwoordigers van 't volk was afgeschaft gewist.

In 1496 trouwde Filips met Joanna de Waanzinnige. Zie was de dochter van de zogenaamde "Katholieke Keuningn", keunink Ferdinand van Aragon en keuneginne Isabelle van Kastilië. Deurdat Joanna's broere die troonsipvolger was in Kastilië en Aragon vroeg stierf, wier Filips troonsipvolger in die twee keuninkrykn. Als gevolg dovan veranderde Filips van een neutraliteitspolletiek nor een pro-Fransche-polletiek. 't Kwam zelfs zoverre dat Filips zen vader koste verzoenn met de Fransche keunink over 't hertogdom Milaan.

Tend'n 1504 stierf Filips' schoonmoeder, en liet ie em uutroepen toe Kastiliaanse keunink, ondangs da zen schoonvader do nie mee akkoord gink. Achter Filips' dood in 't najaar van 1506 begoste zen vrouwe Joanna zot te worn wodeure da ze de biename "de Waanzinnige" kreeg.

[bewerk'n] Kinders

Filips en Joanna an tope 6 kinders:

[bewerk'n] Eleonora

°1498 +1558 Keuneginne van Portugal als vrouwe van Emanuel I, en later keuneginne van Vrankryk als vrouwe van Francois I.

[bewerk'n] Karel V

°1500 +1558 Keizer van 't Hilleg Rooms Ryk en keunink van Spanje. Ie was getrouwd met Isabella van Portugal. 

[bewerk'n] Isabella

°1501 +1526 Keuneginne van Denemarkn als vrouwe van Christiaan II

[bewerk'n] Ferdinand I

°1503 +1564, keizer van 't Hilleg Rooms Ryk. Ie was getrouwd met Anna van Ongarije.

[bewerk'n] Maria

°1505 +1558, Keuneginne van Ongarije als vrouwe van Lodewyk II.

[bewerk'n] Catharina

°1507 +1578, keuneginne van Portugal als vrouwe van Johan III.

Achter da Filips gestorven was erfde Karel al Filips gebieden. Karels grootvader Maximiliaan gink ermee akkoord dat Karels tante, Margaretha van Oostenryk landvoogdesse wier.

[bewerk'n] Karel V alias Keizer Karel

[bewerk'n] Filips II

[bewerk'n] D'eirtsertoogn Albrecht en Isabella

[bewerk'n] Filips III

Filips III wier in 1598 als 20-jarige keunink van Spanje, Napels, Secilië, en Portugal achter da zen vader Filips II was gestorven. In dazelfste jaar 1598 wiern de zudelyke Nederlann zuste voôr de doôd van Filips II pseudo-onafhankelyk, onder de heerschappye van Isabella, dochter van Filips II en zuster van de nieuwe keunink Filips III. Ze trouwde met aartshertog Albrecht van Oostenryk. Em most eest nog wel ontpriesterd worn, gezien dat em gewyd was.

Filips III a niet 't karakter lik zen vader. Ie was vele meer ginterseerd in dansen, dichten en jagen dan in polletiek. Ie liet 't regeren grotendeels in an van den hertog van Lerma, zen favoriet of privado.

Filips III et kort achter zen troonsbestyginge de Spaanse commerce met de Noordelyke Nederlann stille geleid. Ie liet de boten van Noord-Nederlanders anslaan en de bemanninge der van gevangen zetten. Ie dei dadde als zet in de 80-jarigen oorlog, mo 't was ne zet die Spanje evenvele zeer dei of de Noordelyke Nederlann. In 1606 et em ton tope met Lerma geprobeerd om overeen te komn over vrede. Via d'aartshertoogn gienk Spinola gaan onderhandeln over een bestand. Eén van de Spaansche voorwaarn was dat de Verenigde Oostindische Compagnie zoe stille geleid worn, mo Johan Van Oldenbarnevelt brocht et bie 't Twaalfjarig Bestand in 1609 zoverre dat de Noordelyke Nederlann under commerce met 't Verre Oosten toch nie moesten stoppen.

In 1618 vloog Lerma met heel zyn gevolg buten an 't hof, en wier als favoriet vervangn deur de graaf-hertog van Olivares.

Filips III stierf in 1621, en liet drie zeuns achter: de 16-jarige kroonprins Filips IV, Carlos en Ferdinand. Dat de keunink meerdere troonsipvolgers achter liet was etwuk die in de geschienisse van de Spaanse monarchie al lange nie meer was gebeurd. Olivares was schuw voe die 'concurrenten voe de troon', en zag ze liefst zo zere meugelyk verre weg. Surtoe Ferdinand omdat dadde nog een snugger gastje was. Ip zen 10 jaar makten z'em aartsbisschop en kardinaal, etwuk die ginne goeie zet was want 't vintje a zen ballen ip de zuste plekke. 't Was ne goeie en gedreven vechter, zowel ip 't slagveld als in bedde. Ie is bekend geworn als de kardinaal-infant. In 1632 wiert em landvoogd van de Nederlann.

[bewerk'n] Filips IV

[bewerk'n] Karel de Behekste

Karel de Behekste (6 november 1661) was de zeune van Filips IV. Ie was 't endresultaat van een lange traditie van inteelt. Ie was do deure zwakzinnig. Daarom regeerde zen moeder als regentesse.

No verluudt kost em zelfs nie veugeln. Je was pertangs wel twee keers getrouwd, eerst met Marie Louise van Orléans, en der achter met Maria Anna van Palts-Neuburg.

Met dat em gin kinders koste kriegen et em bie testament nen erfgenaam angeduud: Filips van Anjou, ne kleenzeune van Lodewyk XIV, keunink van Vrankryk. Achter Karels dood in 1700 is do deure de Spaanse Successieoorlog begost.

Vreed veel grote verwezenlyking zyn der nie te melden van zen regeringe. In 1668 verloor em bie de Vrede van Aken die gesloten wier achter de Devolutieoorlog 12 steden ten voordele van Lodewyk XIV, en in 1678 verloor em bie de Vrede van Nijmegen achter den Hollandsen Oorlog nog meer gebied, Artois en Franche-Comté.