Estland
vanuit Wikipedia, die vrye ensiklopedie.
|
|||||
Nasionale leuse: geen | |||||
Volkslied: Mu isamaa, mu õnn ja rõõm | |||||
![]() |
|||||
Hoofstad | Tallinn 59°26′N 24°45′E |
||||
Grootste stad | Tallinn | ||||
Amptelike tale | Esties | ||||
Regering | Demokratiese Republiek Toomas Hendrik Ilves Andrus Ansip |
||||
Onafhanklikheid | Van Keiserlike Rusland 24 Februarie 1918 2 Februarie 1920 16 Junie 1940 Van Sowjet Unie 20 Augustus 1991 |
||||
Oppervlakte - Totaal - Water (%) |
1_E10 45 226 vk km (129ste) |
||||
Bevolking - 2005 skatting - Digtheid |
1 332 893 (148ste) 29,8 / vk km |
||||
BBP (PPP) - Totaal - Per kapita |
Soos op 2004 skatting VSA $ 19,23 bn (112de) |
||||
MOI | |||||
Geldeenheid | Estiese kroon (EEK ) |
||||
Tydsone - Somertyd |
EET (UTC+2) EEST (UTC+3) |
||||
Internet TLD | .ee | ||||
Skakelkode | +372 |
Estland is ‘n land in Noordoos-Europa, wat in die weste begrens word deur die Oossee, in die noorde deur die Finse Golf, in die ooste deur Rusland en in die suide deur Letland.
Estland is eeue lank deur Europese moondhede soos die Duitse Orde, Denemarke, Swede, Pole, Rusland en die Sowjetunie oorheers en het - ná 'n kortstondige periode as 'n onafhanklike staat tussen die twee wêreldoorloë - saam met die ander twee Baltiese lande, Letland en Litaue in 1991 onafhanklikheid bereik. Estland het op 1 Mei 2004 aangesluit by die Europese Unie. Dit is die mees noordelike en die kleinste van die drie Baltiese lande. Inwoners praat oorwegend Esties wat nou verwant is aan Fins en - in teenstelling met die ampstale van Letland en Litaue - deel uitmaak van die Fins-Oegriese taalgroep.
Inhoud |
[wysig] Geskiedenis
Die Este het hulle reeds meer as 2 000 jaar gelede in die huidige Estland gevestig. Die eerste historiese bron oor die volk dateer uit die 1ste eeu n.C., toe die Romeinse geskiedkundige na die bewoners van die gebied as Aesti verwys het.
Die gebied van die heidense Estiese stamme is in die 13de eeu deur 'n koalisie van Denemarke en die Duitse Orde verower. Die Dene het in 1219 die nuwe hoofstad Reval (tans Tallinn) gestig en die Westerse kultuur en Christelike godsdiens in Estland ingevoer. Die Dene, wat aanvanklik die noorde van Estland oorheers het, het hulle gebied in 1346 aan die Duitse Orde verkoop, wat voorheen die suide beheer het. Estland het tot by die Orde se ontbinding in 1561 onder die heerskappy van die Duitse ridders en koopmanne van die Hanse-bond gebly. Die landelike bevolking het onder die Duitse bewind in 'n toestand verkeer wat feitlik op lyfeienskap neergekom het.
Noord-Estland is daarna deur Swede beset, en ná die Sweeds-Poolse Oorlog en 'n kortstondige besetting deur Pole het ook die suide volgens die Verdrag van Altmark in 1629 onder Sweedse bewind gekom. Die situasie van die Estiese boerebevolking het in hierdie periode ietwat verbeter.
In 1710 is Lyfland, 'n Baltiese streek, wat oor dele van Letland en Estland gestrek het, deur die Russiese tsaar Pieter I verower. Hierdie besetting is in 1721 met die Verdrag van Nystad erken. Ondanks 'n aantal hervormings het die landelike Duitse adel die plattelandse Estiese bevolking tot by die Russiese Oktoberrewolusie in 1917 oorheers, en ook die welvarende stedelike burgers was merendeels van Duitse afkoms.
In die 19de eeu het Estland se industrialisering 'n aanvang geneem. Spoorweglyne is gebou, en Tallinn het tot 'n beduidende seehawe ontwikkel. Met die ekonomiese opswaai het ook Estland se nasionale bewussyn teen die middel van die 19de eeu geleidelik begin ontwikkel, maar 'n beleid van russifisering het tot politieke onluste en grootskaalse emigrasie, veral na Die Verenigde State en Kanada, gelei. Estland se belangrike rol in die Russiese Rewolusie van 1905 is deur die owerhede met bloedige onderdrukking beantwoord.
Ná die Rewolusie van 1917 het Moskou 'n kommunistiese marionetteregering onder Jaan Anvelt probeer vestig, tog het sy gesag nie buite die hoofstad gestrek nie. Ná die Estiese onafhanklikheidsverklaring in Februarie 1918 is die land deur Duitse troepe beset. Met die Duitse kapitulasie in November 1918 en sy oorwinning oor die Rooi Leër, wat Estland destyds aangeval het, het Estland 'n onafhanklike demokratiese republiek geword, wat deur deur die Sowjetunie in die Vredesooreenkoms van Tartu in 1920 erken is.
Die jare ná die onafhankliksheidsverklaring is deur politieke onstabiliteit gekenmerk, en tot by die jaar 1933 is Estland deur twintig kortstondige koalisieregerings geregeer. Daarna het 'n nuwe grondwet verreikende bevoegheid aan die staatspresident verleen. In 1934 is politieke partye ontbind, en die land het onder die presidentskap van Konstantin Päts 'n outoritêre bewind gekry. Alhoewel 'n nuwe demokratiese grondwet in 1938 burgerlike vryhede herstel het, het die Baltiese lande as gevolg van die Hitler-Stalin-verdrag van Augustus 1939 onder sterk Sowjet-invloed gekom. Die Sowjets het reeds in die volgende maand miltêre basisse in Estland begin vestig.
In Junie 1940 is Estland deur Sowjet-troepe beset en ná 'n verkiesing in Julie as 'n Sowjet-republiek by die Sowjetunie ingelyf. In die eerste jaar is meer as 60 000 Este vermoor of gedeporteer. Tydens die Duitse aanval op die Sowjetunie het Estiese burgermagte aan die kant van die Duitse troepe in Junie 1941 teen die Rooi Leër geveg en die Nazi-bewind tot 1944 gesteun. Ander Ete het by die Rooi Leër aangesluit om teen die Duitsers te veg.
Ná die Duitse besetting is Estland in 1944 deur Sowjet-troepe herower, en net soos in 1940 is duisende Este gedood of gedeporteer. Kollektivering van die landbou en nasionalisering van die nywerhede het in die laat 1940's begin, en die Estiese ekonomie is ondanks hewige weerstand by die Sowjet-stelsel ingelyf.
Met die politieke liberalisasie in die Sowjetunie het die Estiese Sowjetraad die inlywing by die Sowjetunie in 1940 onwettig verklaar, en gedurende die staatsgreeppoging teen die Sowjetpresident Mikhail Gorbatsjev in 1991 het Estland sy onafhanklikheid van die Sowjetunie verklaar. 'n Nuwe grondwet het die lig gesien en is in 1992 ingestel. Lennart Meri is as die eerste president verkies, en met Mart Laar het 'n voorstander van verreikende vryemarkhervormings die amp van eerste minister beklee. Die laaste Russiese troepe is in Augustus 1994 onttrek.
Die voormalige minister van buitelandse sake, Toomas Hendrik Ilves, is in September 2006 as opvolger van Arnold Rüütel, wat sedert 2001 as staatshoof gefungeer het, tot president verkies.
Op 2 April 2004 het Estland by die Noord-Atlantiese Verdragsorganisasie (NAVO) en op 1 Mei 2004 by die Europese Unie aangesluit.
Die verwydering van 'n monument ter ere van die Sowjet-leër het in April 2007 tot gewelddadige konfrontasies tussen die Estiese polisie en dronk Russiese jeugdiges gelei, waarin een van die Russe dood en tientalle polisiemanne en onrusstokers beseer is. Die monument word deur die Russiese minderheid as 'n simbool vir die Sowjetiese oorwinning oor Nazi-Duitsland beskou, maar versinnebeeld vir die Estiese bevolking eerder die brutale onderdrukking deur Sowjet-magte en is ná 'n Russiese militêre begraafplaas verskuif.
[wysig] Politiek
- Hoofartikel: Politiek van Estland
[wysig] Geografie
- landsgrense: 561 km
- kuslyn: 3794 km
- omtrek landgrense: 2217 km
- grootste riviere: Emajõgi, Pärnu, Narva
Estland is ‘n oorwegend plat land, waar die noordkus egter op baie plekke styl uit die see oprys, en die suidooste heuwelagtig is. Hier vind ‘n mens dan ook die hoogste berg van Estland, Suur Munamägi (Groot Eierberg, 318m), wat net effens laer is as die hoogste punt in Nederland en in Suid-Afrika skaars as ‘n berg beskou sou word. Die oosgrens met Rusland word grotendeels gevorm deur die Peipusmeer (3.555 km2) en die Meer van Pskov, en in die noorde deur die Narva rivier. Slegs in die suide het Estland geen natuurlike grens nie.
Wes en ten noorde van Estland lê honderde eilande, waarvan die oorgrote meerderheid onbewoon is en sommige deur die Sowjetunie as militêreterrein gebruik is. Die grootste eilande is Saaremaa en die digbeboste Hiiumaa, beide met ‘n herkenbaar eie karakter.
[wysig] Bevolking
Die meerderheid van die inwoners van Estland is etniese Este (67,9%) en praat Estiese taal. As gevolg van die Sowjetunie se beleid van russifisering is daar 'n groot Russiessprekende minderheid van etniese Russe, wat veral in die hoofstad Tallinn en die nywerheidsentrums van Noordoos-Estland, veral in Narva, gekonsentreer is. Sowat tagtig persent van die de-facto-bevolking het Estiese burgerskap.
[wysig] Bestuur
Estland is 'n parlementêre demokrasie, met ‘n president wat betreklik strek magte het. Die huidige president is Toomas Hendrik Ilves , wat in 2006 Arnold Rüütel, opvolg. Die president word deur die parlement verkies vir ‘n termyn van vyf jaar. Die parlement (riigikogu) het een kamer met 101 setels. Dit word elke vier jaar verkies. Die huidige regering regeer sedert 2005 onder leiding van Andrus Ansip.
Die land is opgedeel in provinsies (maakond, meervoud: maakonnad) en die in landgemeentes (distrikte?) (vald) of steden (linn) Die 15 provinsies van Estland is:
Harjumaa - Hiiumaa - Ida-Virumaa - Järvamaa - Jõgevamaa - Läänemaa - Lääne-Virumaa - Pärnumaa - Põlvamaa - Raplamaa - Saaremaa - Tartumaa - Valgamaa - Viljandimaa - Võrumaa
[wysig] Eksterne skakels
- Die weer in Tallinn
- Estland op Wikitravel
- Estland Landgids
- Estlandkaart
- Estonia onLine - webwerf oor Estland
- Estland Beelde
- Estlandjeug
- Estlandmodel
- Estonica - van A tot Z oor Estland
- Official State Website (eRiik) - in Engels
- Webcam in Estland
[wysig] Sien ook
|
![]() |
---|---|
België | Bulgarye | Ciprus | Denemarke | Duitsland | Estland | Finland | Frankryk | Griekeland | Hongarye | Ierland | Italië | Letland | Litaue | Luxemburg | Malta | Nederland | Oostenryk | Pole | Portugal | Roemenië | Slowakye | Slowenië | Spanje | Swede | Tsjeggië | Verenigde Koninkryk |
Sjabloon:NAVO