Adolf Hitler

From Wikipedia

Dat artikel es oorsproenkelyk geschreevn in 't Poperiengs.

Adolf Hitler
Adolf Hitler

Adolf Hitler (Braunau am Inn - Ôostnryk, 20 april 1889Berlyn, 30 april 1945) wos e polletieker en uutendelik de dictator van Nazi-Duutsland in 'n Twidd'n Weireldôorlog. En is nôojs effectif verôordêeld, moar en is morêel verantwôordelyk acht voe de dôod va miljoenn mensch'n, oender ander om en bie de zes miljoen Joodn.

Inoud

[bewerk'n] Ze jeugdjoarn

Adolf Hitlers familie kwam, va weerskantn, uut Ôostnryk. Adolf adde drie broers, een oofbroere, twêe zusters en een oofzuster. Vele va nunder zien ol vroeg dôod egoan. 't Wos zekers gèn oantje de vôorstn; e wos zelfs e bètje beschamd. Op schole kost'n redelik goed mee. Têeknn wos ze grôotn obby. E wilde zelfs schilder komn, en doarom goenk'n in 1907 na Weenn. Op d'Academie liet'n ze nem d'r ni deure: dat affroent et'n ni goed kunn verteirn. In Weenn verdient Hitler oendertusschen de kost mè schilderietjes e werksjes ier en doa. Zien haat voe Jood'n en de democrasie is doar ol begunn; in discuusjes zegt'n ol luudop oe dat'n over de diengn peist, en atter etwie nem duft teegn te spreek'n, blaft Hitler nem of.

[bewerk'n] E goein soldoat

By 't begun van 'n Êest'n Weireldôorlog goa Hitler rechtuut bie 't Duuts leger. E lei an 't froent in de streke van Yper. In 't begun krêegn ol rap e grôte oenderscheidieng: 't Yzern Kruus 2de klas. In Mêesn rakt'n gewoend a ze vôoroofd. Na 't schynt latn doarom zijn oar roar volln: om de woende te verduukn. Op 't ende van 'n Ôorlog kriegn 't Yzern Kruus 1ste klas, en dat is e stravve prestoasje voer e geweunn korporoal lik Hitler.

[bewerk'n] Oenderweuge na de macht

Achter 'n Ôorlog rakt Hitler mêer e mêer interesseerd in de polletiek. In dien tied woarn d'r nogol vele partytjes e groeperiengn die polletieke discuusjeoavend'n organiseernde. Hitler goa nar êen van de Deutsche Arbeiterpartei in 1919. E doet doar een êeste toesproake die nogol succes et, en e komt populairder met'n dag. Loater verandert de partie va noame e fusioneert ze met een ander party toet Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei (NSDAP). 't Is met die party da Hitler loater de macht goa grypn. In 1923 probeern ze 't met de Bierkellerputsch. Dat mislukt, en Hitler vliegt de bak in. E krygt 5 joar, moar e moet moa êen joar zittn. Die tyd verdoet'n met 't schryvn van Mein Kampf (vertoald: myn stryd). In dat boek kuj ol leezn wuk dat'n loater van tyd van plan is. In de joarn '20 goat et goed me Duutsland: de economie droait were e bitje, en de menschen en genoeg van ol die extreme partyn. Gelukkiglik voe Hitler gebeurt er in 1929 etwot vrêeds: de Beurzn zakk'n in makoar. 't Gevolg is dat er e masse faillissementn zin. 't Volk en et gin werk, en ze begun were te luustern na mann me simpliestiese oplossiengn lik Hitler. In de verkieziengn van 1932 oalt de NSDAP moa liefst 232 zetels.

[bewerk'n] Va Rykskanselier na dictoater

In 1933 is Hitler Rykskanselier benoemd. Van ton of breidt'n ze macht e bitje met e ki uut. Êest zort'n dat'n 't commando ku voern over 't leger, de Wehrmacht. De Gestapo van Heinrich Himmler zit oek ol rap in ze beuze. En bie 't geweun volk is Hitler 'n eld: omdat de woapnindustrie op vulle toern droait, e bykan iederêen werk in Duutsland. Hitler kut doen wuk dat'n wilt. En êen va ze plan'n is ol de Jood'n weg te krygn. Êest giengn ze wegejoagd zyn (ze klappn'de va ze ollemoale op Madagascar te zett'n), moa loater wos de Endlösung (de uutendelike oplossing) vele gruwelikker: ol de Jood'n, klêen e grôot, most'n uuteroeid zyn.

[bewerk'n] 'n Twidd'n Weireldôorlog

In 'n anloop van de Twidd'n Weireldôorlog lopt olles na wense voe Hitler. En oek in ze Blitzkrieg veroovert'n ol de land'n dat'n anvolt. Moa toen goan d'Amerikoanders nunder d'rmei goan moein. Plus, e makt de grôte foute om Rusland an te volln. In 1942 ol wost dudelik da Duutsland gienk verliezn. Moa Hitler blêef moa deurevichtn, en misdoad'n begoan teegn de mensied. Op e latste zei 't'n zelfs da Duutsland moa hêle kapot moste goan a ze ni sterk enoeg woarn om 'n ôorlog te winn. Op 't latste van 'n ôorlog zat Hitler in e bunker in Berlyn, tope me ze verloofde Eva Braun me wie dat'n nog etrouwd is. Op 30 april 1945 pleegt'n zelfmôord.

[bewerk'n] West-Vlams liedje teegn Hitler

Hitler wos in bykan hêel de weireld veracht, oek in West-Vloandern. Getuge doavan e West-Vlams liedje (te ziengn op de melodie van 't bekende Duutsche liedje Lili Marleen).

Wacht moa toet van 'n zomer,
je goat etwot goa zien,
de Tommies zullen komen,
mè nunder vliegmachienn,
mè sjukula e wittebrôod,
Hitler moe dôod, die stommeklôot,
med ol ze kliettebrôod, med ol ze kliettebrôod

Verkloarieng: Tommies is de bienoame voe d'Iengelsche soldoat'n. Wittebrôod: in 'n tyde van 'n Twidd'n Weireldôorlog moest'n de menschen nunder content stelln mè ersatzproduuct'n. Wit brôod bevôorbeeld wos e luxe.