Pretoria

vanuit Wikipedia, die vrye ensiklopedie.

Pretoria

Land: Suid-Afrika
Provinsie: Gauteng
Gestig in: 1855
Koördinate: 25°43' S, 28°14' O
Oppervlakte: 2 199 vk km
Bevolking: 1 884 046 (2005)
Bevolkingsdigtheid: 856 / km²
Hoogte: 1 370 m bo seespieël
Skakelkode: 012
Amptelike webwerf: www.tshwane.gov.co.za

Pretoria (Ndebele: iPitori) is die administratiewe hoofstad van Suid-Afrika en is geleë in die provinsie Gauteng, ongeveer 50 km noord van Johannesburg. Die stad word omring deur die Magaliesberg-reeks.

Pretoria is in 1855 deur Voortrekkers gestig en het in 1860 die hoofstad van Transvaal en in 1910 ook die hoofstad van die nuutgestigte Unie van Suid-Afrika geword. In 1931 het Pretoria stadstatus verkry. Die stad dien oorwegend as 'n administratiewe sentrum, en die plaaslike dienstesektor verskaf die meeste werkgeleenthede. Nogtans beskik Pretoria oor 'n nywerheidsbasis, wat veral op die yster- en staalbedryf steun, en dien daarnaas as 'n spoorwegsentrum.

Pretoria se tersiêre instellings sluit die Universiteit van Suid-Afrika (gestig in 1873 en tans een van die vernaamste instellings ter wêreld vir afstandsonderwys), en die Universiteit van Pretoria (gestig in 1908) in.

Sedert 2000 is Pretoria geïnkorporeer in die Tshwane-metropool. Die omstrede Pretoria-Tshwanenaamverandering vir die historiese Voortrekkerstad met sy groot Blanke Afrikaanssprekende bevolking word deur baie Afrikaners as 'n politieke en kulturele provokasie beskou. Weens die apartheid-bewind se heksejag op gay mans - naas swartes was hulle die hoofslagoffers van die Nasionale Party-bewind tussen 1948 en 1994 - het 'n groep binne die GLBT-beweging van Suid-Afrika hom egter ten gunste van die naamsverandering uitgespreek en ook daarop gedring dat die naam van Arcadia, 'n voorstad en woonbuurt van talle vroeëre homofobiese NP-politici en -beamptes in Pretoria, gewysig word na "Gaycardia".[1]

Inhoud

[wysig] Geskiedenis

Die eerste setlaars in die gebied van die huidige Pretoria is lede van die Nguni-stam, wat later as Ndebele (letterlik "vlugtelinge") bekend staan.

Pretoria is in 1855 deur Marthinus Pretorius, 'n Voortrekker-leier, as Pretoria Philadelphia ("Die Broederskap van Pretoria") gestig en na sy vader Andries Pretorius vernoem, wat ná sy oorwinning oor die Zoeloes in die Slag van Bloedrivier as 'n volksheld vereer is. Andries Pretorius het ook 'n belangrike rol by die onderhandelinge met Groot-Brittanje gespeel, wat in 1852 met die ooreenkoms van Sandrivier tot die onafhanklikheid van Transvaal onder die nuwe naam Zuid-Afrikaansche Republiek (ZAR) lei. Pretoria word op 1 Mei 1860 die hoofstad van die ZAR.

Tydens die Eerste Vryheidsoorlog is Pretoria tussen Desember 1880 en Maart 1881 deur Britse troepe beleër.

Die Tweede Vryheidsoorlog (1899 tot 1902) lei tot die ondergang van die ZAR en lui 'n tydperk van Britse oorheersing in Suid-Afrika in. Pretoria kapituleer op 5 Junie 1900 en word deur troepe onder die bevel van Frederick Sleigh Roberts ingeneem. Met die ondertekening van die Vredesooreenkoms van Vereeniging word die oorlog op 31 Mei 1902 in Pretoria beëindig.

Kerkplein in die middestad van Pretoria
Kerkplein in die middestad van Pretoria

Die Afrikanerrepublieke ZAR en Oranje-Vrystaat is met die Kaapkolonie en Natal in 1910 verenig in die Unie van Suid-Afrika, met Pretoria as sy administratiewe hoofstad (terwyl Kaapstad die parlementêre en wetgewende hoofstad word). In die tydperk tussen 1860 en 1994 dien Pretoria ook as die setel van die provinsiale regering van Transvaal.

Op 14 Oktober 1931 kry Pretoria amptelike stadstatus. Pretoria word ook as die akademiese hoofstad van Suid-Afrika beskou -dit is die tuiste van 'n aantal universiteite en navorsingsinstellings, onder andere die Universiteit van Pretoria, Universiteit van Suid-Afrika en die WNNR.

Op 24 November 1995 kry Pretoria sy eerste Swart burgemeester, Slo Ramokhoase.

Vandag vorm Pretoria staatkundig deel van die Metropolitaanse Munisipaliteit van Tshwane, één van die drie onder Suid-Afrika se vyf grootste metropolitaanse gebiede wat in die provinsie Gauteng te vinde is.

[wysig] Infrastruktuur

Uitsig oor die sakekern van Pretoria
Uitsig oor die sakekern van Pretoria

Pretoria se strategiese ligging, sy aangename klimaat en die beskikbaarheid van hoogs opgeleide mannekrag het van die stad 'n leidende onderwys- en navorsingsentrum gemaak. Daar word beraam dat tussen 85 en 90 persent van alle navorsings- en ontwikkelingsaktiwiteite in Suid-Afrika in Pretoria gekonsentreer is. Belangrike instellings sluit Krygkor, die Mediese Navorsingsraad, die Wetenskaplike en Nywerheidsnavorsingsraad (WNNR), die Navorsingsraad vir Menslike Wetenskappe en tersiêre instellings soos die Universiteit van Suid-Afrika (UNISA) en die Universiteit van Pretoria (UP) in.

Daar bestaan goeie toegangsroetes van Johannesburg (N1), Polokwane (N1) en Witbank (N4). Die Gautrein is 'n 80-kilometer sneltrein wat vir die Gautengprovinsie beplan word waarvolgens Johannesburg, Pretoria en die OR Tambo Internasionale Lughawe met mekaar verbind sal word. Daar word beplan dat daar Gautreinstasies by die bestaande Pretoriastasie en in Hatfield sal wees. Die Tshwane metro beplan ook 'n kringspoor wat as 'n stedelike ontwikkelingskorridor sal dien met 'n pendelspoorweg verbinding as basis wat om die Pretoriastadskern sal loop as deel van 'n geïntegreerde multimodus vervoerstelsel vir Tshwane. Pretoria is slegs 28 kilometer van die OR Tambo Internasionale Lughawe, 35 kilometer van Lanserialughawe en word bedien deur die Wonderboomlughawe wat binne die stadsgrense is. Daar word beplan om Wonderboomlughawe te ontwikkel tot 'n derde internasionale lughawe in Gauteng.

Inwoners en sakeondernemings in Pretoria en omstreke sal ook baat by die Tshwane Global Digital Hub projek waarvolgens die bestaande optiese vesel infrastruktuur in die metropool benut gaan word om bekostigbare breëband Internettoegang en ander Inligting en Kommuikasie dienste te verskaf.

Die Tshwanemark in die weste van Pretoria is die tweede grootste mark in Suid-Afrika. Die mark het 'n nasionale en internasionale kliëntebasis. Die mark se hoof bedryf is die koop en verkoop van varsprodukte insluitend vrugte en groente, vleis en blomme, maar dit het ook fasiliteite vir grootmaatverpakking, verwerkingsondernemings, grootmaat koeldrankverkope.

[wysig] Jakarandastad

Pretoria se bynaam "Jakarandastad" verwys na die sowat 70 000 Jakarandabome wat in en om Pretoria groei en in Oktober met hulle pragtige perskleurige bloeisels 'n besondere karakter aan die stad gee. Die bome is in 1888 deur J.D. Cilliers, 'n plaaslike tuinier, uit Rio de Janeiro ingevoer. Cilliers het die eerste bome in sy tuin aangeplant, maar later het hulle orals in die stad begin floreer.

[wysig] Geografie

Pretoria is 'n baie aangename en kosmopolitaanse stad, geleë in die oorgangsgebied tussen die Hoëveld- en die Bosveld-gebiede. As gevolg van sy ligging het Pretoria 'n besonder ryk voëllewe.

[wysig] Demografie

Pretoria se bevolking word geraam op ongeveer een miljoen. Algemene omgangstale in die Pretoria-omgewing sluit onder meer Afrikaans, Tswana, Engels en Ndebele in. In 1991 was Pretoria naas Wynberg, 'n voorstad van Kaapstad, die sensusdistrik met die grootste getal Afrikaanssprekendes.

[wysig] Ekonomiese basis

Die sakekern van Pretoria
Die sakekern van Pretoria

Een van die pioniers van die plaaslike yster- en staalbedryf was Cornelis F. Delfos, wat in 1916 'n hoogoond in Pretoria opgerig het. Dié bedryf was gegrond op Suid-Afrika se eie grondstowwe. Nogtans het 'n lewensvatbare nywerheid eers met die hulp van die regering tot stand gekom. Die Suid-Afrikaanse yster- en staalbedryf is as staatsbeheerde nywerheid gevestig, en die Pretoria-aanleg van die Yster- en Staalkorporasie Beperk (Yskor) is in 1930 opgerig. Toe die Tweede Wêreldoorlog in 1939 uitgebreek het, het die aanleg se jaarlikse produksie reeds meer as 300 000 ton beloop.

Pretoria is nog steeds 'n sentrum van die Suid-Afrikaanse yster- en staalbedryf, alhoewel die stad nou ook oor 'n beduidende motor-, spoorweg- en masjienboubedryf beskik. Volgens 'n ondersoek van die Noordwes-Universiteit in Potchefstroom is Pretoria die derde belangrikste ekonomiese sentrum in die land na Johannesburg en Kaapstad. In 2002 is 8,55 persent van Suid-Afrika se bruto geografiese produk deur Pretoria opgelewer.

[wysig] Besienswaardighede

Pretoria is ook bekend as die Jakarandastad a.g.v. die lanings Jakarandabome langs menige strate. In die lente is die sowat 30 000 bome vol pers bloeisels - 'n prag om te aanskou. Die Ou Kerkplein is die historiese sentrum van Pretoria, wat vroeër ook 'n gewilde bymekaarkomplek vir burgers en handelaars was. 'n Aantal statige ou geboue, wat 'n belangrike rol in die geskiedenis van die stad gespeel het, en die monument ter ere van President Paul Kruger verleen 'n besonderse karakter aan die plein.

Ander besienswaardighede en toeristeaantreklikhede sluit in:

Die Uniegebou
Die Uniegebou
  • Die Uniegebou, ontwerp deur die argitek Sir Herbert Baker.
  • Die Voortrekkermonument in die suide van die stad is 'n monument ter herinnering aan die Groot Trek.
  • Krugerhuis (Die woning van die president van die ZAR, Paul Kruger).
  • Melrosehuis (Die Vrede van Vereeniging wat 'n einde gebring het aan die Tweede Vryheidsoorlog is in 1902 hier geteken)
  • Vryheidspark
  • Marabastad
  • Museums soos die Transvaalmuseum, Fort Klapperkop en die Militêre Museum, die African Window nasionale kultuur-historiese museum van Suid-Afrika, Die Sammy Marksmuseum
  • Menlyn Parkwinkelsentrum, Pionier opelugmuseum, Anton van Wouw Huis, Pierneefmuseum, Lugmagmuseum, Pretoria Destinations, Eksteen Vervoertegnologiemuseum
  • 'n Aantal parke en natuurgebiede insluitend Austin Roberts Voëlpark, Burgerspark, Venningpark, Springbokpark, Magnoliadal, Fonteinedal, Groenkloofnatuurreservaat, Wonderboomnatuurreservaat, Morelettaspruit, Pretoria Akwarium en Reptielhuis, die Nasionale Dieretuin van Suid-Afrika, Pretoria Nasionale Botaniese Tuin
  • Die Miriammentempel, die oudste Hindoetempel in Pretoria, is in 1905 opgerig en aan Miriammen, die godin van siektes, gewy
  • Queenstraatmoskee, Vermeulenmoskee, Sint Alban's Katedraal
  • Kunsgallerye en museums soos die Pretoriase Kunsmuseum en die gallery van die Suid-Afrikaanse kunsvereniging
  • Die Staatsteater, die Kleinteater

[wysig] Eksterne skakels

[wysig] Verwysings

  1. Could Arcadia become Gaycardia?