Romansch

vanuit Wikipedia, die vrye ensiklopedie.

Romansch of Alperomaans is 'n versameling dialekte in die Switserse en Italiaanse Alpe wat behoort tot die Romaanse tale en meer spesifiek tot die Retoromaanse (ook: Raetoromaans ) taalgroep. Daar is drie groepe: Romansch van die Switserse kanton Graubünden, die van die Dolomiete in Suid-Tirole (ook: Ladinies) en die van Frioelië (ook: Frioelies). Onderling is hierdie dialekte nouliks verstaanbaar en baie beskou hulle as aparte tale. Die artikel gaan uitsluitlik oor Retoromaans in die eng sin: die van Switserland.

[wysig] Sprekers

Die tale van Switzerland: Duits (63.7%; geel), Frans (19.2%; pers), Italiaans (7.6%; green), Romansch (0.5%; rooi)
Die tale van Switzerland:
Duits (63.7%; geel),
Frans (19.2%; pers),
Italiaans (7.6%; green),
Romansch (0.5%; rooi)

Romansch het c. 35000 sprekers (bron: Universiteit Zürich) en het in die drietalige kanton Graubünden die status van amptelike taal. Elders in Switserland en op federaal vlak is dit nie so nie: die nasionale wette worde slegs in Switser land se ander drei amprelike tale, Duits, Frans en Italiaans opgestel, en nie in Retoromaans. (Let wel sedert 'n paar jaar gelede word alles ook in die Grischun gepubliseer, en geld dit as vierde landstaal.)

Problematies in die verband is steeds die heterogeniteit van die taal gewees: daar is vyf hoofdialekte, waarvan die uiterstes onderling moeilik verstaanbaar is en die oorgangsdialekte te klein is om as kompromis te kon dien. Surselvisch, die westelikste variant het die meeste sprekers, gevolg deur Vallader, die oostelikste. Sedert 1982 bestaan die Rumantsch Grischun, 'n kunstmatige standaardtaal wat berus op die drie grootste dialekte en nou in die onderwys gebruik word, maar wat nêrens 'n moedertaal is nie.

[wysig] Dialekte

Romansch omvat die volgende vyf dialekte:

  • Surselvisch in die dal van die Voor-Ryn en elders in die Bündner Oberland,
  • Sutselvisch in die Schamsertal en Surmeiries in Oberhalbstein en Albulatal, saam Mittelbündnerisch,
  • Vallader en Puter, respektiewelik in Unter-Engadin en Ober-Engadin (die dal van die Inn) wat saam Engadinisch of Ladinisch genoem word (laasgenoemde term moet nie verwar word met die Ladinisch van die Dolomiete nie). Beide hierdie variante is nader aan Italiaans.

Baie Romansche sprekers woon inmiddels buite Graubünden, byvoorbeeld in Zürich of Genève.

Die taal kan as volg geklassifiseer word:

  • Indo-Europees
    • Italies
      • Romaans
        • Wes-Italies
          • Gallo-Iberies
            • Gallo-Romaans
              • Gallo-Raeties
                • Raeties
                  • Raetoromaans

[wysig] Eksterne skakels


Italiese tale
Italiese groep: Oskies | Umbries | Faliskies | Latyn
Romaanse tale
Iberoromaans: Asturies | Galicies | Katalaans | Portugees | Spaans
Galloromaans: Langues d'oil: Frans | Gallo | | Lorreins | | Normandies (Auregnais | Guernésiais | Jèrriais | Sercquiais) Pikardies | Champenois | Wallonies | Anglo-Normandies
Oksitaans: Aranees | Auvergnat | Gaskons | Languedokies | Limousin | Provensaals
Frankoprovensaals
Retoromaans: Romansch | Ladinies | Friulaans
Italoromaans: Dalmaties | Italiaans | Korsikaans | Napolitaans
Sardies: Sardies
Balkanromaans: Aroemeens | Istro-Roemaans | Meglenoroemaans | Roemeens
Romaanse
Kunstale:
Interlingua | Interlingue | Lingua Franca Nova