Zuid-Afrikaansche Republiek

vanuit Wikipedia, die vrye ensiklopedie.

Zuid-Afrikaansche Republiek



1857 – 1902

Flag of Zuid-Afrikaansche Republiek

Vlag

Leuse: Eendragt maakt magt
Volkslied: Volkslied van Transvaal
Ligging of Zuid-Afrikaansche Republiek
Ligging van die Transvaal in pre-1994 Suid-Afrika
Hoofstad Pretoria
25°43′S 28°14′E
Taal/Tale Afrikaans, Engels, Nederlands en verskeie inheemse swart tale
Godsdiens Nederduits Hervormde Kerk (Staatskerk), Gereformeerde Kerk, Nederduits Gereformeerde Kerk
Regering Republiek
President
 - 1857–1860 Marthinus Wessel Pretorius
 - 1860 (waarnemend) Johannes Hermanus Grobler
 - 1860-1862 Stephanus Schoeman
 - 1863–1864 Willem Cornelis Janse van Rensburg
 - 1864–1871 Marthinus Wessel Pretorius
 - 1871–1877 Thomas Francois Burgers
 - 1883–1902 Paul Kruger
 - 1900–1902 (waarnemend) Schalk Willem Burger
Goewerneur
 - 1879 - 1880 Sir Garnet Joseph Wolseley
Adminstrateur
 - 1877 - 1879 Sir Theophilus Shepstone
 - 1879 - 1881 William Owen Lanyon
Wetgewer Volksraad van die Zuid-Afrikaansche Republiek
Geskiedenis
 - Sandrivier Konvensie 17 Januarie 1852
 - Gevestig 27 Junie 1857
 - Britse anneksasie van die Transvaal 12 April 1877
 - Eerste Vryheidsoorlog 16 Desember 188023 Maart 1881
 - Tweede Vryheidsoorlog 11 Oktober, 189931 Mei 1902
 - Vrede van Vereeniging 31 Mei 1902
 - Transvaal Kolonie opgeneem in Unie van Suid-Afrika 31 Mei 1910

Die Zuid-Afrikaansche Republiek was 'n onafhanklike republiek wat deur die Voortrekkers noord van die Vaalrivier gestig het. Dit het vir minder net as 50 jaar bestaan en het in 1902 tot 'n einde gekom nadat Brittanje die republiek in die Tweede Vryheidsoorlog verslaan het. Goud is in 1886 ontdek in Johannesburg en vroeër in ander areas soos Pelgrimsrus. Burgers het 'n vroeë vorm van Afrikaans gepraat en het ook daarna verwys as Nederduits.

Inhoud

[wysig] Stigting

Die Voortrekkers vernoem die gebied oorkant die Vaalrivier en suid van die Limpoporivier in die 19de eeu Transvaal. Hier vestig hulle ook Voortrekkers, wat teen die begin van die veertigerjare van die 19de eeu uit Natal verdryf is, en stig klein onafhanklike republieke soos byvoorbeld in Potchefstroom, wat saam met Winburg die kortstondige Republiek van Potchefstroom-Winburg vorm.

Met die Verdrag van Sandrivier erken die Britse koloniale owerhede in 1852 die onafhanklikheid van die Zuid-Afrikaansche Republiek, waarin 'n aantal kleiner Boererepublieke in die Transvaal-gebied verenig is, en twee jaar later ook die Oranje-Vrystaat. Potchefstroom word as die eerste administratiewe hoofstad van die ZAR gekies. In 1855 word 'n nuwe regeringsetel teen die Apiesrivier gestig en ter ere van die Voortrekkerleier Andries Pretorius Pretoria genoem.

In die tydperk tussen 1854 en 1872 is 'n aantal pogings onderneem om die ZAR en die Oranje-Vrystaat te verenig. Hulle is egter weens politieke geskille nie suksesvol nie.

Die Transvalers het nie slegs 'n onafhanklike republiek gehad nie, maar het ook die Nederduits Hervormde Kerk (NH Kerk) gestig, wat onafhanklik was van die Nederduits Gereformeerde Kerk (NG Kerk) in die Kaapkolonie. Die Transvalers het vir jare lank geprobeer om predikante uit Holland te verkry, maar die pogings was tevergeefs. As gevolg hiervan het die NH Kerk uiteindelik besluit om weer aan te sluit by die Kaapse sinode van die NG Kerk. Die Kaapse sinode het hierdie versoek goedgekeur, maar net voordat die Transvalers ingestem het met die voorwaardes, het hulle berig gekry dat 'n proponent, ds. Dirk van der Hoff, op pad was na die Transvaal. Ds. van der Hoff is gelegitimeer deur ds. A. Faure, namens die Kaapse kerk, en in Potchefstroom bevestig tot die amp deur 'n ouderling in die NH Kerk.

Die Nederduits Hervormde Kerk was die staatskerk van die Zuid-Afrikaansche Republiek. Slegs lede van die NH Kerk mog dien in die volksraad, en die kerk het geldelike steun uit die staatskas verkry. Slegs ander kerke waarvan die leer ooreenkom met die van die Heidelbergse Kategismus is toegelaat.

Die yl bevolkte Zuid-Afrikaansche Republiek en Oranje-Vrystaat is patriargale, plattelandse gebiede, wat afgesny is van die politieke en maatskaplike ontwikkelinge in Europa en slegs oor 'n rudimentêre infrastruktuur beskik. In 1877 annekseer die Britte die ZAR, omdat die republiek nie in staat sou wees om homself te regeer of die opstandige Swart stamme in bedwang te hou nie.

[wysig] Britse Anneksasie en die Eerste Vryheidsoorlog

Op 16 Desember 1880 begin die Eerste Vryheidsoorlog, waarin die ZAR na slegs twee maande by die Slag van Majuba 'n oorwinning oor die Britte behaal. Die republiek kry aanvanklik weer selfregering en herwin later, in 1884, ook sy onafhanklikheid. In 1883 word Paul Kruger President van die ZAR.

[wysig] Opbou van die republiek en aanloop tot die Tweede Vryheidsoorlog

President Paul Kruger
President Paul Kruger

Met die ontdekking van die goudvelde aan die Witwatersrand stroom in 1886 'n groot aantal buitelanders na die gebied, en in dieselfde jaar word sowat vyftig kilometer suid van Pretoria die myndorp Johannesburg gestig. In die volgende dekade groei die politieke spannings tussen die "uitlanders" in Johannesburg en die regering van die ZAR, wat nie bereid is om stemreg aan die oorwegend Engelstalige bewoners van Johannesburg te verleen nie. Sowat een derde van die 200 000 Blankes in die ZAR is destyds buitelanders. Cecil Rhodes, die Eerste Minister van die Kaapkolonie, en President Paul Kruger is die groot politieke teenspelers van hierdie tydperk.


[wysig] Tweede Vryheidsoorlog

'n Grensvoorval, wat deur Rhodes en sy medepligtiges opsetlik veroorsaak is, gee in 1899 die aanleiding tot die uitbreek van die Tweede Vryheidsoorlog, waarin 35 000 Afrikaners teen 'n oormag van 450 000 Britse soldate veg. Ondanks die hewige verset van die Afrikaners en die suksesvolle guerilla-taktiek van die Afrikaanse generale Christiaan de Wet en Koos de la Rey, wat destyds wêrelwyd vir opwinding sorg, slaag die Britte onder meer danksy hulle beleid van "verskroeide aarde" en die gebruik van konsentrasiekampe, waarin 26 000 vroue en kinders en 'n onbekende aantal Swart plaaswerkers omgekom het, daarin om die oorlog te wen. Met die Vrede van Vereeniging, wat in 1902 gesluit is, word die Boererepublieke uiteindelik deur die Britse kroon geannekseer.

In 1910 word Transvaal een van die vier provinsies van die nuutgestigte Unie van Suid-Afrika. Die politieke prys, wat die Engelstalige element van die Blanke bevolking destyds heel bereidwillig betaal het vir die politieke versoening met die Afrikaners, is die rassebeleid van Apartheid, wat uit die patriargale maatskaplike strukture van die Boererepublieke voortspruit en nou dekades lank die binnelandse beleid van Suid-Afrika oorheers.

[wysig] Sien ook


Boererepublieke

Goosen | Klein Vrystaat | Oranje-Vrystaat | Natalia | Nieuwe Republiek | Kliprivier | Lydenburg | Stellaland | Upingtonia | Utrecht | Zoupansberg | Zuid-Afrikaansche Republiek