Rio de Janeiro

vanuit Wikipedia, die vrye ensiklopedie.

Rio de Janeiro

Kaart Wapen
Vlag
 Land Brasilië
 Deelstaat Rio de Janeiro
 Koördinate 22°54' S, 43°11' W
 Stigting 1565
 Oppervlak:  
 - Totaal 1 260 vk km
 Hoogte bo seevlak 31 m
 Bevolking:  
 - Totaal (2005) 6 023 699
 - Bevolkingsdigtheid 4 781/vk km
 Tydsone UTC -2
 - Somertyd UTC -3
 Burgemeester César Maia (PFL)
 Amptelike Webwerf rio.rj.gov.br

Rio de Janeiro [ˌxiudʒiʒaˈneiɾu], die tweede grootste stad in Brasilië en die hoofstad van die gelyknamige deelstaat, lê aan die Guanabarabaai in die suidooste van die land. Die Portugese naam, wat letterlik "Januarierivier" beteken, verwys na die datum van sy ontdekking (1 Januarie 1502) deur die Portugese seevaarder Gaspar de Lemos en sy destydse vergissing - hy het die baai van Rio de Janeiro as die monding van 'n rivier beskou.

Rio de Janeiro het in die tydperk tussen 1763 en 1960 as die administratiewe hoofstad van Brasilië gedien en hierdie funksie daarna aan Brasília in die sentrum van die land afgestaan. Die huidige stadsgebied van Rio de Janeiro het 6 miljoen inwoners, terwyl sowat 11,7 miljoen mense in die metropolitaanse gebied van Rio woon (Januarie 2005). Die bewoners word dikwels Cariocas genoem - volgens 'n term wat uit die taal van die inheemse Tupí-Guaraní-Indiane ontleen is en letterlik "die wit man se hut" beteken.

Die mees bekende bakens van Rio de Janeiro is die Suikerbroodberg (Portugees: Pão de Açúcar), die Christus-standbeeld met 'n hoogte van 38 meter op die bergspits Corcovado en die sandstrand van Copacabana. Rio staan daarnaas bekend vir sy jaarlikse karnaval, wat danksy die kleurryke parades van die plaaslike sambaskole duisende besoekers lok.

Rio is vandag nie net 'n gewilde toeristebestemming nie, maar ook 'n belangrike handel- en nywerheidsentrum, met voedselverwerking, tekstiel-, glas-, porselein- en farmaseutiese nywerhede. Daar is ook 'n groot oliesuiweringsaanleg.

[wysig] Geografie

'n NASA-satellietbeeld van Rio de Janeiro
'n NASA-satellietbeeld van Rio de Janeiro

Rio de Janeiro lê effens noord van die Steenbokskeerkring, langs die westelike kuslyn van die uitgestrekte Guanabarabaai met sy naastenby sewentig eilande en die Atlantiese Oseaan in die suide. Die stadsgebied met 'n totale oppervlakte van 1 260 vierkante kilometer lê in 'n vlakte en word in die noorde en weste deur die steil berge van die Serra do Mar begrens. Net 'n smal strepie land verbind die middestad met die strandoorde in die suide.

Die morros of kaal granietheuwels en berge in die stadsgebied, waaronder ook die Suikerbroodberg op 'n skiereiland in die Guanabarabaai, oorheers die stad net soos die groot aantal strande. Die morros is uitlopers van die Serra do Mar-bergreeks en is in geologiese opsig oorblyfsels van die vroeëre kuslyn. Een van die heuwelreekse verdeel Rio in twee dele, die suidelike stadsgebied met onder meer Ipanema en Copacabana, en die noorde met die historiese stadsentrum en 'n aantal nuwe stadswyke. Die hoogste bergspits met 1 022 meter is die Pico da Tijuca, wat deel uitmaak van 'n uitgestrekte natuurbewaringsgebied.

Naas Rio de Janeiro maak twaalf ander stede en dorpe deel uit van die metropolitanse gebied: Nova Iguaçu, Duque de Caxias, São Gonçalo, Niterói, São João de Meriti, Nilópolis, Magé, Itaboraí, Itaguaí, Paracambí, Maricá en Mangaritiba.

[wysig] Geskiedenis

Die Portugese seevaarder Gaspar de Lemos en sy ekspedisie was die eerste Europeërs, wat op 1 Januarie 1502 in die Guanabarabaai voet aan wal gesit het, en een jaar later is die eerste klein nedersetting, wat net uit 'n aantal hutte bestaan het, naby die huidige Urca gestig. Die Portugese het teen die begin van die 16de eeu nouliks belang gestel in Brasilië en net 'n handjievol belangrike handelsposte langs die kus opgerig. Groter koloniale nedersettings is nie voor die jaar 1530 gestig nie, maar hulle was ver af van Rio de Janeiro in die noorde en suide geleë.

Guanabarabaai, die destydse France Antarctique, in die jaar 1555
Guanabarabaai, die destydse France Antarctique, in die jaar 1555

Dit was die Franse wat destyds kans gesien het om hul eie kolonies in Suid-Amerika te stig. In 1555 het die Franse admiraal Nicolas Durand de Villegaignon met drie skepe en 'n bemanning van 600 tot in Guanabarabaai geseil om die eerste kolonie in die suide van die vasteland te stig, wat later as France Antarctique bekend gestaan het.

Aanvanklik het die Franse net oor 'n fort op die klein eiland Sergipe (wat later herdoop is tot Villegaignon) beskik, maar vir die Portugese was dit rede genoeg om militêr teen die Franse koloniste op te tree. Die eerste aanval onder die leiding van goewerneur Mem de Sá uit Bahia is in 1560 deur die Franse afgeweer, veral danksy die feit dat die inheemse Tamoio-Indiane hulle militêre bondgenote geword het.

Die Portugese owerhede het vyf jaar later 'n tweede ekspedisie onder die leiding van Estácio de Sá, 'n neef van die Bahiaanse goewerneur, vanuit Portugal na Brasilië gestuur om die Franse vir goed te verdryf en 'n militêre basis op te rig. Die fort, wat op 1 Maart 1565 tussen die bergspits Cara de Cão en die Suikerbroodberg het die bakermat van Rio geword. Die vesting, en die dorp, wat ringsom ontwikkel het, is na die Portugese koning São Sebastião do Rio de Janeiro vernoem - dit is nog steeds die amptelike naam van die stad.

Op 20 Januarie 1567 het Estácio de Sá danksy versterkings uit Bahia onder die bevel van Mem de Sá uiteindelik daarin geslaag om die Franse setlaars te verdryf. Die ou fort is afgebreek om plek te maak vir die uitbreiding van die Portugese stad, en reeds teen die einde van die 16de eeu was Rio een van die vier grootste Europese nedersettings in Brasilië. Sy blanke bevolking het in die tydperk tussen 1585 en 1600 vervyfdubbel tot 750 mense. Rio het geleidelik 'n strawwe mededinger van Bahia in die noorde geword.

Met die ontdekking van goud in die gebied van Minas Gerais het Rio vinnig tot die kolonie se beduidendste seehawe ontwikkel, en sy bevolking het tussen 1710 en 1763 gegroei van 12 000 tot 30 000. In 1763 het Rio de Janeiro ook die hoofstad van die Portugese Vise-Koninkryk Brasilië geword. Vir 'n kort periode vanaf 1808 tot by 1821 het Rio selfs as die administratiewe hoofstad van die Portugese moederland gedien, nadat Lissabon deur Franse troepe onder die bevel van Napoléon Bonaparte beset is en die koning João VI (Johan VI van Portugal) Rio as die toevlugsoord van sy hof gekies het.

Toe die Portugese hof in 1821 na Portugal teruggekeer het, het net die prins-regent Pedro in Rio de Janeiro agtergebly. Op 7 September 1822 het Pedro die onafhanklikheid van Brasilië verklaar en homself tot keiser Pedro I van Brasilië laat kroon. Ná die dood van sy vader is hy gevra om na Portugal terug te keer, maar het dit steeds geweier. Keiser Pedro I was in Brasilië steeds ongewild en hy het uiteindelik afstand van die troon gedoen. Sy seun Dom Pedro II is in 1841 as die nuwe Brasiliaanse keiser gekroon, en ná jare van politieke en ekonomiese onstabiliteit het Rio de Janeiro 'n nuwe periode van welvaart beleef.

Straat in Rio de Janeiro
Straat in Rio de Janeiro

Pedro II se dogter, Prinses Isabel, het die eerste stappe gedoen om 'n einde aan die monargie en die ou bedeling te maak. Toe die keiser in 1888 'n besoek aan Portugal afgelê het, het sy op 15 Mei die sogenaamde "Goue Wet" (Lei Aurea) onderteken, waarmee slawerny in Brasilië formeel opgehef is. Die groot landeienaars en slawebesitters het nou ook hulle steun vir die afskaffing van die monargie uitgespreek, en nadat die Brasiliaanse Republiek op 15 November 1889 uitgeroep is, moes die keiserlike gesin na die Portugese moederland terugkeer.

In die tydperk tussen 1890 en 1920 het Rio se bevolking verdubbel tot sowat een miljoen, en 'n tyd lank het die stad met São Paulo as die ekonomiese sentrum van die land meegeding. São Paulo het Rio uiteindelik as die grootste stad en belangrikste nywerheidsentrum verbygesteek. Met die inwyding van die nuwe hoofstad Brasília het Rio de Janeiro in 1960 ook sy posisie as die administratiewe sentrum van Brasilië kwytgeraak.

Nogtans het Rio in die volgende dekades vinnig gegroei, en sy inwoonerstal het teen die middel van die sewentigerjare tot meer as vyf miljoen gegroei, waarvan byna die helfte oorspronklik uit ander Brasiliaanse streke en die buiteland na Rio gekom het. Die onbeperkte groei gaan gepaard met knellende vraagstukke ten opsigte van die arbeidsmark en behuising. Sowat die helfte van die Cariocas woon in plaaslike krotbuurte, die sogenaamde favelas, wat deur misdaad en die groeiende invloed van dwelmmiddelbendes gepla word.

[wysig] Bronne en verwysings

  • Schacht, Siegfried en Heider, Almute: Mai's Weltführer 24: Brasilien. Reiseführer mit Landeskunde. Dreieich: Mai 1998
Hoofstede van Brasilië Brasilië Drapeau du Brésil

Aracaju | Belém | Belo Horizonte | Boa Vista | Brasília | Campo Grande | Cuiabá | Curitiba | Florianópolis | Fortaleza | Goiânia | João Pessoa | Macapá | Maceió | Manaus | Natal | Palmas | Porto Alegre | Porto Velho | Recife | Rio Branco | Rio de Janeiro | Salvador | São Paulo | São Luís | Teresina | Vitória